Logo DBNL
Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

I Partie. I Boek.
Hier beghint die eerste bouc vander eerster paertien vanden Spiegle Ystoriale.

Dit es tprologhe.

 
Die de werelt eerst werrelt hiet,
 
Hine was al in dole niet:
 
Hij gaf hare bina rechten name;
 
Want bider mesdaet van Adame,
5
Daer hi Gode omme vererrede
 
Entie werelt al verwerrede,
 
So es hare die name comen.
 
Werrelt machmen de werelt nomen,
 
Want ie sidert alle jare
10
Hevet soe sijn gewerret in hare.
 
Wie dan weten begaert,
 
Hoe swaerlike ende hoe hinderwaert
 
Soe hevet ghesijn gewerret dan,
 
Sidert dat die eerste man
15
Ghemaket was vander erden lime,
 
Hi come ende lese minen rime.
 
Hier vint hijs meer, in rechten ware,
 
Dan els ieweren openbare.
 
Niemen en wane no en peinse,
20
Dat ic dit in boerden veinse;
 
Maer biden coninc Loduwike,
 
Die coninc was in Vrancrike,
 
Ende voer Thunus staerf int here,
 
Bi sinen wille, bi sinen ghere,
25
Versaemde dit uut vele boeken,
 
Diemen verre dede souken,
 
Een Jacopijn, een Predicare,
 
Ende maket alder werelt mare
 
In XXXI bouken wale,
30
Ende hietse Spiegle Ystoriale,
 
Omme datmer in ziet openbare
 
Van vele ystorien dat ware:
 
Van allen coningen die oint waren,
 
Die met ridderliker scaren
35
Die werelt dwongen ende dorvochten;
 
Hoe si hare dinc vulbrochten,
 
Hoe si begonsten, hoe si enden,
 
Hoe si hare vianden scenden;
 
Van allen Roemschen keyseren mede,
40
Van allen pauesen vander stede,
 
Van philosophen, van poeten,
 
Van vrayen ende van valschen propheten;
 
Al neder toter coemst ons Heren,
 
Die de maget drouch met eeren;
45
Entie nieuwe wet daer naer;
 
Meneghe pine groot ende swaer,
 
Die kerstijnheit leet onder tswaert,
 
Onthier ende gedoopt waert
 
Constantijn, die keyser was
50
Ende van laserscepe genas;
 
Ende cortelike van aneginge,
 
Hoe die werelt hare dinge
 
Ghehandelt heeft tote onsen tiden,
 
Suldi hier horen overliden.
55
Dien dan die boerde vanden Grale,
 
Die loghene van Perchevale,
 
Ende andere vele valscher saghen
 
Vernoyen ende niet en behaghen,
 
Houde desen Spiegle Ystoriale
60
Over die truffen van Lenvale;
 
Want hier vintmen al besonder
 
Waerheit ende menech wonder,
 
Wijsheit ende scone leringhe,
 
Ende reine dachcortinghe,
65
Also alse broeder Vincent
 
Tote Beauays int covent
 
Versaemde, die Predicare,
 
Die de loghene hadde ommare.
 
Dese ystorien altemale
70
Vanden Spiegle Ystoriale
 
Salic uten Latine dichten
 
In sconen worden ende in lichten,
 
Eist dat mi God wille gheven
 
Ghesonde, tijt ende leven:
75
Die jeesten daer af al ghemeene;
 
Maer die clergie alleene,
 
Diere vele in es gesayt,
 
Willic dat dat paepscap mayt,
 
Want den leeken eist te swaer;
80
Ende oec mede hebbic vaer,
 
Dat des dat paepscap belgen soude,
 
Of ic mi dies onderwinden woude.
 
Ende anderwaerven hebbic gewesen
 
In haer begripen van desen,
85
Want ic leeken weten dede
 
Uter Byblen die heimelichede.
 
Hare biddic, diet al vermach
 
Naest Gode, die in hare lach,
 
Dat soe mi daer boven bejaghe
90
Sin ende ghesonde daghe,
 
Dat ic dit bouc vulmaken moete,
 
Ende ic mine mesdaet gheboete.
 
Grave Florens, coninc Willems sone,
 
Ontfaet dit werc! Ghi waert de ghone,
95
Die mi dit dede anevaen.
 
Ghenoughet u, wildijt ontfaen
 
Danckelike, so bem ics vro,
 
Ende ic houts mi gepayt also.
 
God geve u leven sonder blame!
100
Ic beghinne in ons Heren name.

Dits deerste ende dats van Gode. I.

 
God es begin dat niene began,
 
Daer alle beginne in ende an
 
Hare beginne in hebben ontfaen;
 
Maer gheene herte en can verstaen,
5
Noch tonge besceden daer bi
 
Te vullen wel, wat God si.
 
Dies ware hi ries diet verre sochte,
 
Want hi lichte dolen mochte.
 
Hi es, die wi niet verliesen mogen,
10
En si dat wi sijn bedroghen;
 
Hi es, die niemen souken can,
 
Hine si vermaent daer an;
 
Hi es, die niemene en vint, dats waer,
 
Hine si reine ende claer;
15
Hi es, daer onse gelove toe wect,
 
Ende onse hope oec toe trect,
 
Ende daer onse minne toe voeget:
 
Siet dat u hier bi genoeget.
 
Hi es, alse ons die heilegen leeren,
20
Die nemmermeer en can verkeeren;
 
Hi eist, dus nesser wassen geen;
 
Hine can niet mindren, want hi es een,
 
Noch verkeeren van steden te steden,
 
Want hi es over al met mogentheden.

Dits noch van Gode. II.

 
Dese God, elc man bezie,
 
Es een God in personen drie:
 
Dien Vader, dien gi verstaen moget
 
Fonteyne daer af vloyet alle doget;
5
Entie Sone, die den Vader
 
Evengeweldich es altenengader;
 
Die heilege Geest, die beedegader
 
Coemt uten Zone ende uten Vader:
 
Dese drie dat es een God.
10
Ende niemen en si so sot,
 
Dat hi iet gewane das,
 
Dat eenich voer dander was.
 
Elc van desen drien besonder
 
Es een God, ende dit es wonder;
15
Noch sijn dese alle drie
 
Maer een God, gelovets mie,
 
Ende niemen en was noit vor andren.
 
Die int gelove wille wanderen,
 
Houde dit vaste in sinen zin,
20
Legge sijn ghedochte hier in
 
Van eenen God van drien personen,
 
Ende late hem altoos niet honen;
 
Want diere jegen doen of scriven,
 
En mogen niet behouden bliven.

Gods werc upten eersten dach. III.

 
Dese God, die de creaturen
 
Niet mogen zien bi naturen,
 
Maecte de werelt int begin.
 
Die werelt en es no meer no min
5
Dan de hemel, merct dese sproken,
 
Ende al dat hi hevet beloken
 
In hem selven altemale,
 
Alse dat ey in de scale:
 
Vier, lucht, water ende erde.
10
Die inglen van groter werde
 
Maecti, dit spreect de waerhede,
 
Ende vervulde den hemel daer mede,
 
Ende God die sciet daer ter stede
 
Dat licht vander deemsterhede;
15
Ende dit was die eerste dach,
 
Die ter werelt ie gelach,
 
Ende was, alse wijt verstaen,
 
Dat nu Zondach heet, sonder waen.
 
In desen, dat wi verstaen recht,
20
Dat God versciet deemsterheit ende lecht,
 
Verstaen wi, dat hi versciet
 
Die quade ingle, die hi hiet
 
Vallen in die deemsterhede,
 
Ende liet den goeden de claerhede.
25
Want Lucifer sach sine nature
 
So scone ende so clare fighure,
 
Ende daertoe sinen zin so claer,
 
Dat hi hem verhief daer naer,
 
So dat hi God wilde wesen,
30
Ende verhoverdem in desen,
 
Ende sciet vander waerheit al.
 
Dus quam hi inden zwaren val,
 
Enter inglen een groot deel,
 
Dies mettem waren al gheel.
35
Dese voeren haerre vaerde:
 
Hem volgede nijt, scalcheit ende hoverde,
 
Ende dat was recht, om haer verkeren,
 
Over die edele gave ons Heren.
 
Dit sijn die belagen mede
40
Talre tijt die menscelichede,
 
Beede wakende ende in drome;
 
Elfsghedroch ende fantome,
 
Toverie comen van desen;
 
In afgoden, daer wi af lesen,
45
Spreken si dicke ende liegen,
 
Ende dit es al omme ons bedriegen.

Gods werc upten anderen dach. IIII.

 
Upten anderen dach so maecte
 
Die wakende God, die oit waecte,
 
Dat firmament, daer wi de sterren
 
Noch in scinen zien van verren,
5
Ende dat int water te middewaerde,
 
Ende beluuct al omme de aerde,
 
Van vervorsene watre al,
 
Hart gelijc alse cristal.
 
Alse vele waters, es bekent,
10
Es buten boven tfirmament,
 
Alse beloken es daer binnen,
 
Doet ons Moyses wel bekinnen.
 
Wat dat water daer boven doet,
 
Dies es God alleene vroet.

Gods werc upten derden dach. V.

 
Ten derden daghe al ommetrent
 
Versaemde God onder tfirmament
 
Alt water teere stat te samen:
 
Dat hiet hi die zee bi namen.
5
Dus heeft hi derde vort getrect,
 
Die te voren was verdect.
 
Die viere elemente mede
 
Sette hi elke in sine stede,. . .
 
Daer sterren, zonne ende mane
10
Af gemaect waren, ic wane.
 
Die lucht sette hi daer bi,
 
Omme dat soe daer na minst zwaer si;
 
Dies altoos van sochter maniere
 
An die zide naest den viere;
15
Maer an de zide te watre waert,
 
Want daer vetter es sijn aert,
 
Daer sijn de donre ende die reghen,
 
Ende winde, die altoos plegen
 
Te doene ons Heren gebot.
20
Na die lucht so sette God
 
Dat water, want hets licht; daer naer
 
Die erde; want soe es zwaer,
 
So hout soe die nederste stede
 
Vanden viere elementen mede.
25
Oec verchierde God die erde
 
Metten bomen van groter werde,
 
Ende met crude menegertiere,
 
Nuttelijc ende van scoenre maniere.
 
Oec so maecti dat paradijs
30
Updien dach, alsemen ons maect wijs,
 
Daer hi cruut ende bome de beste
 
Binnen plante ende veste.

Gods werc upten vierden dach. VI.

 
Up dien vierden dach, es bekent,
 
Versierde God dat firmament,
 
Dat wi hemel heeten bi namen,
 
Ende maecte die sterren alle tsamen,
5
Daer niemen af en weet tgetal
 
Dan God selve, diet weet al.
 
Oec maecti zonne ende mane,
 
Ende sette elc in sinen stane,
 
Omme dat si met haerre cracht
10
Sceden souden dach ende nacht,
 
Weken, maenden ende tijt,
 
Also de werelt lijt.

Vanden vijften daghe. VII.

 
Des vijfts dages maecte God
 
Water, lucht na sijn gebot:
 
Die lucht met vogle; water, rivieren
 
Met visscen van vele manieren;
5
Entie maecte die hoge Vader
 
Vandien watre beede gadere.

Hoe Adam ende Yeve waren ghemaket. VIII.

 
Ten sesten dage heeft God versiert
 
De erde, want hi visiert
 
Beesten van somegen aerde,
 
Die hi maecte vander aerde:
5
Die som den mensche sijn gegeven,
 
Want si verlichten dat arme leven.
 
Die wreede sijn gemaect bidi,
 
Dat hi hem castie daer bi.
 
Vor Adams zonden waren alle diere
10
Den mensce van zachter maniere;
 
Maer sine zonden dadense sijn
 
Fel, ende hebben venijn.
 
Alse aldus in derre maniere
 
Verchiert waren alle viere
15
Die elemente, maecte dan
 
God des selves dages den man,
 
Alse heere te sine van groter werde.
 
Den lachame maecti vander erde,
 
Vanden lime, ende naer dat
20
Seindi die ziele in dat vat.
 
Vanden lime maectine bidi,
 
Omme dat hi oemoedich si,
 
Ende hiere bi come ter waerde,
 
Daer die ingle af vielen bi haerre hoverde.
25
Die mensce was, prouft ende smaect,
 
Met groten vorsiene gemaect;
 
Want: ‘Maken wine,’ sprac God, de rike,
 
‘Tonsen beelde, tonsen gelike!’
 
Dits nader zielen, salment keeren,
30
Es hi nae dymage ons Heren.
 
Daer Damas nu staet uten pleine,
 
Droughene God int paradijs reine,
 
Ende gaf hem eenen slaep daer.
 
Eene rebbe nam hi hem, dats waer,
35
Ende heefter af een wijf gemaect;
 
Ende, ten eersten dat Adam waect,
 
Hiet hise Virago bi namen,
 
Ende vorsprac van beeden tsamen,
 
Vanden huwelike daer ter stede
40
Vlescelijc ende oec geestelic mede.

Hoe Adam ende Yeve braken Gods gebot. IX.

 
Adam ende sijn wijf mede,
 
Doe si indie onnoselhede
 
Beede waren int paradijs,
 
Sine mercten in geere wijs
5
Te deckene enegerande lede,
 
Want si en wisten negheenen onzede.
 
God gaf hem orlof tetene dare
 
Alrehande vrucht, die ware
 
In dat paradijs ghemeene,
10
Sonder van eenen bome alleene:
 
Dats die in scrifturen heet,
 
Die quaet ende goet ondersceet.
 
Lucifer die hadde nijt,
 
Omme dat si waren in dat delijt,
15
Ende ginc an dat serpent,
 
Daer hi twijf met hevet gescent,
 
Ende seide: aten si die vrucht,
 
Daer hem God in gaf dien ducht,
 
Ende die hi hem hadde verboden,
20
Si souden gelijc wesen Gode.
 
Dat wijf begonde dies geloven,
 
Ende waende die godheit roven,
 
Ende nam den appel ende at.
 
Adam selve wiste wel dat,
25
Dat dat altoes niet en dochte,
 
Dat hi die godheit roven mochte;
 
Maer dor die liefscap vanden wive
 
At hi den appel keytive.
 
Dit was al upten sesten dach;
30
Ende God, dien gheene pine en wach,
 
Ruste inden sevenden daghe,
 
Ende benedijden, dins ghene zaghe:
 
Dies hiet hi in Ebreus Sabat.
 
Noch houden die Jueden over dat,
35
Datmenne te rechte vieren sal,
 
Ende si vierne oec over al.

Hoe Caym slouch Abelle. X.

 
Men wille seggen in waren brieve,
 
Dat Adam ende ver Yeve
 
Upten Vrijndach, ten sesten daghe,
 
Ghemaect waren, sonder saghe,
5
Ende te middaghe braken si tgebot,
 
Ente noenen stacse God
 
Uten paradise tsamen;
 
Want Jhesus metter zaleger namen
 
Was gecruust upten sesten daghe,
10
Ende upten middach, sonder saghe,
 
Hinc hi ant cruce, daer menich kende,
 
Ende te noenen dede hi sinen ende,
 
Ende ontdede dat paradijs
 
Dien dieve, des sijn wi wijs.
15
Alse Adam ende Yeve sijn wijf
 
Waren worden so keytijf,
 
Ende uut dien paradise gesteken,
 
Horen wi dien jeesten spreken,
 
Dat si quamen wonen beide
20
Tote Damas an die heide,
 
Daer Adam ghemaket was.
 
Over waer gewaget men das,
 
Dat si maget in alre wijs
 
Waren in dat paradijs;
25
Maer daer si namen hare ruste,
 
Quamen si in huwelix geluste,
 
Ende pogeden hem te generne,
 
Dat si wat wonnen te verterne.
 
Caym wart geboren, dats waer,
30
Alse Adam hadde XV jaer,
 
Ende sijn zuster Calmana;
 
Over XV jaer daer na
 
Wart gheboren die goede Abel,
 
Ende Delbora also wel,
35
Sijn zuster; want sijn moeder
 
Drouch te samen zuster ende broeder.
 
Abel, die simpel, hi wart herde;
 
Caym ten ackere hem generde,
 
Die quaet, fel was ende vrec:
40
Dus viel hi indes duvels strec.
 
Men hout vor waerheit, dat Adam ginder
 
Instruweerde sine kinder,
 
Dat si souden offren Gode
 
Deerste vrucht tsinen gebode,
45
Ende die bernen tsiere eeren.
 
Dus, alse ons die bouke leeren,
 
Offerde Caym sijn aerchste coren,
 
Ende Abel, alse wijt horen,
 
Offerde sijn beste lam.
50
Ende omme dat hi Gode bequam,
 
Omme sine soete miltheit groot,
 
Sloughene sijn broeder doot,
 
Dien God selve verwiet daer af,
 
Omme dat hi die hope begaf.

Van Cayms quaetheden. XI.

 
Van allen quaden menscen thovet
 
So es Caym, dies ghelovet.
 
Hi was deerste in alle lant,
 
Daermen vrecheit ane vant;
5
Hi was deerste, hebt gheloof,
 
Die veste stichte ende roof;
 
Dies maecti veste met ghewelt,
 
Omme dat hi daer den roof onthelt;
 
Hi was dalre eerste die stichte
10
Mate, lantgesceet ende gewichte.
 
Hi keerde der lieder simpelhede
 
Ter vrecheit enter gierechede;
 
Want voer sine coemst alleene
 
So was derdsche goet gemeene.
15
Dese, na dattene God verwiet
 
Ende hine uut sinen lande sciet,
 
Vloe hi ten oesten waert, lesen wi,
 
Int lant dat heetet Endi,
 
Daer hi die eerste veste stichte,
20
Die Enoch heet int gedichte,
 
Want sijn sone Enoch hiet.
 
Aerger volc en weet men niet,
 
Dan dat van Cayme quam;
 
Want die sine, alsict vernam,
25
Brochten alle scalcheit ane
 
In rovene, in steelne, ic wane,
 
So dat die sevende, die quam
 
Van Adame, alsict vernam,
 
In sijn geslachte, weetmen wel,
30
Was die eerst plach overspel,
 
Ende hadde te samen twee wijf:
 
Dus leeddi een onsalich lijf.

Adams regnatie tote Noe. XII.

 
Der Bybelen jeesten, sonder waen,
 
Willic lidelijc overgaen,
 
Omme dat icse over waer,
 
Leden es wel XIII jaer,
5
Dichte in Scolastica,
 
Dat gespreet es verre ende na;
 
Maer dien Spiegle Ystoriale
 
Willic volghen altemale.
 
Adam, doe Abel was doot,
10
Beweende hine met rouwen groot
 
C jaer, dus eist gheset.
 
Doe wan hi eenen sone, hiet Seth;
 
Seth Enoch sinen sone wan;
 
Van Enoch quam Caynan;
15
Van Caynam Manaleel,
 
Jarechs vader, weetmen wel;
 
Ende Jarech die wan Enoch.
 
Die werelt began ergeren doch,
 
Ende dese Enoch was so goet,
20
Dattene God, want hi verstoet
 
Dat hare die werelt verkeerde,
 
Heenen voerde ende hine so eerde,
 
Dat hi hem verste die doot
 
Ter werelt, ende dordie noot,
25
Alse der goeder sullen sijn berste,
 
Te stridene jeghen Antkerste
 
Met Helyen, sinen gheselle,
 
Daer ic noch hier naer af telle.
 
Enoch die wan Matusalee,
30
Die wan Lamech, den vader Noe.

Van Noe, hoe hi ginc in daerke. XIII.

 
Noe was out VC jaer,
 
Ende wan III sonen daer naer,
 
Sem ende Cam ende Japhet.
 
Doe wart die werelt so sere besmet
5
Met quaden dorperen sondaren;
 
Want Seths geslachte, die goet waren,
 
Die namen die scone wive,
 
Die comen waren van Cayms live,
 
Nochtan dat hem Adam verboot
10
Nerenstelike voer sine doot.
 
Vandien huwelike quamen gygante,
 
Grote, quade, sterke seriante,
 
Die altoos niet duchten Gode;
 
Ende jegen der naturen ghebode
15
So vielen si in overspele;
 
Wijf ende man daertoe so vele
 
Lieten den woch der naturen.
 
Dies balch hem uptie creaturen
 
God, ende dede die aerke maken,
20
Omme te wrekene die saken,
 
Voer die lovie hondert jaer.
 
Noe maecte dat scip, dats waer,
 
Ende castyede die lieden,
 
Maer dan mochte altoos niet dieden.
25
Doe ginc Noe ende sine drie kinder
 
Ende sijn wijf indie aerke ghinder,
 
Ende alrehande beesten mede,
 
Also alst God selve dede,
 
Ende alrehande voglen tien stonden;
30
Want dat volc bleef indie zonden.
 
Doe begant reinen met crachte
 
XL daghe ende XL nachte;
 
Ende dit was deerste, merket wel,
 
Datmen leest dat ie reghen vel.
35
Twater wies, ende het verdranc
 
Al dat die werelt hadde bevanc;
 
Want het boven allen berghen ginc
 
XV ellen lanc, dits ware dinc.
 
Die aerke dreef woch metten haren,
40
Daerse God wilde bewaren.
 
Hondert ende L daghe
 
Wies dat water, sonder saghe.
 
Doe begonst dalen na dat
 
Also, dat die aerke sat
45
Uptie berghe van Aermenien
 
Met Noe ende met siere partien.

Van Noees benedictie. XIIII.

 
Noe sendde eerst uut den raven:
 
Hine quam niet, hi ginc henen scaven;
 
Maer die duve en wilde niet bliven,
 
Soe brochte een telch van oliven.
5
Nochtoe en ginc hi ute niet,
 
Onthier ent hem God hiet.
 
Doe ginc hi ute ende sine kinder,
 
Ende hare wijf, die waren ghinder,
 
Voglen ende beesten mede.
10
Noe maecte daer ter stede
 
Eenen outaer met sinen handen
 
Ende offerde Gode offranden,
 
Ende danctem siere genaden ginder.
 
God benediedene ende sine kinder
15
In drien saken, alse wijt vinden:
 
Deen was in wasdoem van kinden;
 
Dander in bedwanghe der diere
 
Van zachter ende van felre maniere;
 
Terde dat si vleesch mochten eten,
20
Dies men te voren en conde geweten.
 
Ende want si die lovie ontsaghen,
 
Settem God in ghenen daghen
 
Den reghenboghe indie lucht,
 
Ende hietse wesen sonder vrucht:
25
Dat ware tekijn vandien dinghe,
 
Dat lovie nemmermeer en ginghe.
 
Doe hadde Noe DC jaer
 
Ende Sem hondert, dat es waer,
 
Entie werelt hadde ghestaen
30
IIM jaer, sonder waen,
 
CC XL ende twee:
 
Die LXX wise seggen nemmee.
 
Hier gaet ute deerste etaet,
 
Diere noch viere te comene staet,
35
Eer wi tellen ende leeren
 
Vander gebornessen ons Heren.

Van Noees kinderen. XV.

 
Van desen Noes kinderen quam,
 
Sem, Japhet ende Cham,...
 
In Philone lesen wie,
 
Dat van desen kinderen drie
5
Also vele volcs quamen,
 
Ende van hare kindskindere te samen,
 
Eer Noe die doot ghewan,
 
XXIIII dusentech man
 
Ende hondert, al boven XX jaren,
10
Sonder wive ende kindere te waren;
 
Ende dese hadden, alse wijt horen,
 
Over hem drie heren vercoren,
 
Ende van desen volke es ontsprongen
 
LXXII manieren van tongen.
15
Sems gheslachte hadde Azia,
 
Chams Egypten ende Affrica,
 
Japhets Frigien ende Europen.
 
Die twee geslachten laten wi lopen,
 
Ende tellen alre meest van Sem,
20
Omme dat Maria quam van hem;
 
Maer Cham wan eenen sone, hiet Chus;
 
Van hem lesen wi aldus,
 
Dat hi wan Nembroth den gygant,
 
Die wart rovende eerst int lant,
25
Ende deerste here met moghentheden,
 
Die dede dat vier anebeden.
 
Dyrodius die maertelare
 
Die seget van Noe openbare,
 
Dat hi nadie lovie wan
30
Eenen sone, die goede man:
 
Jonithus was hi genant;
 
Etham gaf hi hem, een lant,
 
Ende God gaf desen groten zin.
 
Astronomie nam beghin
35
An desen man, want hise vant.
 
Nembroth quam in sijn lant,
 
Die gygant, wi lesent dus,
 
Hi was lanc X cubitus.
 
Hi verwaerf ende leerde an desen,
40
Hoe hi here soude wesen
 
Jonithus voerseidem mede,
 
Dat Chams kindere de mogenthede
 
Eerst souden hebben, alse wijt horen;
 
Want Belis was van hem geboren.
45
Daer naer soude Sems geslachte
 
Die werelt dwingen met machte:
 
Dat waren Persen ende Meden,
 
Die vele hadden der mogentheden.
 
Daer naer die van Japhet quamen,
50
Dat waren die Grieken, alse wijt vernamen,
 
Entie Romeine, die haer bedwanc
 
Hadden over die werelt lanc,
 
Alst emmer moeste ghescien.
 
Noch machment heden dages sien,
55
Dat alle die wel geloven in erterike,
 
Moeten onderdaen sijn den Roemscen rike.
 
Hier naer salmen wel horen de saken,
 
Hoe si onsen Here wraken.

Hoe God die tongen versciet, ende vanden torre Babel. XVI.

 
Nembroth begonste eerst met machte
 
Here sijn over Chams geslachte,
 
Ende dien leerde Jonithus,
 
Noes sone, wi lesent dus,
5
Hoe hi here wesen soude.
 
Daer naer wart Jecte met gewoude
 
Here over Sems gheslachte.
 
Daer na wart Sufne met machte
 
Here over Japhets kinder:
10
Dus wart deen meerre, dander minder.
 
Dus quam eerst hoocheit onder die liede.
 
Sem, alsict eerst bediede,
 
Wan na die lovie II jaer
 
Arfaxat sinen sone, dats waer,
15
Ende Arfaxat die wan Salee;
 
Dese hadde der namen twee:
 
Lucas hietene Canaan.
 
Men leest dat hi Ebur wan.
 
Hebur wan Falech daer naer,
20
Alse hi hadde XXXIIII jaer.
 
In sinen tiden gesciede dat wonder
 
Vanden menegen tongen besonder.
 
Van desen Heber, weetmen wale,
 
Heeft die name Eubreusce tale,
25
Alsic u wel bedieden can.
 
Nembroth, Sufne ende Jectan
 
Quamen te Sennar ant velt,
 
Ende vruchten, alsemen ons telt,
 
Dat hem die lovie soude doen scade,
30
So dat si bi Nembroths rade,
 
Die emmer here wilde wesen,
 
Over een droughen in desen,
 
Dat si eenen tor maken wouden,
 
Dien si so hoge metsen souden,
35
Dat si die lovie daer bi ontgingen.
 
Over een si daer anevingen
 
Teglen, ende over morter mede
 
Eene dinc die hout met groter vasthede,
 
Dat heetmen butumen inden rijm:
40
Uter erden vallet sulc lijm.
 
Dien tor willen si hooch maken
 
Toten hemele, in waerre saken;
 
Maer God, die hare meninge kende,
 
Sine gesele hi hem anesende,
45
Ende gaf elken daer ene sonderlinge tonge,
 
So dat die oude entie jonge
 
Altoos niet verstaen mochte
 
Die tale, die dander vortbrochte.
 
Dus lieten si dat metsen staen,
50
Ende in drien scieden si hem saen,
 
Ende deelden hem in vele scaren,
 
Nadien dat hare tongen waren.
 
Men leset, dat tgeslachtc van Sem
 
Tlant van Asyen trac an hem,
55
Alsic hier voren hebbe geseit.
 
Die meesters, die de waerheit
 
Hier af tellen ende hebben ghemeten,
 
Ende hier af die waerheit weten,
 
Si gheven der werelt drie deel:
60
Azia geven si oec gheel
 
Te sinen deele alleene die helt;
 
Affrica ende Europen sijn getelt
 
Over dander heelt onder hem tween:
 
Men vint andere eylande engeen.
65
Van desen drien, groot ende smal,
 
So sijn dandere eylande al.
 
Hort hier die redene lesen,
 
Hoe die werelt gedaen mach wesen.

Van Azia ende vanden paradise. XVII.

 
Azia, alse wi ghetrouwen,
 
Hevet die name van ere vrouwen,
 
Die wilen hilt moghendelike
 
In Orienten haer conincrike.
5
Ter zonne upgange es sijn begin,
 
Ende gaet omme meer no min
 
Dan zuut toten middaghe,
 
Ende nort omme, dans ghene saghe,
 
Strect soe haren ganc so verre,
10
Dat soe strect toter leetsterre.
 
Ant west sceedse die Nervelzee,
 
Die ghesceet maect min no mee
 
Dan tusschen Akers ende Brandijs,
 
Dat heet Zuudzee in onser wijs.
15
In dat Azia sijn vele lande,
 
Die ic hier binde in corten bande,
 
Ende beginne ant paradijs,
 
Dat boven allen lande hevet prijs.
 
Dat paradijs es sekerlike
20
Dat oest ende van erderike,
 
Vul bomen van goeder maniere,
 
Vul van elken crude diere.
 
Daer es in des levens hout.
 
Ennes daer in no heet no cout,
25
Maer getemperde lucht ende reine.
 
In midden so es eene fonteine,
 
Die dat proyeel can verchieren,
 
Ende deelt hare in viere manieren.
 
Noint man was diere in comen conde,
30
Sint dat Adam dede die zonde;
 
Want een muur van viere claer
 
Gaeter omme, dat es waer,
 
Alsic wel sal doen verstaen:
 
Daers Enoch ende Helyas in gedaen.

Van India in Azia ende van sinen wondere. XVIII.

 
India es deerste rike,
 
Daermen in levet sekerlike,
 
Dat sere wijt es ende groot:
 
Van rijcheden es hem geen genoot.
5
In dat lant es meneghe stede
 
Ende menegerande liede mede.
 
Daers een eylant, heet Tamprobane,
 
Daermen ons af doet te verstane,
 
Dat elpendier hevet menech een
10
Ende menegen precieusen steen.
 
Daer sijn oec eylanden twee,
 
Dats Crisos ende Argyree,
 
Daer selver no gout es diere;
 
Ende daers menege scone riviere,
15
Ende menege wilde beeste, dats waer,
 
Ende men oegster II waerven int jaer;
 
Selsiene voglen ende oec diere,
 
Bome, crude van meneger maniere.
 
Solinius scrivet, sonder waen,
20
Dattere VM steden in staen,
 
Entie minst lieden in hebben dan,
 
Hebben wel IXM man.
 
Men hilt langhe sekerlike
 
Voer terdendeel van erderike.
25
Wat wondere eist, al es groet Inden,
 
Want wi dat bescreven vinden,
 
Dat die wilde Inden te waren
 
Geen ander lant souken begaren?
 
Liber Bacus was deerste man,
30
Die tlant van Indien verwan.
 
Die meeste flumen sijn daer:
 
Ganges, leestmen voer waer,
 
Die de scrifture Fyson heet,
 
Ende uten paradise gheet;
35
Daer soe naust es gewassen,
 
Die wijde van VIIIC passen;
 
Die wijtste XXM breet;
 
Dondiepste datmer in weet,
 
Leestmen dat C voete es.
40
Een eylant leghet in Ganges,
 
Daer hem so vele lieden in generen,
 
Dat die coninc hevet ter weren
 
Te wapenen lieden te voet
 
LIIII dusentech goet,
45
Ende tors L dusent man.
 
Wie sore heerscap hevet an,
 
Hevet nochtan in siere scare
 
Vele elpendiere groet ende mare,
 
Ridders ende voetgangers mede
50
So vele, dat es wonderlichede.
 
Oec so vint men in India
 
Een volc dat heet Prasia,
 
Sere staerc, ende hare stede
 
Heetet Palibetra mede.
55
Haer coninc hevet nochtan
 
Te voet wel VM man,
 
Ende VIIIM elpendiere,
 
Ende van ridderliker maniere
 
XXX dusent alle daghe
60
(Dit nes altoos geene saghe),
 
Die up sinen zoude leven.
 
An geene zide, dus eist bescreven,
 
Es een berch die Malcus heet,
 
Daer elx jaers II werf overgheet
65
Die zonne in herfst ende in lentijn;
 
Daer eist dat die dwerghe in sijn,
 
Ende wonen indie berghe, dats waer,
 
Ende en leven maer VIII jaer.
 
Daer woent Panree, een geslachte,
70
Die de wijf dwingen met machte.
 
Haer eerste vrouwe, si lyhen des,
 
Dat was die dochter Hercules.
 
Men vint wonderlike beesten
 
In India, seggen die jeesten:
75
Paeldinghe CCC voete lanc,
 
Menech serpent groot ende stranc,
 
Daer hier af spreect die scrifture
 
In Alexanders aventure.

Van Persia in Azia ende andere riken. XIX.

 
Parchia dat lant te samen
 
Heet van lieden die wilen quamen
 
Ute Siten. Ane die zuudzide
 
Leghet die Rode zee, die wide;
5
Nort anden berch van Yrcane.
 
Assyria dat leghet daer ane,
 
Dat van Assur den name ontfinc,
 
Sems sone, want hire eerst in ginc.
 
Dat strect van Inden tote Meden,
10
Oest ende west upten dach heden;
 
Die Tygre andie nortside rinnet,
 
Ende Caucasus die berch, bekinnet;
 
Daer sijn die porten van Caspia,
 
Daermen wonder af telt hier na.
15
Puerper was eerst vonden daer,
 
Ende ongyment ende specie vorwaer.
 
Media ende oec Persidia
 
Hebben beede die name daer na
 
Van tween coningen die heeten dus,
20
Medeus ende Perseus,
 
Diese met orloghen verwonnen.
 
Tlant van Meden sietmen begonnen
 
An Perchia ende doester paertie;
 
An die nortzide leghet Aermenie.
25
Perchia leghet an die zuudside.
 
Een boem wast daer tallen tide,
 
Heet medica, die nieweren el
 
Ter werelt en wast, weetmen wel.
 
Perchia strecket oest van Ynden
30
Toter Roder zee, alse wijt vinden,
 
Ende hevet an die nortzide Meden.
 
Zuudwaert endet teere steden,
 
Die chierlijc es, ende Susen heet,
 
Dats dedelste port diemen weet.
35
In Persidia was in ouden stonden
 
Toverie eerstwaerven vonden.
 
Daer voer Nembroch altehant
 
Doe die tale versciet, die gygant;
 
Hi leerde den lieden, als een zod,
40
Vier anebeden over god.
 
Noch eeren si ende anebeden
 
Over god die zonne noch heden.
 
Mesopotania, horic visieren,
 
Es een cylant tusscen II rivieren:
45
Tygris loept an die oestzide,
 
Eufrates ant weste, die wide;
 
Caucasus ende Taurus, nu hort,
 
Dese berghe liggen hem ant nort;
 
An die zuutzide Babylone,
50
Dat so mogende was ende so scone,
 
Datmer wilen noemde na
 
Caldea ende oec Assyria.

Van Arabia in Azia ende andere riken. XX.

 
Arabia in sine lants sprake
 
Luud also vele alse heilege sake.
 
In sinen bossce wasset wierooc,
 
Caneele, specie ende mirre oec;
5
Daer es Fenix der vogle een,
 
In die werelt es el ne gheen;
 
Men vintere in diere steene
 
Menegertiere ende menech eene.
 
Dat lant es nauwe ende lanc,
10
Ende neemt sinen oestganc
 
Vander zee van Perchidia;
 
Andien norden es Caldea;
 
Ten westen die Rode zee,
 
Daer Pharao wilen in hadde wee
15
Surien, dat es Sycia,
 
Van eenen Cydrus, daer het na
 
Was genant in ouden tiden,
 
Dat hiet langhen tijt ziden
 
Dat lant van promissioene,
20
Ende al nu in onsen doene
 
Noemet menech dat Heilege Lant:
 
Nu eist der heydinen pant,
 
Ons te scanden utermaten.
 
Doestende dats ter Eufraten;
25
Onse zee es ant westende,
 
Ende Egypten es hem gehende;
 
Andie nortzide es Aermenie;
 
Ane die zuudzide Arabie.
 
Hier in staet Jherusalem,
30
Nazareth ende Bethlem,
 
Daer hi wandelde die Here,
 
Die ons loste uten sere.
 
Oec staettere Surs ende Sayet,
 
Ende Akers esser bi gheset.
35
Dit was tlant van Chanaan,
 
Dat wilen tfolc van Israel wan.
 
Daer es in tlant van Galylee,
 
Ende daer es in die Dode zee;
 
Want daer visch no vogel in levet,
40
No gheene dinc die leven hevet;
 
Daer wilen die vijf steden in stonden,
 
Die God om hare dorpere zonden
 
Met sulfre ende met viere brande.
 
Noch wassen daer apple inden lande,
45
Scone buten; alsemense upsnijt,
 
Vintmer in asscen talre tijt.
 
Nabathea leghet daer bi,
 
Tusscen daer ende Arabi,
 
Dat naer Ysmahels sone heet,
50
Nabyoth, alsemen wel weet.

Van Egypten in Azia ende andere lande. XXI.

 
Egypten hiet wilen Ypila;
 
Doe wart daer coninc daer na
 
Danaus broeder, Egyptus,
 
Ende hiet tlant naer hem aldus.
5
Die Rode zee ende Surien
 
Liggen an doostzide, horic lyhen;
 
Tote Affrica strecket west;
 
Ant norden hevet die zee bevest;
 
Ethyopen leghet hem zuudwaert.
10
In Egypten sone waert
 
Selden reghen gesien of nie.
 
Nylus, dus so teltmen mie,
 
Eene flume, loept uten Paradise,
 
Ende benettet in vremder wise;
15
Want soe wast eenwaerf ten jare,
 
Ende alsoe wech gaet, gaemen dare
 
Vruchte winnen altehant.
 
Egypten voet menech lant,
 
Ende vervullet die werelt mede
20
Van comanscepe in meneger stede.
 
Ceres es eene stat bi Endi,
 
Daer een lant na gheheeten si,
 
Daer die bome zijdwulle dragen,
 
Ghelijc dat in anderen haghen
25
Die bome met mosse sijn behangen.
 
Ant norden es dat lant bevangen
 
Metter zee van Sycia,
 
Ende strect lancs tote Yndia.
 
Sijdwerc brochtmen ons eerst dane,
30
Doen ons bouken te verstane.
 
Bactria es een groot lant,
 
Van eenen watre ghenant.
 
Van Yndia strecket west;
 
Nort hevet Sycia bevest.
35
Met berghen eist omme bevaen.
 
Die staercste kemelen, sonder waen,
 
Vint men daer ende sere goet,
 
Want nemmermeer quetst hem voet.
 
Sychia ende oec Ghotia
40
Van Japhets kindere hebben si na
 
Beede hare name ontfaen.
 
Oec so hebben wi verstaen,
 
Dat hoghe Syten ende hoge Goten
 
Die liggen met haren roten
45
In Azia ane die nortzide,
 
Ende es volc sere fel in stride;
 
Maer neder Syten ende neder Goten
 
Leghet in Europen besloten,
 
Dat heetet inden dage van heden
50
Almeest dat lant van Zweden.
 
Hoghe Syten leget an doesterzide
 
India, dat lantscap wide,
 
Ende zuud den berghe Caucasus;
 
Tlant van Yrcane, wi lesent dus,
55
Es hem ane gheleghen west;
 
Nort hevet die zee bevest.
 
Syten hebben groet gediet,
 
Vele lants datmen winnet niet,
 
Entie generen hem in wostinen;
60
Andere sijn daer die tlant pinen.
 
Sulke sijn daer so ongediede,
 
Dat si bloet drinken ende eten liede.
 
Daers selver vele ende gout int lant;
 
Diet halen wille hi laetter pant,
65
Want dat die vogle gripe wachten.
 
Daer sijn myrauden van groter crachten,
 
Ende daers kerstael goet ende diere.
 
Si hebben som groter riviere:
 
Fasis, Oscorus ende Araxes,
70
Grote watre, gelovet des.
 
Hyrcania hevet den name ontfaen
 
Van enen bossche, sonder waen.
 
Oest leghet hem die zee van Caspia;
 
Andie zuudzide Armenia;
75
Andie nortside leghet Albana;
 
West leghet Hyberia daer na.
 
Hier vele bosschs ende wilds mere.
 
Tygren, pardus ende panthere
 
Vintmen daer van fellen doene,
80
Ende utermaten vele lyoene.

Van Albania in Azia. XXII.

 
Albania dat lant, dats waer,
 
Hevet den name, omme dat daer
 
Volc wert geboren met witten hare.
 
Sijn oesten, dat es openbare,
5
Dat coemt vander Caspiser zee,
 
Ende gaet westen min no mee
 
Dan ten merschen Meotides.
 
In dat lant, des sijt gewes,
 
Sijn honde van wreden doene,
10
Si verbiten die lyoene.
 
Aermenia, alsic u telle,
 
Heet na eenen Jasoens gheselle,
 
Die Armenis bi namen hiet:
 
Hi dwanc an hem dat ghediet,
15
Alsi Jasoene hadde verloren,
 
Ende bleef daer here vercoren.
 
Het leghet tusscen II bergen dus,
 
Taurus ende Caucasus.
 
Liggende hevet andie nortside
20
Geramos, een geberchte wide,
 
Daer Tygris uutbreect, de riviere,
 
Die loept met ere snelre maniere.
 
Daer in loept die berch Ararat,
 
Daer wilen Noes aerke in zat.
25
Hyberia dat leghet daer an,
 
Een lant daermen in winnen can
 
Crude, die sijn ter varuwen goet.
 
Capadocia, alsict verstoet,
 
Hevet die name van eere stat:
30
Sente Jorijs was grave in dat.
 
Van Aerminien coemt sijn oestende;
 
Het es Surien ghehende;
 
Clene Azia leghet ant west;
 
Nort hevet die zee bevest;
35
Taurus die berch ande zuudzide.
 
Men vint indie werelt wide
 
Betere paerden danne daer,
 
Willemen wanen over waer.
 
Cleene Asya hevet an doestende
40
Capadocia wel ghehende;
 
Els eist west, zuut ende nort
 
Metter zee al omme gegort.
 
Die lantscepe diere in sijn
 
Hort hier noemen in Latijn.

Vanden landscepen van Clene Azien. XXIII.

 
Bithinia hevet den name sine
 
Van eenen coninc Bithine,
 
Die tlant met stride besat.
 
Daer es Nychomedia die stat,
5
Daer Hanibal vloe entie sine,
 
Die hem doodde met venine,
 
Alse ghi horen sult voerwaer
 
Indie Roemsche jeeste hier naer.
 
Gallatia dat leghet daer an,
10
Dat wilen tfolc van Gallen wan
 
Metten coninc Bithina,
 
Daer af hevet die name na.
 
Frigia dat leghet daer bi,
 
Dat also heet bidi,
15
Omme die dochter van Europen,
 
Die met Jupiterre was gelopen.
 
Daer stont in wilen die stat van Troyen,
 
Vul weelden, feesten ende joyen.
 
Lydia es daer an te waren,
20
Daer wilen mogende coningen waren,
 
Ende naden coninc Lydus hiet.
 
Dor dat lant loopt ende vliet
 
Pantholus, in wies sant
 
Men wilen gout te vullen vant.
25
Daer na leghet Panphilia,
 
Ende dat lant van Ysauria
 
(Vander lucht hevet die name),
 
Daer es in die stat bequame,
 
Die Celeucia es genant.
30
Cylicia volget dan te hant;
 
Van eenen Cylix, Fenix sone,
 
So ontfinc dien name tgone.
 
Tarsus staet daer an, die port,
 
Daermen af bescreven hort,
35
Dat sente Pauwels was geboren.
 
In dat lantscap, alse wijt horen,
 
Wasset dalrebeste soffraen,
 
Datmen ieweren weet, sonder waen.
 
Hier laten wi die tale ghemeene
40
Van Grote Asyen ende van Cleene,
 
Ende sullen scriven van Europen,
 
Entie lande diere in lopen.

Van Europen ende haren sticken. XXIIII.

 
Europia ontfinc den name
 
Van eere joncvrouwen bequame,
 
Agenors dochter, die hier te voren
 
Jupiter hadde vercoren,
5
Ende ontfoeredse den vader,
 
Ende noemde daer na tlant algader.
 
Die merschen van Meotytes
 
Ende Thaneis, des sijt gewes,
 
Die verscedense in doostende,
10
Daer soe Azia es gehende.
 
Haer oestende hiet hier te voren
 
Neder Cycia, alse wijt horen,
 
Ende hiet Sycia ghemeene
 
Alle die lande groot ende cleene
15
Tusscen der Dunouwen enter zee
 
Enter Elven, dat es mee;
 
Want al dat volc, dattem daer hilt,
 
Was ongenaturt ende wilt.
 
Nu hebben die lande ander namen,
20
Sijnt dat si ter kerstijnheit quamen.
 
Tusscen der Dunouwen, der Elven enten Rijn,
 
Hiet al wilen in Latijn
 
Germania omme tgrote geslachte,
 
Die int lant saten met machte.
25
Daer vint men voglen van Yrcane,
 
Die sulke vederen hebben ane,
 
Dat si nachts inder maniere
 
Gheliken eenen claren viere.
 
Daer vintmen oec wilde stiere
30
Ende wonderlike selsiene maniere.
 
Men vinter ammer ende cristael gemene
 
Ende sonderlinge selsiene steene.
 
Tusscen der Zuutzee enter Dunouwen
 
Hiet al Messia, alse wijt scouwen,
35
Omme dat corens vele drouch,
 
Dies ander lande hadden genouch:
 
Dit es nu ter stont Behem
 
Ende ander lande met hem.
 
Daer an leghet Pannonia;
40
Daer was geboren, alsict versta,
 
Sente Martijn, wi lesent dus,
 
Ende oec mede sente Jheronimus.
 
Nu heet dat lantscap altesamen
 
Hongerien nu bi namen.
45
Oest daer af leget Tracia,
 
Van Tyras, Japhets sone, daert na
 
Gheheten was; noch hetet so.
 
Constantinoble was doe
 
Dat oestende vandien lande.
50
Wilen hadden dat in hande
 
Beede die Goten entie Sermaten
 
Ende menech wreet volc utermaten,
 
Die den Roemscen rike daden
 
Utermaten vele scaden.
55
Nochtanne eist al gheheel
 
Van Griekenlant een groet deel.

Hoe Grieken es gedeelt in viven. XXV.

 
Grieken heeft den name ontfaen
 
Van coninc Grieke, sonder waen.
 
Dat lant es gedeelt in viven:
 
Dalmatia, horic bescriven,
5
Esser een, ende hevet mede
 
Sinen name na eene stede.
 
Epyrus dats een ander deel,
 
Ende hevet den name gheel
 
Van Pirrus, Achilles sone;. . .
10
Bidi wi lesen, dat die ghone,
 
Doe Troyen gevellet was,
 
Dat coninc Pirrus nam na das
 
Andromaca, ende an hare wan
 
Molosus, den jongen man,
15
Daert lant na hiet Molosia.
 
Helenus hadse daer na,
 
Hectors broeder, ende indie hant
 
Metten stiefsone al dat lant.
 
Dat derdendeel es Elladis,
20
Dat also gheheeten is
 
Van Ellane, Talyoens sone.
 
Athica heetet mede dat gone,
 
Dat es trechte Grieken meer no min,
 
Want Athenen staeter in,
25
Die moeder vanden arthen es,
 
Ende daermen wilen, sijts gewes,
 
Die grote philosophen vant:
 
Dits dedelste van Griekenlant.
 
Machedonia dats daer an,
30
Daer Alexander, die stoute man,
 
Gheboren was van groten doene,
 
Dat heet na coninc Machedoene.
 
Achaya heetet vijfte deel,
 
Dats nu Moreya al geheel:
35
Daer staet Theben in, die stede,
 
Die wilen Mathinus maken dede,
 
Daer Liber Bacus was gheboren
 
Ende Apollo, alse wijt horen,
 
Ende Hercules, die meneghe stat
40
Onder gode hevet ghehat.

Van Tessalya ende Europen ende van Ytalen. XXVI.

 
Tessalya heetet aldus
 
Naden coninc Tessalus,
 
Ende leghet ant lant van Macedone.
 
Daer es meneghe riviere scone
5
Ende meneghe borch ende menege stat.
 
Bernardus die berch es in dat,
 
Daer wilen hadde den tempel sijn
 
Die valsche god Apollijn.
 
Achilles was danen geboren.
10
In dat lantscap, alse wijt horen,
 
Dwanc men eerst paerde ende verwan
 
Omme te ridene den man.
 
Olimpus leghet in dat lant mede,
 
Die es van so grotere hoochede,
15
Dat hi boven allen winde gaet,
 
Ende dits geproevet, dat verstaet.
 
Ytalia heeten alle die lant,
 
Die andie nortzide des berchs cant,
 
Die Alphes heetet in Latijn,
20
Beghort met vasten berghen sijn,
 
Ende in doostzide toter zee:
 
Nu sijn daer in namen twee.
 
Lumbaerdien leghet daer in,
 
Dat ghenoemt es int begin
25
Vanden Lancbaerden die tlant wonnen,
 
Alse wi hier na wel tellen connen.
 
Daer es in Tuscane ende Lacie,
 
Daer Rome in staet, die stat vrie,
 
Dat wilen metten zwerde dwanc
30
Aldie werelt ommeganc;
 
Calaberen, Poelyen ende Principaet,
 
Daer Caeps die goede stat in staet.
 
Men vintere in versche zeen,
 
Daer in vissche menech een;
35
Rivieren, enbre ende die epaen mede,
 
Heete fonteinen ter meneger stede.

Van Gallen in Europen. XXVII.

 
Gallya heeten teere namen
 
Alle die lande te samen,
 
Die vanden berghe van Monyu
 
Hier neder strecken, seggic u,
5
Ende doostende scedet de Rijn,
 
Die zee die nortzide sijn.
 
Gallia heeten si omme dit,
 
Want liede daer sijn van hude wit.
 
Hier in staet menege edele stede,
10
Meneghe scone riviere mede,
 
Meneghe fonteine soete ende sure
 
Springenre in ende lopenre dure;
 
Scone bossche, acker ende weide,
 
Scone wijngaerde ende heide
15
Vintmen indat selve lant.
 
Nu eist Borgoengen som genant,
 
Loreine ende Vranckerike,
 
Bartaengen, dat hiet Armorike,
 
Normendien, dat Neustren hiet;
20
Omme dat verwan dat Nordsce diet
 
In coninc simpels Karels tiden,
 
Hiet oint Normendien siden.
 
Naest Gallen leghet Acquitaengen:
 
Tusscen der Lore ende Spaengen
25
Enter Rone so hiet al wilen
 
Acquitaengen, sonder ghilen,
 
Omme die grote drie rivieren,
 
Diere in sijn, ende wi visieren,
 
Dats Lore, Rone entie Geronde,
30
Die staerc sijn ende van diepen gronde.
 
Dits Gasscoenyen, Meyne ende Toreine,
 
Anjou, Poitau ende andere pleine.
 
Spaenyen leghet alrenaest Gallen,
 
Dat een berch sceet al met allen,
35
Die heet Parereus in Latijn,
 
Dat mach in Dietsch Portisers sijn.
 
Het strect van Gallen an Affrike.
 
Een edel lant eist sekerlike
 
Van steden ende van rivieren,
40
Van vruchte van vele manieren,
 
Van stouten lieden ende van wisen,
 
Ghesont van luchte ende van spisen,
 
Van frute ende van wijngaerde rike,
 
So dat men cume vint des gelike;
45
Men vinter selver ende gout gemene,
 
Ende daertoe precieuse steene.
 
Dit es dwestende van Europen,
 
Nu moeten wi tAffrike wart lopen.

Van Affrike ende haren lande. XXVIII.

 
Affrike hevet den name ontfaen
 
Van enen Affer, doemen ons verstaen,
 
Die was van Abrahams geslachte,
 
Ende hi wan dat lantscap met machte.
5
Sijn oostende neemt meer no min
 
Dan van Egypten sijn beghin;
 
Van Europen scedet nemmee
 
Dan die nauwe Nervelzee,
 
Dat die coemanne heeten noch
10
In deser tijt Stroch ende Maroch.
 
Int oestende, Egypten na,
 
Es Cyrenenchis Lybia;
 
Het hevet sinen name mede
 
Ghestrect van Cyrene die stede.
15
Desen lande leget ant zuden
 
Lant van wonderliken luden,
 
Die wilt ende onbesceden scinen,
 
Ende in en coemt man no kint,
20
Daermen die basaliscus in vint,
 
Die met haren ziene slaen doot
 
Al dat levet, cleene ende groot.
 
Daer west alrenaest es een lant,
 
Dat Pentapolis es ghenant
25
Van vijf steden diere in staen,
 
Een nuttelijc lant, sonder waen.
 
Tripolitane leghet daer gehende,
 
Ende hevet ane sijn oostende
 
Cyrces, een zant uptie zee,
30
Daermen vint saphiere mee
 
Dan anders daermen weet,
 
Diemen bi namen orientale heet;
 
Scone sijn si ende niet te claer,
 
Maer niet die beste, wet vorwaer.
35
Bisantene leghet daer bi:
 
Daer segemen dat al waerheit si,
 
Dat tlant meest olyebome draget
 
Dan geen, daermen af gewaget,
 
Ende dat es dbeste corenlant,
40
Dat ie man ter werelt vant;
 
Want men over waerheit hout,
 
Dat het draghet hondertfout.
 
Engi staetter bi also,
 
Daer stont wilen Cartagho,
45
Dat Rome dede menege pine,
 
Om hovet vander werelt te sine,
 
Ende stredenre omme menech jaer.
 
Nu so eist al woeste daer;
 
Maer Thuhus dat staeter bi,
50
Daer soe stont, dat seitmen mi.
 
Die lande diere bi sijn geleghen,
 
Seitmen dat wel te dragene plegen;
 
Bet af sijnre grote wostinen
 
Vul serpenten met veninen,
55
Vol wildere esele ende ander diere
 
Van harde vremder maniere.
 
Gotulya dat leget daer an,
 
Daermen selden in vinden can
 
Water of put, riviere of beke;
60
Want daer es der fonteinen breke.
 
Daer sijn leuwen ende lupaerde
 
Ende beesten van menegen aerde.
 
Numidia dat leget daer ane.
 
Dat lant, doemen ons te verstane,
65
Hevet mersche ende ackerlant:
 
Hennes geen verdrogeder zant.
 
Oec hevet wout, daermen in diere
 
Vint van menegere maniere,
 
Ende berghe daermen wilde ezele ziet,
70
Ende daermen paerde te winne pliet.
 
Men vintere maerber diere ende goet,
 
Dat men verre souken doet.
 
Ypone stoeter in, eene port,
 
Daer men af bescreven hort,
75
Daer bisscop was sente Agustijn,
 
Die grote pape, die therte sijn
 
Sette al sijn leven dure
 
Omme tontbindene die scrifture.

Van Yengis ende Mauritane. XXIX.

 
Mauritania dat lant
 
Es van swartheden genant,
 
Omme datter in wonen de More.
 
Andie zuutzide, alsict hore,
5
Leghet een berch Ascrictim.
 
Altemale bewesten him
 
Tote datmen coemt ter groter zee,
 
Vindmen eerst dat zant min no mee.
 
Ne dade die berch, dat grote zant
10
Soude bedecken dat corenlant.
 
In dat zant, alst wayt te waren,
 
Gaen dicken also grote baren,
 
Alse offet indie zee ware.
 
An die zuutzide vintmen dare
15
Simmen, struessen ende draken,
 
Ende wilen, in waren saken,
 
Vantmer elpendiere also wel:
 
Nu in Indien ende nieweren el.
 
Garamantis es een lant,
20
Dat daer leghet andat zant,
 
Ende heet also van eere steden.
 
Daer vantmen vele wonderlicheden:
 
Daers eene fonteine, dages so cout
 
Niemen en drincse, al es hi stout;
25
So heet es soe indie nacht,
 
Datter dan niemen en acht.
 
Ethyopen es daer af zuut:
 
Alt volc hevet daer zwerte huut;
 
Want die zonne die es daer
30
Tallen tiden meest naer,
 
Om dat tlant, alsemen seghet,
 
Rechts onder den middach leghet,
 
Tallen tiden so eist daer heet.
 
Daer dat lant ten westen geet,
35
Eist al berch ende zant;
 
Doestende es al woeste lant.
 
Adlas, die grote berch entie hoge,
 
Leghet tusscen dat lant enter zee droge.
 
Men vint in dit Ethyopen
40
Menegerande wilt volc lopen,
 
Ende menege wonderlike gedane,
 
Ende sulc dat wonder te siene es ane.
 
Hets vul serpente ende wilder diere
 
Ende draken groot ende ongiere;
45
Uut haren hovede plegemen des,
 
Te nemene den steen dragontides.
 
Jacincten ende crisoprassen
 
Die in ghenen lande wassen,
 
Caneele en wast daer niewer mee.
50
Men vint der Ethyopen twee:
 
Deen in Asya bi India,
 
Ende dit ander in Affrica.
 
Utegenomen sekerlike
 
Desen drien landen van erderike,
55
So es een vierde lant over de zee,
 
Dat dese III lande min no mee
 
Andie zuutzide hevet bevaen;
 
Maer die zonne, sonder waen,
 
Benemet ons met haerre hitten,
60
Dat wire gecomen mogen no zitten,
 
Ende dus eist ons bekint.
 
Hier af teltmen redene blint,
 
Dat daer liede sijn, sonder waen,
 
Dat haer voete jegen donse gaen,
65
Ende men heetse Antypodes;
 
Maer wet wel dat dit favele es.
 
Nu hort vort die redene mee
 
Vanden eylanden vander zee.

Vanden eylanden vander zee. XXX.

 
Eylanden liggen indie zee
 
Harde vele ende oec mee,
 
Dan icker hier noeme tsamen;
 
Maer die vander meester namen,
5
Ende daer af spreken die auctore,
 
Daer af willic datmen hier hore.
 
Bertaenyen leghet neven Gallen,
 
Ende es een dbeste lant van allen,
 
Ende daer heren in hebben gewesen
10
Die mogenste daer wi af lesen.
 
Bartaengen heetet na Brutus,
 
Die sone was Silvius,
 
Ende van Troyen geboren.
 
Sider hadden sijt verloren,
15
Ende quam den Ingelschen in hant,
 
Daer naer heetet Inglant.
 
Hier in lopen scone rivieren,
 
Bosscen die dat lant verchieren,
 
Mersche ende scone couterlant.
20
Oec vintmen daer ende wilen vant,
 
Altoes ende over een,
 
Gagates, den swarten steen,
 
Ende perlen vele entie claer.
 
Buten Bartaengen, dats waer,
25
Es Tanachos, een gesont lant,
 
Daermen serpent noint in vant,
 
Noch ghenen worm ghevinijnt.
 
Maer nochtan, dat wonder schijnt,
 
Waer somen die erde vanden lande
30
In rike voert menegerande,
 
Alle wormen gevenijnt
 
Sijnre metter doot gepijnt.
 
Dits een eylant scone van heyden,
 
Goet ten corne enter weiden.
35
Daers een eylant up desen dach,
 
Daer geen zieke in sterven mach,
 
Ende daers een vagevier, sijt seker das,
 
Dat sente Patrike getoget was.
 
Yrlant heetment nu bi namen,
40
Ende es een groot lant te samen.
 
Nort van Bartaenyen in die zee
 
Es een eylant, heet Tylee,
 
Daert half tjaer nacht es ende half dach.
 
Solinus doet ons gewach,
45
Dat Tylus een eylant si
 
Biden lande van Indi,
 
Vul wijngaerts ende vul oliven
 
Ende vul palmbome, alsi scriven;
 
Datter die bome, hebbets geloof,
50
Nemmermeer en werpen loof.
 
Ysidorius gewaget des,
 
Dat XXXIII Orcades
 
Eylande liggen, alsemen hort,
 
Indie Baerdsce zee rechts vort:
55
Lichte hi meenet Orcani.
 
XIII eilande, seghet hi,
 
Sijnre bewoent ende beseten,
 
Ende XX, wiltmen weten,
 
Sijnre ydel van alle man.
60
Rome leidere groten cost an,
 
Omme te dwingene wilen eere,
 
Ende al omme der werelt eere.
 
Gadis leghet in dat open
 
Tusscen Affrike ende Europen,
65
Daer die twee zee te gader comen,
 
Diemen Nervelzee hort nomen;
 
Hets dachtendeel van ere milen
 
Van elken lande, sonder ghilen.
 
Daer sette Hercules sine columme,
70
Want hi hadde die werelt omme
 
Van India tote daer gewonnen,
 
Vanden upgane der zonnen,
 
Te togene, dat hijt bedwanc
 
Toter zonnen onderganc.

Vanden geluckegen eylanden. XXXI.

 
Het sijn eylanden indie zee,
 
Die heeten Fortunatee,
 
Dats gevallich in onse tale.
 
Die sijn draghende altemale
5
Al des die mensce hevet noot:
 
Vruchtbome cleene ende groot,
 
Wijngaerde, coren ende cruut,
 
Ende alrehande erdsche deduut.
 
Die poeten wanen bidi,
10
Dat dat paradijs dit si.
 
Vele voglen, scone wout,
 
Bien ende honech menechfout,
 
Ende allen wenschen vintmen daer.
 
Jegen Mauritane, dats waer,
15
Liggen si alle indie zee:
 
Daer sijnre vive ofte mee;
 
Maer sulken tijt alsmer een vint,
 
Sceetmer af, sone es geen wint,
 
Die so gewayt emmermere,
20
Datter man an wederkere.
 
Gorgades sijn eylande mede,
 
Die van Affrike teere stede
 
Twee dachseilinghe verre sijn.
 
Daer sijn wijf, dats waerheit fijn,
25
Van haren lachame al ru,
 
Ende snelre vele, seggic u,
 
Danmen gelovet min no mee.
 
Daer sijn oec Esperidee
 
Bat buten, buten alle lant,
30
Buten den berghe Adlant,
 
Daer favelen af tellen de sake,
 
Datter es die wakende drake,
 
Die de goudine apple hoet.
 
In dIndsche zee, des esmen vroet,
35
Leghet Crisa ende Argoree,
 
Twee eylande indie zee.
 
Daer vloyt so selver ende gout,
 
Dat sulc over waerheit hout,
 
Dat dat eylant al goudijn si
40
Ende tander selverijn daer bi.
 
Tambrobane lesen wi dat si
 
Ane die oestzide van Indi.
 
VIIIC ende LXXV milen
 
Scriven sijt lanc, sonder ghilen,
45
Ende dore tlant loept eene riviere.
 
Menege maergarite diere,
 
Menegen precieusen steen
 
Vintmen daer in over een.
 
Deen deel houden elpendiere
50
Ende beesten van wilder maniere,
 
Ende in dander wonen liede,
 
Groot ende staerc ende ongediede,
 
Met wreeden lude, met geluwen ogen;
 
Haer scone haer conen si togen,
55
Maer met geenen volke bi enegen saken
 
Sone gesellen si hem met spraken.
 
Ten oevere van haren lande
 
Bringhen si in hare hande
 
Hare comenscepe, ende wissen dare,
60
Ende vercopen also dat hare.
 
Si leven langere vele dan wi,
 
So dat cort gelevet si,
 
Die stervet te sinen hondert jaren.
 
Sdages en slapen si niet te waren.
65
Appelen hebben si ghenouch;
 
Dat lant noint wijngaerde drouch.
 
Vele houdsi hem andie jacht
 
An diere van grotere macht.
 
Slecken huse hebben si so groot,
70
Dat siere in wonen ter noot.
 
Twee wintre ende twee somere mede
 
Hebben si elx jaers daer ter stede.
 
Nu hort vanden eylanden noch
 
Tusschen Stroch ende Maroch,
75
Ende tusscen sente Jorijs braes:
 
Van leerne sone wert niemen dwaes.

Vanden eylanden vander zuutzee ende tusscen Stroch ende Maroch. XXXII.

 
Cyprus dats een eylant,
 
Van eere port also genant,
 
Dat nu te tiden Paphen heet.
 
Venus, alsement bescreven weet,
5
Die was in dat lant geboren.
 
Wi vinden bescreven horen,
 
Datmen coper eerst daer vant;
 
Noch en vint men geen lant
 
Dies gelijcs no verre no na.
10
Daer leget bi tlant van Creta,
 
Ende es van Grieken een groet stic.
 
Van desen lande so lesic,
 
Dat Jupiter daer wart geboren
 
Ende upgehouden, alse wijt horen.
15
Wilen waren daer C steden.
 
Oest ende west in lancheden
 
Ten groetsten ende niet harde wide;
 
Grieken hevet an die nortside,
 
Egypten anden zuderen kant.
20
Eerst was vonden in dat lant
 
Scichte daermen mede schiet,
 
Ende riemen diemen in scepe pliet.
 
Gheete sijn daer vele int lant,
 
Lettel herten, alsict vant;
25
Wolven, vossen, quade beesten
 
En mach dat lant niet geleesten.
 
Daernes ule no serpent int lant;
 
Ende brinctmer ule, soe stervet thant.
 
Bome, crude menegherande
30
Ende wijngaert wast wel inden lande.
 
Abidos dat lant dat leghet
 
Up Hellespontes, alsemen seget,
 
Dat sente Jorijs braes nu heet,
 
Dat Europen ende Asyen sceet.
35
Daer maecte Xerces, sonder gilen,
 
Eene brugge over wilen.
 
Cyclados sijn eylande mede,
 
Die indie zee hebben hare stede
 
Jegen Grieken, ende men seghet
40
Datter daer LIII leghet,
 
Ende alle versceden, alsemen hort.
 
Si liggen lancs zuut ende nort
 
VC milen, dats ghemeten;
 
Ende oest ende west, alse wijt weten,
45
Ligghen si CC milen breet.
 
Doosterste ende, alsomen weet,
 
Dats Rodus, gelovet das,
 
Daer eerst rose vonden was.
 
In dit lant, wi lesent dus,
50
Was die coperine Colosus,
 
LXX ellen lanc, weetmen wale,
 
Ende al gegoten van metale,
 
Ende also grouf alse daertoe bestoet.
 
Niemen conde des gewerden vroet,
55
Bi wat crachte, bi welker aert,
 
Sulc een beelde gegoten waert,
 
Ende daertoe mede hoet echt
 
Up ende neder wart gerecht.
 
Dit was der VII wondere een,
60
Die ter werelt ie zonne besceen;
 
Ende ander C colosus mede
 
[Waren daer noch inder stede.]
 
Delos es der eylande een.
 
Menne vint in lant en gheen
65
So vele quackelen alse daer.
 
Men wille seggen over waer,
 
Dat Phebus ende Dyana mede
 
Worden geboren daer ter stede.
 
Carpates es oec daer jeghen,
70
Ende es voere Egypten geleghen.
 
Dat lant hevet eerst ripe vrucht,
 
Dat doet nature ende des lants lucht.
 
Cytarea leget ant westende,
 
Daermen wilen Venus kende,
75
Want men anebeedse daer.
 
Icarea leghet daer naer,
 
Daer wilen Ycarus verdranc.
 
Phares es danen niet lanc,
 
Daermen vint den maerber wit,
80
Ende nieweren so goet so dit.
 
Ghemaket so was van hem
 
Die tempel van Jherusalem,
 
Die Salomon wilen maken dede.
 
Chion leghet daer mede,
85
Daermen mastix vele in vint.
 
Samos es verre niet een twint,
 
Daer was Juno in geboren
 
Ende Sibilla, alse wijt horen,
 
Die Servia geheten was,
90
Entie wise Pictagoras.
 
Erdine vate, alsict vant,
 
Waren daer eerst vonden int lant.
 
Dit sijn die vermaerste eylande
 
Vanden Cycladen, alsict cande;
95
Vanden anderen makic geen wort,
 
Ic ghae te miere materien vort.

Van Cycile. XXXIII.

 
Cycile es gheheten dus
 
Vanden coninc Cyculus,
 
Die coninc Ytallus broeder was.
 
Onverre, gelovet das,
5
So eist versceden van Ytale.
 
Ommegaens, so weetmen wale,
 
So eist IIIM stadien, sonder ghile,
 
Alse die VIII doen die mile.
 
Grote berghe sijn int lant,
10
Vul sulfers, dus eist bekant;
 
Hethna die berch leget hier,
 
Die altoos bernet alse telsche vier;
 
Nochtan leeghter up die snee,
 
Ende dit en faelgiert nemmermee.
15
Daers Caribdis ende Silla
 
In die zee, den lande na,
 
Twee sorgelike steden.
 
Daer sijn scepen buten vreden:
 
Comen sire in, horen wi spreken,
20
Si versinken of si breken.
 
Die Cyclopen woenden daer wilen,
 
En si dat die poeten ghilen,
 
Grote liede met eenen oghe.
 
Quaet corenlant eist ende droghe.
25
In eene riviere, die daer gaet,
 
Vint men den steen die heet acaet;
 
Corael vintmen inde zee daer.
 
Colee die liggen daer naer
 
IX eylanden indie zee,
30
Entie bernen emmermee.
 
Sardeine leget sekerlike
 
Indie zee bi Afferike.
 
Ghenoemt so es dat ghone
 
Van Sardus, Hercules sone,
35
Die uut Affrike daer quam,
 
Ende tlant in sinen handen nam.
 
Hets lanc C ende XL milen,
 
Ende XL wijt, sonder ghilen.
 
Men vinter no wulf, no serpent,
40
Maer es een quaet worm bekent,
 
Die den lieden gaet te na,
 
Diemen heet solifuga.
 
Men vint daer fonteinen heet,
 
Die den lieden helpen gereet;
45
Maer si maken den dief blent,
 
Dwaet men sine ogen, dits bekent.
 
Corcica es, sonder ghilen,
 
Een eylant, dat XX milen
 
Van Sardeina versceden leghet.
50
Bi Ytalien, alsemen seghet,
 
Leghet, ende heeft menegen ort
 
Vul van wilden, alsemen hort.
 
Enosus es een eylant
 
Neven Spaengen; dats becant,
55
Dat serpenten die erde vlien,
 
Waer sise tasten, rieken of zien.
 
Baliares sijn eylande twee
 
Neven Gallen indie zee,
 
Daermen slingeren ende aermborste
60
Maecte eerst ende visieren dorste;
 
Ende hier naer hetet, alsict merke.
 
Nordweghen ende Denemaerke,
 
Yslant, Sweden ende anders vort
 
Eylanden die liggen bet nort,
65
Rekent men al in Sycia.
 
Al Vrieselant verre ende na,
 
Tusscen der Elven ende Sincval,
 
Rekent men te Sassen al.
 
Daer es Germania af thovet.
70
Nemmeer bescedens, des gelovet,
 
En hebbic vanden landen vonden:
 
Hier scedics af nu tesen stonden,
 
Ende hebbe dit hier omme geset,
 
Dat ghi verstaen moget te bet,
75
Alse ghi hort die riken noemen,
 
Daer die orlogers ute comen,
 
Wie si waren ende wanen geboren,
 
Die der werelt daden toren.

Van lieden dolinge ende van costumen. XXXIIII.

 
Mine ystorien lietic bliven,
 
Daer dat geselscap vanden keytiven
 
Metten tongen hem verscieden:
 
Nu hort vort vanden quaden lieden,
5
Hoe vele dolingen daer si in vellen,
 
Hoe elc met sinen gesellen
 
Sulke costume nam over wet,
 
Alsic hier naer hebbe geset.
 
Sente Jeronimus die seghet,
10
Datmen in Arabien pleghet,
 
Ende onder vele Sarrasine,
 
Te levene niet met brode, met wine;
 
Maer vleesch ende kemels melc,
 
Bi sulker saken leeft daer elc.
15
Over zonde souden sijt heten,
 
Souden si vleesch van zwinen eten;
 
Oec mach cume leven of sijn
 
In Arabien eenech zwijn.
 
Wildemen ander liede dwingen
20
Te kemels melke, te sulken dingen,
 
Hem soude dinken inden mont,
 
Of si wulf aten ofte hont.
 
In Ponten, in Frigia mede
 
Sijn witte worme te meneger stede,
25
Ende hebben die hovede zwart,
 
Ende liggen in houte hart;
 
Hier mede so geltmen rinte.
 
In Lybia, in al Orinte,
 
Daer dat volc wandelt met pinen
30
In heeten lande ende in wostinen,
 
Daer vindemen crekele in meneger wise,
 
Ende maken daer af hare spise.
 
In Egypten, in Palestine,
 
Om dat men daer doet den lande pine
35
Met ossen, wilmen die waerheit weten,
 
Ne willemen daer geen rentvlesch eten.
 
Die Hunen entie Tragoditen,
 
Ende een groot deel vanden Syten,
 
Eten dat vleesch metten bloede.
40
Upter groter zeuscher vloede
 
Wandelen liede menech een,
 
Die droghen vissche up eenen steen,
 
Daer die zonne up schinet sere:
 
Hier bi leven si ende bi nemmere.
45
Die Wandelen entie Sermaten,
 
Ende vele anders volcs utermaten,
 
Hebben in harde groter werden
 
Vossen vleesch ende van perden;
 
Ende oec doet Jeronimus gewach,
50
Dat hi eerande volc sach
 
Eten, rechts in beesten wise,
 
Menschen vleesch vor alle spise.

Jheronimus van beesten levene van lieden. XXXV.

 
Jheronimus spreect vort te waren,
 
Doe die Scotten heidijn waren,
 
Datter niemen hadde eygijn wijf;
 
Maer elkerlijc was so keytijf,
5
Dat hi emmer wives plach,
 
Waer soos hem luste ende hise sach.
 
In Indien, Ethyopen, Persen mede,
 
Sijn lande van groter moghenthede,
 
Bi na ghelijc den Roemschen rike,
10
Die leveden so beestelike,
 
Dat si haerre moeder namen te wive,
 
Ja die dochtren van haren live,
 
Ende haerre oudermoeder mede!
 
Het was der Massageten zede,
15
Dat sise houden over keytijf,
 
Die in ziecheden verliesen tlijf;
 
Maer die vader mettien maghen,
 
Alsi comen te ouden daghen,
 
Slaensise doot ende eten;
20
Want si willen over waerheit weten,
 
Dat min mach der zielen deren,
 
Dat sise eten, dan worme verteren.
 
Cybarin die liede houden,
 
Dat si hare uutvercorne ouden
25
An eene galghe alle hanghen.
 
Die van Yrcane haer zieke vangen,
 
Alsi sijn bider lester stonden,
 
Ende werpense gieren ende honden.
 
Die van Caspien, seggen jeesten,
30
Gheven hare dode den beesten.
 
Die Siten som pleghen twaren,
 
Die vanden doden gemint waren,
 
Dat sise levende ghemeene
 
Graven onder die dode beene.
35
Capturi plaghen dalre beste
 
Honde te houdene ter meste,
 
Die hem verterden hare oude.
 
Alse dit een bailliu betren woude,
 
Die Alexander daer hadde geset,
40
Omme te houdene hare wet,
 
Riep alt volc, dattet woude
 
Alexander ontseggen houde.
 
Dit wonder bescrivet ons dus
 
Die wise sente Jheronimus.

Solinus van manieren van manieren van lieden. XXXVI.

 
Solinus gewaget ons des,
 
Dat des pleghen Essedones,
 
Die van Fothen sijn algader,
 
Dat si haren doden vader
5
Singhende draghen ten grave,
 
Ende nemen thovet, ende makere ave
 
Enen nap, ende drinkenre in.
 
Some hebben sulken zin,
 
Dat si wonen in hagedochten,
10
Ende noch noit huus en rochten.
 
Dese houden haerre vianden hovet
 
Ute te drinkene, des gelovet.
 
Orloghe minnen si tallen stonden,
 
Ende uter vianden wonden
15
Bloet te drinkene si oec minnen:
 
Diere meest slaen, meest eren winnen.
 
Wie so hem oec dies trake achter,
 
Hi bleve altoos inden lachter;
 
Ende alsi vrede maken goet,
20
So moet elc drinken anders bloet.
 
In Ethyopen es een lant,
 
Dat Garamanta es genant,
 
Daermen geen huwelijc en kint,
 
Maer elc speelt daer hijt vint.
25
Daers geen kint dat weten can,
 
Wie die vader es diet wan;
 
Bidi heetmen dese bedieden
 
Donnedelste van alden lieden.
 
Ende Ethyopen es sekerlike
30
Wel bekent in Affrike.
 
Daers in menegerande zede,
 
In menech lant, in menege stede:
 
Sulke vaen die elpendiere,
 
Ende levere bi, dats haer maniere;
35
Sulke, horic oec bedieden,
 
Leven bi melke van wilden lieden.
 
Tragoditen en plegen niet
 
Huus te makene alse ander diet;
 
In hole wonen si, dats haer zede.
40
Daer en es geene gierechede,
 
Aermoede minnen si gemeene.
 
Haer begherte es an enen stene,
 
Exacontalitus heten sine bi namen,
 
Die hevet alleene te samen,
45
Dore al dat hi es so cleene,
 
Varuwen sulc alse LX steene.
 
Dese leven bi serpenten;
 
Sine spreken no paerlementen.
 
Die van Tracien die en geven
50
Niet of cleene om dit leven,
 
Maer si minnen die doot;
 
Want haer waen die es so groot,
 
Dat si wanen sulc van hem somen,
 
Dat die zielen hier weder comen.
55
Andere wanen vanden keytiven,
 
Dat si alle salich bliven.
 
Alse hem kindere worden geboren,
 
Machmen hem rouwe driven horen;
 
Ende mettien doden sijn so vro.
60
Die wijf minnen die man also,
 
Alsemense bernet na dien zede,
 
Dat si int vier springen mede.

Van minnen van wiven tharen mannen waert. XXXVII.

 
In Indi, scrivet Jheronimus,
 
Plegemen eere zeden aldus,
 
Te hebbene vele scone wijf.
 
Die dan meest in des mans lijf
5
Vanden manne was vercoren,
 
Gaet mettem int vier, alswijt horen.
 
Dan dinghen si ende vermeten hem das,
 
Elc dat si die liefste was;
 
Entie die liefste wert bekent,
10
Doet an haer beste parement,
 
Ende helset dien doden altehant,
 
Ende bernet mettem inden brant.
 
Het schijnt, die dus die doot gaet an,
 
Of si nie sochten enen anderen man.
15
Dit hebbic van vrouwen zeden,
 
Vandien lieden hier ter steden
 
Gheset, omme dat ghi sult verstaen,
 
Dat die ghene die Gode ontgaen,
 
Alse dede dit quade diet,
20
Doe God die tongen alle sciet,
 
In ghemeenre dolingen comen.
 
Nu suldi vort horen nomen
 
Die geslachten vanden lieden,
 
Ende hoe dat hem die riken scieden.

Vanden beginne vander Syten rike, ende hoe die lande vielen in dolingen. XXXVIII.

 
Falech die Hebers sone was,
 
Alsemen hier te voren las,
 
In wies tiden dat gevel
 
Dat wonder omden tor Babel,
5
Die wan, alse hi hadde XXX jaer,
 
Rugu sinen sone, dats waer,
 
C jaer ende XXX ende een
 
Nader swaerre lovien ween.
 
In sinen tiden sekerlike
10
So begonste der Syten rike,
 
Die deerste waren ende doutste mede,
 
Die lande wonnen met onvrede.
 
Nochtanne telment sekerlike
 
Niet over gerecht conincrike,
15
Want wilt volc was ende onbesceden,
 
Ende sonder redene dinc wilden leden.
 
Hier af spreect in sinen viten
 
Justinus, ende seget, dat die Syten
 
Lange jegen Egypten streden,
20
Om vordeel van haerre outheden,
 
So dat Vexoris vernoyde das,
 
Die coninc in Egypten was,
 
Ende sochtse alre eerst met stride.
 
Die Syten maectene onblide,
25
Want si hebbene verdreven;
 
Egypten ware hem upgegeven,
 
Maer die marasschen hebbent hem benomen,
 
Dat siere toe niet mochten comen.
 
Doe keerden die Syten daer na,
30
Ende destruweerden Azia,
 
Ende laghenre in XII jaer,
 
Ende setten haren tribuut daer.
 
In desen tribuut Azia stac,
 
Tote dattene Ninus brac,
35
so dat in dat XIIste jaer
 
Haer wijf om hem senden daer,
 
Dat si te lande souden keeren.
 
In desen gheviel dat II heren,
 
II coningen, jonc ende stout in haer doen,
40
Scolopitus ende Heilyoen,
 
Ute Syten worden verdreven,
 
Die met een deel haerre neven
 
Ende grote heren hem traken na,
 
Ende quamen in Capadocia,
45
Daer si met haren here laghen.
 
Met rove gingen si hem bejaghen,
 
Ende dwongen dat lant daer naer.
 
Doe worden si belaghet aldaer,
 
Ende doot gesleghen ende hare man.
50
Hare wijf daden die wapene an
 
Ende slougen dat lantvolc doot,
 
Ende maecten eene cuere groot,
 
Dat si hare sonen, die si drougen,
 
Van hem daden of versloughen,
55
Ende houden mageden, die si winnen;
 
Die woudsi niet leeren spinnen,
 
Maer jagen enter wapene pleghen.
 
Over een hebben si ghedreghen,
 
Dat si hem in haerre kintschede
60
Die rechter borst afbernden mede,
 
Dattem die mamme niet en let,
 
Sine slaen ende scieten te bet.
 
Dit geslachte quam uut Zweden.
 
Van desen es inden dach heden
65
Datmen heet der Mageden lant,
 
In Latijn Amasonia ghenant.
 
II coninginnen maecten si doe,
 
Marcesica ende Lampetoe,
 
Die hare orbare souden belopen.
70
Vele dwongen si vanden Europen
 
Ende wonnen Asya dat Cleene,
 
Ende maecter stede menich eene.
 
Haren roof senden si thuuswaert,
 
Ende lieten indien aert
75
Marcesica, die si wouden,
 
Die die lande dwingen souden,
 
So dat si ende hare scaren
 
Alle daer versleghen waren.
 
Dus wart verslegen Mercesica.
80
Doe quam haer dochter Ozitia,
 
Die van orloge sere was vroet,
 
Ende noch nie na man en stoet.

Hoe trike van Egypten begonste. XXXIX.

 
Ragu, daer ic af seide hier voren,
 
Dien wart Saruch een sone geboren.
 
In sinen tiden sekerlike
 
So begonste van Egypten trike,
5
Dat stont, alsemen vint vorwaer,
 
Bi naer XVC jaer,
 
Onthier ent Cambices wan.
 
Sidert quaemt weder up nochtan,
 
Ende stont tote Augustus stonden,
10
Doe wart onder Rome ghebonden.
 
Saruch, Ragus sone, wan
 
Nachor sinen sone, den man.
 
Men leset dat in sinen tiden begonden
 
Twee riken, die lange stonden:
15
Deen was van Assurien trike,
 
Dat stont lange mogendelike
 
XIIC ende viertech jaer,
 
Onder XXXVI coningen, dats waer.
 
Doe quamen die van Meden boven,
20
Die die van Assirien verscroven,
 
Ende Arbachus die wart here,
 
Alse ghi hier na sult horen mere.
 
In Saruchs tiden begonde mede
 
In Siciomia die stede
25
Een conincrike, alsict las,
 
Dat hovet van Europen was.
 
Dat gheduurde, alst es bescreven,
 
XXV coningen leven,
 
DCCCC jaer ende XL omtrent,
30
Eert gevellet was ende ghescent.
 
Dese viere riken, sonder waen,
 
Quamen nadie lovie saen:
 
II in Azien, twee in Europen.
 
Nu sullen wi voert ten jeesten lopen.

Hoe Adams geslachte doolde tote Abrahame, ende hoe die afgoden upquamen. XL.

 
Nachor wan sinen sone Thare,
 
Die wart in sijn lant gemare,
 
Ende was van Caldee geboren.
 
Nembroth was comen, alswijt horen,
5
Die leerde daer int lant, die sot,
 
Dat tfier ware een gherecht god.
 
Nachor es niet met hem bleven,
 
Hier omme wart hi slands verdreven.
 
Dese Tharee wan Abraham,
10
Die was deerste, alsict vernam,
 
Die dorste seggen al openbare,
 
Dat een warachtich God ware.
 
Hiet gaet uut dander etaet,
 
Die stont, alst bescreven staet,
15
DCCCC ende XL vort
 
Al tote Abrahams ghebort.
 
Dus waest vander werelt beginne,
 
Doe Abraham quam ter werelt inne,
 
XXXI hondert jaer
20
Ende LXXXIIII over waer.
 
Sente Clement hi seget, die man,
 
Hoe die werelt dolen began,
 
Ende seghet, dat int negende geslachte
 
Van Adame quam volc van machte,
25
Gygante, die Gode maecten gram,
 
Daer die lovie ave quam.
 
Dat tiende geslachte ende telefste mede
 
Bleef staende indie dorperhede.
 
Dat XIIste nam van Gode
30
Vleesch orlof tetene bi gebode,
 
Ende si dat bloet souden laten.
 
In dat dertiende wart verwaten
 
Cam omme sine dorperhede,
 
Entie sine naer hem mede.
35
Int viertiende somege liede
 
Van gheenen verwatenen diede
 
Maecten den duvel outaer,
 
Ende offerden hem bloet daer,
 
Omme te doene toverie;
40
Entie stonden met haerre partie,
 
Onthier entie Jueden quamen,
 
Diese sloughen altesamen.
 
Int vijftiende maecten si afgode,
 
Ende anebedense bi ghebode.
45
Int sestiende hiet elc sijn lant,
 
Nadien dat hi was genant.
 
Int seventiende hadde Nembroth de ere
 
Ende was te Babylonien here
 
Over die Persen inder steden,
50
Ende leerdem vier anebeden.
 
Int achtiende muurdemen de steden,
 
Ende scaerden volc ten onvreden
 
Ende maecten wapene ende wet,
 
Ende sijn bailliuwen ende templen geset;
55
Entie princen bi gebode
 
Anebedemen over gode.

Van Abrahame ende van Ninius. XLI.

 
Tharee, alst hier voren staet,
 
Wan Abrahamme, ende nu gaet
 
Die derde euwe hier nu ane.
 
Tien tiden, doemen te verstane,
5
Maecte Ninus met gewout,
 
Alse Abraham was VII jaer out,
 
Die grote stat van Ninivee,
 
Drie dachvaert groet ofte mee.
 
Dander coninc, alsict vant,
10
Was hi van Surien lant,
 
Want Belus hadder coninc gewesen,
 
Sijn vader, vor hem, alse wi lesen.
 
Dese Ninus, dats al waer,
 
Was coninc LII jaer.
15
XLII jaer voer Abrahams gebort,
 
Ende X jaer was hijt vort.
 
Hi waest daer afgode af sijn vonden,
 
Alse ons vraye jeesten orconden.
 
In Ninus tiden levede Cam,
20
Die vandien vader dien godsat nam,
 
Ende was coninc in Bracteren lant.
 
Hi was die toverie eerst vant,
 
Ende was vanden sterren wijs,
 
Dies haddi ontfangen prijs,
25
So dat hi Sorrastres hiet,
 
Dat meester van sterren bediet.
 
Die VII aerten liberale
 
Vant hi mede also wale.
 
Clement seget dat hi vernam,
30
Dat hi eenen sone hadde, hiet Stram,
 
Danen tgeslachte van Persi
 
Ende van Egypten af comen si,
 
Ende van Babylonien mede.
 
Hem leerdi die bendichede
35
Van toverien ende menech quaet;
 
Oec haddi eenen duvel primaet.
 
Sindent sloughene Ninus doot,
 
Ende bernde cleine ende groot
 
Sine bouken altemale.
40
Nochtan vintmen bescreven wale,
 
Dat bouken van hem sijn bleven.
 
In so ongevallich leven
 
So viel dat volc ende in sulker scame,
 
Sonder die volgeden Abrahame,
45
Dat si hout, bome ende steen
 
Ende alle beesten over een,
 
Over gode menech kende;
 
Ja dat luut van haren ende
 
(Al eist scande datment seghet,
50
Also alst indie bouke leghet,
 
Die daer af screef sente Clement)
 
Hebben si over god bekent.

Hoe Semiramis berechte Surien. XLII.

 
Doet aldus dolende wart gemeene,
 
Abraham entie sine alleene,
 
Die van sterren sere was vroet,
 
Hi vernam wel ende verstoet
5
Biden sterren, dat een God ware,
 
Die maecte dat lichte ende dat sware,
 
Diet algader oec berecht,
 
Ende al staende houdet echt.
 
Dies quam hem dinghel te voren
10
Ende leerdem, ende liet hem horen
 
Al datten gelove lach ane,
 
Ende daer hi af was in wane.
 
Ninus wart vor sine port
 
Gescoten doot ende so vermort,
15
Ende liet een kint, hiet Ninia,
 
Dan was niet out genouch daer na.
 
Maer Semiramis sijn moeder,
 
Die van mordadicheden was vroeder
 
Dan ie man was, soe veinsde hare,
20
Dat soe die sone Ninia ware,
 
Want luut, ghedane ende langhe
 
Was na een van eenen ganghe.
 
Nieuwe maniere trac soe an
 
Van cleden, ende geboot die man,
25
Dat si hem also souden cleeden.
 
Soe entie sone onder hem beeden
 
Berechten doe Assiria
 
XLII jaer daer na,
 
Dat Ninus doot bleven was.
30
Oec genende soe hare das,
 
Dat soe maecte haren man
 
Van haren sone, ende omme dit dan
 
Was soe deerste, seggen boeke,
 
Die oint manne maecte broeke,
35
Want soe tusscen die dien
 
Den sone niet bloot en soude sien.
 
Soe maecte veste ende menege stede,
 
Ende muurde Babylonien mede
 
Met eenen mure van teglen dicke,
40
Groot ende staerc ende ongemicke,
 
XL ellen dicke ende hooch hondert;
 
C porten, des menech wondert,
 
Al gheghoten van metale.
 
Dits ongelovelic, merkic wale;
45
Maer ystorien van heilegen lieden
 
Seggen ons dit ende bedieden,
 
Ende seggen die muur es lanc
 
XL milen ommeganc.
 
Dits een wonder sekerlike
50
Vanden VII in erderike.
 
Semiramis, spreect daventure,
 
Maecte dese wonderlike mure.
 
Hier naer suldire meer af horen,
 
Hoe die stat wart verloren.
55
Orosius ghewaghet dis,
 
Dat dese Semiramis
 
Bloet begerde, ende bernde mede
 
Altoos indie onsuverhede.
 
Alsoe hadde van eenen man
60
Haren wille, dode soene dan.
 
Want soe hare kint hadde te manne,
 
Gaf soe ute eene wet danne,
 
Dat wat moeder die so woude
 
Haren sone neemen soude.
65
Justinius die scrijft al bloot,
 
Dat soe haren sone sint slouch doot.

Van Abrahame ende sinen gheslachte, hoe dat si rumden tlant. XLIII.

 
Abraham was alleene goet,
 
Al was al die werelt verwoet,
 
Sonder hi ende sine meyseniede.
 
Doe rumde hi ende sine liede
5
Sijn lant, omme ons Heren gebot,
 
Ende doe so belovede hem God
 
Dat lant van promissioene,
 
Sinen geslachte tharen doene.
 
Twee wive haddi doe te waren,
10
Agar ende Sarra, ende quam gevaren
 
Te Damas ende woende daer.
 
God die belovedem daer naer,
 
Dat van sinen vlesche soude comen
 
Cristus, der werelt te vromen.
15
Eerst drouch hem Agar enen sone,
 
Ysmael so hiet die ghone;
 
Doch so gaf hem God daer na
 
Eenen sone van Sarra,
 
Die was gheheeten Ysaac,
20
Daer hem God ane vorsprac,
 
Dat Cristus vandien soude comen.
 
Besnidenesse hevet hi genomen
 
Ende mettem al sijn ghesinde;
 
Want God hiet hem, diene minde,
25
Ende hi dede al dat God woude,
 
Omme dat hem teeren comen soude.
 
God die seide hem dat te voren,
 
Dat hi Sodoma soude storen
 
Om hare dorperlike zonden.
30
Loth wart danen quite vonden,
 
Sijns broeder sone; ende Ysaac wies.
 
Sarra staerf, sijt seker dies,
 
Ende was gegraven daer ter stede,
 
Daer Adam leghet ende Yeve mede
35
Indie twivoudege hagedochte.
 
Abraham sinen sone sochte
 
Een wijf van siere gebort,
 
Diemen Rebecca noemen hort.
 
Daer an so wan Ysaac ginder
40
Teere dracht te samen II kinder,
 
Dat was Jacob ende Esau;
 
Deen was scone ende dander ru:
 
Esau was ru ende root,
 
Jacob scone, van hare bloot.
45
Ysaac was out LX jaer
 
Tien tiden, wet voer waer.
 
Indien tiden begonde een groet rike
 
In Grieken sere mogendelike,
 
Ende stont XIIII coningen lanc,
50
Deen naden anderen aneganc.
 
Doe verleide Persius alleene
 
Den conincstoel tote Micheene,
 
Daer regneerde sijn geslachte
 
Langhen tijt sere met machte.

Van Jacobpe ende van Esau. XLIIII.

 
Esau ende Jacob sijn broeder
 
Gewiessen ende worden vroeder,
 
Ende Esau wart eerst geboren.
 
Indien tiden, alse wijt horen,
5
So hadde die outste broeder II deel,
 
Also alse hi nu geheel
 
In somech lant hevet dat leen.
 
Indien tiden haddi over een
 
Die benedixie vanden vader,
10
Ende twivoudich deel algader
 
Jeghen dien broeder vandien goede,
 
Ende alle daden si hem oetmoede,
 
Alse haren outsten ende haren here;
 
So dat Jacob met eenen keere
15
Dit recht an sinen broeder cochte.
 
Daer naer, alse den vader dochte
 
Dat hi niet langer mochte leven,
 
Hevet hi die benedixie gegeven
 
Jacobpe, in sulker gebare
20
Oft Esau selve ware;
 
Want hi was van ouden blent.
 
Alse Esau dat bekent,
 
Wilde hire den broeder omme ontliven;
 
Maer die moeder en liet niet bliven,
25
Maer soe sendde den jongen man
 
Tote haren broeder Labaan
 
In Mesopotania.
 
Dien diendi, ende nam daer na
 
Siere dochter, Lyen ende Rachel;
30
Ende met Lyen also wel
 
Nam hi eene, hiet Zelpha,
 
Met Rachel eene, hiet Bala.
 
An Lyen daer na so wan hi
 
Ruben, Symoene ende Levij,
35
Judas, Ysachar, Zabulon; daer na
 
Eene dochter, hiet Dyna.
 
Selpha drouch Gat ende Asar mede.
 
Bala drouch, dat was waerhede,
 
Dan ende Neptalym; ende Rachel
40
Drouch Joseph ende Benyamin also wel.
 
Van desen XII sonen so quamen
 
Die XII gheslachten alle tsamen
 
Van Ysrael, die tharen doene
 
Wonnen tlant van promissioene.

Van Foroneus die den Grieken haere wet gaf, ende hoe dat rike van Argos begonste. XLV.

 
In Jacobs tiden so ghevel,
 
Die oec mede hiet Ysrael,
 
Dat Foroneus, Ytacus sone
 
Ende Nyobes, was die ghone
5
Die eerst gaf den Grieken wet,
 
Ende hevet die dinc also gheset,
 
Dat hi wilde datmen sprake
 
Vorden juge ende togede sake.
 
Dese Ytacus, Foroneus vader,
10
Begonste dat conincrike algader
 
Van Argos ende was deerste here.
 
Yo sijn dochter, dats oec mere,
 
Es in Egypten ghevaren,
 
Ende brochte daer lettren te waren,
15
Die soe daer oec leerde kinnen.
 
Soe leerde mede coren winnen,
 
Ende hier omme, na hare doot,
 
Daden si hare eere groot,
 
Ende maectenre af eene godinne.
20
Foroneus sone, alsict kinne,
 
Die Apis hiet, quam mede aldaer
 
Entie wart haer god daer naer.
 
Seraphis hietsine bi namen,
 
Dien eeren si meest al te samen.
25
Indien selven tiden was
 
Levende die scone Pallas,
 
Daer si godinne af maecten hoge,
 
Ende hietense vrouwe vander orloge.
 
Nu willen wi ten jeesten keeren.
30
Jacob hadde gewoent met eeren
 
Met sinen zweer XV jaer,
 
Ende alle sine kindere daer
 
Gewonnen, sonder Benyamin.
 
Doe quam hem in sinen zin,
35
Dat hi wilde te lande varen,
 
Ende oec so hiet hem God te waren,
 
Die hem belovede te sine hoeder
 
Jeghen Esau sinen broeder.
 
Doe voer hi woch ende keerde dan
40
In dat lant van Canaan,
 
Daer hem die broeder quam te gemoete,
 
Diene ontfinc wel ende soete.
 
Bi Sychem maecti sine wone.
 
Aldaer vercrachte sconincs sone
45
Siere dochter, die scone Dyna;
 
Dies quamen sine kindere daer na,
 
Symoen ende Levij mede,
 
Ende slougen aldie man vander stede.
 
Tien tiden was Prothomeus,
50
Adlas broeder; wi lesent dus,
 
Dat hi eerst vingerlijn vant,
 
Man te draghene ane die hant;
 
Maer het was yserijn dat sine.
 
Daer in sette hi steene fine.
55
Ane den vinger naest den cleenen
 
Hiet hijt draghen, ende an el en genen;
 
Want eene adere, dat verstaet,
 
Vandien al toter herten gaet.

Hoe Joseph spelde den coninc sinen droem, dien sine broedere vercochten. XLVI.

 
Nu keeren wi daer wijt lieten staen.
 
Joseph was liefst, sonder waen,
 
Metten vader van hem allen.
 
Dies wilden sine alle doen vallen,
5
Ende vercochtene ende seiden,
 
Een dier atene ander heiden.
 
Jacob weende van deser mort.
 
Joseph was vercocht doe vort
 
In Egypten eenen groten here,
10
Hiet Futifer, die hem dede eere;
 
Ende want hi hadde so reine een lijf,
 
Dat hi den here an sijn wijf
 
Ne gheene ontrouwe doen en wilde,
 
Dies moeste die hovesce ente milde
15
Indien kaerker sijn gedaen,
 
Daer hi die drome ontbant saen
 
Den backere enten scinke mede,
 
So dattene die coninc dede
 
Halen, omme dat hi woude
20
Dat hi die drome ontbinden soude.
 
Joseph was out XXX jaer,
 
Doe hi stont vorden coninc daer,
 
Ende hem sinen droem telde,
 
Ende voerseide ende voerspelde
25
Die VII goede jaer entie quade.
 
Doe wart hi bides coninx rade
 
Here ende prince van alden landen,
 
So dat al stont an sinen handen.
 
Dits der Byble vraye jeeste;
30
Maer omme dat ic tminste ende tmeeste
 
Ghedicht hebbe in Scolastica,
 
Dies lidict lichte, ende gha
 
Ten jeesten, die hier niet en staen.
 
Pharao die gaf sonder waen,
35
Die coninc, Joseph teenen wive
 
Futifers dochter, die van live
 
Maget was ende scone nochtan,
 
Daer hi sine II sonen ane wan,
 
Manasses ende Effraym mede.
40
Nu suldi horen hier ter stede
 
Van Assenech, Josephs wijf,
 
Dies die Byble maect een blijf.

Hoe Joseph corenghaderdetes coninx behouf, ende van Assenechs torre, Futifers dochter. XLVII.

 
Int eerste jaer vanden VII goeden
 
Sendde die koninc Joseph, den vroeden,
 
Dat hi soude versamen coren.
 
Gevaren quam hi, alsewijt horen,
5
Int lant, daer Futifer was here.
 
Hi hadde eene dochter scone sere,
 
Ghelijc den Eubreuschen vrouwen,
 
Die man en wilde hebben no scouwen:
 
Assenech hiet soe, leestmen hier.
10
Verwaent was soe ende seere fier,
 
Noch noint man en sach hare.
 
Bi haers vader zale aldare
 
Stont een tor, hooch up te siene,
 
Daer waren in camere tiene.
15
Deerste was scone ende groot:
 
Van maerbre, profier, sonder genoot,
 
Waest gepaveert; die weghe gemene
 
Al vul precieuser steene;
 
Die balken van goude fijn.
20
Die goden, die in Egypten sijn,
 
Die Assenech hebben woude,
 
Stondenre selverijn ende van goude:
 
Die anebededse ende ontsach
 
Die joncvrouwe nacht ende dach.
25
Dander camere hadde te deele
 
Der joncvrouwen diere juwele.
 
Die derde hadde alle rijchede,
 
Diemen conde gepensen mede;
 
Alrehande dranc ende spise,
30
Dies herte gherde in alre wise.
 
Oec waren in dandere sevene
 
VII joncvrouwen, reene van levene,
 
Die hare daden haer ghemac,
 
Ende daer noit man an en sprac.
35
Indie camere, daer Assenech lach,
 
Stont eene veinstre oest jegen den dach,
 
Die was groet, scone ende goet;
 
Eene andere ten zuden stoet,
 
Entie derde stont int nort.
40
Daer was een bedde met goude gebort,
 
Met puerpere ende met bissen gedect,
 
Daer noit man, alsemen vertrect,
 
Up ne sat: dat was die ruste
 
Van Assenech, alst haer luste.
45
Omme dat huus so lach een hof,
 
Hoghe ghemuurt, daer wonder of
 
Bescreven es; want porten viere
 
Waren daer van ysere diere:
 
Telken XVIII jongelinge,
50
Wachtende der joncvrouwen dinge.
 
An deene zide was eene fonteine,
 
Springende, scone ende reine,
 
In dat hof, in dat proyeel,
 
Ende eene cysterne, die al gheel
55
Alden overloep ontfine:
 
Nie sach man so diere dinc.
 
Bome waren inden hove,
 
Die vrucht drougen van groten love.
 
Assenech was openbare
60
Groot, vulcomen alse Sare,
 
Scone alse Rebecca also wel,
 
Ende vulmaect alse Rachel.

Van Joseph ende van Assenech, hoe si hem ondersaghen. XLVIII.

 
Joseph sinen bode geweghet,
 
Die dat Futifere seghet,
 
Dat hi mettem herbergen coemt.
 
Alse Futifer hort, datmen noemt
5
Josephe, wart hi sere vro,
 
Ende seit siere dochter also,
 
Dat daer quame Josephs bode,
 
Die de cracht hadde van Gode,
 
Ende hi wilde, alsoe hi quame,
10
Dat soene te manne name;
 
Maer soe antworde alse die fiere,
 
Dat soe ne ghenen prisoniere
 
Te manne name; maer alleene
 
Eens coninx sone, scone ende reene.
15
Doe si onderlinghe spraken
 
Van aldus gedanen saken,
 
Quam Joseph, ende soe es saen
 
In hare camere gegaen.
 
Joseph quam up Pharoens wagen,
20
Die ghuldijn was al indien dagen,
 
Daer waren in IIII witte perde.
 
Selve sat hi na conincs werde
 
Gecleet ende gecroent met goude,
 
Ende een tekijn van ghewoude,
25
Dats een ceptre, in diere gebare
 
Ofte hi selve coninc ware.
 
Futifer ende sijn wijf mede
 
Quamen hem jegen; nadien zede
 
Neghen si hem, ende holpen hem of,
30
Ende leeddene in dat scone hof,
 
Ende men sloot die porten toe.
 
Assenech die saghene doe,
 
Ende hare hevet int herte getreget,
 
Dat soe hevet overdaet gheseget,
35
Ende seide: ‘Nu es commen sekerlike
 
Die zonne vanden hemelrike;
 
Wie mochte wanen onder den trone,
 
Dat Joseph ware also scone!’
 
Joseph was eerlike ontfaen.
40
Doe vragedi Futiferre saen,
 
Wie dat wijf ware, die up hem sach
 
Ter camere veinstre, daer soe lach.
 
‘Doese woch!’ sprac hi te hande;
 
Want die vrouwen vanden lande
45
Daden hem so grote pinen
 
Omme minne, dat hi waende dwinen,
 
Ende senden hem boden ende giften mede,
 
Die hi onwerdelijc van hem dede.
 
‘Hets mijn dochter,’ sprac de wert dan,
50
‘Die onwert hevet alle man;
 
Die noch noit man en sach,
 
Dan wi heden up desen dach,
 
Du ende ic; waert di ghename,
 
Ic wilde dat soe di groeten quame.’
55
- ‘Essoe maget, come hare,
 
Ic minse of soe mijn zuster ware.’
 
Doe haledse die moeder saen,
 
Ende deedse voer Josephe staen.
 
‘God houdu!’ sprac soe soetelike,
60
‘Gods gebenedide van hemelrike!’
 
Joseph sprac: ‘God make u goet,
 
Die alle dingen wesen doet!’
 
Doe wilde soene cussen nadien zede,
 
Maer Joseph hem bet achterdede,
65
Ende seide: ‘En betaemet genen man,
 
Die Gode minnet ende hem roept an,
 
Dat hi een wijf cussen soude,
 
Die dode, stomme afgode van goude
 
Cusset ende oec anebeet,
70
Ende te haerre taflen eet.’

Van Assenech droufhede, ende hoe soe Josephe minde. XLIX.

 
Assenech die weende onsochte,
 
So dats Josephe verdochte,
 
Ende leide up hare hovet sijn hant.
 
Doe vervroyde soe te hant,
5
Ende ginc ziec te bedde waert,
 
Van bliscepen ende van joien vervaert,
 
Ende hevet der afgoden verteghen.
 
Joseph dede sijns wel pleghen,
 
Ende alse hi henen varen soude,
10
Bat hem Futifer ende woude,
 
Dat hi mettem bleven ware;
 
Maer Joseph maket ommare.
 
Doe belovedi hem, eist dat hi mach,
 
Te keerne upten achtenden dach.
15
Assenech hare gode nam,
 
Alse diere up was worden gram,
 
Ende warpse ter nort veinster neder;
 
Al hare spise vort ende weder,
 
Die diere was ende vele tien stonden,
20
Warp soe altemale den honden.
 
Haer hoeft ende haer parement
 
Bestroyde soe met asscen omtrent,
 
Ende weende VII daghe sere.
 
Ten achtenden en dede soe nemmere,
25
Dan soe ter oest veinster ginc staen.
 
Soe sach die dachsterre saen,
 
Enten hemel daer bi upgaen,
 
Ende grote claerheit daer ute slaen.
 
Doe soe dit sach, viel soe neder saen.
30
Mettien quamer, alse een man gedaen,
 
Een ingel, diese upstaen dede;
 
Ende alsoe up hem mercte mede,
 
Dochti hare Josephs gelike.
 
Dies viel soe neder sekerlike;
35
Maer dingel heefse upgeheven,
 
Ende hare goeden troost gegeven,
 
Dat soe dasschen woch dade
 
Ende hare droevelike gewade,
 
Ende dade hare beste cledere an,
40
Ende quame weder te hem dan.
 
Dit dede die joncfrouwe. Hi seide doe,
 
Dat soe soude wesen vro;
 
Want God hadde, sonder waen,
 
Hare penetencie ontfaen,
45
Ende hare name ware gescreven,
 
Daer in staen die ghene die leven;
 
Ende seide haer mede overluut,
 
Dat soe soude sijn Josephs bruut.
 
Assenech den ingel bat
50
Over die VII mageden dat,
 
Hare gesellekine van ere oude,
 
Dat hise benedien soude:
 
Dit dede hi ende sciet van hare.
 
Mettien so quam hare die mare,
55
Dat Joseph quam, die heilege man.
 
Ter porten ginc soe neder dan,
 
Ende teersten hi quam binden hove,
 
Groete soene met groten love,
 
Ende seide hem des ingels wort.
60
Ten naesten daghe daer na vort
 
Eeschedise den coninc Pharaoene,
 
Diese hem gaf tsinen doene,
 
Ende sette elc eene crone
 
Up sijn hovet, diere ende scone,
65
Ende maecte hem VII feesten,
 
Ende geboot den minsten enten meesten,
 
Dat niemene te werke gaet
 
Alse langhe alse die feeste staet.

Hoe Joseph sinen broederen coren vercochte, ende hoe Jacob in Egypten quam. L.

 
Dus hevet God Josephs armoede
 
Algader brocht te groten goede,
 
Omme dat hi hem hilt sonder zonden.
 
Die VII jaer, die vulle stonden
5
Van corne, die leden ende daer naer
 
Quamen die VII quade jaer,
 
Alse die coninc in drome sach.
 
Joseph ondede uptien dach
 
Die scuren ende vercochte tcoren:
10
Els hadde alt volc sijn lijf verloren.
 
Die oec van vremden lande quamen,
 
Hem vercochtijt oec te samen.
 
Sine broedere hi daer comen siet,
 
Hi kennedse ende si hem niet.
15
Hi sprac an hem met talen swaer,
 
Ende hietse spierres al openbaer;
 
Doch wart hi wenende ende lijede das,
 
Dat hi haer broeder was.
 
Hi ontboot sinen vader,
20
Die quam met sinen volke algader,
 
Ende Pharao die gaf hem
 
In Egypten tlant van Jessem.
 
Tien tiden was hi out vorwaer,
 
Jacob selve, C ende XXX jaer.
25
Pharao wonderets menechfout,
 
Dat hi so scone was ende so out.
 
Men leest in cleene Genisis
 
(Dat een heimelic bouc oec is),
 
Dat Assenech inden keer
30
Orlof nam anden zweer.
 
Alse soene ter coemst hadde gegroet,
 
Quam hare doe int gemoet
 
Des coninx sone in sine zale,
 
Ende soe bequam hem so wale,
35
Dat hi Symoene ende Levi,
 
Josephs broedere, die hare waren bi,
 
Groot goet ende miede boot,
 
Omme Josephe te slane doot,
 
Updat hi twijf mochte gewinnen;
40
Maer sine wildens niet beginnen.
 
Doe ginc vort die bose man
 
Tote Gad ende tote Dan,
 
Ende seide in valscen treken:
 
Hi hadde Josephe horen spreken,
45
Dat hi na sijns vader doot
 
Hem soude doen pine groot,
 
Omme dat sine hadden vercocht;
 
Ende hem hadde oec gedocht,
 
Dat si niet sculdich waren gheel
50
Te hebbene recht broederdeel,
 
Want si an joncwive waren gewonnen,
 
Ende niet vander edelheit connen.
 
Dus riet hi hem beede gader
 
Joseph te slane, ende hi sinen vader.
55
Dus es hi ten coninc gegaen,
 
Ende en hadden die wachters gedaen,
 
Hi hadde sinen vader doot.
 
Doemen hem dit dus verboot,
 
Nam hi mettem L man,
60
Ende quam aldaer Gad ende Dan
 
Hadden geleit hare laghe,
 
Om Joseph te slane ende hare mage,
 
Want men daer emmer moeste liden.
 
Assenech soude enwoch riden
65
Ende met hare DC man,
 
Diemen daer alle slouch inden dan,
 
Sonder eenen, die van desen doene
 
Levi ende oec Symoene
 
Lijctekijn brochte ende mare.
70
Assenech ende Benjamin met hare
 
Sijn met eenen waghen ontfloen.
 
Levi ende Symoen
 
Quamen metten haren, ende sloegen doot
 
Der andere eene paertie groot.
75
Dan ende Gad ontfloen int riet,
 
Dattem cume es gesciet.

Van Pharaoens sone ende van Assenech, hoene Benjamin warp met eenen steene, alse hi Assenech wilde neemen. LI.

 
Hier na quam Benjamin ridende
 
Met Assenech ende henen tidende.
 
Hi sach des coninx sone comen,
 
Alse die gherne hadde genomen
5
Assenech, alst wel sceen,
 
So dat hi nam eenen steen,
 
Ende waerpene tusscen hals ende hoeft,
 
So dat hi neder viel verdooft,
 
So dat hine over doot helt.
10
Doe quamen daer na met gewelt
 
Symoen ende sijn broeder Levi;
 
Dan ende Gad so sochten si,
 
Omme dat sise wilden slaen doot;
 
Maer Benjamin verboot.
15
Si namen up des coninx sone,
 
Ende dwoughen sine wonde na tgone,
 
Ende brochtene sinen vader,
 
Die dankets hem allegader,
 
Dat si hem tlijf hebben gegeven:
20
Ten derden daghe enddi tleven.
 
Pharao leefder onlanghe na,
 
Hi was out XCIX jaer,
 
Ende hi liet Josephe sijn rike,
 
Die regneerde mogendelike
25
In Egypten XLVIII jaer,
 
Ende vervogede ende leerde daer
 
Des coninx sone harde wel.
 
Jacob, die mede hiet Israel,
 
Alse hi hadde CXL jaer ende achte,
30
So bevoeldi wel an sine machte,
 
Dat hi naerde sine doot.
 
Joseph hi te hant ontboot
 
Ende beswoerne, so hi meest mochte,
 
Dat hi ter twivoudeger hagedochte
35
Hem graven soude dor sine lieve,
 
Daer Adam leghet ende ver Yeve,
 
Abraham ende Sarra,
 
Ysaac, Lya ende Rebecca;
 
Ende Jacob wart daer oec begraven.
40
Maer Rachel messede der gaven;
 
Want soe van Benjamine bleef doot,
 
So was soe met rouwen groot
 
Begraven bi Bethleem.
 
Jacob dede comen voer hem
45
Sine sonen, ende seidem mettien
 
Die dinc die sullen ghescien,
 
Ende voerseidem die coemst ons Heren
 
Some benedijedise met eeren,
 
Ende some en seinde hise niet,
50
Want die heileghe Geest hem riet.

Hoe die kinderen van Israel quamen in pinen na Josephs doot, ende hoe deyghijndoem begonste vanden Jueden. LII.

 
Joseph regneerde alse here
 
In Egypten met groter eere;
 
Onder V coningen wart hi lief.
 
Deerste diene ter eeren hief,
5
Dien heet Scolastica Neffrem;
 
In andere boeken heetmen hem,
 
Dat hi hiet coninc Pharao,
 
Entie Byble wille also.
 
Want doe Abraham was geboren,
10
Alse ons coroniken doen horen,
 
Worden in Egypten heren
 
Die Tybeye met grotere eeren,
 
Ende warent C ende XCI jaer.
 
Doe quam ander volc daer naer
15
Ter cronen, der Herden geslachte,
 
Die regneerden met crachte
 
C ende III jaer harde scone:
 
Dese hieten Pharaone
 
Noch. Die croniken altesamen
20
Ne weten van els geere namen.
 
Maer doe Joseph, wet vorwaer,
 
Gheregneert hadde XIII jaer,
 
So wart een, hiet Amisidis, here
 
XV jaer ende nemmere;
25
Maer Jacob staerf in Egypten daer
 
In Amisidis XVde jaer.
 
Daer naer drouch Tebroen crone
 
XIII jaer te sinen lone.
 
Amonefis hi drouch daer naer
30
Die crone maer XXI jaer.
 
Menfers was XII jaer here.
 
In sijn neghende, seget die leere,
 
Staerf Joseph bi Gods gewout,
 
C jaer ende X out.
35
Ende daer begonde, wet wel,
 
Teygijndoem van Ysrael,
 
Ende si bleven indiere maniere
 
C jaer XL ende viere.
 
Dese Menfers wilde weten niet,
40
Hoe dat Egypsche diet
 
Staende bleef bi groter vrihede
 
Bi Josephs moghenthede;
 
Dies sette hi dYsraelsche scare
 
In groten eygijndoeme sware;
45
Nochtan hiet hi ende gheboot,
 
Datmen sloughe die kindere doot,
 
Die mans vorme hadden also wel
 
Onder die van Ysrael.
 
Dit hiet hi den vroeden wiven,
50
Maer sine wildere geen ontliven.
 
Doe gheboot hi, want hijt woude,
 
Datmense in Nylus werpen soude;
 
Want hi ontsach, alsi wouden,
 
Dat si hem slands verdriven souden;
55
Want een wise seide hem te voren,
 
Dat danen soude sijn geboren
 
Een kint van Ysrael, dat soude onteren
 
Egypten met alden heren.
 
Ende alst Comestor doet verstaen,
60
So waerre kindere vele verdaen,
 
Daer God omme vallen liet
 
Dat verdoemde Egypsche diet
 
In dolinghen, die dusdanech is
 
Van haren god, die hiet Apis.

Van eenen Aspis den afgod ende van eenen Seraphis. LIII.

 
Plinius die wille ghien,
 
Dat hi Apis hevet ghesien.
 
Het quam gegaen uter rivieren
 
Een dier, naer eens verren manieren,
5
Onversien, men wiste wanen,
 
Dat hadde gelijc eere manen
 
Een tekijn uptie scouderen staende;
 
So quam tfolc lopende ende gaende,
 
Tamboerende, singende, ende bliesen;
10
Doe hief hi up, oochsiens den riesen,
 
Indie lucht indiere gebare,
 
Alse oft hem dorelief ware;
 
Ende des daghes dat hi hem verbaerde,
 
Verloos menne, ende voer sire vaerde.
15
Sulke seggen dat hi alle jare
 
Up Seraphis dach quam dare;
 
Sulke seggen datmens niet en sach
 
Dan te X jaren up eenen dach;
 
Andere seggen men sages niet,
20
Sonder dan alst es ghesciet,
 
Dat een gherecht pape ende een goet
 
Tote Cycopolis was ende vroet.
 
Nu seghet Vincent, die Seraphis
 
Was ander sake dan Apis,
25
Ende beede hilden sise over god
 
Die van Egypten, het was so sot.
 
Doch waest al eens, wi lesent dus:
 
Apis was sone Foroneus,
 
Die eersten int rike maecte wet.
30
Alse hi in Grieken hadde gheset
 
Egylans, die sijn broeder was,
 
Die deerste coninc, alsict las,
 
Was daer in Sicimonia,
 
Dat nu Moreie heet verre ende na,
35
Voer hi in Egypten daer naer,
 
Ende wart god gemaket daer.
 
Augustijn, die grote clerc,
 
Seghet daer af mede in sijn werc:
 
Apis, die van Argos was
40
Wilen here, alsict las,
 
Voer in Egypten wilen eere.
 
Aldaer so staerf die here,
 
Ende wart Seraphis ghenant.
 
Sindent maectemen int lant
45
Enen tempel in sine eere.
 
Die meeste god, die meeste here
 
So waest, die in al hare steden
 
Die van Egypten anebeden.
 
Het was geset oec ende ghecuert,
50
Dat hi tlijf hadde verbuert,
 
Die seggen dorste ende bliven in desen,
 
Dat hi mensche hadde gewesen.
 
Maer dien varre, dien te siene
 
Wilen plaghen die Egyptiene,
55
Ende te anebedene over god,
 
Alse verwaent volc ende sot,
 
Die hiet Apis, niet Seraphis.
 
Ende alsemen nemmeer en sach dis,
 
Ende haer god dus was verloren,
60
Hebben si een calf vercoren,
 
Dattem dochte al overwaer
 
Rechts alse Apis sijn ghehaer;
 
Dat anebeeden si ende eerden,
 
Want si die sake also verkeerden,
65
Dat si weten wilden voerwaer,
 
Dat hem god gesent hadde daer;
 
Ende also hildent die keytive,
 
Ghelijc Aspis van dode te live
 
Verreesen ware ende wedercomen:
70
Aldus lietse God verdomen.
 
Solinus scrijft, een heydijn man,
 
Dat die van Egypten hem houden daeran,
 
Dat si voer god anebeden
 
Apis, eene coe, van dulheden;
75
Ende alsemen dien siet eens int jaer,
 
So volgen hem die kinder naer,
 
Ende roepen ende gebaren,
 
Ghelijc of si dronken waren.
 
Die van Menfes vander stede
80
Houden sine feeste mede
 
In eene wonderlike maniere;
 
Want si in Nilus die riviere
 
Werpen eenen nap van goude
 
Up sine feeste dor sine houde.
85
In dese dolinge, in desen val
 
Lietse God bedi comen al,
 
Omme dat si waren also fel,
 
Dat si die kindere van Ysrael
 
In Nylus der groter riviere
90
Verdrinken daden alse diere.
 
Van desen goden hebbic gheset,
 
Want ghi verstaen sult te bet,
 
Dat liede quaet waren in haer leven,
 
Die die heidine hebben verheven
95
Te goden, ende sise anebeden.
 
Noch hier naer suldi vinden in steden,
 
Hoe van desen Seraphis
 
Sijnt was gemaket een ghechis,
 
Ende hoe sijn tempel wart gevelt
100
Al ter neder met ghewelt
 
Vanden keyser Theodosius:
 
Die jeeste hevet in aldus.
 
Joseph hadde C jaer ende X,
 
Alse hi staerf dus naden ghesciene,
105
Ende alle sine broedere oec mede
 
Storven in Egypten die stede;
 
Maer haer ghebeente was gedraghen
 
Ende geleit met haren maghen
 
In Ebron, also alsict kende.
110
Deerste bouc neemt hier ende.

Vorige Volgende