Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 392]
Vervolg van IV partie. III boek. (Fragmenten). IGa naar voetnoot1) Ga naar margenoot+....... doe Marien ane, Al suchtende met drover herten, Bitterbke weenende ende met groter smerten: ‘Ic sondare, die in mier joncheit 5[regelnummer] Dese fiertere hadde bereit, Den bisscoppe Helinande teeren, Daer hi in leide van desen heren, Thovet van sente Waleri, Ende oec van sente MontaniGa naar voetnoot2), 10[regelnummer] Die monc was ende oec voerseide Van sente Remijs geborenicheide, Ende vander melc Celinen mede, Sire moeder, ontfinc ter stede Sijn sien, alse hi selve voerseideGa naar voetnoot3):
[pagina 393]
15[regelnummer] Dat ghi dese ontfermicheide In mi daet nu, ghenadige moeder! Die naest Gode sijtGa naar voetnoot1) behoeder, Uutnemende boven hem allen! Ende of mi mochte bi u gevallen, 20[regelnummer] Ghelijc dat dede dese voerseit, Soe datic sien mochte ghereit Enich der fiertereGa naar voetnoot2), die ic eere Maecte!’ Al wenende harde seere, Dede hi hem maken daer ter stat 25[regelnummer] Heylech water, ende dranc na dat, Ende waecte dien nacht den fierter biGa naar voetnoot3), Ende vaste ende dede soe dat hi Siende wart ter morgenstont. Ene ander mieracle wart cont: 30[regelnummer] Ene joncfrouwe hadde van hare gebort Ene hant, die was al versmortGa naar voetnoot4); Die es ghenesen, al sonder blame, Van algader hare mesquame.
Vanden selven mieracle. XXXV. Ga naar margenoot+ In sente Mercs dage daer na Voren si voort, alsic versta, Te WisantGa naar voetnoot5). Doe si te scepe Quamen met haren geselscepe, 5[regelnummer] Ghingen vele liede met hem in, Die in Inglant omme gewin Voeren ende omme wolle copenGa naar voetnoot6), Ende si waren daer in hopenGa naar voetnoot7), Om datsi metten fiertere varen. 10[regelnummer] Si hadden wel in gelde, twaren, Meer dan III waerf C merke In ene bisaetseGa naar voetnoot8) harde sterke. Die meester scipman die hiet ColdesanGa naar voetnoot9). Daer na hi siet, 15[regelnummer] Alsi quamen ter midewaerdeGa naar margenoot+ Vander zee, dat hem vervaerde; Want rovere al gewapent quamen, In haren handen met glavien tsamen, DieGa naar voetnoot10) op die ghene te stridene dare. 20[regelnummer] Die ghene, die in grooten vare Sijn, spraken hare biechte saen Jeghen den pape, die hiet BosaenGa naar voetnoot11). Daer na die pape hem biechte mede Jegens enen leeken daer ter stede, 25[regelnummer] Nu hadden die coepmansGa naar voetnoot12) den anxt so groot, Datsi daer gaven dor vreese vander doot Hare bisaetse tonser Vrouwen werkeGa naar voetnoot13), Ende gheloveden met tranen scerpe Ende met begaerten, datsise dare 30[regelnummer] Verloste van haren grooten vare Ende vanden rove quite make, Datsi willen om die sake Alle die penninge den fiertere geven. Doen quamen die rovers hem beneven, 35[regelnummer] Ende die meester scipman daer naer Stont op ende sprac ten pape daer: ‘Nemet uwe reliquien saen, Ende gaet opt boert ten scepe staenGa naar voetnoot14), Ende gebiet bider macht onser Vrouwen, 40[regelnummer] Ons niet te doene.’ Saen met trouwen Die pape nam die phylatrienGa naar voetnoot15), Daer dat haer van sente Marien In was besloten; met vreesen groot Ende met devocien, in grooter noot,
[pagina 394]
45[regelnummer] Soe dede hi dit al sonder beide, Ende swoer dit ende seide Toten rovers in deser gelike: ‘Vander macht Gods van hemelrike Ende sijnre Moeder bemanic u, 50[regelnummer] Dat ghi niet nare en comt nu, Mi te deerne noch den minen, Noch te bringene in geere pinen! Dat ghebiedic u, sonder waen!’ Daer na maecte hi een cruce saen 55[regelnummer] Metten heilechdome jegen die gone, Na den name Marien Sone. Doen al dit was gedaen, Soe quam een wint daer na saen Jeghen tscipGa naar voetnoot1) ende staect ter vaert 60[regelnummer] Metten seile achterwaert, Soe dattie mast te stucken brac, Ende een stic quam ende stac Enen vanden rovers doot, Alsoe alst daer neder scoet. 65[regelnummer] Die gene viel daer over boert. Ga naar margenoot+ Over onlange daer na voort Quam dat scip met onser Vrouwen, Ghesont, blide ende sonder rouwe, Ter stat, ende al datter in was. 70[regelnummer] Doen quamen die coemans na das Ende namen hare besaetse gereet, Daer si te voren af daden beheet Onser Vrouwen te haren gewerke, Mede te doene maken hare kerke, 75[regelnummer] Ende cochten wolle hier ende daer Ende bewaerden alle daer naer, Want si planteit van wollen vondenGa naar voetnoot2). Daer na quamen si ten stonden, Ende voren met haren wollen over, 80[regelnummer] Ende ter havene die men heet Dover VersaemdenGa naar voetnoot3) si met haren gewande. Si brochten so vele wollen te lande, Datsire mede vulden een huus groot, Doen, als al was haer conroot 85[regelnummer] Versament ende al hare goet, Ende tsander daghes metter spoet Wech souden varen te lande, Soe quam des nachts te hare scande Een vier ende verbornde die stede, 90[regelnummer] Thuus ende alle die wolle medeGa naar voetnoot4).
Noch vanden selven. XXXVI. Daer na die fiertere voer bet voortGa naar margenoot+ Tote Cantelberch in die poort, Daer die van Lodine sijn eerlike Vanden bisscop vanden rike 5[regelnummer] Ontfaen, diemen Willem hietGa naar voetnoot5) Hine hadde oec vergeten nietGa naar voetnoot6), Dat te voren totem seide Vanden fiertere die waerheide Meester Ancelijn, die wilen eere 10[regelnummer] In sbisscops huus hadde ter leere Radolfs kindere, die cancelere Des conincs was van Engeltere. Dese Ancelijn was van Lodine geboren, Ende hadde dicke daer te voren 15[regelnummer] Den bisscop getelt van onser Vrouwen. Daer omme wilde hijs te bet getrouwen, Ende ontfincse wel lieflike. Ene vrouwe, die herde rike Was van goede, die hadde VIII dage 20[regelnummer] Ghelegen in arbeide met groter plagen. Doen soe vernam den fierter daer, Sende soe haren man daer naer, Die van Lodine te spreken an,
[pagina 395]
Of daer ware enich selc man, 28[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die haer iet goets conde geraden. Bose die pape sprac met staden Te genen man, die raets vraget: ‘Gaet, segget ende ghewaget, Dat soe haer biechte spreke met trouwen, 30[regelnummer] Ende danne int beelde van onser Vrouwen Water make ende drinke ter stat: Soe sal ghenesen, gelovet dat.’ Die vrouwe, die van grooter siechede Cume mochte spreken mede 35[regelnummer] Ende hare memorie na hadde verloren, Men brochte haer enen pape te voren, Ende soe sprac getrouwelike Hare biechte, ende daer na cortelike Des selfs nachts quam haer te voren 40[regelnummer] Ene scone vrouwe uutvercoren (Van Vrankerike dochte so har comen), Ende sprac dus te haren vromen: ‘Omme dattu met ghewrachticheidenGa naar voetnoot1) Dine biechte sprakest heden, 45[regelnummer] Ghelovic di te nesene saen.’ Daer na te hant ende dit gedaen Dranc soe des waters, ende ter stont Wart soe van enen kinde gesont, Die welke van dieren ornamenteGa naar voetnoot2) 50[regelnummer] Ende van gifte dede prosente Onser Vrouwen. Ende daer na voort, Wie daer quam die niet behort Te desen bisscopdome, daer so was in, Die en mochte meer no min 55[regelnummer] Ghenesen, ende oec moste hi wesen Ghebiecht, tote al desen Berouwenisse hebben, hen ware alsoe Dat hi berouwenisse hebbe daer toeGa naar voetnoot3). Tote Wincestere es oec genesen 60[regelnummer] Een ridder, die lanc hadde gewesenGa naar voetnoot4) Des conincs scinke, ende blent was VIII jaer; ende oec na das Ghenas daer een die Wouter hietGa naar voetnoot5), Een rijc man, die groot verdriet 65[regelnummer] Hadde vanden menisoene, Ende altoes te bedde lach die gone. III clerken, die hem theilechdoem Van onser Vrouwen droegen som, Gaf hi III goudine vingerline, 70[regelnummer] Ende III nappe zilverine Gaf hi den fiertere daer gereet, Ende ornamente vele, godweet, Ende geit vele offerdi daer. Doen seiden die liede openbaer, 75[regelnummer] Diene sagen in die strate gaen,Ga naar margenoot+ Dat hi te lettel hadde gedaen Ende ghegeven onser Vrouwen, Want hi hadde in rechter trouwen Meer dan M marcGa naar voetnoot6) in scatte, 80[regelnummer] Ingelscher monten; ende na datte Antwordem die rike te jegenworden, Alse hi die sprake horde: ‘In wille nimmeer geven, godweet, Tote dat ic weet dondersceetGa naar voetnoot7) 85[regelnummer] Van minen goede nu een deel. Dan willic weder geven geheel, Dat ic met perseme hebbe gewonnen.’ Dus heeft die rike man begonnen Te gevene ende te keerne weder, 90[regelnummer] Ende dede ghebieden op ende nederGa naar voetnoot8): Waer iement die hem hadde gegeven Persemen oit in sijn leven, Hi come, hi wilt hem geven saen:
[pagina 396]
Dies haddi Gode gelof gedaen. 95[regelnummer] Daer na XII andere mede Sijn daer genesen ter selver stede: CrepelGa naar voetnoot1), blende, dove ter stont Ende stomme worden daer gesont.
Vanden selven. XXXVII. Ga naar margenoot+ Na desen doene so voerGa naar voetnoot2) vort Dese fiertere, alsic hebbe verhoort, Teere stat, alse wijt weten, Cristus-kerke was si gheheten. 5[regelnummer] Dit was in die octave, godweet, Datmen Pentecoste heet. Ende daer was groote sameninge Van coopmans van menegen dingen. Daer was een deken in die stede 10[regelnummer] Ende oec XII canonke mede, Die niet wouden ontfaen aldaer Den fiertere, om dat si hadden vaer, Dat vanden coepmans die offerande Comen soude ter fiertere hande, 15[regelnummer] Ende daer bi oec scade gewinnenGa naar voetnoot3). Doen geviel oec daer binnen Dat het reinde, soe dattie gone Die deken in liet comen na tgone, Ende met pinen georlovede das, 20[regelnummer] Dat hem daer geleent was Een outaer [dat] besiden stoet, Daer men den heilegen fiertere moet Up setten, salse daer binnen staenGa naar voetnoot4). Ende die coepmans quamen gegaen 25[regelnummer] Some, die oec hadden gewesen Ga naar margenoot+ Te Wincestere, daer si sagen van desen Fiertere mieracle harde sconeGa naar voetnoot5). Deser quamer vele na tgone Ende offerden onser Vrouwen Marien: 30[regelnummer] Dus volgden hem vele van dien. Ende doe die deken dit heeft vernomen, Es hi te ghenen lieden comen, Die metten fiertere waren comen daer, Ende dreefse uter kerke daer naer, 35[regelnummer] Daer si haer paerde ende hare gewaden Jammerlike moesten begaden, Want het reinde ende was quaet weder. Dus voren si voort ende weder, Daer si nieuwer en conden gewinnen 40[regelnummer] Herberge, soe vol was die stat binnen Van coepmans die daer vergadert waren. Dus quamen si teenre vrouwen gevaren, Die hars ontfaermde, ende seide saen Tote haren man: ‘Laet ons ontfaen 45[regelnummer] Dese liede in onseGa naar voetnoot6) woninge, Die wi gemaect hebben niewinge,’ Ende te hant coepman verhuert was II^C mareGa naar voetnoot7). Nochtan das Ontfingen si daer in die Moeder ons Heren 50[regelnummer] Ende haer clerke met grooter eeren, In manieren dat si daer na Des anders dages, alsic versta, Ene ander herberge zoeken gaen. Dus sijn si daer in ontfaen, 55[regelnummer] Die van reine ende van couden groot Bina waren tote op die doot. Dat goede wijf hare cleeder wiesch Vander moodere, ende na dies Deedsoe droegen ende wel begaden; 60[regelnummer] Ende daer na deedsoe met staden Ghehangen met cleeden denGa naar voetnoot8) fiertere scone Van onser Vrouwen; daer na die gone Opende den heren har herberge al, Ende hiet mede ende beval
[pagina 397]
65[regelnummer] Hem te dienen ende eere te doene. Nu wasser een, na des lants gewoneGa naar voetnoot1), Vanden coepmans, die hadde daer bi III clocken gehangen, omdat hi Daer die vercopen soude alsoe, 70[regelnummer] Ane ene solre, vaste, hoeGa naar voetnoot2), In een huus daer bi teere stede. Dese ginc luden wel gerede; Ende alse sine gesellen vernamen Die clocken luden, quamen si te samen....
IIGa naar voetnoot3). Ga naar margenoot+Ga naar margenoot+ Up den selven dach te hantGa naar voetnoot4) Daer ic dat boec hadde in die hant, Quam mi ene ommacht ghinder an. Enen met sente Jacoppe dan 5[regelnummer] Vertoende mi, ende tote mi sprakenGa naar voetnoot5), Ende hiet mi datic soude vulmaken Dit boec, ende soude corrigeren ‘Die ghene die wilden beweren Minen wech, ende die oec helden 10[regelnummer] Quade herberge, saltu sceldenGa naar voetnoot6).’ Ende ic rade wel van nu voort, Die dit boec siet ende hoort, Daer jegen en seggen, want al es Gheauctoriseert, sijt seker des. 15[regelnummer] Ende dese mieracle, die volgen hier aenGa naar voetnoot7), Sullen elc wel verstaen, Want sente Jacop selve woude, Datmense te sijnre kerken lesen soudeGa naar voetnoot8). Oec waren si in Karles geeste geset 20[regelnummer] Van bisscop Tulpine metGa naar voetnoot9).
Van sente Jacops mieraclen. L. Te dien tiden dat AdolfGa naar voetnoot10) wasGa naar margenoot+ In Spaengien coninc, alsic las, Soe ghingen XX man besonder
[pagina 398]
Te sente Jacops, ende daer was onder 5[regelnummer] Een pape; ende doe si quamen In Cesar Augusta bi namen, Worden si vanden Sarrasinen gevaen Ende in enen donker kerker gedaen In die stat ende vaste gebonden. 10[regelnummer] Doen sprac die pape hem an ter stonde: ‘Ghesellen, ropen wi Gode an Ende sente Jacoppe, den goeden man!’ Ende si daden alle alsoe. Een groot licht quam hem toe, 15[regelnummer] Ende sente Jacop quam al ghinder Ende seide: ‘Ghi roept mi, kinder. Besiet mi, ic ben nu hier.’ Den ghenen wart dat herte fier, Ende vielen alle biddende hem te voeten, 20[regelnummer] Ende hi nam met goeder moeten Die bande al ende bracse ontween. Die daer laghen gevaen int ween, Nam hi metten handen, godweet, Ende leedese uten kerker gereet 25[regelnummer] Toter poorten vander stat. Doen dit ghedaen was, nadat Seinden si hem ende gingen voort Metten apostele uter port, Ende hi leedse tenen castele, 30[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die de kerstine hilden te dele, Daer si seker mochten wesen, Ende daer soe sciet hi oec van desen Ende voer henen, daert elc sach an. Doen riepen seere die kerstine man, 35[regelnummer] Wat sente Jacop hadde gedaen: Daer warense ghinder wel ontfaen. Voort seeget die priester Beda, Dat inden tiden, alsict versta, Dat bisscop was te Compostelle 40[regelnummer] GodebalGa naar voetnoot1), quam een geselle, Die ene sonde hadde gedragen Langhe, die hi niet ghewagen En dorste; doch seide hise met pinen Den goeden bisscop TheobaldineGa naar voetnoot2), 45[regelnummer] Die hem en dorste vander sonden Niet absolveren, mar hi screef ten stonden Die sondeGa naar voetnoot3) in een brievekijn saen, Ende hiet hem dathi soude gaen Te sente Jacops. Doe hi daer quam, 50[regelnummer] Waest heilech dach: die gene daer nam Dat brievekijn, ende heeft gereit Up sente Jacops outaer geleit. Al wenende bat hi den groten heere, Dat hi die sonde dor sijn eere 55[regelnummer] Hem doeGa naar voetnoot4) af; ende saen daer naer Quam die bisscop tote dien outaer, Messe te singen, ende hi sach Waer die brief daer op lach, Ende vraegde waeromme ende alse hoe 60[regelnummer] Dattie brief daer lage alsoe. Die man quam voert, wenende seere. - ‘Dit es die brief,’ seit hi, ‘here, Daer mine sonde in es gescreven.’ Alse die bisscop dit heeft beseven, 65[regelnummer] Ontploec hi den brief na das, Daer niet in ghescreven en was. - ‘Dese sonde,’ seide die bisscop saen, ‘Heeft sente Jacop afgedaen.’
Vanden selven mieraclen. LI. Doen men screef ons Heren jaerGa naar margenoot+ M ende LXXX, vorwaer, Soe geloefden si XXX te samen Vaste geselscap, tote datsi quamen 5[regelnummer] Te sente Jacops; maer daer was een Onder hem, die haer ne geen Geselscap geloven en woude: Sonder gelof hijt houden soudeGa naar voetnoot5),
[pagina 399]
Alsoe lange alst hem wel bequam. 10[regelnummer] Ga naar margenoot+ Elc die desen wech annam, Was ute Lottrike geborenGa naar voetnoot1) Doen dese quamen soe verre voren Dat si Portegaste vernamenGa naar voetnoot2), Vanden ghenen die zworen tsamen 15[regelnummer] Wart een soe siec, dat hine conde Niet gegaen, maer op die stonde Bleven ware; maer sine gesellen Droegen voerder met grooten quellen XV dachvaert; maer mijn waen 20[regelnummer] Seghet mi ende doet mi verstaen, Dat sijt hadden in V dagen Ghegaen, daer sire XV lagenGa naar voetnoot3). Doen lieten si den zieken daer Ende ontghingen hem alle naer, 25[regelnummer] Sonder alleene den genen dan, Die niet gelovede den man. Hi bleef metten zieken gheselle Onder den berch, dat ic u telle, Diemen sente Michiels kerke heetGa naar voetnoot4). 30[regelnummer] -‘Ay! lieve geselle, hoe dat gheet,’ Sprac die sieke, ‘wildijt weten, Ic ware gaerne nu gheseten Up ghenen berch;’ ende daer naer Droeghen sijn geselle daerGa naar voetnoot5). 35[regelnummer] Ende omtrent vespertijt voert an Soe starf daer boven die zieke man; Ende alse die ander dat gesach, Dat sijn gheselle daer doot lach, Wart hi seerich ende vervaert, 40[regelnummer] Want hem die nacht openbaert, Ende hi was in vreemden landeGa naar voetnoot6) Onder der wreeder barberien hande. Dus viel hi saen in gebede, Ende weende op sente Jacoppe mede. 45[regelnummer] Ende thant sente Jacop daer an Quam op een paert, gelijc enen man, Ende vraegde den genen, twi hi weent. Die gene seide: ‘Mi vereentGa naar voetnoot7) Hier te sine, want hels nacht, 50[regelnummer] Ende ic en hebbe oec niet die macht Desen dooden te graven, godweet.’ - ‘Ghef her den dooden vore mi gereet, Ende sprinct achter op mijn paert.’ Dus voerde hineGa naar voetnoot8) henen met snelre vaert 55[regelnummer] Binnen der nacht XII dachvaert. Eer hem die dach openbaert, Was hi in eere halven milen na Sente JacopsGa naar voetnoot9), alsic versta.Ga naar margenoot+ Daer sette hi af beide die man, 60[regelnummer] Ende den levenden beval hi dan, Dat hi dien canonken vander steden Seide, dat sinc ter aerden besteden, Den dooden; ‘alse du heefst gedaen Dine bedevaert, soe keere ende doe verstaen 65[regelnummer] Dinen ghesellen, dat niet en dietGa naar voetnoot10) Haren wech, ende dat hem gebiet Sente Jacop, ende omme die saken Datsi hare trouwe braken.’ Ende doe hi dit gheseit hadde daer, 70[regelnummer] Verloes hine, en wiste waerGa naar voetnoot11).
[pagina 400]
..... ene keerde aldaer hi vant ......weghe ende teldem te hant .......sente Jacops woort .... e wonderde daer na voort 75[regelnummer] ...... enen bisscop......
(Titel onleesbaar). (LII). Ga naar margenoot+ Doen men screef ons Heren jaer M ende XC, vorwaer, Waren Duutsche liede in wane Te sente Jacops waert te ganeGa naar voetnoot1). 5[regelnummer] Ende doe si quamen, hebbic verhoort, Te Tolosen in die poort, (vijf regels onleesbaar). Den .................. Enen nap ............... Ende tsmorgens ........... 15[regelnummer] ‘Dit sijn dieve, doet wech .... Doer sijn ...... soe ....... Dats .......... daer men vonde ................ die stonde 20[regelnummer] Doen vantmen den nap ...... In des vaders ende des zoens male. Haer goet nam hi altemale, Ende levertse den rechtre saenGa naar voetnoot2). Die rechtere wilde laten gaen 25[regelnummer] Den enen, want hem genoech dochte. Doe seide die vader, dat hi wel mochte Sterven voerden sone daer. - ‘Neen,’ sprac die sone daer naer,Ga naar margenoot+ Die waert ........... medeGa naar voetnoot3). 31[regelnummer] ‘Hets beter, vader, dat ic vor u Nu sterve, dan ghi vor mi nu.’ Int leste was die zone ghehangen. Ende die vader heeft bevangen 35[regelnummer] Den wech te gane vore hem beden; Maer seere met jammer es hi gesceden, Ende heeft sinen wech gedaen. Des XXXVI dagesGa naar voetnoot4), sonder waen, Quam hi daer sijn sone hinc, 40[regelnummer] Ende begonde weenen omme die dinc, Ende keerde hem omme. Doe sprac die gone: ‘Vader, sich her dinen sone! Ic leve, vader, en weene nemmee! In was nie in vrouden meeGa naar voetnoot5). 45[regelnummer] Al tote noch heeft mi ghehouden Sente Jacop in hemelscher vroudenGa naar voetnoot6). ....... hoo ........... .... hi in die ........... (drie regels onleesbaar). S ........... hingen daer jegen Den waert, die daer liede mede, Hoe hi dese verradenesse dedeGa naar voetnoot7). 55[regelnummer] Doe men screef M ende hondertGa naar voetnoot8) Ons Heren jaer al beson ...... (zeven regels onleesbaar). .... drage bleven ......... 65[regelnummer] Nochtan en liet hi niet die .... Hine nam sine kinderen ...... Den wech want hi wilde w ... Sine kindere moeste hi ...... Up sinen hals een ......... 70[regelnummer] Alse hi dus was in desen .....
[pagina 401]
........ re quam hem daer (vijf regels onleesbaar). Ga naar margenoot+ Sente Jacop ............. - ‘Kinstu mi yet?’ sprac hi ... - ‘Nenic,’ sprac die ander .... 80[regelnummer] -‘Ic was, die di ende d .... Den esel leende buten der .... Te Panpelune .......... nat Ende noch so .......... ort D ................... 85[regelnummer] D ................... Die u rovede van .......... Want hi sal vallen d ........ Van sinen huse dus ........ Sente Jacop alse hine ....... 90[regelnummer] Ende die ghene ........... Ende vant aldus ........... Dus quam hi blide ende sond .. Tsinen lande ende als ....... (drie regels onleesbaar).
(Titel onleesbaar). (LIII). .....................Ga naar margenoot+ Dat een scipman die liede Plach te voerne over die zee In pelgrimagien daer quamen g .. (tien regels, op enkele letters na, onleesbaar). 15[regelnummer] Soe viel hi al ghewap ....... Neder al tote op der zee gront Ende bider voer hi ......... W ... in ghe ........... Sente Jacop ende riep ....... 20[regelnummer] Ende daer opten gront ..... na Doe namene die apost ....... .... er hant ende sond ..... Doen sprac hi daer ......... (twee regels onleesbaar).	voetnoot1) Dit fragment, dat hier voor de eerste maal het licht ziet, is onlangs door Mr. A.G. Kleyn te Breda gevonden in het Schepen-Archief der Regtbank aldaar, waar het als perkamenten omslag van een register der Schepen-aeten van Rozendaal verscholen lag. Het dubbele folio-blad bevat vier bladzijden, elke met 3 kolommen van 49 à 51 regels. Op den bovenrand staat met roode letters, aan de eene zijde III L., aan de keerzijde IIII P., tot nader bewijs (zoo er nog twijfel bestaan kon), dat het een deel heeft uitgemaakt van het Derde Boek der Vierde Partie. De twee eerste bladzijden behelzen van B, III. c.x. vs. 38 tot c. xiii. vs. 30. De daaraan ontleende varianten worden hierachter in de Bijvoegsels medegedeeld. In de twee laatste bladzijden is het hier volgende tot dusverre geheel onbekende fragment vervat, dat zich - merkwaardig genoeg - bijna onmiddellijk aansluit aan de laatste verzen van het Amsterdamsche handschrift. Tusschen c. 34. vs. 28, op onze vorige bladz. afgedrukt, en het eerste vers van dit fragment, kunnen niet meer dan enkele verzen ontbreken, blijkens Vinc., bij wien na het in vs. 28 vermelde terstond volgt: Circa Parasceuen venerunt Atrebatum. Ibi erat quidam senex artifex, iam per annos XII lumine oculorum privatus. Hic audiens feretrum sancte Marie Laudunum allatum esse, interrogabat qualitatem et formam feretri. Quam cum cognovisset, protinus immo ex pectore alta trahens suspiria et ubertim plorans dicebat: cet. Het cursief gedrukte is in het fragment door de gaten en scheuren in het perkament weggevallen of anderzins onleesbaar geworden, en door ons bij gissing ingevuld. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 15. m. ± a. voetnoot2) Vs. 4-9. Vinc. Hoe secretum [l. feretrum] ego peccator propriis manibus in iuventute mea composui iussu domini Helynandi, episcopi Laudunensis, in quo idem episcopus preciosissimas reliquias posuit. Inter quas fuit caput sancti Walerici abbatis et caput sancti Montani, monachi reclusi. voetnoot3) Vs. 10-14. Verg. P. III. B. v. c. 20. vs. 19-30, en de aant. aldaar (D. II. bl. 296, aant.Ga naar voetnoot3)). De moeder van Bemigius wordt daar in het Hs. ten onregte Elline geheeten; doch zij heette, als bij Vinc., Cilinia. Zoo ook hier: qui nativitatem sancti Remigii predixit et de lacte Cilinie, matris eius, lumen recepit, sicut predixerat. voetnoot3) Vs. 10-14. Verg. P. III. B. v. c. 20. vs. 19-30, en de aant. aldaar (D. II. bl. 296, aant. De moeder van Bemigius wordt daar in het Hs. ten onregte Elline geheeten; doch zij heette, als bij Vinc., Cilinia. Zoo ook hier: qui nativitatem sancti Remigii predixit et de lacte Cilinie, matris eius, lumen recepit, sicut predixerat. voetnoot1) Hs. sijn. Bij Vinc. alleen: o piissima mater misericordie! voetnoot2) D.i., naar ons spraakgebruik: ‘Iets van de heilige kist.’ Vinc. ut, instar sancti Montani recepto lumine, rursus feretrum tuum, quod composui, possim videre. voetnoot3) Vinc. et tota nocte coram feretro pervigil in oratione mansit. voetnoot4) Vinc. manum habens aridam a nativitate. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 16. voetnoot5) Vinc. venerunt apud Wisant. voetnoot6) Vinc. propter lanam emendam. voetnoot7) Vinc. Et cum feretro securi transire sperabant. voetnoot8) Lat. bisaccium, Er. besace. Vinc. plus quam CCC marchas secum in marsupiis portantes. voetnoot9) Vinc. Magister navis dicebatur Coldistanus. margenoot+ b. voetnoot10) Lees: Omme, of liever, naar echt Mnl. spraakgebruik: Alse op die ghene enz. voetnoot11) Vinc. Bosonem presbyterum. voetnoot12) Hs. hadde die coepman, en straks in vs. 28: ghelovede. - Voor het plur. coepmans, verg. vs. 70, en c. 37. vs. 8, 13, 24, enz. voetnoot13) Vinc. marsupia sua cum tota pecunia feretro obtulerunt, flentes et orantes beatam Mariam, ut eos de piratarum manibus liberaret et de periculo mortis, et totam eorum pecuniam ad restaurandam suam ecclesiam retineret. voetnoot14) Vinc. in eminentiorem locum puppis. voetnoot15) Vinc. philacterium cum capillis beate Marie. voetnoot1) Namelijk tegen het schip der roovers. Vinc. (contra hostes) ... navem eorum. In vs. 67 is weder sprake van het schip, waarin de Christenen de heilige fiertere vervoerden. margenoot+ place="margin"c. voetnoot2) Vinc. Cunque ... magnos acervos lane emendo suam pecuniam expendissent, cet. voetnoot3) Hs. Versmaden. Doch verg. vs. 85. voetnoot4) Vinc. eadem nocte, qua in crastinum transire debuerant, domus illa cum tota lana cremata est. In vs. 89 waarschijnlijk te lezen: ter stede, en dan natuurlijk de komma weg te laten. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 17. voetnoot5) Vinc. a Willero archiepiscopo. voetnoot6) Vs. 6-17. Vinc. qui dudum pro videndo et audiendo magistro Anselmo Laudunum petens diebus multis in domo episcopi manserat, ibique Randulphi filios, cancellarii regis Anglorum, docuerat. In vs. 13 heeft het Hs. Ancellijn, in vs. 9 Anceline. Men zou daar des noods Ancelme kunnen lezen; doch de Mnl. vorm van den naam Anselmus was Ancelijn of Anselijn. Verg. bl. 385, aant.Ga naar voetnoot2), bl. 388, aant.Ga naar voetnoot3), enz. voetnoot2) Vinc. Cunque ... magnos acervos lane emendo suam pecuniam expendissent, cet. voetnoot3) Hs. Versmaden. Doch verg. vs. 85. margenoot+ d. voetnoot1) Vinc. peccata sua veraciter confiteretur. voetnoot2) Hs. van dien oranamente, en evenzoo in vs. 72: oranamente. Vinc. Que munera et ornamenta multa beate Marie Virgini obtulit. - In vs. 51 heeft het Hs. Onse Vrouwe. voetnoot3) Vs. 51-58. Vinc. Nemo autem ibi sanari potuit, nisi de ipso episcopatu, et nisi peccata sua prius confessus, si tarnen etatis idonee esset. - In vs. 56-58 schuilt blijkbaar eene verwarring: de herhaling van berouwenisse wijst op eene vergissing van den afschrijver. voetnoot4) Aldus te lezen, blijkens den zin en het rijm. Hs. gelegen. Vinc. quidam miles, pincerna regis. voetnoot5) Vinc. Waltherus nomine. margenoot+ e. voetnoot6) Vinc. Nam ferebatur plus quam tria milia librarum Anglice monete in thesauris habere. voetnoot7) Denkelijk: het onderscheid tusschen debet en credit, dus de balans van zijn vermogen. Vs. 81-87 bij Vinc. respondit, se ad presens nolle amplius dare, donec omnes usuras, quas a debitoribus suis acceperat, redderet. voetnoot8) Vinc. per totam urbem fecit clamare precones. voetnoot1) Vinc. ceci, claudi, surdi et muti. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 18. voetnoot2) Hs. voren. Verg. c. 36. vs. 1. Vinc. Post hoc venit feretrum ad Christikercam sic dictam villam. voetnoot3) Vinc. qui noluerunt feretrum suscipere, ne perderent oblationes negociatorum. voetnoot4) Vs. 16-23. Vinc. Et quoniam ingens pluvia erat, vix tandem decanus concessit ut feretrum poneretur super minus altare in remota ecclesie parte. - In vs. 16 heeft het Hs. h' binnen voor d' binnen. margenoot+ f. voetnoot5) Vinc. qui miracula Wintonie facta audierant. voetnoot6) Hs. h'e, d.i. hare. Vinc. rogavit maritum suum, ut domum novam, quam edificaverat et iam duabus marchis negociatoribus locaverat, regine celi, que de ecclesia eiecta fuerat, commodaret. voetnoot7) Lees: II marc, en in vs. 47: coepmannen. Zie de vorige aant. voetnoot8) Hs. ende. Vinc. et feretrum beate Virginis competenti loco detentum, cortinis adornato, collocavit. voetnoot1) Vs. 66-74. Vinc. Unus ex negociatoribus tres campanas, quas venales habebat, ad domus laquearia suspensas pulsans, socios suos earum sonitu convocavit. voetnoot2) D.i. ho, hoog. voetnoot3) Dit tweede fragment, dat mede hier voor de eerste maal het licht ziet, is vervat in een blad perkament, dat blijkbaar tot hetzelfde handschrift als het vorige fragment behoord heeft. Het is, insgelijks door Mr. A.G. Kleyn, gevonden in de gemeente Steenbergen, waar het als omslag van een bundel papieren diende. Daardoor is de buitenzijde (kol. d, e en f) erg beschadigd, en het schrift deels weggescheurd, deels zoodanig uitgewischt, dat het voor een groot gedeelte, ook na de aanwending der sterkste reagentia, onleesbaar is gebleven. Op den bovenrand staat weder, even als in het vorige fragment, aan de eene zijde L. III, aan de keerzijde IIII P. Verg. bl. 392, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Vs. 66-74. Vinc. Unus ex negociatoribus tres campanas, quas venales habebat, ad domus laquearia suspensas pulsans, socios suos earum sonitu convocavit. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 30. f. margenoot+ a. voetnoot4) Dit laatste gedeelte van c. 49 is het slot van het verhaal, waarin Paus Calixtus II mededeelt, hoe het door hem geschreven boek over de mirakelen van den H. Jacob telkens uit allerlei gevaren op wonderdadige wijze gered was. Ten laatste vermeldt hij het visioen, waarmede ons fragment aanvangt. voetnoot5) Aldus duidelijk in het Hs., doch de lezing kan niet in orde zijn. Misschien schreef Velthem: Ende hi met sente Jacoppe dan Vertoende hem mi, enz. even als bij Vinc., waar gesproken is van een ‘iuvenis pulcherrimus et splendidus,’ die den Paus in een vroeger visioen was verschenen, waarop dan nu volgt: Rursum ..... una cum beato Iacobo in extasi ipse apparuit, dicens, cet. voetnoot6) Vs. 6-10. Vinc. Scribe que cepisti, corrige scelera pravorum hospitum manentium in itinere apostoli mei. - Den plotselingen overgang tot de oratio directa (in vs. 9) hebben wij ook bij Maerlant meermalen opgemerkt. Verg. straks, c. 51. vs. 63. voetnoot7) Hs. E.d.m. volgen hier na. De zin eischt de invoeging van die, het rijm de verandering van na in aen. voetnoot8) Vinc. Itaque miracula, que in hoc codice continentur, diebus festis eius in refectoriis leguntur. - In vs. 17 heeft het Hs. verkeerdelijk: Wat. voetnoot9) Vinc. Idem de historia Karoli a beato Turpino, Remensi archiepiscopo, descripta statuimus. - (Het is nog altijd Calixtus II, die spreekt. Men weet, dat deze in 1122 de kronijk van Turpin voor echt heeft verklaard, en daarom zelfs door sommigen voor den schrijver daarvan gehouden wordt). voetnoot10) Vinc. Temporibus Adefunsi regis in Hispanie partibus. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 31. margenoot+ b. voetnoot1) Vinc. Temporibus beati Theodunri [sic], Compostulanensis episcopi. - Ook bij Vinc. wordt Beda Presbyter aangehaald, doch in diens Historia Ecclesiastica hebben wij dit verhaal niet gevonden. voetnoot2) Bij Vinc. wordt de naam niet genoemd. Hij heeft alleen: sacerdoti suo et episcopo. voetnoot3) Hs. hier en in vs. 54: sonden; doch er is hier alleen spraak van de ééne bepaalde zonde, waarvan in vs. 41 melding gemaakt was. Verg. ook vs. 63 en 67. voetnoot4) Hs. doen. Vinc. flens et rogans sanctum Iacobum, ut meritis suis deleret illud peccatum. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 32. voetnoot5) In het Hs. staan de beide rijmwoorden in omgekeerde volgorde (soude: woude). Vinc. Unus tarnen inter eos fuit, qui hoc eis non promisit. margenoot+ c. voetnoot1) D.i. ‘Zij allen, die deze reis aanvaardden, waren enz.’ Dit wordt bij Vinc. niet hier gezegd, maar in den aanvang heette het: triginta viri de Lotharingia. voetnoot2) Vinc. Cum itaque ad urbem, que Portaclausa dicitur, incolumes pervenissent. voetnoot3) Vinc. cum ille XV diete ab expeditis V diebus agi possent. voetnoot4) Verg. P. I. B. vii. c. 59. vs. 1-3 en P. IV. B. iii. c. 31. vs. 8-10. voetnoot5) De cursief gedrukte woorden zijn in het Hs. weggescheurd, en door ons bij gissing ingevuld. Vs. 23-34 bij Vinc. Tandem gravati infirmum reliquerunt. Ille tamen solus, qui fidem non promisit, cum eo remansit ad pedem montis sancti Michaelis. Tunc dixit infirmus, ut eum, si posset, super illum montem ferret. Quem ille libenter detulit. - In vs. 26 heeft het Hs. geloveden; in vs. 25 behoorde eigenlijk die gene te staan, maar het Hs. heeft duidelijk den. voetnoot6) Hs. in vreemde landen. voetnoot7) Van vereenen, d.i. verschrikken, beangstigen. Zie Dr. Jonckbloet, Spec. de Velth. l. III, p. 100. voetnoot8) Hs. sine. voetnoot9) Vinc. dimidia leuga citra Sanctum Iacobum. margenoot+ d. voetnoot10) Vinc. (socios) de fracto pacto corriperet et diceret eis ex parte sancti Iacobi, quod propter hoc eorum peregrinatio non valeret. - Men bedenke, dat gebieden in vs. 66 in de oude beteekenis van laten weten moet worden opgevat. voetnoot11) Vinc. Et his dictis disparuit. - Verliesen, voor uit het gezigt verliezen, zie P. III. B. vi. c. 60. vs. 43, straks bl. 403, vs. 118, en elders. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 33. voetnoot1) Vs. 1 en 2 zijn geheel onleesbaar, en door ons bij gissing ingevuld. Hetzelfde geldt van al hetgeen verder cursief gedrukt is. voetnoot2) Vs. 1-23. Vinc. Anno Domini MXC quidam Theutonici sanctum Iacobum adierunt, et in urbe Tholosa a quodam burgense hospitio suscepti sunt. Quos nocte inebrians, ciphum argenteum in mantica eorum posuit, et mane exeuntes quasi latrones inclamitans revocavit. At illi dixerunt, ut illum puniret, super quem pecuniam suam inveniret. Illosque discutiens in mantica patris et filii ciphum suum repperit, et sic eos et eorum bona rapiens ad iudicium traxit. margenoot+ e. voetnoot3) Blijkens het rijm moet hier een vers ontbreken. voetnoot4) Vinc. post XXXVI dies. voetnoot5) Vinc. numquam fuit mihi ita bene. voetnoot6) Vinc. Nam hucusque sanctus Iacobus me sustentat et me celesti dulcedine refocillat. voetnoot7) Vs. 47-54. Vinc. Quod pater audiens cucurrit ad urbem, et convocato populo viventem et sanum deponunt, et hospitem illorum ilico suspenderunt. voetnoot8) Van hier tot het einde waren niet meer dan enkele verzen te ontcijferen, in welke men echter de volgorde des verhaals, zoo als het bij Vinc. voorkomt, duidelijk herkent. margenoot+ f. margenoot+ Vinc. B. XXVII. c. 34.

Vorige Volgende

Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV

Vervolg van IV partie. III boek.
(Fragmenten).

IGa naar voetnoot1)

Vanden selven mieracle. XXXV.

Noch vanden selven. XXXVI.

Vanden selven. XXXVII.

IIGa naar voetnoot3).

Van sente Jacops mieraclen. L.

Vanden selven mieraclen. LI.

(Titel onleesbaar). (LII).

(Titel onleesbaar). (LIII).

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Vervolg van IV partie. III boek. (Fragmenten).

IGa naar voetnoot1)

Vanden selven mieracle. XXXV.

Noch vanden selven. XXXVI.

Vanden selven. XXXVII.

IIGa naar voetnoot3).

Van sente Jacops mieraclen. L.

Vanden selven mieraclen. LI.

(Titel onleesbaar). (LII).

(Titel onleesbaar). (LIII).

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Vervolg van IV partie. III boek.
(Fragmenten).