Logo DBNL
Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV (1863)

Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

IV partie III boek

Van eere consilien diemen hilt, ende hoe die vaert van over zee began biden paues Urbane. I.

 
+ Ic beginne in de name Marien
 
Den derden bouc vander vierder paertij en
 
Vanden Spieghele Ystoriale,
 
Int jaer Gods, verstaet mi wale,
5
M XC ende oec vive,
 
Dat God ontfaermde der keytive,
 
Die over zee waren gebonden
 
Metten heidijnscen honden,
 
Ende gaf zin den paues Urbane
10
Eene consilie te bestane
 
Tote Clermont in Alverne,
 
Ende gaf ute, niet te scerne,
 
Dese gheboden vullike al,
 
Die ic hier na setten sal:
15
Daer was gheset al openbare,
 
Dat negeen man die leec ware
 
Van Asschewoensdage al vort an
 
Vleesch en ate, wijf no man,
 
Ende vanden Sondage daer te voren
20
Die te clergien waren vercoren.
 
Echt datmen hilde ons Heren vrede1)
 
Vaste dore al kerstijnhede
 
Vanden Advente toter Octave
 
Van Dertiendaghe2), also dat gaet ave;
25
Ende van All'a3) utegaet,
 
Tote dat Octave van Paschen ontstaet;
 
Ende van dat die Cruceweke coemt,
 
Tote datmen die Triniteit noemt;
 
Ende alre tijt upten Woensdach,
30
Datmen die zonne schinen sien mach,
 
Tote Maendages, datmen ziet
 
Dat die zonne uprisens pliet.
 
Entie enen bisscop vanget altoes,
 
Dat hi blivet wetteloes;
35
Entie vaet gehordine liede4)
 
Ofte oec hare mayseniede,
 
Dattem verwatenesse upervet;
 
Ende daer bisscop of pape stervet,
 
Leec die an tgoet doet gewelt,
40
Dat hi verwaten si ghetelt;
 
Ende wie so ter kerken vliet,
 
Dattem tgerechte en doe niet.
 
Daer was gheset vander kerke side,
 
Datmen hilde onser Vrouwen getide,
45
Ende men upten Saterdaghe+
 
Hare messe te seggene plage.
 
In dit consilie was dies gelike
 
Coninc Phillip van Vrancrike
 
Te banne gedaen ende verwaten,
50
Hen ware oft hi wilde laten
 
Sine amie, die vermalendijede;
 
Oft so seide ofte lijede1),
 
Diene hiete coninc of here,
 
Of coninginne hare emmermere.
55
Hier naer so verwiet hi echt
 
Van Ravene den bisscop Vulbrecht2),
 
Die hem hiet paues Clement,
 
Ende daertoe mede sijn covent,
 
Ende keyser Heinricke, diene helt
60
Jegen die kerke met gewelt.
 
Na dit ende ander statuut,
 
Sprac hi ten volke overluut,
 
Ende trooste oec dat cruce tontfane,
 
Ende sprac den lieden aldus ane:
65
‘Niet en es bloder dan die zonde,
 
Noch zwaerre dinc in gere stonde.
 
Nu eist comen daertoe mede,
 
Dat ghi vercopen moet den vrede,
 
Ghenouchte van spise ende van wine,
70
Omme rouwe ende omme pine;
 
Maer dan sal niet sijn om niet,
 
Want omme dit corte verdriet
 
Salmen u geven emmermere
 
Voer Gode loen, ter werelt ere.
75
Wetti des niet dat den goeden
 
Dinct een last van aermoeden
 
Hier al levende verderven,
 
Ende uut zalicheden sterven3)?
 
Die doot haest den goeden te lone
80
Enter euwelikere crone,
 
Ende beneemt den quaden mede
 
Mesdaet ende dorperhede.
 
Die die doot dor Gode ontsiet,
 
Hine es van herten kerstijn niet!’

Noch vander vaert van over zee. II.

 
+ Dese heileghe vaert began4)
 
Bi eenen heileghen man,
 
Hiet Pieter die hermite;
 
Van Amiens, seghet die vite,
5
Was hi gheboren ende priester gewyet.
 
Int lant, dat God heeft gevrijet
 
Met sinen bloede, es hi gevaren
 
In pelegrimagen eens te waren,
 
Ende sach die kerstine grote pine
10
Dogen onder die Sarrasine,
 
Ende theilege graf onder die honde.
 
Swaerlike hi weenen begonde,
 
Ende bleef oft in drome ware
 
Van rouwen ende van groeten mesbare.
15
Daer hevet hem onse Here verbaert,
 
Ende wijsdem daer die vaert,
 
Hoemen dat soude beginnen,
 
Daer comen ende dat lant noch winnen.
 
Lettren nam hi goet ende staerke+
20
Anden paues vanden patriarke,
 
Vanden state vanden lande,
 
Des kerstijnheit mocht hebben scande.
 
Bi desen Pieter den hermite
 
Began die vaert met groten vlite,
25
Overmids den paues Urbane,
 
Die te Cleermont den last nam ane,
 
Ende utesendde dat aflaet.
 
Die de vaert eerst anevaet,
 
Was een ridder stout ende fier,
30
Mijn here Woutere Salsenier5),
 
Ende mettem ridderen sevene.
 
Mettem vielen van stouten levene
 
Van Vranckerike seriante goet,
 
Een groot here, staerc te voet.
35
Die traken dor Hongherie,
 
Daerse ontfinc met sire partije
 
Lievelike die coninc Karleman,
 
Ende lededse dor sijn rike nochtan
 
Toten ende van Malevile.
40
Daer sceepten si ter selver wile,
 
Ende voeren te Belegrave,
 
Daermen hem slouch sijn volc al ave,
 
Want die Bulgren waren hem fel.
 
Die vlucht was hare ende niet el,
45
Ende dat was in Bulgerie.
 
Vele blevenre van siere paertije:
 
Ontfloen es hi met ghewout
 
VIII daghe duer Bulgre hout.
 
Doe quam hi te Nych te hant,
50
Daer hi den hertoge vant,
 
Die hem aernasch ende scat
 
Gaf vor die mesdaet vander stat,
 
Ende gaf hem vast ghelede vort
 
Tote Constantinoble der port,
55
Daer hi den keyser Alexise vant,
 
Die hem orlof gaf te hant,
 
Dat hi bleve ende redene1) name,
 
Tote dat Pieter dhermite quame.
 
Hier na quam Pieter dhermite
60
Anegetrect met groten vlite,
 
Met eenen ongetelden here.
 
Dor Hongherie was sine ghere,
 
Daer hi met ghelede doere quam.
 
Te Malevile, alsict vernam,
65
Sach hi hanghen anden mure
 
Die wapene, die die felle gebure
 
Ser Wouters lieden eerst afbroken:
 
Die stede so ginc hi stoken,
 
Daer die Dunouwe voren vliet,
70
Ende wanse up dat Hongersce diet.
 
Daer slouch hi af IIIIM man,
 
Ende hi verloos selve nochtan
 
C siere pelegrime.
 
Indie stede, seget die rime,
75
Vant hi spise ende goede gelaghe,
 
Ende laghere in V daghe.
 
Paerde waerre so vele gewonnen,
 
+ Dat wijt vertellen niet en connen.

Hoe Pieter dhermite in Bulgren quam. III.

 
+ Hier binnen hevet Pieter vernomen2)
 
Den Hongerschen coninc comen,
 
Om te wrekene sine port:
 
Met scepe so trac hi vort
5
Te Belegrave in Bulgerie.
 
Die hertoghe met sire partie
 
Was gheweken uter stede.
 
Dat daer bleef Pieter roven dede.
 
Van danen trac hi met ghewout
10
VIII daghe duer Bulgren hout.
 
Tote Nich quam hi der stat,
 
Daer hi in ene merseh oec sat
 
Ghelogiert met sire paertije.
 
Nich es teerste van Bulgerie.
15
Daer gaf die hertoghe met vreden
 
Orlof te copene binnen der steden
 
Spise ende dranc te waren,
 
Ende lietse vriendelike varen;
 
Maer dAlemanne braken den vrede:
20
Des verloren si vordie stede
 
Al haer goet ende hare carine,
 
Wive, joncwive ende kinderkine,
 
Scat ende wapene nochtan,
 
Ende van XLM man
25
Behilden siere XXXM cume;
 
Die some bleven inde flume,
 
Some ghesleghen, some gevaen:
 
Dus moeste dulle overdaet vergaen.
 
Met desen XXXM man
30
Quam Pieter dhermite vort an
 
Te Constantinoble - in skeysers lant
 
Quam Pieter wel na als een triwant-,
 
Daer hem die keyser Alexis dede
 
Hem enten sinen hoveschede.
35
V daghe lach hi buter port,
 
Ende van danen trac hi vort,
 
Bi des keysers rade ende sinen otroye,
 
Over die zee an Braes Saint Jore,
 
Dat in Dietsch, alsemen ziet,
40
Sente Jorijs aerm te hetene pliet.
 
Met hem leet een ridder fier,
 
Mijn her Woutre Salsenier,
 
Die die eerste vaert began.
 
Van danen bleven si vort an
45
Ghesellen vaste, van ere vite,
 
Hi ende Pietre die hermite.
 
Capadocia heetet tlant,
 
Datmen over den braes daer vant,
 
In ouden bouken; maer onse partie
50
Noement nu tlant van Turkie.
 
+ Te Cinitat1) so sijn si comen,
 
Tere havene, daer si genomen
 
Hebben hare ghemerke groot,
 
Daer hem die keyser Alexis ontboot,
55
Dat si hem souden bewaren
 
Jegen coninc Solymans scaren,
 
Ende si hem oec wachten mede
 
Jegen Nich die vaste stede,
 
+ Diemen Nichena noemt in Latijn,
60
Wanter vele heidine in sijn.
 
Die keyser senddem in alre wise
 
Vulte van dranke, van goeder spise,
 
Ende hiet dat si hem niet verhaesten,
 
Want hi hoepte dat te naesten
65
Hem naken souden hertogen ende graven,
 
Ende prencen van groter haven,
 
Daer si mede sonder scande
 
Liden souden dordie lande.
 
Pieter riet den sinen mede;
70
Maer weelde ende ledichede
 
Ne liets hem ghehinghen niet,
 
Dat si daden datmen hem riet,
 
Die Fransoyse, sine voeren vort,
 
Ende haelden proye vordie port
75
Te Nich, diemen Nichena noemt.
 
Die Duutsce sagen dat aldus coemt,
 
Ende wilden oec halen een deel,
 
Ende wonnen eenen casteel
 
Van Solimans mogenthede,
80
Drie milen naer Nich der stede:
 
Datter in was sloughen si doot.
 
Wijn, vleesch, coren ende broot
 
Vonden die Duutsce al dat si wouden;
 
Dus wilden si die veste behouden.
85
Dat was al, lude ende stille,
 
Jegen Pieter des hermiten wille.

Hoe Soliman uptie Duutsce vacht. IIII.

 
+ Soliman es te Nich comen2),
 
Ende hevet mare vernomen,
 
Dat sijn casteel was verloren.
 
Met crachte so viel hi daer voren,
5
Ende belach die Alemanne;
 
Stoutelike viel hi daer anne,
 
Ende wan hem af die veste.
 
Daer bleven een deel der beste,
 
Beede buten ende binnen.
10
Die veste so moesti winnen,
 
Want hem gheen onset en quam.
 
Onse lieden worden gram
 
Ende droeve, doe si horden mare,
 
Dat hare gheselscap doot ware
15
Altemale ofte ghevaen,
 
Hare beste Duudsche sonder waen.
 
Waer IIIM waerre te voet,
 
Ende CC ridderen goet.
 
Pieter en was niet selve daer.
20
Daer daden die meente sulken vaer
 
Mijn her Woutren Sausenier,
 
Ende mettem andre riddren fier,
 
Dat si mettem moesten varen,
 
Om te wrekene hare scaren;
25
Ende daer si te Nich weder tiden,
 
Bestontse Soliman ter ziden.
 
Daer slougen si menegen te doot;
 
Doch was dat ghescut so groot,
 
Dat hem was alte fier.
30
Mijn her Wouter Sausenier
 
Was in die borst te IIII steden
 
Doerschoten inder pijnlicheden,+
 
Ende staerf alse een ridder bout;
 
Ende van Bremen mijn her Arnout,
35
Der Folker van Chaerters mede.
 
Donse verloren daer ter stede,
 
Ende weken omme dat ghescot
 
Toter havenen van Cinitot.
 
Die Tuerken die volgeden naer,
40
Ende versloughense hier ende thaer,
 
Ende wonnen hem af met spoede
 
Hare tenten metten goede,
 
Ende vingen ende slougen doot
 
Man ende wijf, clene ende groot.
45
IIII{inM} wekenre vanden besten
 
Daer bi teere ouder vesten,
 
Die sonder dexel was ende dure,
 
Omme daer te proevene aventure.
 
Hare duere maecten si van scilden.
50
Die Tuerken, diese winnen wilden,
 
Hebbense daer binnen belegen.
 
Hier binnen es mare gedreghen
 
Pietre den hermite, die tien tiden
 
Den keyser Alexis was bider ziden
55
Omme sijns volx grote orbare,
 
Die droeve was omdie niemare,
 
Entie keyser gaf hem ontset,
 
Daer Soliman bi wart belet,
 
Ende onse lieden worden verloost,
60
Die beleghen waren sonder troost.
 
Nu sijn daer twee vaerde verloren,
 
Want si gheens raets en wilden horen.
 
Nu stichte die derde vaert
 
Een pape, die Godscalc geheeten waert,
65
Dien Pieter de hermite beval
 
Tcruce te predeken over al.
 
Die brochte Vranken ende Alemanne,
 
Beyeren, Swaven, stoute manne,
 
Hessen, Sassen ende Vriesen,
70
Ende quam met desen riesen
 
Te Mesenborch1) in Hongerie,
 
Daerne met siere paertije
 
Coninc Karleman wel ontfinc,
 
Ende gheorlovede hem die dinc,
75
Dat hi dore tlant wel varen mochte,
 
Ende cochte ende vercochte.
 
Maer die Beyeren entie Swaven,
 
Daer si dor den lande draven,
 
Moesten haerre zeden pleghen,
80
Ende roveden tfolc biden weghen.
 
Enen jongelinc si vinghen,
 
Eenen Honger, dien si sonder dingen
 
Eenen stake slougen al dure.
 
Om die mort vandien gebure
85
Wart die coninc erre ende gram:
 
Met groten volke hi na hem quam,
 
Ende dedem met scoenre tale
 
Hare wapene upgeven altemale,
 
Ende daer na slouch hi sonder were
90
Al doot gheent verdoemde here.

Hoe die Hongren die kerstine verwonnen. V.

 
Hierna te hant na dese dinge2)+
 
Quam noch ene sameninge:+
 
Vlaminge, Ingelsce, Brabantsoene,
 
Lottrikers, menech ridder coene,
5
Man, wijf, menech seriant,
 
Traken metten onsen upt lant.
 
Te Coelne quamen si inde stat groot,
 
Ende sloughen daer die Jueden doot,
 
Ende braken huse ende synagoghe;
10
Alt goet namen si, neder ende hoghe,
 
Ende seiden dat si mettien saken
 
Den lachter ons Heren wraken.
 
Lichtre wijf was vul haer here.+
 
Te Mesenge3) was vort haer ghere,
15
Daer si binnen vonden do
 
Enen grave, hiet Emecho:
 
Dien maecten si haren hoeftman.
 
Si streden daer den Jueden an,
 
Die goet ende lijf altemale
20
Ghevlucht hadden in sbisscops zale;
 
Maer dat en halp hem clene no groot,
 
Sine slougense altemale doot,
 
Ende namen al haer goet:
 
Dus worden si up hem verwoet.
25
Van danen trac grave Emecho
 
Met sinen rove, blide ende vro,
 
Mijn here Thomaes ende her Clarbout,
 
Met enen here so menechfout,
 
Dat sceen sonder ghetal.
30
Dat volc quam te samen al
 
Te Mesenborch in Hongerie.
 
Si slougen indie prayerie
 
Hare getelt up ene riviere,
 
Heet Lincax4), die bider maisiere
35
Neder loept, staerc ende groot.
 
Si horden datmen hem verboot
 
Dat liden, want die coninc was
 
Ende sijn volc in vare das,
 
Omme dat Godscalx here daer lach
40
Upt velt daer doot uptien dach,
 
Dat si dat volc souden wreken.
 
Alsi vernamen in dat spreken,
 
Dat si niet en mochten liden,
 
Vielen si toe in allen ziden,
45
Ende stoermden an die stede,
 
Ende haddense na gewonnen mede.
 
Die coninc sach dat tfolc so street,
 
Ende haddem ter vlucht gereet
 
Ende sine baroenen te Rusen waert;
50
Maer God hevet also vervaert
 
Die pelegrime ter selver ure,
 
Dat si begaven die mure:
 
Si vloen, sine wisten twi.
 
Die Hongere volgeden hem bidi
55
Ende sloegent al, clene ende groot,
 
Datter cume iemene ontscoot.
 
Al den vechters namen si tlijf;
 
Si vingen kindere ende wijf,
 
Ende namen alden roof,
60
+ Die meerre was dan gheloof.
 
Emecho die grave ontreet
 
Met cleenre menechte, alsmen weet;
 
Here Thomaes ende here Clarebout,
 
Ende mettem menech man stout.
65
Onse Here liets daer bliven,
 
Omme dat si met quaden wiven
 
Onwet dreven indie vaert,
 
Ende want si ten Jueden waert
 
Wijch stichten, niet dor de Gods ere,
70
Ne maer om haer roven mere.
 
Ende noch daden si dat aerger was:
 
Si hadden int here, sijt seker das,
 
Eene gans ende eene gheet,
 
Ende wilden dat geloven gereet,
75
Dat die twee waren vervullet
 
Metten heilegen geest: dus verdullet
 
Was gheent vermalendide here!
 
Dies sloucht God alsonder were,
 
Want hine wilde ghedoghen niet,
80
Dat also ongelovech diet
 
Sijn heilege lant ontreinen soude,
 
Ende het kerstijn heeten woude.
 
Some vander levender paertije
 
Weken jegen Lumbaerdije,
85
Some jegen Oesterike,
 
Daer si gemoeten cortelike
 
Dat heilege here van Gode vercoren,
 
Daer hi mede wilde testoren
 
Dat heidijnscap ende hem doen winnen
90
Dat graf, daer hi selve lach binnen.

Van Godeverde van Bulyoen. VI.

 
Nu es geporret te Hongerien waert1)+
 
Die zaleghe hertoghe Godevaert,
 
Die hertoghe was van Lottrike,
 
Entiemen noemt gemeenlike
5
Godevert van Bulyoen,
 
Daer loghenaers mesdaet an doen,
 
Dat si hem willen tyen ane,
 
Dat die ridder metten zwane
 
Siere moeder vader was,
10
Ende dien hietsi Helyas2):
 
Maer dat es loghene ende el niet.
 
Godeverts moeder Yde hiet,
 
Ende was ene heileghe vrouwe,
 
Ende leghet te Waesden in Henegouwe.
15
Haer vader hiet Godevaert,
 
Van Lottrike hertoghe waert;
 
Haer broeder Godevaert metter bule,
 
Die verwan die Vriesen vule
 
Ende Hollant, alst hier voren staet,
20
Wart hertoghe, dans geen baraet;
 
Te Utrecht so wart hi vermort.
 
Van hem en quam geen sone vort:
 
Bi derre redene so waert
 
Hertoghe haer sone Godevaert
25
Van Lottrike ende van Bulyoen.
 
Desen wan Yde, als vrouwen doen,
 
Anden grave Justaese van Boenen,+
 
Ende was moeder noch van II sonen:
 
Deen was Boudene, dander Justaes.
30
Hennes niemene so dwaes,
 
Hine mach wel proeven in sinen wane,
 
Dat loghene es vanden zwane.
 
Dese Godevert hi quam
 
Te Tullenbrouc, alsict vernam,
35
Dats in Oesterike ene stede,
 
+ Ende Boudene sijn broeder mede;
 
Ende sulc seget dat Justaes van Boenen,
 
Haer broeder, met quam metten gonen,
 
Ende een haer neve, een ridder fier,
40
Van Greis, gheheeten Wernier;
 
Here Boudene van Borch, haer maech,
 
Die ten wapene niet was traech;
 
Her Roel die grave Reinare1),
 
Sijn broeder her Pieter in de scare;
45
Heinric van Assce, een ridder waert,
 
Ende sijn broeder Godevaert.
 
+ Desen quam die mare jeghen,
 
Hoe die Hongeren hebben versleghen
 
Die pelegrime: hem wonderde das,
50
Want haer coninc kerstijn was,
 
Ende hebben boden an hem gesent,
 
Daer si bi hebben bekent,
 
Dat vele was bi haren scouden;
 
Ende want si vrilike liden wouden,
55
Gaf die hertoghe Chalemanne
 
Den coninc te ghisele danne
 
Sinen lieven broeder Boudene.
 
Hi geboot int here te houdene
 
Upt lijf pays ende vrede;
60
Entie coninc geboot mede,
 
Datmen verdiere dranc noch spise
 
Upt lijf in desere wise.
 
Dus leden si met haerre partie
 
Vrilike duer Hongerie,
65
Tote dat si quamen te Malevile.
 
Daer quam indie selve wile
 
Die Hongersche coninc Caleman.
 
Die ghisele, die hi ghewan
 
Vanden hertoge, gaf hi hem weder;
70
Allen toren warpmen neder,
 
Entie coninc gifte die heren
 
Mildelike met groter eeren,
 
Ende hietse varen oec ghesont.
 
Danen voeren si in corter stont
75
Tote Belegrave vort;
 
Ende alsi scieden uter port,
 
Quamen si ant wout van Bulgerie,
 
Daer si met hare paertie
 
VIII daghe in moesten daghen.
80
Boodscap brochtmen hem gedragen
 
In dat wout in derre wijs,
 
Datse die keyser Alexijs
 
Groete in Gode onsen Here,
 
Ende hi hem allen bade sere,
85
Dat si roofs ende brants ontboren
 
In sijn lant, ende namen coren+
 
Ende lijfnere omme ghelt.
 
Godevert hiet met ghewelt
 
Upt lijf, dat niemen roven soude.
90
Dus quamen si duer Bulgren woude
 
Ghevaren toter stat te Nijs,
 
Daer hem die keyser Alexijs
 
Spise sendde in so vulre maniere,
 
Ende daertoe so menegertiere,
95
Datment vertellen niet en can.
 
Nu gaet hier ander redene an.

Hoe Godevert te Constantinoble quam. VII.

 
Godevert die quam gevaren2)+
 
Te Constantinoble met sinen scharen,
 
Daer hi verloste vromelike
 
Des coninx broeder van Vrancrike,
5
Hughen den groten, die doe lach
 
In skeysers kaerker uptien dach,
 
Om dat hine reimeren woude
 
Alse enen here van groten goude.
 
Want doe Godevert entie sine
10
Dor Hongerien daden hare pine,
 
So voer die bisscop, seggic u,
 
Van Alvernen onser Vrouwen Pu,
 
Ende grave Reimont van sente Gillijs1),
 
Ende menech ridder die waert was prijs,
15
Duer Slavenien met haren here.
 
Hughe die grote met groten gere,
 
Ende van Vlaendren grave Robbrecht,
 
Ende siere moyen sone echt,
 
Grave Robbrecht van Normendie,
20
Die voeren met haerre paertie
 
Over Rome te Poelyen tiere stont.
 
Alse dat vernam Bohamont,
 
Wie si waren die daer quamen,
 
Wat heren het waren ende van wat namen,
25
Dedi enen mantel bringhen,
 
Die rike was van dieren dingen,
 
Ende dedene al in crucen sniden,
 
Ende gaf sinen riddren tien tiden
 
Elken een cruce, die varen wouden,
30
Ende selve hevet hi ene behouden.
 
Hughe die grote van Vrancrike,
 
Broeder van coninc Loduwike,
 
Was voren getrect, ende was gevaen
 
Van keyser Alexis, die, sonder waen,
35
Die Fransoyse hadde leet.
 
Dien verlooste ghereet
 
Die hertoghe Godevert ridderlike,
 
Oft hi hadde dat keyserrike
 
Van Constantinoble verdorven.
40
So verre was die dinc verworven,
 
Dat Godevert te ghisele gewan
 
Keyser Alexis sone Jan,
 
Eer hi den keyser getrouwen wilde
 
Dat hi hem vorworde hilde.
45
Dus wart hi des keysers man,
 
Ende alle die princen vort an,
 
Die in sijn here waren.
 
+ Nu coemt Bohamont ghevaren,
 
Die den keyser niet hadde waert,
50
Ende dient leet was dat Godevaert
 
Jeghen den keyser was verzoent,
 
Ende haddem ter wrake vercoent;
 
Want die keyser ende sijn vader
 
Robbrecht Wiscard bede te gader
55
Hadden georloget onderlinghe.
 
Maer nu, als hi sach die dinghe
 
Al gheset ter ere ons Heren,
 
Liet hi hem wisen ende leren,
 
Ende wart des keysers man,
60
Ende maecte vaste zoene vort an.
 
Maer Tancreit, siere zuster sone,
 
Die en hilt hem niet an tgone;
 
IIi es vorbi met sinen scaren
 
Ten Braes sente Jorijs gevaren,
65
Alse die den keyser niet en woude
 
Manscap doen noch gene houde.
 
Sijn oem, die hertoge Bohamont,
 
Volgedem mede in corter stont,
 
Ende si versamenden metter vaert
70
Anden hertoghe Godevaert.
 
Hier na quam gevaren echt
 
Van Vlaendren die grave Robbrecht,
 
Die Robbrecht die Vriese hiet.
 
Robbrecht sijn vader2), alsmen ziet,
75
Die te Cassele begraven leget,
 
Was sijn vader, alsemen seget.
 
Die wart mede des keysers man,
 
Ende quam ten anderen here vort an
 
Over sente Jorijs aerm gevaren,
80
Daermenne wel ontfinc te waren:
 
Dit was in Capadocia.
 
Te rade worden si daer na
 
Te vaerne in Solimans rike,
 
Die den keyser geweldichlike
85
Nychena die stat onthelt,
 
Ende water om lant ende velt3).
 
Doe traken si vort te Rafanel,
 
Daer si vonden also wel
 
Met sinen volke gereet met vlite
90
Den pape Pietren den hermite,
 
Ende van danen traken si vort
 
Tote Nichena der port.

Hoe Nychena beleghen wart. VIII.

 
+ Hier binnen quamen volgende mede1)
 
Te Constantinobele in de stede
 
Die grave Reimont van sente Gillijs,
 
Ende menech ridder die waert was prijs,
5
Ende de bisscop vander Poye Raimeer2),
 
Dien de paues sonder keer
 
Vander vaert hadde gemaect legaet.
 
Dese worden sonder baraet
 
Des keysers man ende volgeden gemene
10
Over de braes te Nichene.
 
Nu quam Robbrecht van Normendie
 
Ghevaren met siere partie;
 
Sijn vader was de coninc waert,
 
Willem die Norman, de bastaert,
15
+ Robbrechts sone, die hiet Wiscard,
 
Die over mere sette sine vaert,
 
Ende die wan in cortre wilen
 
Poelyen, Calabren ende Cycilen,
 
Ende Avan desen selven Bohamont,
20
Die mede dese vaert bestont.
 
Dese Robbrecht quam gevaren,
 
Ende mettem inder scharen
 
Van Bloys die edel grave Steven,
 
Ende Justaes hem beneven,
25
Godeverts broeder, grave van Boenen.
 
Die keyser maecte vanden ghonen
 
Sine man alse vanden anderen.
 
Haren ghesellen si na wanderen;
 
Over sente Jorijs aerm si traken
30
Met wive, met kindere, met allen saken,
 
Ende willen metten here ghemene
 
Voer die stede te Nichene,
 
Die staerc Avas ende sere out,
 
Ende was ghemuurt al om twivout.
35
Die waende Soliman ontsetten,
 
Maer onse Here wilt beletten.
 
Up donse hi enen wijch daer vacht,
 
Daer hem vele van siere cracht
 
Af wart gesleghen ende gevaen;
40
Selve mochti cume ontgaen.
 
VII weken ende III daghe
 
Dogeden donse zware plaghe
 
Int besitten van Nichene;
 
Doch worden si der stat ghemene:
45
Want met mineerne wart daer gevelt
 
Een tor van grotre ghewelt,
 
Ende Solimans wijf ende hare twee kinder
 
Worden mede ghevangen ghinder;
 
Ende alle die heidine vander stede
50
Worden gevaen ende ghesent mede
 
Te Constantinobele sonder waen,
 
Ende onse gevangene uutgedaen,
 
Die Soliman te voren vinc
 
Te Cynitot, daer hise beginc.
55
Nichena, diemen Nich hort noemen,
 
Es dus in kerstijnre hant coemen,
 
Ende upghegeven in kerstijnre hant,
 
Die den keyser waren becant,
 
Entie hi metten onsen sende
60
Omme die steden, die met genende
 
Hem die Tuerken af hadden tebroken;
 
Ende temet dat donse dat wroken,
 
Dat sise also souden besetten
 
Tes keysers bouf sonder beletten.
65
Die Tuerken hadden, wilmen weten,+
 
Bitinien tien tiden beseten
 
XXX3) jaer gheweldelike,
 
Ende afgewonnen den keyserrike.
 
Nu heetmen dat lant Romenie,
70
Ende om die Tuerken som Turkie.

Hoe die ordine van Chisteaus began. IX.

 
Nicena, die hooftstat van Bithine4),+
 
Was gewonnen met groter pine,
 
Alsemen screef ons Heren jaer+
 
M ende XC5) daer naer
5
Ende VII jaer, no meer no min.
 
+ Int selve jaer dede beghin
 
Van Chysteaus theilege leven.
 
Een abt, hiet Robbrecht, es bescreven,
 
Van Lengers bi Melismont1),
10
Ende XXI moenke tier stont
 
Rumden haren cloester; want hem dochte
 
Datmen bet scaerper leven mochte,
 
Dan men dede in hare covent.
 
Dus gingen si daerse God sent,
15
Ende dorgingen die wostinen.
 
Te Chisteaus quaemsi met pinen,
 
Daert wilt was ende woeste mede:
 
Daer so naemsi hare stede.
 
+ Ten naesten jare quam daer
20
Dabt Hughe, dat es waer,
 
Van Lyons, des paues legaet,
 
Met hem in wies bisdoem dat staet,
 
Van Chaloens bisscop Wautier,
 
Ende Ode, een hertoghe fier
25
Van Borgoenyen, dien tlant toehorde.
 
Met ghemeenen wille ende worde
 
Hebben si ene abdie gevrijet,
 
Ende Robbrecht hevet gewijet
 
Teenen abt die2) bisscop Chaloen.
30
Niet wel lange naer dit doen
 
So eist dien van Melismont,
 
Waer haer abt es, worden cont,
 
Ende hebbent anden paues bedreven,
 
Dat hi hem weder wart gegeven.
35
Doe wart een ander abt daer bi,
 
Die gheheeten es Aubri3).
 
Bi hem wart dabdie verheven
 
In namen ende in heilech leven.
 
Dus spreken die Fransoyse van hem;
40
Maer van Malmesberghe Willem,
 
Die Ingelsch was, alsict bevant,
 
Seghet: Het behort wel tIngelant,
 
Dattem God sulker eren jan,
 
Dat het gedrouch alsulken man,
45
Dat hi de grawe ordine eerst anvinc:
 
Dat was van Scittebure Ardinc4),
 
Die aldaer eerst moenc waert.
 
Haer lichte leven heeften vervaert,
 
Ende sciet danen doe in Scollant,
50
Doe in Vranckerike te hant,
 
Daer hi een stic te scolen ginc.
 
Te Rome voer hi na dese dinc,
 
Ende keerde in Borgoenyen tier stont.
 
Daer na quam hi te Melismont,
55
Ende daer was hi moenc bescoren.
 
Den abt Robbrechte ginc hi te voren
 
Ende andere moenke daer beneven,
 
Om te ledene scaerper leven.
 
Chisteaus wart bi hem verheven,
60
Ende Ardinc wart geheten Steven.
 
Abt Robbrecht keerde tsire stede,
 
Ende sonder VIII moenke alle dandermede.
 
Al waest sijn wille, hi dede gebare+
 
Alse oft sijns ondankens ware.
65
Aubri wart abt over den coer,
 
Ende Hardinc Steven wart prioor.
 
In dit jaer gheviel tUtrecht,+
 
Des Woensdages na Pascen recht,
 
Dat bisscop Coenraet messe dede,
70
Ende in sinen pallaise mede
 
Wart hi van enen Vriese vermort,
 
Die ontginc al uter port.
 
Tonser Vrouwen wart hi begraven,
 
Inden coer, dien hi van haven
75
Rike maecte ende stichte de kerke,
 
Die noch es van dieren gewerke.
 
Int selve jaer, alst es vermaent,+
 
In October, die tiende maent,
 
So was versien ende bekent
80
Die comete in occident,
 
Diemen selden wile siet.
 
Men seghet emmer dat soe bediet
 
Orloghe, plaghe of coninx doot.
 
Die herefst wart van water so groot,
85
Men conste gesayen in gere manieren:
 
Hier bi moeste die tijt verdieren.

Hoe Soliman Bohamonde bestreet. X.

 
+ Onse zaleghe pelegrime1)
 
Voeren danen, seget de rime,
 
In de weke na sente Jans dach,
 
Die mids inden somere lach,
5
Van Nichene met hare partije
 
Duer dat heidine Romenie
 
Rechts ten heilegen lande waert.
 
Twee daghe daedsi dachvaert,
 
Ende quamen gevaren sciere
10
Tusscen II bergen up ene riviere.
 
Over eene brugge traken si.
 
Te rade worden si daerbi,
 
Dat si there souden sceeden,
 
Omme bet haer ghemac ghereeden.
15
Bohamont reet ene strate,
 
Die hi hoepte tsire bate;
 
Sijn neve, die grave van Normendie,
 
Volgedem met sire paertije,
 
Ende van Bloys die grave Steven
20
Volgedem mede beneven,
 
Omtrent ene mile versceden.
 
Die hertoghe dede sijn volc leden
 
Ter rechter hant een deel bet af,
 
Ende elc nam dats hem God gaf.
25
Die grave van Sentresimont2)
 
Volgedem mede te dier stont,
 
Ende vander Poye bisscop Ramere,
 
Ende menech ander kerstijn here.
 
Bohamont quam omtrent noene
30
Daer hi sine pawelyoene
 
In enen groenen grase slouch,
 
Daer hi in vant sijn gevouch.
 
Daer haddene Soliman belaget,
 
Ende quam up hem gejaget
35
Met enen ongetelden here.
 
+ Eer si hem setten mochten ter were,
 
Quam hi up hem met starker lagen.
 
Die ghene die van buten lagen,
 
Sloueh hi hem af al onversien,
40
Eer hi ten wapene mochte tien,
 
Ende roveden ende vingen
 
Manne ende wive van haren dingen.
 
Scone vrouwen ende jonge
 
Ende joncvrouwen ten eersten spronge
45
Pareerden hem, omdat si wouden
 
Datse die Tuerken vangen souden,
 
Ende om die lust van haren live
 
Laten souden doch te live,
 
Want si there wereloes saghen,
50
Haer volc morderen ende jagen.
 
Doch dat Bohamont entie sine
 
Hem wapende met groter pine,
 
Ende wederstonden Solimanne
 
Een stic tijts; ende nochtanne
55
Was der Tuerken were so groot,
 
Datter bleef versleghen doot
 
Die stoutste ridder die was met hem,
 
Dat was Tancreits broeder Willem;
 
Ende Tancreit verloes sinen vane.
60
Hen hadde niet gevaren dane
 
Een bode ten hertoghe Godevarde,
 
Die over tfelt slouch metten parde,
 
Ende hi daer niet comen ware,
 
Bohamont ende sine schare
65
Waren bleven met ghewelde
 
Doot ende gevaen anden velde.
 
Maer alse die hertoge heeft verstaen,
 
Quam hi ende al sijn volc wel saen,
 
Also gewillike, alst God woude,
70
Alsemen teere feesten varen soude,
 
Met banieren wel ghescaert.
 
Alst Solyman geware waert,
 
Trac hi met al sinen besten
 
Up enen berch alse tere vesten,
75
Ende liet die proye voren liden.
 
Die onse en wilden niet ontbiden,
 
Sine sijn up hem ghereden.
 
Mallike sine verstreden,
 
Ende slougen hem af menegen degen.
80
Soliman moeste der vlucht plegen,
 
Alse hi dede voer Nichene.
 
Dat ridderscap volgede gemene
 
Den Tuerken na wel VI milen,
 
Ende ontjagedem tiere wilen
85
Mannen, vrouwen ende joncvrouwen,
 
Beesten, goet, dat si met rouwen
 
Moesten laten, ende haer leven.
 
Oec es daer gewonnen bleven
 
Al hare scone diere ghetelt,
90
Chierheit, beesten ende gelt.
 
Te desen wighe, te deser eren,
 
So waren alle die kerstine heren
 
Van Vlaenderen ende van Henegouwen,
 
Van Bloys ende oec van Boenegouwen1),
95
Van Normendien, van Cycile.
 
+ Dese strijt die was, sonder ghile,
 
Int dal van Gorgonia.
 
Der onsere bleef M wel na,
 
Enter Tuerken IIIM man.
100
Bohamont en wilde vort an
 
Nemmeer sceden vanden anderen
 
So verre, hine wilde bi hem wanderen.
 
Dese wijch was, alsict sach,
 
In Julius upten eersten dach.

Van Boudene Godeverds broeder. XI.

 
+ Van Gorgomont, seget de rime2),
 
Traken die zalege pelegrime
 
Dor een dal, hiet Mamelbruas3),
 
Daer die dorst so groot doe was,
5
Datter omme menech man ende wijf
 
Ende beesten verloes dat lijf.
 
Daer na quamen si tere riviere,
 
Daer hem doot dronken de ghiere.
 
Daerna deelden si hem in drien.
10
Tancreit voer danen mettien
 
Dor die dalinghe van Orellen4).
 
Boudene met sinen ghesellen,
 
Godeverts broeder des hertoghen,
 
Trac over menegen berch hogen
15
In dat ongheweghede lant,
 
Daer hi breke [van] spisen vant,
 
Want mer ghene conde bejagen:
 
Cume constene die paerde gedragen.
 
Die hertoghe Bohamont, Huge de grote,
20
Robbrecht de Vriese ende sine genote,
 
Ende Robbrecht van Normendie,
 
Ende al meest die heren vrie
 
Voeren hare rechte vaert,
 
Die daer lach tAntyochen waert,
25
Ende quamen daer an enen woude,
 
Daer hertoge Godevert jagen soude,
 
Daerne een vreselijc bere ghemoete,
 
Gherecht up sine achterste voete.
 
Die hertoghe bestonten metten zwaerde.
30
Die beeste trakene vanden paerde,
 
Ende wondene dat hi na was doot,
 
Ne maer datter voren scoot
 
Een die dore twout quam gereden,
 
Ende dat dier slouch doot ter steden.
35
Van desen wonden, die waren so groet,
 
Was die hertoghe wel na doot,
 
Ende moeste there dor sinen wille
 
Een stic aldaer liggen stille.
 
Oec seiden die vanden here,
40
Dat si noint sagen meerre bere.
 
Nu gelach Tancreits vaert
 
Ghestrect henen ter zee waert,
 
Bi Tharsen tote eere port,
 
Diemen Crossont noemen hort,
45
Diemen hilt van Solimanne,
 
Ghemuurt ende wel getorret danne;
 
Die hi dwanc te sulken dingen,
 
Dat si sine baniere ontfingen,
 
Ende si Bohamonde souden ontfaen.
50
Doe dat was, quam dolende saen
 
Vander montaenge Boudene entie sine,+
 
Daer si hadden hongher ende pine.
 
Alse elc vernam anders scaren,
 
Waende elc dat vianden waren,
55
Ende wilden vechten met ghenende,
 
Eer elc anderen verkende,
 
Ende vielen beede voer die stede,
 
Daer Boudene afwerpen dede
 
Tancreits tekijn ende tsine upsteken.
60
Tancreit en const niet gewreken,
 
Ende liet Crossont ende voer dane,
 
Ende Boudene trac hem de stat ane,
 
Alse sinen broeder up te ghevene,
 
Dien hi binnen sinen levene
65
Daer na nemmermeer en sach.
 
Van danen over III milen lach1)
 
Scepe, die si indie zee versaghen,
 
Hare maste met goude beslagen.
 
Si waenden dat Tuerken waren.
70
Hem vragen si wat si begharen;
 
An hem vernemen si ende horen,
 
Dat volc es van Vlaenderen geboren,
 
Van Vrankerike, van Vrieselant,
 
Ende van Antwaerpen in Brabant.
75
Doe vrageden si weder wie si waren.
 
Si seiden: pelegrime te waren,
 
Die te Jherusalem waert tiden.
 
Omme dit wort die andere verbliden,
 
Ende seiden dat si VIII jaer of mee
80
Ghedoolt hadden uptie zee,
 
Ende heidine geroeft ende waren rike,
 
Ende wilden mettem ghemeenlike.
 
Haer hovetman hiet Weimmaer,
 
Ende was gheboren over waer
85
Van Boenen, danen die here Boudene was:
 
Dus meerde haer hulpe ende haer arnas.
 
Van danen trac Boudene oec mede
 
Tote Thaersen voer die stede,
 
Daer sente Pauwels was geboren,
90
Alse wi inder scrifturen horen.
 
Daer hebben si die stat begrepen
 
Met CCC man vanden scepen,
 
Ende met CC van Boudens scare,
 
Ende tander volc trac vort daer nare.

Van Boudene ende van Tancreite. XII.

 
+ Binnen desen trac Tancreit vort
 
Voer Asara ene ander port,
 
Die te voren een Borgenyoen
 
Ghewonnen hadde, die hem ondoen
5
Die porten dede ende lietene in:
 
Daer hadden donse groot gewin.
 
Van Asara so voeren si vort
 
Tote Mamistre der Tuerken port,
 
Die si alte sticken braken,
10
Ende worden rike van vele saken.
 
Daer sach Tancreit hem Bouden volgen,
 
Ende slouch up hem sere verbolgen,
 
Om te wrekene sinen toren,
 
Maer Tancreit hevet tfelt verloren.
15
Daer na maectemen die zoene,
 
Ende Boudene naer desen doene+
 
Voer met VIIC ridderen dane,
 
Omme meer lants tanevane.
 
Een die Pancraes hiet dedem kinnen,
20
Hi soude Ermenien winnen.
 
Ene stat belach hi entie sine,
 
Daer in waren kerstine Ermine:
 
Die stat hiet Tribaisel.
 
Men gafse hem up, men jonder hem wel,
25
Omme dat hi was van haerre wet.
 
Tribaisel hevet hi beset.
 
Daer na wan hi Ravaneel,
 
Eenen utermaten sconen casteel
 
(Die Tuerken hadden ghelaten dat);
30
Daer wan hi ongetelden scat.
 
Dien besetti metten sinen.
 
Daer na wan hi met siere pinen
 
Bersabee, ende al dat rike
 
Bedwanc hi gheweldelike.
35
Boudens name, des hertogen broeder,
 
Godeverts, die al stierroeder
 
Ende hovet was vander kerstijnre scare,
 
Die ghinc verre harentare,
 
Dat de buerghere van Roas,
40
Die Edusa2) gheheeten was,
 
Omme Boudene sendden mede,
 
Ende hem upgaven die stede,
 
Ende sloughen haren hertoghe doot
 
Omme sine3) dorpernie groot.
45
XII die vroetste sijn omme hem comen,
 
Ende hebbene te here ghenomen,
 
Dat hise jegen die Tuerken beware,
 
Die hem anelaghen zware.
 
Bi rade voer Boudene de XII na
50
Int lant van Mesopotania,
 
Met CC ridderen bewaert,
 
Ende ontfinc al onvervaert
 
Die stat ende al dat lant.
 
CC ridderen nam hi te hant
55
Entie porters vander stede,
 
Ende voer Balduc orloghen daer mede,
 
Die prence vanden Tuerken was,
 
Ende dicken orlogede up Roas.
 
Balduc ontsach hem te verliesene
60
Sijn lant ende tarechste te kiesene,
 
Ende vercochte Boudene Summusaert,
 
Ene stede vast ende waert,
 
Die hi eerst afwan den Erminen,
 
Metten gevanghenen kerstinen,
65
Ende Boudene gaf Balducke scat,
 
Ende ontfinc die vaste stat.
 
Een ander prince aldaer bi was,
 
Diemen bi namen hiet Balas:
 
Hi verhorde van Boudens name,
70
Ende ontboot hem dat hi quame
 
Tote Sorcogyen sine stede,
 
Ende hise upname dor sine bede,
 
Want sine heidine hem waren fel,
 
Ende ontseiden hem also wel
75
Sulken dienst, alse sijn recht was.
 
+ Boudene quam ende proevede das
 
Met eenen sterken here daer.
 
Die Sarrasine hadden vaer
 
Ende gaven hem up die stat;
80
Van hem ontfinc hi groten scat.
 
Tancreit, die versceden was
 
Van Boudene, alsmen hier voren las,
 
Quam metten volke vanden scepen,
 
Ende mettien die hi hadde begrepen,
85
Ende wonnen ene borch die beste,
 
Ende hiet der Joncvrouwen veste,
 
Die Baiesses bi namen hiet.
 
Daer na wan hi ende sijn gediet
 
Der Herden borch, ene vaste stede;
90
Ende daer naer so wan hi mede
 
Der Jongelinge borch daer int lant,
 
Die Balkalers was ghenant.
 
Daer na so wan hi te hant
 
In sijn ghewelt, in sijn bewant,
95
Alexandrien dat clene.
 
Borgen, steden, al ghemene,
 
Die den onsen daden noot,
 
Wan hi al ende slouch al doot.
 
Niemen ontginc vanden lieden,
100
Hine vlo of hine ontginc met mieden.

Hoe die kerstine hem ghereden. XIII.

 
In desen tiden dat dit waert1),+
 
Porrede die hertoghe Godevart,
 
Bohamont van Poelyen, een prince wijs,
 
Ende Reimont van sente Giellijs,
5
Van Vlaendren die Vriese Robbrecht,
 
Ende mettem menech prince recht,
 
Robbrecht de Norman, Justaes van Boenen,
 
Ende traken den wech, den gewonen,
 
Dor Romenie den rechten wech,
10
Ende quamen te Marech,
 
Ene stat daer der Tuerken partie
 
Macht hadden over die van Romenie.
 
Daer staerf Boudens wijf van Bolyoen,
 
Daer moestemense ter erden doen.
15
Daer cochtsi foraedse ende spise
 
Jegen die kerstine na gasts wise.
 
Van danen setten si hare vaert
 
Ter stat te Clitesien2) waert,
 
Daer die kerstine Ermine
20
Die Tuerken namen ente Sarrasine,
 
Alsi onse coemst vernamen,
 
Ende onthovedense alte samen,
 
Ende ontfingense met eren groot,
 
Ende gaven hem dies si hadden noot.
25
Daer quam Tancreit an hem gevaren
 
Van Alexandrien met sinen scaren.
 
Daer ordineerden si hare vaert
 
Te vaerne tAntyochen waert.
 
+ Daer voeren si tere bruggen waert,
30
Daer men met over de Ferne vaert.
 
Ferne dat es ene riviere1),
 
Groot ende van gesonder maniere,
 
Die indie bible Fasat heet,
 
Ende dor Anthyochen gheet.
35
+ Die brucge was vast, daer vondsi here,
 
Doch daden si so grote were,
 
Dat si die Tuerken verstreden
 
Ende haer ondanx overleden.
 
Die vluchtege Tuerken voeren vort
40
Tote Antyochen indie port,
 
Ende donse slougen haer getelt
 
Over die brugge ant velt.
 
Des anders dages voeren si vort
 
Te Antyochen voer die port.
45
Vander Poye bisscop Reinier
 
Die sprac hem een sermoen hier:
 
‘Ghi broederen, hout herte ende zede!
 
Antyochen die vaste stede
 
Nes maer vier milen nu ter ure.
50
Die hevet twee paer staerker mure:
 
Uptie inderste mure staen
 
CCC ende LX2) torren, sonder waen;
 
Duderste muur es staerc ende dicke,
 
Biet fosseiden diep ende ongemicke.
55
LXXXV coningen mede
 
Hebben ghemeerret dese stede.
 
CCC ende XL kerken
 
Waerre in wilen met kerstinen clerken,
 
Die ghevellet sijn ghemeene,
60
+ Sonder onser Vrouwen alleene3)
 
Ende sente Pieters, die ombesmet
 
Noch sijn vander Tuerken wet.
 
+ Een patriaerc waser wilen,
 
Die onder hem hadde, sonder ghilen,
65
C bisscoppen L ende drie.
 
Ene borch stater up, horen wie,
 
Daer Cassiaen die here in leghet,
 
Met IIII torren, alsemen seghet,
 
Elc beset met enen ammirale.
70
Sadonijs, dat weetmen wale,
 
Des princen sone, es hoge gemoet,
 
Ende es een ridder ten wapenen goet.
 
Nu behoevet ons sekerlike,
 
Dat wi varen wiselike!
75
Ons sal varen bewaren
 
Godevert met sinen scaren,
 
Reinier van Colne4) ende Bohamont,
 
Pieter van Stafne5), een ridder cont,
 
Tancreit ende Everaert van Polsat6),
80
Wernier van Greis, die selden es mat,
 
Heinric van Assche: dese te waren
 
Sullen die vorvaert bewaren.
 
Dachterste waerde sullen echt
 
Bewaren van Vlaendren Robbrecht,
85
Ende Robbrecht die Norman,
 
Folke, Steven van Bloys daer an,
 
Hughe die grote van Vranckerike,
 
Coninc Phillips broeder des gelike,
 
Reimont van sente Giellis de grave.’
90
Tatin7) van Constantynoble, wies have
 
Den heren dicken stont in staden,
 
Dese ende andere waren beraden,
 
Dat si van achter ende van voren
 
Bliesen harde menegen horen,
95
Ende ontwonden meneghe baniere,+
 
Scone ende utermaten diere.

Hoe Antyochen belegen wart. XIIII.

 
Met desen volke wart Antyochen die stat8)+
 
Beleghen ende vaste besat,
 
Diemen seide, alsonder wanc,
 
Te dien tiden twee milen lanc,
5
Ende anderhalve mile breet.
 
Daer dogeden donse menech leet
 
Van honghere ende van gescote,
 
Ende somwile quam onse rote,
 
Diet hem so zware vergout,
10
Dat sijt ontgolden menechfout.
 
Die soutaen van Babylone
 
Sendde met worden scone
 
Boden oec anden hertoghe,
 
Ende daertoe andre princen hoghe,
15
Ende seide: hi wilde hem wesen hout
 
Jeghen der Tuerken ghewout.
 
Die boden waren oec teenen wighe
 
Metten onsen, daer si met prighe
 
Met cleenre menechte Tuerken vele
20
Versloughen inden selven nijtspele,
 
Ende voerden haren here
 
Die niemare van deser eere.
 
Die hertoghe, die wel dede gherne,
 
Slouch up die brucge vander Ferne
25
Eenen Tuerc mids ontwee,
 
Dat dien van binnen dede so wee,
 
Dat si nemmeer uut dorsten trecken.
 
+ Van binnen vele om de vlucht mecken,
 
Ende some sijn daer uut ontgaen,
30
Die kerstijndoem hebben ontfaen,
 
Daert den onsen bi wart cont,
 
Hoet daer binnen gescepen stont,
 
+ Ende seiden oec, dat indien strijt
 
Antyochen verloos tier tijt
35
XII vercorne ammirale,
 
Ende volx vele boven ghetale,
 
Ende dat si also droeve waren,
 
Dat si nemmeer uut dorsten varen.
 
Een Tuerc was binnen, hiet Bomont,
40
Die wart kerstijn te diere stont,
 
Ende Bohamont heeftene geheven.
 
Een ander name wart hem ghegheven:
 
Men hietene, alse hi kerstijn waert,
 
Mijn here Woutre Domedaert.
45
Dese was den onsen vortmeer goet
 
In allen dinghen diemen hem loet,
 
Ende drouch die bodscap ende vant den aert,
 
Daer die stat bi verwonnen waert.
 
Cassiaen, die boven lach
50
Ende dese grote scade sach,
 
Sendde boden in Corosaen,
 
Datmen hem soude in staden staen.
 
Daer was af bode Soliman,
 
Ende sijn sone mede nochtan,
55
Sasodonijs1) ende Campacors
 
Ende sijn getrouwe vrient Adusors:
 
Dat waren twee rike ammirale.+
 
Solimanne beval hi die tale.
 
Si voeren in Corosan
60
Teere stede, hiet Sammartan,
 
Daer si den coninc selve vonden
 
Corbohan2) ten selven stonden.
 
Hare hande worpen si onder voet,
 
Hare haer traecsi, als daer toe stoet,
65
Ende sleten haer haer.
 
Soliman sprac die tale daer,
 
Ende seide tferlies van sinen lande
 
Ende van Antyochen de scande,
 
Ende togede in brieve te samen
70
Alder hoghere princen namen.
 
Dit hadde die coninc Corbohan
 
Onwert ende wonderdem nochtan,
 
Ende hi ontboot altemale
 
Sine princen ende sine ammirale.

Hoe Antyochen gewonnen wart. XV.

 
Corbohan vermat hem daer3),+
 
Moet hi leven een half jaer,
 
Hi speelt metten kerstinen so,
 
Dat sijs nemmer werden vro.
5
Men gheboot in corten daghen
 
Al dat wapene mochte draghen,
 
Ende men dede in allen steden
 
Vingherline ende boyen smeden,
 
Die kerstine mede te vane.
10
Dystorie doet ons te verstane,
 
Dat hi hadde in sijn here
 
CCCM ridderen ter were.
 
Vanden coninc van Corosan
 
Was hi gemaect har alre hoeftman.
15
Donse laghen voer die stede
 
In hongre ende in sorghen mede,
 
Want si vernamen groot volc comen.
 
Oec hebben si wel vernomen,
 
Dat des coninx sone van Denemarken
20
Met menegen stouten man ende starken
 
Bi Nychene ware geslegen doot,
 
Ende vanden sinen cume een ontscoot.
 
Up sijn soccoers stont vele haer hopen:
 
Dien hadde Soliman belopen,
25
+ Der siere blevere vele do.
 
Des coninx sone hiet Sueno.
 
Boudene, die te Roas hertoge was,
 
Godeverts broeder, horde mare das,
 
Dat sijn wijf ware begraven,
30
Een edel wijf van grotre haven.
 
Een prence ute Tuerkenie
 
Van Roas sendde onser paertije
 
Voer Antyochen selver ende gout
 
Alle den prencen menechfout,
35
Ende diere orssen met dieren gesmiden,
 
Dier si noot hadden tien tiden.
 
Altur, een kerstijn Ermijn,
 
Dien Boudene dor de trouwe sijn
 
Bevolen hadde Turbasel,
40
Sendde den hertoghe also wel
 
Een seere diere pawelyoen.
 
Corbohan ende menech baroen
 
Voeren den wech te Roas waert.
 
Boudene entie sine waren vervaert,
45
Alsi so groot volc sagen varen,
 
Ende baden dat God moeste bewaren
 
Den hertoghe ende sine ghesellen.
 
+ Van groter vreesen, horen wi tellen,
 
Die int here was vor die stede,
50
Vlo Pieter dErmite [ende] mede
 
Een ridder, hiet Willem Carpentier;
 
Tancreit vincse, een ridder fier,
 
Ende dede hem beeden vele onneren,
 
Ende deedse int here weder keren.
55
Hier binnen was een inde stede,
 
Hiet Fierrus1), die kennesse mede
 
Hadde anden hertoge Bohamonde;
 
Ende om te hebbene sine conde,
 
Gaf hi te ghisele sinen sone,
60
Ende quam int belof na tgone,
 
Dat hi hem soude verraden de stat
 
Entie veste, daer hi in zat.
 
Met leedren clommen si in de stede,+
 
Ende versloughen bi nachte mede+
65
Van X torren alle die liede
 
Vanden heidijnschen diede.
 
Een wiket men beneden brac,
 
Daer groot ridderscap in trac,
 
Ende men ginc blasen ende vechten.
70
Die sloten worden vanden knechten
 
Vanden porten tebroken saen,
 
Entie porten wide ondaen.
 
Doe quaemt al in, clene ende groot,
 
Ende men slouch die Tuerken doot
75
In husen, in torren ende in zalen.
 
Cassiaen moeste betalen2)+
 
Sijn ghelach, dat dede de sorghe.
 
Hi rumde sine vaste borghe,
 
Ende vlo te velde waert
80
Up enen muul sere vervaert,
 
Daerne die Suriane versaghen,
 
Die onder hem verkeytijft lagen,
 
Ende peinsden: die stat es gewonnen.
 
Si grepene so si eerst connen,
85
Ende hebben hem thovet afgeslegen,
 
Ende weder indie stat ghedreghen.
 
Thovet es den kerstinen gedragen,
 
Diet te wondere anesaghen,+
 
Want sijn haer was wit ende swart ghemanc,
90
Sijn baert tote sire nafflen lanc.
 
Dus was gewonnen gene stat,
 
Daermen IX maent voren sat,
 
Voer Ougst up enen Donresdach.
 
Dat was den Tuerken een swaer slach.

Hoe Corbrant Antyochen belach. XVI.

 
+ Nu sijn die kerstine inde port1)
 
Mare hebben si thant verhort,
 
Dat Corbohan entie sine
 
Quamen hem te groter pine.
5
Lettel spisen hebben si mede
 
Vonden indie vaste stede;
 
Want soe naer was al vertert,
 
Ende dat lant al omme verhert.
 
Donse senden te haren doene
10
Ter havene van sente Symeoene,
 
+ Aldaer indie zee valt de Ferne,
 
Die dordie stat pleget te verne,
 
Daer si een deel spisen cochten
 
Jegen coemanne, diese brochten
15
Te Antyochen indie port.
 
Des Dondersdages, hebdi gehort,
 
Worden si gheweldich der stat;
 
Des Vrijndages saen naer dat
 
Quam Corbohan met groter were.
20
Voer alt ander heidijn here
 
Quamen CCC ridderen geronnen,
 
Omme te siene oft si connen
 
Die kerstine belopen buten mure.
 
XXX daer af namen daventure,
25
Ende heeten dandre liggen in laghen,
 
Ende ghingen vordie porte jagen.
 
Dit tornede so te diere wile
 
Mijn here Roegiere van Benrevile,
 
Dat hi hem XVster2) ran
30
Jegen die XXX heidine man:
 
Die weken voer hem toter laghen.
 
Doese die andere volghen saghen,
 
Sprongen si up jegen hem mede,
 
Ende dadense wiken toter stede.
35
Daer scotene een Tuerc achter dure;
 
Daermen toesach vanden mure,
 
Hebben si hem thovet afgeslegen,
 
Ende voer Corbohan ghedreghen,
 
Alse over een scone beghin.
40
Onse lieden van daer in
 
Namen den lachame enter erde
 
Brochten sine na sire werde.
 
Niemen saelt vor blootheit tellen,
 
Dat hi van sinen ghesellen
45
Bescuddet niet en was met zwaerden:
 
Het dede die breke daer van paerden.
 
C ende een hadsiere cume,
 
Cranc ende mager als een scume;
 
Dus en mochtsi volgen no vlien.
50
Heidijnsche paerde oec, vandien
 
Die si wonnen indie stede,
 
Waerre als CCCC mede,
 
Entie en waren niet indien tiden
 
Ghetemmet naer haer riden;
55
Dus moestsi bliven sonder were.
 
Des Saterdages quam alt here
 
Corbohans ende slouch ant velt
 
Voer Antyochen haer ghetelt,
 
Ende van dage te daghe vort
60
Belagen si al omme die port.
 
Corbohans moeder, lesen wi vorwaer,+
 
Die wel naer hadde C jaer,
 
Ende was van waersagen vermaert,
 
Hevet den sone geopenbaert:
65
Eist dat hi uptie onse stride,
 
Hi wert gesconfiert daer tien tide.
 
Dat was dat hi niet en achte,
 
Maer hi belach donse met crachte.
 
Van buten ende van binnen dat striden
70
Willic cortelijc overliden.
 
Maer Corbohan te hant benam,+
 
Dat kerstijnheit nemmee en quam
 
Negheene spisen vander zee.
 
Scepen dede hi also wee,
75
Dat hise verjagede of verbrande.
 
Onder die kerstine wigande3)+
 
Wart die honger also groot,
 
Datter menech omme bleef doot.
 
Men atere kemele ende mule,
80
Ezele, paerden, beesten vule;
 
Ja honden, die waren verrot,
 
Soden si som in haren pot,
 
Ende atense metten pepere dan.
 
Dese noot wies vorwaert an.
85
+ Die vreese van binnen was so groet1),
 
Dat daer uter stede ontscoot
 
Mijn here Willem temmerman,
 
Ende Willem des keysers neve nochtan.
 
Bi nachte met eere partijen
90
Vloen si in clene Alexandrien.
 
Om die sorghe van sinen levene
 
Ontfaren was die grave Stevene
 
Van Bloys, doemen belach die port.
 
Alse hi sulken anxt verhort,
95
Vlo hi metten anderen mede
 
Te Grieken waert in ene stede,
 
Daer hi den Griexen keyser vernam,
 
Die met groten volke quam
 
Den pelegrimen staen in staden,
100
Daer si hem dat keren raden,...2)
 
Dus coemt den onsen hulpe ghene
 
Dan Gods, diet al mach alleene.

Hoe God ende onse Vrouwe hem verbaerden. XVII.

 
+ Daer en was man geen so hoge3),
 
Coninx broeder no hertoghe,
 
No grave, hine peinsde om de vlucht.
 
Een clerc sach dese grote vrucht,
5
Van Lumbardien, ende bat den heren,
 
Dat sine horden Gode teeren:
 
‘Ghi heren,’ seit hi, ‘hort ghereet,
 
Want ict van Gods halven weet:
 
Doe eerst dese vaert began,
10
Kendic eenen goeden man,
 
Eenen priester in Ytale,
 
Van goeden live gepriset wale,
 
Die eenen wech hadde bestaen,
 
Daer hi messe soude singen gaen,
15
Ende hevet enen pelegrijm gemoet,
 
Die hem vraget, als hine groet,
 
Van deser groter crucevaert,
 
Ende wat lone si worden waert
 
Die tijden ten heilegen grave.
20
Hij seide, hine waerre niet vroet ave.
 
Die pelegrijm heeft geantwort:
 
“God brochte dese vaert vort,
 
Ende wiere in laet sijn leven,
 
Hi wert met Gode verheven.”
25
Die pape sprac: “Hoe wetstu dat?”
 
Die pelegrijm antworde ter stat:
 
“Ic bem,” sprac hi, “houti hier ane,
 
Ambrosius bisscop van Meilane.+
 
Dit lijctekijn ic den kerstinen draghe:
30
Over drie jaer van desen daghe
 
Sal God geven Jherusalem
 
Den kerstinen onder hem.”
 
Met desen worde en sach hine mere,
 
Die priester, den heileghen here.
35
Ic weet wel dat die pape sprac waer.
 
Nu es verleden wel twee jaer,
 
Dat die pape dit dede verstaen;
 
Ende wet wel alsonder waen,
 
Dat het en sal faelgieren niet,
40
Dattem sente Ambrosis behiet.’
 
Dese worden troosten so
 
Die heren, ende tfolc wart al vro,
 
Dat si nieweren wilden vlien,
 
Maer laten den wille Gods gescien.
45
Enen pape oec vander vaert+
 
Hevet hare onse Vrouwe verbaert
 
Met Jhesus Cristus al openbare,
 
Ende sente Pietre oec met hare.
 
Onse Here verweet den kerstijnhede
50
Menege eere, die hi hem dede,
 
Ende si hem niet en dancten dies,
 
Maer elc met wive ware ries,
 
Ende vermat hem hi sout wreken.
 
Die moeder Gods, horen wi spreken,
55
Ende sente Pietre vielen hem te voeten,
 
Ende bat over des volx mesboeten,
 
So dat hi hare bede horde.
 
Ten pape seidi dese worde:
 
‘Ganc, sech minen volke nu:
60
Doet allen bordeel van u
 
Ende alle sondelike plaghen.
 
Bekeerdi u binnen V daghen,
 
So salie mi te u bekeren,
 
Ende u hulpe doen met eeren.’
65
Ende oec maecti cont met1) wat dinghen
 
Si loven Gode souden ende zinghen.
 
Sente Andries oec also wale
 
Enen clerc, eenen Provensale,
 
Wijsde oec mede eene stede
70
In sente Pieters kerke, ende dede
 
Hem verstaen, dat ghinder laghe
 
Ons Heren spere indien daghe.
 
Dat spere was ghinder vonden;
 
Alle eerden sijt tien stonden.
75
Niet langhe daerna men versach
 
Een vier vallen, daer Corbohan lach,
 
+ Ende Pieter die hermite
 
Dede sine boetscap met vlite
 
Int here tote Corbohan,
80
Ende seide them: ‘Wert kerstijn man,
 
Wi willen di die stat upgeven,
 
Ende di dienen al dijn leven.’
 
Dit ontwerde Corbohan,
 
Ende Pieter seide: ‘Nem XX man dan
85
Jegen XX onsere kerstine:
 
Eist dat si verwinnen, die dine,
 
Ghef den onsen wech ende vrede,
 
+ Si willen di rumen die stede.
 
Bliven oec die dine verwonnen,
90
Du salt ons der stede jonnen,
 
Ende varen henen metten dinen;
 
Want vechtmen, het sal zware seinen.
 
Doestu niet teen van desen drien,
 
Du salt ons maergijn te velde sien.’
95
Corbohan hadt al onwaert,
 
Ende Pieter keerde weder vervaert2).

Hoe Corbrant gesconfiert was. XVIII.

 
+ Anderen troost en waser an3)
 
Dan sander dages Corbohan
 
Emmer met wighe moeste sijn bestaen.
 
Bijechte spraken si alle saen,
5
Ende hebben ontfaen onsen Here.
 
Paerde en hadden si nemmere
 
Dan CC oft daer ommetrent,
 
Maghere alse een onsalich rent.
 
Die hertoghe Godevert die sat
10
Up een paert, dat hi daer bat,
 
Entie grave van Vlaendere mede
 
Ghewan een paert daer metter bede.
 
Menech ridder, stout ende goet,
 
Moeste ghinder gaen te voet.
15
Some waren si up ezelen geseten.
 
God en wildere niet vergeten+
 
Der onsere, want up hem vel
 
Een dau, diese lavede so wel,
 
Manne ende paerde tien stonden,
20
Dat die paerden neyen begonden,
 
Ende worden rassch ende vro.
 
Miracle sachmen daer also.
 
Dies werdich waren altesamen,
 
Si saghen dat uten berghe quamen
25
Grote scaren al onghetelt,
 
Met witten paerden up dat velt,
 
Ende al met witten banieren.
 
Sente Jorijs hordickere visieren,
 
Ende Demetrius dien here,
30
Ende Mercurius, die4) wilen ere
 
Den keyser doot stac Juliane:
 
Dese voeren den anderen ane.
 
Die Tuerken worden gesconfiert;
 
Omme ghene were was daer gevisiert.+
35
Die verradere Soliman+
 
Met groten aerbeide hi ontran,
 
Ende Corbohan vloe utermaten,
 
Tote dat hi quam ter Eufraten:
 
Dats eene riviere, diemen so noemt,
40
Die uten paradise coemt.
 
Daer vloe hi over met scepen,
 
In ancsteliken vare begrepen.
 
There volghedem drie milen naer,
 
Ja Tancreit, segetmen over waer,
45
Dat hi VI milen achter jaghede:
 
Wel hem der Tuerken vlucht behagede.
 
Vander heidinen val
 
Ne constmen seggen gheen getal.
 
Dien wijch wan men met ghelove.
50
Onse aerme worden rike met rove.
 
Achter velde wijf ende kinder
 
Slouchmen doot hier ende ghinder.
 
Die stat die gaf men Bohamonde,
 
Ende hi voer wonen ter selver stonde
55
Int casteel boven der stat;
 
Want Sansadonijs rumde dat,
 
Als hi verwonnen sach die sine:
 
Bohamont wan dat sonder pine.
 
+ Dat Antyochen verwonnen was,
60
Was vorden Oegste, alsict las,
 
Int carnation voerwaer
 
M ende XCVIII jaer.
 
Drie weken waren siere in beleghen,
 
Eer si Gods vianden hebben verslegen.
65
Boden si ten keyser senden,
 
Daer si hem ane bekenden,
 
Dat hi hem hadde gebroken trouwe,
 
Want hi hem gebrac inden rouwe;
 
Ende hier omme ontseidsi te hant
70
Antyochen te settene in sine hant.
 
+ Die fugitive, die vloen te lande1),
 
Bleven in deuwelike scande.
 
Van Bloys die grave Stevene
 
Keerde met scanden in sinen levene
75
Te Jherusalem te waren,
 
Te beterne dat hi was ontfaren.

+ Hoe Godevert te Jherusalem quam. XIX.

 
+ Nu sijn die kerstine uter noot2).
 
Doe wart die sterfte daer so groet,
 
Dat vele der liede rumden de port,
 
Ende voeren weder ende vort
5
Om beter lucht in anderen steden,
 
Alse die der doot gerne ontreden.
 
Daer staerf die bisscop Raymere3),
 
Vander Poyen die grote here.
 
Daer groevene papen ende clerke
10
Met rouwen in sente Pieters kerke.
 
Doe quamen met scepe daer
 
VM pelegrimen naer,
 
Uten Duutscen lande van upter Dunouwe,
 
Die meest alle uptie rouwe
15
Vander sterften bleven doot:
 
Lettel iemene van hem ontscoot.
 
V maenden ende IX daghe4)+
 
Gheduret, entie ontgingen der plage
 
Liggen in Antyochen stille.
20
Doe waest der meerre menechten onwille,
 
Datmen niet en sette de vaert
 
Te Jherusalem, ten grave waert,
 
Daer si omme lant ende maghe
 
Begaven ende dogeden plaghe.
25
Voer onser Vrouwen purificatie
 
Gaf God den heren wille ende gratie,
 
Dat si die vaert willen bestaen,
 
Ende quamen voer Merre saen,
 
Daer grave Reimont voren lach,
30
Ende hadder up ghenen dach
 
V weken voren gheleghen.
 
Die Tuerken, die waren verslegen,
 
Moesten si van hongre eten.
 
Doch wonnen si die stat vermeten,
35
Daer si in vonden rijcheit groot,
 
Ende sloughen aldie Tuerken doot.
 
Omtrent ene maent waersi daer.
 
Doe voeren si weder ende daden vaer+
 
Alden vianden inder straten.
40
Hoe vaste si in vesten saten,
 
Si wonnense af ende dwongense so,
 
Dat si des verdingens waren vro.
 
+ Bohamont eene dinc ghevel1),
 
Dat, doesi quamen voer Gybel,
45
Ene stat, staet uptie zee,
 
Dattem die vreese dede so wee
 
Antyochen te verliesene,
 
Dat hi omme sine bate te kiesene
 
Die vaert liet van Jherusalem,
50
Ende keerde weder, ende met hem
 
Sijn volc, ende begaf die heren.
 
Merre was gewonnen met eren,
 
Ende Tourcouse indie vaert.
 
Archas was also bewaert
55
Ende Gybel, dat sijt ne conden
 
Niet gewinnen also tien stonden.
 
Van Archas setten si hare vaert
 
Ter stede van Tripele waert.
 
Buten slougen si haer ghetelt,
60
Ende vonden sukers vele ant velt,
 
Des si wel waren te ghemake.
 
Die borchgrave hilt sprake
 
Met hertoghe Godeverde van Bulyoen,
 
Ende van Vlaendren den Frisoen,
65
Ende met grave Robbrecht van Normendie,
 
Met Reimonde ende siere paertie,
 
Omdat si Archas ende Gyblet
 
Ende Tripele lieten ombesmet,
 
Ende ghifte scone die baroene,
70
So dat daer wart gemaect de zoene.
 
Eenen leetsman gaf hi den here,
 
Diese leede neffens dat mere.
 
Sident si te Baruch quamen,
 
Daer si grote ghichte namen,
75
Dat si hem doen souden geen quaet,
 
No an vruchte noch an zaet,
 
Ende beloveden te dienne hem.
 
Wonnen si Jherusalem.
 
Van danen quamen si te Sayet scicre;
80
Daer laghen si up die riviere.
 
Van danen setten si die vaert
 
Te Suurs ende tAkers waert,
 
So dat si te Rames quamen,
 
Daer si niemene in vernamen,
85
Want tfolc was uutgeweken.
 
Van danen es alt here gestreken+
 
Ten borghen van Jherusalem.
 
Navonds saghen si onder hem2)
 
Die mane vervaren: si waren vro,
90
Die hem an sterren verstonden doe.
 
Nachts haelden die onse onder hem
 
Groten roof up Jherusalem.

Hoe Jherusalem gewonnen wart. XX.

 
Alse die kerstine horden mare3),+
 
Dat Jherusalem so na ware,
 
Weendemen van joyen menech traen.
 
Des maergens porde alt here saen,
5
Ende quamen met groten zange met allen
 
Voer Jherusalem gevallen,
 
Daermen die porte vor hem sloot.
 
Menech zwaer orloge groot,
 
Menech hongher, menech noot,
10
Menech zwaer wederstoot,
 
Menech dorst, zware aventure,
 
Die donse dogeden buten mure,
 
Menech orloghe, vele plaghen,
 
Die donse binnen XXX daghen
15
Dogheden vordie heilege port,
 
Blivet hier al ongehort.
 
Maer alst quam ter lester wilen,
 
Haelden donse over drie milen
 
Hout, ende maecten evenhoghen,
20
Alse die de stat te winne poghen,
 
Daer die hertoge was in deene,
 
Die noch nedere en was no cleene;
 
Die hadde van zolren twee paer.
 
Die dreefmen den muur so naer,
25
Dat si die vechters van binnen
 
Nederdreven vanden tinnen.
 
In devenhoghe boven stont
 
Godevert, die hertoghe cont,
 
Ende van Boenen sijn broeder Justaes.
30
Onder hem, int ander pallaes,
 
Stonden van Dorneke twee gebroedere,
 
Die God, der zielen behoedere,
 
Te also grotere eeren coos,
 
+ Dat men haers sal ghedinken altoes:
35
Ludolf hieten si ende Ingelbrecht.
 
Doe si saghen so groot tgevecht,
 
Dat die pilen entie quarele
 
Die heidine dreven vanden cantele,
 
Lieten si bome nut up die tinne
40
Vanden solre, daer si waren inne,
 
Ende ghingen boven uptie mure,
 
Ende gaven Gode up daventure,
 
Ende slougen die heidine ter neder
 
Vanden mure vort ende weder.
45
Die hertoghe ende lijn broeder mede
 
Sagen haerre gesellen stouthede,
 
Ende gingen neder in dander zale,
 
Ende biden bomen also wale
 
Sijn si comen binnen der stat.
50
Alst here van buten horde dat,
 
Dat die hertoghe binnen ware,
 
Liept al toe harentare
 
Met leederen, ende clommen in:
 
Dus quam die stat in onse gewin,
55
Ende slougent al, clene ende groot,
 
Wijf ende kint, het bleef al doot.
 
Die stat wart al met bloede onscone.
 
CCC ridderen van Babylone
 
Ontreden upten tor Syoen.
60
Onse kerstine volgeden hem die vloen,
 
Ende ontjagheden hem die paerde,
 
Ende voerdense henen haerre vaerde.
 
In Salomoens pallayse bleven
 
XM Sarrasinen, die tleven
65
Voer die onse moesten laten,
 
Al sonder diere achter straten
 
Worden versleghen hier ende thaer.
 
Vul rijcheden vondsi vorwaer
 
Die heileghe stat, alst was anschine,
70
Van taruwe, van olye ende van wine.
 
Tancreit liep, die here coene,
 
Inden tempele van Salomoene,
 
Omme scat van goude bejagen,
 
Alse vele alse mochten gedraghen
75
Sesse kemelen daer ter stede.+
 
Den hertoghe deelde hijt mede.
 
Noch omme roven noch om goet
 
Ne sette die hertoge ghenen moet,
 
Alse hi gewonnen sach die port;
80
Wullijn, baervoet, quam hi vort,
 
Ende hevet die port ommegegaen.
 
Doe quam hi in wenende saen
 
Ten porten van Monte Olyveten.
 
Sonder bidden ende heeten1)
85
Ghinc hi ten grave ons Heren,
 
Ende danctem der eeren,
 
Die hij hem hadde ghedaen;
 
Daerna ginc hi ter herbergen saen.
 
Grave Reimont belach den tor Syoen.
90
Die ridders, diere in waren ontfloen,
 
Verdingeden omme scat haer leven,
 
Ende hebben hem den tor gegeven.
 
Dit was up alre Apostele dach,
 
Daer dese victorie up ghelach.
95
Int jaer ons Heren wonnent de degene
 
M ende XI waerven neghene.

Hoe die kerstine den coninc van Babylonen verwonnen. XXI.

 
Cortelike nadat die stat2)+
 
Dat kerstijn here besat,
 
Gaven si Reimonde den grave
 
Die hoede vanden heilegen grave,
5
Ende coren teenen coninge mede
 
Godeverde daer vander stede;
 
Maer altoos hine woude
 
Crone aldaer dragen van goude,
 
Daerse God van dornen drouch.
10
Sijns ondanx oec sere genouch
 
Wildi ghehingen datmen hem dede
 
Prince noemen vander stede.
 
Doe eeschte hi den tor Syoen.
 
Dat wilde Reimont node doen:
15
Hi moesten hebben met3) bedwange.
 
Hier omme balch de grave lange.
 
Een kerstijn was daer inde stat,
 
Die openbare wiste dat,
 
Waer hi, van vreesen of van sorgen
20
Vanden heidinen, hadde verborgen
 
Een cruce vanden houte ons Heren:
 
Dat haeldemen met groter eren,
 
Ende sendere die lieden mede,
 
Ende anebedent daer ter stede.
25
+ Daer na die hertoghe vernam,
 
Dat groot heidijn volc uut quam
 
Vanden soutaen van Babylone1)
 
Den tor Syoen, vast ende scone,
 
Besetti ende nam mettem echt
30
Van Vlaendren den grave Robbrecht,
 
Ende Tancreide omme dit doen,
 
Ende voer int dal van Aschaloen.
 
Daer quam een bode die hem ansprac,
 
Ende was gheheten Sincvlac2),
35
Die hem mare brochte aldus,
 
Dat comen ware Miraus,
 
Die hogeste onder al die crone
 
+ Onder den soutaen van Babylone,
 
Met here; noch noit man sages mee,
40
Ghelijc den zande vander zee,
 
Ende wilden Jherusalem beleggen.
 
Alse dit die hertoge horde seggen,
 
Senddi om den grave Reimont,
 
Ende om den Norman mede ter stont,
45
Dat si quamen alle met vlite,
 
Ende omme Pietre den hermite,
 
Ende omme den canselier Arnout,
 
Dat si brochten ons Heren hout.
 
Al ute traect doe sonder lette,
50
Sonder datmen die stat besette.
 
Des anders dages waest al blide,
 
Alsemen porren soude ten stride,
 
Want si waren wel geschaert,
 
Ende metten cruce Gods bewaert.
55
Dit was up enen Vrijndach
 
Inden Ougst, alsict versach.
 
Onder tors ende te voet
 
Hadden donse int ghemoet
 
Als coeps XXM man,
60
Entie heidine nochtan
 
Haddenre IIIC dusent bracht,
 
Daer machmen merken dat God vacht,
 
Want XXXM waerre ghetelt
 
Heidine doot up dat velt,
65
Ende indie porte van Aschaloen
 
Blevere vertorden, die daer vloen,
 
IIIIM ende daertoe mee.
 
Ghejaghet waerre indie zee,
 
Diemen sach verdrinken al,
70
So vele men weetter geen getal.
 
Vanden kerstinen bleef niet een,
 
Die talwerdich mensche sceen.
 
Die goede Robbrecht, [die] Norman,
 
Was die des coninx standaert wan,
75
Met selvere al omme beslegen.
 
Ten heilegen grave heeftine gedregen,
 
Ende gheoffert onsen Here,
 
In ghedincnessen emmermere.
 
Den roof, diemen ghinder wan,
80
Ne mochte vertellen geen man,
 
Beede van selvere ende van goude,
 
Ende van beesten menechfoude.
 
Het was al rike dat was ten stride.
 
Te Jherusalem keerden si blide,
85
Ende dancten den heilegen grave,
 
Ende Gode van siere milder ghave.

Van Godeverts doot van Bolyoen. XXII.

 
Naer den zeghe vanden stride3),+
 
Dies die kerstine waren blide,
 
Vele pelegrime te samen
 
An Godeverde orlof namen,
5
Ende wilden te lande keren
 
Some die vorbaerste vanden heren,
 
Alse van Vlaendren grave Robbrecht,
 
Ende Robbrecht die Norman echt.
 
Die grave Justaes van Bonen
10
Keerde weder metten ghonen,
 
Ende liet den broeder Godevaert+
 
Int lant, daer God gepassijt waert;
 
Entie grave Reimont mede.
 
Si keerden met goeden vrede
15
Den woch, die si waren comen;
 
Want, alse die heidine hadden vernomen,
 
Dat si there van Babylone
 
Verwonnen hadden also scone,
 
Neghen si hem ende lietense liden.
20
Dus voeren si henen metten bliden.
 
Godefroit die bleef int lant,
 
Ende hilt trike in sine hant.
 
Deerste clocken waren bi hem
 
Ghehanghen in Jherusalem.
25
Canoenken setti ten heilegen grave,
 
Ende rentedse met grotre have.
 
Ornamente enten outaer
 
Visierdi mede scone aldaer.
 
In dat dal van Josaphat,
30
Indie kerke ende tiere stat
 
Daer onse Vrouwe begraven was,
 
Daer wi af gheloven das
 
Dat soe verrees oec alte samen
 
Met ziele ende met lachamen,
35
Daer maecti een covent van nonnen,
 
Die uut sinen lande quamen geronnen.
 
Eenen patriaerc mede
 
Setti oec indie stede
 
Van Jherusalem, ende stichte
40
Meer dan seggen can tgedichte.
 
Nu hevet Bohamont vernomen
 
Biden pelegrimen die comen
 
Enten lieden die wederkeren,
 
Hoemen Jherusalem wan met eeren,
45
Ende hoe Godevert was mede
 
Prence ende coninc vander stede,
 
Ende oec die victorie scone
 
Upten soutaen van Babylone.
 
Om Boudene sent hi te Roas,
50
Die des prencen broeder was,
 
Want hi varen wilde met hem
 
Gods graf sien van Jherusalem.
 
In Kersavonde quamen die heren
 
Alle ghinder met groter eren,
55
Daerse Godefroyt ontfinc
 
Met cussene, met blider dinc.
 
In Kerstdaghe gingen si ten grave
 
Ons Heren met groter have;
 
Daer na festeerden si ene stont,
60
Ende elc custe anderen anden mont,
 
Ende elc voer daer hi prince was.
 
Maer Boudene, here van Roas,
 
Ne sach nemmermeer daer naer
 
Sinen broeder, dat es waer.
65
Godefroit hilt tconincrike
 
Een jaer wel ende kerstijnlike,
 
Drie daghen min, ende bleef doot
 
In berouwenessen groot,
 
Ombesmet van sinen live
70
In spotte, in nerenste, van allen wive,
 
Vromech ridder ende getrouwe.+
 
Met groten ongetelden rouwe
 
Groufmenne ende met groten mesbare,
 
Anden voet van Monte Calvare.
75
Dese Godevert was een vanden drien sonen+
 
Des graven Justaes van Bonen,
 
Ende sente Yden, alsict las,
 
Die sgraven dochter van Brusele was,
 
Ende van grote Karles geslachte
80
Was sente Yde ende groet van machte.
 
Van haren broeder, die sonder oir staerf,
 
Waest dat hi Lottrike verwaerf.
 
Noch wijf, no man, alsict vernam,+
 
Ne was noit zwane, daer hi af quam,
85
Al eist dattem Brabanters beroemen,
 
Dat si vanden zwane sijn coemen.
 
Si willen meer edelheit bescriven
 
Dan van mannen ende van wiven1). -
 
Hi staerf int carnation, dats waer2),+
90
M ende oec C jaer.

Coninc Willems doot van Inglant. XXIII.

 
Int selve jaer dat Godevert staerf,+
 
Leestmen dat in Ingelant verdaerf
 
Die overdadige coninc Willem,
 
Des bastaerds sone; ghi horet van hem
5
Hier voren spreken indie jeeste.
 
Int selve jaer, alsict verbeeste,
 
Liet hem die duvel in Ingelant
 
Oechsiende, sprekende sijn becant;
 
Ende ene fonteine die al bloet sceen,
10
Spranc daer XV daghe achter een.
 
Anselijn, die om sijn heilech leven
 
Van Cantelberghen was verdreven
 
Bi coninc Willems overmoet,
 
Was in Bourgoenyen ende verstoet
15
Vanden abt Hughen van Clungi,
 
Die them dit sprac: ‘Ic segge di,
 
Dat God te nacht hadde vor hem
 
Van Ingelant coninc Willem,
 
Ende gaf hem vonnesse ter helscer pine
20
Euwelike verdoemt te sine.’
 
Hi selve, die coninc Willem,
 
Sach desen droem aldus van hem:
 
Des anders nachts vor sijn verdriet
 
Sach hi, datmenne ter erden liet,
25
Entie erde upwaert spranc
 
Al tote up des hemels gane,
 
So dat die dach verloos sijn lecht1).
 
Een moenc die sach van hem echt
 
In drome nachts dese dinc,
30
Dat die coninc in ene kerke ginc,
 
Fierlike, als hi altoes plach.
 
Onwerdelike hi up tfolc sach,
 
Den crucifixe hi anetaste,
 
Ende crauwedem de aerme vaste,
35
Ende at hem bi naer af die been.
 
Dat crucifix al dogende sceen.
 
Ten lesten staectene metten voete,
 
Dat hi upwaert viel onsoete.
 
So grote vlamme ten selven stonde
40
+ Dochtem vliegen uut sinen monde,
 
Dat soe toten sterren vlooch.
 
Die moenc brocht uut, die niet loech.
 
Die coninc seide: ‘Hets omme bejach,
 
Dat hi seget dat hi dit sach.
45
Doet hem C sceleghe gheven.’
 
Des selves dages enddi sijn leven;
 
Want daer hi jagede nerenstelike,
 
Een ridder uut Vrankerike,
 
Wautier Tyriaus hi hiet2),
50
Daer hi naer enen herte schiet,
 
Scoot hi den coninc die borst dure:
 
Dus bleef hi bi deser aventure.
 
Int dertiende jaer van sinen rike
 
Staerf hi dus onsalichlike,
55
In sijn XLIIIIste jaer
 
Van siere ouden, wet vorwaer.
 
XII abdien waren verstorven
 
Ende III bisscopdoeme, die hi verworven
 
Hadde ende tsiere hant ghetrect,
60
Alse diet al te houdene meet.
 
Robbrecht sijn broeder van Normendie,+
 
Die metter heileghere paertie
 
Jherusalem brochte in kerstijnre hande,
 
Ne was noch niet comen te lande.
65
Heinric sijn joncste broeder te hant
 
Die ontfinc doe Ingelant.
 
Alse Robbrecht te lande comen was,
 
Wildi niet ghehingen das,
 
Ende voer over in corten tiden
70
Up sinen broeder upt lant striden,
 
Ende wart inden wijch ghevaen,
 
In vangnessen vaste ghedaen
 
Toten ende van sinen levene.
 
Sijn broeder geboot hem te gevene
75
Wat so hem was orbare,
 
Maer wachte dat hi niet ontfare.
 
Dus quam den jongen broeder in hant
 
Normendie ende Ingelant,
 
Ende wart coninc mogende ende waert,
80
Als sijn vader Willem de bastaert.

Hoe Houden, Godeverts broeder, coninc wart. XXIIII.

 
Dat heileghe lant van over zee3)+
 
Riep jammerlike wach ende wee
 
Om des goeds Godefroits doot.
 
Tancreit ende somech here groot,
5
Ende Daybert die patriaerke,
 
Rieden daertoe vaste ende staerke,
 
Datmen Bohamonde soude halen,
 
Ende hem metter cronen betalen.
 
Dat en wilden gedoghen niet
10
Duudsce, Fransoyse, wats geschiet.
 
Oec so wart doe mede saen
 
Bohamont die prence gevaen
 
Vordie stat te Malatine,
 
Ghesleghen ende ghevaen de sine,
15
Van enen Tuerc, hiet Douman,
 
Dien tlant van Beruch ginc an.
 
Die vorbaerste worden te rade das,
 
Datmen sendde te Roas
 
+ Omme Boudene, des hertoghen broeder,
20
Dat hi ware des riken behoeder.
 
Boudene quam an rouwe groot,
 
Alse hi vernam sijns broeders doot,
 
Maer hi decket alse die wise.
 
Omme eenen ridder van prise,
25
Boudene van Borch, een sire neven,
 
Ontboot hi ende hevet hem gegeven
 
Roas, ende sette sine vaert
 
Met haesten te Jherusalem waert.
 
CCC ridders hi ghewan
30
Ende voetgangers M man,
 
Ende es tote Antyochen ghevaren,
 
Ende bat dat si hem niet en vervaren:
 
Al ware Bohamont ghevaen,
 
God die soudse troosten saen.
35
Te Laydieren voer hi dane;
 
Daer quam hem die grave Reimont ane
 
Van sente Giellijs, die de stede
 
Hadde in siere mogenthede,
 
Die hem dede eere groot,
40
Ende beclagede sijns broeders doot.
 
Alse hi porren soude dane,
 
Quam hem de grote niemare ane,
 
Dat die Tuerken entie Sarrasine,
 
Die selden pleghen vriende te sine,
45
Wilden wederseggen hem
 
Die vaert van Jherusalem.
 
Sijn gheselscap wart vervaert:
 
Vele trakere achterwaert,
 
Ende maecten hem onghesont,
50
Datter hem bleven cume tier stont
 
Tors VIII waerven XX man,
 
Ende V hondert voetgangers nochtan.
 
Die Tuerken, die waren van Damas,
 
Hadden den vorwijch, alst recht was,
55
Met XXM up Bauduwine.
 
Bet af waren die Sarrasine,
 
Die niet en wisten vandien stride.
 
Boudene wan den wijch met nide,
 
Ende slouch hem af so menegen man,
60
Datment ghetellen niet en can.
 
Der meester heren XL ende VII
 
Vinc hi ende hilt te levene.
 
Die Tuerken, die des lijfs ontgingen,
 
Vloen woch met some haren dingen.
65
Die Sarrasine wordens geware
 
Ende vloen met haerre scare.
 
Boudene quam groot roof ane,
 
Ende voer woch ende sine gevane
 
Indie stat van Jherusalem,
70
Ende wart ghewyet in Bethlem+
 
Coninc, alst wel recht sceen,
 
Alsemen screef XI hondert ende een
 
Tincarnation ons Heren.
 
Doe hi coninc wart met eren,
75
Vant hi cume onder hem,
 
Int rike van Jherusalem,
 
CCCC ridderen ten wapenen goet,
 
Ende also menech man te voet,
 
Ende nemmeer vesten, verre no na,+
80
Dan Jherusalem ende Rama,
 
Ende Jaef die havene, ende Cayfas1),
 
Die updie Meden gewonnen was,+
 
Ende sente Abrahams casteel,
 
Daer hi begraven was gheheel,
85
Al daer Yeve ende Adam,
 
Onser alre vader, sijn graf nam;
 
Daer men hem ende Ysaac
 
Ende Rebecken indie erde stac,
 
Ende Jacobpe ende daertoe Lyen:
90
Dit stont doe in onser paertien.
 
+ Upten Pascheavont daer naer
 
Was in Jherusalem groot vaer;
 
Want tfier, dat te comene pleghet
 
Vanden hemele daer geweghet,
95
Merrede dien dach aldure
 
Tote Paschedage ter eerster ure:
 
Doe ontstac die lampte int heilege graf,
 
Ende daer na alle dandere bet af
 
Ontstaken sonder menscen hant,
100
Diesmen vro was, alsement bevant.

Vanden heilegen grave. XXV.

 
+ Ene dinc verstaet hier af,
 
Ghi die mint theilege graf:
 
Verstaen hebben wi vor waer1),
 
Ende weten die waerheit al claer,
5
Dat in Pascavont sent die Gods gave
 
In de lampte ten heilegen grave
 
Een vier, daer soe ontsteket af,
 
Ende dan haeltmen int heilege graf
 
Dat vier, ende ontsteect dandre vort
10
Indie kerken vander port.
 
Welcken tijt dese miracle began,
 
Wanic dat en weet geen man;
 
Maer een moenc was, die Bernard hiet,
 
Int jaer ons Heren, alsemen siet,
15
IXC ende X waerven VII,
 
Die dit sach bin sinen levene,
 
Dat vier beetten int heilege graf,
 
Ende scrijft, datmen hem herberghe gaf
 
Int hospitael, dat te voren
20
Karel die grote, van Gode vercoren,
 
Daer gheset hadde inde stede,
 
Als hi Jherusalem versuveren dede
 
Vanden heidinen, diere in saten.
 
Alse ons ystorien weten laten,
25
So waest leden CCCC jaer
 
Ende meer dan XC daer naer2),
 
Dat Karel die grote Jherusalem
 
Ghesuvert hadde, alst onder hem
 
Godefroyt warp van Bulyoen,
30
Ende weder quam inder kerstijnre doen.
 
Hi wart deerste coninc vercoren
 
Vanden Vranken, alse wijt horen,
 
Die oint wart in Jherusalem.
 
Sijn broeder Boudene naer hem
35
Was coninc wel na XVIII jaer:
 
Ui was der heidijnre plage zwaer.
 
Hi wan Chesar in Palestine,+
 
Akers, Baruch met groter pine,
 
Beede Assur ende Sayette,
40
Daer hi kerstijn volc in sette.
 
Int eerste jaer van sire crone
 
Wan hi eene victorie scone
 
Int dal van Rames upten soutaen,
 
Dien Babylone was onderdaen.
45
So mat maecti die Sarrasine,
 
Dat niemen dorste bestaen3) de pine
 
Den coninc Boudene te stridene an,
 
Emmer jegen enen X man.
 
In sinen tiden wart Bohamont
50
Van Antyochen up ene stont
 
Uter vangnessen verloost,
 
Jegen Solimanne, om scat, om cost,
 
Diene hadde in Nixanderen
 
Ghevaen met menegen anderen,
55
Daer hi in selverinen boyen lach.
 
Daer na over niet menegen dach
 
Quam hi tAntyochen binnen,
 
Daerne Tancreit ontfinc met minnen.
 
Daer na over niet lanc te waren
60
Es hi in Vrankerike gevaren,
 
Ende offerde sente Ledenaerde
 
Te Lymogen, dor sine waerde,
 
Sine boyen selverijn claer,
 
Ende ne bore lanc daer naer
65
Nam hi te wive wettelike
 
Des coninx dochter van Vrancrike.

Van eenen visioene. XXVI.

 
+ Alsemen screef ons Heren jaer
 
M C ende IIII daer naer,
 
Sach een clerc, ende niet in dole,
 
Die te Lyons ginc ter schole,
5
Nachts dit scone visioen.
 
Een dal sach hi, scone in sijn doen,
 
Eene stat vul scoenheden al
 
Up enen berch over tdal:
 
Vulmaect waest in alre maniere.
10
Onder dien berch liep ene riviere;
 
Daer ginc hi omme harentare,
 
Alse die gerne over ware.
 
Daer sach hi XII aerme staen
 
Int water hare clederen dwaen;
15
Onder dien sach hi eenen
 
Scoenre dan der andre gheenen,
 
Ghecleet met cledren wit ende claer:
 
Hi halp den andren wasschen daer.
 
Den helpre vragedi tier tijt:
20
‘Segget, wat volke dat ghi sijt.’
 
Die scone man, die helpre, seide:
 
‘Dits volc [dat] met acrbeide
 
Sine penetencie doet,
 
Ende zuvert hem in dese vloet,
23
Ende ic bem die Gods sone Jhesus,
 
Die hem mede helpet aldus,
 
Want sine mogen onberen mijns.
 
Ghene scone port, daer du omme pijns,
 
Dats tparadijs, dats mijn repaer1),
30
Ende alsi sijn van zonden claer,
 
+ Dan worden si porters vandier stat.
 
Du heves genouch gesocht den pat,
 
Want els geen wech en gaetter toe.’
 
Die clerc wart in wake doe,
35
Ende hem wonderde des droems so scone...2)
 
Den bisscop van Tsalons uptie Sone,
 
Die hem riet om ghenen droem,
 
Dat hi sijns soude nemen goem,
 
Ende hi te Cystiaus inginge,
40
Ende hi tgraeuwe abijt ontfinge,
 
Dat cume beghin doe hadde genomen.
 
Te Chysteaus so es hi comen,
 
Dat doe stont in een wilt foreest,
 
Van loodsekine van loveren meest
45
Ghehuset, sonder zalen fier3).
 
Teersten dat hi sach den portier,
 
So hevet hine bekennet saen,
 
Want hine sach in drome dwaen
 
Sine clederen, alse hem dochte.
50
Hi bat datmen hem den abt brochte.
 
Die abt quam daer ende sijn covent.
 
Alle heefse die clerc bekent,
 
Alse diese in drome hadde vorsien.
 
Tes abts voeten viel hi mettien,
55
Ende bat wenende datmen ontfinghe.
 
Ontfaen wart hi na dese dinghe,
 
Ende wart sidert niet langhe mede
 
Prioer aldaer indie stede.
 
In desen tiden was Hyldebrecht,+
60
Een wijs clerc, een wel berecht,
 
Die vele goeder bouken dichte,
 
Daer hi die kerke bi verlichte.
 
In keyser Heinrijcs XLIXste jaer,+
 
Alsemen screef, wet vor waer,
65
Ons Heren jaer XIC ende vive,
 
Ghesciede wonder, dat ic bescrive.
 
Up Kerstavont was erdbeve zwaer
 
Te Jherusalem ende groot vaer.
 
Cortelike daer naer so verwan
70
Coninc Boudene, die stoute man,
 
Enen wijch uptie Sarrasine,
 
Daer dien soutaen entie sine
 
Van Babylonen up quam die scade,
 
Alst wilde God ende sine ghenade.
75
Keyser Heinric was doe out,
 
Ende sijn sone met ghewout
 
Die was metten paues algader,
 
Ende sekerde jegen den vader,
 
Alse omme die kerke te bringene in vreden
80
Daer die keyser up hadde ghestreden.
 
Doe sachmen inden hemel staen
 
Twee zonnen, sere claer sonder waen
 
Ghevaerwet alse de reghenboghe,
 
Diemen staen mochte scouwen hoghe.
85
In keyser Heinrix Lste jaer,
 
Up onser Vrouwen dach, dats waer,
 
Ter lichtmesse sachmen ene sterre
 
Vander zonnen staen niet verre,
 
Van na prime toter noene.
90
Des keysers sone wart so coene,
 
Dat hi hem jegen den vader sette,
 
+ Jegen naturlike wette;
 
Entie comete liet haer scone
 
Anescouwen anden trone,
95
Die meest betekent heren doot.
 
Die keyser lach in siecheit groet
 
Te Ludeke, dat de sone vernam.
 
Up enen witten Donresdach hi quam,
 
Omme dat hi wilde de Mase liden
100
Ten Wegesaten1) enten vader anstriden
 
Daer die brugge hem enten sinen
 
Afgewonnen was met pinen.
 
Die sone keerde sonder zeghe,
 
Alst recht doe was ende alle wege.

Heinric des keysers doot. XXVII.

 
+ In keyser Heinrix Lste jaer
 
Staerf hi te Ludeke over waer.
 
Dese Heinric was viant
 
Den paues Gregorius, die Hildebrant
5
Hiet, eer hi paues was vercoren.
 
Van wijsheden vele te voren,
 
In aelmoesene was hi milde,
 
Vromech was hi sere ten scilde.
 
Ghevochten haddi sere met prige
10
LXII volcwighe,
 
Ende vele van sinen vianden
 
Storven in tormente, in schanden.
 
Enen van sinen vianden gesciede,
 
Enen mogende, dat hi onder liede
15
Teere werscepe sat ende at.
 
Fierlike sprac hi daer ter stat
 
Onhovescede van sinen here.
 
Daer en was gevuerst nemmere,
 
Maer muse so vele quamer te hant,
20
Dat si bedecten stof ende zant,
 
Ende niemen gewanen conde,
 
Datmer so vele in een lant vonde.
 
Menne constse woch ghejaghen.
 
No met roupene, no met slaghen.
25
Niemene en wilden si doen sere
 
Dan alleene den groten here,
 
Die den keyser lachter sprac.
 
Om niet men slouch ende stac.
 
In een scip es hi gedraghen,
30
Ende gevoert, daert al tfolc sagen,
 
Wel een scotmael vanden lande2);
 
Maer die musen, sine viande,
 
So vele int water themwaert trecken,
 
Dat si alden wael bedecken3),
35
Ende knauweden dat scip dure,
 
Dat twater in ran te meneger scure,
 
So dat si alle wanen verdrinken,
 
Want tscip wilde onder hem sinken.
 
Dordien noot moesten si te lande,
40
Ende laten onder sine viande
 
Haren here, haers ondanx sere.
 
Die muse en rusten min no mere,
 
Eer si den man al hadden gheten.
 
Dus wart die keytijf versleten,
45
Ende dede swaren ende
 
Jammerlike met groter scende.+
 
In desen tiden was Moyses,+
 
Een wijs Jode, dien dochte des
 
Dat hi doolde in sine wet,
50
Ende hevet hem daertoe gheset
 
Dat hi doepsel hevet ontfaen.
 
Up sente Pieters dach waest gedaen,
 
Dies was hi Pieter ghenant.
 
Ter vonten slouger an die hant1)
55
Alfonsis, een die coninc was
 
Van Spaengen, ende oec dor das
 
Wart hi Pietre Alfonsis genoemt.
 
Van sinen worden hem menech beroemt,
 
Diese in bouke hevet bescreven.
60
Enen bouc maecti in sijn leven,
 
Daer hi in proevede al openbare,
 
Dat tJuedsche volc in dole ware,
 
Entie hem houden an Mahuinette,
 
Dat si leven bi onwette,
65
Ende dat volc oec al ghemeene,
 
Sonder tkerstijn volc allene.

Hoe keyser Heinrix sone keyser wart. XXVIII.

 
+ Keyser Heinric, alsic sprac eer,
 
Staerf te Ludeke, dies groet seer
 
Sine vriende dreven daer,
 
In sijns riken Lste jaer,
5
Ende sijn sone Heinric ontfinc
 
Die coninc crone up ene dinc,
 
Int jaer Gods M C ende sevene:
 
XX jaer hilt hise in sinen levene.
 
Doe was te Lemborch een hertoghe2),
10
Hiet Heinric, van maghen hoghe,
 
Die na Godefroite van Bulyoen
 
Lottrike hilt naer sijn doen.
 
Een ongetrouwe man was die ghone,
 
Want metten vader jegen den sone,
15
Ende metten sone jegen den vader,
 
Haddi gheorloget bede te gader.
 
Doe die oude Heinric was doot,
 
Gaf hi hem gevaen dor de noot
 
Keyser Heinricke den jongen.
20
Lottrike heefti hem afgedwongen,
 
Den grave van Lovene gaf hijt in hant,
 
Die Godevaert was genant:
 
Dit was Godevert metten baerde.
 
Dus quam weder in siere waerde
25
Brabant, dat hertoghe ghewan.
 
Van hem es comen dese Jan,
 
Die VIIde, alse wijt gemerken connen,
 
Die Limborch nu heeft gewonnen.
 
In dit selve jaer oec mede+
30
Was een van groter heilechede
 
Abt van Chisteaus, ende hiet Steven.
 
Met XX abten heefti bescreven,
 
Bezeghelt met des paues bulle,
 
Haer scaerp leven, dat ment vervulle
35
Te bet ende te vaster mede.
 
Si uuten hem aldaer ter stede3)
 
Kerken, offrande ende outare,
 
Ende alle tienden harentare,
 
Ende si gheen leec volc graven selen;+
40
Rente van ovene ende van melen,
 
Eygijn dorpers, eighine dorpe,
 
Dat wildsi datmen al verworpe,
 
Want si in Benedictus vite
 
Hem dies al laten wesen quite;
45
Ende in sinen cloester quam wijf en gene,
 
Levende noch doot, sonder allene
 
Scolastica4), die naer haer leven
 
Daer ter erden was ghegheven;
 
Want hem dochte redene schinen,
50
Dat moenc leve bi siere pinen,
 
Bi sinen beesten, bi sinen lande,
 
Ende late der werelt dander in hande.
 
Hoe groot een snuedel hi was, dese Steven,+
 
Entie ghone dies met hem bleven,
55
Dinken mi die vroede abten nu togen,
 
Die nu al dit te copene pogen,
 
Datmen hem doe boot omme niet!
 
Wie es die nauweren coepman ziet
 
Dan die grawe moenc? in weet wie.
60
Des godshuus goet, na dat ict zie,
 
Sulsi eer borgen twee deels jaers,
 
Eer si goet coops ghelosen thaers.
 
Zee ende lant si dorlopen
 
Omme copen ende vercopen;
65
Den riken gheven si sepulture,
 
Der aermer hebben si ghene cure.
 
Ja die van Vauchele, of dit wel zit,
 
Hebben ghecocht galge ende pit!
 
Verghevet mi, biddic, lieve liede,
70
Dat ic die waerheide bediede.
 
In keyser Heinrix vierde jaer1)
 
Staerf in Vlaenderen voerwaer
 
Grave Robbrecht, die ander Vriese,
 
Die dicken in groten verliese
75
Die Tuerken brochte indie vaert
 
Metten hertoghe Godevaert.
 
Die Tuerken hietene omme tgone
 
Ghemeenlike sente Joris sone.
 
Tote Atrecht wart hi begraven
80
Te sente Vaes met groter haven,
 
Ende liet tgravescap sinen sone:
 
Boudene Hapkijn hiet die ghone.

Wat in sinen tiden ghevel. XXIX.

 
+ Te desen tiden ende in dit jaer
 
Staerf sente Hughe, die reine ende claer
 
Van levene was, ende van Clungi
 
Die vijfte abt; dus lesen wi,
5
Dat God daer dede miracle groot
 
In sijn leven ende naer sine doot.
 
+ Int selve jaer staerf Anselijn mede2),
 
Die te Cantelberghe in die stede
 
Aerdschbisscop was verheven,
10
Ende van coninc Willemme verdreven.
 
Tien tiden, seghet ons Segebrecht,
 
Ghesciede een groot wonder echt
 
Int bisscopdoem van Ludeke mede3):
 
Eene zueghe brochte teere stede
15
Een verkijn vort, indier gebare
 
+ Gheanscijnt, alst een mensche ware;
 
Ende eene hinne brochte een hoen
 
Met IIII voeten: dits wonderlijc doen.
 
Dese coninc Phillip van Vrancrike,
20
Die hem liet bannen openbaerlike
 
Omme sine amie die hi helt,
 
Grave Folken wijf, met gewelt,
 
Ende dien verwiet die paues Urbaen,
 
Was siere dompheit afgestaen;
25
Die staerf in dat selve jaer,
 
Ende wart begraven, dats waer,
 
Te sente Bonoits bi Orliens4),
 
Diere noch af houden rente ende cheins.
 
Loduwijc sijn sone ontfinc trike,
30
Ende wart gecroent geweldelike
 
TOrliens van Ghiselbrechte,
 
Den bisscop van Sans, na den rechte.
 
XXIX jaer hi helt
 
Vrankerike met ghewelt.
35
In dat incarnatioen5)+
 
Alsemen screef ons Heren doen
 
M C ende tweewaerf sesse,
 
Staerf in ghedinckenesse
 
Die VIIIde grave van Hollant:
40
Vette Florens was hi genant.
 
Begraven was hi tEgmonde.
 
Sijn wijf was dochter ter stonde
 
Des hertoghen van Sassen, die liet
 
Eenen sone die Lottaris hiet,
45
Die sident keyser was gecoren.
 
Dese Pieternelle, alse wijt horen,
 
Hilt Hollant met haren kinden,
 
Alse dies hare wel conde bewinden.
 
Doutste hiet Diederic, van groter herte,
50
Dander Floreins die swarte.
 
Nu moeten wi ten pauesen keren
 
Ende van haren doene leeren.
 
Ghi hebt gehort hoe paues Urbaen
 
Met predekene dede anevaen
55
Die heilege vaert van over mere,
 
Dat Jherusalem wan onse here,
 
Dat hi verwiet keyser Heinrike,
 
Om dat hi mogendelike
 
Hem sette jegen de Roemsce kerke,
60
Ende oec om dat selve gewerke
 
Was hi van Gregorise ende Victore
 
Mede verwaten, alsict hore;
 
Want Gregorius die began
 
Eerst den keyser te sprekene an,
65
Also hier te voren staet.
 
Als hi doot was, de Roemsce raet
 
Coren enen die Victor hiet,
 
Die die sentencie niet en liet,
 
Die sijn vorsate mogendelike
70
Gaf upten keyser Heinrike.
 
Desiderius hiet hi, lesen wi,
 
Ende was abt eerst te Clungi,
 
Eer hi quam ter paueseliker eere;
 
Ende twee jaer, eer min eer mere,
75
Was hi paues, dus eist bescreven,
 
+ Ende was in sinen kelect vergeven,
 
Alse ons jeesten doen verstaen.
 
Doe wart paues dander Urbaen,
 
Daer ic af sprac, die onsen here
80
Dat aflaet gaf van over mere,
 
Ende liet staende oec den ban
 
Van keyser Heinricke vort an,
 
Alsemen hier voren bescreven siet.
 
Min dan III1) jaer hi paues hiet.
85
Paschalis wart paues hier naer,
 
Ende waest meer dan XVIII jaer.
 
In sinen tiden staerf Heinric doude
 
Te Ludeke, alst onse Here woude,
 
Ende Heinric sijn sone es verheven
90
Coninc, alst hier es bescreven;
 
Entie Paschalis lovede den ban,
 
Die sine vorders leiden an
 
Den keyser Heinricke, vaster ende meer
 
Dan noch noit paues dede eer.
95
+ In desen tiden, in Junius de maent,
 
Sachmen claerlike ende ongewaent
 
Die comete, die hare baert
 
Van schine gaf te Zuden waert.
 
Het wilden seggen vele liede,
100
Dat het die hervaert bediede,
 
Die jonge keyser Heinric wilde
 
Varen met spere ende met schilde
 
Te Rome, omme te makene zoene
 
Jegen den paues van des keysers doene.

Hoe die keyser den paeus dwanc. XXX.

 
Want langen tijt hadde gewesen+
 
Werringe, alse wijt mogen lesen,
 
Tusscen der kerken enten rike,
 
Dat Hildebrecht wel nerenstelike
5
Began, die sijnt Gregoris hiet,
 
Daer grote seade ende verdriet
 
Af quam den kerstijnhede ghemene,
 
Om dese noot, die niet es clene,
 
So wilde Heinrijc, Heinrijcs sone,
10
Te Rome varen omme tgone,
 
Om pays te makene ende vrede,
 
Dat die kerke hare vrijhede
 
Behilde ende dat rike tsine.
 
Dit dochte an sijn begin anscine,
15
Want het scaeddem gemeenlike.
 
Die keyser eeschtem nerenstelike
 
Hantvasten van haren genoten2),
 
- Die van Kaerle den groten
 
CCC jaer ende mere
20
Beseten hadde elc keyser, elc here,
 
Onder pauesen LX ende drie,
 
Ende upghegheven en was nie, -
 
Datmen hem die wilde vrijen:
 
Dats dat si bisscopdoem ende abdien
25
Gheven mochten met orlove.
 
Hier jegen seiden die vanden hove,
 
Dat dit jegen tconsilie ginge
 
Ende jegen alle rechte dinge;
 
Ende wie dat kerkelijc goet vinge an
30
Also, dat hi ware inden ban.
 
Omme dese dinc wel verclaren+
 
Es keyser Heinrijc te Rome gevaren,
 
Ende dwanc in siere vaerde
 
Die overmoedeghe felle Lumbaerde.
35
Boden senddi ten paues voren:+
 
Hi wilde ontseggen, wildemen horen
 
Sine brieven, macht kerken te gevene,
 
Abdien, bisscopdoeme, bin sinen levene,
 
Daer sine vorders werrens omme plagen
40
Jegen die kerke in haren daghen.
 
Dat wildi sterken ende zweren
 
Met sinen princen, met sinen heren.
 
Doe was naer den andren Urbane
 
Paschalis paues, alsic wane,
45
Die XVIII jaer ende mere
 
Paues te Rome was ende here.
 
Doe dese brieve ten paues quamen,
 
Was hi vro ende dede al thof te samen,
 
Ende quam Heinricke te ghemoete,
50
Ende leeddene tote anden voete
 
Tote sente Pieters grade binnen.
 
Daer custene die paues met minnen,
 
Ende daer na custe elc anders mont,
 
Ende daer na maccte die paues cont,
55
Dat hi gheweldich paues1) ware.
 
Doe eeschedem die paues daer nare,
 
Dat hi upgheve ende vertie
 
Met eede der kerken heerscapie.
 
Die keyser vant in sinen rade,
60
Dat hijs altoos niet en dade,
 
Ende dede vangen altemale
 
Den paues ende alle die cardenale.
 
Na die vorwaerde tebroken
 
Was daer omme pays gesproken.
65
+ Die paues wart daer entic sine
 
Quite gescolden vander pine,
 
Ende up eenen Paschedach
 
Wart gecroent, daermen toesach,
 
Heinrijc teenen Imperator.
70
Na die ewangelie inden choor
 
Gaf hem die paues al openbare,
 
Vor sente Pieters ende sente Pauwels outare,
 
Privilegie vaste ende vrije,
 
Dat hi sonder symonie
75
Ghecorne bisscoppe, sonder cracht,
 
Bisscopdoeme hadde te ghevene macht,
 
Enten abten abdien2);
 
Maer men soudse na rechte wijen.
 
Naer messe was van desen doene
80
Aldus geformeert de zoene,
 
Daer hi hem gaf in zoendinx name
 
Gods bloet ende sinen lachame:
 
‘Her keyser, hier gheven wi di
 
Dat heileghe Corpus Domini,
85
Van Marien der maget geboren,
 
Ant hout gehangen dor onse verboren3),
 
Also alst hout der kerken wet,
 
Vanden apostelen geset,
 
In vasten vrede, staerc ende vri,
90
Vortmeer tusscen ons ende di.’

Hoe bisscop Waldric vermort was. XXXI.+

 
In des vijfts Heinrix jaer+
 
Gescieden someghe dingen swaer,
 
Alsic wane van wrake van zonden,
 
Dat tfolc dede indien stonden.
5
Sente Waltruden kerke in Vrancrike
 
Verkeerde4) al up gemeenlike,
 
Ende al dat daer stoet ommetrent.
 
Sente Michiels kerke, dits bekent,
 
Ende5) staet up ene hoge montaenge
10
Tusscen Costentijn6) ende Bertaengen,
 
Verbernde met des hemels viere,
 
Ende aldie cloester scone ende diere.
 
Te Lodine oec een bisscop was,
 
Hiet Waldric, die bewant hem das,
15
Dat hi wilde daertoe mecken
 
Sine porters vander gemeente trecken7),
 
Ende tfolc wart in roere algader,
 
Ende dorstaken haren vader.
 
Daer na wart die meente in roere,
20
Ende quamen met dulre voere,
 
Ende ontstaken des bisscops zale
 
Met verwoetheden tien male,
 
Daer die hooftkerke af ontstac.
 
Die brant testorde ende tebrac
25
Al dat daer was ommetrent.
 
Loduwijc die coninc dat bekent,
 
Ende quam te Lodine ten gerechte
 
Beede up heren ende up knechte
 
Wrac hi so die overdaet,
30
Dat het noch tontsiene staet
 
Diere na sullen comen vort,
 
Te doene alse sulke mort.
 
Helynant scrivet sonder saghe,
 
Dat voer1) dese zware plaghe
35
Van Lodine eene andere gevel,
 
Daer dit af wrake mochte sijn wel;
 
Want van Lodine die borchgrave,
 
Een edel ridder, getrouwe ende gave,
 
Hiet mijn her Geraert van Chirisi2),
40
Lach vor onser Vrouwen, omdat hi
 
Hare knielende bat ghenaden.
 
Indie kerke wart hi verraden
 
Ende van sinen vianden vermort.
 
Alle die waren indie port,
45
Ne consten met dinghe en gene
 
Ghemaken van sinen bloede rene
 
Die utermaten scone kerke.
 
Een canoenc sprac doe onder de clerke,
 
Hiet meester Anselijn3), wijs ende vroet:
50
‘Niet en wert gesuvert dit bloet,
 
Dat zie ic wel, in ghere maniere,
 
Hen wert gepurgiert metten viere.’
 
Die dinc rechts aldus ghevel.
 
Segebrecht seget also wel,
55
Dat daer te voren indie stede
 
Groot wonder gesciede mede,
 
Want daer een wijf eens kints genas,
 
Dat boven den lendinen twee was,
 
Ende beneden lendinen waest een.
60
Ghedoept, ende dat wonder sceen,+
 
Sone levet maer der daghe drie4).
 
Int selve jaer, lesen wie,
 
Staerf van Gembloys Zegebrecht,
 
Een wijs moenc ende wel berecht,
65
Die die jare entie dinghe
 
Vander werelt aneginge
 
Wiselike in sine coronike
 
Bescreef, wel ende waerlike.
 
Siere scrifturen ende sine jaer
70
Hebben wi gebonden hier toe vorwaer.

Van onser Vrouwen scrine. XXXII.

 
Doe bisscop Waldric was vermort+
 
Tote Lodine indie port,
 
Coren die heren binden jare
 
Eenen man van dogeden mare,
5
Die Bertholomeus hiet bi namen.
 
Bi hem wart gevordert te samen
 
Dat bisscopdoem entie hoeftkerke,
 
Want hi versierde dat gewerke
 
Onser Vrouwen, ende heeft gewijet
10
Dat godshuus ende gebenedijet.
 
Int lant dat hi vant testort,
 
Hevet hi gheset weder ende vort
 
Te pointe, ende oec abdien5),
 
Daermen Gode ende sente Marien
15
In dienen soude nacht ende dach,
 
Daermens te voren niet en plach.
 
Helynant seget in sijn gewerke:
 
Doe te Lodine die hoeftkerke
 
Metten viere was verdorven,
20
Entie stede was verworven
 
Bertholomeuse bisscop te sine,
 
Bi sinen rade ende bi siere pine
 
Coesmen daer ter hooftkerke
 
VII1) canoenken, goede clerke,
25
Ende VII porters, diemen al
 
Onser Vrouwen scrine beval
 
Ende andere filaterien mede,
 
Dat si menech lant ende stede
 
Besochten om aelmoesne der liede,
30
Daer si bi loen ende miede
 
Bejagen mochten, daermen mede
 
Die hoeftkerke vander stede
 
Ende andere verbrande kerken
 
Bi mochte maken ende weder werken.
35
Dit heilechdoem, dat daer wech vaert,
 
Wart in menech lant verclaert2),...
 
Die die canoenken bescreven,
 
Die der vaert gesellen bleven,
 
Machmen hier horen ende leren,
40
Gode ende onser Vrouwen teren.
 
Tote Ysoldon3) men wel kende
 
Twee creupele, die anden ende
 
Haer hielen vercrompen waren.
 
Die castelein en wils niet sparen,
45
Ende hildse lange ende menege stont.
 
Die worden vaerdich ende gesont.
 
Teenen castele, heet Buschenti,
 
Was een here, een rovere, ende bidi
 
+ Castijedene God an sijn kint daer.
50
Dat kint hadde XV jaer,
 
Van aneginghe stom ende doof.
 
Die vader die hem hilt an roof,
 
Ontfinc sijn kint al gesont4).
 
Hi ontscoyedem tier stont,
55
Ende offerde XL illustratie5) vroilike,
 
Alse die niet en was wel rike,
 
Ende daer naer ran hi tier stede,
 
Hi ende andere riddaren mede,
 
Barevoet met alden besten,
60
Twee milen ter naester vesten,
 
Ende drouch onser Vrouwen scrine.
 
Dit horden die vianden sine,
 
Dat dien sulke miracle gesciede,
 
Dat sijn kint sprac vordie liede.
65
Doe quamen sine viande ende hebben ontfaen
 
Die scrine van hem, ende sonder slaen,
 
Ende oec barevoet met goeden vreden
 
Droughen sise selve bin haerre steden.
 
Daer na quamen si te Tours,+
70
Daer onse Vrouwe groot succoers
 
Eenen creupel wive dede,
 
Die niet en mochte vander stede,
 
Men moesse draghen van daer soe lach.
 
Hare dochte dat soe onser Vrouwen sach,
75
Die hiet dat soe haer draghen dade
 
Te haren fiertre van genade,
 
In sente Morissis6) kerke dan.
 
Men drouchse daer in eenen wan7).
 
Onder die scrine sliep soe tier stont,
80
Ende stont up al ghesont,
 
Die VIII jaer creupel hadde gewesen.
 
In sente Martijns kerke na desen
 
Ghenas een jongelinc, stom ende doof,
 
Dies menech hadde vast geloof.
85
Die fiertre die quam daer na
 
Te sente Laureins te Cala,
 
Ende was up sente Laureins dach.
 
Een moenc niet gedogen mach,
 
Datmen soude dien fiertre daer
90
Setten up sente Laureins outaer,
 
Ende deedse up enen anderen setten.
 
Hi ontsach dat mochte letten
 
In offranden, die up dien dach
 
Indie kerke te comene plach.
95
Ende van Tours die mede quamen,
 
Die ghesien hadden altesamen
 
Twonder dat met hem ghesciede,
 
Noodden alle die vremde liede
 
Tonser Vrouwen fiertre waert.
100
Die moenc hadde dat onwaert,
 
Ende dede alt heilechdoem uutdoen1).
 
Die proofst2) nam een pawelyoen,
 
Ende deel daer slaen ende daer in dragen
 
Dien fiertre, daert die liede sagen.
105
Vrouwen brochten menege cortine
 
Ende eerden onser Vrouwen scrine.
 
Navonds quam dien dullen man,
 
+ Dien moenc, dat grote evel an3).
 
Die meeste clocke, dat was mee,
110
Vandien torre viel ontwee,
 
Entie tor die scuerde boven.
 
Die moenc moeste te spade geloven,
 
Ende bat onser Vrouwen genaden,
 
Enten heren, dat si daden
115
Den fiertre weder bringen daer
 
Ende setten upten hooftoutaer.

Van onser Vrouwen miraclen. XXXIII.

 
+ Upter maget Marien dach,
 
Daer hare gebornesse up lach,
 
Quam te Chaerters onser Vrouwen scrine.
 
Die bisscop Yeve4) entie sine
5
Quamer met processien jegen.
 
Indie hooftkerke was soe gedregen,
 
Die fierter, up onser Vrouwen outaer.
 
Een crepel wijf so was aldaer,
 
Daer men tes bisscops doe biec5)
10
(V jaer hadsoe gewesen siec),
 
Die in haren drome vernam,
 
Dat onse Vrouwe te hare quam,
 
Die hare hiet dat soe upstoede,
 
Ende ter kerken waert haer spoede
15
Met gane, ende vrage om de scrine
 
Onser Vrouwen van Lodine.
 
Soe wart ontwake in rechter bate6),
 
Ende liep ter kerken waert, achter de strate
 
Roepende vroilike sonder rouwe
20
Dicken: ‘Sente Marie Vrouwe!’
 
Dit verstont die bisscop saen,
 
Ende dede die clocken luden gaen
 
Langhe, ende hi begonde
 
Te Deum laudamus; ende binder stonde
25
Datmen zanc, wart een crepel wijf
 
Gesont over al haer lijf,
 
Ende brochte hare scamelkijn met hare7),
 
Ende soe lijede openbare.
 
Anderwaerven men luden ginc,
30
Entie bisscop echt anevinc
 
Te Deum; ende eert ende nam,
 
Een jonc ridder ghinder quam,
 
Die in enen casteel gevangen
 
Hadde ghesijn harde langhen
35
Gebonden, die met moeder ende vrienden
 
Vorden fiertre Marien dienden,
 
Knielende, lovende, ende lijede
 
Dattene sente Marie vrijede,
 
Ende gaf den fiertre twee ponde.
40
Derdewaerven men luden begonde
 
Die port alduere sere sterke,
 
Bi sbisscops geheete in elke kerke,
 
Al dat si gheluden connen.
 
Derdewarven wart begonnen
45
Te Deum vanden goeden here.
 
Van bliscepen wart daer geweent sere.
 
Dus metter goeder lieder offrande,
 
Gegadert inder Vranken lande
 
Den herfst enten winter mede,
50
Wart te Lodine indie stede
 
Ghemaect van onser Vrouwen kerke+
 
Een groot deel vanden gewerke.

Noch van onser Vrouwen. XXXIIII.

 
Ten naesten vastene, als nochtoe+
 
Dat werc niet vulquam also,
 
Dat meeste deel en sceen gebreken,
 
Wart dat ghelt daer sere verstreken.
5
Doe coesmen echt canoenken sevene,
 
Diemen wart te rade te gevene
 
Der Moeder rive der zuverhede1),
 
Ende andere reliquien mede,
 
Onder den volke2) hare openbaerde,
10
Beede na vorme ende na waerde,
 
Ene filaterie, daermen binnen
 
Dit mochte bescreven kinnen:
 
‘Spongya, crux Domini, cum sindone, cum faciali,
 
Me sacrat atque tui, genitrix etvirgo, capilli.’
15
Met desen reliquien sijn si ghevaren
 
In Ingelant, dat doe te waren
 
Weeldich was ende sere rike
 
Bider doget van coninc Heinrike.
 
Binden jare sijn si ghekeert
20
Te Lodine, omtrent datmen eert
 
Onser Vrouwen saleghe ghebort.
 
Noch andre miraclen hort:
 
Te Nyvele in Vermendoys3)
 
Ghenas een Jan al sijn vernoys,
25
Die stom ende doof sijn leven lanc
 
Hadde ghesijn; want als hi dranc4)...
 
Ten eersten so ghenas hi daer
 
Van al sinen evele claer.
 
Dese miraclen ende menech eene+
30
Hevet gedaen die maghet reene
 
Maria, ende alle daghe doet.
 
Ende verstaet dat Jacob moet
 
Van Merlant rusten terre stede
 
Vander vierder paertijen mede,
35
Ende beiden tote dats hem God jan
 
Dat hire weder coemet an,
 
Omme te dichtene in redene claer
 
Die dinghen diere volghen naer5).

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

landen