Sinte Franciscus leven

[· XVI ·]

[ § I ]

Hort hier sine miraclen claer
Van der kerke geprouft waer.

⁺TEn love enter groter ere
Des almachtichs Gods ons heren
Somech miracle ic hier vergadre
Van Fransoise, den helegen vadre,
Die God dor hem heeft gedaen
Sijnt hine heeft met hem ontfaen.
Ende meest genoucht in minen sin

+ 1.

[p. 261]

 

Daer of te nemene mijn begin,

 

Daer des crucen cracht wart in getoget,

 

Gods wet vernieut ende verhoget.

8045

Fransois, de helege niewe man,

 

Wort met niewer miracle dan

 

Der werelt cont gemaect mede;

 

Ende met sonderlanger vrihede,

 

Hier te voren al ongehoort,

8050

So cam zine name voort;

 

Dat was metten helegen wonden,

 

Die an Jhesus Cristus stonden,

 

Ende an sinen sterveliken lechame

 

Scone waren ende so bequame.

8055

⁺Wat so menscelike tonge

 

Hier of seide of te zonge,

 

Ne mochte den love no der ere

 

Liet geliken nemmermere.⁺

 

Al sijn nerenst ende al sijn wille,

8060

Waest openbare ofte stille,

 

Ende zijn gepens dedi keren

 

Altoos omtrent tcruce ons heren.

 

Ende om dat hi des crucen figure,

 

Die in sire herten also sure

8065

Geparst was *, soude an sinen live

 

Togen voren man ende wive,

 

Besloot hi hem int cruce mede,

 

Als hi sijn abijt an dede

 

Van penitencien, ende toochder ane

8070

Des crucen vorme ende sine gedane.

 

Recht als sijn zin gedaen adde an

 

Jhesus den gecruusten man,

 

Wildi dat sijn lechame an dede

 

De wapene van der cruce mede.

8075

Want onse here adde verstreden

 

Daer mede Lucifers mogentede;

 

Des wildi in de selve baniere

+ Fol. 45'b

+ E

[p. 262]

 

Ebben zine saudeniere.

 

Ja ende van al sinen beghinne,

8080

Dat hi eerst began met sinne

 

Te dienne den gecruusten here.

 

Gesciede hem dor menige ere

 

Van den cruce, alsmen mach lesen,

 

Wilmen de vite besien van desen,

8085

Hoe men heeft te · vij · stonden

 

· Vij · tekine van hem vonden,

 

In gepense, in doden, in minnen,⁺

 

Daer men bi wel mach bekinnen,

 

Hoe hi den gecruusten here

8090

Geleec in der lieven zere.

 

Die uutnemende goedertierhede

 

Van den hogen coninc mede

 

Es haren minres onderdaen

 

Buten allen menscen waen,

8095

Die desen wilde dragen doen

 

Van sire crucen dat ponioen,

 

Als die met sonderlanger minne

 

Die cruce drouch in sinen zinne

 

Dat hi daer of sonder waen,

8100

⁺Sonderlange ere soude ontfaen.

 

⁺DEser miracle, daer wi of spreken,

 

Die so vast es, men canse gebreken,

 

Niet bi orconde diese zagen

 

Ende tasten in haren dagen,

8105

Die gelovich sijn in haren doene,

 

Maer mede met visioene

 

Ende ooc bi miraclen groot,

 

Die gescieden na sine doot,

 

Geven ons gelove mede

8110

Of te doene de twivelichede.

 

Want bedi het cam aldus:

 

De negende paues Gregorius,

 

(Daer Fransois of seide te voren

+ E

+ Fol. 46a

+ 2.

[p. 263]

 

Dat hi paues soude sijn vercoren)

8115

Eer hi desen scriven dede

 

Ondre dandre santen mede,

 

Drouchi twivel in sijn gedochte

 

Vander zijtwonde, hoet wesen mochte.

 

Up ene nacht so ghesciede,

8120

(Hi seit wenende sine liede)

 

Dat hem Fransois te voren cam,

 

Int upsien hart ende · i · deel gram,

 

Ende scaltene, dat hi in den zin

 

Enigen twifel liet comen in.

8125

Den rechtren arem hi up trect

 

Entie wonde hem ondect;

 

· J · vaetkin eeschti * ende hi ontfaet

 

Tbloet dat uter wonde gaet.

 

Die paues in sinen slape an dole

8130

Brinct, als hem dinct, · i · viole.

 

Die vul wort, al was soe diep,

 

Van den bloede, datter uut hep.

 

Sidemeer, lude ende stille,

 

Eerdi met so groter wille

8135

Die miracle van der wonde,

 

Dat hi gedogen niene conde

 

Dat enich man, bi gere hovaerde,

 

Die pretisieuse tekine veronwaerde,⁺

 

Hine deit hem zwaerlike ontgelden

8140

In · i · sonderlange scelden.

 

⁺EEn minderbroeder, · i · predicare,

 

Van wien dat verre was de mare,

 

Alsmen hem te meniger stonden

 

Nerenstelike seide van dien wonden,

8145

⁺Als hi in mensceliken gedochte

 

Dese miracle besochte,

 

Hoet bi redene mochte wesen,

 

Cam hem an twivel van desen.

 

Als hem aldus menigen dach

+ E

+ 3.

+ Fol. 46b

[p. 264]

8150

Twivel in den zinne lach,

 

Ende hire dicken jegen vacht,

 

Daer hi sliep up ene nacht,

 

Fransois hem al daer verbaerde

 

Sine voete beslegen in daerde;

8155

Omoedelike wreet hi cam

 

Ende gedogelike gram.

 

Hi sprac: ‘Wat werringe van stride

 

Es in di nu ter tide?

 

Wat onrenichede van wane?

8160

Sie mine hande ende voete ane!’

 

Als hi de hande duerslegen sach

 

Ende hi bekennen niene mach

 

Van den voeten ooc de wonden,

 

Om dat si bemoedert stonden,

8165

Seide Fransois te hem met moeten:

 

‘Vach de muedre van minen voeten,

 

Ende kenne der naglen stede.’

 

Als dit de broeder omoedelike dede,

 

Dede hi de aerde of, als hi best mochte,

8170

Ende custe de wonden sochte.⁺

 

Hi ontwiec te hant na dat

 

Ende maectem met tranen nat,

 

Enten waen dien hi heeft gedregen,

 

Die met muedren was beslegen,

8175

Heefti gemaket rene

 

Met biechten ende met wene.

 

⁺IN Rome was bin der steden

 

Ene vrouwe van sconen zeden

 

Ende van magen wel geboren,

8180

Die Sinte Fransoise adde vercoren.

 

In hare bede camere binnen,

 

Daer soe Gode bat met minnen,

 

Hadsoe soe sijn gebeelde gescreven.⁺

 

Eens es soe in gebede bleven

8185

Ende heeft gont beelde besien,

+ E

+ 4.

+ E

[p. 265]

 

Daer an ne vant soe niet mettien

 

Die tekene van den · v · wonden;

 

Wonder ende rouwe hadsoe tien stonden.

 

Maer dan was te wondeme niet,

8190

⁺Dat soere dat niet an siet,

 

Datter niet an gescreven was.

 

Als hare dus wonderde das,

 

Waer bi dat wesen mochte,

 

Up enen dach, alsoet besochte,

8195

De · v · wonden soere an ziet

 

Recht alsmen te scrivene pliet.

 

Die vrouwe wort soe vervaert,

 

De dochter riep soe dare waert,

 

Ene joncfer goet ende devoot,

8200

Ende vraechde haer met nerenste groot,

 

Of dat beelde totien stonden

 

Hadde gewesen sonder wonden.

 

Die dochter zweert, dies niet ontsaect,

 

Dat sonder wonde was gemaect.

8205

Ne waer, om dat der lieder zin

 

Hem selven dicken val brinct in

 

Ende waerhede in twivele keert,

 

Der vrouwen herte wort echt verseert

 

In enen twiveliken waen,

8210

Oft beelde oit also adde gestaen.

 

Maer de macht Gods, die niet woude

 

Datmen veronwaerden zoude

 

Deerste miracle, heeft dander gedaen.

 

Wont de wonden die te gaen⁺

8215

Entat beelde blever of bloot,

 

Om dat de miraclen groot

 

Togen soude ende prouven daer.

 

Dat die eerste ware waer.

 

⁺IN Catalongen, tote Ylerde,

8220

Gevel dat in groter werde

 

· J · goet man, ende hiet Jehan,

+ Fol. 46'a

+ E

+ 5.

[p. 266]

 

Sinte Fransoise gewan,

 

Die enen wech ginc herde spade,

 

Daer ene lage lach bi rade

8225

Om enen doot te slane;

 

Niet om hem te begane,

 

Maer om enen andren zine gelike,

 

Die met hem cam de zelve wike.

 

Die lage es up gesprongen dare

8230

Ende waende dat hi de viant ware,

 

Ende gaven hem so zware wonden,

 

Dat daer ne was in dien stonden

 

Gene hope om sijn leven.

 

Deerste slach, die hem was gegeven,

8235

⁺Adde hem of geslegen wel naer

 

Scoudre ende arem alledaer.⁺

 

Onder dene spene so lach

 

Daer toe mede so zwaer · i · slach,

 

Dat die wint daer of, sijt seker dies,

8240

· Vi · kercen tsamen ute blies.

 

Sijn genesen, mochtmen sien,

 

Stont an genen cirorgien,

 

Want so stonken sine wonden,

 

Dat sijn wijf te dien stonden

8245

Dat gedogen niet ne mochte

 

Ende daer geen troost toe ne dochte.

 

Die gewonde man hem keerde

 

An Fransoise, dien hi eerde,

 

So hi best mochte in sire clage,

8250

Ende want hine onder de slage

 

Metter moeder Gods, Marien,

 

Aneriep *, dus horic lien.

 

Entoe hi in der mesquame

 

Dicken aneriep Fransoise name,

8255

Stont · i · vor hem tier tijt

 

In eens minderbroeders abijt,

 

Die ter veinstre cam in gegaen

+ Fol. 46'b

+ K

[p. 267]

 

Ende noomdene bi sire name zaen.

 

Hi seide: ‘Want du di troosts an mi,

8260

God zaldi quiten bedi.’

 

Die zieke vraechde, wie hi ware.

 

Hi seide: ‘Fransois!’ openbare.

 

Bet na cam hi hem tien stonden

 

Ende heeft hem de bande ontbonden,

8265

Ende salveden, also hem dochte,

 

Alle zine wonden zochte.

 

Als hi hem daer besief vanden

 

Metten helegen dor boorden handen,

 

Voer daer hene al de stanc,

8270

Ende hi genas eer iet lanc

 

Als gesont als hi was eer.

 

Ende Fransois dede danen keer.

 

Als hem gevoelt genesen,

 

Wart hi lude lovende in desen

8275

Fransoise ende onsen here mede

 

Ende riep sijn wijf daer ter stede.

 

Soe es te hant daer gegaen;

 

Den man seitsoe vor haer staen,⁺

 

Dien soe waende * ende weten woude,

8280

⁺Datmen naest dages graven soude.

 

Van wondre riep soe so vervaert,

 

Dats de geburte geware waert.

 

Sine vrienden earner toe

 

Ende pijnden hem daer doe

8285

Te bedde te bringene in der gebare

 

Of hi in frenesien ware.

 

Hi weder stont ende toochdet desen,

 

Of hi al up es ghenesen.

 

Van wondre wortsi so vervaert,

8290

Dat elc wel na zinneloos waert

 

Ende bewaenden hem das,

 

Dat al ware · i · gedwas;

 

Want die si te voren sagen

+ E

+ Fol. 47a

[p. 268]

 

Sticken gehouwen van slagen⁺

8295

Ende verdwenen in corter stont,

 

Sien si nu vro ende gezont.

 

Hi die gesont daer waert

 

Seide: ‘Ne weist niet vervaert;

 

Hout niet vor favele, radic u,

8300

Want Sinte Fransois was hier nu

 

Ende met zine helege wonden

 

Genas hi mi nu ten stonden.’

 

So datmen dese mare vernam,

 

Ende tvolc algader ginder cam

8305

Ende worden vroet al dare,

 

Wat crachte an Fransoise vonden ware

 

In teken also openbaer,

 

Bliscap, wonder en vaer

 

Adden sijs ende loofden Gode

8310

Ende Fransoise zinen bode.

 

Wel eist recht, merket algader,

 

Dat Fransois, de helege vader,

 

Die na den vleesce was doot

 

Ende levede in Abraems scoot,

8315

Met sire jeghenwordichede,

 

Die zere was te wonderne mede,

 

Den man, die doot gewont dochte.

 

Dat hine met zinen tastene sochte

 

Weder brochte ter gesonden,

8320

Want hi drouch des heren wonden,

 

Die ontfarmelike doot wilde ontfaen

 

Ende wonderlike van dode up staen,

 

Om dat hi Adaems geslachte,

 

Half doot * ende gewont onsachte,

8325

⁺Genesen zoude bider viertuut,

 

Die ginc te zinen wonden uut.

 

⁺Tote Poelien in ene poort,

 

Die men Potencia nomen hoort,⁺

 

Was · i · canonec van goeder maniere,

+ E

+ Fol. 47b

+ 6.

+ K

[p. 269]

8330

Diermen hiet den here Rogiere.⁺

 

Up enen dach soude hi mede

 

Ter kerke doen zine gebede,

 

Daer Sinte Fransoise beelde stoet

 

Metten wonden root als · i · bloet;

8335

So dat hem int herte scoot

 

Twonder van der miracle groot

 

So ommogelijc, so ongewone,

 

E wort twivelende om tgone.⁺

 

Doe hi gewont wort in den zin

8340

Ende hi pensde uut ende in,

 

Word hi onder zinen hantscoe

 

Sere gewont te hant al doe.

 

In de luchter hant * als enen slach

 

Verhordi, recht alsmen mach

8345

Enen arenborst horen slach.⁺

 

Wonde ende slach vervaerdene zaen

 

Ende trac den hantscoe vander hant

 

Om te ziene dat hi vant.

 

In zine palme, ter middewaerde,

8350

Vant hi ene wonde, diene vervaerde,

 

Daer te voren al was geheel,

 

Als oft gedaen adde · i · quareel,

 

Daer hitte uut vlooch ende brant,

 

Datti bederven waende te hant.

8355

Sere was te wonderne dat

 

Die hantscoe adde geen gat.

 

Dus andworde de bedecte wonde

 

Der bedecter herte gronde.

 

Als hi dus riep daer dage twee,

8360

Als hi adde utermaten wee,

 

Ondecti al den lieden mede

 

Sire herten ongelovichede.

 

Hi zeigt, hi zwert, ende hi liet,

 

Dat hi in den here gebenediet

8365

Fransoise houdet over waer

+ E

+ E

+ E

[p. 270]

 

Die wonden ende sal altoos daer naer.

 

Omoedelike bidt hi zere,

 

Dor der helegher wonden ere,

 

Met beden ende met tranen toe,

8370

⁺Dat hi hem genaden doe.

 

Dit was wonderlike dinc:

 

Als de twivel hene ginc

 

Entie zin wort van cranken gronde,⁺

 

So verghinc te hant de wonde.

8375

Swere, hitte al hene dreef,

 

So datter geen litekin bleef.

 

Dus es de ziecheit van den zinne

 

Bider wonde, die tvleesch adde inne,

 

Genesen bi ons heren cracht,

8380

Hande ende sijn zin al gesacht.⁺

 

Hi wort · i · omoedich man,

 

Fransoise jonstic voort an,

 

Enten freren minre mede

 

Vrient met alre vriendelichede.

8385

BOen aventure, diet eerst dichte,

 

Seit dat die bisscop vanden gestichte

 

Dese miracle hevet gescreven

 

Ende met lettren uut gegeven,

 

Entat hi dese dinc zelve sende

8390

Ter steden daer hise bekende.

 

Niemen ne twivele in genen stonden

 

Dan van den helegen wonden,

 

Niemen dragher in quaden moet,

 

Want onse here die es goet,

8395

Ende onsen here betaemt lichte

 

Te gevene so scone ghichte.

 

Want oft so es, so merct hier inne.

 

Dat bider uutnemender minne

 

Vele leden met groten derste

8400

Ant hooft hem gevoegen Kerste,

 

Om datmense in alre tijt

+ Fol. 47'a

+ E

+ E

[p. 271]

 

Eens getekent vonde in den strijt

 

Ende si behoren souden mede

 

Alle tere waerdichede.

8405

Niemen goeder zeggen dan

 

Dat dese wonden van desen man

 

Yet waerdich sijn datmense kere

 

Els dan tons heren ere.

[ § II ]

Hort hier sine miracle groot
Van verweckene van der doot.

⁺BI Bonevent, doet men te verstane,
Ten castele van Mont Marane,
Minde zonderlanghe zere
Ene vrouwe Fransoise den here
Fol. 47'bEnde sciet van desen live.
Clerke camer meer dan vive
Nachts hare vigelie te zingene
Enten zouter uut te bringene.
Daer si alle sagen toe,
Rechte hare de vrouwe doe.
Onder de papen alle gadre
Riep soe enen, hare gevadre,⁺
Ende seide: ‘Hore, vader, mine zonden,
Die ic wille belien met monden.
Ic was doot ende soude te handen
Sijn gevaren in zwaren banden,
Want in adde geseit niet al
Die zonden, die ic seggen sal.
Maer Fransois die bad vor mi,
Want in mijn leven was hi,
Dien ic gerne ebbe gedient,
So datmen mi, dor den Gods vrient,
Gaf orlof te comene weder
Te liene up ende neder

+ 1.

+ E

[p. 272]

8435

Mine zonden ende ic verheven

 

Daer bi worde int lange leven.

 

Ende alsic bem gebiecht van dien,

 

Daer ghi alle zult toe sien,

 

Sahc toter rusten varen,

8440

Die mi beheten es te waren.’

 

Twijf die seide hare zonden

 

Toten levenden pape tien stonden⁺

 

Ende heeft obsolucie ontfaen.⁺

 

Neder lach soe weder zaen

8445

Ende versciet doe salichlike

 

In Gode van hemelrike.

 

⁺INt geberchte van Poelgen lant,

 

Int casteel van Pomarke genant,

 

Was ene eneghe dochter allene,

8450

Vader ende moeder gemene

 

Vercoren met lieve herde groot,

 

Die ziec wart ende cam ter doot.

 

Vader no moeder ne hopen,

 

Datsi zullen ander oor belopen

8455

Ende droufden in der gebaren

 

Als of si bede doot waren.

 

Magen, vriende gemeenlike

 

Quamen ten jamerliken like,

 

Maer de moeder, die van rouwen

8460

⁺Wel na al wilde bedauwen,⁺

 

Die lach als die niet verstaet,

 

Waer de werelt hene gaet.

 

Mettien Fransois hem verbaert

 

Met enen geselle dare waert,

8465

Om te visenteerne twijf,

 

Die hem diende al haer lijf.

 

‘Ne wene niet’, seidi zaen,

 

‘Al es dine keerce uut gegaen:

 

Het es di met mire bede

8470

Weder gegeven hier ter stede.’

+ E

+ E

+ 2.

+ Fol. 48a

+ K

[p. 273]

 

Dat wijf es up gestaen

 

Ende seide den lieden zaen,

 

Dat haer Fransois adde gewagen.

 

Den doden lietsoe niewer dragen,

8475

Maer met harde groten rouwe⁺

 

Riep up Fransoise de vrouwe,

 

Ende vinc an die dochter doot;

 

Daer het al toe sach, clene ende groot,

 

Heeftsoese levende up geheven;

8480

Dit heeft hare Fransois gegeven.

 

⁺EEns gevel ene maniere,

 

Dat den broeders van Nociere

 

Enen, hiet Pieter, lenen soude

 

Enen wagen dor de Godshoude,

8485

Om dat sijs hadden noot.

 

Die man antwoorde in dompheit groot

 

Ende sprac hem groten mesprijs mede,

 

Om dat si hem daden de bede,

 

Ende daer toe onwaerden mere

8490

Sprac hi up Fransoise den here.

 

Alte hant berau den man,

 

Dat hi sulke dompheit began;

 

Want up hem cam de Gods vaer,

 

Hi ontsach hem dat daer naer

8495

Comen soude ons heren wrake.

 

Alsoe dede; nu hoort de zake:

 

Want ziec wort sijn oudste zone

 

Ende daer na staerf de gone.

 

Dongevallege vader mesbaerde⁺

8500

Ende lach ende wentelde up daerde;

 

Wenende so riep hi an

 

Fransoise den heleghen man

 

Ende seide: ‘Ic was, die mesdede,

 

Ic was, diere sprac dorperhede,

8505

⁺Minen persone zoutu blouwen.

 

Nu mi mine zonden rouwen,

+ E

+ 3.

+ K

+ Fol. 48b

[p. 274]

 

Ghef mi weder, so doestu wale,

 

Dattu mi naems dor over tale.

 

Ic gevedi mi up emmermere

8510

Als te dienste, ende dor dine ere

 

Belovic Gode mine offranden

 

Te bringene met omoedegen handen.’

 

Hort wonder, dat noit man ne horde:

 

Tkint dat stont up metten worde

8515

Ende verboot gonen mesbaer;

 

Het sede, het was versceiden daer,

 

Ne ware Sinte Fransoise bede

 

Waest weder brocht ter stede.

 

⁺TOte Rome was in de stede

8520

Eens notaris kindekin mede,

 

Dat cume hadde · vij · jaer,

 

Ende wilde der moeder volgen naer,

 

Daer soe tSinte Maerx kerke ginc;

 

Maer de moeder benam de dinc

8525

Ende dede tkindekijn thuus bliven.⁺

 

Doe so zout ter veinstre cliven

 

Van der zale, daert uut scoot

 

Ende vel neder al doot.

 

Die moeder, die niet verre ne was,

8530

Horde van den kinde den quas

 

Ende wart vervaert ende keerde weder.

 

Daer vant soe gevallen neder

 

Haer kint ende al steen doot.

 

Up haer selven dat soe scoot

8535

Om te wrekene dat an hare.

 

Met roupene ende met mesbare

 

Verroedsoe alle gemene⁺

 

Die gebuerte * ende met wene.

 

· J · minderbroeder, hiet Raiho,

8540

Was daer om predeken comen also,

 

Sprac hi ten kinde * ende sprac ten vader⁺

 

Vul van goeden gelove algader:

+ 4.

+ E

+ E

+ E

[p. 275]

 

‘Gelooftu dat Sinte Fransois tleven

 

Dinen kinde mach weder geven

8545

Om de minne die hi altoos

 

An Jhesus Cristus drouch, sonder loos,

 

Om te bringene man ende wive

 

Toten eweliken live?’

 

Die man sprac: ‘Ic geloofs wale

8550

⁺Ende ic lies met vaster tale;

 

Ewelike blivic zijn knecht,

 

Geefti mi dit *, ende hets recht.’

 

De broeder ende zijn geselle mede

 

Ende tander volc vielen ter bede,

8555

Ende dat kint began sicken,

 

Alsoot dede; in weet hoe dicken

 

Hevet de oghen up gedaen

 

Ende daer na gerecht * ende up gestaen;⁺

 

Gesont ginct dane mede

8560

Bi des goets Sinte Fransoise bede.

 

TOte Caeps uptie riviere,

 

Daer · i · kint na sine maniere

 

Met andren kindren spelen ginc,

 

Vel in den stroom de jongelinc.

8565

Verdronken was hi alte hant

 

Ende verzworeven int zant.

 

Roupende worden dandre kinder.

 

Groot volc cam gelopen ginder,

 

Die omoedelike allegader

8570

Riepen an Fransoise den vader,

 

Dat hi vader ende moeder bescouwe,

 

Die tsinen dienste waren getrouwe,

 

Entat kint quijtte vander doot.

 

· J · zwemmere hort dat roupen groot,

8575

Die verre dane was gestaen,

 

Ende cam tier stede zaen.

 

Lange hi dat kint zochte;

 

Doch riep hi lude, also hi mochte,

+ Fol. 48'a

+ E

[p. 276]

 

An Sinte Fransoise selve mede,

8580

So dat hi vant de stede,

 

Daer de muedre adde bedect

 

Dat kint, daer hi omme mect.

 

Hi ontdalft ende brocht

 

Doot *, des hem hevet verdocht;

8585

Al was dat tvolc al sach,

 

Dat de jongelinc doot daer lach,

 

Nochtan riepen si allegader:

 

‘Fransois, ghef weder tkint den vader.’

 

Ja, jueden, diere waren mede,

8590

Van natuurliker ontfarmichede

 

Riepen ooc upten helegen man.

 

Tkint, al daert menich sach an,

 

Es daer up gestaen gesont

 

Ende bat ter selver stont

8595

⁺Omoedelike ende also houde,

 

Datmen te hant leden soude

 

Te Sinte Fransoise kerke, als daer of

 

Hem te seggene danc ende lof,

 

Diene bidder cracht ons heren

8600

Van dode te live dede keren.

 

⁺IN ene stede, die Suessen heet,

 

Daer ene strate dore gheet,

 

Die Ten colummen heet bi namen,

 

Vel in · i · huus sticken al te samen,

8605

Daer · i · jonclinc also wel

 

Onder bleef ende doot vel.

 

Man ende wijf horden den val

 

Ende camen daer omt gescal.

 

Si hieven up hout ende stene.

8610

Den doden jonclinc met wene

 

Hebsi der moeder gegheven.

 

Menich versuchten es haer bleven

 

Ende soe brochte met rouwen uut

 

In deser wijs al dustaen luut:

+ Fol. 48'b

+ 6.

[p. 277]

8615

‘Sinte Fransois, helich sant,

 

Gef mi weder mijn kint te hant.’

 

Soe ne bat ooc niet allene,

 

Maer met hare tvlo gemene⁺

 

Riep up hem als wel als twijf.

8620

Die jongelinc ne adde luut no lijf.

 

Den doden leitmen up · i · bed,

 

Smorgens te delvene na der wet.

 

De moeder trooste haer in onsen here

 

Ende den helegen Fransoise zere.

8625

Soe beloofde Fransoise outaer

 

· J · niewe cleet te gevene daer,

 

Up dat haer kint moeste leven.

 

Te minnachte of daer beneven

 

Began sicken de jonclinc

8630

Ende ene hitte mede ginc

 

In sine lede ende stont up saen

 

Ende heeft Gode lof gegaen.⁺

 

Ja de clerke ende al de liede,

 

Die sagen dat daer gesciede,

8635

Heefti gedaen loven zere

 

Gode ende Fransoise den here.

 

⁺EEn jonclinc, hiet Gherlandijn,

 

Dien wi horen geboren zijn

 

Van Ragulia de stede,⁺

8640

⁺Gesciede in wijngaerd tiden mede,

 

Dat hi mede soude begonnen

 

Met enen emere vullen tonnen,

 

Hi cam onder den persore.

 

Boven lagen, alsict hore,

8645

Grote stene ende hout,

 

Dat al up hem vel met gewout

 

Ende gaf hem den dootslach up thooft.

 

Die vader camer toe verdooft,

 

Ende was onthoopt so vanden valle,

8650

Dat hi hem niet halp al met alle,

 

Maer lieten leggen als hi sach,

+ E

+ E

+ 7.

+ E

+ Fol. 49a

[p. 278]

 

Dat hi onder dat last lach.

 

Dander werclieden camen uut,

 

Alsi hoorden dat droeve luut,

8655

Ende waren om tkint algader

 

Sere drouve metten vader,

 

Ende traken uten laste groot

 

Alte gader recht steen doot.

 

De vader bat met groten zere

8660

Jhesus Karste onsen here,

 

Dat hi zijn enich kint

 

Dor Sinte Fransoise, dien hi mint,

 

Ende wies feeste daer was beneven,

 

Hem levende wilde geven.

8665

Groot wonder hort hier sonder blijf:

 

Tkint, dat te broken adde tlijf,

 

Wart levende daer ter stont

 

Ende van leden wel gesont.

 

Het stont vor hem allen vro

8670

Ende scalt diere weenden so;

 

Ooc seit dat hem was gegeven

 

Dor Sinte Fransoise sijn leven.

 

⁺IN Almaenien tere stede

 

Verwecte hi enen doden mede,

8675

Daer wi of vinden aldus,

 

Dat de paues Gregorius

 

Bi sinen lettren zeker ende vro

 

Die broeders of maecte also,

 

Daer si te capitelen waren

8680

Comen vele met groter scaren,

 

Ende men verdragen soude.

 

Hens niet bi mire scoude,

 

Dat ic hier niet visiere

 

Van der miraclen de maniere,

8685

⁺Want icker nemmer of ne sach.⁺

 

Ooc gelovic dat wesen mach

 

Des paues orconscepe wale

 

Vaster dan el eneghe tale.

+ 8.

+ Fol. 49b

+ E

[p. 279]

[ § III ]

Van hem die hi uter noot
Quijtte van der bittre doot.

⁺EEn edel man, hiet Roelf bi namen,
‘Hi ende sijn goede wijf tsamen
Hevet minderbroeders ontfaen
Ende tsire herberge ghedaen,
Bede dor lieve ende dor ere
Van Fransoise den groten here.
Ende want sijn huus was · i · casteel,
In enen tor, was hoochts · i · deel,
Lach de wachtre ende sliep ter cure
Up thout dat lach upten mure;
Also dat gont hout ontbant
Ende hi vel upte zale te hant
Ende van dane up daerde neder.
Tvolc wort ontwaken vort ende weder
Van den sonderlangen valle,
So dat si verstonden alle
Wiet was *, ende liepen ter stede
Here, vrouwe ende broeders mede.
Hi die daer van hogen vel,
Sliep so vaste ende so wel,
Dat hi van dien · ij · vallen
Niet ontwiec al met allen,
No biden lude der mesnieden,⁺
No biden lope vanden lieden.
Doch si traken ende staken,
Dat sine daden ontwaken.
Al hemelike claechdi das,⁺
Dat hi so gewect was
Uten slape, die was so zoete,
Ende seide, hi adde met goeder moete
In Fransoise arem, als hem dochte,
Geslapen utermate zochte.

+ 1.

+ K

+ E

[p. 280]

 

Alsi hem begonsten alle

 

Ondervragen vanden valle

8725

Ende hi hem daer neder sach,

 

Die te voren lach,⁺

 

Hadde hi wonder hoet so quam,

 

Dat hi den val niet vernam.

 

Hi seide, hi wilde dor Fransoise ere

8730

⁺Penitencie doen vort waert mere.

 

⁺INt casteel Pofis, dat staet

 

In Campaengen in Principaet,

 

Was · i · pape, die Thomaes hiet,

 

Die hem te makene beriet

8735

Ene muelne, die daer ter kerke behort.

 

Als hi dompelike weder ende vort

 

Wanderde, daer twater liep,

 

In den stroom, daert was diep,

 

Vel hi daer twater lopen moet,

8740

Dat de muelne keren doet.

 

Als hi dus lach inden gront

 

Ende twater hem liep over de mont,

 

Om dat hi up waert lach,

 

Want hi metten monde ne mach

8745

Fransoise an roupen, den helegen man,

 

Riep hine metter harte an.

 

Lange lachi in den gront,

 

Ende sijn geselscap, dat boven stont,

 

Ne trooste hem niet up sijn leven,

8750

Maer de muelne ebsi gedreven

 

Weder up waert jegen stroom

 

Om sijns te nemene goom,

 

So dat die pape met deser aert

 

Uten wiele verlost waert.

8755

· J · minderbroeder cam daer mettien,

 

Enen witten roc addi an in dien

 

Ende gegort met ere line.

 

Goedertierlike ende sonder pine

+ E

+ Fol. 49'a

+ 2.

[p. 281]

 

Leeddine biden arme te hant

8760

Uten watre up tlant,

 

Ende seide datti Fransois ware,

 

Dien hi an riep in den vare.

 

Hi, die aldus was genesen,

 

Hadde wonder groot van desen

8765

Ende wort harentare in porre,

 

Als die wilde zine voetsporre

 

Cussen * ende vraechde te waren:

 

‘Waer es dese heine gevaren?

 

Waer es dese helege man,

8770

Dat hi mi dus es ontgaen *?’ Dan

 

Dit woort gone lieden vervaerde,

 

Dat si vielen uptie aerde

 

Ende benedieden onsen here

 

⁺Ende zinen vrient Fransoise zere.

8775

⁺JOngelinghe van Celane

 

Waren *, die hem pijnden te gane

 

In enen acker, daer si tiden

 

Om dat si gars wilden sniden.

 

· J · out pit was daer oncont,

8780

Die bedect adde den mont,

 

Wanten bedect adde tgras,

 

Die · xx · voete bi na diep was

 

Ende van watre also diep.

 

Elc harentare liep

8785

Upt velt, alst mochte wesen wel,

 

So datter · i · kint in vel.

 

Maer, al ghinc de lechame te gronde,

 

Die geest, die sinken niet conde,

 

Recht hem up waert in de bede

8790

Tote Fransoise hclichede,

 

Ende ooc riep hi daer hi vel

 

Getrouwelike staerc ende wel:

 

‘Sinte Fransois! nu help mi!’

 

Dandre, diere waren bi,

+ 3.

+ Fol. 49'b

[p. 282]

8795

Doe si dat kint niet sagen,

 

Ghingen si roupen ende clagen

 

Ende ebben tander gesocht.

 

So dat si ebben gedocht,

 

Dat in den pit es versmoort,

8800

Met wene keerden si ter poort

 

Ende hebben om helpe gebeden

 

Van diere ongevallicheden.

 

Alsi ginder weder quamen

 

Met harde vele heden tsamen,

8805

Lietmer in enen met ere line,

 

Die openbare, alst was anscine,

 

Tkint up twater sitten vernam,

 

Als die niet · i · twint mesquam.

 

Als dat kint was uut gedaen,

8810

Seit hem allen, diere staen:

 

‘Doe ic vel in de mescame,

 

Riep ic up Sinte Fransoise name,

 

Die in dien val al te hant

 

Mijns selve hevet gevant,

8815

Ende heeft mi up geheven

 

Ende niet eer begheven,

 

Eer men mi brochte uten pitte

 

Hier onder u; nu merct ditte.’

 

⁺TOte Assisen, in de stede,

8820

⁺In Sinte Fransoise kerke mede,

 

Daer dat hof van Rome toe sach,

 

Die bisscop van Hostien soude uptien dach

 

Predeken *, die sident was

 

Paues Alexander, alsict las.

8825

· J · zwaer steen was te dien male

 

Rouclooslike upten doxale

 

Gelaten licgen hooch vanden vloere.

 

Van der porsse ende van der roere,

 

Die ghinder was *, es hi gevallen

8830

Up eens wijfs hooft met allen.

+ 4.

+ Fol. 50a

[p. 283]

 

Diere waren, clene ende groot,

 

Waenden dat soe ware doot,

 

Want men haer hooft al gescuert meet.

 

Met enen mantele mense dect,

8835

Om datmense na dat sermoen

 

Uter kerke soude doen.

 

Soe lach vor Sinte Fransoise outaer;

 

Haer selven beval soe daer

 

Hem, dien soe getrouwe kent.

8840

Ende als tsermoen was gehent,

 

Stont up twijf daer ter stont

 

Vor hem allen also gesont,

 

Datmen selfs niet vant an hare

 

Niet quetsinge van enen hare.

8845

Ja, dat wonderlijc es te waren,

 

Dat wijf adde int hooft gevaren

 

Herde qualike lange wile:

 

Van danen vort al sonder ghile

 

Was soe van allen mesquamen

8850

Genesen int hooft al te samen.

 

⁺TOte Cornet so gesciede,

 

Dat duer duegt vele liede

 

Cam toter broeders stede,

 

Want mer ene clocke ghieten dede.

8855

· J · kint was van · viij · jaren,

 

Dat Bertelmeus hiet te waren,

 

Ende heeft gebrocht · i · prosent

 

Der broeders pijnres; als men hem sent,

 

· J · staerc wint began daer horten,

8860

Die de dure van der porten,

 

Die bede groot was ende zwaer,

 

Up dat kint velde daer;

 

Ende daer up vel · i · last so groot,

 

Men mocht wel houden over doot.

8865

⁺Want het begraven also geleec,

 

Datter · i · twint niet uut bleec.

+ 5.

+ Fol. 50b

[p. 284]

 

Al dat daer was lieper toe.

 

An Sinte Fransoise riepen si doe,

 

Dat hire sine macht to sinde.

8870

Ja, de vader van den kinde,

 

Die van rouwen verstivent was,

 

Beloofde Sinte Fransoise das,

 

Dat hi hem dat kint offeren soude.

 

Men hief den last up also houde

8875

Ende dat si waenden vinden doot,

 

Voer als dat van slape ontscoot;

 

No hen adde groot no clene

 

In hem quetsinge ne gene.

 

Doet was van · xiiij · jaren,

8880

Wort het minderbroeder te waren,

 

Ende wart gelettert, vroet ende bequame,

 

Ende predicare van groter name.

 

⁺LIeden van ere stat, heet Lentine,

 

Hiewen met herde groter pine

8885

Up enen berch enen steen,

 

Diemen soude over een

 

Liggen up Sinte Fransoise outaer,⁺

 

Die te wiene was daer naer.

 

Als bi na omtrent · xl · man

8890

Haren nerenst leiden daer an

 

Up enen wagen te bringene dien,

 

Ende het hem niet conde gescien,

 

Vel die steen up enen man

 

Ende dectene alte male dan.

8895

Te baerteert worden si alle

 

Ende versaget van dien valle.

 

Dat meeste deel van den hope

 

Dane keert ende sonder hope,

 

Maer die tiene, diere bleven,

8900

Ebben drouvelike up geheven

 

Hare stemme ende riepen an

 

Fransoise, dat hi gonen man

+ 6.

+ E

[p. 285]

 

In zinen dienste niet sterven liete.

 

Hare herte becam vanden verdriete

8905

Ende hebben den steen up geheven

 

So lichte, dat si beseven

 

Wel ebben al openbaer,

 

Dat Fransois was mettem daer.

 

Die man stont up vander stede

8910

⁺Gesont in al zine lede.

 

Sine ogen daer toe die verclaren,

 

Die te voren donker waren,

 

Datmen dus soude verstaen,

 

Hoe grote macht dat sonder waen

8915

Sinte Fransois mach vulbringen

 

In ongeweseliken dingen.

 

⁺DIes gelike recht anscine

 

Gesciecle te Sinte Severine.

 

In de Marche van Ancoene

8920

Was · i · steen van groten doene,

 

Van Constantinoble brocht

 

Te Sinte Fransoise warke gewrochte.⁺

 

Als men trac ter kerke waert

 

Met vele lieden an de vaert,

8925

Vel de steen al daer ter stede

 

Up enen man, diene trac mede.

 

Men hiltene niet allene over doot

 

Maer al te broken, clene ende groot.

 

Hem halp Fransois, diene adde lief,

8930

Die den steen daer van hem hief,

 

Entie man stont up tier stont

 

Sonder mesquame, al gesont.

 

⁺EEn Bertelmeeus, de Gajetaen,

 

Die nerenstelike sonder waen

8935

Pijnde tere kerke ende zere,

 

Die men stichte in Fransoise ere,

 

Met ere balke, die qualike lach,

 

Quam hem in den hals · i · slach,

+ Fol. 50'a

+ 7.

+ E

+ 8.

[p. 286]

 

Die hem dede pine groot.

8940

Als hi hem gevoelt bider doot,

 

(Ooc waest · i · man van goeden levene)

 

Bat hi hem onsen here te gevene,

 

Van enen broeder, diere was,

 

Die hem zere twivelde das,

8945

Dat so lanc niet mach sijn de bede,

 

Ende sprac als Sinte Augustijn sede:

 

‘Geloof allene, sonder waen,

 

So ebstu Gods lechame ontfaen.’

 

Uptie naeste nacht daer naer

8950

So cam Sinte Fransois daer

 

Met · xi · broeders, ende, daer hi cam,

 

Brochti tusscen zinen borsten · i · lam.

 

Tote zinen bedde dat si quamen.

 

Fransoys riepen dus bi namen:

8955

⁺‘Bertelmeeus, wes niet versaget,

 

Want de viant, die ne draget

 

Boven di gene mogentede,

 

Die di dit in minen dienst dede.

 

Dits tlam, dattu eeschs tontfane,

8960

Ende om den wille, die dure ads ane,

 

Heefstuut ontfaen; bi zire macht

 

Soutu gezonde ende cracht

 

Ontfaen * ende salichede

 

Van siele ende van live mede.’

8965

Ende doe streec hi tien stonden

 

Sine hant over sine wonden

 

Ende hietene keren dan

 

Ten werke, dat hi began.

 

Sere tileke hi up staet,

8970

Ende diene zonder verlaet

 

Hadden gelaten in corter stont,

 

Vor hem so cam hi gesont.

 

Si wondrens zere algader

 

Ende loofden den helegen vader

+ Fol. 50'b

[p. 287]

8975

Fransoise, daer si up alte samen⁺

 

Sulke miraclen of vernamen.

 

⁺VOlc vanden castele van Ceperaen

 

Gingen wonden ende slaen

 

Enen Niclais, haren viant,

8980

Diene wonden al te hant,

 

Dat sine doot waenden ebben gewont

 

Of te levene onlange stont.

 

Die Clais riep als · i · areminc,

 

Als hi den eersten slach ontfinc:

8985

‘Sinte Fransois! staet mi in staden,

 

Help mi teser noot beraden.’

 

Dit luut horden lieden ten stonden,

 

Die hem gehelpen niene conden.

 

Tsinen huus mene drouch⁺

8990

Met sinen bloede root genouch.

 

Hi seide, dat hi vander noot

 

Nemmermee saghe de doot,

 

Ende hine gevoelde zeer vanden daden,

 

Want Sinte Fransois addene beraden,

8995

Ende adde hem an Gode bejaget

 

Penitencie, des hem behaget.

 

Ende dit wort openbare waer,

 

Want men drouch van bloede daer⁺

 

Ende hi wort in corter stont

9000

⁺Van allen wonden gesont.

 

⁺INt Casteel te Sint Geminiaen

 

Was met zwaren evele bevaen

 

Eens wel geborens edels mans kint,

 

So dat mer niet an ne vint

9005

Dat te hopene staet clene of groot,

 

Sonder allene die doot.

 

Want uten ogen van hem bloet⁺

 

Als enen uut sire adre doet,

 

Ende andre tekine van gebreken,

9010

Die der doot so wel geleken,

+ E

+ 9.

+ E

+ E

+ Fol. 51a

+ 10.

+ E

[p. 288]

 

Datment over doot al helt;

 

Want zin gebrac ende gewelt,

 

Ende dochte sijn in der gebare,

 

Als oft al versceden ware.

9015

Mage ende vriende camen gemene

 

Na des lants zede ten wene

 

Ende handelden van der uutvaert.

 

Die vader, die hem troostende waert

 

An onsen here, die es zaen

9020

Te Fransoise kerke gegaen,

 

Die daer stont in de poort.

 

Sine rieme, daer hi hem mede gort,

 

Bant hi daer om sine starte

 

Ende knielde met omoediger harte.

9025

Gode beloofdi ende bat

 

Ende zuchte also tier stat,

 

Dat hem God van den trone

 

Fransoise gaf tenen patrone.

 

Weder thuus es hi gegaen

9030

Te sinen kinde, dat hi zaen

 

Genesen vant so metter vaert,

 

Dat de rouwe bliscap waert.

 

⁺DIes gelike dede onse here

 

Dor Sinte Fransoise ere.

9035

An ene joncfrouwe gesciede dit

 

In Catalongen, te Tamarit,

 

Ende ene andere bi Anchoene,

 

Die so cranc van haren doene

 

Waren ende licht als ene lantaerne.

9040

Hare magen met mesbaerne

 

Riepen Sinte Fransoise an,

 

Daer elc gesonde bi gewan.

 

⁺MAttheus, · i · clerc, zeigt tLatijn,

 

Die gedronken adde venijn,

9045

⁺Was daer of comen so voort,

 

Dat hi niet ne sprac ne wort,⁺

+ 11.

+ 12.

+ Fol. 51b

+ E

[p. 289]

 

Ende el niet ombeet dan den hende.

 

· J · pape was hem gehende,

 

Om dat hi biechte soude spreken.

9050

· J · woort conde hire niet of breken.

 

Omoedelike dat hi began

 

In sire herte te roupene an

 

Fransoise, den here groot,

 

Dat hine losse vander doot.

9055

Teerst dat hem God gaf de cracht,

 

Dat hi up Fransoise name wacht,

 

Orconden die gone, diet sagen

 

Ende daer waren ende sijns plagen,

 

Speu hi tvenijn uten monde

9060

Ende dancte Gode sire gesonde.

[ § IV ]

Hord van den gonen, dien hi tleven
In den watre heeft ghegeven.

⁺SCipmanne die waren wilen
In de hoge zee · x · milen
Vor die havene van Baer,
Entie tempeest wort up hem zwaer,
So dat si slives adden vaer
Ende worpen uut de ankere daer.
Maer de baren hurten ende staken,
Also dat de cabelen braken
Ende si de hankere moesten laten⁺
Ende driven henen hare straten
Harentare, daer wijnd geboot;
So dat vel de storem groot;⁺
Ende alsi dat sien ende kinnen,
Wildsi varen ende winnen
Hare ankere met haren roten,
Want de cabele boven vloten.
Alsi dat in genen dingen

+ 1.

+ E

+ K

[p. 290]

9080

Altoos niet conden vulbringen,

 

Riep si up menigen Sant

 

Ende dader toe macht ende hant.

 

Nochtan bin des dages stonden

 

Wonnen si niet enen uten gronden.

9085

· J · scipman onder hem allen tsamen

 

Wasser, hiet Perfectus bi namen,

 

Maer onvulmaect was hi van zeden,

 

Die dus sprac in spotlicheden:

 

‘Ghi roupt up alle helege ende gelpt

9090

⁺Ende ziet dat u geen ne helpt.

 

Twine roupen wi desen niewen Zant

 

Fransoise? Laet zien of hi te hant

 

Duken sal in de zee hier neder

 

Ende geven onse onse ankere weder.’⁺

9095

Dandre loofden Perfectus woort,

 

Maer sine gingen niet spotlike vort,

 

Maer si begrepene daer of

 

Ende daden den here haer belof.

 

Te hant zonder trecken geen

9100

Vloten dankers, dat wonder sceen,

 

Als of bi der naturen gewout

 

Dat yser ware worden hout.

 

⁺EEn pelegrijm van live cranc,

 

Wantene de zucht zere dwanc,

9105

Cam gevaren van over mere

 

Ende hi drouch an Fransoise ghere;

 

Want hine omme toeverlaet

 

Ghecoren adde tenen advocaet.

 

Nochtoe was hi niet genesen,

9110

Dat hem van dorste began wee wezen.

 

Water gebrac in sinen vate.

 

Doch riep hi lude ende ongemate:

 

‘Gaet, scept mi drinken ende doet dat,

 

Want Sinte Fransois heeft mijn vat

9115

Met watre nu gevult ten stonden.’

+ Fol. 51'a

+ E

+ 2.

[p. 291]

 

Dits wonder ⁑; al te hant si vonden

 

Sijn vat vul waters, sijt seker das,

 

Dat te voren ydel was.

 

Tere andre tijt, als · i · tempeest

9120

Adde dat scip zere gevreest,

 

Also dat si waenden scuren,

 

Riep die zelve zieke tier uren:

 

‘Staet up,’ seiti, ‘algader;

 

Hier comt Fransois, de grote vader,

9125

Ons allen te behoudene gemene.’

 

Met groten lude ende met wene

 

Es hi selve up ghestaen

 

Ende heeftene geanebeidt zaen.

 

Te hant, doene de Sint an sach,

9130

Genas de zieke uptien dach,

 

Entie felle zeewes vloet

 

Die wort zochte ende goet.

 

⁺EEn broeder, Jacob Ratijn,⁺

 

Soude in · i · clene scepelkijn

9135

⁺Met andre broeders, diere waren,

 

Over ene riviere varen.

 

Die broeders gingen ute zaen,

 

Ende daer na sal hi uut gaen,

 

Maer tscepelkin es omme geslegen.

9140

Hi es te gronde zaen gedregen

 

Entie stierman zwam dane.

 

Dandre broeders riepen ane⁺

 

Fransoise met beden omt gone,

 

Dat hi holpe zinen zone.

9145

Die broeder die int water lach,

 

Want hi spreken niene mach,

 

Roupt met harten algader

 

Ghenaden anden groten vader.

 

Also halp hem daer ter stede

9150

Sinte Fransoise jegenwordichede,

 

Dat int water in der ghebare

+ 3.

+ E

+ Fol. 51'b

+ K

[p. 292]

 

Ghinc, als oft up daerde ware,

 

Ende nam tscepelkijn metter hant

 

Ende cam daer mede gaende upt lant.

9155

Maer dat was te wonderne zere,

 

Dat zine cledren min no mere

 

Van ere dropele, nu merct dat,

 

Newerinx ne waren nat.⁺

 

⁺EEn broeder, hiet Boen aventure,

9160

Soude met hem · ij · tere ure

 

In enen laec varen ende sijn scip brae,

 

Also datter water in lac,

 

So dat si metten scepe zinken,

 

Ende si ontsien dat verdrinken.

9165

Daer riep si an allegader

 

Fransoise, den ontfarmigen vader.⁺

 

Entat scip vul waters mede.

 

Ende si quamer mede an tlant

 

Bider helpe van Fransoise hant.

9170

Also · i · broeder van Esculo,

 

Die in ene riviere sanc also,

 

Wart verlost ende verhuecht

 

Bi des helichs heren duecht.

 

Ooc in den laec Reatijn⁺

9175

Man ende wijf, alst was anscijn,

 

Waren ooc also besorget,

 

Die Sinte Fransois hevet geborget,

 

Daer men up zine name riep,

 

Ende halp hem uten watre diep,

9180

⁺Also dat si tlijf ondrougen,

 

Dies si van joien zident lougen

 

Ende dancten met herten zere

 

Fransoise van der groter ere.

 

⁺VAn Anthoene, uter stede,

9185

Waren ooc scipmanne mede,

 

Die in enen zwaren tempeest⁺

 

Van verdrinkene waren gevreest.

+ E

+ 4.

+ E

+ K

+ Fol. 52a

+ 5.

+ K

[p. 293]

 

Daer si in wanhopen liepen

 

Ende si Fransoise aneriepen,

9190

Cam hem int scip · i · groot lecht

 

Ende daer mede scone weder echt,

 

Recht als hi no min no mee

 

Gebieden mochte wint ende zee.

 

Met hoe vele miraclen mee

9195

Dese bekent es in de zee,

 

Hoe dicken hi geholpen hevet,

 

Wanic dat niemen die levet

 

Nu es *, diet gesecgen can.

 

Ende daer nes niet te wonderne an,

9200

Sident dat hi vor Gode levet

 

Ende hi macht up twater hevet,

 

Dien in dit leven, sonder waen,

 

Alle creature was onderdaen.

[ § V ]

Van hem, die bi zinen doene
Banden ontginghen ende prisoene.

⁺IN Romenien was · i · knecht,
Van Grieken geboren echt,
Ende was van dieften vor sinen here
Gewroucht, ende tonrechte zere,
Dien sijn here al te handen
Karkerde * in zwaren banden.
De vrouwe was des onverduldich,
Want soe heltene over onsculdich,
Ende bat haren man met vlite
Sere, dat hine scolde quite.
De man ontseide hare bede,
Ende soe met groter omoedichede
Bat Sinte Fransoise mettien,
Dat hi den onsculdegen moeste besien.

+ 1.

[p. 294]

9220

Der armer keitiven minnare

 

Cam te hant ten karker dare

 

Ende visiteerdene te hant.

 

Sine hande hi ontbant

 

Ende heeft den caerker te broken

9225

⁺Ende dus toten man gesproken:

 

‘Ic bem de gone, dien de vrouwe

 

Di beval also up trouwe.’

 

Als de gone was vervaert,

 

Hoe hi soude neder waert

9230

Van der roche ende omme clam,

 

Hi, bi wien hi dane quam,

 

Brochtene int dal daer neder

 

Ende ginc tsire vrouwen weder

 

Ende seide hare hier of tware.

9235

Soe, die goet was, word daer nare

 

Gode minnende lanc so mere

 

Dor Fransoise den groten here.

 

⁺IN Massa Sinte Pieters was

 

· J · rudder, die bewant hem das,

9240

Dat hi om scout vinc enen armen,

 

Die bat datmen sijns soude ontfarmen

 

Ende vursten in Sinte Fransoise ere,

 

Want hine adde min no mere.

 

Die rudder was verhovaerd

9245

Ende adde zine bede onwaerd,

 

Ende seide met overmoeden:

 

‘Ic sal di al daer behoeden,

 

Daer di Fransois no ander man

 

Nemmermeer getroosten can.’

9250

Hier toe dedi al zine macht:

 

Enen donker carker al de nacht

 

Sochti, daer hi den man in bant.

 

Fransois die cam daer te hant,

 

Ende brac boeien ende caerker mede

9255

Ende brochte den man in zeker stede.

+ Fol. 52b

+ 2.

[p. 295]

 

Aldus heeft Fransois berooft

 

Den fleren rudder, die was verdooft,

 

Enten armen verloost,

 

Die hem hilt an zinen troost,

9260

Entes rudders overmoede

 

Verkeert ooc daer mede te goede.

 

⁺ALebrecht van Arecio

 

Die was ooc gevaen also

 

Om ene onrechte scout,

9265

Die omoedelike menichfout

 

Fransoise zine onsculde beval.

 

Der broeders ordine mindi al,

 

Ende onder alle de helege ons heren

 

Dedi Fransoise meest eren.

9270

De gone, diene hilt gevaen,

 

Sprac met dullen worden zaen,

 

Dat God no Sinte Fransois vermochten,

 

Dat sine uut zinen handen brochten.

 

Te Sinte Fransoise avonde was dat,

9275

Dat die gevangene niene at

 

Ende hi dor hem in goeder wise⁺

 

Enen armen gaf zine spise.

 

Nachts, daer hi wiec, heeft hem verbaerd

 

Sinte Fransois te hem waerd.

9280

Met sire comst vellen de bande

 

Den man van voeten ende van hande;

 

Die dueren sijn allene ondaen

 

Entie planken sprongen zaen

 

Van den solre, entie man

9285

Ghinc thuus vri ende quite dan.

 

Vort meer altoos datti gevaste

 

Fransoise avont ende heltene vaste

 

Ende ene keerce, die hi offren plach

 

Alle jaer up zinen dach,

9290

Maecti zwaerre ene once mede

 

Dor de grote waerdichede.

+ 3.

+ K

[p. 296]

 

⁺DOe de Paues Gregorius zat

 

Te Rome in Sinte Pieters stat,

 

· J · Pieter, was geboren

9295

Van Alisia, als wijt horen,

 

Ende was van erisien beseit

 

Te Rome * ende in hoeden geleit,

 

Ende bevolen uptie hoede sine⁺

 

Den bisscop van Tiburtine.

9300

De bisscop addene, sonder waen,

 

Up sijn bisscopdom ontfaen

 

Ende in vingerline geslegen

 

Ende in enen caerker gedregen

 

Jegen alrande ontganc.

9305

Ter maten addi broot ende dranc.

 

Die man leide zine gebede

 

An Sinte Fransoise helichede,

 

Want hi horde ende vernam,

 

Dat sine vigelie daer bi cam.

9310

Ende want hi adde uut sinen zinne

 

Alle erisie, diere lach inne,

 

Metten rechten love verdreven,

 

Daer hi sine herte adde gegeven

 

Sinte Fransoise, ons heren vrient,

9315

⁺Bi sire duecht heefti verdient,

 

Dat onse here daer ter stede

 

Verhorde sine gebede.

 

Want des nachts, recht vor den dach,

 

Daer sine feeste up gelach,

9320

Sinte Fransois in den karker coomt,

 

Bi sire name hi gonen noomt

 

Ende hietene metter vaert up staen.

 

Met vare wort de gone bevaen;

 

Wie hi ware, hi vraechde das,

9325

Doch hi verstont dat Fransois was.

 

Bi des heren jegenwordichede

 

Braken of al daer ter stede

+ 4.

+ E

+ Fol. 52'b

[p. 297]

 

Sine boeien, daer hi toe sach,

 

Die caerker, daer hi in lach.

9330

Die planken sprongen of te hant⁺

 

Entie naglen uter want;

 

Ende sach, dat hem was ondaen

 

De wech, up dat hi wilde ontgaen.

 

Nochtan dat hi hem dus vri ziet,

9335

Ne consti vlien van wondre niet,

 

Maer hi riep ter dure waert

 

Ende heeft de wachters vervaert.

 

Haren here si beconden,

 

Dat die mensce ware ontbonden.

9340

Hi ten caerkere zelve quam

 

Enten cracht ons heren vernam.

 

Boeien, banden, also ware,⁺

 

Drouchi den paues ende cardenale,⁺

 

Die des wonderden wel zere

9345

Ende benedyeden onsen here.

 

⁺EEn van Sint Geminiaen,

 

Hiet Guidolet, ebbic verstaen,

 

Die was valscelike bedregen,

 

Dat hi met venine verslegen

9350

Soude ebben enen man,

 

Ende hi zinen zone nochtan

 

Ende sine mesnieden voort

 

Doden wilde met diere moort.

 

Tgerochte vingene vanden lande

9355

Ende ledene in zware banden,

 

Ende in enen vasten tor mede.

 

Maer om zine onsculdichede

 

Trooste hi hem vaste in Gode,

 

Ende in Fransoise, ons heren bode,

9360

⁺Heefti zine herte geleit;

 

Hem beveilt hi zijn pleit.

 

Die potestaet, diene adde gevaen,

 

Pensde hoe hi best soude bestaen,

+ K

+ E

+ KE

+ 5.

+ Fol. 53a

[p. 298]

 

Dat hi met pinen hem die mort

9365

Doet lien ende bringen voort,

 

Ende als hijs geliet hevet al,

 

Hoe hine dan ontliven sal.

 

Snachts te voren, alsmen pinen

 

Sdages zoude *, sachi scinen

9370

Om hem groot lecht, als hem dochte,

 

Wantene Sinte Fransois besochte,

 

Dat toten dage geduerde also.

 

Des was hi utermaten vro,

 

Ende hi hevet troost ontfaen

9375

Groten ⁑, dat hi soude ontgaen.

 

Smorgens sijn de pijnres comen

 

Ende ebbene uten karkere genomen

 

Ende hingene an · i · hout vast

 

Ende an zine leden groot last;

9380

Dicken lietmen up ende neder

 

Ende gaf hem sulke pine weder,

 

Om dattene de pine castien

 

Soude, dat hi wilde lien.

 

Maer in den onnoselen anscine

9385

Ne vernamen si gene pine.

 

Doe maectemen onder hem vier weder

 

Ende hinkene dat hovet neder;

 

Nochtan ne was hem daer

 

Selfs niet besingt · i · haer.

9390

Doe was hi begoten mede

 

Met heter olie up zine lede;

 

Maer hi, dien hi hem beval,

 

Die bescermdene van al.

 

Dus ginc hi in zijn behout

9395

Quite gescolden van der scout.

[p. 299]

[ § VI ]

Van hem die ontvloen der doot
Bi zinen miraclen groot.

⁺VAn Slavenie · i · grafenedinne
Hadde geset hare minne
An Fransoise ende dordine mede;
Soe was van groter edelhede
Ende ooc van duechden vermaert.
So dat soe bezwaert waert
Van kinde, so in den aerbeit,
⁺Dat haer genesen was ontseit,
Ende het haer moeste costen tleven
Soude haer de vrucht sijn gegeven.
Als dat alden vrouwen dochte,
Dat soe genesen niene mochte
Entat kint comen te live,
Cam te voren den edelen wive
De name van Fransoise, den here,
Ende soe wort ontsteken zere
Upten gonen, die macht hevet
Hem te helpene die snevet.
‘Fransois’, sprac soe, ‘alle mine lede
Roupen up dine genadichede,
Ende met sinne gelovic dan,
Dat ic geseggen niene can.’⁺
Grote goedertierheit hoort!
Al daer henden gone woort,
Al daer hende haer rouwe,
Want te hant genas de vrouwe
Sonder * ziecheit ende verdriet.
Haer belof vergat soe niet,
Maer ene kerke deitsoe maken
Scone * Fransoise om de zaken,
Ende gafse minderbroeders mede
Om des heren waerdichede.

+ 1.

+ Fol. 53b

+ K

[p. 300]

9430

⁺BEatrix, alsict begome,

 

Hiet ene vrouwe int lant van Rome

 

Vul van kinde, bi haren dagen,

 

Die · iiij · dagen adde gedragen

 

Dat kint doot in haren lechame

9435

Ende daer of adde mesquame,

 

Want de dode arme vrucht

 

Gaf hare des levens ducht.

 

Soe sochte raet an fisisiene,

 

Maer het stont haer * onsiene

9440

Dat yemene gehelpen ne conde.

 

Dus was de vloec van Yeven zonde

 

Up hare verzwaert, dien God gaf,

 

Want soe soude zijn haers kints graf,

 

Ende haer also gevallen soude,

9445

Dat soere omme soude ter moude.

 

Ten minderbroeders zende soe boden

 

Ende bat, dat si vor hare noden

 

Bidden souden * ende senden hare

 

Yet, dat van Sinte Fransoise ware.

9450

⁺So datmen van der corde,⁺

 

Daer hi hem wilen mede gorde.

 

Teerst datmense leide up hare,

 

Alle ziecheit vlo openbare

 

Ende soe genas der doder vrucht

9455

Ende wort gesont van alre sucht.

 

⁺EEns edels mans wijf, hiet Juliane,

 

Ende was van Carvio, ic wane,

 

Die was lange in rouwen groot

 

Om hare kinders doot,

9460

Die haer God ter werelt gaf,

 

Entaer soe onlange was moeder af.

 

Eens adtsoe · i · kint begort

 

· iiij · maenden eer soet brochte vort

 

Ende bat Sinte Fransoise genouch

9465

Om sijn leven, dat soe drouch.

+ 2.

+ Fol. 53'a

+ E

+ 3.

[p. 301]

 

Eens nachts, daer soe in slape lach,

 

In haren drome soe vor haer sach

 

· J · wijf, die in hare handen

 

· J · scone kint drouch; te handen

9470

Boot soe haer blidelike tkint,

 

Maer soe ne wilts niet · i · twint,

 

Als diet verliesen waende zaen.

 

Maer twijf dede haer verstaen:

 

‘Sekerlike, ontfanc dit kint,

9475

Want di Fransois zelve sint,

 

Die dijns vernoys ontfaremt so:

 

Het sal leven ende zijn vro.’

 

Als de vrouwe wort ontwake,

 

So verstont soe bider zake,

9480

Die haer droomde daer ter stede,

 

Dat soe was in Fransoise bede

 

Ende was te blider in haren wane

 

Om gont kint vort tontfane,

 

Ende vel in haer gebede zaen,

9485

Ende heeft haer belof gedaen.

 

Die dach cam, het moeste sijn,

 

Ende soe brochte · i · cnapelkijn,

 

Dat scone bloeide in sire juegt,

 

Ende vort wies in de duegt,

9490

Bi helpe van den helegen vader;

 

Vader, moeder, bede gader,

 

Dat elc te meer Gode minde,

 

Ende worden gewect biden kinde.⁺

 

Des gelike dede mede

9495

⁺Fransois te Tyburis in de stede.

 

Want daer was · i · vrouwe, die drouch

 

Maechdekinne vele ende genouch,

 

Ende soe bat Fransoise, den Sint,

 

Sere om · i · cnapelijn kint.

9500

Daer na ontfinc soe, alst sceen,

 

Ende brochter · ij ·, die bat om een.

+ E

+ Fol. 53'b

[p. 302]

 

⁺TOte Viterbe, als men ons seide,

 

Ginc ene vrouwe in aerbeide

 

Ende naerre vele dochte wesen

9505

Der doot *, dan den genesen,

 

Ende in der vrouwen ongeval

 

Dochte verzwaert wesen al.

 

Nature faelgierde metter pine,

 

Daer ne dochte aert no medicine;

9510

Maer doe soe riep up Fransoise name,

 

Genas soe van alre mesquame.

 

Ende doe haer wille was gesciet,

 

Ne dochte haer namaels niet,⁺

 

No dede Fransoise gene ere,

9515

Maer up sinen dach, dats mere,

 

Ghinc soe ten scalkeliken werke

 

Ende ne ginc niet te sire kerke.

 

Alte hant, daer soe ter vaert

 

Den rechtren arem te werke waert

9520

Boot *, daer bleef hi staende stide

 

Ende verdroochde in corten tide.

 

Doe soe den andren daer toe dede,

 

Om dien te bringene ter stede,

 

Wart haer des gelijx getoget,

9525

Want hi verstijft ende verdroget.

 

Alte hant de vrouwe waert

 

Om de wrake Gods vervaert

 

Ende verniewede haer belof.

 

Hare gesonde, daer soe of

9530

Berovet was bi hare onwaerde,

 

Gecreech soe weder, alsoe begaerde,

 

Biden ontfarmigen, omoedegen here,

 

Dien soe ere beloofde vort mere.

 

⁺EEn wijf int lantscap van Areten

9535

Was met aerbede beseten

 

Van kinde · vij · dage so hart,

 

Dat al haer lijf was worden zwart

+ 4.

+ E

+ 5.

[p. 303]

 

Ende men niet hoopte van hare.

 

Sinte Fransoise deetsoe dare

9540

⁺Haer belof, so soe best mochte,

 

Recht al daer soe sterven dochte.

 

Doe soe belof adde gedaen,

 

Wart soe in slape bevaen

 

Ende sach in drome openbare

9545

Fransoise spreken jegen hare.

 

Soetlike hi an hare bevint,

 

Of soe sine gedane kint,

 

Ende of soe dese anteffene can⁺

 

Van der maget Marien dan:

9550

‘Salve Regina der ontfarmichede’

 

Seggen in hare eren mede.

 

Soe seigt, dat soe kent den man

 

Ende dat soe de anteffene can;

 

Hi sprac: ‘Nu seg de helege woort;

9555

Eer duse al ute zeghes vort,

 

Sultu zalichlike ghenesen.’

 

Twijf wort ontwaken na desen.

 

Met vresen cam soe ten beghinne

 

Ende groette de coneghinne

9560

Der ontfarmicheit daer ter stat.

 

Ende alsoe de oghen bat,

 

Die ontfarmich sijn genouch,

 

Ende soe der heleger vrucht gewouch,

 

Die de maget drouch ombesmet,

9565

Sonder pine * wort haer bet

 

Van enen sconen cnapeline mede.

 

De maget der ontfaermichede,

 

Diese dor Sinte Fransoise dueget

 

Uter pine heeft verhueget,

9570

Benedyede soe menichfoude,

 

Want soe hare helpen woude.

+ Fol. 54a

+ K

[p. 304]

[ § VII ]

Hier zalmen van den blenden togen,
Die bi hem ontfingen oghen.

⁺TOte Napels, dats bekant,
In der minderbroeders covent
· J · broeder was, die Robeert hiet,
Die bin langen ne sach niet,
Want hem in dogen wies vleesch onzochte,
Dat hise niet luken ne mochte.
Eens gevel, dat ginder camen
Vele broeders, die alle tsamen
Wilden in menichs lants hende.
Als haer meesterscap sende,
Gevel dat Sinte Fransois dede,
⁺Die spegel der onderhorichede,
Ene miracle, daer hise bi trooste
Ten wege *, enten broeder verlooste.
Eens nachts lach die Robbrecht
Siec, als te stervene recht,
Ende sine ziele was bevolen.
Daer cam met ere scoonre scolen
Sinte Fransois, de helege vader,
Entie broeders met hem te gader
Vulmaect in alre helichede,
Sinte Antonis, ende daer mede
Broeder Augustijn, ende van Assisen
Broeder Jacop, die in alre wisen
Hem volchden in dit cranke leven,
Ende dies waren si hem beneven
Na de doot, alst wel recht es.
Sinte Fransois nam · i · mes
Ende sneet hem van den ogen recht
Dat vleesch *, ende gaf hem sijn lecht,
Ende leeddene uter doot.
Ooc seidi hem ende geboot:

+ 1.

+ Fol. 54b

[p. 305]

 

‘Sone Robbrecht, dat ic di

 

Dit goet doe *, es tekin daer bi

 

Den broeders, die verre wech tiden,

 

Dat ic vor hem sal gaen ende liden,

9610

Berechten haren ganc saen.

 

Sien dat si blidelike gaen

 

Ende tgebod der onderhorichede

 

Doen met snellen wille mede.’

 

⁺TOte Teben, in Romenien,

9615

Was · i · blent wijf, horic lien,

 

Die te watre ende te brode

 

Fransoise avont hilt niet node.

 

Der freren kerke was daer gestaen,

 

Daer es soe tileke gegaen,

9620

Als Fransoise dach dagen began,

 

Ende geleet van haren man.

 

Alsmen messe ghinder dede

 

Ende men hief onsen here mede,

 

Ondeitsoe de ogen daer

9625

Ende sach wel ende claer,

 

Ende anebeedde onsen here.

 

In hare gebede riep soe sere:

 

‘Danc ebbe God ende Fransoise name,

 

Ic sie ons heren lechame!’

9630

⁺Alle die dit sagen also

 

Worden gemeenlike vro.

 

Ende soe na der messen feeste

 

Keerde thuus blide van geeste,

 

Allene niet blide van dien

9635

Dat soe weder adde haer sien,

 

Maer om dat soete sacrement,

 

Datmen lecht der zielen kent

 

Entat warachtege lijf,

 

Dat soet scouwen mochte twijf

9640

Bi Sinte Fransoise gebede,

 

Daer soe toe drouch getrouwichede.

+ 2.

+ Fol. 54'a

[p. 306]

 

⁺IN Campaenien was, over waer,

 

· J · kint, adde · xiiij · jaer,

 

Te Pofis in ene stede,

9645

Dien an cam zware ziechede

 

Ende so sonderlange groot,

 

Dat hem tluchter oghe uut scoot.

 

An ene adre, dans gene sage,

 

Hinct hem uten hoofde · vi · dage

9650

Eens vingers lanc uptie wange,

 

Ende dochte zijn verdorven lange.

 

Daer was niet dan of sniden an:

 

Hem conde genesen no wijf no man.

 

Maer met herten keerde hem de vader

9655

An Sinte Fransoise algader.

 

Dien onvermoeden advocaet,

 

Der keitiven toeverlaet,

 

Nontseide niet sine bede,⁺

 

Want hi toge sette in de stede

9660

Ende gaf hem daer toe echt

 

Sine gesonde ende sijn lecht.

 

⁺INt selve lant, in · i · gestichte,

 

Heet Casteel, van groten gewichte

 

Cam · i · hout van hogen gevallen

9665

Up eens papen hooft met allen.

 

Daer cam hem of so zware dinc,

 

Dat hem tluchter oge verginc.

 

Te hant hi ter aerde vel

 

Ende lude riep hi also wel

9670

Up Sinte Fransoise alte gader

 

Met drouver stemme: ‘Help helich vader,

 

Dat ic te diere feeste mach sijn,

 

Also ic behiet den broeders dijn’.

 

Nu waest sijn avont sonder waen.

9675

⁺Up stont de pape herde zaen

 

Van al sire smerten quite,

 

Ende hi lovede Gode met vlite.

+ 3.

+ E

+ 4.

+ Fol. 54'b

[p. 307]

 

Die hem daer omtrent stonden

 

Ende sijns eerst ontfarmen begonden,

9680

Die worden van wondre vro.

 

Ter feesten ginc hi also

 

Ende telde, hoene verhueget

 

Hevet Sinte Fransoise dueget.

 

⁺EEn man was te Mont Gargaen

9685

Ende soude laburen bestaen

 

In sinen wijngaerd, ende houwen · i · hout.

 

Daer slouchi ontwee met gewout

 

Sine ogen recht ter medewaerde,⁺

 

Dat dene helt hinc uut ter aerde.

9690

Als hi in al dus zwaer · i · wesen

 

Wanhoopte dattene ghenesen

 

Altoos ne mochte geen man,

 

Beloofdi Sinte Fransoise dan

 

Sine feeste te vastene, up dat hi

9695

Genesen mochte daer bi.

 

Alte hant de here dede

 

Sijn oghe weder in de stede,

 

Ende heeft te gadre gevisiert

 

Ende met lichte verciert,

9700

Dat niemen wort geware das

 

Dat sijn oge gequetst was.

 

⁺EEns edels mans, als wijt horen,

 

Was, dat al blent was geboren

 

Ende bi Fransoise lecht ontfinc,

9705

Ende om de sonderlange dinc

 

Waest geheten Illuminaet.

 

Sident, alst cam te mans staet,

 

Hevet Fransoise abijt ontfaen,

 

Als die dinc wat hem es gedaen,⁺

9710

Ende wies in gracien ende in lechte

 

Vort waert meer altoos so rechte,

 

Dat elken mochte dinken das,

 

Dat hi des lechts zone was.

+ 5.

+ E

+ 6.

+ E

[p. 308]

 

Ten letsten, bi Sinte Fransoise dueget,

9715

Sijn helich beghin van sire jueget

 

Heefti int hende gesloten mede

 

Met meerre vele helichede.

 

⁺BI Araengen daer int lant

 

Tenen castele, heet Zancant,

9720

⁺Was · i · rudder, hiet dher Giraerd,

 

Die sire ogen quite waerd.

 

Het gevel, dat daer toe tsamen

 

· IJ · vreimde minderbroeders camen,

 

Die te sinen huse gaen

9725

Om ter herberge sijn ontfaen.

 

Goetlike ontfincse de here

 

Om des goets Sinte Fransoise ere

 

Ende alle zine mesnieden,

 

Ende hantieretse als goede lieden.

9730

Des dancten si Gode enten waert

 

Ende ghinge tere stede waert,

 

Daer · i · huus van hare ordine was.

 

Up · i · nacht, een stic na das,

 

Cam Sinte Fransois der broeder een

9735

In slape te voren, alst wel sceen,

 

Ende seide: ‘Ganc weder als · i · snelle

 

Te dijns waerds huus, ende dijn geselle,

 

Die Kerste ende mi in u ontfinc.

 

Ic wille hem vergelden die dinc.

9740

Hi es bi sire scout worden blent,

 

Wanten de sonden ebben gescent,

 

Die hi niet wel of ne dede

 

Met biechte ende penitencien mede.’

 

De helege vader voer wech saen

9745

Entie broeder es up gestaen,

 

Dat hi met sinen broeder soude

 

Vuldoen, dat haer vader woude.

 

Te haers waerds huus si camen

 

Ende wat hem droomde te samen,

+ 7.

+ Fol. 55a

[p. 309]

9750

Telde hi daer al besonder.

 

De goede man adde des wonder,

 

Ende so watmen seide daer,

 

Lyede hi dat was waer,

 

Ende sprac biechte met wene

9755

Ende beloofde ooc niet clene

 

Betringe te doene daer naer.

 

Dus maect hi de ziele claer

 

Ende daer na cam den man

 

Die siene van buten an.

9760

Dese miracle, doe soe waert

 

Verre ende wide verclaert,

 

Brochte menigen sondare

 

Toter biechte openbare,

 

Ende maecte menigen herberghier,

9765

⁺Dies hem hilt te voren fier.

+ Fol. 55b

[ § VIII ]

Hort hier van hoe meniger quale
Volc hi ghenas wale.
⁺TE Casteel Plebe gesciede · i · dinc,
Datter was · i · jongelinc
Arem *; sident hi wort geboren,
Sone mochti spreken no horen;
Sine tonge was so cort, so dinne,
Als mense sochte, het sceen daer inne
Of soe al of gesneden ware.
· J · man, hiet Marcus, woende dare,
Diene in sijn huus dor Gode ontfinc.
Doe de arme jongelinc
Daer so wort gemaex geware.
Cam hi vele te houder dare.
Up enen avont, als de man⁺
Met sinen wive eten began,
Entie knecht vor hem sit,

+ 1.

+ K

[p. 310]

 

Spreecti te zinen wive dit:

 

‘Het mochte grote miracle wesen,

9785

Waert dat Sinte Fransois desen

 

Gave horen ende sprake.’

 

Vort sprac hi: ‘Ic belove de zake:

 

Gewaerdicht hi te doene dit wort,

 

Dat ic dor sine lieve voort

9790

Desen kinde wille geven

 

Sinen cost al dore sijn leven.’

 

Hort hier wonderlike dinc:

 

Te hant hem ene tonge uut hinc

 

Ende hi sprac ende seide dus:

9795

‘God danc ende Sinte Franciscus,

 

Die mi hevet hier ter stede

 

Sprake gegeven ende horen mede.’

 

⁺Broeder Jacob van Yseo,

 

Doe hi kint was, mesval hem so,⁺

9800

Als hi woonde met sinen vader,

 

Dat hi binnen te scuerde algader.

 

Maer, als hem riet onse here,

 

Al was hi jonc ende ziec zere,

 

Hi es in dordine gegaen

9805

Ende liet niemene verstaen

 

Sine sonderlange mescame.

 

Maer als men Fransoise lechame

 

Verdragen zoude toter stat,

 

Aldaer nu leicht de diere scat,

9810

⁺Was hi daer mede, daer menich louch,

 

Alsmen den helegen last verdrouch,

 

Up dat hi den groten here

 

Dienen soude ende doen ere,

 

Die metten inglen hier boven

9815

Glorijert, die Gode loven.

 

Ter tombe ginc hi in dien daghen,

 

Daer de helege bene in lagen,

 

Ende om devocie, die hem God gaf,

+ 2.

+ E

+ Fol. 55'a

[p. 311]

 

Om helsde hi dat graf.

9820

Te hant vergaderden de scuren

 

Ende hi ghenas binnen ter curen.

 

Sijn onder gordel heefti of gedaen,

 

Ende was quite sijns evels zaen.

 

Broeder Bertelmeeus genas mede

9825

Van al sulker ziechede,

 

Die was van Eugubio,

 

Ende broeder Inghel van Tuderto,

 

Clais van Sucran, Jhan van Fore,

 

Ende · i · van Pisen, alsict hore,

9830

Ende · i · ander van casteel Spellen,

 

Dats bi Assisen, horic tellen,

 

Ende menigen andren, dien God verhuegt

 

Heeft dor Sinte Fransoise duegt.

 

⁺BIder zee, alsict kinne,

9835

Was · i · wijf uut haren zinne.

 

· V · jaer adtsoene verloren

 

Entat sien mede ende thoren;

 

Hare cleder soe metten tanden scuerde,

 

Vier no waters haer niet duerde,⁺

9840

Ende daer toe dat groot evel mede

 

Met uutnemender grulichede.

 

Up ene nacht, alst wesen soude

 

Dat God haers ontfarmen woude,

 

Wort soe bescenen van onsen here

9845

Met enen salegen lichte zere.

 

Sinte Fransoise heeft soe versien

 

Up · i · hooch zitten mettien.

 

Daer vel soe voren tier stonde

 

Ende bat hem om gesonde.

9850

Nochtoe dedi niet hare bede.

 

Doe beloofde de vrouwe mede,

 

Als lange alsoe sal leven

 

Ende soe heeft *, datsoe sal geven

 

Die hare dor Gods minne bit.

+ 3.

+ E

[p. 312]

9855

⁺Fransois die bekende dit,

 

Dat hi des gelijx belof

 

Gode wilen dede hier of,

 

Ende seinetse metter hant

 

Ende soe wort gesont te hant.

9860

Van geliken evele na

 

Ganste hi ene vrouwe van Mursia,

 

Ende eens edels heren zone,

 

Ende somich andre, als de gone

 

Vertelt ebben, die men sal

9865

Met rechte geloven van al.

 

⁺EEn, hiet Pieter van Fulgine,

 

Als hi de pelegrimage sine

 

Te Sinte Michiels soude varen,

 

Niet wel helichlike te waren

9870

Ne vuldede hi sine vaert.

 

Al daer hi drinkende waert

 

Van enen borne bider strate,

 

Voer hem de duvel in den vate.

 

· iij · jaer geheel van dane vort

9875

Slijt hi hem selven ende scort,

 

Ende sprac wonderlike tale.

 

Nochtan addi te somegen male

 

Sinen zin ende sine macht

 

Ende aneriep Sinte Fransoise cracht,

9880

Die hi macht ebben verheeste

 

Over de onreine gheeste.

 

So dat hi cam daer was sijn graf,

 

Als hijt taste, sciede hem af

 

Die quade geeste, diene dicken

9885

Scuerde zwaerlike te sticken.

 

Enen wive ghesciede also,

 

Die was geboren van Narvio,

 

Dien Sinte Fransois den viant nam,

 

Ende menigen andren diere cam;

9890

Maer haer zeer ende haer genesen

+ Fol. 55'b

+ 4.

[p. 313]

 

Teldict al *, het soude te lanc wesen.

 

⁺EEn man, hiet Bonus, lesen wi,

 

Vander stede van Fani,

 

Lasers, juchtich, wort gedragen

9895

Te Fransoise kerke van sinen magen,

 

Ende genas zaen der mescamen

 

Van beden evele te samen.

 

· J · ander van Sinte Severine,

 

Acto was de name zine,

9900

⁺Was lazers ende dede sijn belof;⁺

 

Te zinen grave genas hier of.

 

Van sulken evele adde de here

 

Grote macht in allen kere,

 

Want dat hi dor grote omoede

9905

Ende dor sonderlange goede

 

Den lazersen te dienne plach

 

Dor lieve, diere hem an gelach.

 

⁺ROgata, doetmen ons te verstane,

 

Van den bisscopdome van Sorane,

9910

Ene edele vrouwe, adde · xx · jaer

 

Met bloede gevloeit herde zwaer,

 

Ende adde van meesters omme niet

 

Gedoget menich zwaer verdriet.

 

Van utermaten zware quale

9915

Doochde soe dicken altemale⁺

 

Sterven *, ende alsmense stemmede dan,

 

Wies hare de lechame vort an.

 

So datsoe in Roomscher tale

 

· J · kint horde zingen wale

9920

Die miraclen, die onse here

 

Dede dor Sinte Fransoise ere,

 

Grote rouwe cam haer ane

 

Ende te hant vel soe in de trane,

 

Dat soe, met gelove onsteken,

9925

Dese woort begonste spreken:

 

‘Ay, edel Fransois, here vermaert,

+ 5.

+ Fol. 56a

+ K

+ 6.

+ E

[p. 314]

 

Die met miraclen dus es verclaert,

 

Wiltu mi verlossen mede

 

Uut deser zware ziechede,

9930

Grote ere zoutmens spreken die,

 

Want des gelijx ne daetstu nie.’

 

Alsoe dese woort vul sprac,

 

Al haer evel vlo ende brae.

 

Haren zone enen, hiet Marijn,

9935

Die lam in den arem adde gesijn,

 

Als hi Fransoise dede belof,

 

Genas hine claer daer of.

 

Van Sicilië ene vrouwe, dats waer,

 

Die van den bloede · vij · jaer

9940

Adde gevloeit zwaer ende zere

 

Genas ooc de grote here.

 

⁺TOte Rome in de stat

 

Was · i · religieus wijf, die zat

 

In enen karker nauwe ende spranc⁺

9945

⁺Wei naer · xl · jaer omme ganc

 

Om onsen here te sine became.

 

Praxedis was hare name.

 

Soe adde an Sinte Fransoise verdient,

 

Dat hi was haer sonderlange vrient.

9950

Want eens dages, horen wi tellen,

 

Dat soe van haren nouwer cellen

 

Upt solrekijn soude gaen,

 

Stacse · i · quaet gheestkin zaen,

 

Dat soe brae ende brae over een⁺

9955

Haren voet ende * haer been,

 

Ende de scoudre was haer mede

 

Uut gescoten vander stede.

 

Daer sach soe Fransoise, den vader,

 

Gecleet metten cleden algader

9960

Van der glorie, wit ende clare;

 

Ende sprac zoetelike tote hare:

 

‘Stant up, gebenedide dochter,

+ 7.

+ E

+ Fol. 56b

+ E

[p. 315]

 

Wes onvervaerd *; die wart wel zochter.’

 

Hi hiefse up metter hant

9965

Ende sciet dane alte hant.⁺

 

Maer Praxedis keerde hare

 

Achter haer cellekijn harentare

 

Ende waende enen droom zien,

 

Tote soe riep, ende mettien

9970

Brochtmen hare vort · i · lecht.

 

Doe bevoelet soe haer recht

 

Bi Sinte Fransoise cracht genesen,

 

Ende telde dit wonder na desen.

+ K

[ § IX ]

Van hem, die zinen dach verbraken
Ende hem mesprijs ooc toe spraken.

⁺INt lant van Poitau leget
· J · dorp, heet Symo alsmen zeget,
Ende was · i · pape, als wi horen,
Hiet Reginaldus, die adde vercoren
Fransoise, die zinen prochianen
Geboot te vierne in sijn vermanen
Sinte Fransoise dach; doe wasser een
Die lettel kende, alsoot sceen,
Sine macht, ende als · i · zod
Ne achti niet spapen gebod.
Te velde waert es hi gegaen
Om hout te houwene zaen,
Ende als hi hem gereet daer toe
Hort hi · i · luut driewaerf doe,
⁺Die hem seide: ‘Hets mesdach,
Men moet niet werken *, no men mach.’
Als de stemme, no spapen wort,
Van hem niet wort verhort
Jegen sijn scalkerlike ambacht,
Bredeldene ons heren cracht

+ 1.

+ Fol. 56'a

[p. 316]

 

Ende gheceldene harde zere

 

Dor sijns vrients Fransoise ere.

 

Want doe hi metter ere hant

 

Ene vorke geprant

10000

Ende · i · yser in dandre nam

 

Om te werkene *, wort hijs gram:

 

Elc hant bleef vast an thare;

 

Met gere pine, hoe soot ware,

 

Can hi gene hant versceden

10005

In gere wijs van hem beden.

 

Hier of wort hem wonderende zere

 

Ende weet wat doen min no mere.

 

Ter kerke hep hi, daer vele lieden

 

Waren te siene water gescieden.

10010

Daer cam hi vor enen outaer,

 

Ende vele papen die waren daer.

 

Die die pape selve bat

 

Dor Fransoise ere daer ter stat,

 

Daer beloofdi sonderlinghe

10015

Sinte Fransoise · iij · dinge,

 

Also als hi adde gehoort

 

· iij · waerven van Gode twoort:

 

Teen was in der manieren,

 

Dat hi zinen dach soude vieren,

10020

Ende hi soude daer ter stede

 

Sijns dages soude sijn ter feeste mede,⁺

 

Ende hi zelve zoude varen

 

Tote zinen lechame te waren.

 

Wonder groot! Int eerste belof

10025

Loste hem de vinger of,

 

Ten andren belove noch een,

 

Ten derden, dat wonder sceen,

 

So wort hem de derde ontbonden,

 

Daer na de hant in corten stonden

10030

Ende dander hant ooc daer na mede;

 

Want al daer was uptie stede

+ E

[p. 317]

 

Menich die bat altegader

 

Vor hem den goedertieren vader.

 

Dus cam de man in sijn gewout

10035

⁺Ende dede van hem yser ende hout,

 

Daer hi mede was gebonden.

 

Dies loofden si Gode tien stonden

 

Diet sagen * ende Sinte Fransoise duegt,

 

Die so verdroeft zaen ende verhuegt.

10040

Sine instrumente hangen daer

 

Noch heden vorden outaer

 

Al in Sinte Fransoise ere.

 

Andre miraclen mere

 

Heefti gedaen daer omtrent,

10045

Daer men claerlike bi bekent,

 

Dat hi vor Gode heeft grote waerde

 

Ende eren waert es uptie aerde.

 

⁺IN die stat te Cenomane,

 

Als Sinte Fransoise dach ginc ane,

10050

Nam een wijf rocke ende spille,

 

Als ene die spinnen wille.

 

Daer worden hare verstijt de hande,

 

De vingren heet als van brande.

 

Bider smerte heeft soe gedacht

10055

Des grote Sinte Fransoise macht.

 

Beroert met herten datsoe gaet,

 

Daer der broeders kerke staet.

 

Die broedre baden haren vader

 

Ende des wijfs smerte algader,

10060

So dat soe al daer ghenas

 

Van den zere *, maer dat haer was

 

· J · litekin bleven an de hant,

 

Als dat hare gaf de brant.

 

In Grotere Campaengen zekerlike

10065

Cam enen wive des gelike,

 

Ende ere andre, lesen wi,

 

In · i · doorp, heet Oleti,

+ Fol. 56'b

+ 2.

[p. 318]

 

Ende in casteel Pellei noch mere;

 

Doe si den dach van desen here

10070

Te vierne adde zere onwaert,

 

Eerst wortsi jamerlike vervaert

 

Ende doe hem cam berau van desen,

 

Worden si wonderliker genesen.

 

⁺INt lant van Massen · i · rudder was,

10075

Die hem niet vermeet das,

 

Hine sprac sine achter spraken,

 

Wat miraclen of wat saken

 

God dor Sinte Fransoise dede,

 

Ende dot met groter onhovesscede.⁺

10080

⁺Pelegrime, die ooc ghingen

 

Te sinen reliquien, te zinen dingen,

 

Dien sprac hi sonderlange scande;

 

Daer ooc broeders gingen bi lande

 

Openbare weder ende voort,

10085

Gaf hi hem onhovessce wort.

 

Eens, daer hi begreep so zere

 

Van Sinte Fransoise die ere,

 

Loet hi vort up sine zonde

 

Over tale met dullen monde:

10090

‘Of het waer es,’ seget hi,

 

‘Dat dese Fransois helich si,

 

Up desen dach moetic met zwaerden

 

Heden dan verslegen waerden;

 

Ende of hi helich niene es

10095

So moetic ontvaren des.’

 

De gramscap van onsen here

 

Ne vurste niet te werkene zere,

 

Want de bede van sinen monde

 

Was gedegen te zware zonde,

10100

Want onlange daer na de quade

 

Wilde onrecht ende scade

 

Doen eens sijns broeders zone.

 

Daer so nam · i · zwaert de gone

+ 3.

+ E

+ Fol. 57a

[p. 319]

 

Ende nammer hem mede tlijf.

10105

Aldus staref de keitijf,

 

Der zwarter der meester hedine kint,

 

Ende wort ter hellen gesint,

 

Dat ander lieden te hare scade

 

Niet begrepen Fransoise weldade

10110

Met onhovesscher boser tale,

 

Maer dat sise eren wale.

 

⁺EEn rechter was, hiet Alexander,

 

Die meer begreep dan enich ander

 

Met sire gevenijnder tonge,

10115

Waren si oude of jonge

 

Die Sinte Fransoise adden vercoren,

 

So dat hi heeft · vi · jaer verloren

 

Sine sprake, alst God woude,

 

Want hi hem castien soude.

10120

Als hi geplaget in den monde,

 

Int let, daer hi mede dede de zonde,

 

Ghingen berounesse stoken,

 

Dat hi den here adde mesproken.

 

Fransois, die ontfarmige vader

10125

⁺Laet sine gramscap algader,⁺

 

Alsmen bat vaste ende wale,

 

Ende gaf hem weder zine tale.

 

Vort waert meer nacht no dach

 

De tonge, die quaet clappen plach,

10130

Wart ten love ons heren geset;

 

Dus voer hi bider ghecele bet.

+ 4.

+ Fol. 57b

+ E

[ § X ]

Van miraclen menichrande
Die gescieden in menigen lande.

⁺INt casteel te Galliane,
Dat bi Valensen staet, ic wane,
Hiet Maria ene vrouwe,

+ 1.

[p. 320]

 

Die onsen here was getrouwe

 

Ende Fransoise onderdaen.

 

Tenen tiden soutsoe gaen

10140

Te velde up enen heten dach,

 

Om haers lechamen bejach.

 

De zonne began up haer steken

 

Ende haer begonste dranx gebreken,

 

Datsoe bederven waende van darste;

10145

Waters moest soe ebben barste,

 

Want soe up enen berch hooch

 

Was *, ende daert was herde drooch.

 

Recht als of soe ware doot,

 

Viel soe uptie aerde bloot,

10150

Ende bat Fransoise, haren troost,

 

Dat hise uter noot verloost.

 

Als de vrouwe gedurich bleef

 

Int gebede datsoe dreef,

 

Van pinen, hitte ende verderste

10155

Vel soe zaen in ene erste.

 

Ende al te hant daer Fransois coomt,

 

Diese bider name noomt:

 

‘Stant up,’ sprac, ‘ende drinc fontene,

 

Die de ghifte Gods allene

10160

Di ende menigen andren gevet.’⁺

 

Mettien worde dat wijf hevet

 

Haer selven uten slape gedaen,

 

Die groten troost daer heeft ontfaen.

 

Enen steen die was bi hare

10165

Trac soe uter erde al dare.

 

Met enen spane soe daer grouf.

 

Daer vant soe na haer behouf

 

Levende water, dat dochte sijn

 

⁺ Eerst · i · clene dropelkijn,

10170

Ende wies bider cracht vanden trone

 

In ene fontene scone.⁺

 

Die vrouwe dranc genouch ende sat⁺

+ K

+ Fol. 57'a

+ E

+ K

[p. 321]

 

Ende dwouch hare ogen in dat,

 

Die te voren donker waren;

10175

Te hant besief soe verclaren.

 

Thuus ghinc soe ter vaert

 

Ende heef gont geopenbaert

 

Den geburen in haer keren

 

Den groten Fransoise teren.

10180

Alt volc liep harentare

 

Te deser sonderlanger mare,

 

Om te ziene ende te prouvene mede

 

Twonder, dat gont water dede.

 

Want die sine biechte sprac,

10185

Of dan dranc *, of an hem stac,

 

Genas van meniger armoede.

 

Noch staet de fontene goede,

 

Ende · i · bede huus staet daer

 

InSinte Fransoise ere, dats waer.

10190

⁺IN Spaengen, te Sinte Faconden,

 

Dedi groeien tenen stonden

 

Enen drogen kerzeboom * ende mede

 

Vrucht dragen dor eens mans bede.

 

Ende ooc tote Villesios

10195

Maecti de lieden loos⁺

 

Van wormen, die de wijngaerde aten,

 

Want tvolc up hem hoopte der baten.

 

Bi Palensen eens papen scure,

 

Die elx jaers plach up some ure

10200

Vul worme tsine, diet coren aten.

 

Die pape te sire baten

 

Fransoise de scuere beval

 

Entie wormen scieden al.

 

In Poelgen van Petremale

10205

Des heren lant, dure altemale⁺

 

Tlant datter omme was gelegen

 

Die moort de beesten adden verslegen,⁺

 

Alsment hem omoedelike beval,

+ 2.

+ E

+ E

+ E

[p. 322]

 

Quijtte hijt vander plagen al.

10210

⁺EEn, die Martin bi namen hiet,

 

Verre van sire poort hi liet

 

Sine beesten ter weiden gaen.

 

· J · sijn rent brac sijn been zaen,

 

⁺Also dat gene hope desen

10215

Int herte cam om genesen,

 

So dat hijt te vlane dochte.

 

Ende, want hi niet ebben mochte,

 

Daer hijt mede mochte ebben gedaen,

 

Es hi weder thuus gegaen

10220

Ende beval dor sine goede⁺

 

Dat rent in Fransoise hoede,

 

Dattie wulf niet verteert

 

Eer datti daer weder keert.

 

Sere tileke, alst was dach,

10225

Keerde hi daer trent lach

 

Ende heeft enen vlare brocht.

 

Daer hi trent liggende heeft gesocht,

 

Vant hijt etende staen int gras,

 

Al daer geen lac an ne was,

10230

No hine wiste besceet ne geen

 

Tusscen der broke ende tander been.

 

Groten danc seidijs den herde,

 

Die sijn rent also verwerde

 

Ende so wel adde gewacht

10235

Van den wulven al de nacht.

 

Hies, die cam staen in staden⁺

 

Hem allen, die up sine genaden

 

Roupen ende hine versmaet niet dit,

 

Hoe clene dinc men hem bit.

10240

Want van Amiterne een man,

 

Diene ter noot ooc riep an,

 

Om ene beeste, die men hem stal,

 

Dien dedise weder ebben al.

 

Van Interduco ene vrouwe,

+ 3.

+ Fol. 57'b

+ K

+ E

[p. 323]

10245

Diene aneriep met goeder trouwe,

 

Enen niewen nap in vele sticken,

 

Men can tgetal niet gemicken,

 

Brac hare *, dat hi vel neder,

 

Ende hi gaven haer geheel weder.

10250

Van Mont Ulme, datmen seget

 

Dat int lant van der Marche leget,

 

Maecti enen couter geheel,

 

Dat was te broken in menich deel.

 

⁺INt bisscopdom van Sabine te waren

10255

Was ene quene van · lxxx · jaren.

 

Haer dochter staerf ende liet · i · kint,

 

Dat zooch ende niet at · i · twint.

 

Die quene was arem van goede

 

⁺Ende vul van groter armoede

10260

Ende sonder melc *; ende wijf ne gene

 

Daer ne was *, die in zinen wene

 

Dat kindekin zogen mochte,

 

Also zine nature besochte,

 

Ende ooc ne can weten de quene

10265

Welc sins soe mach tiden hene.

 

Dat kindekin verloos sine cracht.

 

Doe gevelt up ene nacht,

 

Als haer menscelijc troost gebrac,

 

Dat soe met natten ogen sprac

10270

An Fransoise in hare gebede

 

Ende bat sine genadichede.

 

Al daer cam doe ter stede

 

Die minre der onnoselhede

 

Ende seide: ‘Fransicus bem ic,⁺

10275

Dien du in dire noot een stic

 

Met tranen roups an ter stont.

 

Stec dine mamme in skints mont,

 

Want God saldi verlenen

 

Melc genouch *; nu laet dijn wenen.’

10280

Die quene dede Fransoise gebod,

+ 4.

+ Fol. 58a

+ KE

[p. 324]

 

Ende daer vervulde onse here God

 

Met melke genouch te waren

 

Des wijfs borsten van · lxxx · jaren.

 

Dit wonder so menich vernam,

10285

Man ende wijf ghinder cam;

 

Ende, want de ogen sagen an,

 

Ne cons de tonge gezwigen dan,⁺

 

Soe ne moeste loven onsen here

 

In sire wonderlicheden zere

10290

Om die wonder goedertierhede

 

Die hi bi Fransoyse dede.

 

⁺TOte Scoplet so was mede

 

· J · man ende · i · wijf in de stede,

 

Die adden · i · eneghen zone.

10295

Alle dages was de gone

 

Beweent als · i · arvelijc lachter,

 

Want daer ne sceen ander troost achter.

 

Sine arme an sinen hals gecnocht,

 

Sine knien an sine borst gewrocht

10300

Entie hielen an sinen hende.

 

Het dochtem bet sijn diet kende

 

· J · wonder van den elven gesint

 

Dan enichs menscen kint.

 

⁺Hier omme was der vrouwe⁺

10305

Gequetst met uut groten rouwe.

 

Met menigen versuchte mede

 

Deitsoe an Gode gebede

 

Ende an Fransoise met groter omoede,

 

Dat hi hare in staden stoede.

10310

Up · i · nacht gesciede mede,

 

Alsoe om dese zerichede

 

In enen drouven slape lach,

 

Sinte Fransoise soe sach,

 

Die hare goetlike sprac ane

10315

Ende riet hare te gane

 

Daer bi tote ere steden,

+ E

+ 5.

+ Fol. 58b

+ K

[p. 325]

 

Die stont in sire gebeden,

 

Ende soe tkint met haer drouge

 

Ende metten watre dwouge

10320

Van den pitte vander stede;

 

Hem souden genesen die lede.

 

Die vrouwe liet als · i · sot

 

Achter bliven sijn gebot.

 

Ander waerf hiet hijt haer mede;

10325

Derde waerf cam hi ter stede,

 

Ende leedde bede wijf ende kint

 

Al daer hise wilde ebben gesint,

 

Toter kerc dure voren.

 

Vrouwen camen daer wel geboren

10330

Om pelegrimage ende om gebede

 

Toter kercdure mede,

 

Ende verstonden ooc in dien

 

Wat de vrouwe adde gesien,

 

Ende brochten kint ende moeder

10335

Geleet daer vor menigen broeder.

 

Si sciepen watre uten pitte;

 

De hoochste vrouwe dede ditte,

 

Dat soe tkint dwouch metter hant.

 

Uptie selve stede te hant

10340

Worden gesont des kints lede,

 

Ende gingen staen in hare stede;

 

Entie grote miracle brochte

 

Menigen wonder int gedochte.

 

⁺TOte Segusiam gesciede een · dinc,

10345

Dat hem begaf · i · jongelinc,

 

Dien wi Ubertin nomen horen,

 

Van Riparolien geboren,

 

Ende wort minderbroeder gegeven.⁺

 

⁺Doe hi ledde novissis leven,

10350

Cam hem an · i · yselijc vaer,

 

Dat hi den sin verloos al daer;

 

Die rechter zide heefti verloren

+ 5a.

+ E

+ Fol. 58'a

[p. 326]

 

Entie tonge entat horen.⁺

 

Als hi was int qualijc varen

10355

Ende broeders om hem droeve waren

 

Ende lange in sijn bedde lach,

 

Naecte Sinte Fransoise dach.

 

In sinen avont hem begonde

 

Toe comen some lichte stonde.

10360

Den helegen vader roupti vort;

 

Al waersi onvulmaect de wort,

 

Doch waest met getrouwer herte

 

So hi best mochte vor sinre smerte.

 

Als die broeders te mattintide

10365

Onsen here loveden blide,

 

Cam Fransois, de helege vader,

 

In minderbroeders abijt algader

 

Vorden novissis, ende groot lecht

 

Cam ooc ghinder met hem echt.

10370

Die hande recte hi ende ondoet wide

 

Ende sine rechter zide

 

Van den hoofde toten voeten

 

Bescrijt hi hem vele soete.⁺

 

De vingere hi hem in doren dede

10375

Ende uptie rechte scoudre mede

 

Tekendine ende sprac na desen:

 

‘Dit saldi · i · tekin wesen,

 

Dat God sal genesen di,

 

Want du om exemple van mi

10380

Dese ordine ontfinges ente pine.’

 

Doe gorde hine met ere line,

 

Want hi lach al ongegord,

 

Ende seide: ‘Stant up ende ganc vort

 

In de kerke ende groten lof

10385

So seg onsen here hier of,

 

Ende metten broeders seg echt

 

Dijn getide na dijn recht.’

 

Als hi geseit adde dese dinc

+ K

+ E

[p. 327]

 

Ende hem wilde de jongelinc

 

10390 Metten handen gripen an,

 

Om cussen sine voetsporre dan,

 

Ontvoer hem de helege vader

 

Uten ogen altegader.

 

⁺Dien jonclinge cam tier stonden

10395

Bede sien ende gesonden⁺

 

Ende sine sprake *, ende es gegaen

 

Binnen in de kerke saen.

 

Broeders ende seculiere

 

Wonderden van sire maniere,

10400

Want zine te voren ebben bekint

 

Juchtich ende ongesint,

 

Ende nu siens mee in sine gewelt.⁺

 

Sine miraclen hi vertelt

 

Ende deder menigen minnen zere

10405

Fransoise in onsen here.

 

⁺INt bisscopdom van Hostien was

 

Int casteel Chore, alsict las,

 

· J · man, die verloos sijn been,

 

Dat hire an adde ganc ne geen.

10410

Eens was hi in sulker noot

 

Ende hine hoopte clene no groot

 

Up mensce, die hem helpen mochte,

 

Nachts began hi clagen onsochte

 

Up Fransoise in der gebare

10415

Als of hi daer vor hem ware:

 

‘Sinte Fransois, nu help mi

 

Ende laet doch gedinken di

 

Mijns diensts, alsic die dede genouch.

 

Ende up minen ezel drouch;

10420

Dine helege hande ende dine voete

 

Cusdic, die waren soete,

 

Ende emmer wasic di onderdaen

 

Ende wilde te dinen dienste staen;

 

Nu zie, ic, nu stervic, lieve here,

+ Fol. 58'b

+ E

+ E

+ 6.

[p. 328]

10425

In rouwen ende in groten zere.’

 

Hi, die vergeten niene mochte

 

Sijns diensts, die daer lach onsochte,

 

Cam, daer de man wiec in wene,

 

Ende met hem · i · broeder allene,

10430

Ende seide, dat hi daer came

 

Om dat hi an riep Fransoise name,

 

Ende hi ooc met hem brochte,

 

Hem mede te gancene zochte.

 

Met enen clenen stockelkine

10435

Taste hi daer hem lach de pine,

 

Ende het was gemaect na thau.

 

De zwere brac, dat seggic u,

 

Entat been wort hem goet,

 

⁺Entat meer te wonderne doet,

10440

Thau *, dat tekin, bleef tien stonden

 

Staen uptie stat vander wonden.

 

Dat liet Fransois daer, want hi woude,

 

Datmen der dinc gedinken soude.

 

Met desen helegen tekine

10445

Plach Fransois de lettren zine

 

Te tekene als hi dor enege lieve

 

Lettren sende ofte brieve.

 

⁺MAer nu comt dat mijn zin

 

Die misselicsins uut ende in

10450

Getrect wort, nu hare nu dare,

 

Om menige miraclen clare

 

Te telne *, die geprouft algader

 

Sijn van Fransoise, den edelen vader,

 

Biddic den helegen vaendragere,

10455

Der onreinre vianden versaghere,

 

Dat hi met uutnemeder dueget

 

Minen zin so verhueget,

 

Dat ict thelege teken ontfa

 

Van thau, so hoe dat ga,

10460

Dat ic daer bi moghe verstaen:

+ Fol. 59a

+ 7.

[p. 329]

 

Gelijc als hem dat ontfaen

 

Des crucen, doe hi rudderlike

 

Volchde Kerste van hemelrike,

 

In dit lijf hem verdienen dede

10465

Die hoge uutnemende zalichede,

 

Also moeticne alle wege

 

Scouwen, daer hi heeft den zege

 

Hier boven met onsen here,

 

Gode te lovene ende tsire ere.

10470

⁺Deser crucen betekenesse,

 

Die wonderne grote diepe lesse,

 

In de welke dat sijn bedect

 

Met diepheden al ongemect

 

Van gracien de ghiften scone

10475

Ende van duechden al de lone

 

Ende ooc alle de scatte mede

 

Der wetentheit enter wijshede,

 

So dat si al sijn bedect

 

Den werelt wisen ende ontreet,

10480

Die waren also openbare

 

In desen armen Gods minnare,

 

So dat al te male sijn leven

 

Niet dan der crucen ne was gegeven,

 

⁺Ende hi niet ne smaecte mede

10485

Els dan der crucen zoethede,

 

Ende hine predecte min no mere

 

Anders dan der crucen ere.

 

Waerlike, in sijns kerens beghin

 

Mochte wel spreken sijn sin

10490

Metten apostele, dinke mi,

 

Die seit: ‘Mine genouchte ne si

 

El niewer in genen kere

 

Dan int cruce van onsen here.’

 

Ende als hi was in sijn leven vord,

10495

Mochtire toe seggen dit word:

 

‘Die deser regle volgen mede,

+ 8.

+ Fol. 59b

[p. 330]

 

Genaden si up hem ende vrede!’

 

Ende in sinen hende mochti best

 

Dit wordekin seggen lest:

10500

‘Ic drage in minen lechame nu

 

Die tekene ons heren Jhesu.’

 

Ende wi lieden, die ebben verloren

 

Die gone, die tsire ordine behoren,

 

Mogen begheren emmer voort

10105

Van hem te horne dit woort:

 

‘Die gracie van Kerste, den behoedre,

 

Si met uwen geeste, broedre.’

 

⁺EDele vaendraghere ons heren,

 

Was vro ende zeker in dire eren⁺

10510

In scrucen glorie, want dijn beghin

 

Naemstu daer of ende daer in,

 

Ende in der crucen glorie mede

 

Naemstu dijn wassen telker stede,

 

Enten letsten wortstu vuldegen

10515

Int cruce, dattu ebs gedregen,

 

Ende bi des crucen orconde

 

Weet elc goet kerstijn nu ter stonde,

 

Hoe groter glorie ende hoe scone

 

Du best waerdich in den trone.

10520

Coenlike * ende te haren vromen

 

Mogen si, die uut Egypten comen,

 

Die volgen *, want bider crucen roede

 

Sal sceden de rode zee van bloede;

 

Daerna dor de woestine liden

10525

Ende over de Jordane tiden

 

Van den sterveliken levene

 

Ende int lant te comen *, daer te gevene

 

Es belooft Gods kinde mede

 

⁺Bides crucen moghentede;

10530

Daer ons in, na onse sterfdaghe,⁺

 

Bringen moete te rechte leitsage,⁺

 

Die behoudre, Jhesus Karst,

+ 9.

+ E

+ Fol. 59'a

+ E

+ E

[p. t.o. 330]

[p. t.o. 331]

Reproductie op ware grootte van de vss. 10529-45 op Fol. 59'.

[p. 331]

 

Die an de cruce doochde darst,

 

Bi Sinte Fransoise verdiente, ons heren,

10535

Bede te glorien ende teren

 

Eens Gods in drievoudichede,⁺

 

Die levet ende regneert mede

 

In alle werelde sonder hende.

 

Ghi, daer ic dit dicht toe sende,

10540

In dere van Sinte Fransoise name

 

Waest gedicht *; eist hem became,

 

Sone blivet ongeloont niet lichte.

 

Bidt vor Jacoppe, diet dichte,

 

Ende over Janne diet screef mede,

10545

Dat God si in hare ghelede.

 

A : M : E : N:

+ E