Logo DBNL
Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

I Partie. VIII Boek

Hoe Claudius keyser wart. I.

 
Alse Gayus was bleven doot,
 
Wert in Rome werringhe groet;
 
Want die senaturen entie raet,
 
Die saghen dat menech quaet
5
Biden quaden keyser gesciede,
 
Wilden dat men daer toe riede,
 
Datmen vort die keysers afdade
 
Ende men af ende an bi rade
 
Heren core biden senaturen,
10
Ende die en souden niet langer geduren
 
Dan si voer Juliuse daden.
 
Maer hier jegen hebben geraden
 
Die ridderen entie ghemeene liede,
 
Ende seiden dat te gherne miede
15
Die senaturen te nemene plagen,
 
Ende ment met gelde soude bejagen.
 
Daer was vort brocht die sware mort,
 
Die Tyberius indie port
 
Ende Gayus hadden gedaen,
20
Vanden senaturen saen.
 
Men ghinc in Gayus heimelichede,
 
Daer vantmen brieve in meneger stede,
 
Daer groet volc in stont gescreven,
 
Dien hi hadde genomen tleven,
25
Haddi ghelevet eene stonde,
 
Dat jammer hadde gesijn ende sonde.
 
Oec was daer vonden eene scrine
 
Vul van menegen venine,
 
Die was geworpen indie zee,
30
Daer af storven visscen mee
 
Dan iemen geloven mochte,
 
Die de wint te lande brochte.
 
Maer dit toghen en diet niet,
 
Die ridderen ent gemeene diet
35
Namen teenen keyser ghoem,
 
Ende coren Claudius, Gayus oem,
 
Eenen goedertieren man.
 
Agrippa Herodes quam daer an,
 
Die Gayus sere hadde vercoren,
40
Ende brocht den senaturen voren
 
Ende sprac so vele an beden ziden,
 
Dat Claudius bleef indien tiden
 
Keyser, alse hi vercoren was.
 
Oec sprac hi so vele naer das,
45
Dat al ontlivet was clene ende groet,
 
Dat schuldich was an Gayus doot.
 
Dus wart Claudius geweldelike
 
Here vanden keyserike
 
Int jaer ons Heren XL ende drie.
50
XIIII jaer regneerde hie
 
Bi naer ende al uut oec niet.
 
Sine zeden die besiet,
 
Die Suetonius bescreef,
 
Vanden welken dat ons bleef.

Sine wonderlike zeden. II.

 
Alse hi ghevest was int rike,
 
Vergaf hi hem allen gemeenlike,
 
Die jegen hem spraken of daden
 
Dattem comen mochte te scaden.
5
Een man waest van fellen zeden,
 
Die lettel achte condicheden.
 
In rechtene tekene te bestedene
 
Was hi wandel ende te verledene,
 
Nu behendich ende nu vroet,
10
Nu dul, haestech ende verwoet.
 
So vergetel up die stede:
 
Eene dinc, die hi nu doen dede,
 
Ende men seide: ‘Here, hets gedaen,’
 
Die verghat hi also saen:
15
Dit was van mannen ende van wiven,
 
Dier hi vele dede ontliven,
 
So hiet hise roupen daer naer.
 
Ja sijn selves wijf, dats waer,
 
Die dedi ontliven saen,
20
Ende alse hi was te bedde gedaen,
 
So seidi: ‘Waers die keyserinne?
 
Waer merret soe? twine coemtsoe inne?’
 
Alse hi lieden ontliven dede,
 
In hare ogen wildij mede,
25
In haer anscijn [sien] albloet,
 
Hoe si gebaerden in die doot.
 
Die wantrouweste waest die leefde;
 
Want hi altoes van sorgen beefde,
 
Hine was met swerden telker stat
30
Ommeringet aldaer hi sat.
 
So waer hi in een huus ghinc,
 
Dedi te voren vorspien die dinc.
 
Also sere ontsach hi tleven,
 
Dat hi trike up wilde gheven;
35
Want hi emmer wanen woude,
 
Datmenne daer omme mordren soude.
 
Wat verranesse men hem seide,
 
Des ghelovede hi ghereide;
 
Sonder tale ende meer spreken
40
Dedi altehant dat wreken.
 
Vele at hi ende dranc,
 
Werscepe maecti gerne lanc,
 
Lettel sliep hi, dese here;
 
Maer een scone man waest sere,
45
Beede sittende ende staende;
 
Qualijc up die been al gaende.
 
Scone hals ende scone kele,
 
Sneewit haers ende vele.
 
In lachene was hi tongemate;
50
Ende alse hi balch, stont hem onsate,
 
Open nesegaten, scumenden mont,
 
Ende so sach hi alse een jachhont.
 
Al was hi in siere outheden
 
Van aldus ongetemperden zeden,
55
Hi hadde ghesijn in siere joghet
 
Goet ridder ende van groter doget;
 
Want grote Bartaengen, dat eerst wan
 
Julius die stoute man,
 
Dat liet sine sekerheit liden
60
In des keysers Tyberius tiden,
 
Ende hi voer metten Roemscen here
 
Ende dwancse met groter were
 
Weder onder die Roemsce roede,
 
Ende maectere eene stede goede,
65
Dat Claudiocestria invaert hiet,
 
Dat Claudius stat bediet.
 
Clocestre heetment nu bi stont,
 
Dat es noch den menegen cont.

Van Herodes Agrippa ende sente Jacobs doot. III.

 
Die coninc Herodes Agrippa
 
Nam orlof cortelike daer na
 
An Claudiuse. Doe meersdi hem
 
Dat lant van Jherusalem.
5
Ende alse hi in Judea quam,
 
Lievelike ontfingene ende nam
 
Dat Juedsche volc; want hi hem dede
 
Vordeel ende groot eere mede
 
Voer Gayuse, den quaden sot,
10
Die emmer wilde wesen god.
 
Dese Herodes Agrippa,
 
Want het was der feesten na
 
Van Paschen, so sette hi hem
 
Te comene in Jherusalem;
15
Ende want hi wilde toghen saen
 
Vriendscap den Jueden, dedi vaen
 
Jacobpe den meerre ende dedene mede
 
Onthoveden daer buten der stede,
 
Daer af aldus, alsic verheeste,
20
Ghescreven es in sine jeeste.
 
Dese jacob was sente Jans broeder,
 
Zebedeus wijf was sijn moeder.
 
Dese dorpredecte verre ende na
 
Judea ende Samaria,
25
Ende ginc in allen synagoghen
 
Hem proevende scone ende toghen,
 
Dat al, dat vanden propheten
 
Voersproken was ende beheten,
 
Vervulde al openbare
30
An onsen Here Jhesus tware.
 
Nu was Hermogines, een toverare,
 
Die ommeginc met sduvels scare
 
Ende was vander Fariseuscher zide,
 
Die sende jeghen hem in stride
35
Philetus metten Phariseen,
 
Omme tontproevene over een,
 
Dat Cristus Gods Sone niet en ware.
 
Ne maer niet van eenen hare
 
Ne consti jegen Jacobpe gestaen;
40
Want hi keerde tsinen meester saen
 
Ende seide: ‘Meester Hermogines!
 
Ic segdi wel die waerheit des:
 
Men mach den apostel Gods ons Heren
 
Niet verwinnen noch verkeren.
45
Ic sach hem vianden verdriven,
 
Laserse ghesont doen bliven,
 
Blende siende maken aldus,
 
Ende al indien name Jhesus.
 
Hi can alle die scrifturen
50
Ende daer uut proevet hi ter curen,
 
Dat selve es die Gods Sone,
 
Die ghecruust was die selve de gone.
 
Com te hem, dats mijn raet,
 
Ende bit an hem omme aflaet.
55
Ne doestus niet, ic kere weder
 
Ende legge alle ander dingen neder,
 
Ende bidde hem up sine voete,
 
Dat ic sijn jonger wesen moete.’
 
Hermogines die balch thant.
60
Fyletus hi met toverien bant,
 
Dat hi en mochte gaen no vlien,
 
Ende hi seide: ‘Nu sullen wi sien,
 
Of di dijn Jacob sal te handen
 
Ontbinden van dinen banden.’
65
Filetus die sent sinen knecht
 
An Jacobpe ende dedem cont echt,
 
Ende sente Jacob sendem gereet
 
Daer metten knecht een sijn cleet,
 
Ende hiet hem dat hi name tghint,
70
Ende seide: ‘Jhesus Cristus ontbint
 
Die ghene die gebonden sijn.’
 
Teerst dattem quam dat cledekijn,
 
Was hi al der bande quite,
 
Ende liep te Jacobpe met vlite,
75
Ende ginc vloeken ende vermaledien
 
Alrehande duvelien.
 
Hier omme was Hermogines erre,
 
Ende maende duvelen na ende verre,
 
Ende hiet hem dat sij gingen saen
80
Ende brochten hem Jacobpe gevaen
 
Ende Philetus: ‘Het moet wesen,
 
Laet mi wreken so an desen,
 
Dat mine disciplen hier achter
 
Mi nemmermeer doen sulken lachter.’

Van Filetus, Hermogines discipele, ende van Hermogines. III.

 
Nu quamen die duvelen te waren
 
Boven indie lucht gevaren,
 
Daer Jacob lach in sire bede,
 
Ende riepen met groter serechede:
5
‘Apostel Gods! hebbe ons genaden!
 
Want wi sijn met brande geladen
 
Ende verbernen al voer tijt.’
 
Hi sprac: ‘Twi eist dat ghi comen sijt?’
 
Si seiden: ‘Ons hevet Hermogines
10
Hier ghesent ende geboet ons des,
 
Dat wi Filetuse ende di mede
 
Gevaen brochten in sire stede.
 
Nu sijn wi also gebonden
 
Met vierighen ketenen nu ten stonden
15
Vanden inghel, die ons bant.’
 
Sente jacob sprac te hant:
 
‘Inden name der Drievoudichede
 
Ontbinde u dinghel hier ter stede,
 
Updat ghi keert nu weder saen
20
Ende brinct Hermoginese gevaen,
 
Ghebonden ende ghequetst niet.’
 
Si daden dat dapostel hiet,
 
Ende brochtene gevaen tien stonden,
 
Die hande upten rugge gebonden.
25
- ‘Dul man,’ sprac dapostel saen,
 
‘Waeromme en wiltu niet verstaen,
 
Wien dattu houts over here?’
 
Die duvele riepen alle sere:
 
‘Laet ons desen te rechte pinen,
30
Onsen lachter wreken enten dinen.’
 
Jacob seide: ‘Laet dit wesen.
 
Hier es Filetus, twine houdi desen?’
 
Si seiden: ‘In ghere manieren,
 
Dan du selve wils visieren.’
35
Si diere quamen horden toe.
 
Hi sprac an Filetus doe:
 
‘Omme dat die liede sullen leren,
 
Naer die scole Jhesus ons Heren,
 
Goet te loenne over quaet:
40
Hi bant di, - aldaer hi staet,
 
Ganc, ontbintene ende latene gaen.’
 
Filetus die dede dat saen.
 
Doe bleef staende Hermogines
 
Vri, ende scaemdem sere des.
45
Jacob seide: ‘Daer du wils, kere!
 
Hen behort niet tonser lere
 
Tontfane die ongewillech es.’
 
- ‘Neen!’ antworde Hermogines,
 
‘Ic kenne des duvels felheit wel;
50
Dune leenes mi iet, si sijn so fel,
 
Daer ic mi mede mach bescermen,
 
Sine laten mi niet gehermen,
 
Sine tormenten ende doden mi.’
 
- ‘Nem,’ seiti, ‘minen stoc met di
55
Ende wes seker, sonder waen.’
 
Den stoc nam hi ende es gegaen
 
Tote sinen jongers ende nam
 
Sine bouke, erre ende gram,
 
Ende heefse saen alle verbrant.
60
Tote Jacobpe quam hi te hant,
 
Biden voeten hine helt
 
Ende bat hem met gewelt,
 
Dat hi sijns ontfaermen soude
 
Ende hine kerstijn maken woude.
65
Doe sprac dapostel: ‘Hevestu claer
 
Dine berouwenesse over waer,
 
Du sult dan van Gode ontfaen
 
Vul aflaet, sonder waen.
 
Ganc henen daer du heves verkeert
70
Dat volc, ende zie dat worde geleert,
 
Ende brec den afgod, daer du mede
 
Voren daets dine ghebede,
 
Ende dat ghelt, dattu met quade
 
Wonnes, verdoe in goeden rade.’
75
Al lovede dit Hermogines
 
Ende ghelovede te doene des,
 
Ende wart so goet, dat God mede
 
Dor hem grote miracle dede.
 
Abyathar die bisscop sach
80
Daer naer over menegen dach,
 
Dat vele volx an onsen Here
 
Hem hilt, ende al bi Jacobs lere,
 
So dat hi met ghelde gewan
 
Somegen pijnliken man,
85
So dat een vander Juedscher wet,
 
Een voerbare, hem hevet geset
 
Jegen Jacobpe als ende als,
 
Ende warp hem enen reep om den hals
 
Ende brochtene ten gedinge daer na
90
Voer Herodese Agrippa.
 
Daer hiet Herodes also saen
 
Dien Jacob dat hovet afslaen.
 
Inden woch, daer hi wech ginc,
 
Daer hi sinen ende ontfinc,
95
Eenen sieken hi ghenas,
 
Die juchtech vanden leden was.
 
Alse dat die ghene wart geware,
 
Diene metten bande hilt dare,
 
Die Josias was genant,
100
Viel hi hem te voeten te hant
 
Ende seide: ‘Van minen mesdaden,
 
Jacob! so hebbe mijns genaden.
 
Mac mi geselle ende deellame
 
Vander gebenedider name;
105
Want ic wel ghelove des,
 
Dat Jhesus die Gods Sone es.’
 
Abyathar die bisscop saen
 
Dede sinen mont met vuusten slaen.
 
An Herodes sent hi ende vraghet,
110
Ende hevet oec an hem bejaghet,
 
Datmen dien aldaer ter stede
 
Metten apostel sal ontliven mede.
 
Jacob hevet bin desen stonden
 
Dien gedoept voer sine sonden,
115
Ende dus worden si beede met eeren
 
Maertelaren Gods ons Heren.
 
Deerste apostel so was dese,
 
Die dor Gode, alsict lese,
 
Sijn bloet stuerte, ende was int jaer,
120
Alsemen screef XLV, dats waer,
 
Dincarnation van onsen Here,
 
Lettel min oft lettel mere.

Van sente Jacobs ystorien. V.

 
Kalixtus scrijft, die paues was,
 
Van desen Jacob die waerheit das,
 
Dat hi XII jongers coos,
 
Voer alle dandere lief altoos.
5
Int lant van Jherusalem
 
So trac hire drie an hem:
 
Hermogines den toverare,
 
Die sidert was een bisscop mare,
 
Ende Filetus, dien hi mede
10
Choerbisscop oec wesen dede.
 
Dese waren naer sine doot
 
In Antyochen heren groot,
 
Met miraclen bekent,
 
Ende heilechlike hebben gehent.
15
Die derde jongre so was
 
Sijn gheselle Josias,
 
Die mettem staerf ander strate,
 
Ende was Agrippen drussate.
 
Nu hadde gepredect, alse wijt horen,
20
In Galissien te voren
 
Dese jacob, eer hi quam
 
Te Jherusalem daer hi ende nam,
 
Daer hi IX jongers coes,
 
Die bi hem waren meest altoes.
25
VII quamer over met hem
 
Int lant van Jherusalem.
 
Twee sijnre af in Sagen bleven,
 
Lerende dewelike leven.
 
Hoerse hier bi namen noemen,
30
Gode teeren ende ons te vromen:
 
Tiriquatus, Indaletius,
 
Tylefons ende Secundus,
 
Cecilius, Eufrasius mede
 
Ende Esithius. Dits die waerhede,
35
Dat dese VII maertelaren
 
Dor Gode in Spaengen gemaect waren.
 
Van hem spreect sente Jeronimus
 
In sine scrifture aldus,
 
Dat si, nadien dat si begraven
40
In Sagen hadden met haerre haven
 
Sente Jacobpe, alsemen hier naer
 
U daer af sal scriven waer,
 
Dat si tote Rome quamen,
 
Daer si vonden beede tsamen
45
Pietre ende Pauluse, diese wyen
 
Te bisscoppen ende benedien,
 
Ende sendetse in Spaengen weder
 
Heidijnscap te velne neder.
 
Haer dach es, alsemen lesen mach,
50
In Meye upten XVden dach,
 
Ende daer noch tote an desen daghe
 
Miracle ghesciet, alsonder saghe.
 
In eene stat, die in Latijn
 
Accinclina wille gheheten sijn,
55
Daer Torquatus leget bider kerke,
 
Sietmen alle jare Gods gewerke;
 
Want upten avont van haren dage,
 
Bi sinen grave, dans gene saghe,
 
Bloyet ende draget bider Gods cracht
60
Een oliveboem ende bloyt dien nacht.
 
Van diere oliven lichtmen mede
 
Sine lampte aldaer ter stede.
 
Dandere twee jongers, die bleven
 
In Spaengen, alse wi teersten screven,
65
Waren gheheten aldus:
 
Athanasius ende Theodorus.
 
Die groufmen in haren lesten tiden
 
Tier rechter ende ter slinker ziden
 
Aldaer sente jacob leghet,
70
Alse ons Leo die paues seghet.
 
Hort, hoe ic horde ende vernam,
 
Hoe hi te Conpostelle quam.

Hoe sente Jacob in Conpostelle quam. VI.

 
Alse dapostelen Gods ons Heren
 
Hem elc soude te lande keren,
 
Daerne God te predeken sende,
 
Jacob die grote quam met genende
5
In Spaengen ende sprac alsonder vaer
 
Dat wort Jhesus Cristus aldaer,
 
Daer hi IX jongers gewan
 
Ende bekeerde menegen man.
 
Hier naer hi te Jherusalem keert
10
Mettem VII, alse ons leert
 
Die ystorie hier te voren,
 
Ende wart maertelare vercoren;
 
Ende sine jongers quamen bi nachte,
 
Want si die Jueden vruchten onsachte,
15
Ende namen den lachame sijn
 
Ende voerdene in een scepelkijn,
 
Dat si vonden andie marine.
 
Si bevalen Gode te sine
 
Stierman, ende menne delve
20
Aldaer hi wille gebieden selve.
 
Dus brochtsine over altehant
 
Tote Galissien an dat lant.
 
Uten scepe sijn si gegaen,
 
Die VII jongers, ende leiden saen
25
Sinen lachame in eene stede,
 
Omme een graf te biddene mede.
 
Nu was daer eene vrouwe int lant,
 
Die Wulvinne was ghenant,
 
Eene weduwe, ende dat lant was hare;
30
Kerstijn volc hadsoe ommare.
 
Si seiden: ‘God sent hier te di
 
Jacobpe, sinen apostel vri,
 
Om dattune doot ontfangen souds,
 
Dien du levende niet en wouds.’
35
Ende telden die waerheit hare,
 
Hoe si sonder hulpe dare
 
Van menscen handen quamen an tlant,
 
Ende badene te gravene te hant,
 
Daer hi laghe ende nieweren el.
40
Dat wijf was van herten fel
 
Ende seide, soene hadt niet ommare,
 
Updat biden coninc ware
 
Van Spaengen, den overhere.
 
Si gaen te hem ende badens sere.
45
Hi sprac, dat hijt gherne dade;
 
Maer daer naer bi fellen rade
 
So berau hem die weldaet,
 
Ende heet dat mense alle verslaet.
 
Die jongers waren die brucge leden;
50
Si naer, diese wilden ontleden;
 
Ende alsi updie brucge quamen,
 
Brac die brucge alle te samen
 
Ende si verdronken indie gracht.
 
Die coninc sent met groter macht,
55
Alse die was sere vervaert,
 
Na hem boden met groter vaert,
 
Ende baden hem dat si weder quamen:
 
Hi soudem gheven altesamen,
 
Dat hi hem teersten behiet.
60
Si keerden ende en lietens niet,
 
Ende bekeerden daer ter stede
 
Den coninc ende sijn volc oec mede.

Hoe hi begraven wart. VII.

 
Die vrouwe, die Wulvinne hiet,
 
Hevet verhort dat dit verdriet
 
Es comen up des coninx liede.
 
Droeve was soe dat ghesciede,
5
Ende ontfinc lieflike te samen
 
Die jongers ende die thare quamen
 
Ende orlof brochten vanden here,
 
Ende seide: ‘Vernoye u niet te sere;
 
Up ghenen berch staen mine stiere
10
II, die sere sijn goedertiere:
 
Slaet die II in enen waghen,
 
Si sullen den doden draghen
 
Daer ghi wilt, ende graeftene daer.’
 
Dit seide soe, want soe wiste vor waer,
15
Dat die beesten sere wilt waren,
 
Ende mer niet [met] mochte varen,
 
Ende mense daer toe niet en brochte,
 
Datmense in waghene binden mochte;
 
Ende al waert dat mense daer in bonde,
20
Datmense ghemennen niet en conde.
 
Maer hier jeghen en was geen raet;
 
Want jegen Gode niet en staet.
 
Die jongers en consten ghesien
 
In haren worden en geen messcien,
25
Ende ghinghen ten berghe saen,
 
Aldaer ghene stiere staen.
 
Alsi tijden toter sake,
 
Quam jeghen hem daer een drake,
 
Die utewarp vlamme ende vier,
30
Ende was hem staerc ende onghier.
 
Daer maecten si dat cruce voren,
 
Ende dadene midden ontwee schoren,
 
So dat si comen begonden,
 
Daer die wilde stieren stonden,
35
Die hem in goeder manieren
 
Ghelieten ghelijc sachten dieren,
 
Also alst God selve geboot.
 
Sente Jacobpe, die was doot,
 
Leiden si up eenen waghen
40
Ende lieten hem henen draghen,
 
Also dat si quamen saen
 
Daer si wilden henen gaen.
 
Aldaer soe woende die coninghinne,
 
Ghinghen si bi haren zinne
45
Onghetemmet ende ongeleert.
 
Die vrouwe hevet hare bekeert,
 
Die te voren hiet Wulvinne,
 
Ende quam ter kerstijnre minne.
 
Dus hadden die jongers met genaden
50
Al dat si te voren baden.

Van sente jacobs translatien. VIII.

 
In dien pallayse mids der Wulvinne,
 
Aldaer soe was coninghinne,
 
Wart sente Jacob begraven.
 
Soe dede met groter haven
5
Sident van sconen gewerke
 
Vander zalen maken ene kerke
 
Upten apostel, aldaer hi lach.
 
Die VII jongers up ghenen dach,
 
Die alle comen waren met hem
10
Uten lande van Jherusalem
 
Ende sinen lachame brochten daer,
 
Ghinghen te Rome ende daer naer
 
Predeken in Spaengen openbare,
 
Ende elc die wart maertelare,
15
Alse hier voren es bescreven.
 
Twee sijnre biden grave bleven,
 
Die en wilden in haer leven
 
Den heileghen jacob niet begeven,
 
Ende hilden daer haer ghetiden,
20
Ende waren neven siere ziden
 
Begraven, alsi bleven doot,
 
Daer si liggen met eeren groot.
 
Nu suldi verstaen dus die dinc,
 
Dat sente jacob die doot ontfinc
25
Up VIIIde kalende vor Aprel,
 
Upten selven dach, wet wel,
 
Dat die kerke viert hoge ende sere
 
Die boodscap van onsen Here.
 
Ende up die achtende kalende
30
Voer Oestmaent naer sinen ende
 
Was hi te Conpostelle brocht
 
Ende te gravene oec besocht;
 
Maer voer jaersdach II daghe
 
Was hi begraven, sonder saghe.
35
Dus laet die kerke bi redenen groet
 
Van sinen gravene, van sire doot,
 
Die II daghe henen liden,
 
Ende hout sine feeste indien tiden
 
Dat hi te Conpostelle quam;
40
Ende hier omme eist, alsict vernam,
 
Dattem van rechte die scrifture
 
Vigelie ontseit die werelt dure.
 
Nu gheviel, ennes niet lanc,
 
Dat een clerc om sinen danc
45
Desen minde, ende wart mede
 
Een pelegrijm ende voer ter stede
 
Te Conpostelle dor sine eere.
 
Daer vant hi, dies hi vro was sere,
 
Die jeeste in Latijn gescreven:
50
Hoe, nadien dat hi doot was bleven,
 
Sijn lachame, als ghi lesen mocht,
 
In Galissien was brocht;
 
Ende deet uutscriven ende daer af
 
Hi te lone XX (denar.) gaf.
55
In eenen houc gaet hi ende sit
 
Omme over te lesene dit,
 
Want hire toe hadde wille groet.
 
Daer vant hi in sinen scoot
 
XX (denar.) liggende saen.
60
Dies wildi weten, sonder waen,
 
Dat si daer altesamen
 
Van sente Jacob selve quamen.
 
Menege miracle suldi hier naer
 
Van hem horen ende waer.
65
Hier keren wi, ende leggen dit neder,
 
Ter apostele jeesten weder.

Hoe sente Pietre was gevaen. IX.

 
Alse Agrippa Herodes,
 
Alst hier voren bescreven es,
 
[Die] sente Jacobpe hadde doot,
 
Sach dattem wisten danc des groet
5
Die Jueden, ende wildem doen mere,
 
Hi vinc der apostelen here,
 
Pietren, mede dor hare lieve.
 
Maer ghelijc datmen hout dieve,
 
Dede hine houden in vaster hoede,
10
Om die hoghe tijt, die goede,
 
Dien Paschen, diet doe al verboden,
 
Datmen doe niemen en moeste doden.
 
Na dien Paschen wildine ontliven,
 
Dat hi vrient te bet soude bliven.
15
Herodes leidene in vaster hoede;
 
Ende alse hi peinsde in sinen moede,
 
Dat hine ten naesten daghe soude
 
Den volke leveren - want hi woude,
 
Datmen tijede sine doot
20
Den volke, ende hem niet albloot -,
 
Des nachts quam dingel dare,
 
Die daer quijtte vanden vare
 
Pietren, ende quam gegaen ontladen
 
Al daer dapostelen vor hem baden,
25
Ende tellede daer sinen gesellen,
 
Hoe hi van diene wilden quellen
 
Uten kaerker ware ontgaen
 
Bi dien ingle, sonder waen.
 
Ende want hi Herodese ontsach
30
Entie Jueden updien dach,
 
Ginc hi bi nachte in ere steden,
 
Daer hi was in sekerheden.
 
Herodes vragede ende besochte,
 
Waer hem ontfloen wesen mochte
35
Pieter, ende hiet hem ginder saen
 
Die wachters alle bringen gevaen,
 
Om dat hi dat wreken soude;
 
Maer onse Here die en woude,
 
Dat eenech man soude becopen
40
Sijns apostels Pieters ontlopen.

Herodes Agrippen doot. X.

 
Nu lach up eene besichede
 
Herodes, dat hi uter stede
 
Van Jherusalem moeste varen
 
Te Cesarien waert te waren,
5
Omme dat hi met orlogen lette
 
Die van Suurs ende van Sayette,
 
Ende sine consten hem niet verweren;
 
Want dat si souden verteren,
 
Dat quam meest uut sinen lande,
10
Spise wel menegerande,
 
Ende bejageden sine houde
 
Beede met boden ende met goude.
 
Des naests dages quam Herodes vort
 
Toghen hem dien vander port,
15
Ende spreken jeghen sine liede.
 
Nu quam hi, alsic u bediede,
 
In sijn coninclijc abijt.
 
So chierlike sat hi tier tijt,
 
Dattem aneriepen die liede sot
20
Met worden, alse hi ware god,
 
Ende prijsdene boven de menscelichede.
 
Hi verhief hem selven mede.
 
Met desen in dat gheluut
 
Sach hi boven hem den scuvuut,
25
Ende hi peinsde omden wikelare,
 
Die hem eerst brochte die niemare,
 
Dat hi coninc wesen soude;
 
Want hijt verkende also houde
 
Biden scuvute, die boven hem sat
30
Tote Rome indie stat,
 
Daerne Tyberius hadde gevaen;
 
Entie seidem also saen,
 
Alse hine anderwaerven saghe,
 
Dat hi inden vijften daghe
35
Sonder twifel sterven soude.
 
Ende doe sprac hi met ongedoude:
 
‘Ic, u god, moet sterven hier!’
 
Doe quam hem an een evel fier,
 
Want het sloughene Gods plaghe.
40
Hi hadde torsioen V daghe,
 
Entie wormen cropen mede
 
Uut sinen daermen daer ter stede,
 
Ende bleef met tormente doot.
 
Eenen sone liet hi, niet wel groot,
45
Die alleene Agrippa hiet,
 
Ende was te Rome alse dit gesciet,
 
Wantene Claudius die keyser helt;
 
Die sindent hadde in ghewelt
 
Dat lantscap over die Jordane.
50
Al des vaders quam hem niet ane.

Van Pauluse ende Barnabase. XI.

 
Paulus, die noch Saulus hiet,
 
Also alse die Heilege Geest riet,
 
Ende Barnabas gingen te samen,
 
Bekerende in Jhesus namen
5
Dat volc, Jueden ende heidene mede,
 
So dat si quamen teere stede,
 
Daer si scepeden, ende voeren thant
 
Te Cypers in dat goede lant.
 
Daer vonden si enen quaden Juede,
10
Eenen vulen prophete, enen ruede,
 
Hiet Barien, ende die was mede
 
Metten here daer ter stede,
 
Die here was in al dat lant:
 
Sergius Paulus was hi genant.
15
Den Juede maecte Saulus blent.
 
Sergius Pauwels heeftem bekent
 
Ende genas van siere mesquame,
 
Ende wart kerstijn in Gods name.
 
Van danen wilmen wanen das,
20
Dat Saulus Paulus geheten was;
 
Want het was doe ende sidert sede,
 
Alse een enen anderen onderdede,
 
Waest met wapenen of met zinne,
 
Sijn name ervedem te ghewinne.
25
Van Cypren voeren, alse dit was,
 
Paulus ende Barnabas,
 
Ende quamen te Grieken ant lant.
 
Daer worden si predekende thant
 
Den Joden in hare synagoghe
30
Van Jhesus Cristus, den Gods Sone hoghe;
 
Maer het was den Joden ommare.
 
Doe sprac Pauwels openbare:
 
‘Het ware recht, waert u gename,
 
Dat twort Gods eerst tot u quame;
35
Maer sijnt dat ghijt steect van u,
 
So keren wi ten heidinen nu.’
 
Des waren die heidine vro,
 
Ende vele worder kerstijn do.
 
Des hadden die Jueden nijt,
40
Ende daden so vele tier tijt,
 
Dat si danen worden verdreven;
 
Maer si, die gherne haer leven
 
Tormenteerden indie Gods ere,
 
Ghinghen spaersen ons Heren lere
45
Achter Grieken harentare,
 
Ende maecten kerstijn dare
 
Tote Ycomien indie stede
 
Jueden ende heidine mede.
 
Die quade Jueden haddens nijt
50
Entie heidinen tier tijt,
 
Ende jagedense met stenen dane
 
Ende dwongense elswaer te gane.

Hoemen Pauluse ende Barnabase wilde anebeden. XII.

 
Hier na gingen si, alst God riet,
 
Tere stat die Listris hiet.
 
Ghinder so was, alse wijt horen,
 
Een man, was cropel geboren,
5
Die en mochte gaen no staen.
 
Paulus die sprac an hem saen:
 
‘Stant up in Jhesus Cristus name!’
 
Hi stont ghesont up sonder mesquame
 
Ende ginc vrilike harentare.
10
Alse dat volc des wart geware,
 
Wilden si die waerheit weten das,
 
Dat Paulus ende Barnabas
 
Waren II gode in haren wane,
 
Comen naer menscen gedane,
15
Ende droughen over een aldus:
 
‘Dits Jupiter ende Mercurius.’
 
Voer hem quam ginder haer pape
 
Ende mettem menech knape,
 
Ende wilden hem sacrificie maken
20
Hogelike na heren saken;
 
Maer Paulus die wederboot
 
Ende scorde sijn cleet dorde noot,
 
Ende riep: ‘Wat doedi nu ter tijt?
 
Wi sijn stervelijc alse ghi sijt!’
25
So dat sijt hem cume benamen.
 
Mettien aldaer up hem quamen
 
Joden, die quaet van hem spraken,
 
Ende begaedden so die saken,
 
Dat si hem hebben verheent.
30
Aldaer wart Paulus gesteent
 
Ende geworpen uter stede,
 
Alse ene onreine croenge mede,
 
Ende oec over doot gelaten;
 
Maer hi quam saen ter baten,
35
Want sine jongers droegen dane.
 
Des maergens maecti hem te gane,
 
Ende ginc predeken ende leeren
 
Ende tfolc an Gode bekeren.
 
Ende want si wilden uten lande,
40
Lietsi dat kerstijn volc in hande
 
Bisscoppen, die si hem gaven,
 
Niet geprovent met groter haven,
 
Maer in Gode ghefundeert:
 
Of haer ne gheen weder en keert,
45
Dat dat kerstijn volc hem vort
 
Houden sal an hare wort.
 
Dus sijn si tAntyochen gevaren,
 
Daer vele haerre gesellen waren.

Hoe die oude wet entie niewe sciet. XIII.

 
Binnen desen so wart werringe mede
 
Een deel onder dat kerstijnhede;
 
Want die vanden Jueden waren
 
Kerstijn worden, wilden verclaren
5
Ende dat seggen over waer,
 
Datmen soude vort daer naer
 
Doude wet houden ende hem besniden,
 
Die vander heidijnscap wilden tiden
 
Ende kerstijn wilden wesen;
10
So datmen sendde van desen
 
Van Anthyochen, om verclaren das,
 
Paulus ende Barnabas
 
Ende Tytus te Jherusalem
 
An Pietre, an Jacobpe, om an hem
15
Te vraghene, wat orbare
 
Ende recht van sulker saken ware.
 
Ende met desen over een
 
Voeren vanden Phariseen,
 
Die tkerstijnhede hadden ontfaen,
20
Want si tware wilden verstaen.
 
Nu gingen die apostelen tsamen,
 
Om die dingen daer si om quamen,
 
Daer Pieter ende Jacob mede
 
Die voerbaerste waren tiere stede:
25
Dat was Jacob die minder,
 
Die bisscop was gemaect ghinder
 
In die stat te Jherusalem.
 
Over een droeghen si onder hem
 
Metten ouden vander stede,
30
Die behorden ten kerstijnhede,
 
Dattem niemene soude besniden,
 
Die ten kerstijnheit wilde tiden
 
Ende vanden heidijnscap quame,
 
Noch daer die wet niet anename;
35
Maer dat si hem souden hoeden
 
Van afgoden, die ghevroeden,
 
Ende si hem van overspele
 
Van wiven wachten, diesmen vele
 
Tien tiden onder die heidine plach.
40
Dit vonnesse gaf uut up ghenen dach
 
Jacob die mindere, daerment hort;
 
Want hi was bisscop indie port.
 
Hier endden in desen parlemente
 
Der ouder wet sacramente,
45
Besnidenesse nader jeesten
 
Ende sacrificien van beesten.
 
Dese wet ende dit gebot quam
 
Elken wisen diet vernam,
 
Ende men sendde lettren das
50
Met Paulus ende met Bernabas
 
Tote Antyochen indie stede;
 
Ende men deedse lesen mede
 
Openbare voer dat diet,
 
Wat Jacob die bisscop ontbiet.
55
Dies waren vro die kerstine sere,
 
Die vanden heidinen ten kere
 
Hadden kerstijnheit ontfaen:
 
Besniden es swaer anevaen.

Hoe sente Pieter bisscop wart tAnthyochen. XIIII.

 
Nu suldi merken ende verstaen,
 
Dat Symoen, daer af heeft ontfaen
 
Symonie hare name,
 
Die toverare was onbequame,
5
Ende voer onsen Here onwaert,
 
Ghinc omme alse een fel liebaert,
 
Omme te verduwene tkerstijnhede,
 
Ende quam tAntyochen mede
 
Ende dede verstaen dat ghone,
10
Dat hi ware die Gods sone.
 
Pieter selve volgedem naer
 
Ende verdrevene van daer
 
Met gherechter predicade.
 
Doe wart die toverare te rade,
15
Dat hi voer te Rome waert;
 
Ende Pieter wart metter vaert
 
In Antyochen onthaelt met eeren,
 
Ende daer maecten hem die heren
 
Eenen stoel, alst es bescreven,
20
Ende hebbene bisscop verheven.
 
Aldaer sat hi over waer
 
Kerstijn bisscop VII jaer.
 
Al was hi bisscop sonderlinghe
 
Over die kerstine dinghe,
25
Nochtan voer hi predeken mede
 
Dicke wile buten der stede,
 
Ende bekeerde heidine vele
 
Ende Joden met menegen bispele,
 
Ende dede miraclen groet ende scone,
30
Daer jegen en was ghene hone,
 
Ende keerde weder ende vele met hem
 
Sidert in Jherusalem.
 
Daer naer onse Here hiet,
 
Dat hijt altoes en liete niet,
35
Hine soude te Rome varen
 
Ende twort Gods daer openbaren,
 
Ende nederwerpen ende castien
 
Des valschs Symoens toverien.
 
Dus hevet hi met siere partien
40
Begeven tlantscap van Surien;
 
Ende also hi leet sine vaert,
 
Quam hi tAntyochen waert
 
Ende hevet den kerstinen troest gegeven,
 
Dat si int gelove bleven.
45
Sijn bisscopdoem heefti gelaten
 
Eenen goeden man utermaten,
 
Die Enodius hiet bi namen.
 
Dien beval hi altesamen
 
Antyochen, dat hi beware
50
Dat lant alse vray predicare.
 
Dus in Claudius vierde jaer
 
Quam hi te Rome, wet vorwaer;
 
Ende teersten dat hi te Rome quam,
 
Ende men sijn wort daer vernam,
55
Die claerheit van siere waerhede,
 
Braken Symoens deemsterhede,
 
So dattene elc goet man daere
 
Hilt voer enen droghenare;
 
Ende men horde daer so gerne sijn wort,
60
Dat die lieden vander port
 
Dies niet en mochten wesen sat,
 
Ende verbaden Marchuse dat,
 
Die Pieters discipel was,
 
Dat hi hem wilde bewinden das
65
Hem te scrivene die wort,
 
Die si van Pietren hadden gehort:
 
Daer si Pieters niet en horden,
 
Dat si lesen mochten die worden
 
Ende daer in oec besien,
70
Wat si doen souden ende vlien.

Van Marcus ewangelien. XV.

 
Dus hevet Marchus die dinc bestaen,
 
Ende screef hem, sonder waen,
 
Die ewangelie van Pieters monde,
 
Die hi van hem leerde ende conde.
5
Dus was Pieters die menestrie;
 
Maer, alsic die waerheit lije,
 
Om dat soe bi Marchus es bescreven,
 
So es sijn die name bleven.
 
Eer dit gesciede, dats becant,
10
So hadde inder Jueden lant
 
Sine ewangelie bescreven Matheus
 
Sinen vrienden in Ebreus;
 
Daer na screef Marchus in Ytale
 
Sine ewangelie in Griexer tale.
15
Pieter die hevet dit verheest
 
Ende verstaen biden Heilegen Geest,
 
Dat hi gherovet was sonder nijt,
 
Ende hilt gestade sonder strijt
 
Der lieder wille ende Marchus daet,
20
Ende heet dat euwelike staet,
 
Ende men dewangelie dese
 
Indie kerke houde ende lese.
 
Marchus hevet dewangelie genomen,
 
Die bi hem es dus utecomen,
25
Ende voer in Egypten daer mede,
 
Ende was deerste die inde stede
 
TAlexandrien openbare
 
Cristus predecte, tellet dat ware,
 
Ende deerste diere oec kerke stichte
30
In onse gelove, seget tgedichte.
 
Al daer was een Juede wijs
 
Die Filo hiet, diemen geeft prijs,
 
Die enen bouc goet ende diere
 
Maecte vander kerstijnre maniere,
35
Die tAlexandrien wart upheven,
 
Ende priset sere haer leven.
 
Hier laten wi van Marchuse staen;
 
Want hier na salmen, sonder waen,
 
Sine maertelie ende sine doot
40
Bescriven, die scone es ende groet.
 
Maer nu van Pietre es geseit,
 
Twi ende omme wat salicheit
 
Dat hi es te Rome comen,
 
So wilde Vincent hier noemen
45
Alle die pauesen ende haer jaer,
 
Die te Rome waren hier naer,
 
Sijnt dat hi den stoel besat.
 
Nu hordse hier int eerste om dat.

Alle die pauesen tote Silvester. XVI.

 
Pieter, dapostel Gods vercoren,
 
Van Galylee uut geboren,
 
Jans sone van Bethsayda,
 
Bleef der kerken prence hier na
5
Dat onse Here gepassijt was,
 
Ende waest IIII jaer, alsict las,
 
Int lant van Jherusalem.
 
Daer na coes men te bisscop hem
 
Tote Anthyochen ende was daer
10
Bisscop wel VII jaer.
 
Doe voer hi te Rome mede,
 
Alst God wilde diet doen dede.
 
Int carnation ons Heren
 
Wart hire paues gemaect met eren,
15
Alsemen XLV screef.
 
XXV jaer hi paues bleef.
 
Licius wart paues daer naer
 
Ende waest, lesen wi, XII jaer.
 
Cletus die was XII jaer mede
20
Paues te Rome indie stede.
 
IX jaer so was Clement
 
Paues te Rome, dits bekent.
 
Anacletus die was mede
 
IX jaer paues indie stede.
25
Evaristus die besat
 
IX jaer die Roemsche stat.
 
Alexander, alsemen hort,
 
Was X jaer paues inde port.
 
Doe Sixtus, alsict bevoele,
30
Sat X jaer paues inden stoele.
 
Telesforus waest XI jaer,
 
Ende Yginus IIII daer naer.
 
Pyus, alsemen ons telt,
 
Hat XI jaer in ghewelt.
35
Anicetus die was mede
 
Paues XI jaer indie stede.
 
Cocher die was, leestmen mie,
 
Paues der jare III waerf drie.
 
Eleuterius die was in sinen live
40
Paues X jaer ende vive.
 
Victor die was X jaer here
 
Van Rome met grotere ere.
 
Zeferinus was met machte
 
Paues mede der jaere achte.
45
Calixtus, seget die lesse,
 
Was paues der jare sesse.
 
Urbanus die goedertiere
 
Was paues der jare viere.
 
VI jaer waest oec Pontiaen,
50
Antheres XII, sonder waen,
 
Fabianus XIIII jaer,
 
Ende Cornelius II daer naer,
 
Lucius drie in sijn leven.
 
VII jaer was paues Steven,
55
Noch een Sixtus der jare twee,
 
Dyonisius VI ende nemmee.
 
Felix III jaer paues sat,
 
Levicianus hilt I jaer na dat.
 
Gayus was paues XI jaer,
60
Ende Maercellius VIII daer naer.
 
In desen tiden hadden ontfaen
 
Dyocletiaen ende Maxiaen
 
Dat edel mogende Roemsche rike,
 
Ende setten hem ghemeenlike
65
Jeghen Jhesus Cristus wet,
 
Alse u hier naer wert gheset,
 
Ende doden den paues Maercelline,
 
Ende daden allen kerstinen pine;
 
So dat die kerke stont daer naer
70
Sonder paues VII jaer.
 
Maercellius die wart paues doch,
 
Ende waest V jaer al noch.
 
Eusebius VII jaer na des,
 
Doe IIII jaer Melchiades.
75
Doe sat Silvester daer naer
 
Paues XXIII jaer.
 
In sinen tiden so wart vrede
 
Ghegheven den kerstijnhede;
 
Want hi doepte Constantine
80
Ende ganstene van lasers pine.
 
Alle die pauesen, die vor hem waren,
 
Bleven alle meest maertelaren.

Alle die pauesen voert tote nu. XVII.

 
Naer Silvester Marchus sat
 
II jaer paues indie stat.
 
Julius hilt die werdichede
 
Daer naer XV jaer indie stede.
5
Liberius besaet VI jaer,
 
Ende Felix een daer naer.
 
Damassus was tesen live
 
XVIII jaer paues. Doe drie waerf vive
 
Siricus, dat lesen wie,
10
Anastasius der jare drie,
 
Innocentius XII jaer,
 
Zosimus waer een daer naer,
 
Drie jaer Bonefacius.
 
VIII jaer waest Celestinus,
15
Sixtus IX jaer also,
 
XXI jaer waest Leo.
 
Hylarius VI jaer besat,
 
Simplicius XV jaer na dat,
 
Felix VIII jaer, ende naer desen
20
Moest Gelasius IIII jaer wesen;
 
Anastasius een jaer alleene,
 
Doe Symachus XV jaer gemeene.
 
Hormisda waest XVIII jaer,
 
Ende Johannes II daer naer;
25
Felix IIII jaer ende nemmee,
 
Bonefacius daer naer twee,
 
Johannes II jaer, alsemen waende;
 
Doe Agapitus XI maende,
 
Silverius doe maende vive,
30
Virgilius VI tesen live,
 
IIII jaer Pelagius,
 
Ende IIII jaer Benedictus.
 
Een ander Pelagius daer naer
 
Was paues nadien X jaer.
35
Doe wart paues Gregorius die goede;
 
Die heileghe, die wise entie vroede,
 
Die die scrifture maecte claer,
 
Was paues XXIII jaer.
 
Naer hem was paues Serviaen
40
Omtrent een jaer, sonder waen.
 
VIII maende was doe mede
 
Bonefacius paues daer ter stede.
 
Een ander Bonefacius daer naer
 
Was paues te Rome VI jaer.
45
III jaer daer naer Deusdedit.
 
Daer naer VI jaer besit
 
Een Bonefacis den stoel daer,
 
Doe Honorius XII jaer;
 
Severius der jare twee,
50
Bonefacius V ende nemmee;
 
Johannes II jaer daer na aldus,
 
VI jaer een Theodorus;
 
Daer na Martijn VI jaer mede.
 
Euginus III jaer hilt de stede,
55
Vitalianus XII jaer,
 
Adeodatus IIII jaer daer naer,
 
Donus een, Aghatus twee,
 
Leo X maende ende nemmee,
 
Benedictus X maende mede.
60
Johan een jaer hilt de stede;
 
Cono was paues XI maent;
 
Sergius daer na, alsemen waent,
 
Was paues XIII jaer,
 
Een Johan drie daer naer,
65
Echt een Johan III jaer, sonder saghe,
 
Sisimus waer XV daghe,
 
Constantinus VII jaer,
 
Gregorius XV daghe daer naer;
 
Echt een ander Gregorius mede
70
Was X jaer paues in die stede;
 
X jaer waest een Zakarias,
 
Doe V jaer een Stephanus was.
 
Paulus was paues daer naer
 
Te Rome inden stoel X jaer;
75
Doe III jaer een Stephanus,
 
XXI jaer Adrianus,
 
Leo XX jaer, ende daer na
 
Adrianus I, hoe soet gha,
 
Martinus I jaer. Doe daer naer
80
Na hem so was over waer
 
XXIIII jaer paues Stevene,
 
Formosus IIII jaer in sinen levene.
 
Bonefacius XII jaer sat,
 
Daer naer Steven een inder stat,
85
Romanus IIII maent, sonder sage,
 
Doe Theodorius XX daghe,
 
Een Johannes doe II jaer,
 
Benedictus IIII daer naer,
 
Leo eene maent alleene,
90
Cristoforus VI maende clene.
 
VII jaer sat een Sergius,
 
II jaer Anastasius.
 
Landee IIII maende daer naer,
 
Johannes XIIII jaer.
95
Leo VI maende besat,
 
Stephanus II jaer die stat.
 
Johannes was paues daer mede
 
IIII jaer te Rome indie stede;
 
Leo III jaer, ende Steven drie,
100
Martijn III jaer, dus lesen wie.
 
Agapitus was IX jaer
 
Paues, ende Johannes VIII daer naer,
 
Benedictus der jare twee,
 
Leo een jaer ende nemmee.
105
Benedictus drie jaer sat,
 
Ende Donus een jaer na dat,
 
Bonefacius eene maent, dats waer;
 
Doe Benedictus VIII jaer;
 
Daer naer VIII maende een Johan,
110
Een ander Johan IIII maende dan;
 
Daer naer een Johan echt X jaer,
 
Gregorius I jaer daer naer;
 
Daer naer een Johan X maent,
 
Silvester IIII jaer, alsemen waent;
115
Daer naer Johan maende vive;
 
Doe een Johan in desen live
 
Sat te Rome paues een jaer,
 
Ende doe Sergius III daer naer;
 
Doe Benedictus der jare ellevene,
120
Johan, sijn broeder, II na sinen levene;
 
Doe Benedictus daer na X jaer.
 
Silvester die quam daer naer
 
Ende was paues LV daghe.
 
Gregorius, dans ghene saghe,
125
Die was II jaer paues na desen;
 
IX maent Clement, alse wi lesen;
 
XXIII daghen Damasus.
 
Leo, wi vindent aldus,
 
Was naer hem paues V jaer,
130
Victor twee jaer daer naer.
 
VII maent so waest een Stevene.
 
Doe bleeft IX maent in levene
 
Benedictus, ende daer naer
 
Was Nycholaus paues een jaer.
135
XI jaer waest Alexander,
 
Ende Gregorius een ander
 
Waest XII jaer. Doe quam na dat
 
Victor, diet IIII maende besat.
 
Urbanus waest XI jaer,
140
Ende Paschalis quam daer naer,
 
Ende hi waest XI jaer mede.
 
Doe wart paues in sine stede
 
Gelasius ende waest II jaer,
 
Ende Calixtus V daer naer;
145
Honorius V jaer daer an,
 
Innocentius III jaer nochtan;
 
Celestinus V maende mede,
 
Lucius X maent hilt die stede.
 
Eugenius waest VII jaer,
150
Anastasius een daer naer;
 
Adriaen VII maende ende nemmee,
 
Alexander XX ende twee.
 
Lucius was IIII jaer here,
 
Urbanus een jaer ende nemmere;
155
Gregorius waest II maent,
 
Clement II jaer, alsemen waent;
 
Cestius VII jaer daer naer,
 
Innocentius XI daer naer,
 
Honorius XI jaer mede,
160
Ende Gregorius moghenthede
 
Gheduurde XV jaer.
 
Doe stoet in werringen daer naer
 
Bi keyser Vrederix moghenthede
 
Ende bleef ydel des paues stede
165
II jaer, dannes ghene saghe.
 
Doe waest Celestius XVII daghe.
 
Daer naer waest die vierde Innocent,
 
Die keyser Vrederic hevet versent,
 
In wies tiden altemale
170
Desen Spiegle Ystoriale
 
Broeder Vincent maecte vorwaer,
 
Ende was aldoe paues II jaer.
 
Nu suldi horen naer desen,
 
Wie sijnt pauesen hebben gewesen:
175
Alexander, Clemens, Urbanus,
 
Gregorius, Adrianus,
 
Innocentius, Johannes, Nycholaus,
 
Martinus, Nycholaus, Benedictus;
 
Ende nu eist Bonefacius.
180
Hier laten wi dit staen aldus.

Van Agrippen, Herodes sone. XVIII.

 
Alse wi die pauesen hebben genoemt,
 
So eist recht datmen weder coemt
 
Ter jeesten, daer wijt lieten staen,
 
Van sente Pietren, ende anevaen,
5
Hoe die tijt daer na ghinc vort.
 
Pieter quam te Rome indie port
 
In keyser Claudius vierde jaer,
 
Ende wederstont Symoene daer,
 
Den onrenen toverare.
10
Entie Jueden, die harentare
 
Van Jherusalem hadden verdreven
 
Die kerstinen, die ghingen sneven;
 
Want bailliuwen van Rome waren
 
Gheset over die Juedsche scaren,
15
[Ende] daden haer bisscoppe af ende an,
 
Alse hem goet dochte in haren ban;
 
So dat die Jueden te Rome senden,
 
Want desen twist so wildsi enden.
 
Den keyser Claudius si baden,
20
Want si hier bi waren verladen,
 
Dat hi die bailiuwe verbode die dinc.
 
Indien dat tgedinghe hinc,
 
So vernam Agrippa tghone,
 
Coninc Herodes Agrippen sone,
25
Dat sijn volc dinghet int hof,
 
Ende halp hem haren wille daer of;
 
Want sijn vader haddem ghelaten,
 
Alse hi danen sciet siere straten,
 
In keyser Claudius hant.
30
Claudius gaf hem som des vaders lant,
 
Ende stierdene over in Surien,
 
Ende sette in siere vogedien,
 
Dat al die macht stont an hem
 
Te doene in Jherusalem,
35
Ende als te doene sal wesen dan
 
Den hoeftbisscop af ende an.
 
Dese Agrippa die besat
 
Dat lantscap van Ghalaat,
 
Dat over die Jordane leghet.
40
Daer vloen die kerstine, alsmen seget,
 
Doe men Jherusalem destruwerde
 
Ende men dat Juedsce volc verteerde,
 
Alse ghi sult horen overliden
 
In des keysers Tytus tiden.

Hoe Paulus in Grieken castijede. XIX.

 
Paulus ende Barnabas,
 
Want vele kerstijns volcs was
 
In Anthyochen, waren daer.
 
Over een droeghen si over waer,
5
Dat si henen wilden sceeden
 
Ende visenteren onder hem beeden
 
Die landen ende oec die steden,
 
Daer si ten kerstinen zeden
 
Die lieden hadden gheset,
10
Omme te troestene te bet,
 
Dat si int ghelove bleven.
 
Dus hebben si hem upgegeven,
 
Ende Barnabas die es gevaren
 
Int lant van Cypre te waren.
15
Paulus voer in Grieken mede,
 
Omme te sterkene tkerstijnhede,
 
Ende hevet den lieden anegeset,
 
Dat si souden houden die wet,
 
Die dapostelen setten hem
20
Ende doude van Jherusalem;
 
Niet die wet die de Jueden geven,
 
Die van Moyses es bescreven.
 
Eens nachts quam een visioen
 
Paulus ane, een Gods sermoen;
25
Want dinghel hietene te waren
 
Int lant van Macedone varen,
 
Ende dat doen met sulker lere,
 
Datmen dat volc daer bekere.
 
Daer ontboot hi enen Lucas mede
30
Tote Phillippen indie stede,
 
Die also hiet altegader
 
Na Phillippe, Alexanders vader.
 
Teenen tiden ginc uter stede
 
Paulus om doen sine gebede.
35
Eene joncvrouwe quam in sijn gemoet,
 
Die van waersagene was vroet;
 
Want soe hadde eenen quaden geest
 
Met hare, daer soet bi wiste meest.
 
(Sulke gheeste heetmen fantoene).
40
Dese die was van sulken doene,
 
Dat soe haren here dede
 
Wasdoem ende voerdeel mede
 
In waersaghene hier ende daer.
 
Dese volgede Pauluse naer
45
Ende soe riep lude: ‘Dit sijn boden
 
Des Gods boven allen goden!
 
Si wisen u die strate mede
 
Ter euwelikere salichede!’
 
Dit riep soe alle dage meest.
50
Bi aventuren die Heilege Geest
 
Dwanc den quaden geest aldaer,
 
Dat soe moeste seggen waer.
 
Paulus heeft sijn gebod uutgegeven
 
Ende hevet den quaden gheest verdreven
55
Uter joncvrouwen altesamen.
 
Doe hare maghe dat vernamen,
 
Vingen si Paulus ende Lucas,
 
Die sijn recht geselle was,
 
Ende brochtense vort gerechte,
60
Ende seiden: ‘Dese knechte,
 
Die Jueden, si maken ons mede
 
Grote roeringhe in dese stede,
 
Ende predeken ons een nieuwe doen,
 
Een verboden religyoen,
65
Dat ons verboden es vanden heren,
 
Omme dat wi sijn Romeren.’
 
Want die Romeine hadden gheset
 
Tien tiden eene nieuwe wet,
 
Dat men niemen heeten soude
70
God van nieuwes, het en woude
 
Ghemeenlike die senature
 
Ende sine ghaven uut die cure.
 
Dat gherechte wart hem wreet,
 
Ende men schorde hem hare cleet
75
Ende gheselse, ende daer na saen
 
Waren si indien kaerker gedaen,
 
Daerse God heeft ghequijt.
 
Ende aldaer ter selver tijt
 
Hebben si hem die den karker helt
80
Kerstijn ghelove ghetelt,
 
Ende bekeerden daer ter stede
 
Hem ende sijn ghesinde mede.

Van Paulus, wat hi tAthenen dede. XX.

 
Si ghingen danen ten selven tiden
 
Ende leden dor tlant van Liden,
 
Ende quamen tote Tessalone.
 
Daer castijeden si so scone,
5
Dat si bekeerden daer ter stede
 
Vele Jueden ende heidine mede.
 
Dit benijdden die quade Jueden
 
Ende som vanden heidinen rueden,
 
Ende verroerden up hem die port.
10
Nachts sijn si getrect vort
 
In eene stat, hiet Beroee,
 
Daer bekeerden si liede mee.
 
Daer volgeden hem die van Tessalone
 
Ende verdrevense danen onscone,
15
So dat Pauwelus ontran te waren
 
Ende es tAthenen ghevaren.
 
Alse Paulus tAthenen quam,
 
Horde hi mare ende vernam,
 
Dat onder der philosophen scaren
20
Twierhande liede waren:
 
Die eene hieten Epykure,
 
Die seiden in hare scrifture,
 
Dat els en ware ghene salecheit
 
Dan des lachamen weldicheit.
25
Stoici die andere hieten,
 
Die desen waen al achterlieten,
 
Ende seiden, die upperste zalichede
 
Ware in onverwaender zede,
 
Dat men ware so groot van moede,
30
Dat hem een man niet en loede
 
Met geranden mesaventuren,
 
Die hem mochten ghesturen.
 
An Gods gelove, an ander wet
 
Was Athenen doe gheset.
35
Paulus es tAthenen comen
 
Ende hevet dispution genomen
 
Jeghen die philosophiene,
 
Diet jeghen hem hadden onsiene,
 
Want hise met redenen verwan.
40
Sine hildere hem niet an;
 
Maer dies droughen si over een tsamen,
 
Dat sine vinghen ende namen
 
Ende leidene in Ariopagus
 
(Dats eene strate, die heet aldus,
45
Daer Maers, die god vanden orloghe,
 
Gheweldich was ende hoghe;
 
Daer was die scole van aerten mede
 
Ende alt meesterscap vander stede).
 
Paulus stont onder hem ghemeene
50
Ende sprac: ‘Ghi heren van Athene!
 
Ic segge u, dat ghi sijt in dole
 
Ende in seere verwerder schole;
 
Want daer ic leet up desen dach
 
Ende ic u ghebeelde sach,
55
Daer saghic onder dandere daer
 
Mede ghemaect eenen outaer,
 
Daer in ghescreven openbare,
 
Dat in des onbekents Gods ere ware.
 
Desen onbekenden willic nu
60
Bekent maken onder u.
 
Dit es die God die emmer levet,
 
Die van nieute ghemaect hevet
 
Die werelt ende al dat es.
 
In hem leven wi, des sijt ghewes,
65
In hem sijn wi altemale.’
 
Van desen outare vindmen tale,
 
Van dat men seide hier te voren,
 
Hoe dat die dach wart verloren,
 
Alse Jhesus andien cruce hinc,
70
Ende Denijs omme dese dinc
 
Tote Athenen ende oec mede
 
Die vroetste van alder stede
 
Ne consten gheweten niet
 
Bi wat dinghe het was gesciet.
75
Doe seide Denijs: ‘God der naturen
 
Doghet pine te derre uren.’
 
Doe droughen si over een daer,
 
Dat si hem setten eenen outaer
 
Dor den onbekenden God,
80
Ende screvent dus alse liede sot.
 
Die philosophen verboden mede,
 
Datmen hem gheene offrande dede
 
Met beesten no met ghere sake;
 
Want si seiden in hare sprake:
85
‘Hine hevet ons goeds ghenen noot;
 
Maer kniegebeden doet al bloot
 
Voer hem ende bit met zinne:
 
Hine wille niet dan der zielen minne.’
 
Up desen outaer, up dit doen
90
Begonste Paulus sijn sermoen,
 
Ende seide al openbare,
 
Dat de onbekende God dit ware,
 
Die Gods Sone, die indie maghet
 
Menscelijcheit ontfinc, ende vuldraghet
95
In haren lachame was bi naturen,
 
Ende ute hare, beslotene duren,
 
Uut haren lachame ter werelt quam,
 
Ende menscelike doot anenam,
 
Ende verrees ten derden daghe
100
Van dode te live, sonder saghe,
 
Ende voer te hemele ende sal noch comen
 
Dese werelt met rechte doemen.

Hoe Paulus Denise bekeerde. XXI.

 
Alse die philosophen vernamen
 
Paulus tale altesamen,
 
Ende hi sprac vordie keytive:
 
‘Verresen van dode te live,’
5
Omme dat si heidijn waren ende sot,
 
Maecten si met hem spot;
 
Want si noint horden bescreven
 
Naer dit lijf euwelike leven.
 
Some seiden omme hare bederve:
10
‘Wi sullen di horen anderwerve;’
 
Some volgeden hem oec naer,
 
Omme te horne meer ende waer.
 
Onder dese, seget die vite,
 
Was Denijs die Ariopagite
15
(Die selve die al sekerlike
 
Leghet hier in Vrankerike).
 
Die volgede Pauluse vaste naer;
 
Want hi hordem predeken waer,
 
Ende mercte wat bedieden mochte
20
Die redene die hi vortbrochte.
 
Paulus seidem, niet alse sot,
 
Vanden ombekenden God,
 
Daer die outaer bi sinen rade
 
Af was gemaect bi goeder stade
25
Tote Athenen indie stat,
 
Wat dinghe bediedde dat,
 
Ende vraghede wat hem dochte,
 
Weder hi God wesen mochte,
 
Ofte warachtech mensce bekent,
30
Die God die daer heet onbekent.
 
Denijs antworde al openbare,
 
Dat hi vray God ende mensce ware.
 
- ‘Desen,’ sprac Paulus, ‘menic mede.
 
Dats hi die de miraclen dede:
35
Creupele gaen ende blende sien,
 
Dove horen ende naer dien
 
Die dode upstaen uten grave.’
 
Dyonisius wondert hier ave,
 
Ende in dit dispucioen
40
Wilde God sine cracht oec doen,
 
Ende het gheviel ten selven tiden,
 
Dat bi hem een blende soude liden,
 
Ende Denijs die sprac dus an
 
Paulus: ‘Mogestu seggen dan
45
Desen blenden, wat soes gescie,
 
Dat hi indie Gods name sie,
 
Ende eist dat hem dijn God geeft tlecht,
 
So willic geloven, hets recht.
 
Maer omme dat ic niet en wille,
50
Dattu pleghes lude of stille
 
Wort van eneghere toverien,
 
Sech dus: ‘In sinen name, die Marien
 
Die maget drouch, Jhesus Kerst,
 
Die andie cruce dogede derst,
55
Ende daer staerf, ende in corter stont
 
Van dode te live upstont,
 
Ende te hemele voer mede,
 
So sie al hier nu ter stede.’ ’
 
Paulus sprac: ‘Nu laet henen gaen
60
Allen twifelen ende allen waen
 
Van toverien groot of smale,
 
So sprec selve dese tale.’
 
Ende Dyonisius die seide
 
Die tale die hi selve voren leide,
65
Entie blende die ontfinc
 
Sine ziene bi derre dinc;
 
Ende Dyonisius ontfinc te hant
 
Kerstijndoem van Paulus hant,
 
Ende wart bisscop van Athene
70
Ende was predicare niet clene,
 
Ende sint gesent alse bode
 
Van Rome, te predekene van Gode
 
Te Parijs, aldaer hi wort
 
Om tgelove Gods vermort.

Hoe Paulus enen doden ghenas. XXII.

 
Alse Paulus tote Athenen was
 
III maent tsamen, alsict las,
 
So stont hem sijn willen twaren,
 
Dat hi wille in Jherusalem varen.
5
Ende omme dat hi belaghet was,
 
So wart hi te rade das,
 
Dat hi wille varen omme,
 
Want hem sekerst was dat cromme,
 
Ende heeft sijn geselscap gelaten
10
Heenen varen siere straten,
 
Die sijns te Traden ontbiden,
 
So dat hi daer quam tien tiden.
 
III daghen so was hi daer
 
Ende disputeerde ende predecte waer,
15
So dat hi upten lesten dach
 
Toter minnacht predekens plach,
 
Ende een jongelinc daer sat
 
Een deel hoghe teerre stat,
 
Die int sermoen slapende waert
20
........
 
Van danen so es hi gegaen
 
Te Mileten ende ontboot saen
 
Die papen enten bisscop mede
 
Tote Ephesum uter stede,
25
Ende beval hem, hoe si souden
 
Hare volc leeren ende houden,
 
Ende seidem allen dat si saghen,
 
Hoe hi hadde in sinen daghen
 
Mettem gewandelt ende gewesen,
30
Dat si hem hilden in desen
 
Te alsulkere omoedichede
 
Ende in alsulker nerenstechede
 
Te bestierne haere ondersaten.
 
Oec seidi: ‘Ic ghae miere straten
35
Te Jherusalem ter stat:
 
Mijn gheest dwinct mi te doene dat.
 
Seker en bem ic niet vandien,
 
Wat mi daer sal ghescien,
 
Sonder dat men mi doet verstaen,
40
Dat men mi aldaer sal vaen;
 
Ende weest seker oec van dien,
 
Dat ghi mi meer en sult sien.’

Hoe Paulus te Jherusalem waert ginc. XXIII.

 
Omme dese dinc was sere onvro
 
Dat paepscap van Epheso:
 
Groten rouwe dat si dreven.
 
Paulus heeftem heten begeven,
5
Ende seide: ‘Hout vaste indie lere,
 
Die ic u wijsde van onsen Here.
 
Ic weet wel, naer mijn wochvaren
 
Dat hier comen sullen te waren
 
Quade wulven met valscher leren,
10
Die dat volc sullen verkeeren,
 
Ende sullen onghelove castijen,
 
Ende selke van uwer paertijen
 
Sullen hem verkeren mede.
 
Blijft staende in u gelovichede:
15
Ic bevele u onsen Here.’
 
Doe scieden si met groten sere.
 
Paulus overleet meneghe stat.
 
Doe quam hi te Suurs na dat,
 
Daer hem die kerstine ontrieden,
20
Die philosophen, die wise lieden,
 
Dat hi soude ontrecken hem
 
Te comene te Jherusalem,
 
Ende seiden over een daer alle:
 
Quame hire, het quame hem te mesfalle.
25
Om dat ne wille hijs niet afstaen.
 
Van Suurs voer hi tAkers saen,
 
Die doe Tholamays hiet.
 
Cortelike hi danen sciet,
 
Ende es te Cesarien comen,
30
Daer hi herberghe heeft genomen
 
Met Phillippe den dyaken,
 
Daer wi hier te voren af spraken,
 
Die een was vanden sevene
 
Ghecoren met sente Stevene,
35
Doe die apostelen hier voren
 
VII apostelen uutvercoren.
 
Dese Phillip hadde dochtren viere,
 
Heilech ende van goeder maniere,
 
Ende waren prophetessen alle,
40
Ende voerseiden vandien mesfalle
 
Pauluse, dat nakende was hem
 
Indie stat van Jherusalem.
 
Maer daer omme en wille hi niet
 
Laten dattem sijn geest riet.
45
Alse die dinghen stonden dus,
 
Quam daer een, hiet Agabus,
 
Een prophete, ende versach
 
Waer dat Pauwelus gordel lach.
 
Mettien gordele heefti gebonden
50
Hem selven ende sprac tien stonden:
 
‘Dien man, dien dit gordel toehort,
 
Sal te Jherusalem indie port
 
Dus ghevaen sijn ende gebonden.’
 
Doe baden si hem ten selven stonden,
55
Pauluse, alle sere ghemeene,
 
Dat hi bleve, groot ende clene.

Hoe Paulus te Jherusalem quam. XXIIII.

 
Paulus seide tsinen vriendekinen:
 
‘Twi so wildi mi dus pinen?
 
In bem niet allene gereet
 
Te miere baten, want God weet,
5
Van Jhesus maer mi laten ontliven.
 
Wat helpt weenen? hiers geen bliven.’
 
Dus es hi met sinen gesellen
 
Heenen gestreken, alse wi tellen,
 
Ende sine vrienden hebbene gebrocht.
10
Dus hevet hi die stat besocht
 
Van Jherusalem ende ginc ghinder
 
Daer Jacob woende, die hiet minder,
 
Die bisscop van Jherusalem,
 
Ende hadde die kerstine onder hem.
15
Alse die mare quam openbare,
 
Dat Paulus selve comen ware,
 
Quamen omme hem te siene mede
 
Die outste van kerstijnhede
 
Ende hietene willecome wesen,
20
Ende hi groetedse naer desen
 
Ende tellede hem, so hi best mochte,
 
Wat miraclen God bi hem wrochte,
 
Ende wat hi liede hadde bekeert
 
In meneger stede ende geleert.
25
Dies waren si alle blide sere
 
Ende benedijeden onsen Here.
 
Doe seiden si te Paulus mettien:
 
‘Lieve broeder! du moges sien,
 
Hoe menech dusent Jueden mede
30
Hem houden ant kerstijnhede;
 
Nochtan en sceden si niet af
 
Der wet, die hem Moyses gaf,
 
Ende willen datmen houde ende set
 
Te samen niewe ende oude wet.
35
Nu hebben si mare vernomen,
 
Van di es hem te voren comen,
 
Dattu predekes over al,
 
Dat men die wet verbieden sal,
 
Ende omme dat so raden wi,
40
Dattu di ghereets bidi
 
Tesere hogere tijt na de wet,
 
Datmen sien moghe te bet,
 
Dat si, die di hebben beloghen,
 
Die waerheit hebben bedrogen.’
45
Aldaer seidemen inden raet,
 
Datmen den Jueden, dient so staet
 
Dat si ontfangen kerstijnhede,
 
Soude laten gebruken mede
 
Der pointen vander ouder wet,
50
Up dat men so dat herte set,
 
Dat men daer an niene hope,
 
Datter eenech ute lope.

Vanden IIII zeenden ende Paulus prisoen. XXV.

 
Dus mogen merken wel de clerke,
 
Dat int begin vander kerke
 
IIII zeenden gehouden waren:
 
Die eerste zent was te waren,
5
Doemen Mathiase vercoes
 
Indie stat die Judas verloes.
 
Dander was doe sente Stevene
 
Ende VI dyaken hem benevene
 
Ghecoren waren, om draghen mede
10
Der apostelen grote onlede.
 
Die derde was doe Barnabas
 
Met Pauluse gesent oec was
 
Van Athenen te Jherusalem
 
Tote Pietre ende Jacobpe, om van hem
15
Te bringhene daer die mare,
 
Dat niet nuttelijc en ware,
 
Wie hem trocke ant kerstijnhede,
 
Der Jeuden wet te houdene mede,
 
Ende men drouch wel over een das,
20
Dat het niet gehouden en was.
 
Die vierde seent dat was van desen,
 
Daer wi hier ter stat af lesen,
 
Daer men over een des drouch,
 
Omme Pauluse ende omme gevouch,
25
Dat men den Jueden laten soude
 
Ghebruken, hem die so doen woude,
 
Metter niewer der ouder wet,
 
Tote dat si waren gewone bet
 
Die te latene altemale;
30
Want het ware te sorgene wale,
 
Wildemen hem al hare coustumen
 
Teersten afbreken ende ontscumen,
 
Die te voren hieten goet,
 
Dat si groten overmoet
35
Souden dandere daer omme togen
 
Ende niet lichte en souden gedoghen.
 
Hier omme waest aldus verleit;
 
Maer die hope was hem ontseit,
 
Dat hem ter zielen dat iet dochte
40
Ofte oec iet ghehelpen mochte.
 
Aldus bi redenen ende bi sticke
 
Minderende ende verlichtende dicke
 
Was doude wet achtergeleit.
 
Paulus, alst eer was geseit,
45
Die es dus in Jherusalem comen.
 
Des anders dages heefti vernomen
 
Sine ghesellen, daer waerre viere,
 
Ende ginc nader Jueden maniere
 
Inden tempel aldaer te hande
50
Ende offerde daer sine offrande;
 
So daden sine gesellen mede.
 
V daghe so was hi in die stede.
 
Doe so quamen daer na
 
Jueden vele uut Azia,
55
Ende hebben Pauluse gesien
 
Inden tempel, ende mettien
 
Sloughen si die hande an hem,
 
Ende riepen: ‘Ghi van Jherusalem!
 
Helpt ons houden desen man,
60
Want wi hebbenre redene an!
 
Hi gaet predeken den lieden
 
Achter lande ende bedieden,
 
Dat onse wort bederven sal.’
 
Doe wart dat volc up hem al
65
Ende gaven hem menegen swaren slach.
 
Doot ware hi bleven updien dach,
 
En hadde een ridder gedaen,
 
Een Romein, die daer quam saen,
 
Die Claudius Lisias hiet.
70
Sijn ridderscap dat hi ontbiet,
 
Daer hi die stat met berechte,
 
Ende quam daer ten ghevechte,
 
Ende namene hem met crachte
 
Ghevaen, dat hine mettem brachte
75
Met eere ketenen gebonden sere
 
Tote Felixse sinen here,
 
Die bailliu bider Roemscher wet
 
Updie Jueden was gheset.

Hoe Paulus sijn pleit te Rome beriep. XXVI.

 
Felix hilt Pauluse gevaen,
 
Ende daer men geselen soude ende slaen
 
Sonder wet al openbare,
 
Vragedi oft gheorlovet ware,
5
Datmen van Rome der stat
 
Eenen portre moeste doen dat.
 
Omme dit wort bleef hi tien stonden,
 
Aldaer hi stont vaste ghebonden,
 
Onghegeselt ende ghesont.
10
Felix vragedem tier stont,
 
Ofte hi wilde te wette staen
 
Te Jherusalem ende ontfaen
 
Selke sentencie, alse hem geven
 
Die Jueden souden, sine neven,
15
Up aventure oft so liepe.
 
Paulus seide, dat hijt beriepe
 
Voerden keyser te Rome saen:
 
Aldaer wildi te rechte staen.
 
Doe sprac Felix: ‘Vrient! nu ghome:
20
Vorden keyser tote Rome
 
Hevestuut beroepen, dats waer,
 
Ende du moetst oec emmer daer.’
 
Dus hilt hine gevaen vaste,
 
Dat hi desen ende andre gaste,
25
Alse hijt ghereden mach, senden sal
 
Tote Rome gebonden al.
 
Oec liet hi Paulus vriende mede
 
Totem comen ende hoveschede
 
Hem doen, so wie soet doen wilde,
30
Up dat menne altoes vaste hilde.
 
Dus es Paulus den Joden ontgaen
 
Ende onder die Romeine gevaen;
 
Doch daden si nu ende daer te voren
 
Menegen poor om sinen toren,
35
Hoe dat sine mochten doden;
 
Maer God halp hem uut allen noden.
 
Nu sien si wel, dat niet en dooch,
 
Gaet hem an neder ofte hooch,
 
Dat sijs niet en conen ghewinnen.
40
Hier namaels suldi bekinnen
 
Int ander stic, dat hier na coemt,
 
Int stic datmen den neghenden noemt,
 
Die sine vaert ende sine doot
 
In sal hebben cleene ende groot.

Van onser Vrouwen moeder. XXVII.

 
Nu hebben die Jueden verdreven,
 
Waren si nichten, waersi neven,
 
Al meest alle die te samen
 
Die waren van kerstijnre namen;
5
Ende hier bi so waest trecht,
 
Dattem overquam tgevecht,
 
Die so dorpre sonden wraken
 
Ende so overdadeghe saken.
 
Pieter ende Paulus mede
10
Waren verdreven uter stede
 
Ende meest alle die apostelen tsamen,
 
Sonder Jacob, diemen bi namen
 
Minderen heet vanden tween.
 
Nu sullen wi besceet seggen een,
15
Wie dese twee Jacobpe waren,
 
Apostelen van ons Heren scaren.
 
Anna, die moeder Marien,
 
Die wi alle benedien,
 
Hadde Joachim tharen man,
20
Daer soe Marien ane wan,
 
Die Jhesum onsen troestre drouch,
 
Dies ghi hier voren horet genouch.
 
Doe Joachim doot was,
 
Doe nam Anna Cleophas
25
Te manne, alse die hare bi wette
 
Kindere te winne sette;
 
Want en geen en was bet
 
Gheprijst indie oude wet.
 
Bi desen Cleophas so wan Anne
30
Eene Marie ende nochtanne,
 
Die onser Vrouwen zuster was;
 
Die nam te manne, sijt seker das,
 
Alpheuse haren rechten man,
 
Daer soe IIII sonen ane wan:
35
Jacobpe den mindren, die bisscop was
 
Te Jherusalem, alsict las,
 
Deerste kerstijn bisscop vander stede;
 
Judase ende Symoene mede,
 
Die alle drie apostelen waren
40
Ende behorden tons Heren scaren;
 
Die vierde was Joseph Bernabas,
 
Die met Mathien gheset was,
 
Welken God in Judas stede
 
Setten wilde dor hare bede.
45
Echt doe Cleophas was doot,
 
Anna, want die wet geboot
 
Ende wilde dat soe huwelijc dade,
 
Nam eenen derden man bi rade,
 
Die bi namen hiet Salomee.
50
Die derde Maria na dese twee
 
Gaf hare onse Here van desen.
 
Die Maria, also wijt lesen,
 
Nam Sebedeuse tharen man,
 
Daer soe twee sonen ane wan:
55
Deen was Jhan ewangeliste,
 
Die den raet ons Heren wiste;
 
Die ander was Jacob die meeste,
 
Die te Jherusalem vordie feeste
 
Van Paeschen onthovet was,
60
Alsemen hier te voren las,
 
Ende die te Conpostelle leghet
 
In Spaengen, alse dystorie seghet.
 
Hier bi moghedi weten dbesceet
 
Vandien tween Jacobpen gereet.
65
Die mindere die en trac hem
 
Noint uut Jherusalem
 
Dor gheen vernoy, dor ghene mare,
 
Ende wart daer in maertelare,
 
Alse u die ystorie al
70
In dandere paertie seggen sal.

Hoe die Jueden begonsten te riesene. XXVIII.

 
Tien tiden noch dat dit gesciede,
 
Datmen verdreef vele heileger liede,
 
Was Claudius te Rome here
 
Ende keyser met groter ere,
5
Alse u dbeghin van desen boeke
 
Besceet inden ondersoeke.
 
Doe beghonden die plaghen ons Heren
 
Hare toten Jueden keren;
 
Want up eenen Paschedach,
10
Doe hare hogheste feeste gelach,
 
In welken tiden si te voren
 
Onsen Here daden die doot coren,
 
Dat die Jueden updien hogen tijt
 
Worden makende groten strijt,
15
Ende dat volc wart al in roere.
 
Met deser perssen, met deser voere
 
So bleef menech mensce doot;
 
Nochtan, dat wonder was te groot,
 
Alsonder diere waren versleghen,
20
Also alse deen den andren jeghen
 
Inden tempel te perssen quamen,
 
Ende deene ute wilden ent hem benamen
 
Dandere, diere in wilden wesen
 
Ende niet en consten vulcomen in desen,
25
Bleven daer indie dromminge doot
 
Jueden, onder cleine ende groot,
 
XXX dusentech bi ghetale:
 
Dit vintmen indie waerheit wale.
 
Dus wart hare hoghe Pascedach
30
Verkeert in weene, in hantgeslach.
 
Dit was, alsemen merct de sake,
 
Deerste dach die togede wrake
 
Van ons Heren Jhesus bloede.
 
Dit mercten wel alle die vroede;
35
Maer die quade Phariseen
 
En merctens niet over een,
 
Maer bleven indie ziele swart
 
Ende indie quaetheit verhart.

Echt vander Jueden plaghe. XXIX.

 
Het wart daer na, alst wel sceen,
 
Dat paepscap qualijc over een,
 
Entie voerbaerste vander stede
 
Worden onderlinghe stridende mede,
5
So dat elc huurde ende nam
 
Jonc volc ende dom, wanen soet quam,
 
Ende maectere af hare hautasise,
 
Ende daden in derre wise
 
Deen upten anderen indie port
10
Meneghe scade ende grote mort.
 
Eer si eerst begonsten morden,
 
Scolden si met quaden worden;
 
Daer naer worpen si ghemeene
 
Elc up andere grote steene.
15
Noch niemene en was in aldie stat
 
Die beneemen wilde dat;
 
Maer so an roere wart die port,
 
Alse offer gheen here toe en hort.
 
Also qualijc so ghinct staen,
20
Aldaer die bisscop soude ontfaen
 
Die tiende ende mede die papen,
 
Datmense nam al haren knapen,
 
So dat sulc pape mate rike
 
Omme dat verdaerf jammerlike,
25
Want men hem niet toe en brochte
 
Daer hi bi gheleven mochte.
 
Dus hadde die werringhe die stede
 
Verdorven ende al tlant oec mede.
 
Somwile mede gheviel dat,
30
Dat si quamen mids indie stat
 
Ende vochten grote staerke wighe;
 
Somwile so wan deen met prighe
 
Up den anderen dat velt;
 
Dan quam dander met ghewelt
35
Ende want hem danne weder af.
 
So ontfinemen ende gaf
 
Diepe wonden, meneghen doden.
 
Nochtan waest folc in meerren noden;
 
Want welken tijt soet tijt was,
40
So plaghen die Jueden das
 
Dat si toter feesten quamen
 
Van verren lande ende vele te samen,
 
So quamen dan die mordenaren,
 
Die hautasisen, mids der scaren
45
Drommende, nu hier, nu daer,
 
Ende daden den volke groten vaer;
 
Want si stifelden nu desen, nu desen,
 
So dat tfolc doot waende wesen,
 
Ende niemen en mercte noch vernam,
50
Wanen dese mordaet quam;
 
Want wie soet dede, alst gesciede,
 
Mingdem doe onder die liede
 
Ende ginc dan biden doden staen,
 
Alse oft hijs niet en hadde gedaen.
55
Dus en conste men geweten
 
Wanen dat quam, ende bleef vergheten
 
Die mort dan ende onberecht:
 
Dusgedaen was haer gevecht.
 
Deerste die met deser mort
60
Was verraden, alsemen hort,
 
Ende versleghen, alsict las,
 
Dat was die bisscop Jonathas;
 
Ende bleef versweghen ende verholen,
 
Wie hem tlijf hadde bestolen.
65
Daer naer blever menech een
 
Vermort, ende men vant al in een
 
Liggende indie strate doot
 
Nu hier eenen here groot,
 
Nu eenen anderen vroeden man,
70
So dat dat so wassen began,
 
Dattem niemene getroesten conde
 
Te levene selfs eene stonde,
 
Was hi aerm, was hi rike:
 
Si ontsaghen hem gemeenlike.
75
Ja, die vreese vander doot
 
Die was emmer dan so groot,
 
Dat dat volc waende altehant
 
Nedervallen doot int sant.

Noch van haerre plaghen. XXX.

 
Hier naer so gheviel daer mede
 
Den Jueden meerre pijnlichede:
 
Een valsch prophete quam in Surien
 
Ute Egypten met siere paertien,
5
Een toverare, een Gods viant,
 
Ende quam inder Jueden lant,
 
Die met siere quader aert
 
Vergaderde liede te hem waert
 
XXXM man ofte mere,
10
Ende belovedem groot eere
 
Ende grote rijcheit ende ghewin.
 
Die ghemeente hadden den zin
 
So verdullet indien daghen,
 
Dat si hem volgeden al sine saghen,
15
Ende hilden al over waer,
 
Dat die man hem seide daer.
 
Die toverare leedde die sine
 
Heimelike dordie wostine
 
Te Jherusalem ter port,
20
Om te doene sine mort.
 
Sijn volc dedi te samen beten
 
Daer bi te Montoliveten;
 
Maer onvorsien so waent hi dat,
 
Dat hi belopen sal die stat
25
Entie Romeinen met gewout
 
Onderlopen haer behout,
 
Dat si aldus al die stede
 
Ende dat Juedsche volc oec mede
 
Dwinghen sullen ende alt lant,
30
Niet alse here, maer alse viant.
 
Maer Felix, die al noch bailliu
 
In Surien was, hevet nu
 
Dese dinc voer waer verstaen,
 
Ende hevet den ghylare bestaen
35
Eer hi sine dinc vulquam,
 
Met ridderen die hi mettem nam,
 
Eene menechte niet groot.
 
Want die gemeente was bloot,
 
Die metten ghylare comen was,
40
Met cleenre pijnen vulquam hi das,
 
Felix, dat hise alle ondede.
 
Selke bleven daer ter stede
 
Liggende upten velde doot;
 
Sulke, die waren bloot,
45
Die vloen oft waren gevaen:
 
Dus was die ghylare ondaen.
 
Dusdane plaghe, dusdane dinc
 
Den Juedscen volke overghinc,
 
Ende dit en was maer een begin
50
Van dat hem quam sijnt in,
 
Alse die andere paertije sal
 
Vertrecken ende ontbinden al,
 
Hoe datse die Romeinen verdreven,
 
Vercochten ende namen tleven,
55
Tytus ende Vespasiaen,
 
Die keysers waren, sonder waen,
 
Entie Jherusalem entie Jueden
 
Begaedden alse quade rueden.

Keyser Claudius doot ende van Seneca. XXXI.

 
Alse ons besceet die coronike,
 
Claudius was int keyserrike
 
Te Rome keyser XIIII jaer.
 
Sinen ende dedi daer,
5
Alse hi LXIIII jaer was out,
 
Ende staerf in siere ghewout
 
Machtech vanden Roemscen rike,
 
Weeldich ende sonder ghelike.
 
Hi moeste sinen ende doen
10
In ons Heren incarnatioen
 
LVII jaer, lesen wi.
 
Van herten so was hi so vri,
 
Dat hi staende sterven woude;
 
Nochtan was hi van riper oude;
15
Want hi seide: het ware scende,
 
Dat een keyser liggende ende.
 
Hier ende dystorie altemale
 
Vanden Spiegle Ystoriale,
 
Alse vander eerster paertie.
20
Alle hoghe singerie,
 
Die voer die coemst ons Heren stoet,
 
Dies cortelike metter spoet
 
Daer in gescreven ende gheset.
 
Hier naer suldi verhoren bet
25
Die keysers alle, die oint siden
 
Hebben gheweest tote onsen tiden;
 
Hoe die heileghe kerke dijede
 
Onder tswert ende wiese vrijede;
 
Van menegen heilegen martelare
30
Ende van menegen sante mare;
 
Meneghe scone aventure,
 
Meneghe soete, menege sure;
 
Hoe menech conincrike upquam
 
Ende hoe menech ende nam.
35
Hier laten wi die jeeste bliven
 
Ende sullen van Seneca scriven,
 
Die sprac menege proverbie goet,
 
Dat nuttelijc te horne doet.

Van Seneca. XXXII.

 
Seneca, alse wijt verhoren,
 
Was ute Spaengen geboren
 
Van Cordes uter goeder port.
 
Te Rome quam hi, daer hi gehort
5
Gherne was van allen wisen,
 
Diene niet en consten vulprisen.
 
Meester was hi van Nerone,
 
Die sijnt quam ter keysercrone
 
Naer Claudiuse, alse heeft in
10
Dander paertie in haer beghin,
 
Die hem qualike hevet gedanct
 
Sinen dienst, alse hi was vercranct.
 
Dese Seneca was bekent
 
Met sente Pauwelse ende heeft gesent
15
Hem een bouc, dat men prijst wale,
 
Vanden IIII dogeden cardinale,
 
Die ic u cortelike sal
 
In Dietsche wort ontbinden al.
 
Andere bouken maecti vele,
20
Daer die bloemen entie bispele
 
Ute sijn ghelesen mede
 
Ende ghedicht alhier ter stede.
 
Nu sullen wi ten beghinne noemen
 
Sine leringhe ende sine bloemen.
25
Wie so es van zinne vroet,
 
Ic segge u, dat hi sitten moet
 
Alden dach indiere ghebare,
 
Alse of dat sijn leste ware;
 
Want menech waent leven langhe,
30
Maer die doot neemt hem die gange.
 
Die hetic van rade vroet,
 
Die hem selven eerst raet goet.
 
Oude vrecheit sekerlike
 
Hevet een wonders ghelike.
35
Wats meerre dompheit dan die ganc
 
Sekerlike sal sijn onlanc,
 
Scoen te lappene met stale
 
Ende vele broeds draghen also wale?
 
Metten lieden wes in vreden,
40
Vecht altoes jegen die dorperheden.
 
Sulstu quaet doen ende zonde,
 
Sone ontsich in ghere stonde
 
Niemene so sere, dat hijt versta,
 
Dan di selven, hoe soet gha;
45
Want andere lieden mogestu ontflien,
 
Ende dat en can di niet gescien,
 
Slaepstu, waecstu ofte staes,
 
Dattu dire consientien ontgaes.
 
Sie dat die vrienden bet weten,
50
Hoe groot du best ende hoe vermeten,
 
In allen dogedeliken saken,
 
Dan dine vianden bi wraken.
 
Lichter mach den aermen gescien
 
Dat hi der onwerden mach ontflien,
55
Dan het mach den riken
 
Dat hi den nyde mach ontwiken.

Van Seneca tote Pauluse. XXXIII.

 
Nu gaen hier an dogeden viere,
 
Die Seneca die goedertiere
 
Tote sente Pauluse screef,
 
Daer hi vriendscap mede dreef;
5
Dies willemen sijn in wane das,
 
Dat hi lichte kerstijn was.
 
Nu hort ende merct hier na:
 
Tote Pauluse screef Seneca,
 
Dat van dogeden sijn IIII manieren,
10
Die des menschen zin verchieren
 
Ende ordineren, alse hi vererret,
 
Rechts alse een haer dat was verwerret,
 
So dat die zin ter eren coemt.
 
Prudentia es deerste genoemt,
15
Dats Wijsheit in Dietsch, alsict las.
 
Dander heet Magnanimitas,
 
Dats in Dietsch Groetmoedichede;
 
Dese heetmen in someger stede
 
Cracht van sinne in somegen boeken.
20
Die derde name willic u soeken:
 
Dats Temperantia in Latijn,
 
Dat mach in Dietsch Mate sijn.
 
Justicia heet die vierde mede,
 
Dats in Dietsch Gherechtechede.
25
Elke van al desen vieren
 
Dienen van selken manieren,
 
Alse hier onder staet gescreven.
 
Die sinen zin dan wille gheven
 
Also dat hi daer ane leere,
30
Si bringene te groter eere.

Seneca van groter wijsheden. XXXIIII.

 
Wie so der wijsheit wille volgen,
 
Wiltu bliven onverbolgen
 
Ende met rechter redene leven,
 
Du moetster toe dijn herte geven
5
Te vorpeinsene ende te vorwegene
 
Al dat di mach comen te jegene,
 
Ende alle dinghen hebben waert
 
Nader rechter naturen aert,
 
Niet nader liede tale,
10
Die gerne spreken recht ende wale;
 
Want dat es dattu weten sout,
 
Men heet dat goet en hevets scout,
 
Ende sulke dinc dat niet en dooch,
 
Dat wert es van prise hooch.
15
Wat du hebs van erdscen goede,
 
Dat lidende es met groter spoede,
 
Hebt niet te wert, mint niet te sere,
 
Want het lijt met lichten kere.
 
Ne hebt oec niet also mare,
20
Alse oft di bevolen ware
 
Van enen vremden; maer doe dit wort:
 
Nutte selve ende gef vort,
 
Datmen weten moge daer bi,
 
Dat het doch dijn eygijn si.
25
Hets di wijsheit altoes mede,
 
Waer so du best in elke stede,
 
Sultu eens sijn van zinne,
 
Ende naer dat recht, merc ende kinne,
 
Dat die tijt eescht entie dinghe,
30
Die altoes sijn in wisselinghe,
 
Sultu leven in dine zinne
 
De tijt daer du best inne.
 
Verkeerdi niet in enegen saken:
 
Du sout di ghevoughe maken,
35
Rechts alse die hant, luuct ende ondoe,
 
Soe es dat soe was, spade ende vroe.
 
Proper so es des vroeden
 
Raet tonderscedene in hoeden,
 
Ende niet lichtelike so liden,
40
Dat si geloven der valscher siden.
 
Van dingen die in twifele staen
 
Ne ghef dijn vonnesse niet te saen;
 
Maer hout die sententia suspens
 
In dinen zin, in dijn gepens.
45
Ne sterc ghene dinc te sere int ware:
 
Sulc scijnt vray int openbare,
 
Dat nochtan niet en es waer;
 
Ende sulc scijnt liegende claer,
 
Dat men daer naer altehant
50
In vrayer waerheit ondervant.
 
Dicken sietmen tware vor ogen
 
Hem ghelijc der logenen toghen,
 
Entie loghene es oec mede
 
Dicken gedect metter waerhede;
55
Want alse die vrient machlichte
 
Di toghet een droeve aensichte
 
Entie smeekere blide ogen,
 
Dus can hare die sake toghen
 
Ende verwen naer dat ware,
60
Die el niet en pinet hare
 
Dan bedrieghen ende honen
 
Ende decken metten sconen.
 
Eist dat du begers vroet tsine,
 
Set daer toe die herte dine
65
In toecommende dinc te siene,
 
Ende dat mogenlijc es te gesciene,
 
Si het evel ofte goet,
 
Hout altoes in dinen moet,
 
Dat niet ghalike moge gescien,
70
Maer dat al wese vorsien;
 
Want die vroede en spreect niet,
 
Hine waent soude sijn gesciet;
 
Hine waent niet, maer beit ende acht;
 
Hine waent niet, maer hi wacht.
75
Van allen fayten die ghescien
 
Soutstu omme die sake sien;
 
Ende alse du heves vonden dbegin,
 
So bepeins dende daer in.
 
Voer waer wet: in somegen saken
80
Soutu gheduren ende waken,
 
Dats omme dattu daets begin;
 
Someghe, daer verlies was in
 
Ende scade ende verdriet,
 
Ne soutstu selfs beginnen niet.
85
Die vroede wille niemen bedriegen,
 
Noch niemene maghen scampen int lieghen.
 
Sie dat al dijn wanen si
 
Gherecht vonnesse vray ende vri.
 
Van onstadegen gepeinse ghome,
90
Die ghelijc sijn valscen drome,
 
Dattuse altoes, so waer du gaes,
 
In dine herte niet nontfaes.
 
Salvesture mede dinen zin,
 
Dune winstere ane meer no min;
95
Visiere daer in al dine behoeve,
 
Dune blives waer serech ende droeve;
 
Maer dijn gepeins dat si gestade
 
Ende altoes van sekeren rade.
 
Oec en saltu te ghenen male
100
Te ydel sijn in dine tale:
 
So rade, mane dine liede,
 
Of gheve troest, of gebiede.
 
Dune souts niemen gerne prisen
 
Ende node lachtren in alre wisen:
105
Begripelijc mede in alre wijs
 
So es ongemate prijs,
 
Alse wel alse lachter ongemate;
 
Want een smeect omme bate,
 
Ende anden anderen machmen verstaen
110
Dat hi met quade es bevaen.
 
Ghef oec dijn orconsceep mede
 
Niet dor vriendscap, maer dor waerhede.
 
Belof met grotre voersienechede,
 
Ende doe bat dan du beheetst mede.
115
Eist dattu best van zinne vroet,
 
In drien tiden beset dinen moet:
 
Ordinere die jegenwordichede,
 
Die commende dinc versie oec mede,
 
Ende ghedinc in dinen zeden
120
Omme dinc die sijn verleden;
 
Want dient verledene niet en coemt voren,
 
Hi hevet des levens regle verloren;
 
Entie toecomende niet en versien,
 
In allen dinc vallen si onversien.
125
Voerwacht, vorpens in dinen moet,
 
Wat di ghescien sal, quaet of goet,
 
Ende dattu moges tquade ghedoghen
 
Ende mate int welvaren toghen.
 
Laet rusten somwile dine zinne,
130
Wes niet altoes besich daer inne;
 
Entie ruste van diere vrede
 
Si vul van studeren der wijshede
 
Ende oec van gepense goet:
 
Hi nes nemmer ledich wie so es vroet,
135
Al es hi lidende in somen stonden,
 
Sijn zin nes nemmer ongebonden.
 
Hi haest dat traghe es ende lat,
 
Dat hart es hi maect sachte dat,
 
Dat verwerrede recht hi echt,
140
Ende hoghe dinghe maecti slecht;
 
Want hi weet die saken al,
 
Elc welcsins het gangen sal;
 
Wat so hi siet dat hevet hi saen
 
Bescedenlike ende wel verstaen.
145
Verneemt hi wiser lieden raet,
 
Ende hi hare wort verstaet
 
Dat si bloot sijn, alsemense vertrect,
 
Hi houtse al over bedect;
 
Sijn si cleene, hi maecse groot;
150
Spreect si van bi, hi dinct albloot
 
Dat al van verren bediet;
 
Spreect si van enen dele ende el niet,
 
Dat teere redenen bestaet,
 
Hi acht dat tallen saken gaet.
155
Sie dat di den sin niet en breect
 
Die werdichede van diere spreect;
 
Niet wiere seget, maer datmen seget,
 
Daertoe si dijn sin gheweghet.
 
Peins niet wien du ghevoughes,
160
Maer wien dattu ghenoeghes.
 
Dat souc dattu moges vinden saen,
 
Lere dattu moges verstaen.
 
Sie dattu gheene dinc andraghes,
 
Die du gheleesten niet en maghes,
165
Daer du met sorgen in souts staen
 
Ende met groter hoeden afgaen.
 
Beghere dat men vordie goede
 
Begheren mach met hoveschen moede.
 
Dan roep toti gansen raet,
170
Alse daventure met di ghaet;
 
So soutstu dijn recht alse int gliden
 
Vaste houden tallen tiden.

Seneca van groetmoedecheit. XXXV.

 
Grotmoedicheit, diemen heet cracht
 
(Ghemeene met lives macht,
 
Maer ic meene van sterken sinne),
 
Eist dat duse heves inne
5
In grotere staerkere sekerhede,
 
Du moghes dijn lijf leden daer mede
 
Vri, onvervaert, van zinne snel,
 
Ende dat salic di proeven wel.
 
Hets den zinne een groot goet
10
So onvervaert te hebbene den moet,
 
Dat een hem selven getroesten mach,
 
Alse hi sinen achtersten dach
 
Ontbeiden dar in sinen ende
 
Sonder vaer ende met ghenende.
15
Bestu van sinne staerc ende stout,
 
Al dedemen di enech ghewout,
 
Dune souts di niet te lachter leggen;
 
Van dinen viant soutu seggen:
 
‘Dese en dede mi geen quaet,
20
Al haddire toe wille ende raet.’
 
Siestu oec dinen viant
 
In dine macht, in dine hant,
 
Het sal di dinken genouch gewroken,
 
Dattus macht heefs, wiltune stoken.
25
Voer waer verstant wel dese sake,
 
Het es dalre crachtechste wrake
 
Entie meeste oec te voren,
 
Te verghevene eenen toren.
 
Scuwe altoes orscalc quaet,
30
Ende niemene en verraet
 
Dor dine dinghe openbare;
 
Niemene en quets, hoe soet vare,
 
Noch en stoke ane met twiste,
 
Hen ware of hijt te voren wiste;
35
Want laghen, boosheit ende mort
 
Aermen cranken zin testort.
 
Dan bestu van zinne groot:
 
Nontsiestu niet vreese no doot,
 
Alse een ries die verscubt sijn lijf,
40
Ne dooch niet; mer als een bloet keytijf
 
Alte sere niet en ontsies
 
Dine smerte ende dijn verlies;
 
Want els niet maect bloden zin,
 
Dan alse die herte hevet in
45
Eenegerande quade dinghe,
 
Die begripen die meninghe.

Seneca van ghematen. XXXVI.

 
Mate, eist datter dijn zin an staet,
 
Soe besnijt alle overdaet.
 
Dinen sin soutstu bedwingen
 
Vaste in nauwen dinghen.
5
Merc oec in di selven echt,
 
Wat nature eschet vor recht,
 
Ende hoe vele bedaerf oec mede
 
Der onghemater ghierechede.
 
Eist so dattu best ghemate,
10
Du coms wel te sulkere bate,
 
Dattu di suls also gevoughen,
 
Dattu di selven sout ghenoeghen.
 
Hi es gheboren in rike gevouch,
 
Die hem selven es ghenouch.
15
Breidelle dine golternie,
 
Werp van di die leckernie;
 
Min dan zat et, radic di mede,
 
Drinc min dan dronken in elke stede.
 
In werscepen wacht in alre sijs,
20
Oft in wat geselscepe du sijs,
 
Dattu den ghenen niene doems,
 
Dien du volghes ende mede coems.
 
Die weelde, die du vor di heves,
 
Sie datture ghenen zin toe geves,
25
Ende du oec niet begheres mede
 
Weelde, die niet es daer ter stede.
 
Laet du dine lijftocht lichte genoegen;
 
Alstu di sout ter spisen voeghen,
 
Ganc niet ter weelden, mer ten etene,
30
Dit radic di wel te wetene.
 
Dine tonge, dijn roest, willic dat maken
 
Die honger lustende metti smaken.
 
Dine lustscap met saken cleene,
 
Want dattu roekes alleene
35
Dinen noot ghestoppet si;
 
Ende alstu heves gheset dus di,
 
Leet dine redene ter zielen waert,
 
So du meest macht in alle vaert.
 
Eist dattu mate houden begaers,
40
Sie datture also toe vaers,
 
Dattu hare volges met salicheden,
 
Niet met uutlikere scoenheden.
 
Dune souts niet willen in dinen sinne,
 
Datmen den wert biden huse kinne;
45
Maer thuus bekennen biden here,
 
Dat es eene vulmaecte eere.
 
Ne veins di selven te werder niet
 
Van datti nemmermeer ghesciet,
 
Noch meerre te sine dan du sijs.
50
Voerwachte di selven in alre wijs:
 
Dine aermoede si zuverhede,
 
Dijn sparen sonder ledichede;
 
Simpel ende niet licht van rade,
 
Licht ende van zinne gestade;
55
Ende al es dinne dijn goet,
 
En wes niet nauwe in dinen moet.
 
Bewaert dijn goedekijn min no mere,
 
No ander goet prijs niet te sere.
 
Eist dattu wilt der maten plien,
60
Vlie dorpers dade, eer si gescien.
 
Ne ontsie niemene also sere
 
Alse di selven, dats dine eere.
 
Hout alle dinc over cleene,
 
Sonder ghierecheit alleene.
65
Wachti van dorpren worden mede,
 
Waer so du best in elke stede;
 
Want diere pleghet in sire zeden,
 
Si voedenne in onscamelheden.
 
Nutte wort minne in alre saken
70
Meer dan scone hovesce spraken,
 
Ende minne meer den rechten man
 
Dan eenen dies al volget an.
 
Du sout somwile in groten dingen
 
Een deel spellicheden minghen;
75
Maer ghetempert ende sonder lachter,
 
Dats hem niemene en scame daer achter.
 
Men begrijpt lachter, alsemen spreect,
 
Dat kintscelijc es oft cort afbreect,
 
Ofte naer wivelijc ghelaet.
80
Dat lachghen heetmen mede quaet,
 
Dat si verwaent oft te luut,
 
Of daermen quaet mach merken uut;
 
Al sulc es die lachghens pliet,
 
Alse eenen vremden messciet.
85
Eist dan also dat die tijt wel
 
Lachghen eschet ende spel,
 
Doe dat met sulkere wijshede,
 
Dattu di niet verswaers daer mede,
 
Ende men di niet begripen can
90
Alse eenen quaden onwerdegen man.
 
Dijn hebben sal niet tonbandelic wesen,
 
Maer van hovesceit uutghelesen;
 
Dijn wise wort si sonder fel,
 
Ende sonder tijtverlies dijn spel;
95
Dijn lachen sonder scachgen al,
 
Ende dijn luut sonder gescal;
 
Dijn wandelen si sonder fierhede,
 
Dijn rusten sonder ledichede;
 
Ende alse andere hebben spot ende spel,
100
So peins omme doget ende niet el.
 
Eist so dattu mate sijs,
 
Smekinge scuwe in alre wijs.
 
Peins datti es also groot verlies,
 
Dat di smeket een quaet ries,
105
Alse ofmen di van quaden daden
 
Prijs ende eere wilde beraden.
 
Wes blide, dune soutster niet an verliesen,
 
Alstu niet genoeges den riesen;
 
Ende alse die quade om dijn onteren
110
Dijn weldoen ten quaetsten keren,
 
En wes niet tongemake daer of,
 
Hout over vulmaecten lof.
 
Tswaerste point dat es van maten,
 
Dats smekers scuwen ende haten,
115
Ende [haren] prijs van hem te stekene;
 
Hare boerden pinen te brekene
 
Ende tontbindene des menscen zin,
 
Ende algader om haer ghewin.
 
Niemens vriendscap soudstu bejagen,
120
Te volgene dinc die hem behaghen;
 
Laet niemen in vriendscap di genaken,
 
Omme te volgene dine saken.
 
Ne wes te stout noch te fier mede,
 
Ne werp tijn woch in ghere stede,
125
Maer emmer omoedich ende mate,
 
Behouden der eeren van dinen state.
 
Gherne castije elken man
 
Ende hovescelike begripene dan.
 
Begrijpt di iemene van dire mesdaet,
130
Hine doet di daer an geen quaet;
 
Ende scelt di iemen buten dire scout,
 
Hi wille di goet doen met gewout.
 
Ontsie ne ghene scaerpe wort,
 
Maer ant smeken leget die mort.
135
Scuwe selve emmer quaet,
 
Maer om ander liede mesdaet
 
Ne wes geen vragere te groet
 
Noch begripere te bloot;
 
Maer betert sonder overtale,
140
Also datmen mach merken wale
 
An dijn doen, an dijn gelaet,
 
Dat dijn begrijp es sonder quaet.
 
Wes ghenadich in dinen moet
 
Hem die onwetende an di mesdoet.
145
Ne prijs oec niemene te sere,
 
No veronwert min no mere.
 
Den sprekenden hore, swijch ende gedooch;
 
Den vragere te berechtene pooch;
 
Die niet en wille dire leren,
150
Lichtelike soudstu van hem keren;
 
In gramscap noch in quader tale
 
Ne spreect van hem te ghenen male.
 
Eist dattu mate houden wilt,
 
Altoes houde dinen sceremscilt
155
Voer dijns vleesch nature sere,
 
Dat di te scanden niet en kere;
 
Ende al eist dattu kennes an di
 
Smette, die te bedect si,
 
Laetse bidi ongewacht niet,
160
Dats iemene anders en siet.
 
Wes ghevouch, niet lichte van dade;
 
Niet ongewillich, maer gestade.
 
Ne laet niet bliven onbekint,
 
Datmen wijsheit an di vint;
165
En laet di niet wesen leet,
 
Dat ment seghet ende weet.
 
Mac di elken mensche gelike,
 
Es hi aerm, es hi rike:
 
Ne smaet niet gerne onwerde
170
Dine ondersaten bi hoverden;
 
Wes so gherecht, dattu indien
 
Dijn herescap niet en dorres ontsien;
 
Ende omme te danckene weldaet,
 
Diemen van vrienden ontfaet,
175
Sone wes roukeloes, no sulc mede
 
Dattu begers meerre hovescede.
 
Allen lieden wes goedertiere,
 
Niemen van smekender maniere;
 
Wes lettel lieden heimelijc,
180
Maer al inden rechte gelijc.
 
Wes emmer scaerper in alre wijs
 
In vonnessen dan du in talen sijs;
 
Van live scaerper ende gerechter
 
Dan du best van gedanen echter.
185
Goedertierheit soutstu antieren,
 
Vrecheit scuwe in alre manieren.
 
Goede mare soutstu vortbringen,
 
Maer niet van dinen dinghen;
 
Noch ander liede doghet mede
190
Decken met ghere nidechede.
 
Niemare, quaetheit, valsce wane
 
Ne laet di niet gangen ane;
 
Maer die quade, die visieren
 
Bider simpelheit manieren,
195
Hoe si iemen mogen vaen,
 
Soudstu stoutelike wederstaen.
 
Ter gramscepen so wes traech mede
 
Ende verdech ter ghenadichede.
 
In ongevalle hout vasten moet,
200
In gelucke omoedich ende vroet.
 
Dec dine doghet also sere,
 
Alse sulc sine sonden doet of mere.
 
Ydele glorie so laet gaen,
 
Ende dueghet, die du heves ontfaen,
205
Diemen an di niet en weet,
 
Daer af en wes pijnlijc no wreet.
 
Ne antworde niemens sothede,
 
Wes van lettel talen mede;
 
Maer alse andere liede spreken,
210
Ne salstu hare tale niet breken.
 
Selden wes van harden zeden,
 
Blide ende sonder onwerdicheden.
 
Ghierech omme wijsheit van zinne,
 
Ghewillich te leerne daer inne,
215
Dattu wets, dat soutstu leren
 
Gherne hem, dies an di keren,
 
Ende dattu niet en cons, dats ere,
 
Soudstu bidden datmen di lere.

Seneca van groter gerechtecheden. XXXVII.

 
Na wijsheit, na cracht, na mate
 
Behort gerechtecheit ter bate.
 
Wats els gerechtecheit der scrifturen
 
Dan gesellecheit der naturen,
5
Ghevonden menech te baten,
 
Die hem gheneren met maten?
 
Ende wats gerechtechede bet
 
Dan onse cuere ende onse wet?
 
Nu es hier Gods wet ende bant
10
Der mensceliker geselscap over al tlant.
 
Van hare sone es dese waerf
 
Onse seggen niet, wat hare bedarf;
 
Want al dat soe maect ende doet,
 
Dats al nuttelijc ende goet.
15
Wie so du best in elke stede,
 
Die volgen wils gerechtechede,
 
Ontsie ende minne onsen Here,
 
So sal hi di minnen mere.
 
In desen soudstu minnen Gode,
20
Volgestu sinen ghebode,
 
Dattu alden lieden wils vromen,
 
Ende niemene te scaden comen;
 
Ende tfolc sal di heeten dan
 
Eenen goeden gerechten man,
25
Ende sal di volghen ende minnen
 
Ende eeren in allen sinnen.
 
Bestu met rechte geladen,
 
Dan soudstu meer doen dan niet scaden;
 
Want du sout den ghenen verbieden,
30
Die oec scaden willen dien lieden; . . .
 
Maer abstinentie heetent de vroede,
 
Dats omberinge van vremden goede.
 
An desen begome dine pine
 
Niemene te nemene dat sine,
35
Dattu te meerre dinc moges comen
 
Ende anderen lieden also vromen,
 
Dattu hem does keren echt
 
Dat men hem nam jegen recht.
 
Die rovers castie oec van dien,
40
Datmense niet en daerf ontsien,
 
Ende bidt hem oec daer naer,
 
Dat si niemene en sijn te zwaer.
 
Wat so men di claget hare of dare,
 
Daer nu niet af wets dat ware,
45
Daertoe en doe om gheen vermerren
 
Dinc, daer du omme moges verwerren;
 
Merc maniere ende moet
 
Van elken mensche, dat es di goet.
 
Hout even wel ende niet wers
50
Dattu seges ende dattu swers;
 
Want waer so men vander waerhede
 
Tale hevet in eneghe stede,
 
Daer handelt soe gelove ende trouwe,
 
Dat elc man gelove ende scouwe;
55
Want al roept men niet an
 
Gode met eede, wattan!
 
Nochtanne es hi orconde
 
Alles dies men spreect met monde.
 
Du en moges niet scuwen die waerhede
60
No die wet der gherechtechede.
 
Eist oec datmen te someger wile
 
Liegen moet ende spreken ghile,
 
Dat en doe niet in valscher gebare,
 
Maer omme te deckene dat ware;
65
Ende al eist, dat wi somwile moghen
 
Trouwe losen metter loghen,
 
Die loghene die en es niet fel,
 
Men machse ontsculdeghen wel;
 
Want daermen eere mach buten kinnen,
70
Daer sietmen wat meende binnen;
 
Bidi daermen schuldich es
 
Te swigene, of swijchtmen des
 
Ende spreect dat nuttelijc es gesproken,
 
Hier nes geen vrede bi tebroken;
75
Maer in grotere sekerhede
 
Sijn daer alle die zinne mede.
 
Wiltstu di houden hier naer,
 
Blide ende alsonder vaer
 
So soudstu dijns levens ende
80
Dore ontbeiden alsonder scende;
 
Die sekerhede van erderike
 
Soudstu ansien blidelike,
 
In rusten haerre pijnlichede
 
Ende dende in grotre serechede.
85
Met deser leringhen, die visieren
 
Dese viertute onder hem vieren,
 
Soutstu sijn een vulmaect man,
 
Houtstu die mate der gerechtecheit dan,
 
Die si wisen ende gheven,
90
Tote dien dat endt dijn leven.

Van beschedenre wijsheit. XXXVIII.

 
Merc wel in dat herte dine,
 
Gaet wijsheit over hare termine,
 
Dat soe scalcheit oft bloetheit doe,
 
Ende ondersouken wille daertoe
5
Ander liede heimelichede,
 
Men sal di heten telker stede
 
Wrougere, die tfolc verraet,
 
Om uut te bringene hare mesdaet;
 
Men sal di heeten van trouwen wel bloot,
10
Nu cleene vruchtende ende nu groot,
 
So dat men sal openbare sien
 
Dine valsche subtijlheit indien;
 
Men sal di toghen metten vingre:
 
‘Siet! tgeene es der valsceit bringere,
15
Loes ende viant der simpelhede,
 
Ende begripere der liede mede!’
 
Int ende sal di al tfolc dan
 
Heten eenen quaden man.
 
In aldus onreinre strate
20
Leet di wijsheit sonder mate.
 
Wie so hem hout recht ende wale
 
Indie middelt waghescale,
 
Wachtem niet te sine te blonc,
 
Noch te scaerp in ghenen spronc.

Van bescedenre stoutheit. XXXIX.

 
Grootmoedicheit, diemen heet cracht,
 
Eist dat mense niet en wacht,
 
Ende soe hare verheffet dan,
 
Soe maect een dreghenden man,
5
Pijnlijc, moylijc ende verwaent,
 
Lopende in weghe onghemaent,
 
Niet haestech, ende scuwende deere
 
Diemen prijst in wisere lere;
 
Wintbraeuwen sittende ende so fier,
10
Oft ware een ongetemmet dier.
 
Dese die dit doen dus jaghet,
 
Al eist dat hi stouthede draghet
 
Vele, hine hevet niet tgeval
 
Dat hijt mach gedraghen al,
15
Oft hine coemt te swaren ende,
 
Oft name van so groter scende
 
Blivet van hem, dat te swaer es mede.
 
Mate der grootmoedichede
 
Es elken nutte in sinen doene,
20
Noch te sine bloot, noch te coene.

Van bescedenre maten. XL.

 
Mate si so in dijn strec,
 
Dattu niet en sijs vrec,
 
Dine hant en si wantrouwel no bloet,
 
Cleine dinc mac niet te groet:
5
Dus nauwe mate ende dus besneden
 
Scijnt voer aldie werelt heden.
 
In desen middelen compas
 
Hout mate, nu merc wel das,
 
Dattu scuwes onverduldichede
10
Ende ongemate weeldichede,
 
Ende vule nauwe vrecheit mede
 
Niet en come in dine zede.
 
Gherechtecheit soutu leden
 
Also wel tusscen tween beden,
15
Dattu met ghere lusticheden
 
Ne laets dine ghestade zeden
 
In ghere roekeloesheden gliden,
 
So dattu in ghenen tiden
 
No van groten, no van cleenen,
20
Ne souts willen berechten ghenen,
 
Maer smekers ende spotters mede
 
Met doghene hem also besneden,
 
Dat si daden dorpre daden
 
Ende sijt leden sonder scaden;
25
Noch so hart noch so wreet,
 
Dat men an di, Godweet,
 
Ghene goedertierheit en vonde,
 
Dat mens vonde vray orconde,
 
Dattu den lieden waers te fel.
30
Maer dits die regle, mere dat wel,
 
Die hort ter gherechtechede,
 
Datmen die onsienlichede
 
Were van haren bedwange;
 
Dat soe te roekeloes niet en ganghe,
35
Ende mense onwert int ghemeene,
 
Omme dat mense ontsiet te clene;
 
Ende soe oec niet en si so wreet,
 
Noch so haestech, noch so heet,
 
Dat soe verheffe iemens houde,
40
Die gerechtecheit minnen soude.

Van IIII dogheden den slotel. XLI.

 
Wie dan wille sijn leven
 
Nuttelike ende sonder sneven
 
Bringen teenen goeden ende,
 
Ende menegen, die hem es gehende,
5
Wille ter rechter straten wisen,
 
Dese viere duegeden, die wi prisen,
 
Ende daertoe hare pointe mede
 
Antiere te tide ende te stede,
 
Nadien dat die pointe genaken
10
Den personen entien saken:
 
So mach hi liden ongescaet
 
Dordie werelt ongepaet,
 
Oft bescuwen oft beweren
 
Al dat di mach comen te deren.
15
Doestu eenen quaet oft goet,
 
Bidt datti tselve een ander doet.
 
Du souds bat verwinnen met rade
 
Dan met grammen overdade.
 
Alse eenen vremden scade gesciet,
20
Hi es vroet die daer bi ontvliet.
 
Merren es grote sekerhede,
 
Daermen visiert omme nuttelichede.
 
Hi was gherecht sinen viant,
 
Daermen in rade trouwe an vant.
25
Datmen onvorsien verheest,
 
Dat scaet dicken alremeest.
 
Die in sijn gheluc hovesceit pliet,
 
In sijn mesfal hi helpe siet.
 
Hijs vroet die sinen viant ducht,
30
Al schijnt hi wesen sonder vrucht.
 
Wie so caritate hevet binnen,
 
Men maghene niet verwinnen.
 
Doet eere den onwerden man,
 
Hi keert hem te lachtre an.
35
Die aventure es buter tijt,
 
Die van niemene es benijt.
 
Weldaet geleert ende niet gedaen
 
Ne mach niet in staden staen.
 
Dinne sijn si die consientie ontsien,
40
Ende vele die quade name vlien.
 
Dinen vrient soudstu heimelijc wisen
 
Ende int openbare prisen.
 
Ne wes niet dorper in dinen luut:
 
Al eenkine worde gaet scaemte uut.
45
Sie, oftu best quaet al noch,
 
Vermijt dine gelike doch.
 
Dat ic sprac berouwet mie,
 
Dat en dede mi swigende nie.
 
Du moghesti houden over vroet,
50
Coensti di selven geraden goet.

Senecaes proverbien XLII.

 
Niemen en can hem so gedecken,
 
Dat hi dat iet can gemecken,
 
Hen moet werden openbaer
 
Saen, wat hi meent, truffe of waer;
5
Want varinge keert hem die zin,
 
Daer die waerheit niet es in,
 
Ende wat soe es in waerheit vast,
 
Dijet in dogeden ende wast.
 
Alse wel machmen vrecheit bedieden,
10
Vergheven allen quaden lieden,
 
Alsemen mach felheit heeten quaet,
 
Niemene te vergevene mesdaet;
 
Maer tusscen tween es best de mate,
 
Ende omme dat nauwe es die strate
15
Vander rechter middewaerde,
 
Waer so die waen hem keert ten swaerde,
 
Sal die waghescale mede
 
Vallen ter genadechede.
 
Gheenen mensche, noch ghenen diere
20
Ne betaemt bet tsine goedertiere,
 
Dan het doet hoghen lantsheren,
 
Die den zin daer toe willen keren,
 
Dat si therte enten mont
 
Ghebreidelt hebben talre stont
25
Jegen vaer ende jeghen scelden,
 
Daer wijf elc anderen mede ghelden.
 
Eene exemple hier up zie:
 
Niet en es wreeder dan die bie,
 
Noch dat meer in alre tijt
30
Omme sijn lijf vecht ende strijt,
 
Ende si laten hare strale
 
In die wonden meest altemale;
 
Maer die coninc vander scare
 
Es sonder strael al openbare:
35
Nature hevet hem sijn strael genomen,
 
Al laet soe gramsceep in hem comen,
 
Nochtanne doet soe hem gebreken,
 
Daer hi hem met soude wreken.
 
Siet hier een reene bispel,
40
Dat lantsheren betamet wel.
 
Scande eist dat men leren moet
 
An so cleinen dieren goet;
 
Want also vele mater sal
 
Des menschen zin sijn over al,
45
Alse hi hoghere es vercoren
 
Ende alse meer scaden mach sijn toren.

Seneca in sine leringhe. XLIII.

 
Die lantshere die doelt an desen,
 
Dat hi daer waent seker wesen,
 
Daer niemen van hem seker es.
 
Wat sekerhede pleghet des,
5
Dat niemen sonder vreese en si,
 
Sonder die selve soe es vri?
 
Wat doghen borghen ende torne,
 
Mure, grachte uutvercorne?
 
Goedertierheit maect den here
10
Upt velt sekerer emmermere.
 
Eist dat di dine lieden minnen,
 
Die veste en machmen niet gewinnen.
 
Wats eerlikere dan leven so,
 
Dats aldie werelt es vro?
15
Es eenen lantshere mesdaen,
 
Sie dat hi cone sinen moet vaen;
 
Ende es men hem mesdadich sere,
 
Wese ghenadech te mere,
 
Mach hijt doen behouden vare,
20
Dan oft eenen anderen mesdaen ware.
 
Want gelike alse die ghone,
 
Die te ghevene es ghewone
 
Vremde goet, ende hi tsijn hilde,
 
Niet en es hovesch nochte milde,
25
Want dat sine niet en mindert;
 
Gheliker wijs seggic, dat hindert
 
Eenen here te hebbene name
 
Sachte te hetene ende bequame,
 
Die scaerp es alsemen hem mesdoet,
30
Ende alsmen ander volc mesgroet,
 
Roekeloeslike hijt liden laet.
 
Hen es ghene so hoghe daet,
 
Alse dat een here laet liden
 
Mesdadicheit in sinen tiden.

Vanden selven dingen. XLIIII.

 
Lantsheren goedertiere dade
 
Doen elken scamen van sinen quade;
 
Ende alse een soete man iemen pijnt
 
Van siere mesdaet, die pine scijnt
5
Te rechter vele, wantmen weet verre
 
Dat die here node wert erre.
 
Also qualike sittet den here
 
Dat hi die sine dicke quetst sere,
 
Alse den ersatre die tallen stonden
10
An sinen gewonden maect vele wonden.
 
Men es den goedertieren here
 
Gherne onderdanech sere;
 
Want die menscelike zin
 
Hevet eene fierheit in:
15
Ende wilmenne onder te doene pogen,
 
So wille hi upwaert dan ten hoghen;
 
Ende men lietene bet met minnen,
 
Dan menne met pinen moet verwinnen.
 
Hets haestecheit ende verwoetheit groet
20
Ghenouchte te hebbene in smenscen doot,
 
In lieder wonden, in lieder bloet:
 
Dies pleghen die diere verwoet.
 
Mi staet bet mijn sin daer toe,
 
Dat ic met ware enen belghen doe,
25
Dan ic smekede ende dan ic loghe
 
Ende ic vrient ware alsicken bedroge.
 
Goedertierheit, seit die vroede,
 
Dat es temperinge van moede,
 
Dat een, alse hijs hevet macht,
30
Hem van wrekene wiselike wacht.

Seneca van ondanke. XLV.

 
Onder menegerande vlecke,
 
Die de harde zin, de vrecke,
 
In hem heeft van dorperheden,
 
Vint[men] meest in allen steden
5
Overvloyen dien ondanc;
 
Want dit hout, dits cort, dits lanc:
 
Elkerlijc doe wel over al,
 
Niet datmens hem danken sal,
 
Maer omme dat hijt sculdich es;
10
Wie so wille ghedinke des.
 
Wie es nu van herten so milde,
 
Die ongebeden oint geven wilde,
 
Oft met eere lichtere bede
 
Lichtelike gaf oft dede?
15
Wie es hi, die hem verwaent
 
Van gebeden te sine vermaent,
 
Hine keert te vullen te desen,
 
Ende sijn vorhovet toget een lesen,
 
Ende vaert oft hi gheladen ware
20
Met menegen dinghen harentare,
 
Ende maect dan een lanc sermoen,
 
Nu dit, nu dat: ‘Ic sal dat doen,’
 
Omme dat hi met behendicheden
 
Ontleggen wille dat es gebeden,
25
Ende ontgaen wille teeneger stat
 
Den ghenen, die hem te voren bat.
 
Alse hijt dan siet so nauwe staen,
 
Dat hi nieweren en mach ontgaen,
 
So ontseget hi alse de blode,
30
Oft hi verstet een deel node, Ende seghet: hi sal so hi eerst can.
 
Sine wintbraeuwen vertrect hi dan
 
Ende breect sine worde ontwee.
 
So es van biddene een so wee,
35
Hem dies bat, ende so onsochte,
 
Inne weet hoemens hem danken mochte;
 
Want wie so doet weldoen te spade,
 
Het scijnt oft hijt node dade.
 
Nature hevet hare also gheset,
40
Dat soe nauwer merct ende bet
 
Upt recht datmen hare doet,
 
Dan up hovescheit ende goet:
 
Weldoen hevet soe saen vergheten,
 
Mesdoen wilsoe euwelijc weten.
45
Weldaet was nie verloren mede,
 
Vernoyes hem niet diese dede;
 
Maer die emmer doet weldaet
 
Ende deen weldoen up dander laet,
 
Al waert eene dorpre herte, om lanc
50
Soudire noch uut trecken danc.
 
Die gherne nemen, eere mede
 
Gherne te dankene hoveschede,
 
Ende setten daertoe haren moet,
 
Dat si in ghichten ende in goet
55
Den ghenen niet alleene geliken,
 
Maer verwinne ende doene wiken.
 
Wat men ghevet salmen niet sien,
 
Maer siet up dien wille van dien.
 
Die hovescelike gaf clene dinc,
60
Mi dinke dat hi die maniere vinc;
 
Want hi sine aermoede vergat
 
Ende gaf mildelike dat.
 
Ende al ghevet een rike man goet,
 
Dat hem bedwanc of noet doet,
65
Dat en hevet en ghenen ganc
 
Te ontfane vulmaecten danc.
 
Bequameliker es clene geven,
 
Dan alse grote gichten cleven
 
An die hant den riken man:
70
Het scijnt oft hire niemen en an.

Seneca van weldaden. XLVI.

 
Die weldaet es bequame sere,
 
Alse een edel man, een here,
 
Sonder merringe ende bede
 
Ghevet te tijt ende te stede,
5
Entie ontfangere, die daer bi staet,
 
Node ende met scaemten ontfaet.
 
Het es te waren een droeve wort,
 
Dat men brinct met scaemten vort,
 
Es die biddere van enegere ere,
10
Ende hi seghet: ‘Ic bidde, here!’
 
Someghen lieden dat min weghet
 
Datmen hem allen hope ontseghet,
 
Dan men hem om hare bede
 
Te langhe dade volgen mede.
15
Gheliker wijs alse keytive
 
Verloren hebben den troest van live,
 
Ende men hem vuerst die pine mede,
 
Het dinct hem sijn ontfaermechede,
 
Wiltmense dan onthoveden saen,
20
Want dan ent die pine, es haer waen:
 
Aldus dinct den biddere smaken
 
Bet ontseggen dan claghen haken.
 
Die gherne ghevet, dats sijn aert
 
Dat hi ghevet metter vaert.
25
Tusscen nemen ende geven sal
 
Dese werelt vast sijn over al,
 
Dat die ghevere van dat hi gaf
 
Niet en gedinke altoes daer af,
 
Ende hi, die dat hevet ontfaen,
30
Ute siere herten niet en late gaen.
 
Die weldoet, swighe saen;
 
Laet hem seggen, diet hevet ontfaen.
 
Swighe die ghevere, dats mijn raet;
 
Die ghichte spreect entie weldaet.
35
Somech es die gherne name
 
Dinc die hem te scaden quame;
 
Dats miltheit, dat men dien ontleget
 
Ende men die bede wederseghet.
 
Dies salmen merken die nuttelijchede
40
Meer dan der lieder bede;
 
Want wi dicke in onsen rade
 
Begeren onse grote scade.
 
Dats al der ghierecheit ghewin,
 
Alse die wille verblent den zin.
45
Si sijn van miltheden onbehoet,
 
Die den onwerden gheven haer goet.
 
Nu so vinden wi somege liede,
 
Waest dattem hovesceit gesciede
 
Van iemene, si danckens alse de dore,
50
Sijt in winkele, sijt indie ore,
 
Alse oft hem hadde scamelhede:
 
Dit es scaempte sonder stede.
 
Hets meerre lachter datment ontfinc,
 
Dant es datmen danct der dinc.
55
Men vint ghene weldaet so groot,
 
Die quaet es, hine vint redene bloot,
 
Daer hijt mede besmetten can;
 
Ende men doet den goeden man
 
So clenen dienst ghenen, Godeweet,
60
Hine spredet wide ende breet.

Seneca vander selver saken. XLVII.

 
So wie so hovescelike gevet, niet node,
 
Hi volget der miltheit van Gode,
 
Die den goeden enten quaden
 
Indie lijfnere hevet beraden.
5
Alse vele volx mesdoet te samen,
 
So comen si alle uter scamen;
 
Want wat so die meente doet,
 
Dinct hem dat men vergheven moet.
 
Dats een here die des pleghet,
10
Die here mach sijn ende dat onseget.
 
Hets eene dorperlike scade,
 
Datmen gevet ende niet bi rade,
 
Ende hets meerre dorperhede,
 
Datmen gevet goet tonstede,
15
Dan datmen van enegen dinghe
 
Van goede hovesceit ontfinghe.
 
Beter es, datmen den quaden
 
Dorden goeden stae in staden,
 
Dan men den goeden geen goet en dade,
20
Omme te quetsene die quade.
 
Hennes ghene lichtheit van zinne,
 
Dattem een voeghet hier inne,
 
Alsemen hem sine dolinge leert,
 
Dat hi hem daer af bekeert.
25
Hi mach wel seggen ende toghen:
 
‘Ic waende een ander, ic bem bedrogen.’ . . .
 
‘Oftic eene dinc vermete mi,
 
Hoedanech oec dat soe si,
 
Sal dat vort gaen, eist goet, eist quaet.’
30
Hens geen mesprijs keren den raet.
 
Vragestu omme alsulke saken:
 
Hevestu goet, du soudest maken
 
Di nutte ende gevent vort alse here;
 
Want die tsine in salegher ere
35
Vertert ende deelt in hoveschede,
 
Hi leghet sijn goet in sekerre stede.
 
Noint en was alse groot here
 
Teser werelt in sulkere ere,
 
Hem en gebrac eer goed omme lanc
40
Eer dede die vriendelike danc.
 
Hine was nie van groten moede,
 
Die gevere was van sinen goede,
 
Hine dorst gheven up sulken dach,
 
Daer hi tsine verloren sach.
45
Ghenouchte die es sere cranc
 
Ende onghedurende omme lanc,
 
Ende so mer gierechliker an vaet,
 
So die sake eer vergaet.
 
Daer na gevallet hem diet dede,
50
Dat hijs hem scaemt ende berouwet mede.

Seneca jegen wantroest. XLVIII.

 
Dompheit eist, dat een ontsiet
 
Dat hi en can gescuwen niet.
 
Onwert te sine met quaden lieden
 
Willic over prijs bedieden.
5
In pinen wes gedoghich man:
 
Es si cleene, wat legheter an?
 
Es si groot, gedooch te mere:
 
So meer gedogen, so meerre ere.
 
Den riken volget men om de rijchede,
10
Die vliegen volgen den honege mede,
 
Der croengen volgen oec die diere,
 
Den corne volghet oec die miere;
 
Die dus den riken volgen an,
 
Meenen den roof ende niet den man.
15
Ne ghetroesti niet int goet,
 
Peins dattu best diet laten moet;
 
Ende eist dattut heves verloren,
 
Te sekere gaestu den dieven voren.
 
Men mach niet die rijcheit minnen
20
Entie vroetscap ghewinnen.
 
Menech claghet, hi es blent:
 
En ware hijs niet, hi ware gescent;
 
Want die ogen sien dicke sake
 
Van verliese, van ongemake;
25
Want menegen die ogen leden,
 
Daer hi tlijf laet met hem beden.
 
Hijs domp, die maect rouwe groot
 
Om der liede ghemeene doot;
 
Want ennes no nieuwe, no wonder
30
In ne ghene dinc besonder.
 
Hoghe herte was noint in desen,
 
Dat haer wonder dochte wesen,
 
Dat lieden storven ende borghe vellen:
 
Wat nieuwer dingen machmen dies tellen?
35
Soeke eenen vrient in dire noot:
 
Eist dat hi di doet helpe groot
 
Omme dinen wille ende om dijn recht,
 
Niet omme onrecht ghevecht,
 
Omme doghet, niet omme mieden,
40
Dien willic over getrouwe bedieden.
 
Daermen werscaept ende hout feest,
 
Es selden sulc vrient gevreest.
 
Lachtstu, met di lachghenre vele;
 
Maer weendstu, het gaet uten spele.

Seneca in sinen rade. XLIX.

 
Die gesont es hi mach saen
 
Sinen dorst weren ende verslaen;
 
Also mach een gesont man
 
Sinen moet lichten bi desen dan.
5
Dicken sietmen nature tumen
 
Ende breken die coustumen.
 
Hier omme coemt in vele steden, Dat tfolc ommegaet met zeden,
 
Ende elc dinct sine coustume best,
10
Daer hi langhe in es ghevest.
 
Alle dinghen sijn bi naturen
 
Goet ende vulmaect ter curen,
 
Nutte, wise ende redenlike
 
Bi naturen ende hovescelike.
15
Broot, water ende wijn,
 
Ghene III dingen mogen beter sijn;
 
Nochtan sijn si den ghenen quaet,
 
Diere in doet sine overdaet.
 
Hens niet so nutte, men mager mede
20
Doen overdaet ende dorperhede.
 
Nature hevet een staerc recht
 
Ghegheven den here enten knecht:
 
Dats dat elc man, alse hi stervet,
 
Effene verre es gehervet.
25
Effene sachte ende effene saen
 
Sietmense den goeden ontfaen.
 
Hoe ic sterve es mi al een,
 
Weder mi doot werpt een steen,
 
So dat mi een berch altemale
30
Bevelle neder in eenen dale.

Vanden selven. L.

 
Hier omme antworde aldus
 
Edelike Vagellius,
 
Die was een stout man, sonder waen,
 
Ende in eenen eenwijch ghevaen.
5
Men gaf hem te cuere van II dingen:
 
Hi moeste van eere roetsen springen,
 
Ofte beneden bliven doot;
 
Dat hi in alsulkere noot
 
Kiese dat hoghe of dat nedere.
10
Hi antworde aldus wedere,
 
Hi sprac: ‘Nu wildic openbare,
 
Dattie spronc vanden hemele ware.’
 
Dit was een man, die in sinen ende
 
Herte hadde van ghenende.
15
Van goeder leringen coemt den man
 
Dicken moet ende stoutheit an,
 
Ende van merkene wel ter cure
 
Den rechten ganc vander nature.
 
Wat leget mi daer an, dat ic duchte
20
Oft man, oft dier, oft spere vruchte?
 
Al werdic dies al verborgen,
 
Mi naken noch tavont andere sorghen:
 
Oft blexeme, oft donderslach,
 
Oft cavel die niet vallen en mach.
25
Eene aerme dinc es onse leven;
 
Maer dats eene edele dinc verheven,
 
Dat therte si van sulker cracht,
 
Dat soe der doot niet en acht;
 
Want wie so die de doot heeft onwaert,
30
Hi mach ontsien onvervaert
 
Die zee verstormen, diemen vrucht,
 
Ende donder, blexeme in die lucht.
 
Dat es alleens, alsemen stervet,
 
Weder ons clene dinc of groet verdervet.
35
Die dan salich wille wesen,
 
Houde sinen zin an desen,
 
Dat hi ghene dinc en dochte,
 
Alse hi siere zielen also vrochte,
 
Dat soe altoes si ghereet
40
Te vaerne henen, alse God dat heet.

Troest voer die doot. LI.

 
Also vaert henen die tijt
 
Ende vliet vaste ende lijt,
 
Ende diese gherne hebben souden,
 
Die en coenre niet behouden.
5
Die doot es der naturen wet,
 
Een cheins uptie mensceit geset,
 
Ende soe es dende, alsict bescouwe,
 
Van allen mensceliken rouwe.
 
Dies en sal mense niet ontsien,
10
Want daer en es en gheen ontflien;
 
Maer daer jegen sijn so gewar,
 
Coemt soe, dat mense ontmoeten dar.
 
Negeen storem mach langhe staen:
 
So die zeebaren hoger gaen
15
Ende vreselikere schuren,
 
So si onlangere gheduren.
 
Were dine herte, zin ende moet
 
Jeghen al dat daventure doet:
 
Eist wijch, eist vrese vander zee,
20
Wat mogen si di scaden mee,
 
Dan ziele ende lijf verscheden,
 
Die sceden moeten onder hem beden?
 
Ende hier jegen ennes geen zin
 
Diet beneeme meer no min,
25
Noch neghene zalichede,
 
Noch die cracht, no mogenthede.
 
Wel dinct hi mi vergeten sere
 
Die cranke mensceit in allen kere,
 
Die ten eersten den vaer anevaet,
30
Alse deen slach den anderen slaet.
 
Ontfliet hi daer, so waent hi leven.
 
Twine peinst hi, dattem sijn beneven
 
Die knijf, die ghadoot ende dat swaert?
 
Men sal sterven onvervaert
35
Ende altoes daer toe sijn gereet:
 
So corter doot, so sachter gesceet.
 
Een edel dinc eist heffen den zin
 
Boven naturen ghewin,
 
Ende haers smekens en achten niet,
40
Ende so wat dinghen so gesciet,
 
Ontfaen in sulkere gebare,
 
Alse oft hem lief comen ware;
 
Want wistu in wat manieren
 
God die sake can visieren,
45
Ende hoe hi die dinc hevet geset,
 
Du hads beghert al ongelet.
 
Wat eist datmen mach seerre prisen
 
Dan den man, die hem also can gewisen,
 
Dat hi can gedoghen al
50
Aerbeit ende ongheval,
 
Ende hi des vleesch overdaet
 
Niet alleene en houde over quaet,
 
Maer dat hijt hebbe onwaert
 
So wat dat smaect naden aert;
55
Noch niet te gherne aneva
 
Sware saken, no besta,
 
Noch oec niet te sere en vlie,
 
Of hijt also gescepen zie;
 
Ende die danne goet geval
60
Niet te lange ontbeiden en sal,
 
Maer also sette die saken,
 
Dat hijt souken conne ende maken;
 
Want sliepe die wulf talre stont,
 
Hem en liepe geen scaep inden mont;
65
Ende bi mesfalle connen gedogen,
 
Ende mate in ghelucke toghen,
 
Onnosele hande ende onvervaert
 
Heffene duren te Gode waert,
 
Ende bidden Gode omme sulc goet,
70
Daer niemene geen verlies an doet:
 
Dats goede ziele ende reinen zin: -
 
Dit es al smenschen gewin.

Van bedwanghe. LII.

 
Niet lichte en machmen die joget
 
Onbedwongen bringen ter doget;
 
Maer hets nuttelijc ende ere,
 
Dat mense dwinghe ende lere;
5
Maer sonder meester ende ongebonden
 
Keert die joget al ten sonden.
 
Des lachamen overdaet
 
Visiert alle daghe nieuwe quaet,
 
Ende veronwert ende ontseget
10
Diere dinc diermen dicke pleget;
 
Maer dat die liede alle ghemene
 
Nu sijn niet ghuls alleene
 
Metten monde ende metter kele,
 
Maer oec mettien ogen vele.
15
Onsen ongeloveghen zin
 
Doen wi nu gapen omme tgewin,
 
Nu verheffen met hoverden:
 
Dus en conen wi niet gheherden.
 
Gheselle di mettien smekers niet,
20
Hets volc dat bedriegens pliet.
 
Selc pleghets openbare vele,
 
Alse dese smekende menestrele;
 
Selc smeect oec inder gebare,
 
Alse oft een simpel dorper ware;
25
Nochtan al sijn simpel sine wort,
 
Hine meent el niet danne mort.
 
Ghene dinc ennes den zinne so quaet,
 
Alse es des vleeschs overdaet.
 
Alse die jeughet es ontladen,
30
Soe leget ende slaept inder scaden,
 
Want soe niet ter eren en waect:
 
Des blivet soe al ongemaect.
 
Dansen, spelen, vrouwen gespan
 
Beneemt den man te wesene man.
35
Des pleghen so vele jongre liede,
 
Dat ic hem mans daet verbiede.
 
Si ontsuveren indie jonchede
 
Hem selven ende andere oec mede.
 
Onscamel anscijn, vliegende ogen,
40
Sijn si suver, ic wilt gedoghen:
 
Hare reinecheit ware ongestade,
 
Vonden si stede ende diet hem dade.
 
Hovesch jongelinc doet zonde,
 
Waer dat hi sijn lijf ontbonde;
45
Maer een out man die dat doet,
 
Machmen tellen over verwoet.
 
Een wijf can bi engiene
 
Keren scietende hare ziene,
 
Ende gelaet ter werelt togen
50
Sonderlinge vorden ogen;
 
Al heetmense reine, men mach stille
 
Proeven, merken, wat soe wille.
 
Wijfs ongestadichede
 
Es gefundeert up vrechede,
55
Up ghierecheit ende up hovaerde:
 
Die des plien, sijn van wandelen aerde.
 
Noot es eene sware wet,
 
Die de tijt hevet geset.
 
Dor noot werptmen dat diere goet
60
Menechwaerven indie vloet.
 
Ghene getrouwer orconde men vint,
 
Dan die men hort an dat kint,
 
Alset es so verre comen
 
Dat verstannesse hevet genomen,
65
Ende het en can geveinsen niet
 
Anders dan het hort ende siet.
 
Wij sijn ghereder tallen stonden
 
Tontsculdegen onse quade zonden
 
Dan te beterne onse mesdaet,
70
Ende dits onrecht ende quaet.

Seneca van leringhen. LIII.

 
Het betaemt best den jongelinge,
 
Dat hi met haesticheit vortspringe;
 
Inden ouden eist onbequame.
 
So du best van meerre name,
5
So du meer souts ghedoghen.
 
Noint en sach man coninc so hoghen,
 
Die met ongematere vrechede
 
Langhe stont in mogenthede.
 
Die mesdaet niet en wederstaet,
10
Het scijnt oft hi minde quaet.
 
Ghi hoghe giereghe lantsheren,
 
Die hoghe wilt staen inder eeren,
 
Ghine verstaet niet sekerlike,
 
Waer men vint dat conincrike.
15
Scat no diere ghewaden,
 
Waghene met goude geladen,
 
Hoghe borgen, vergoude zalen,
 
Dese en moghen geen rike betalen;
 
Al eist dat hi crone draghet,
20
Wie so hem niet en versaghet
 
Ende felheit van herten ontseghet,
 
Ende ghene ghierecheit an leghet,
 
Ende niet en achtet in gere wisen,
 
Dattene die domme lieden prisen,
25
Alse hi in hem selven vint
 
Wijsheit die al die werelt mint.
 
Welken tijt so du best ongesont,
 
Waenstu vallen inden gront
 
Ende best in vare, alse oft een knijf
30
Altoes stake omme dijn lijf.
 
O wi! wat dogeden leghetere ane
 
Niemene altoos te bestane,
 
Ende tetene seker broot
 
Liggende up die erde al bloot.
35
In clenen coten, in clenen steden
 
Weetmen lettel van quaetheden.
 
Hets grote vreese groet here sijn:
 
Uten goude drinct men venijn.
 
Alte lief hevet hi sijn lijf,
40
Die so sot es ende so keytijf,
 
Dat hi sere ontsiet dat sterven,
 
Ende hi die werelt siet verderven.
 
Sonder pine nemmermere
 
Ne ghewint men prijs no eere.
45
Alstu eenen onsaleghen sies,
 
Dat hi mensce es, bedinc di dies.
 
Lantshere, die wille sijn gemint,
 
Ne wes te swaer niet een twint.
 
Doe dat die niemare si ommare:
50
Selden houden si hare ant ware.
 
Selden vint die waerhede
 
In heren camere hare stede;
 
Ende sullense nu hebben die liede,
 
Si moetense copen metter miede.
55
Wat soeter mesdadegher keytive
 
Es die minne van desen live.
 
Die genaden hevet noot,
 
Si genadech, dats recht groet.

Seneca vander tijt. LIIII.

 
Wien salmen mi mogen togen,
 
Die nu sal connen gedogen,
 
Dat hi nu goet geve rike,
 
Dat den tide iet gelike,
5
Entien dach prisen naer sine werde,
 
Ende dat merct, dat wi hier up derde
 
Alle daghe tsterven ghedoghen?
 
In eene dinc sijn wi alle bedrogen,
 
Dat wi alle die doot sien;
10
Want vele tide dus ontvlien.
 
Die tide, die wi hebben leden,
 
Die es metter doot bescreden
 
Ende die en keert nemmermere,
 
Ghelijc dat die doot niet en keere.
15
So men dat leven langer rect,
 
So men meer ter ouden trect.
 
Die tijt es onse ende anders niet;
 
Nu ennes niemene diere up siet.
 
In dese ongestade erdsche wet
20
So hevet ons die nature geset.
 
Hens niemene aerm, sonder allene
 
Dien tsijn dinct wesen cleene.
 
Wat diet, dat een mensche houde
 
Scrinen ghevullet met goude,
25
Oft hi hem daer met niet bedraget,
 
Ende hi vort omme wasdoem jaget?
 
Wat es rijcheit die mate gevet?
 
Eist dat een sine noddorste hevet,
 
Dat hi hem daer na ghenoeghe,
30
Dat hi hem mettien sinen gevoege.

Seneca van vriendscepen. LV.

 
Hi dinct mi dolen menechfout,
 
Die iemene over vrient hout,
 
Dien hi wers in sinen moet
 
Ghetrouwet dan hi hem selven doet.
5
Beraet di selven teerst met di,
 
Ende dan ganc van herten vri
 
Ende met allen dinen saken
 
Hout met dinen vrienden spraken.
 
Jegen dinen vrient wes also coene
10
Alse jegen di selven in allen doene;
 
Ende set dijn leven in sulker wage,
 
Dat dijn herte enen man drage.
 
Dijn vrient, geproevet in allen weldaden,
 
Sal dine ghelike metti sijn geladen.
15
In beeden machmen dompheit bedieden:
 
Niemen getrouwen ende alden lieden.
 
Deen es die meeste sekerhede,
 
Dander die meeste hoveschede.
 
Dies ghelijc eist alse sulc man
20
Die nemmer gerusten en can;
 
Ende een ander es die pleghet,
 
Dat hi nemmer stille en leghet.
 
Donraste machmen meer no min
 
Niet bedieden over zin,
25
Want hets ongestadichede;
 
Ende daertoe die ledichede
 
En machmen niet prisen wale,
 
Want hets ghelijc eere quale.
 
Dus salmen dese twee gesellen,
30
Dat men rusten sal na tquellen,
 
Ende na die ruste pinen mede:
 
Dits orbare des lijfs enter zielen vrede.
 
Die dese dinghe niet en verstaet,
 
Neme an die nature raet:
35
Soe es diet hem leren mach.
 
Soe maecte nacht ende dach:
 
Dien dach omme datmen pinen sal,
 
Entien nacht omme rusten al.
 
Sulc waent sijn vroet ende hem dinct das,
40
Dat hi wilen een kint was
 
Ende hi es nu worden man,
 
Ende hi comen es vort an
 
Ter eeren enter groter saken;
 
Maer hine peinst niet, dattem smaken
45
Noch in sinen zinne so wel
 
Kintsche wort ende kinderspel,
 
Ende hi noint quam in dien staet
 
Daer vroeden man te comene staet.
 
Al es vergaen die kintsce tijt,
50
Noch blivet hem der kinder delijt;
 
Ende dits dompheit tallen stonden:
 
Out van jaren, kintsch van zonden.
 
Sulke sijn die de doot ontsien,
 
Noch sterven conen, no levens plien.
55
Sine connen sterven nochte leven,
 
Maer tusscen tween hangsi ende cleven.
 
Hier omme radic elken man,
 
Die leven wille ende leven can,
 
Dat hi doe uut sinen zinne
60
Wantroest ende domme minne,
 
Bidi geen goet staet in staden
 
Hem diere mede es verladen,
 
Hine si van zinne coene
 
Des af te ghane, als es te doene.
65
Elc getroestem up elken dach
 
Jeghen al dat gevallen mach.
 
Noint man en quam also ter ure
 
So hoghe bider aventure,
 
Soene hadde wel macht dat sine waerp
70
Neder in die mesfalle scaerp.
 
Die hare getrouwet, sie wat hi doe:
 
Die es te hant ongeroe.
 
Jegen hongher ende jegen darst
 
Ende jegen ongetemperden varst
75
Wille nature dat wi ons hoeden.
 
Conen wi so vele gevroeden,
 
Wine dorven omme dit te waren
 
Ghene hoghe zee overvaren;
 
Want hets ons al bi ghereet,
80
So wat so nature heet.

Seneca van heren doene. LVI.

 
Die here wille sijn besceden,
 
Hi sal beter leven leden
 
Dan die meente selve sal,
 
Oft hi verdervet selve al
5
Dat onder hem was, om dat si wel
 
An hem nemen haer bispel,
 
Ende ontschulden oec daer mede
 
Ander lieden dorperhede.
 
Hoghere lieden zeden mede
10
Sullen sijn getempert telker stede;
 
Niet in so sonderlingen saken,
 
Dat si hem iet te fierre maken;
 
Noch oec niet so laten sachten,
 
Dat si den dorpere te vele slachten;
15
So dat die gheene, die si halen
 
Ende ontfaen in haerre zalen,
 
Meer wonderen in allen deele
 
Hare manieren dan hare juwele.
 
Die es van moede een groot here,
20
Hi gebaert no min no mere
 
In aermoeden dies gelike,
 
Oft hi ware alles rike;
 
Ende oec es seerre te prisene dat,
 
Alse een man vloyt inden scat,
25
Dat hi gebare ende wachte
 
Alse diere niet up en achte.
 
Cranc es die zin ende vul plaghen,
 
Die ghene rijcheit can ghedraghen.
 
Hier bi proeftmen ende weet,
30
Alse hi vanden zonden sceet,
 
Es hem sijn eerste leven leet,
 
Dat hijs met herten avegeet,
 
Ende hi dat hout over quaet,
 
Dat hi eerst prijsde in sinen raet.
35
Ghene ghenouchte van ghenen goede
 
En es ghenougelijc in minen moede,
 
Al waert dorgrote weeldichede,
 
Ic en hebbere gheselle mede,
 
Die de dinc met mi quite so
40
Ende met mi daer in wese vro.
 
Het es vreese in menegen dinghen
 
Onder menegen gheselle mingen;
 
Ende sore meer es over hoop,
 
So ontsienlikere es de loep;
45
Want men onder vele ghesellen
 
Dicken siet ende hort vertellen
 
Luxurie ende overdaet,
 
Die de zinne maket quaet.
 
Vray gheselscap, merct in desen,
50
Moet met cleenre menechte wesen.
 
Scuwe den quaden geliken,
 
Want diere es vele diere gewiken.
 
Gheselle metti die dogen
 
Ende die di beter maken moghen.
55
An oec den ghenen, die di ghenaken,
 
Dat si an di leren goede saken;
 
Want alse een enen andren leert,
 
Hi wijst hem selven ende eert.

Seneca van ghematen. LVII.

 
Ic radi scuwen in alre wisen
 
Vele dinc die lieden prisen;
 
Ende sijt vroet, wacht u ende hoet
 
Jegen der aventuren goet;
5
Want die vissce entie diere,
 
Alse hem genoeget enege maniere
 
Af tetene ende daer bi gaen,
 
Si werdere dicken bi ghevaen.
 
Der aventuren gichten lere,
10
Dats derdsche goet ende werelt ere;
 
Dits al verraetnesse ende laghe
 
Ende cort dicken smenschen daghe.
 
Die dan seker wille leven,
 
Sijn zin en si niet hoghe verheven;
15
Laet hem genoegen ende genaken
 
Ghevoughe dinc, gemene saken,
 
Ende scuwe den hoghen raet,
 
Want hi al ten vresen staet.
 
Van deser groter hoocheit al
20
So es int ende een swaer val.
 
Hens niet dijn, wat helpt onsaect?
 
Dat daventure dijn heeft gemaect.
 
Alse wi iemene verminnen,
 
Om dat wi an hem moghen winnen
25
Onsen wille ende onse gevouch,
 
Alse langhe minnen wine genouch
 
Om dinc, die ons es orbare.
 
Hier bi sietmen harentare,
 
Dat die vrient volgen den heren,
30
Die sijn indie stat van eeren;
 
Maer alse een coemt inden valle,
 
So vlien si van hem alle,
 
Ende en willen niet datmense kinne,
 
Oft si waren van getrouwer minne;
35
Want die aermoede proevet,
 
Wie vrient es alset behoevet.
 
Dits comanscap ende vrienscap niet,
 
Die dus volget ende vliet.
 
Wat leget, daer men seghet mede,
40
Dattu best in goeder stede,
 
Ende di selven dinket dat,
 
Dattu best in quader stat?
 
Niemene en genoeget sijn goet,
 
Hine si van herten vroet.
45
Wandelen onteert volc alle dage
 
In dien doene alse oft laghe,
 
Om dattu den Here onversaghet
 
Dorres antworden, als hi vraget.
 
Ende scamelheit es ene dinc
50
Te prisene inden jongelinc.
 
Wie sose hevet in sinen zinne,
 
Hi scuweter menege zonde inne.
 
Salich es hi, en twifele niet,
 
Die iemene tontsiene pliet,
55
Dat hi hem dor sine minne
 
Ordinere also daer inne,
 
Dat hi mesdaet achterlate;
 
Want hier af coemt groete bate.

Echt van wijsheden. LVIII.

 
Salech es hi, sijt seker des,
 
Die sijns selves so meester es,
 
Dat hi dar den dach van morgen
 
Wel ontbeiden sonder sorghen.
5
Die kempe hevet selden spoet,
 
Noch te stridene en es hi niet goet,
 
Die doer pine wille vlien;
 
Maer die sijn bloet hevet gesien
 
Ende ontfangen sulken slach,
10
Dat hi uptie erde lach,
 
Ende hoe dicken so hi vel,
 
Dat hi upstont also wel
 
Ende met meerren moede street,
 
Dien prise elc man diene weet.
15
Dus sullen wi in allen stonden:
 
Al vallen wi onder die zonden,
 
Daer omme en sullen wi niet wanhopen,
 
Maer te beteringen lopen,
 
Ende ons betren also,
20
Dats onse viande werden onvro;
 
Want vele dogeden legheter an,
 
Dat eenen duchtegen man
 
Mesfal ancoemt ende last:
 
Hi werter bi wijs ende vast.
25
Niemene en wanhope indien,
 
Alsemen seghet: ‘Wonder sal gescien!’
 
Want waersagers, alst bedaerf,
 
Die faelgieren menechwaerf;
 
Ende wat helpt, oft comen sal,
30
Datmen te sere onsiet mesfal?
 
Hope niet vele, vrucht niet te sere,
 
Oftu wilt bliven in dinc ere.
 
Wi sullen houden onsen staet,
 
Dat wi minnen, dats mijn raet,
35
Onsen lachame also te maten,
 
Ten ghevoeghe ende tonser baten,
 
Dat wi niet alle dinc gemene
 
Ne doen dor sijn gemac alleene;
 
Maer sine bedorste sullen wi hem geven,
40
Want sonder hem en mach niet leven.
 
Die sijn vleesch te sere spaert,
 
Dicke hevet hi die redene onwaert.
 
Elc neme sijns lachamen so ware,
 
Eer hi die redene hadde onmare,
45
Oft eer hi ontrouwe hiete,
 
Dat hi hem eer verbernen liete.
 
Hoverdicheit, valsceit ende mort
 
En coemt nemmermeer also vort,
 
Noch so weeldich in hare paertie,
50
Men sal wijsheit ende clergie
 
Prisen ende hebben waert,
 
Hoe soet els ter werelt vaert.
 
Niemen heeft bate van sinen goede,
 
Die up altoes es indie hoede,
55
Ende diet emmer te hoghe leghet;
 
Want die wasdoem, dies hi pleget,
 
Neemt hem die bederve sere:
 
Knecht es hi, al heet hi here.

Van wisen rade. LIX.

 
Wat so du does, in dese voughte,
 
Dattu vandes vleesch genoechte
 
Saen verkeers dine zinne,
 
Daer al dat vordeel es inne.
5
Orbare dien nacht ende dach,
 
Alse diet al gegronden mach.
 
Hets recht, datmen dat goet wel houde,
 
Want het betert inde oude.
 
Wat edelre pointe so es dit,
10
So wie so niemene en bit
 
Omme raet van enegen saken;
 
Want alle liede raet connen maken.
 
Dits niet der aventuren goet,
 
Daer noit an was seker voet,
15
Recht dies noit man was vervullet;
 
Maer dat die liede so verdullet,
 
So sijs meer in conen gheghieten,
 
So sijs meer mogen genieten.
 
Hovesch, van edelen gepeinse,
20
En wes van ghenen hogen geveinse.
 
Begers du oec enege saken,
 
Dier du gherne souts genaken,
 
Ende du wils weten dan bidi,
 
Weder die dinc naturlijc si
25
So verblende ghierechede,
 
Merc in di selven daer ter stede,
 
Ofture verre in waers gegaen,
 
Oftu dende iet vonds saen.
 
Eist dat mer geen ende an ziet,
30
Sone es die dinc naturlijc niet.
 
Dus sulstu omme dingen sien,
 
Die wiselijc sijn ende mogen gescien.
 
Vele waerre hier te voren,
 
Die hare wijsheit verloren
35
Met weelden ende met groten moede.
 
Wilstu leven alse die vroede,
 
Du moets aerm wesen dan,
 
Ofte leven alse een aerm man.
 
Weelde ende groot overdaet
40
Ne vant noit wisen raet;
 
Hen mach niemen ter wijsheit trecken,
 
Die omme overdaet wille mecken.
 
Onwerde van overdade
 
Dats aermoede van wisen rade,
45
Die te minne es ghemeenlike
 
Onder die aerme ende onder die rike.
 
Vele lieden in meneger stat
 
Hebben versament groten scat,
 
Niet dat si dan met dien goede
50
Endden hare aermoede,
 
Maer si verlichten haer verdriet.
 
Ende dit en es te wonderne niet:
 
Int erdsche goet es niet de smette,
 
Maer in den zin leget al die lette;
55
Want daer die zin blivet te boven,
 
Daer machmen die rijcheit loven.
 
Men siet ongeleerde sinne
 
Al verloren in ghewinne,
 
Entie bliven sonder hoede
60
Verloren oec indie aermoede;
 
Want sotte en conens niet gedragen,
 
Ende over dander hortmen claghen.
 
Siet hier af eene gelike:
 
Een man es ziec sere swaerlike,
65
Wat helpt hem meer dat hi leget
 
In een bedde met goude beleghet;
 
Oft in een ander houtijn bet?
 
Noch te wers noch te bet
 
Sone doet hem dit no dat.
70
Aldus varet alse die scat
 
Ofte aermoede, die ons God an,
 
Coemt in eenen onwisen man;
 
Noch mettien enen, noch mettien andren
 
Sone can hi sijn nochte wanderen.

Vanden selven. LX.

 
Alsemen in feesten wesen moet,
 
Elc wise sette so sinen moet,
 
Dat hi van hem indien daghe
 
Overdaet ende weelde jaghe;
5
Ende alse al tfolc groot ende clene
 
Daer an hem leggen gemene,
 
Ende du dan int sekerste sijs,
 
So sette dinen zin in alre wijs,
 
Of di daventure sende
10
Verlies oft enech meswende,
 
Dattu cons weren den tornoy
 
Vander werelt int vernoy.
 
Laet ons hebben indie hoede
 
Ghemate ende reine aermoede,
15
Dat ons der aventuren mesfal
 
Onbewist niet en vinde al.
 
Seker dinc ende sonder vaer
 
Dats willike aermoede claer,
 
Ende datmen dan en souke niet
20
Els dan die aventure gebiet,
 
Ende dattem nemen niet en mach
 
Daventure up ghenen dach.
 
Rijchede ende erdersch goet
 
Nontseggic niet, want hets goet,
25
Ja den goeden, alse hijt besit,
 
Ende hi met eeren nutte dit
 
Ende hijt behout dan sonder vaer:
 
Alse oft daventure swaer
 
Hem die rijcheit wilde ontjagen,
30
Dat hi dat conste verdragen;
 
Ende oft hem daventure liete,
 
Dat hi here daer af hiete.
 
Dese werelt min no mee
 
Ennes anders niet dan die see.
35
Nu hebben wi indie zee geleeft,
 
Daermen niet sekers in en heeft:
 
Laet ons so die dinc verwerven,
 
Dat wi binnen der havene sterven.
 
Dats een tekijn der wijsheden,
40
Dat een si van sulken seden,
 
Dat die ghewerke entie worde
 
Altoes sijn van enen acorde.
 
Der lieder zin, der lieder wort
 
Gaet alle daghe weder ende vort;
45
Nu prisen si nu dit, nu dat,
 
Ende scijnt wesen in meneger stat
 
Des menscen wesen spot ende spel;
 
Maer daermoede sal di wel
 
Doen verstaen die waerheit das,
50
Wie dijn getrouwe vrient was:
 
Die van di sceet, hijs ongetelt,
 
Hine volgedi niet, maer om dijn ghelt.
 
Al waert datmen scuwen soude
 
Aermoede ende menre niet en woude,
55
Men soudse omme eene redene minnen:
 
Want soe leert die vriende kinne.
 
Sal die dach comen nemmermere,
 
Dat niemene lieghen sal om dere?
 
Peins hier omme ende merke dit,
60
Alse die smeekere bi di sit:
 
Dat elc spreect omme dine houde,
 
Hets al omme wederloen van goude.
 
An maten so hout di al,
 
Want daer af ennes gheen val.
65
Inne wille niet datmen tgoet
 
Omme verre henen werpen moet;
 
Maer ic heete groot van moede,
 
Die vervullet es met goede
 
Ende dan houden can die mate,
70
Dat hise noch en minne no hate.
 
Mint hise, hi houtse te vaste;
 
Haet hise, so comen quade gaste,
 
Dien hise ghevet sonder besceet.
 
Prisen machmenne ghereet,
75
Die onbesmet van sinen zeden
 
Dordie rijcheit es verleden.

Noch vander selver dinc. LXI.

 
Niemene en es van herten so bloot,
 
Eer hi hinge altoes inde doot,
 
Hine souts eer afcomen al,
 
Ende in enen aventurliken val.
5
Dus es beter ene aventure,
 
Dan leven altoos indat sure.
 
Hine was noint van zinne vast,
 
Die ontseide eerliken last;
 
Want elken man van herten goet
10
Dien wast ende rijst sijn moet,
 
Alse hi ene dinc bestaet,
 
Die zwaer es ende tsire eren gaet.
 
Onse gebornesse es cranc:
 
Leven wi nochtan omme lanc,
15
Wi sijn aerger indie doot
 
Dan int leven, dats mesdaet groet.
 
Dans niet der aventuren gewout,
 
Maer hets ons selves scout.
 
Dat fondement van goeden sinne,
20
Dats dat een man den zin gewinne,
 
Dat hi altoes in ghenen tide
 
Hem omme ydelheit verblide.
 
Weltijt so die bliscap es waer,
 
So toget die wise tanscijn swaer
25
(Lachgen coemt van dulre vrouden),
 
Die den breidel up can houden,
 
Alse hi indie weelde sit,
 
Ende peinsen: ‘Nu coemt naer dit
 
Pine, rouwe ende aerbeit.’
30
Voersiedi dattu best ghereit,
 
Alstu valles in selken laghen,
 
Dattu cones dat gedraghen?
 
Die dit hevet in sinen moede,
 
Hine es in bliscap niet sonder hoede.
35
Ander vroylike saken,
 
Daer die meente af bliscap maken,
 
Die hebben, also ict kinne,
 
Corte ghenouchte ende dinne.
 
Bliscap die coemt van dommen rade,
40
Die es cranc ende ongestade.
 
Weelde die over mate loept,
 
Dats dinc die sware vercoept;
 
Maer nu eist al te hoge ene strate
 
In weelden te houdene mate.
45
Cleene menechte, dats grote scade,
 
Vint men berecht sijn met rade;
 
Maer volc es indier maniere,
 
Alse dat swemmet indie riviere:
 
Sulke swemmen van oever toevere,
50
Waer elc sinen wille vercoevere,
 
Ende selc es die henen jaghet,
 
Waer sone die stroem gedraget.

Vander selver dinc noch. LXII.

 
Wie so sere die dinc ontsiet
 
Die hi vrucht, als menech pliet
 
Tontsiene dat noch coemen sal
 
Aerbeit ende swaer mesfal,
5
Hijs dom; want hi tarechste kieset
 
Ende al sinen tijt verlieset,
 
Daer hi in mochte wesen vro,
 
Eer die dinghe comen also.
 
Ghetroest di selven over al
10
Over alrehande mesfal.
 
Wie es die so sekere levet,
 
Oft hi redene in hem hevet,
 
Hine mach proeven ende verstaen,
 
Dat alle weelde mach tegaen,
15
Ende alle genouchten met scenden
 
Ende swaerlike moeten enden?
 
Omme dit, dat emmer wesen moet
 
- Ende so snel en es gheen voet,
 
Die deser dinc ontlopen can -,
20
Legge elc sinen zin daer an,
 
Dat hi hem troeste in allen vaer;
 
Want es devel groot ende swaer,
 
Sone maget niet lange geduren,
 
Die doot en scedet bi naturen;
25
Eist sochte, wat salmen dan clagen?
 
Alte lichter machment verdraghen.
 
Weelde, die hem wel bekent,
 
Wert int ende al torment;
 
Want grote spise evel maken,
30
Die ons dinken soete smaken;
 
Grote wine maken swaerhede
 
Ende bevinghe indie lede;
 
Spel met vrouwen dat verslijt
 
Den lachame voer dien tijt.
35
Hier toe en es geen meerre bate,
 
Dan aerm wesen indie mate
 
Enter doot beiden met ghenende,
 
Want soe es alles evels ende.
 
Alle daghe proevic dat wi sterven,
40
Want wi in somegen dingen verderven;
 
Ja, alse wi sijn kindere mede
 
Ende wi wassen indie lede,
 
Onse daghe corten metter vaert,
 
Ende wij tijdden ter doot waert.
45
Men vint lieden also ghesinnet,
 
Eist datmen an hem bekinnet
 
Eeneghe smette oft mesdaet,
 
Ende men hem lachtert dat quaet,
 
Si staens af ende betren hem dan.
50
Oec so vintmen someghen man,
 
Waert dat menne wilde castijen,
 
Men soudene aergeren ende ontvrijen.
 
Elken moetmen onverbolghen
 
Naer siere manieren volgen;
55
Maer eer ic minen vrient verliese,
 
Lievere hebbe ic dat ic kiese
 
Hem te lachterne sine mesdaet,
 
Ende hi so uten zonden gaet,
 
Ende ic an hem verlore indien
60
Sijn spreken ende sijn upsien,
 
Dan hi in zonden hem versmore
 
Ende ickene also verlore.
 
Eer onberdic vriendelike sprake,
 
Eer ic mine trouwe brake.
65
Scamenesse die es sere goet,
 
Want so wie diese behoet,
 
Al ware hi een mesdadich man,
 
Nochtan so waerre hope an.
 
Nature eescht te haerre noot
70
Ter lijfnere water ende broot.
 
Die hem genoeghet met desen,
 
Hi en mach niet aerme wesen;
 
Recht waert dat hi zalich hiete,
 
Diere hem met genoegen liete.
75
Al dattu does bi nachte bi daghe,
 
Doet also oft iemen saghe;
 
So sout du di scamen dan
 
Te doene daer begrijp es an.

Prijs vander dinc. LXIII.

 
Twi salmen scelden die oude?
 
Wats daer dat niet wesen soude?
 
Wats beter dan ten ende tiden,
 
Alsemen ghevoelt nature gliden
5
Ende hare bande ontbinden,
 
Die die jonge domme minden?
 
Der lieder prijs, der lieder waen,
 
Die laet voren henen gaen:
 
Hets al dolinghe ende el niet,
10
Sine weten wat die dinc bediet;
 
Ende ne peins in ghere wijs,
 
Dattu best werdich enechs prijs.
 
Die doot es diet al openbaert,
 
Wie dat eenechs prijs es waert.
15
Elc sal weten dat gereet,
 
Alse die ziele henen scheet,
 
Wat dat hi hevet gedaen.
 
Ne set niet in dinen waen,
 
Dattu jonc sijs, ende bidi
20
Sone es di die doot niet bi;
 
Dune weets cleene no groot,
 
Waer dat dijns ontbeit de doot.
 
Waer so du best in elke stede,
 
Es soe di bi ende mede.
25
Niemene en canse uutghesluten,
 
Soe es binnen ende buten.
 
Vertelle in dine herte clare
 
Dine tide ende dine jare.
 
Hets scamenesse, alse elc bevint
30
Wat hi wilde alse hi was kint.
 
Doe ene dinc, die ic rade di:
 
Alstu peins die doot es bi,
 
Doe doch dat die zonden sterven
 
Eer du laets dijn lijf bederven.
35
Waer so du vaers emmermee,
 
Eist bi lande, eist bi zee,
 
Dine zonden volghen mede
 
Over al in elke stede,
 
En si dattuse uut dinen zinne
40
Verdrives, daer si wonen inne.
 
Wat leghet ane die werelt ere?
 
Niemene es vri ende niemene here,
 
Hine wachtem in allen stonden,
 
Dat hi niet en diene den zonden.
45
Beghin van alre zalichede
 
Es kennesse van zonden, gelovets mede;
 
Want die bekennen niet en can
 
Sine mesdaet, dats die man
 
Die sijn mesdoen niet en wille
50
Betren, noch lude noch stille.
 
Hier omme sal elc hem selven scelden,
 
Hem selven wroughen ende melden,
 
Ende besouken sine zinne,
 
Ende driven ute datter was inne:
55
So mach hi dan den rechtre laden
 
Ende bidden omme ghenaden.
 
Hets di orborlikere, dattu weets
 
Waer in dattu di vermeets,
 
Dan aldie lieden wanen souden,
60
Dattu goet waers ende weten wouden;
 
Want du moges weten hier bi,
 
Du waers meer bedroghen dan si.

Vander doot. LXIIII.

 
Sule hevet ghesijn erre ende gram,
 
Alse hi wiste dat de doot quam.
 
Niemene ontfincse noit vroilike,
 
Hine hadde gelevet redenlike.
5
Die niemene en doet die scade,
 
Hine wilde dat mense hem selven dade,
 
Twi sal hi die doot ontsien?
 
Hens gheen man die wille vlien
 
Alle pine ende allen slach;
10
Hijs cranc die niet zweeten mach.
 
Een scone dinc eist in sinen zinne,
 
Dat elc peinse ten beghinne,
 
Dat een doghet wille anevaen:
 
Hi hevet wel na dat swaerste bestaen.
15
Dine wort ende dine daet
 
Sie dat beede over een gaet,
 
Ende elc anderen antworde;
 
Want sijn si twee in discorde,
 
Sone es noch meer no min
20
Niet berecht dan wel dijn zin.
 
In eene vorme, hout van desen,
 
Moeten si beede bezeghelt wesen.
 
Die ghene es wijs ende wel geseedt,
 
Die sinen zin also bevreet,
25
Dat hi hem hout in eenen staet,
 
So wat so hem overgaet.
 
Dats wive doen ende manne verre,
 
Nu blide wesen ende nu erre,
 
Want alle dinc sijn ongestade.
30
Hier omme es hi vroet van rade,
 
Die de werelt werren laet
 
Ende emmer blivet in enen staet.
 
Wildstu di onderdanech maken
 
Alle dinghen ende alle saken,
35
So sette di in alre wijs,
 
Dattu onder die redene sijs.
 
Eist dat di redene berecht,
 
So sultu hebben menegen knecht;
 
Soe sal di leeren in alre maten,
40
Wat du doen souts ende laten.
 
Hets scande, alst so moet gescien,
 
Dat een coemt onvorsien
 
In eene dinc; ic waent hem dert,
 
Alse hi staet al tebarenteert
45
Ende seghet dus al onverdocht:
 
‘Wie hevet mi in dit strec brocht?’
 
Wie so redene verstaet,
 
Hine es nemmer sonder raet.
 
Vele talen sal niemene behaghen,
50
Maer lettel wort entie last draghen.
 
Een edel moet, een edel zin,
 
Hevet grote doghet in;
 
Want hi emmer te hoghen dinghen
 
Ende ten crachteghen wille dringen.
55
Onse moet es vander maniere,
 
Datmen ziet die nature van viere,
 
Die men altoes in porre siet;
 
Ende so men meer te nopene pliet,
 
So hi meer upheffet mede.
60
Maer salech es hi die den zede
 
Vanden moede keert ter baten,
 
Alse hi heffet utermaten:
 
Die can temperen sijn gheval
 
Ende sinen ramp verwinnen al,
65
Ende achtes cleene, ja niet een haer,
 
Dat menegen anderen dinct te swaer.
 
Dats een moet van groter macht,
 
Die grote saken lettel acht,
 
Also dat hi hem niet versaghet,
70
Wat so daventure jaghet;
 
Ende nochtanne liever ware
 
Ghemate pine danne sware.
 
Alsemen sal vertrecken tware,
 
So sullen simple ende openbare
75
Die worde sijn ende onbedect
 
Ende cortelike vertrect.
 
Langhe tale weder ende vort,
 
Ende daer in gevaruwede wort,
 
Die souct alder lieder hulde
80
Ende doet waers wanen die verdulde.
 
Wise lieden spreken over lanc
 
Ende sijn gerne traech in haren ganc:
 
Dies radic elken ende in bispele
 
Tragelike spreken ende niet vele.

Van te sine in hoeden. LXV.

 
Met ons wandelt een heilech geest,
 
Diet al ziet ende al verheest
 
Dat wi doen, eist quaet, eist goet.
 
Sulke eere, alsemen hem doet
5
Hier in dit lijf, alsonder waen,
 
Sulke eere sullen wi van hem ontfaen.
 
Die minne van erdschen goede
 
Neemt ons die vriheit van moede.
 
Ne dade die minne alleene van desen,
10
So souden wi ons selves wesen.
 
Merc omme die lieve van ghewinne,
 
Die ons werpt al uten zinne,
 
Met wat rouwen wijt verliesen,
 
Hoe sere wi daer omme riesen.
15
Wi claghen dat ons niet bestaet;
 
Ende dat onse zin vergaet,
 
Dan claghen wi no meer no min:
 
Nu nes niet so edel alse die zin.
 
Niemene gevoelets in sijn bloet,
20
Al verliest hi taerdsce goet;
 
Elc houde hem selven in sinen zin,
 
Dats dupperste ende dmeeste gewin.
 
Cume salmen iemen vinden,
 
Die hem des dar onderwinden,
25
Dat hi wilde dat openbare
 
Sine herte alder werelt ware.
 
Die wel doet, hine achtes niet
 
Dat dat aldie werelt siet;
 
Entie quaet doet in ene wostine,
30
Hi hevets int herte pine,
 
Ende ontsiet datment zien mach.
 
Doe wel, siet nacht ende dach,
 
Ende ne roeke wiet verstaet.
 
Al en siet niemen dine mesdaet,
35
Hets ghenouch dattut selve weets:
 
Ende ghedinke ende niene vergeets.
 
Gherne vindic ende souke
 
Indie orbaerlike bouke;
 
Want leringhe en doet niet min
40
Dan soe wecket den slapenden zin.
 
Dicken sien wi quaetheit bedect
 
Met dogeden name ende vertrect:
 
Een man, die es van stouten moede
 
Ende verblenden wille dat goede,
45
Men seghet hijs ries ende al verwoet;
 
Hevet hi oec ghematen moet,
 
Men seghet hi es trage ende bloot,
 
Omme dat hi hem hoet vor de noot.
 
In desen dinghen ende in mere
50
Doolt die werelt dicke ende sere.
 
Wanen heren, want men hem nyghet
 
Ende men mede voer hem swiget,
 
Datmense niet int openbare
 
En begripet, alsi sware
55
Mesdoen, also wesen quite?
 
Achter hem leestmen hare vite.
 
Elc man wese also gemate
 
Jeghen sine ondersate,
 
Alse hi wilde dat hi gebare
60
Jegen hem, die boven ware,
 
Ende peinse: God, diet al berecht,
 
Maecte beede here ende knecht.
 
Ic wane men dom heeten soude
 
Die een ors copen woude,
65
Ende nieweren ane merc en leide
 
Dan an breidel ende an gereide:
 
Aldus es hi sere ontwiset,
 
Die anders ghenen man en priset
 
Dan biden clederen ende biden geslachte:
70
Hets menech sot geboren in machte.

Echt van rade. LXVI.

 
Vriendscap, recht ende vrede,
 
Die maken die erdsce rijchede
 
Ghemeene van lande te lande.
 
Dus sijn si der doget viande,
5
Die werringe in eneger tijt
 
Indie werelt sayen ende strijt.
 
Nature hevet den mensche gemaect
 
Van leden gheel, ende ongeraect
 
Inder claerheit vanden zinne;
10
Doch scietet sire materie inne,
 
Waert dat mer nuttelijc saet in brochte,
 
Datter wel in wassen mochte.
 
Dus gebreect meest leerres ende wisers.
 
Al vintmen genouch staels ende ysers,
15
Wat orbore waert datment vonde,
 
Men vonde smet diet smeden conde?
 
Waren meesters goet ende gherecht,
 
Ende si de worden volgeden echt,
 
Die si leeren int openbare,
20
Hem volgeden die meerre scare.
 
Alsic wille met eenen sotte
 
Merghen mi in spele, in spotte,
 
Waer soudickene soeken el,
 
In vindene in mi selven wel?
25
Dinct mi dat ic te vroet bem,
 
Ic bespotte mi meer dan hem.
 
Die blende die souken al
 
Ledere, diese leden sal.
 
Wi sijn indie blende scole,
30
Ende bi desere dinc in dole;
 
Maer het es ons onbekent,
 
Dat wi ziec sijn ende blent,
 
Ende hieromme dat ons es oncont,
 
Worden wi te spader ghesont;
35
Want wie so kent sijn selfs cracht,
 
Te nauwere spiet hi ende wacht
 
Omme dinc die hem orbare sijn,
 
Ende omme getrouwen meester fijn.
 
Beghin in dogheden te ghane
40
Dinct hem somen inden bestane
 
Dattet hooch ende pijnlijc si,
 
Ende dat en coemt el nieweren bi,
 
Dan die crancke zieke zin
 
Vervaert es in sijn beghin
45
Te proevene ende te bestane
 
Dinc, daer hi noint quam ane.
 
Hier omme willic dat hem elc dwinge
 
Te beghinne hoghe dinghe;
 
Want wille hi hem daertoe gevoegen,
50
Het sal hem te bet ghenoeghen.
 
Bidi, schijnt die medicine
 
Eerst bitter sijn ende wesen pine,
 
Alsemen ghevoelt dat soe den mont
 
Entien lachame maect gesont,
55
Vele te ghewilliker vaetmer an,
 
Omme datmen els niet genesen can.
 
Wi sullen so onse leven setten,
 
Dat wi die dingen, die ons letten
 
Ende ons indie zonden draghen,
60
Van ons steken ende verjaghen.
 
Elc man die sal sinen moet
 
Hart maken, vast ende goet,
 
Omme te vechtene daer mede
 
Jegen die felle weeldichede,
65
Die ons en nemet meer no min
 
Anders dan al onsen zin.
 
Euwelike ende tallen stonden
 
Jach van di emmer die zonden;
 
Want si altoes ende sonder ende
70
Altoos pogen omdie scende.
 
Wat so dine herte ontset,
 
Werp van di ende dat di let.
 
Ende eist dat zonden so vaste steken
 
In dine herte, eer soudstuse breken
75
Ende van di werpen, al eist smerte,
 
Beede zonden ende herte.
 
Niet en leert so menech quaet
 
Alse weelde ende overdaet:
 
Si hebben der mordenaren zede;
80
Want met haerre behendichede
 
Bedrieghen si in haer smeken
 
Des menscen zin ende streken,
 
Ende beringhene so verre vort,
 
Dat hi altemale versmort.
85
Si maken beede al keytijf
 
Die zinne ende des menscen lijf.

Seneca jeghen prijs. LXVII.

 
Si twee bestaen twirande saken:
 
Die een wille van maerbere maken
 
Een chierlijc beelde ende metter liden;
 
Dander wilt van houte sniden.
5
Nu sijn die beelden beede vulmaect
 
Ende eens geformeert ende geraect:
 
Welc haerre suldi gheven den prijs?
 
Ie wille wanen, sidi wijs,
 
Dat ghi hem meer prijs oec gevet,
10
Diet van maerbere gemaect hevet,
 
Omme dat meest was sine pine.
 
Aldus eist wel anscine,
 
Dat hi meest orboren doet,
 
Die den quaden maket goet
15
Ende hem doet sine zonden vergeven,
 
Dan liede, goet in haer leven,
 
Leert ende wijst ende trect vort;
 
Want sine sijn in ghene mort.
 
Wonder eist vanden heren,
20
Dat si hem daertoe keren,
 
Ende hem ghenoughet dat si di prisen,
 
Die altoes in ghere wisen
 
Gheens prijs werdich moeten wesen;
 
Ende gaven si selve prijs oec desen,
25
Hem souds dinken ende anderen mede,
 
Dat si daden dorperhede.
 
Jonc sijn si ende domp van zinne,
 
Die ghenouchte hebben hier inne.
 
So welken tijt so onse memorie
30
In weelden smort, in dydele glorie,
 
So valt die zin in letargien,
 
Hine acht leren noch castijen;
 
Ende so hi min ghevoelt des,
 
So dat evel vreseliker es.
35
Dien prisic van zinne vroet,
 
Stout ende staerc ende wel ghemoet,
 
Dien niet en vernoyet dat hi levet,
 
Ende eist dat daventure ghevet
 
Ende hem die doot comet an,
40
Dat hi sterven dar ende can.
 
Met scanden moetmen die borch rumen,
 
Daermen moet met crachte af tumen.
 
Die wise en gaet ghenen ganc
 
Onwillike an sinen danc,
45
Noch ghene ruste ennes goet,
 
Sine si met redenen behoet.
 
Alle mesdade licht ende sware,
 
So si meer sijn int openbare,
 
So si met mindere medicine
50
Ghebetert werden ende met minder pine.
 
Dan sijn si alreswaerst ghemect,
 
Alse si met heimelicheit sijn bedect.
 
Niemene ennes, sijt seker das,
 
Heden dat hi ghistren was.
55
Al dat men siet, dat moet al liden
 
Ende varen mettien tiden,
 
Ende alle dinc sijn ongestade;
 
Ende nochtan, eist vrome, eist scade,
 
Wi willen ende ons langhter na,
60
Dat die tijt come ende gha.

Van leringhen echt. LXVIII.

 
Ene dinc es an meneghen wisen,
 
Datmen sere mach mesprisen,
 
Dattem elc in hem selven genoeget,
 
Ende het menegen dinct dat wel voeget,
5
Datmen hem prijs aneleghet,
 
Ende het waer es, alsemen wel seghet.
 
So eist ghevougelijc inden moet,
 
Alsemense heet goet ende vroet;
 
Ende alse hem coemt die waen in desen,
10
Dat si werdich willen wesen,
 
Sone conen si tien stonden
 
In hem gevinden smette no zonden,
 
Ende bliven verloren ende ontset
 
Om die hoverde die hem let.
15
Alle lieden pinen also
 
Omme te sine dicken vro;
 
Maer cume es iemen die kint
 
Waer men ghestade bliscap vint.
 
Die wise ennes nemmermere
20
Int herte sonder bliscap ende eere,
 
Al eist datmens niet en verstaet
 
Buten dit an sijn ghelaet.
 
Dat doet dat hi sijn herte bint:
 
Hine es niet gheseedt als tkint.
25
Sulke bliscap, sulke vroude
 
Coemt niet van selvere no van goude,
 
Sonder dat hi hem selven weet
 
Talre tijt int herte ghereet.
 
Dese bliscap, dese vroude
30
Ne breect noch en ent in doude,
 
Ende daventure en machse niet breken,
 
Want sine coemt niet van hare gestreken.
 
Beesten vele laten hem genoeghen
 
Up smale weyde ende hem ghevoeghen;
35
Erde, water ende lucht
 
........
 
Nochtan mach eene clene sake
 
Den buke genoegen tsinen gemake;
 
Ne maer die ghulse gierechede
40
Ne weet ende noch mate mede.
 
Doe ic jonc was, pijndic ende dochte,
 
Hoe dat ic wel leven mochte;
 
Nu, alsic out bem, peinsic al,
 
Hoe dat ic wel sterven sal.
45
Elc man zie ende poghere toe,
 
Dat hi alle dinc gerne doe;
 
Want hines niet keytijf, Godweet,
 
Die gherne doet datmen hem heet;
 
Maer hijs keytijf ende onvroet,
50
Die node doet dat hi doen moet.
 
Nu sullen wi onsen zin so maken,
 
Dat wi dan in allen saken,
 
Also alse die tijt ghebiet,
 
Gherne ontfaen ende claghen niet.
55
Die hem wille daertoe verbreken,
 
Mach alle dinc wel van hem steken;
 
Maer niemene en siet den dach,
 
Dat hi alle dinc hebben mach.
 
Ter rijcheit dan de cortste vaert,
60
Dats datmen hebbe tgoet onwaert.
 
Verliestu dinen vrient, ghedoghe,
 
Ne weene niet, maer traenoge;
 
Ende met genouchten, sonder veinsen,
 
Sullen wi omme onse vriende peinsen.
65
Hier minnen wise ende verkiesen,
 
Alse diese emmer moeten verliesen;
 
Ende ghinder hebwise indier maniere,
 
Alse die volgen sullen sciere.
 
Ic bem te meerre dinc geboren,
70
Dan ic mi liete also verdoren,
 
Dat ic soude jeghen recht
 
Wesen willen mijns vleeschs knecht.
 
Over wat houdic minen lachame?
 
Twi ghevic hem enen andren name,
75
Dannet een erdijn bant si
 
Ghebonden omme mine ziele vri?
 
Ende want hi es aergre echt
 
Dan die ziele, so eist recht
 
Dat dat dulste diene den besten,
80
Ende wi onse zinne vesten
 
Te gheduurne alle daghe
 
Weder der naturen waghe.

Vanden selven worden. LXIX.

 
In aermen live meer no min
 
Mach wel wesen scone sin;
 
Want die crancheit vanden lachame
 
Ne doet den zinne ghene blame.
5
Hier omme veronwerde ghenen man,
 
Dune weets teersten wat hi can.
 
Sin, die hem can ter wijsheit keren,
 
Doet den lachame vele eeren.
 
Die zin die waerheit merken can
10
Ende besceden sere es dan,
 
Hoe hi volghen sal ende vlien,
 
Ende alle dingen so can besien,
 
Dat hi elke dinc prise wale
 
Naer recht, niet nader lieder tale,
15
Entie danne niet en valle
 
Met ghelucke noch met mesfalle,
 
Maer in alle dinc ghestade:
 
Dits een zin van hoghen rade.
 
Mijn zin es niet so onghesinnet,
20
Dat hi ziecheit oft pine minnet;
 
Maer vallic in enech van desen,
 
Ic en wille niet wivelijc wesen.
 
Hets scande datmen om arbeit jaget,
 
Ende eere datmense verdraghet.
25
Genouchte hebben in ledichede,
 
Dats onreenre sueghen zede;
 
Maer int rusten na die pine
 
Moet elc wel minnen tsine.
 
Hets ene maniere van overmoeden,
30
Dat hem een doet so nauwe hoeden,
 
Dat hi wille den lieden ontflien
 
Ende hi hem laet selden sien;
 
Ende oec en betaemt heren niet,
 
Dat mense alte dicken siet.
35
Tusscen tween houdende de mate,
 
Dats altoes die meeste bate.
 
Daer an leghet di niet an,
 
Dat di prisen wijf ende man.
 
Ganc te di selven in dinen zin,
40
Merc wat dogeden vintsture in,
 
Ende di selven jugeere dan
 
Alstu souts eenen anderen man,
 
Ende altoes hout in dinen gheest
 
Dine faeuten alre meest.
45
Die dicken trect van steden te steden,
 
Dinct sijn des zins ongestadicheden.
 
Leere dan eerst naer desen
 
Dinen lachame ghestade wesen,
 
Dattu te bet moet ende zin
50
Moghes ghebinden na dijn ghewin.
 
Neghene zonden so en sijn,
 
Si en hebben soete venijn:
 
Vrecheit beheet di groot ghelt
 
Te ghevene in dire gewelt;
55
Luxurie belovet di, keytive!
 
Ghenouchte van dinen live;
 
Begherte vander werelt eere
 
Beheet di te makene here.
 
Dus ende met dusdaenre miede
60
Veninen si die simpele liede,
 
So datse cume eenech man
 
Verdriven oft verwinnen can.
 
Wiltu danne van desen saken
 
Dine zinne quite maken,
65
Wandere in dese werelt al
 
Alse diese rumen sal.
 
Selden peinst omme sine doot,
 
Die sonder afstaen minne groot
 
Leghet an dit erdsche goet;
70
Ende comet oec in desen moet,
 
Hi steket altehant daer of
 
Ende blaset henen alse stof.

Jeghen vrechede. LXX.

 
Redene eist van ons allen
 
Wat ons doet in zonden vallen,
 
Want wi alle onse zinne geven,
 
Hoe dat wi dit corte leven
5
Gheneren moghen in dit dal:
 
Dat langhe lijf vergeten wi al.
 
Wat wondere eist, datmen vint
 
Hem die hem ontsiet niet en twint,
 
Alsemen in groten vreden leeft?
10
Maer eene dinc mi wonder heeft,
 
Daer alt volc vallet, dat gevel
 
Datter een was die niet en vel.
 
Ter noot ende niet in weeldicheden
 
Machmen proeven stoute zeden.
15
Laet ons alsulc leven leden,
 
Dat wij die tijt so niet versceden,
 
Dat wijs verliesen ene stonde;
 
Ende niemen es die dit doen conde,
 
Sijn gepeins ende sine herte en si
20
Sijns selves ende sijn eygijn vri.
 
Merc eene exempele anden hont:
 
Werpt hem sijn here inden mont
 
Vleesch oft broot, hi hout te hant
 
Tgheent onder voet oft inden tant,
25
Ende siet, eer hijs nut, omme mere
 
Te hebbene van sinen here.
 
Dit dinke mi dat ons anclevet:
 
Alse ons daventure goet gevet,
 
Dat leggen wi ghehouden dan
30
Ende ghapen omme meer nochtan,
 
Noch wine nuttent noch en smaken,
 
Maer omme meer liggen wi ende haken.
 
Dese dinc en mach gevallen
 
Niet den wisen al met allen:
35
Die hevet ghenouch, ende coemt hem mee,
 
Dat deelt hi vort sonder wee.
 
Wie so gapet omme miede
 
Altoes tontfane onder die liede,
 
Die verghetet harde saen,
40
Dat hi die miede hevet ontfaen;
 
Want dat leden es, es verloren,
 
Om nieuwe miede willen wi horen.
 
Aergher es niet dan gierechede,
 
Dat soe vergheet die hoveschede.
45
Ghiereghe vrecheit es sere quaet,
 
Want soe om el niet en staet,
 
Dan omme al te hebbene alleene,
 
Dat indie werelt es ghemene.
 
Wat goede int ghemeene gaet,
50
Dinct dat hare niet en bestaet.
 
Maer die hovesche wise milde
 
Decket hem met enen andren scilde:
 
Gheen goet en dinct hem wesen bet,
 
Dan dat hi siet gheset
55
Ter nutscap enter salichede
 
Ter ghemeenre menscelichede.
 
Hovesche wijsheit leert ons dat:
 
Gherne deelen goet ende scat,
 
Gherne dancken ende loven mede,
60
Alsemen hevet ontfaen hovescede,
 
Ende gherne lijen voer die liede,
 
Alse ofmen ontfaet gichte of miede.
 
God hevet dier hovescheder hoede,
 
........
65
God die wandelt onder die goede liede.
 
Hen mach niet sijn, noch noit gesciede,
 
Dat goet gedichte of goet zin
 
Oint was, God en waser in.
 
Roof, al es hi someghen man
70
Te sinen wille comen an,
 
Ende al docht hem sijn gheval,
 
Hen was noint noch wesen sal,
 
Dat ghedureghe bliscap lach
 
An rove noch an quaet bejach.
75
Dit erdsche goet, datmen goet noemt,
 
Hen es niet goet, hoe soet els coemt:
 
Ic wane hem gaf die name een sot.
 
Die mensce ware zalegher dan God,
 
Waert van rechter name goet.
80
Al eist dat ons vordeel doet,
 
God en hevets en ghenen noot
 
Te nuttene clene no groot.
 
Dus en ware hi niet al rike,
 
Want hem gebreket sekerlike
85
Die ghenouchte vandien moede,
 
Alse int nutten vandien goede.
 
Hier mach hi merken die es vroet,
 
Dat met onrechte hetet goet.
 
Elc mensche willic dat hem voeget
90
So, dat hem int herte ghenoeget
 
Al dat God doet ende beset,
 
Ende laet hem genoeghen te bet,
 
Omme dat si die wille Gods,
 
Sijn onderdanech sijns geboeds.
95
Die wise ne pijnt hem clene no groet
 
Te weenne omme sire kinder doot,
 
Noch omme siere vrienden goet.
 
Altoos es hem so vast sijn moet,
 
Dat hi verdraget in selken zinne,
100
Alse die sine herte leget daer inne,
 
Daer hi emmer moet volghen,
 
Ende verdraghet onverbolghen.

Van edelen moede. LXXI.

 
Also lange alse du leves,
 
Sie dattu dine zinne gheves
 
Te leerne hoe du leven sout,
 
Om te comene in dijn behout.
5
Die mensce en hevet niet beters in
 
Dan redene ende zin.
 
In desen doene, in derre maniere,
 
Hevet hi vordeel voer die diere,
 
Want sine hebber niet een haer:
10
In desen volget hi Gode naer.
 
Minne, gramscap ende gierechede,
 
Hebben dicken in meneger stede
 
Hem in hoghen moede verheven
 
Ende vreselike dinghe verdreven.
15
Oft dan eene ombescedenheit
 
Daer doet so grote vromecheit,
 
So eist te verstane goet,
 
Dat een hoghe edel moet,
 
Vul van dogeden, meer vermach,
20
Die niet en slaept nacht no dach.
 
Cracht van zinne es ene doghet,
 
Die haer selven so verhoghet,
 
Dat si tusscen tween aventuren,
 
Tusscen den soeten enten suren,
25
Fierlike lijt met groter cracht
 
Ende omme haer en geen en acht.
 
Goet man die ghedoghet al
 
Coenlike groot ende smal,
 
Wedert es so licht, so swaer;
30
Want hi weet wel overwaer,
 
Dat God dus in sine wet
 
Ordineert ende beset,
 
Die alle dinge also doet gaen,
 
Alsi in sinen wille staen.
35
Niemen es zalech man van desen,
 
Dien du sies in deere wesen,
 
Met puerpere ende met goude gecleet;
 
Want alsemense te bedde leet,
 
Men trecket hem altegader af
40
So wat men hem teersten angaf.
 
Naect quamen si in dese hoverde,
 
Ende naect sullen si ter erde.
 
Niemene oec van desen heren,
 
Die met rijcheit cleemt ter eeren,
45
Esmen sculdich te noemene groot.
 
Twi dat es, dat merct al bloot:
 
Wi dolen allegader indien,
 
Dat wi niet en merken wat wi sien;
 
Maer sine paruren hebwi te mare,
50
Alse of hire mede geboren ware.
 
Ware dan iemene die begherde
 
Man te prisene naer sine werde,
 
Doe wech erve, eere ende parure,
 
Ghichte der valscher aventure;
55
Laet liden des lachamen hone,
 
Weder si lelijc si oft scone;
 
Besie sine zeden ende sinen zin,
 
Oft hi sulke wijsheit hevet in,
 
Dat menne groot heten mach;
60
Wederet es vremde bejach
 
Dat hi hevet, oft sijn goet,
 
Dat emmer met hem bliven moet.
 
Eerlijc leven ende duegedachtich
 
Es in sinen doene so machtich,
65
Dattet altoos niet verloren
 
Ne mach sijn achter noch voren;
 
Want waer soot die doot begaet,
 
Het ent emmer in weldaet.
 
Niemen en es so dul noch so onvroet,
70
Hine weet wel dat hi sterven moet;
 
Maer alse hem die doot gaet an,
 
Dan eerst gaet hi beven dan,
 
Alse die vruchtet dat hi sal
 
Vallen in enen swaren val;
75
Ende dit es tontijt ende te spade,
 
Want hi failgiert inden rade.
 
Soudemen niet seggen openbare,
 
Dat hi onwijs ende dul ware,
 
Wie so dreve groot mesbaer,
80
Dat hi over dusent jaer
 
Niet en levede hier te voren?
 
Oec soudi u dinken doren,
 
Die daer omme dreve rouwe groot,
 
Dat hi liggen sal al doot
85
Over M jaer hier naer.
 
Dits openbare ende claer:
 
Dune waers niet, du suls niet wesen.
 
Nature hevet ons brocht in desen.
 
Men maget nieuwe heten niet,
90
Dat allen lieden altoes gesciet.
 
Sterve ende oude, want wesen moet,
 
Alleene mac dinen ende goet.

Noch van rade. LXXII.

 
Drie dinghen vindic overwaer
 
In allen evele wesen swaer:
 
Teen dats die porringe vander doot,
 
Dander es die siecheit groot,
5
Ende dat derde es, sonder waen,
 
Datmen der weelden moet afstaen.
 
Vander doot ende vander stoken
 
Es hier boven genouch gesproken.
 
Van groter ziecheit ende zwaer
10
En leghet niemene lange, dats waer;
 
Want onse moeder die nature
 
Die minnet hare creature,
 
Dat soe tevel ghevet so mate,
 
Datment gedoget in hope der bate;
15
Oft eist swaer ende al te groot,
 
Soe cortet danne metter doot.
 
Al evel dinct te lichter hem,
 
Die peinst: ‘Alsic van desen bem,
 
So salic emmermeer na desen
20
In vrier gesonden wesen.’
 
Die ghene die al hare zinne
 
Ter werelt setten enter erdscher minne,
 
Die latic al ongetroost;
 
Want alse de weelde iet geloest
25
Siere genoechten, sine redene seget,
 
Dattem ghinder es al ontweghet.
 
Wat wondere eist, al dinct desen
 
Dit erdsce leven sere cort wesen?
 
Wers es hem die van weeldicheden
30
Vallet in ere aermer steden,
 
Dan den aermen die noit en las
 
Noch en horde wat weelde was.
 
Hens gene doget, maer mesdaet,
 
Den quaden te vergevene sijn quaet,
35
Hine ware in sulken state,
 
Datmen hopen mochte der bate.
 
Noch sal een dach lichten so clare,
 
Datmen sal al openbare
 
Al die quaetheit entie zonde
40
Der werelt sien van gronde te gronde.
 
Waer so men besiet dat ware,
 
Men mach vinden al openbare,
 
Dat alleens es in eene stede,
 
Achter ende voren mede.
45
Men mach merken, dat liede vele
 
Lopen te feesten ende te spele,
 
Ende daermen oude wijsheit spreect,
 
Dat daer volx vele ghebreect;
 
Entie wi sien staerc van live,
50
Vindewi van zinne cranke keytive.
 
Merc die aerme entie rike,
 
Wie so dinct leven salechlike:
 
Du sies den aermen in meneger stonde,
 
Updat hi hevet sine gesonde
55
Ende hi sine lijfnere hevet,
 
Dat hi blidelikere levet:
 
Hi lacht meer ende bet met herten.
 
Die rike levet, alse oft met smerten
 
Ende met rouwen ware gemanc;
60
Ende dats al om dat hi sinen ganc
 
So hoghe mict ant erdsce goet,
 
Dattem nemmer wel en doet:
 
Dus es hi verre der bate;
 
Die aerme hout hem an de mate.
65
Niemen en es die rike levet,
 
Hem en genouget dat hi hevet.
 
Alle die erdsche heerscapije,
 
Die du sies met haerre paertije
 
Boven die lieden sijn verheven,
70
Datmen heet een zalich leven,
 
Dats wandel ende ongestade:
 
Verdrijf dat uut dinen rade,
 
Ne beghere niet noch en souc,
 
Maer omme rijcheit van binnen rouc.

Van miltheden. LXXIII.

 
Eist dat du di beclages dies
 
Ende dattu rekens over verlies,
 
Dattu hovesceit heves gedaen
 
Hem dies niet en wille verstaen
5
Noch danken; wiltu di beraden
 
Meer tontgane sulker scaden,
 
Soudstu hier af seker leven,
 
Du moets hovesceit begeven.
 
Lichte du gaves tdine daer nare,
10
Daer het echt verloren ware.
 
Hets beter gheven ende verliesen,
 
Dan vaste te houdene kiesen.
 
Men mach bi ne ghenen wette
 
Bescuwen alrehande lette.
15
Up een lant, daer coren bedaerf,
 
Heeft men gesayt ander waerf;
 
Men moet geven, men moet sayen:
 
Lichte men saelt an iemen mayen.
 
Lichte men vint enen goeden,
20
Die danken sal noch gelijc den vroeden;
 
Want niemene gedinct der hovescede,
 
Hine ghelt met woekere mede.
 
Die onhovesche, alse hi hem ontsiet
 
Dattem sijn danc sal costen iet,
25
So haet hi hem diet hem gaf,
 
Ende peinst hoe hijs mach comen af,
 
Ende maect belghen ende overmoet,
 
Om dat hi sonder cost dat doet.
 
Wie es aerger ende wers geleert,
30
Dan die doget in quade keert
 
Enter hovescheit verghet,
 
Ende sinen zin also set,
 
Dat hi clene mesdadeghe saken
 
Groot ende hooch wille maken?
35
Die wise hovesce heeft inden moet
 
Altoes die [doghet] dor hem doet,
 
Ende priset hogher dan het dooch,
 
Ende es van herten also hooch,
 
Eist dat up hem es mesdaen,
40
Dat hijt lichte latet gaen.
 
Alle dinc keert hi ten besten,
 
An hem mach gene quaetheit vesten;
 
Want die hovesce menscelichede,
 
Daer soe niet af weet sekerhede,
45
Dat keert soe inde beste voude:
 
Die quade verkeert also houde.
 
Ghierecheit omme meer tontfane
 
Bringet ons die dorpernie ane,
 
Dat wijs vergheten altemale
50
Datmen ons daer dede wale.
 
Rijcheit, eere ende moghenthede,
 
Verkeren meer der lieder zede,
 
Alsemer toe coemt, dan aermoede.
 
Bidi sone achten niet die vroede
55
Up dese dinc in ghere uren,
 
Maer up die doget der naturen.

Van wijsheden. LXXIIII.

 
Ledicheit sonder leringhe
 
Dat sijn al verlorne dinghe
 
Ende ene doot daert al gaet af,
 
Ende eens levens menscen graf.
5
Sterven en prisic niet sere,
 
Hen ware dor recht ende dor eere.
 
Hets dulheit dat een wille vlien,
 
Daert hem niet en mach gescien.
 
Ghedochte dat si ongheveinset,
10
Ende wie so omme dinghen peinset,
 
Merke, peinse ende vaste wane,
 
Dat die werelt al siet ane.
 
Dus sal hem elc scamen dan
 
Peinsen, daer mesprijs leecht an.
15
Wat helpt clene ende groot?
 
Alle dinc sijn voer Gode bloot.
 
Dronkenscap es anders niet,
 
Dan datmen enen mensche siet
 
Sijns dancs ende bi sijn selves kiesen
20
Sine vrije zinne verliesen.
 
Wijn ontsteket des menscen zin,
 
Ende waerre iet heimelicheden in
 
Met scamelheden overdect,
 
Die wijn doet datment vertrect.
25
Meer liede vintmen die dor scame
 
Sonden scuwen vanden lachame,
 
Dan om die minne vander doghet;
 
Maer wien so dronkenscap verhoget,
 
Die verlieset zin ende zede
30
Ende alle sine scamelhede.
 
Hiertoe wie so dronken es,
 
Hi verliest al, sijts ghewes,
 
Sinne, vroetscap ende raet;
 
Daertoe nochtan die wijn dorgaet
35
Sijn hovet ende doet hem verliesen
 
Sine memorie ende sere riesen,
 
Noch oge noch tonge en can
 
Gheseggen wat hem leghet an.
 
Weelde mach bet sijn te waren
40
Hier bi pine, dan welvaren.
 
Wi sullen slachten na die bien,
 
Die wi moghen vliegen sien
 
Achter velde harentare,
 
Ende souken haren orbare
45
An de bloemen na haer beste;
 
Alsijt bringhen dan te neste,
 
Sceden si honech ende was.
 
Aldus sullen wi volghen das:
 
Wi sullen horen van menegen man
50
Wat hi weet ende wat hi can,
 
Ende dat scriven ende behouden,
 
Ende dan, eer die zinne vercouden,
 
Sullen wi proeven harentare,
 
Waertoe elc es orbare.
55
Dusdaen willic ende dus goet
 
Dat wi sijn in onsen moet,
 
Dat wi connen van vele dinghen
 
Vroede wort te samen bringhen:
 
Vele proverbijen, vele sproken
60
Togen connen hem die ons stoken,
 
Ende wi oec connen bispele
 
Van ystorien toghen vele,
 
Daermen mede cort den tijt;
 
Ende leere exempele jegen strijt,
65
Hoe hier voren die wise daden,
 
Alsi swaerlijc waren verladen.
 
Scuwe rijchede, soe en si goet;
 
Want soe met vreesen laet den moet.
 
Scuwe weelde: blijft soe di in,
70
Soe ontempert dinen zin.
 
Scuwe heerscapie mede:
 
Hets wint ende hoverdichede.

Vanden selven. LXXV.

 
Hens gene wijsheit meerre van sinne,
 
Dan, alse tevel comet inne,
 
Oft eert geweldelike in dadren
 
Die nature laet vergaderen,
5
Ghevellet si ende gheweert;
 
Want eist also dattem bekeert
 
Indie aderen ende int bloet,
 
So eist te dragene noch also goet
 
Alset te verdrivene si.
10
Redene prouftmen hier bi:
 
Men en dwinge die domme joghet
 
Int begin jegen ondoget,
 
Eer soe daer ghecostumere,
 
Verloren so es aldie were.
15
Vallet die jonge indie onmate,
 
Hets beter datmen lopen late,
 
Dan men wederstonde sware;
 
Lichte hi wert moede, ende dan vare
 
An hem met rade ende pine
20
Om sire zinne medicine.
 
Wat helpt dat die phisisien
 
Omme medicine wille zien,
 
Eer dat evel es int dalen
 
Ende eermen oec mach verhalen
25
Met soccoerse die nature?
 
Hets verloren aventure.
 
Die wile oec, no min no mee,
 
Dat die storm staet indie zee,
 
Ne can men tscip bestieren niet;
30
Maer alsemen den storm wiken siet,
 
So eist tijt datmen sla de hant
 
Andien roedere ende ant gewant.
 
Die wise can int aermoede
 
Ende indie weelde van goede
35
Altoos siere doghet pleghen:
 
Es hi met goede verweghen,
 
Hi ghevet mildelike ter noot,
 
Ende al met besceede groot;
 
Es hi aerm, hi geeft te min,
40
Ende altoos hevet hi bliden zin.
 
Vrede hevet hi die niet nontsiet
 
Dat die werelt te duchtene pliet;
 
Rike es hi die niet en rouct
 
Dat algader die werelt souct.
45
Hoe mochte dat iet heten goet,
 
Dat beede winnet ende hebben moet
 
Mordere ende ribaut mede?
 
Men weet wel dat die rijchede
 
Desen beede dicke ancomen:
50
Hoe mochtmen dan rijcheit goet nomen?
 
Dat es goet, dien niemen hevet
 
Dan dien God reinen zin gevet.
 
Ghelove es dat heilechste bejach,
 
Dat erdersch mensce hebben mach:
55
Men caent bedriegen dor ghene noot,
 
Men caent gebreken metter doot.
 
Mate dats een bandekijn mede
 
Over die erdsche weeldichede;
 
Soe deeltse som daert hare behaget,
60
Som verdrijft soese ende verjaget;
 
Soene nut nemmeer daer af
 
Dan hare die nature gaf.
 
Die dese twee trect te hem waert,
 
Sonder hogher clergien aert
65
Mach hi wel te wijsheit comen,
 
Diene bringen sal ter vromen.

Van Percius proverbien. LXXVI.

 
Seneca ent hier ter stede
 
Sine wort ende sine sproken mede,
 
Daermen bi wel mach verstaen,
 
Dat hi met wijsheden was bevaen,
5
Ende oec willemen wanen das,
 
Dat hi van Pauluse gedoept was.
 
Sine worde dinken luden openbare
 
Som, ofte hi kerstijn ware.
 
Hier naer inden eersten bouc,
10
Diere omme wille doen ondersouc,
 
Salmen sijns noch meer gewagen,
 
Hoe dat hi in sinen daghen
 
Vrilike screef jegen die afgode,
 
Niet ter maten alse die blode;
15
Ende sinen ende salmen scriven,
 
Hoe dattene Nero dede ontliven,
 
Die quade keyser, alse wi lesen,
 
Want hi sijn meester hadde gewesen.
 
Vort suldi horen overliden
20
Van poeten, die indien tiden
 
Leveden dat Seneca was,
 
In Claudius tiden, daermen af las
 
Hier voren in sijn keyserrike,
 
Die bouke maecten meesterlike
25
Ende begrepen in haren stonden
 
Dorpernien ende zonden;
 
Ende omme dat si begripers waren
 
Ende si niemen en wilden sparen,
 
Sine ghinghene met worden stoken
30
In haren ghemeenen sproken,
 
Dies heetmense Satyriene;
 
Die int wort pleghen nauwe te siene,
 
Dat heet begripers in onse tale:
 
Dats Percius met Juvenale.
35
Percius sproken ende sine bloemen
 
Die suldi nu horen noemen.
 
Dijn connen ennes niewer toe goet,
 
Een ander en wete dattu sijs vroet.
 
O wi! hoe crom, hoe ongherecht
40
Sijn die zielen in heren, in knecht,
 
Hier in desen erderike!
 
Lettel achtsi om hemelrike.
 
Heren, rovers, knechten, dieve:
 
Dus scrijftment al in enen brieve.
45
Twi maectmen die goden inden temple
 
Hoverdich na onse exemple?
 
Segt, bisscoppe ende papen mede:
 
Mach gout maken heilechede,
 
Twine geven wijt den goden dan?
50
Want haerre negheen en es, die can,
 
Alse mi dinct, hem heilech maken,
 
Het en si bi onsen saken.
 
Van hoghen lieden, horic callen,
 
Siet men geslachten tevallen,
55
Die hare edelheit verliesen
 
Ende bi cranken zinne riesen.
 
Alse menech hooft ende menege gedane,
 
Also menech zin, ic wane;
 
Ende elc hevet sinen onwille:
60
Dus leghemen harde selden stille.
 
Al es tfoerhovet gepoliert,
 
Toude vel nes niet verchiert.
 
Buten sijn scone die wort,
 
Binnen die vos, die peinset mort.
65
Vrecheit en laet niemen rusten:
 
Al soude eenen slapens lusten,
 
Soe roept int ore: ‘Stant up! hets dach!
 
Du suls verliesen dijn bejach!’
 
Nu leve, vrecke, in pinen groot!
70
Verget dijns selven, verget die doot.
 
Die tijt gaet met snellen voete,
 
Di wert noch langer rusten moete.
 
Die upt lant ende upter heide
 
Levet met sijns selves aerbeide,
75
Die levet harde salechlike.
 
Getroosti, dorpre! troost maecti rike:
 
Al mindert dijn coren inden tas,
 
Dijn ander coren leget inden was.

Van Juvenale. LXXVII.

 
Percius endt hier sine tale.
 
Hort hier vort van Juvenale.
 
Ru gehaer over die lede
 
Toget moet van groter wreethede.
5
Niemen mach met cleenre pine
 
Ter hoocheit clemmen. - Here te sine
 
Van goeden zeden, seggic u,
 
Dats daermen mindst om vraget nu.
 
Alse vele penningen alsemen wiste
10
Dattu hads in dine kiste,
 
Also vele soudemen di geloven,
 
Eren ende trecken boven.
 
Aermoede en hevet in hare
 
Niet dat meer verweghet sware,
15
Dan soe ter werelt spotte gaet
 
Entie lieden die sijn quaet.
 
Dit es eene ghemeene zede,
 
Sijn wi aerm, al onse bede
 
Es omme vordeel, omme gewin:
20
Hier toe sette elc sinen zin.
 
Ic wane men niet so stouts en hort,
 
Dan alsemen vaet in sine mort
 
Den mordenare; want sijn moet
 
Maect wanhope stout ende verwoet.
25
Rijcheit was deerste quaethede,
 
Die ontreinde des menschen zede.
 
Elc man hevet hem also gheset,
 
Sijn wille dinct hem redene ende wet.
 
Twijf weet al ende bediet
30
Wat in al die werelt gesciet;
 
Soe es die deerste niemare weet
 
Ende wachtse ter porten ghereet.
 
Niet ennes te verdraghene so quaet
 
Alse srijcs pijnlics wijfs gelaet.
35
Hets sere mesdaen in allen kere,
 
Datmen tlijf mint vor die ere.
 
Alle mesdaet, so meerre persone
 
Daer an slaet, soe meer onscone.
 
Hennes geen aerger gerechte,
40
Dan die tonge vanden quaden knechte.
 
Hoe meneghen heeft ghevelt
 
Ende vermort sijn grote ghelt.
 
Die niet en hevet, mach openbare
 
Singen vorden mordenare.
45
Die doot maect cont allene das,
 
Wies de mensce werdich was.
 
Scone vorme ende zuver leven,
 
Selden sijn si gevriende bleven.
 
Niet nes so diere, vondemens vele,
50
Men sout copen omme niet te spele.
 
Men weent langere omme goet
 
Dan men omme vriende doet.
 
Omme vrient weentmen lose trane,
 
Maer om ghelt rechte vraye, ic wane.
55
Alse vele alse wast dijn ghelt,
 
Also vele wast met ghewelt
 
Die wille van vort te winne meer:
 
Ghelt wachtmen nauwe in allen keer.
 
Hier endt nu altemale
60
Die proverbien van Juvenale.

Stacius Selicius bloemen. LXXVIII.

 
In desen selven tiden mede
 
So was te Rome indie stede
 
Een poete, alse wijt horen,
 
Ute Gallia geboren,
5
Van groter namen, ende hiet aldus
 
Stacius Celicius,
 
Daermen af twee boeke vint,
 
Die hi maecte, daer hi ontbint
 
Inden eenen scone ter cure
10
Van Theben die aventure,
 
Dat een swaer orloge was;
 
Want hi maket ons cont das,
 
Dat twee broederen in haren dagen,
 
Die te samen waren gedraghen,
15
Entie sone wan andie moeder,
 
Begaven te wesene broeder
 
Ende hadden orloge swaer ende groet,
 
Ende menech blevere omme doot.
 
Dander bouc die tellet mede
20
Van Achillese die kintschede,
 
Hoene die Grieken halen deden
 
In haren orloge, in haren onvreden,
 
Alsi up Troien souden comen.
 
Hort hier van hem beden de blomen.
25
Bliscap ghevet somwile de cracht,
 
Want rouwe breect der herten macht.
 
Bliscap, merket wel in desen,
 
Doet den sconen te scoender wesen.
 
Dicke machmen in doghen kinnen,
30
Alsemen minne draget van binnen;
 
Want die brant die binnen leget,
 
In dansichte te risene pleget,
 
Ende ontsteect die lierewangen,
 
So dat mer dicke uut siet gangen
35
Ende dauwen, eist lief of leet,
 
Een dinne getempert sweet.
 
Si twee en mogen niet met vreden
 
Heren sijn van eere steden,
 
Want elc wille wesen boven:
40
Deen ofte bede moet sijn bescroven.
 
Vreese visierden eerst de gode
 
Jegen der redenen gebode.
 
Elc man pine omme sine eere,
 
Want eere verdervet nemmermere.
45
Al es dat sterven menegertiere,
 
Die doot nes maer van ere maniere.
 
Alstu best van moede verhit,
 
Dwinc di selven ende sit
 
Ende ontbeit ene corte stonde:
50
Haest werpt al neder te gronde.
 
Hets keytivechede groot,
 
Vreese an te vane sonder noot.
 
Hier enden Stacius bloemekine,
 
Ende hier willic van miere pine
55
Maken ruste ene stonde.
 
Dese materie die begonde
 
Van Adame, den eersten man,
 
Ende hevet cortelike vort an
 
Alle dystorien ghenoept
60
Tote dien dat die werelt loept
 
Int carnation, dats waer,
 
Ons Heren LVII jaer.
 
Ghenouget hem, diet maken hiet,
 
Sone vernoyet mi der pinen niet.
65
Dits deerste paertie vanden vieren.
 
In dander so salmen visieren,
 
Wat keyseren dat al na desen
 
Tote Rome hebben gewesen,
 
Haer verlies ende haer ghewin,
70
Alse dystorien hebben in.
 
Orlof eeschic overluut,
 
Want dystorien gaen hier uut.

Vorige Volgende