Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 252]
IV Partie. II boek. Hoe dordine van Clungy began. I. Ga naar margenoot+ Alle erdersche mogenthede Staet onlange tere stede: Dat leert ons des groots Karles gheslachte, Dat eerst so groot was van machte, 5[regelnummer] Ende regneerde int Roemsche rike C ende XI jaer mogendelike: Ga naar margenoot+ Nu verloest die Roemsche crone. Dat was bidi, want si onscone Die kerken crancten ende niet verlichten, 10[regelnummer] Die hare vorders wilen stichten. Nu sullen wi u die jaren leeren Biden Almaenschen heren, Daer sidert toe quam harde scone Die Romeinsche keysercrone. 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Int jaer ons Heren naden ghes ciene IX hondert jaer ende XIIIGa naar voetnoot1), Doe ontfinc dAlemaensce crone Een Coenraet, ende drouchse scone In sinen tiden VII jaer; 20[regelnummer] Maer hine was niet overwaer Keyser vanden paues gewijet. Int selve jaer wast ende dijetGa naar voetnoot2) Ende began, dus lesen wi, Die swarte ordine van Clungi. 25[regelnummer] Odo, die goede musicien, Was dalre eerste abt van dien. Die ordine was wert int beghin; Nu esser laeuwijt comen in, Want rijcheit, ledicheit ende weelde 30[regelnummer] Die versmort ons Heren heelde. Dese Odo, dese heileghe man,Ga naar margenoot+, Die dordine van Clungi began, Dede menech wonder in sinen tiden. Eens soudi dor rovers liden: 35[regelnummer] Een groot rovere, een jonc man, Sach dien heileghen abt an, Ende in dat selve anescouwen Begonstem sine sonden rouwen. Te sinen voeten viel hi ter steden, 40[regelnummer] Ende hevet hem genaden gebeden. Die abt sprac: ‘Ganc henen ter stede, Ende betre eersten dine zeden, Ende doe ane moencs abijt.’ Dit dede die ghone ter selver tijt, 45[regelnummer] Ende hevet hem te Clungi begeven. Den kelrewaerdere was hi beneven Gheset omme hem te dienne alleene. Hine conste lesen groot no clene. Twiersins so leerdemen desen: 50[regelnummer] Teen was dat hi leere lesen, Tander te dienne den kelnare. Hiertoe nam hi so groten ware, Dat hi deene hant ten dienste dede Entie andere ten zoutre mede. 55[regelnummer] Alse sijn leven quam ten ende, Bat hi hem te sine ghehende Den abt Oden, omme beraden, Ende doe bat hi hem ghenaden.
[pagina 253]
Dabt vragede of hi te valle quam 60[regelnummer] Oint sidert dat hi tabijt annam. ‘Vader,’ seiti, ‘sonder dinen orlof, Vergevet mi, so trakic minen roc of, Ende gavene enen naecten verholen; Ende een harijn zeel hebbic verstolen 65[regelnummer] Den kelderwaerdere tere stede.’ Dabt seide: ‘Wat daetsture mede?’ Ga naar margenoot+ Hi antworde: ‘Mijn ghulse lijfGa naar voetnoot1), Dat bandickere mede keytijf.’ Den abt wonderets te hant, 70[regelnummer] Ende alse hi hem gheent zeel ontbant, So volghedem die huut daer mede, Ende vele etters ran uter stede. Doe begonste die zieke lijen: ‘Ic sach,’ sprac hi, ‘die moeder Marien 75[regelnummer] Te nacht, alse mi dochte, scone, Want eene eerlike persone Ghemoete mi ende seide: “Sie Ende sech oftu kennes mie.” “Neen ic, vrouwe,” sprac ic ter stede. 80[regelnummer] “Ic bem der ontfaermechede Moeder,” seidsoe tote mi. “Vrouwe,” seidicGa naar voetnoot2), “wat ghebiedi?” “Naden derden dach,” sprac soe, “so vare Te deser stont ende com te mi hare.”’ 85[regelnummer] Ter selver stont so bleef doot Die rovere ende voer ter bliscap groot, Dat hi sprac dattene onse Vrouwe Hiet sceden vanden erdschen rouwe.
Wanen dOngeren eerst quamen. II. Ga naar margenoot+ In desen tiden dat tDuutsche lant Was in coninc Coenraets hant, So regneerde in Ytale Berengier niet altemale, 5[regelnummer] Maer andere heren waerre mede, Die der kerken pijnlichede Ende some hem keysere heten daden; Ende een coninc Hughe, die vele scaden Den lande dede, was daer mede, 10[regelnummer] Een prence van groter moghenthede, Die some croniken over dat houden, Dat si keysers wesen souden; Doch willen wijs andie Duutsce keren, Want si waren die meeste heren. 15[regelnummer] In coninc Coenraets ander jaerGa naar margenoot+ So rees eene orloghe swaer, Want die prencen vanden rike Entie heren ghemeenlike Hebben hem jeghen hem gheset. 20[regelnummer] Dat hevet die here also belet Met mogenthede, met wisen rade, Dat hi bleef al sonder scade, Ende te siere vriendscepe quamen Bi naer alle gader te samen, 25[regelnummer] Sonder die hertoghe Arnout Van Beyeren, die was hem onhout, Die en mochte die vriendscap niet gewouden, Noch sijn lant jegen hem behouden, Ende es ten Hongeren gheweken, 30[regelnummer] Met wive, met kinderen wech gestreken. Daer bleef hi ter selver waerf, Onthier entie coninc staerf. Nu willen wi der Hongeren gewaghen,Ga naar margenoot+ Dies wi te voren niet en plaghen; 35[regelnummer] Want was een onbekennet diet, So sullen wire nu af seggen iet. Dese Hongeren, alse wi bescreven horen,Ga naar margenoot+ Die sijn uut Sycien gheboren, Danen die Goten alle quamen 40[regelnummer] Entie Bulgren alle te samen. Dese quamen in keyser Karles tiden, Daer wi die redene af lieten liden, Die keyser was voer Arnoude, Ende wonnen Pannonie met gewoude, 45[regelnummer] Dat der Hunen geslachte besat, Dat grote Karel maecte mat. Si hebben dinborlinghe verdreven,
[pagina 254]
Ende sijn int lant sittende bleven, Ende sittenre noch heden den daghe. 50[regelnummer] Dese daden grote plaghe Dat Roemsche rike, dat wilen helt Al die werelt in siere ghewelt, Ende waren so wilt also, Dat si aten vleesch al ro, 55[regelnummer] Ende dronken menschen bloet. Hier naer suldijs wesen vroet, Dat si menegen daden vaer. Ga naar margenoot+ In coninc Coenraets vierde jaer Quamen die Sarrasine gevallen 60[regelnummer] Met groter cracht ant lant van Gallen, Maer danen scieden si sonder scade, Ende so met ghemeenen rade In dat lantscap van Ytale; Dat scenden si meest altemale, 65[regelnummer] Ende Poelgen ende Calabren mede Ende omtrent Bonevente de stede. Ga naar margenoot+ In coninc Coenraets vijfte jaerGa naar voetnoot1) Staerf in Vlaenderen over waer Grave Boudene, die de caluwe hiet, 70[regelnummer] Daermen af bescreven siet, Dat hi Brugge veste die port, Ende haelde die steene, alsemen hort, Tot Oudenburch, dat wilen velde Coninc Ettel met gewelde. 75[regelnummer] Die borch te Brugge enten casteel Maecte sijn vader gheheel, Boudene dyserine, in sijn leven, Alst hier voren staet bescreven. Boudene die caluwe hadde te wive 80[regelnummer] Estruden die vrouwe, scone van live, Edelfrijts dochter van Ingelant. An hare wan hi, dats becant, Arnoude den groten, die grave vorwaer In Vlaenderen was XLVI jaer. 85[regelnummer] Boudene die caluwe was brocht ter erde Te Ghent met groter werde, Te sente Pieters upten berch Blandijn, Daer leghet meest dat geslachte sijn.
Coninc Coenraets doot. III. In coninc Coenraets seste jaerGa naar margenoot+ So rees eene orloge zwaer Tusscen coninc Coenrade, an deen side, Enten bisscop Hatoene, die tien tide 5[regelnummer] Te Magensen den stoel besat, Want die bisscop stont na dat, Dat hi gerne hadde brocht ten rike Van Zassen den hertoghe Heinrike, Dien hi hadde gemaect eene crone;Ga naar margenoot+ 10[regelnummer] Maer sijn raet quam uut onscone. Doe staerf hi binden derden daghe Van rouwen, seget somege zaghe; Some seggen si al bloot, Dattene slouch die donre doot. 15[regelnummer] Alle, diere raet toe hadden gegheven, Worden daer te hant verdreven. Coninc Coenraet sendde here Jegen die Sassen ter were Up Heinrike, dien hi was gram. 20[regelnummer] So grote scade hi ghinder nam, Dat hi verloos up dat velt Een groot here onghetelt, Want die Sassen slougenre so vele, Dat si riepen, die menestrele: 25[regelnummer] ‘Wanen sal so grote helle comen, Die dus vele zielen sal doemenGa naar voetnoot2)?’ Alse Coenraet hadde in desen levene Gheregneert der jare sevene, Wart hi ziec ende bekende 30[regelnummer] Dat hi nakede sinen ende. Hi peinsde hoe hi lant ende steden Best naer sijn lijf sette in vreden. Hi maecte sijn testament, Daer sine princen stonden omtrent, 35[regelnummer] Ende gaf die coninc crone HeinricsGa naar voetnoot3) Otten sone te lone, Des hertoghen van Sassen sone. XVIII jaer regneerde die ghone.Ga naar margenoot+ Hi wart coninc over waer
[pagina 255]
40[regelnummer] Alsemen screef ons Heren jaer IX hondert ende twintech mede, Ga naar margenoot+ Maer hine quam niet ter moghenthede Dat hi keysers name ontfinc, Want in Ytale stoet so die dinc, 45[regelnummer] Dat die ander Berengier Daer regneerde, die sere was fier, Die keyser wilde gheheten wesen. Ga naar margenoot+ In desen tiden, alse wi lesenGa naar voetnoot1), Was een heilech man in Brabant, 50[regelnummer] Die sente Wybrecht was ghenant, Een ridder ende een heilech here, Die liet varen die werelt ere, Weelde ende ridders leven, Ende hevet hem moenc begeven. 55[regelnummer] Ghembloys stichti tien male, Dabdie, weetmen wale, Ende daer dedi sinen ende, Ende diende Gode sonder scende. In desen tiden hebben wi verstaen, 60[regelnummer] Hebben kerstijndoem ontfaen Die van Beheem, neder ende hoghe, Want SpitegnusGa naar voetnoot2) die hertoge Ontfinc doopsel ende niet node, Ende was met eeren ende met Gode 65[regelnummer] Here alsijn leven vort, Ende gewan kerstijnlike wort. Naer hem WentelanusGa naar voetnoot3) sijn sone; Een groot heilech man was die ghone, Ga naar margenoot+ Ende wart sidert martelare, 70[regelnummer] Alse ghi horen sult hier nare. In coninc Heinrix derde jaer Quamen met orloghen zwaer Die Hongre ghevaren tote Pannone, Ende verwonnen die Duutsce crone. 75[regelnummer] Si destruweerden utermaten Vrankerike ende Elsaten, Alemaengen ende Sassen, Ende quamen so swaer up hem gewassen, Den coninc Heinricke, bi Mersenborgen, 80[regelnummer] Dat hi der cronen was in sorghen. Daer belovedi onsen Here, Waerd dat hi hem dade die eere Dat hi die Hongeren onderdade, Hi wilde met ghemeenen rade 85[regelnummer] Symonie slichts verjaghen Uut sinen rike in corten daghen; Ende God gaf hem den zege so groot, Dat hi die meerre heelt slouch doot.
Grave Robbrechts doot ende ander dinc. IIII. Dese Heinric vant te rade,Ga naar margenoot+ Alse hi moe te hadde ende stade, Alse hi vechters hadde noot, Dat hi vriendelike ontboot 5[regelnummer] Voer hem morderen ende dieve, Ende tracse an sine lieve, Die hi staerc vant ende stout, Ende vergaf hem hare scout, Ende gaf hem wapene ende lant, 10[regelnummer] Omme te stridene metter hant Uptie Hongren, die fel waren. Van desen so maecti scaren, Ende hare waren dat si verstreden, Up dat si der vrienden vermedenGa naar voetnoot4). 15[regelnummer] In desen tiden so ghevelGa naar voetnoot5) Dat in Vrankerike also wel Van Karel den simpel, die coninc was, Alsemen hier te voren las, Die de Normanne kerstijn dede, 20[regelnummer] Ende maecte mettem zoene ende vrede. Die grave Robbrecht van Parijs, Die moghende was ende wijs, Up hem orloghen begonde, Ende eeschede hem ter selver stonde 25[regelnummer] Die crone, want het hadse gedregen Ode sijn broeder, eer ghedeghen Simpel Karel was te manne. Dit wilde Karel weren danne.
[pagina 256]
Die Lottrikers trac hi hem ane, 30[regelnummer] Om grave Robbrechte te bestane. Bi Sissoen quamen si te wighe. Daer vachtmen met groten prige, Ende grave Robbrecht blever doot Met menegen anderen prince groot. 35[regelnummer] Ende want hi machtich was van magen, Hevet coninc simpel Karel gedragen Hem selven ende sijn conincrike Onder den coninc Heinrike; Ende in vaster sekeringen, 40[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat ghestade bliven die dinghen, Sendde hi die hant van sente Denise, Besleghen in subtijlre wise Met dieren steenen ende met goude, Den coninc Heinrike dor sine houde. 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ Nu was die paues Sergius doot, Die de overdaet so groot Upten paues Formosus dede, Ende men coos in sine stede Anastasius al daer, 50[regelnummer] Die oec paues was twee jaer. Lando daer na, van Rome geboren, Was VI maent paues, alse wijt horen. Daer na was paues die tiende Jan, Dien Sergius die paues wan. 55[regelnummer] Ga naar margenoot+ In sinen tiden die Sarrasine InGa naar voetnoot1) Affrike daden grote pine Den lande van Rome ende al Ytale, Want si hadden ghevest wale Den berch Mont Galeriaen. 60[regelnummer] Dese Sarrasine hevet bestaen Metten rovers die paues Jan, Ende in siere hulpen was nochtan Des keysers here van Grieken Romein. Bi Rome streetmen in een plein; 65[regelnummer] Daer bleven die Sarrasinen doot Met al harre menichte groot: Niet een mensche mochter ontgaen, Hine bleef doot of ghevaen. Vele lieden seiden dat, 70[regelnummer] Dat si saghen daer ter stat Pietren ende Pauluse te samen, Die den kerstinen te hulpen quamen. Daer naer hevet die paues vernomen,Ga naar margenoot+ Dattere vele in Poelyen comen, 75[regelnummer] Ende metten maercgrave Alberike Slouch hi die oec vromelike. Sident ginc den Romeinen ave Alebrecht die selve maercgrave, Ende es andie Hongre comen, 80[regelnummer] Ende heefse in sire hulpen genomen. Mettem quamen si in Tusscane; Alden roof traken si hem ane Vanden lande met haerre paertijen, Ende keerden in Hongherien. 85[regelnummer] Ende alse die Hongren woch waren, So sijn die Romeine ghevaren An Aelbarike den maercgrave, Ende wonnen hem lant ende leven ave.
Karles des simpels doot. V. Coninc Heinric maecte daer naer,Ga naar margenoot+ In sijns riken vijfte jaer, Metten wreden Hongren vrede, Om hare grote mogenthede, 5[regelnummer] IX jaer vast al achter een. In dit selve jaer ghesciede weenGa naar voetnoot2) In Vrankerike ende groot leet; Want Karel, diemen den simpele heet, Die grave Robbrechte slouch doot 10[regelnummer] Bi Sissoen in enen wighe groot, Quam ghevaren bi Perone,Ga naar margenoot+ Daer hi verraden wart onscone; Want Herbrecht, van Vermendoys grave, Een verrader ende ongave, 15[regelnummer] Die te wive hadde tier tijt Grave Robbrechts suster, die inden strijt Bi Sissoen sijn leven liet, Den coninc sinen dienst hi biet, Ende nooddenne mettem naer.
[pagina 257]
20[regelnummer] Daer voer hi mettem sonder vaer. Verradenlike wart hi ghevaen Ende in enen caerker ghedaen, Daer hi ellendich martelare Bleef met tormente zware. 25[regelnummer] Sijn wijf vlo woch altehant Met haren kinde in Ingelant Te haren vader Edewaerde, Want soe hare des kints vervaerde: Loduwijc so hiet dat clene kint, 30[regelnummer] Doch so wart het coninc sint. Die Fransoysen te coninge coren Van Bourgoengen, alse wijt horen, Coninc Roedolve Ricaerds sone. Die selve Ricaert was die ghone, 35[regelnummer] Die te Tsaerters die Deenen verwan Met grave Robbrechte den tyran, Daermen upstac themde Marien. Dese selve Roedolf, horen wi lijen, Regneerde int lant van Vrancrike 40[regelnummer] XIII jaer scone ende mogendelike. In desen tiden wart paues Jan Ghevaen van sgraven Wijden man, Die regneerde in Ytale. Inden kaerker leidemenne also wale. 45[regelnummer] Daer warp men hem upten mont Een cussijn ter selver stont, Ende also wart hi vermort Ende onhoveschelike versmort. In desen tiden die van Ytale 50[regelnummer] Senden boden also wale An Roedolve coninc van Vrancrike, Dat hi quame mogendelike: Si wilne te coninge ontfaen, Ende Berengiere uten lande slaen. 55[regelnummer] Coninc Roedolf quam int lant, Ende vacht zeghe metter hant Up Berengiere mogendelike, Ende wan hem af sijn rike, Ende was coninc in Ytale 60[regelnummer] Daer naer drie jaer also wale. Ga naar margenoot+ Nu seghet van Malmesberghe Willem Van Inglant, wat onder hem Nu gheviel indien tiden, Daer wi die redene af overliden.
Van coninc Edewaerde van Inglant. VI. Naer den coninc Edewaert,Ga naar margenoot+ Die in Inglant crone ende swaert Met eren drouch XXIII jaer, Wart sijn sone coninc daer, 5[regelnummer] EdelwaenGa naar voetnoot1) die stoute man, Dien hi in bastaerdien ghewan,Ga naar margenoot+ Die dus was ghewonnen mede: Een herde was in eere stede;Ga naar margenoot+ Ene dochter haddi, een scone kint, 10[regelnummer] Dien God desen droem anesint. Hare dochte, daer soe lach, Dat soe die mane schinen sach Uut haren lachame ende verclaren Al Ingelant te waren. 15[regelnummer] Dat seidsoe haren ghesellinnen, Ende si dadent vort bekinnen Eere scoutetinnen ghinder, Die uphilt des coninx kinder. Met hare namse die scoutetinne, 20[regelnummer] Ende leide an hare dochterminneGa naar voetnoot2). Die minde die coninc Edewaert, So dat an hare ghewonnen waert Dese coninc Edelwaen, Die Gods huse minde, sonder waen.Ga naar margenoot+ 25[regelnummer] Den coninc van Nord Umberlant Gaf hi siere suster te hant, Die Zidrijc bi namen hiet, Die daer naer saen sijn leven liet. Doe wan hi daer na sijn rike, 30[regelnummer] Ende hi verdreef dies ghelike Der Waloyse coninc Windwale, Ende daertoe mede altemale Van Scollant coninc Constantijn, Ende maecte haer lantscap sijn. 35[regelnummer] Sidert dedi hem ghenaden, Omme dat si hem manscap daden, Ende lietse onder hem regneren. Sidert moesti hem verweren
[pagina 258]
Jegen coninc Zidrijcs sone: 40[regelnummer] Adelaen so hiet die ghone. Die Adelaen die wart vervaert, Ende so tes coninx hove waert (Daer hi sijn here bringhen began), Recht of hi ware een spelemanGa naar voetnoot1); 45[regelnummer] Ende ghinc met ere haerpen staen Vor tpawelyoen daer Adelwaen Selve in sat, ende sanc daer buten. Men dedem die dore ontsluten, Ende lietene ter maeltijt comen. 50[regelnummer] Ghesien hevet hi ende vernomen Ende verhort hoet ghinder was. Nader maeltijt jonstemen hem das, Datmen hem loen gaf vanden sange, Ende stierdene heenen tsinen gange. 55[regelnummer] Tghelt haddi te houdene onwaerde, Ende staect daer indie aerde. Een ridder wart geware das, Die daer te voren mettem wasGa naar voetnoot2), Ende seit den coninc Edelwane, 60[regelnummer] Die hem swaerlike sprac ane, Dat hi sine vaert kende, Ende hine hem niet ghehendeGa naar voetnoot3). Doe sprac die ghene: ‘Ic hebbe gesworen Alse wel hem trouwe hier te voren, 65[regelnummer] Alsic di hebbe; laet di genoegen. Ga naar margenoot+ Hier omme wildickene u niet wroegen. Doet minen raet, set dijn ghetelt Bet achter up een scone velt, Tote dat dijn volc versament al, 70[regelnummer] Dat di niet ghescie mesfal.’ Nachts quam up hem Adelaen, Ende hevet enen bisscop begaen, Die navonds was te hem comen; Dien hevet hi dat lijf ghenomen 75[regelnummer] Met sinen volke metter vaert. Vort trac hi ten coninc waert, Die hier omme niet en meet; Dien hevet hi sonder danc ghewect. Die coninc die es upghestaen 80[regelnummer] Ende troost sijn volc ten stride saen, Ende sijn zwert hem saen ontscoot Uut siere scheden tsiere noot. Gode ende sente Adeline Riep hi ane in sire pine, 85[regelnummer] Want hi was, alse wi verhoren, Van sente Adelijns maghen geboren. Mettien slouch hi sijn hant ter scede, Ende vant daer in sijn zwert gerede. Om dese miracle houdmen dat 90[regelnummer] Noch heden onder der kerken scat, Ende es een eenegde swaertGa naar voetnoot4), Daer noint an gheleit en waert Were van selvere no van goude, Want het noit gheen houden woude. 95[regelnummer] Doe hem God dese ghifte sende, Vacht hi den dach dore met genende, Ende veryaghede Adelane Met al sinen here dane. Coninc Constantijn van Scollant 100[regelnummer] Bleef versleghen daer upt sant, Een out stout man ende niet bose, Ende in wighe niet roukelose. Daer bleven onder coninge vive, Ende XII graven gherooft van live, 105[regelnummer] Ende menech heidijn barbarien. Diemen te live hilt van dien, Dit was ene meneghe clene, Omme doopsel tontfane alleeneGa naar voetnoot5).
Van Constantijns spere. VII. Die coningen van CornewaelyeGa naar margenoot+ Dedi hem allen gelden taelye, Des jaers C maerc van goude, Ende CCC met ghewoude 5[regelnummer] Gaven si hem selverine maerke, Ende XX ossen staerke,
[pagina 259]
Ende honden ende valken also vele Alse hi wilde te sinen spele. Coninc Arolt van Nortwike 10[regelnummer] Senddem eene galeyde rike, Die met goude was verdect, Ende daer up een zeil ghetrect Van puerpere, diere ende goet; Dat scip verhult ende behoet 15[regelnummer] Met scilt rament menechfoude, Verlicht met steenen ende met goudeGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Desen selven EdelwaenGa naar voetnoot2) Hadden in Wincheestre ghevaen Omme nijt, naer sijns vaders doot, 20[regelnummer] Sine vianden met nide groot, Omme dat sijs ghelosen wouden, Ende omdat sijs niet dorsten houden, Moest sijs ghelosen, al waest hem leet. Tgheent teechmen eenen hiet Edelfreet. 25[regelnummer] Dien sendemen te Rome dan, Dat hi vor den paues Jan Hem met sinen eede verclare, Dat hi dies onschuldich ware. Alse hi vorden paues quam, 30[regelnummer] Ende hi up sinen ect dat nam, Dat hi hem onschuldich kende Van so dorperliker scende, Voer sente Pieters outaer Swoer hi ghene loghene zwaer, 35[regelnummer] Ende viel up ghene erde te hant. Die cnapen sloughere toe die hant, Ende droughene woch met rouwen groot. Des derds daghes bleef hi doot. Die dinc, die wi hier overliden, 40[regelnummer] Ghesciede in coninc Heinrix tiden In dat lant van Ingelant. Ga naar margenoot+ In desen tiden, alsict vant, In coninc Heinrix XVste jaer, Vernam die coninc overwaer, 45[regelnummer] Heinric, die in Aelmaenge droech crone, Ene precieuse dinc, ene scone. Hi vernam dat diere spere, Dat Constantijn drouch in sijn here, Alse hi voer ter orloghen waert. 50[regelnummer] Dat was ghemaect met groter aert Van dieren goude, van dieren stenen, Van dieren werke, niet van clenen, Ende daer in ons Heren naghele, Sere verchiert ende behaghele. 55[regelnummer] Hem was gheseit dat grave Samsoen Den coninc Roedolf den Borgenyoen, Die in Borgoengen in Vranckerike Ende in Ytale dies ghelike Drouch die coninclike crone, 60[regelnummer] Ghegheven hadde dat prosent scone. Daer dreghedi omme ende bat, Ende gavere omme lant ende scat, Dat was een groot deel van Zwaven, Omme here te sine van sulker haven. 65[regelnummer] Gheent spere heefti also gewonnen, Ende hevets den Duudscen lande gejonnen, Omme te blivene den keyserike. Noch eist tspere vanden rike, Ende men waent, ennes niet quaet, 70[regelnummer] Datter trike bi ghestaet.
Coninc Heinrix doot ende ander dinc. VIII. In coninc Heinrix XVste jaerGa naar margenoot+ Senddi in Inglant boden naer Om des coninx zuster Adelanen, Ende deedse te wive ontspanen 5[regelnummer] Otten sinen outsten soneGa naar voetnoot3); Sidert wart keyser de ghone.Ga naar margenoot+ In sijn XVIde jaer ghesciede dat Tote Geneven indie statGa naar voetnoot4), Dat daer eene fonteine ontspranc 10[regelnummer] Van bloede uter erden stranc,
[pagina 260]
Dies menech hadde wonder daer. Doe gheviel int selve jaer, Dat die van Affrike quamen Met vele scepen te samen, 15[regelnummer] Ende slougen ende vingen al Datter was, groot ende smal, Tote Geneven indie stede, Ende namen aldie rijcheit mede; Sonder wive ende clene kinder 20[regelnummer] Die lieten si allegader ghinder. In coninc Heinrijcs XVIIsten jare Vernam die coninc IngherwareGa naar voetnoot1), Die crone in Rusen hadde ontfaen, Dat van Constantinobele keyser Romaen 25[regelnummer] Alle sine scepe ende al sijn here Hadde ghevaen, om te doene were Al ommetrent om die eylande, Om die Sarrasijnsche viande Te verdrivene ende te vermoedene 30[regelnummer] Ende sijn lantscap te behoedene. Doe quam hi met sinen here, Omme te winne sonder were, Met meer dan met M scepen Te Constantinoble, dus eist begrepen. 35[regelnummer] So seker was hi vanden zeghe, Dat hi gheboot alle weghe, Datmen niet en soude slaen Die Grieken, maer alle vaen. Romein die keyser hevet vernomen 40[regelnummer] Ende es met clenen volke comen Jegen die Rusen onghier, Ende warp in hare scepe Griex vier, So dat hi volc, scepe ende spise Al verbrande in sulker wise, 45[regelnummer] Datter cume enech scip ontginc. Alle die ghene die hi vinc Dien dedi dat hovet afslaen: Dus es dat orloghe vergaen. In coninc Heinrix XVIIIste jaer 50[regelnummer] So ghescieden tekine claer: Die zonne verginc, daermen toesach, Up enen sconen claren dach. Oec gheviel in een lant, Dat men enen afslouch de hant, 55[regelnummer] Die luchter hant waest openbare, Ende hem na den eersten jare Ene ander hant weder anliep, Aldaer hi lach ende sliep; Niet so vulcomen, alsict las, 60[regelnummer] Was dachterste alse deerste was. Een tekijn quam hem daer ter steden Daer soe hem af was gesneden, Alset rechts een root draet ware. Doe staerf inden selven jare 65[regelnummer] Coninc Heinric die zegevrie, Die vele eeren met sire paertijeGa naar margenoot+ In orloghen dicken wan; Daertoe was hi een vredelijc man. Den berch, daer menne in grouf, 70[regelnummer] Warp sidert dicken vier uut groufGa naar voetnoot2). Maer, want hi hem niet en bewant Der tyerannen van Ytalen lant Te verdrivene noch te verwinne, Die der kerken daden omminne, 75[regelnummer] Ende die den lande daden verdriet, Alse of sire toe waren ghemiet, Deen voren, dander naer, Dies en mochti in sine jaer Niet verdienen, dat es tware, 80[regelnummer] Dat hi ghesacreert coninc ware. Sijn wijf hiet Machtilt ende was ghewassen Uten lande datmen heet Sassen. Coninc Diederic hiet haer vader; Sassen was sijn altegader. 85[regelnummer] Bi hare haddi eenen sone, Hiet Otte; sident was de ghone Keyser van Rome, alst staet hier naer. Oec staerf in dat selve jaer Dat Heinric staerf deerste abt Ode 90[regelnummer] Van Clungi, al was hijt node. Na hem was Heimaer abt vercorenGa naar voetnoot3),Ga naar margenoot+ Die bejagede, alse wijt horen, Groot goet te Clungi ter stede, Ende staerf in grotre heilechede.

[pagina 261]
Vanden eersten Aelman die keyser wart. IX. Ga naar margenoot+ Na coninc Heinrike quam sijn sone Deerste Otte, ende die ghone Was deerste keyser Aleman. Hi was die dat rike nam an 5[regelnummer] Int jaer Gods IX^C XXX ende achte, Ende regneerder in met crachte XXXVI jaer achter een. In dit jaer ghesciede ween In Beheem, daer hertoghe in was 10[regelnummer] WentellausGa naar voetnoot1), alsict las. Dien slouch boselike doot Sijn broeder om sine felheit groet, Die BoyselausGa naar voetnoot2) hiet bi namen, Ende besat Beheem alte samen. 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dese Wentellaus die hertoge plach, Dat hi nachts upstont van daer hi lach Met enen knecht, ende ginc int wout, Ende haelde up sinen halse hout, Ende leit vor der aermer lieder dueren. 20[regelnummer] Milde was hi van natueren, Goedertiere ende vruchte Gode, Ende hilt gherne sine ghebode. Maertelare es hi vonden, Alst menege miraclen orconden. 25[regelnummer] Ga naar margenoot+ Om te wrekene sine doot Keyser Otte sijn here ontboot, Ende vacht up Boyselause daer naer Achter een wel XIII jaer. Ga naar margenoot+ In desen jare so bleef doot 30[regelnummer] Roedolf, die was here groot, Want hi was coninc van Vrancrike Ende van Bourgoenyen dies gelike, Ende van Ytalen also wel. Men groevene te Sans, alsonder spel, 35[regelnummer] In sente Colummen kerke binnenGa naar voetnoot3). Alse hem die Fransoysen bekinnenGa naar voetnoot4) Sonder coninc indien daghen, Hebben si over een ghedraghen, Ende namen raet, goet ende gans, 40[regelnummer] Te sendene bisscop Willemme van Sans Ter coninghinnen van Vrankerike In Ingelant, dat soe Loduwike Haren sone ter cronen sende; Want als soe verraden kende 45[regelnummer] Karel den simpele haren man, Vloe die vrouwe selve dan In Ingelant woch haerre vaerde Tote haren vader Edewaerde. Nu hevet men omden sone ghesent. 50[regelnummer] Alst al was gheparlement, Sone wilde soe den sone Loduwike Niet senden in Vrankerike, Eermen hare sekerhede dede Met ghisele ende met eede mede; 55[regelnummer] So dat die bisscop van Sans Willem Quam in Vrancrike met hem, Ende men dedene sacreren mede Te Lodine indie vaste stedeGa naar voetnoot5). In Vrankerike was hi daer naer 60[regelnummer] Coninc XIX jaer. Dit was in Otten eerste jaer. Int derde jaer gheviel daer naer, Dat keyser Otte ghereede hem Ende voer int lant van Beheem 65[regelnummer] Up Boyslause orloghen, Die jeghen hem quam ghetoghen, Ende keyser Otte vachter zeghe. Het bleef al doot of vlo enweghe Dat met Boyslause quam. 70[regelnummer] Alse keyser Otte den zeghe nam, Ende sijn volc daer zeghe vacht Ende hebben waent, enen sekeren nacht Quam Boyslaus met ere laghen Uptie Aelmanne, daer si laghen, 75[regelnummer] Ende slouch den leetsman vanden here Met menegen man met groter were; Maer keyser Otte hevet dorreden In Behem lant ende steden, Ende verheriede met sinen here 80[regelnummer] Beheem alduere sonder were.

[pagina 262]
Hoe coninc Edmont vermort was. X. Ga naar margenoot+ Int selve jaer daer dit in was, Ghewaget Willem dIngelsce das Van Malmesberghe, so hevet ontfaen Des coninx broeder Adelwaen 5[regelnummer] Die coninc crone van Inghelant, Ende die was Edmont ghenant, Ende was doe out XVIII jaer, Ga naar margenoot+ Ende regneerde int lant aldaer VIς jaer moghendelikeGa naar voetnoot1). 10[regelnummer] Dese maecte sere rike Die heileghe kerke van Glascoen. Hi verbannede omme dit doen Eenen mordere, die Lef hiet, Die VI jaer uten lande sciet. 15[regelnummer] Naer VI jaer es hi weder comen Ende hevet eene feeste vernomen Upten dach van sente Augustine Van Cantelbergen; dan plagen te sine DInghelsche in groter feeste. 20[regelnummer] Alle die hogheste entie meeste Hilden metten coninc hof Om des bisscops Augustijns lof, Die Inghelant eerst kerstijn dede. Lef die rovere quamer mede 25[regelnummer] Ter feesten, daer die andre saten. Van allen den ghenen diere aten Sone kendene niemen, groet no clene, Sonder die coninc alleene, Want dandre dronken groot ende diep. 30[regelnummer] Die coninc erre van etene liep Ende vlooch den rovere indat haer, Ende waerpene ter erden daer, Die onder hem hadde enen knijf, Ende stac den coninc dor dat lijf. 35[regelnummer] Te hant so viel hi doot neder, Ende tfolc liep toe vort ende weder, Ende sloughen den mordenare doot, In sticken cleene ende groot. Doch eer hi staerf ter selver stont, 40[regelnummer] Hevet hise some ghewont. Dat dese dinc dus soude vergaen, Versach die grote sente Donstaen, Daermen sal hier na af scriven. Eer die redene achterbliven. 45[regelnummer] Hi sach den duvel vor hem pleyen Ende hem met groter feesten meyenGa naar voetnoot2). Doe peinsdi om des coninx mesfaert. Een paert nam hi ende darewaert, Ende so ten hove daer si saten, 50[regelnummer] Die coninc entie sine, ende aten; Maer eenen bode heefti ghemoet, Die hem die dinc te wetene doet. Den coninc groufmen te Glascoen Eerlike naer coninx doen, 55[regelnummer] Ende tdorp, daer hi in was vermort, Bleef der kerken eyghijn vort. In desen tiden wart VrancrikeGa naar voetnoot3) Jegen den coninc Loduwike Revelerende met ghescalle; 60[regelnummer] Maer meest vordie andere alle, Beede ridderen ende ghenote, Sette hem Hughe de grote, Grave van Parijs, jegen sinen here, Omme te hebbene der cronen ere. 65[regelnummer] Sijn vader was Robbrecht de tyran, Dien de simpel Karel verwan Bi Sissoen in enen strijt. Also wart ter selver tijtGa naar margenoot+ Coninc Loduwijc bedroghen 70[regelnummer] Van sinen princen, van sinen hogen, Dattene die Normanne vingen. Hughe die grote dedene bringhen Te BanchinGa naar voetnoot4), daer hi bleef gevaen. Sijn outste sone en consts ontgaen, 75[regelnummer] Karleman, hine wart mede Te RuemGa naar voetnoot5) gevaen brocht inde stede,
[pagina 263]
Daer hi dede sinen ende. Alse keyser Otte dit bekende, Trac hi daerwaert dit tondoene, 80[regelnummer] Met XXVII legyoene. Elc legioen, wien dats wondert, Hadde VI^M ende VI hondert Ende LXVI man, Omme Loduwike te helpene dan. 85[regelnummer] Hieromme lieten die Normanne Den coninc uten banden danne. Dese Loduwijc van Vrankerike Hadde te wive wettelike Gheerberghen, alsict bescreven las, 90[regelnummer] Die keyser Otten zuster was. Hier omme waest, alsict vernam, Dat hi hem te hulpen quam.
Keyser Otten strijt jegen sinen broeder. XI. Ga naar margenoot+ Dit was in Otten derde jaer Dat dit orloghe was so swaer. Nochtan naectem meerre pine; Want Heinric, palesgrave vanden RineGa naar voetnoot1) 5[regelnummer] Ende Ghiselbrecht, hertoge van LottrikeGa naar voetnoot2), Orlogeden beede sekerlike Upten keyser haren here. Oec vingen si, al waest hem geen ere, Heinricke, die skeysers broeder was, 10[regelnummer] Ende leiden hem te voren das, Dat rechter ware ende noch als scone, Dat hi hadde die keyser crone, Want hi sident wart geboren Dat hi keyser wart vercoren 15[regelnummer] Ter cronen vanden keyserike, Ende Otte ware sine ongelike, Die voer die crone geboren wasGa naar voetnoot3). So nerenstelike spraken si das, Dat hi hem omme dese dinge 20[regelnummer] Warp an hare sekeringhe. Dus quamen si met orlogen zwaer In keyser Otten vijfte jaer Met Heinrike, keyser Otten broeder, Die wel mochte hebben gesijn vroeder, 25[regelnummer] Teenen wighe upten Rijn, Ende comen ghevaren daer sijn Van des keysers volke ene scare. Die meerre macht was daer hare. Dus hebben si den wijch bestaen, 30[regelnummer] Daer si stoutelike sijn ontfaen. Die keyser was an dander side Ende sach die sine in stride. Hi ginc vor theilege spere ons Heren; Daer so bat hi Gode teerenGa naar margenoot+ 35[regelnummer] Voer Gods naghelen diere in staken. Cortelike daer na dorbraken Sine lieden sijns broeders here, Ende si vloen met groten ghere. Sijn broeder wart inden aerm gewont, 40[regelnummer] Ende nemmermeer daer in gesont. In desen naesten jare daer an Viel keyser Otte met menegen man Voer Brisachie in ElsatenGa naar voetnoot4), Daer binnen in, met groter onmaten, 45[regelnummer] Des palesgraven lieden laghen, Ende des hertoghen indien daghen. In dat liggen so ghesciede, Dat den keyser sine liede Vele afghinghen ende afbraken 50[regelnummer] Biden landeGa naar voetnoot5) ende bider spraken Vrederix, die doe bisscop sat Tote Magensen indie stat, Dies den keyser onhout was. Diere bleven vervaerden hem das; 55[regelnummer] Die keyser bleef al onvervaert. Hier binnen quamen ghescaert Dies keysers vrienden een, hiet Coenraet,
[pagina 264]
Die broeder was, alst bescreven staet, Des hertoghen Hermans van Swaven, 60[regelnummer] Ende mettem ridderen ende graven, Ende bestaen in een ghevecht Den hertoghe Ghiselbrecht Enten palesgrave Everaert, Die rovende voer ongespaert 65[regelnummer] Neven den Rine dat conincrike. Daer wart ghevochten bitterlike. Die palesgrave blevere doot. Die hertoghe vlo dor dien noot Ende waende ontswemmen, maer si sijn 70[regelnummer] Verdronken inden diepen Rijn; Maer some meest si ghevaen sijn. Die hertoghe dedere sinen fijn, Want hi inden Rijn verdranc; Ende alle dandere, dits tcort ende tlanc, 75[regelnummer] Sonder ene menechte cleene, Die bleven verslegen, ende menech ene, Alse saghe ginc van deser maren, Die den keyser onhout waren, Worden sere tebarenteert. 80[regelnummer] Brisachen wart onlange geweert, Ende Elzaten ginc in hant. Des keysers vriende ontfingen tlant. Indit selve jaer ghevel In Normendien also wel, 85[regelnummer] Dat Robbrechts Rollen sone Willem, Die Normendien hilt onder hem, In Vrankerike wart vermort. An sinen rieme, daer hi lach gegortGa naar voetnoot1), Was een slotel vonden mede, 90[regelnummer] Die horde tsire scrinen heimelichede. Daer in was vonden moenx abijt, Want hi noint en was in strijt Noch in werelikere pine, Ga naar margenoot+ Hine hadde achtinge moenc tsine 95[regelnummer] Teenen cloestre hiet Gymegyum, Dat wilen algader ende niet sum Hastinc die Deene destruweerde; Ende sident maket ende fondeerde Dese Willem eerlike ende wel, 100[regelnummer] Ende daer groufmenne ende niewer el.
Van sente Donstane ende ander dinc. XII. In keyser Otten sevende jaerGa naar margenoot+ So verginc die zonne claer, So einselijc dat ginc buten ghilen, Ende was vor middach drie wilen: 5[regelnummer] Up enen Vrijndach dat gevel. Up enen dach gesciede also wel, Dat men in Spaenyen enen wijch vacht Uptie heidine met groter cracht; Ende was die coninc Rademier 10[regelnummer] Van Galissien, ten wapene fier, Van kerstijndoeme goet ende fijn, Up eenen coninc Sarrasijn, Die Addarayn bi namen hietGa naar voetnoot2), Die daer upten velde liet 15[regelnummer] Menegen heidinen liggen doot, Want die zeghe entie ere groot Bleef den kerstinen updien dach. Updien selven tijt men sach Die felle comete in Ytale, 20[regelnummer] Groot ende sere tontsiene wale, Ende bediedde thongher jaer, Datter volgede te hant naer. In Otten VIIIde jaer ghevel Dat Lottrike al bi naer wel 25[regelnummer] Hem algader ghinc in hant, Sonder dat hem was viant Van Mes die bisscop AdelbetoenGa naar voetnoot3), Diene wilde onder hem niet doen. Int IXde jaer van sinen rike 30[regelnummer] Ghesciede sinen broeder Heinrike, Dat hi in MesborchGa naar voetnoot4) was belegen Vanden broeder die hem was jegen,
[pagina 265]
So dat hi sine wapene afdede Ende sochte ghenadichede 35[regelnummer] Voer sijns broeder voete saen. Uptie stat wart hi ghevaen Ende gheleit in vaster stede. Daerdsch bisscop van Magensen mede Wart ghesloten uut sire stat, 40[regelnummer] Want hi den keyser was gehat. In dit selve jaer also wel Scrivet Willem dIngelsce dat gevel, Dat Edmons broeder, die vermort Indie feeste was, alsemen hort, 45[regelnummer] Die Edret doe was ghenant, Regneerde in Inghelant. Xς jaer drouch hi crone Ende berechte trike sconeGa naar voetnoot1). Sente Donstaen horde mare, 50[regelnummer] Dat coninc Edret siec ware, Ende nam een paert, daert hem was naest, Ga naar margenoot+ Ende so ten coninc metter haest, Ende alse hi was up sine vaert, Horde hi roupen te hemele waert: 55[regelnummer] ‘Coninc Edret doet sinen ende,’ In Junij uptie seste kalende. Ga naar margenoot+ Dese Donstaen, daer wi dit af horen, Was in Ingelant geboren, Daer God in sine kintschede 60[regelnummer] Meneghe scone miracle dede, Ja doene sijn moeder drouch. Ga naar margenoot+ Ghelettert was hi ghenouch. Daerdsche bisscop Anthellijn Van Cantelbergen was die oem sijn, 65[regelnummer] Die heeftene ghedaen ontfaen Metten coninc AdelwaenGa naar voetnoot2), Daer wij hier te voren af screven. In sinen pallayse es hi bleven Ende hilt hem wiselike ende wel. 70[regelnummer] Somwile hi indie bede vel, Ende alse hi den coninc in somen stonden Metten sorghen sach ghebonden, So haerpti voer hem, want hi wel Conste alselkerhande spel; 75[regelnummer] Doch benijdde die duvel datGa naar margenoot+ Ende maecten metten coninc gehat. Doe rumdi thof ende voer sire straten Ende quam gevaren tsiere baten Tote enen bisscop, die was sijn neve. 80[regelnummer] Hi bat hem dat hi begeve Die werelt ende lietem moenc maken. Doe antworddi nu dus tien saken: ‘Hi es vele meer eeren waert, Die indie werelt levet ende vaert 85[regelnummer] Ende dan levet tote sire oude Sonder smette ende grote scoude, Ende dan als een moenc levet, Dan die hem moenc beghevet, Ende anders weldaet en doet niet 90[regelnummer] Dan sine regele ghebiet; Want een van rechte sculdich es, Ende dander volget onbedwongen desGa naar voetnoot3). Die bisscop seide: ‘Eene noot Dwinget ons allen clene ende groet, 95[regelnummer] Dats die der hellen wille ontflien, Dat hi hem moet ontien Die ghenouchte vanden lachame, Die vele leghet ander vriheit name. Nu bidtGa naar voetnoot4) dat liefste, dats de vriheit, 100[regelnummer] Ende gheefse Gode, radic, ghereit.’
Hoe die duvel Donstane corde. XIII. Donstaen peinsde in sinen zinGa naar margenoot+, Daer moenx gepeins luuste in: ‘Der mageden sone heeft mi tote heden
[pagina 266]
Ghehouden in reinecheden; 5[regelnummer] Nu gheve ic mi met reinen zinne Marien der maget eoninghinne.’ Dus wart hi moenc ende priester saen Vanden bisscop, diene heeft gevaen. Ga naar margenoot+ Die duvel, diene eersten altemale 10[regelnummer] Verdreef uut des coninx zale, Ga naar margenoot+ Wildene oec uten cloester driven. Een chellekijn haddi buten wiven, Daer plach hi in ledicheden Some subtilen saken smeden. 15[regelnummer] Teenen veinsterkine so quam Die duvel, die up hem was gram, In menschen vorme daer ter steden, Ende bat hem omme een ding sijn smeden. Donstaen hevet in goede verstaen 20[regelnummer] Ende began tgheent smeden saen. Hier binnen began die viant callen Van sconen vrouwen ende liet vallen Sine tale ter onsuverhede. Saen began hi daer ter stede 25[regelnummer] Te calne van religyoene, Ende emmer in allen doene Es hi ter onsuverheit ghevallen. Donstaen hevet verstaen sijn callen, Ende quam met eere gloyender tangen, 30[regelnummer] Ende greep den duvel biden wangen, Ende trakene in dat veinstergat. Die duvel brac aldaer ter stat Die want ontwee ende es ontgaen, Ende riep: ‘Wapene, Donstaen, 35[regelnummer] Calu scalc! wat doestu miGa naar voetnoot1)?’ Alle diere waren bi Worden vanden lude vervaert. Doe sprac Donstaen ten volke waert: ‘Hoet u vanden viant bet uut, 40[regelnummer] Ghine const gedogen selfs sijn luutGa naar voetnoot2).’ Ga naar margenoot+ Alse coninc Edelwaen was doot, Daer bi Donstaen was here groot, Alse die bouc hier voren telt, Nam Edmont die ghewelt, 45[regelnummer] Die dedem maken te Glauscoene Eenen clooster tsinen doene. Daer wart hi deerste abt gecoren Ende hadder moenke, alse wijt horen, Die sidert met groter werdicheden 50[regelnummer] Bisscoppen waren in vele steden. Dese Donstaen, dese here groot, Versach des coninx Edmonds doot, Want die duvel voer hem spranc, Alst staet inder ystorien ganc. 55[regelnummer] Ende naer Edmonde so ontfinc Sijn broeder Edret die dinc; Die coninc Edret horde DonstaenGa naar margenoot+ Met Gode in sire doot ontfaen. Na coninc Edret, so lesen wi, 60[regelnummer] Ontfinc die crone Edwi; Coninc Edmont was sijn vader. Dese wart verdort altegader. Hi liet die wise metten ouden Ende hevet hem an kindere gehoudenGa naar voetnoot3), 65[regelnummer] Ende an onsuverheit sonder mate. Donstaen balch hem om dese onsate Ende scalt den coninc, want hi was sot, Maer hi hiltere omme sijn spot. Alse hi dat sach, liet hijt liden 70[regelnummer] Ende scuwedene vort tallen tiden, Ende es in sinen cloester bleven,Ga naar margenoot+ Ende bleef heilech al sijn leven.
Vanden coninc Edwi ende Donstane. XIIII. Doch moeste die dinc also vergaen:Ga naar margenoot+ Die onnutte coninc moeste ontfaen Sine sacrificie ende was gewijet, Ende alse coninc ghebenediet. 5[regelnummer] Des selves dages heefti hem besmet, Jegen redene ende jeghen wet, Openbare met ere amien, So dattene tfolc began vermaledien,
[pagina 267]
Ende Donstaen wart daer gehaelt, 10[regelnummer] Die so verre ten dinghen taelt, Dat hi den coninc entie quade Versciet al met overdade Int bedde, daer si te samen laghen, Ende brachtse vort ende maecte clagen 15[regelnummer] Vorden erderscen bisscop Oden Van Cantelberghe van sulken noden, Dat ghescien soude sulke scande, Daer al tfolc ware vanden lande. Die baroenc met Donstane 20[regelnummer] Vingen dese claghe ane, Maer des coninx macht verwan, Ende twijf beriet hem enen ban, So dat hi was des lants verdreven, Donstaen selve ende sine neven. 25[regelnummer] Hier omme was Inglant in roere, Ende wart eene vremde voere Upten coninc Edwi begonnen, Want hem alle die lieden quaet jonnen Ende jageden woch, ende sine amie 30[regelnummer] Soe wart ghevaen inde partie, Ende hare senewe gesneden ontwee, Dat soe manc bleef emmermee, Entie coninc wart verjaget. Dat edel volc over een draget, 35[regelnummer] Dat sine wisen ter cronen onwaert, Ende nemen sinen broeder Edegaert, Ende maectene coninc vanden rike, Die beterde ghewillechlike Dat sijn broeder hadde mesdaen, 40[regelnummer] Enten heilegen man Donstaen, Die des lands was verdreven, Hevet hi tsine weder ghegheven. Saen daer na staerf coninc Edwi, Ende om sine mesdaet wart hi 45[regelnummer] Den vianden ghewiset ane, Up dat ordeel van Donstane, Die verbadene vander hellen, Dat hi aernen moeste ende quellen Sine sonden int vaghevier, 50[regelnummer] Ende niet indie helle fierGa naar voetnoot1) Hier binnen bleef die here grootGa naar margenoot+ Van Cantelbergen die bisscop doot, Een heilech man entie hiet Ode. Doe moeste Donstaen, al dedijt node, 55[regelnummer] Terdersch bisscopdoem nemen in hant, Patriaerc te sine in Ingelant, Ende voer te Rome ten paues Jan, Daer hi die werdicheit an wan,Ga naar margenoot+ Ende quam weder in Ingelant, 60[regelnummer] Daer hi menegen vrient in vant. Ende daer hi sine feeste dede Met harde groter werdichede, Daer sach die coninc ene nonne, Scone ende van edelen geconne. 65[regelnummer] Hare joget heefti hare genomen, Dits openbare utecomen, So dat oec Donstaen vernam, Ende hi toten coninc quam, Ende scaltene also sere daer, 70[regelnummer] Dat hine dede VII jaer Penetencie doen vort an. Tkint dat hi an die nonne wan Doopte Donstaen ende hiet Edewaert, Ende settet te siere hoeden waert. 75[regelnummer] Ontfaermech was hi ende gerecht,Ga naar margenoot+ Ende dede menege miracle echt, Die scone waren ende groot, In sijn leven ende na sine doot. Hi soude eene kerke wijen, 80[regelnummer] Ende alse hise soude benedien, Ghebrac daer water tsinen dingen; Daer dedi ene fonteine springen, Dic noch heden inden daghe Stoppet evel ende plaghe, 85[regelnummer] Ende noch naer hem es genant. Ene andere kerke stont int lant, Die bisscop Donstaen wijen ginc; Ende alse hi verstont die dinc, Dat soe ten oesten niet wel en stont, 90[regelnummer] Sette hi ter selver stont
[pagina 268]
Sine scouderen daer onder, Ende settedse omme, dit was wonder.
Bisscops Donstaens gescienessen. XV. Ga naar margenoot+ Het ghesciede, alsict bevant, In sinen tiden in Ingelant, Dat die clergie achter lande Leveden in so groter scande, 5[regelnummer] Dat si niet alleene en waren Ongebonder dan leeke scaren, Maer aerger vele ende min bedect. Die clergie heeft tsamen getrectGa naar voetnoot1) Ende dadent Donstane verstaen, 10[regelnummer] Omme dat hi hadde ontfaen Dat patriaercscap van Ingelant. Doe leidire an sinen bant, Of dat si leveden clerkelike, Of dat si lieten ghemeenlike 15[regelnummer] Der kerken goet ende voeren dane. Sulke nament hem so ane, Dat si hem betren niet en wouden; Dien liet hi thare niet behouden, Want Donstaen heeftse met rechte 20[regelnummer] Alle verwonnen in haren gevechte. Doch hebben sijt so verre besocht, An heren ende an baroenen brocht, Dat men die inder kerken saten Soude driven haerre straten, 25[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende diere uut verdreven waren Souden inder kerken varen. Alse dat was sachmen enen vane, Daer ons Heren beelde stont ane, Alse andie cruce staende ghescreven, 30[regelnummer] Ende sprac oft hadde ontfaen leven: ‘Dat en mach ghescien nemmermere, Dat die dinc also verkere.’ Die coninc ende alle die heren An dit wort hem te hant keren, 35[regelnummer] Ende loveden Gode, diet al kent; Dus wart ghent parlement gehent. Aldus scieden die clerken dane. Sidert quamen si up Donstane Parlementen omme die dine, 40[regelnummer] WantGa naar voetnoot2) hem qualike verginc; Want die solre, daer si up stonden, Die viel neder in afgronden, Ende si blevenre alle doot. Donstane en scadet clene no groot. 45[regelnummer] Nu staerf die coninc Edegaert,Ga naar margenoot+ Ende liet sinen sone Edewaert, Die sine crone ende sine zede Hilt met grotre machtichede. Dien maecte coninc sente Donstaen, 50[regelnummer] Al wilder menech jegen staen Vanden besten vanden rike. Na terde jaer wart hi mordelike Vermort van siere stiefmoeder, Ende EdelteetGa naar voetnoot3), hiet sijn broeder, 55[regelnummer] Was coninc in sine stede. Al waest dat Donstaen dit wee dede, Hine wilder jeghen stunen niet, Want hi des coninx sone hiet; Maer des daghes dat hine croende, 60[regelnummer] Met desen worde hijt hem loende: ‘Want di die crone es ghegheven Ent dinen broeder coste sijn leven, Sone sal dat zwert derGa naar voetnoot4) wrake ons Heren Van dinen huse hem niet keren, 65[regelnummer] Tote dat dijn rike es so verdoemt, Dat het an vremde lieden coemt. Dits dire quader stiemoeder scout, Diet di dede met ghewout.’ Dese miraclen die hier staen 70[regelnummer] Dede die bisscop Donstaen Van Cantelberghe, ende menege mede Die niet en staen hier ter stede. So heimelijc was hi onser Vrouwen, Dat hise sien mochte ende scouwen, 75[regelnummer] Ende metten mageden van hemelrike Horen singhen blidelike. Hier gaen wi ter ystorien weder, Die wi dor Donstane leiden neder.

[pagina 269]
Wat in keyser Otten tijt ghevel. XVI. Ga naar margenoot+ In keyser Otten XIIste jaerGa naar voetnoot1), Scrijft ons Segebrecht over waer, Quam Taxis coninc van Hongerien Ghevaren met sire paertien 5[regelnummer] In dat lantscap van Ytale. Ga naar margenoot+ Berengier die altemale Over berch was coninc ende here, Ende ontsach hem harde sere, So dat men sprac om gevouch, 10[regelnummer] Ende coninc Taxise in zoenen drouch X mudden peneghen te mieden, Up dat hi met sinen lieden Keren wilde in Hongerien Sonder strijt met sire partien. 15[regelnummer] In keyser Otten XVIde jaer Staerf te Coelne, dats waer, Die bisscop WinaertGa naar voetnoot2), een goet man. Den stoel van Coelne doe gewan Brune des keysers Otten broeder. 20[regelnummer] Beter, heilegher nochte vroeder Sone was in meneghe stat; Sine vite tellet wel dat. Hi brochte sente Pieters staf Te Coelne, die hem de paues gaf, 25[regelnummer] Ende ander heilechdoem mede, Datmen daer noch eert inde stede. In Otten XIXde jaerGa naar voetnoot3) So staerf, na menech orloge zwaer, Loduwijc coninc van Vrancrike, 30[regelnummer] Ende wart begraven coninclike Te Riemen, te sente Remijs. Hi hadde eene vrouwe wijs Te wive, die Gheerberghe hiet, Die hem twee sonen van hare liet: 35[regelnummer] Lottharis, die coninc daer naer In Vrancrike was XXXI jaer; Ga naar margenoot+ Sijn broeder was Karel genant, Die wart hertoghe in Brabant. Ene andere zuster dies gelike 40[regelnummer] Hadde keyser Otte in Vrancrike, Die hiet bi namen Heilewijf: Scone ende gheraect was haer lijf; Die hadde van Parijs Huge de grote. Sijn vader ende vele ghenote 45[regelnummer] Bleven bi Sassen versleghen, Daer simpel Karel hem quam jegen, Ende hiet Robbrecht die tyran. Bi desere Heilewijf Hughe wan Hughen Capetten, die mogendlike 50[regelnummer] Coninc wart in Vrancrike. Na coninc Loduwijcs simpels dootGa naar voetnoot4)Ga naar margenoot+ So wart gewijet die here groet, Lotharis, coninc van Vrancrike; Ende om te levene payselike, 55[regelnummer] Maecti siere moyen man, Hughen den groten, vorwaert an Hertoghe van al Vrancrike. Ende daer naer wel cortelike Staerf Huge die grote van Parijs, 60[regelnummer] Ende wart begraven tsente Denijs, Ende Hughe Capet wart daerna mede Hertoghe in sijns vaders stede. In dit jaer, seget Willem mi, Wart coninc gemaect EdwiGa naar voetnoot5) 65[regelnummer] In Ingelant, daer ic eerst af screef, Die sente Donstane verdreefGa naar margenoot+ In Vlaenderen ute Ingelant. Die was alre moenken viant. Vier jaer so drouch hi die crone, 70[regelnummer] Ende staerf verdreven ende onscone. Nu willen wi ten pauesen kerenGa naar margenoot+ Ende hare aventuren leren. Naer den Xden paues Jhan, Die vermorden sgraven Widen man 75[regelnummer] Met eenen cussine up sine mont, Alse ons dystorie maket cont, So wart paues een ander Jan. Ende want hi onwettelike wan Den stoel van Rome, es hi verdreven 80[regelnummer] Uter croniken ende niet bescreven.
[pagina 270]
Naer hem die sevende Leo quam, Die cortelike sinen ende nam. Daerna quam die sevende Stevene, Die na twee maent sciet vanden levene. 85[regelnummer] Daerna quam die XIste Jan, Ende vier jaer was hi daer an. Die VIIIde Leo quamer naer, Ende was paues meer dan drie jaer. Daerna quam die VIIIde Stevene, 90[regelnummer] Ende was verminct bin sinen levene Vanden Romeinen vander stat. Naer hem inden stoele sat Die derde Martijn meer dan drie jaer; Dander Agapitus quamer naer.
Van coninc Edegaerde van Inghelant. XVII. Ga naar margenoot+ Tien tiden dat keyser Otte trike Berechte sere vromelike, In sijn XXste jaer, so sat Te Rome paues indie stat 5[regelnummer] Die XIIste paues Jhan, Ende was sijns lijfs een dorper man. Doe viel int lantscap van Ytale Een donresteen, men weet dat wale, So groot dat menegen wonder dochte, 10[regelnummer] Hoene die lucht gedragen mochte. In vele steden, hebbe ic verheest, Dat die blexeme entie tempeest Braken kerken ende slougen doot Papen, liedenGa naar voetnoot1), clene ende groot. 15[regelnummer] Vreese ghesciede harentare, Dat wonder te seggene ware. In Otten XXIIste jaer Ghesciede wonder, dat menegen vaer Dede ende in menegher stede, 20[regelnummer] Ende daer men sonde om liet mede; Want vele lieden gecruust vonden Hare clederen indien stonden, Ende some cledere waren gedaen Of si lazerscap hadden ontfaen, 25[regelnummer] Ende men wiste waer af dat quam. Int ander jaer, alsict vernam,Ga naar margenoot+ Als coninc Edwi was verdreven, Wart in Ingelant verheven Ter cronen sijn broeder Edegaert, 30[regelnummer] Daer af, alse hi gheboren waert,Ga naar margenoot+ Donstaen den inghel horde spreken: ‘Pays ende vrede sal niet gebreken In Inglant, als dit kint regnert; Sente Donstaen hevet den sone wert.’ 35[regelnummer] XVI jaer was hi coninc daer, Ende bi naer in elc jaer Maecti niewe cloostre int lant. Kinnade, den coninc van Scollant, Van Cause coninc Maltun mede, 40[regelnummer] Enen hooft rovere die wonder dede, Hiet Maerceris indie lants tale, Die Waloysche coningen also wale, Diere vive waren indien stondenGa naar voetnoot2), Hevet hi met vare so ghebonden, 45[regelnummer] Dat hise zweren dede bi Gode Euwelike tsine tsinen ghebode. Die dedi alle te Lonnen comen, Ende heeftse in een scip ghenomen, Daer hi voren selve in sat, 50[regelnummer] Ende deedse royen duer die stat Lanx der Teemsen teere scaren, Te siene dat si onder hem waren. Sinen name wart so groet mettien, Dattene quamen bezien 55[regelnummer] Sassen, Deenen, Vlaminghe mede; Al daer drierande sede Die Ingelsche af leeren begonden: Ongemate wreetheit gelijc honden Leerden si vanden Sassen; 60[regelnummer] Vanden Deenen es hem angewassen Dat si drinken sonder gront; An die Vlaminghe leerdsi tier stont Sachte leven naer des vlees wille, Ledicheit ende liggen stille. 65[regelnummer] Bisscop Donstaen wart geware, Dat in Ingelant doe was mare Dat dat drinken so upghinc.
[pagina 271]
Doe visierdi niewe dinc; In nappen met diepen gronde 70[regelnummer] Dedi slaen ter selver stonde Lange prieme, some van goude, Some van selvere; want hijt woude, Dat niemen vorder drinken soude, Die wilde datmen niet en scoude, 75[regelnummer] Noch doen drinken eenegen manGa naar voetnoot1), Dan dat hem die prieme quamen an.
Van coninc Edegaerds vromecheit. XVIII. Ga naar margenoot+ Dese conic Edegaert Hadde Inglant so bewaert, Dat gheen here was no vuerste Die den lande roven duerste, 5[regelnummer] Noch gheen rover en waser bleven, Dan die aventuren wilde sijn leven; Noch nieweren en liet hi in al sijn lant, Daer hijt bevreeste ende vant, Wulf noch bitende beeste doe. 10[regelnummer] Oec gheboot hi mede daertoe Den coninc van Wales Wijdwale, Ga naar margenoot+ Dat hi hem elx jaers also wale CCC wulve ghave te tribute. Binnen drien jaren vinc hise so ute, 15[regelnummer] Dat hi ontboot ten vierden jare, Dat binnen Waels geen wulf en ware. Magher was hi van lachamen, Ende vele machts daer in te samen. So staerken en condi ghesien, 20[regelnummer] Hine wilde worstelen jegen dien. Oec sorgedi dattem sulc een spel Noch te live soude sijn te felGa naar voetnoot2). Na Paschen hiet hi telken jare, Dat sijn scipvolc te samen ware. 25[regelnummer] So voer hi danne sijn lant al omme, Oest, West, Zuud, al tere summe, Om te vreeschene oft hi vonde Roveren eenegen tier stonde. Winters es hi tlant dorreden 30[regelnummer] Van lande te lande, van stede te steden, Omme te proevene of die heren Recht vercopen of verkeren. Up eenen tijt heefti gheacht Dat hi varen wilde ter jacht, 35[regelnummer] Ende hevet bisscop Donstane gebeden, Die daer bi hem was ter steden, Dat hi die messe niet an en name, Eer hi selve wederquame. Alse het quam ter rechter tijt, 40[regelnummer] Nam Donstaen dat heilege abijt Ende ginc ten outare staen, Ende beidde of hi quame saen. Up sine aerme heefti hem gerust, Ende omdat hem slapens lust, 45[regelnummer] Es hi up sinen aerm gelegen. Doe wart hi inden troen gedregen Gheestelike ende horde mede Die ingelen loven die drievoudichede, Die songhen kyrieleison. 50[regelnummer] Wel onthilt hi ghenen sonGa naar voetnoot3), Ende es them selven weder comen, Ende hevet gevraget ende vernomen, Of die coninc iet quame doch. Men seide: ‘Here, neen hi noch.’ 55[regelnummer] Echt rusti ter selver stede, Ende viel echt in siere gebede. Sijn gheest wart oec gedregen boven, Daer die inghelen Gode loven Ende men: ‘Yte, missa est,’ sanc, 60[regelnummer] Ende antworden Gode lof ende danc. Na Deo gratias quam Donstaen Weder te hem selven saen, Entie heren quamen dare, Ende seiden dat die coninc comen ware. 65[regelnummer] Doe seidi: hi hadde messe gehort, Ende hine soude ghene andre vort Noch weder lesen noch singen. Doe vragedemen hem bi wat dingen. Doe seidi wat hi hadde gesien,
[pagina 272]
70[regelnummer] Ende verboot den coninc nadien, Dat hi nemmermeer en jage Ga naar margenoot+ Voert meer inden Sonnedaghe. Dat kyrieleison, dat hi schone Singhen horde inden trone, 75[regelnummer] Leerdi sinen clerken vort. Noch so vintmen menege port In Inglant daert es gescreven, Ende daerre memorie af es bleven. Dit was in keyser Otten daghen. 80[regelnummer] Nu willen wi ter jeesten draghen.
Hoe dAelmannen die keyserstat ghecreghen. XIX. Ga naar margenoot+ In Otten XXVste jaer Staerf sente Wibrecht overwaer, Die in Brabant, alsict las, Een over edel grave was, 5[regelnummer] Ende Gembloys oec van sire erven Maecte om sire zielen bederven. Ga naar margenoot+ Int naeste jaer bleef in Vlaendren dootGa naar voetnoot1) Die grave Arnoud, diemen hiet groet Om grote dueget die hi dede. 10[regelnummer] Hi maecte te Brugge indie stede Ene canesie in sente Donaes kerke, Ende settre in canoenke ende clerke, XII provende hem te behoudene. Want sijn oudervader Boudene, 45[regelnummer] Diemen hiet yserijn bi toenamen, Hadde daer, eer die Deenen quamen, Sente Donase van Riemen ghehaelt, Ende dese hevet die provenden betaelt. Dese Arnout hadde eene vrouwe, 20[regelnummer] Hiet Adele, goet ende ghetrouwe, Die des graven dochter was Van Vermendoys, alsict las, Daer hi den jongen Boudene an wan, Die naer hem nam Vlaendren an. 25[regelnummer] XLVI jaer was Arnout grave, Ende was begraven met groter have Te Ghent upten berch Blandijn, Daer nu die swarte moenke sijn. Die kerke stichti met sire haven, 30[regelnummer] Aldaer hi in leghet begraven. Int jaer dat grave Arnout staerf, So verwerrede ende verdaerf Die Roemsce kerke met scanden groot, Want die paues Agapitus was doot, 35[regelnummer] Ende was paues die XIIste Jan, Sijns lives een oncuusch man. Dicken was hi dies gecastiet, Want hi als een vermalendijet Sine amie hilt al openbare. 40[regelnummer] Doe dies die kerke wart geware, Hebben si om keyser Otten gesent, Die nochtoe niet was keyser bekent Vander heilegher kerken van Rome, Dat hi merke ende ghome 45[regelnummer] Vander Roemscer cronen dien staet, Want die paues ware quaet; So dat selve die paues Jan Sijn merken oec leide daer an, Ende hevet der wroegers boden gevaen. 50[regelnummer] Selken dedi die hant afslaen,Ga naar margenoot+ Ende sulken die nese afsniden, Eer si ten keyser mochten tiden; Doch dats Otte gheware waert, Ende sette te Rome sine vaert 55[regelnummer] In sijn XXVste jaer, Dat hi crone ontfinc voer waer Tote Aken over tDuutsche lant, Ende quam tontfane in sine hant Lumbaerdien ende Tuscane, 60[regelnummer] Entie Roemsce crone te vangen ane. Tien tiden was een coninc fier In Ytale, hiet Berengier, Die hem keyser heten dede, Ende was die vierde Berengier mede, 65[regelnummer] Die nader Kaerlinghe ghewelt Tlant van Lumbaerdien helt. Dese dede den keyser enten lande Vele scaden ende scande, Ende hadde eene vrouwe ghevaen, 70[regelnummer] Die weduwe was, hebbic verstaen, Eens Lotharis die keyser hiet In Lumbaerdien, alsemen siet,
[pagina 273]
Voer desen fellen Berengier. Otte quam up hem stout ende fier, 75[regelnummer] Ende hevet Berengiere verdreven, Entie vrouwe uten karkere verheven, Aldaer soe in lach ghevaen, Entie vrouwe te wive ontfaen, Ende hilt die feeste vrie 80[regelnummer] Indie stat te Pavye Up Kerstdach na sine maniere. Sindent vinc hi Berengiere, Ende sendene in Beyeren gevaen, Ende voer tote Rome saen, 85[regelnummer] Daer hi grootlike was geheert Ende keyser ghesakereert. Dit was deerste Duutsche man Die die keysercrone gewan, Sindent dat die Karlinge verloren 90[regelnummer] Dat rike, alset staet hier voren. Dat keyserike wart altemale Afghenomen dien van Ytale, Ende wart den Aelmannen gegeven. Noch heden so eist met hem bleven.
Hoe keyser Otte Rome belach. XX. Ga naar margenoot+ In Otten XXVIste jaer Versaemde men verre ende naer Die bisscoppen van Ytale, Om ene consilie te houdene wale. 5[regelnummer] Daer wart gewroeget die paues Jan Van dingen daer scande lach an. Daer was hi driewaerf gedaghet. Ten lesten hem so wanhaghet, Dat hi te vorschine es comen, 10[regelnummer] Maer sine consilie es niet genomen. Ontset wart hi daer ter stede Ende een ander ghecoren mede, Die Leo hiet ende leec oec was. Nochtan so ghehinghde das 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die keyser entie cardenale. Dus dede die Leo altemale Dat den paues te doene bestaet, Maer cortelike verkeerde de raet. Die Romeinen, die daer te voren 20[regelnummer] Trouwe den keyser hadden gesworen, Namen weder den paues Jhan, Ende maecten enen send nochtan, Daer sijt al in maecten onwet Dat paues Leo hadde gheset. 25[regelnummer] Oec mede die paues JanGa naar voetnoot1) Die Romeine daertoe nochtan Den keyser daer anestreden, Die te Rome lach binder steden Ende ruste met cleenen here; 30[regelnummer] Doch hadden die Duutsce sulke were, En hadt die keyser niet benomen Entie paues Leo, diere was comen, Die Romeine waerre alle bleven. Paues Leo hevet so bedreven, 35[regelnummer] Dat die Romeinen alle te samen Weder tes keysers hulde quamen, Ende hebben paues Leo ontfaen. Doe sciet die keyser van Rome saen, Ende paues Leo hevet versien, 40[regelnummer] Dat menne verraden wille mettien, Ende vlo den keyser anGa naar voetnoot2). Saen die valsce paues Jan Wart berovet vanden live, Daer hi met eens mannes wive 45[regelnummer] Hadde sine ghenouchte groot; Daer slougene die duvel doot. Sonder bijechte es hi bleven. Nu hebben die Romeine gedreven Jegen den ect, dien si zworen 50[regelnummer] Keyser Otten daer te voren, Dat si sonder bi hemGa naar voetnoot3) mede Paues meer cosen indie stede. Enen niewen paues hebsi verheven, Hiet Benedictus, dus eist bescreven, 55[regelnummer] Ende was die vijfte vander name. Dit was den keyser onbequame, Ende want dat si daden tghone
[pagina 274]
Jeghen hem ende sinen sone, Dien si hadden gedaen den eet, 60[regelnummer] Dies togedi dat hi hem was wreet, Ende besat Rome die stat, Ende makedse daer so mat Beede met hongre ende met stride, Dat sijs int ende waren blide, 65[regelnummer] Dat si den paues Leo ontfingen, Ende sijs oec moesten gehingen, Datmen Benedictus verstiet, Ende hi niet alleene en liet Des paues name vander stede, 70[regelnummer] Maer hi wart ondordijnt mede Van paues Leo, hoe soet quame, Ende ontseit oec priesters name. Omtrent haddi een half jaer Paues gheweest aldaer. 75[regelnummer] Ga naar margenoot+ Keyser Otte heeftene ghevaen Ende in enen kaerker ghedaen, Daer hine vermorderen dede, Alse die croniken scriven mede, Ende doe wart Leo na dat 80[regelnummer] Paues van Rome indie stat.
Vanden hove dat Otte hilt. XXI. Ga naar margenoot+ Nu quam keyser Otte daer naer In sijn XXVIIIste jaer, Ende hilt tAken ene feeste, Ene die scoenste entie meeste 5[regelnummer] Diemen in langhen versach, Rechts up eenen Tsinxene dach. Daer quamen siere zuster kinder Van Vrancrike ter feesten ghinder, Entie moedere beede te gader; 10[regelnummer] Want coninc Heinric, Otten vader, Gaf Gheerberghen in Vrancrike, Siere dochter, coninc Loduwike, Die simpel bi toenamen heet, Alset hier te voren steet. 15[regelnummer] Soe was moeder van coninc Lothare, Die crone drouch in ghenen jare, Ende Karel sijn broeder was in Brabant Tien tiden hertoghe becant. Gheerberghen zuster, hiet AwijtGa naar voetnoot1), 20[regelnummer] Die gaf die vader in siere tijt Hughen den groten van Parijs, Dies ic u maecte hier voren wijs; Die drouch Huge Capette den grave Ende andere kindere, daer ic swige ave. 25[regelnummer] Dese twee zustre quamen ghinder Ter feesten met some haren kinder. Daer was die bliscap also groot, Dat noint te voren dies genoet, Noch oec sidert dies ghelike 30[regelnummer] Van Aelmaengen, van Vrancrike Die twee gheslachten vernamen: Also vro sijn si te samen. Te desen tiden dat dit ghevel,Ga naar margenoot+ Wart te sente Quintijns also wel, 35[regelnummer] Indie kerke die staet in yleGa naar voetnoot2) In die Summe al nu ter wile, Ghemaect ene aerme prioreit. Sidert wardt also breit, Dat het abdie wart daer naer. 40[regelnummer] Noch so staen twee pitte aldaer, Inden eenen was sijn hooft vonden, Inden andren sijn lachame, tien stonden Dat EusekiaGa naar voetnoot3) van Rome daer quam, Ende soe hare siene daer nam, 45[regelnummer] Dat soene uten watre verhief, Ende dit was, seghet die brief, Naer sine doot LV jaer. Soe grouf den maertelare daer naer Aldaer nu sine kerke staet, 50[regelnummer] Upten berch, dus drouch haer raet. Sente Eloy vanten sint daer, Alsemen screef ons Heren jaer DC. L ende zevene, Ende leide den here van hogen leveneGa naar margenoot+ 55[regelnummer] In eenen fiertre, daer hi in lach Sidert harde menegen dach. In desen tiden so ghevel, Dat die Deenen also wel Hem hilden ane die afgode
[pagina 275]
60[regelnummer] Alse an Jhesus Cristus gebode, So dat een clerc in ene stat, Die Poppe hiet, bi hem sat Te waerscepen in vroilichedenGa naar voetnoot1), Ende si jeghen heme streden 65[regelnummer] Van goden ende van afgoden, Entie Deenen dit vort boden, Ende lijeden al openbare, Dat Jhesus Cristus een god ware, Maer die goden ende hare mogenthede 70[regelnummer] Waren ouder ende meerre mede. Poppe wederseide tgebot, Ende seide: ‘Jhesus Cristus es God Warachtich ende God alleene, In drien personen, in godheit ene.’ 75[regelnummer] Aralt die coninc vanden Deenen Began hem rumen ende steenenGa naar voetnoot2), Ende hiet den clerc dat het behoeve, Dat hi sijn ghelove proeve Met orconden, dat het si claer, 80[regelnummer] Sijn ghelove, ende waer. Poppe seide: ‘Ic doet ghereet.’ Die coninc hiet daer maken heet Een groot yser, dicke ende zwaer, Ende dat men dan dat gloye daer. 85[regelnummer] Den clerc eist indie hant gheleghet, Ende men heet hem dat bijt dreghet. Dat drouch Poppe ende en liets niet Alse langhe alsemen hem hiet, Sonder quetsinge, groot of clene. 90[regelnummer] Die coninc ende sijn volc ghemene Hebben dafgoden al vergeten Ende willen de rechte gelove weten, Ende Poppe die clerc wel gheraect Wart sidert bisscop ghemaect.
Van sente Pieters banden. XXII. Ga naar margenoot+ In Otten XXIXste jaerGa naar voetnoot3) Staerf in Vlaendren overwaer Grave Boudene, grave Arnouds sone. Drie jaer hadde ghesijn die ghone 5[regelnummer] Grave in Vlaenderen naden vader. Die heren groevene allegader Te Senthomaers, want men seghet Dat hi te sente Bertijns leghet. Dese Boudene, dese nieuwe man, 10[regelnummer] Ene vrouwe te wive ghewan, Des hertoghen Hermans dochter van Sassen, Daer hem kindere af sijn gewassen: Machtilt hiet die vrouwe bi namen. Enen sone wonnen si te samen, 15[regelnummer] Die Arnoud die jonghe hiet, Dien de vader na hem liet. XXI jaer haddi in die hant Naden vader Vlaenderlant. Na des IXde Leuwen dootGa naar margenoot+ 20[regelnummer] (Die paues was ende here groot, Al waest sere jegen die stat, Ende hier omme ordineerdi dat, Wie dat paues soude sijn daernare, Dat het biden keyser ware), 25[regelnummer] Doe wart paues die XIIIde Jan: Wel naer VIII jaer was hijt dan. Doch heeftene die bailliu gevaen Van Rome ende leidene saen In Saempaenyen min dan een jaer. 30[regelnummer] Doe quam keyser Otte daer, Ende die paues wart dor dat Weder ghebrocht indie stat, Entie keyser hevet gewroken, Datmen den paues so dorste stoken. 35[regelnummer] In Otten XXXIIste jaerGa naar margenoot+. So was een sijn grave daer Te Rome vanden duvel beseten, Die hem selven na hadde tereten. Doe hiet die keyser ghenen man 40[regelnummer] Leden vorden paues Jan, Dat hi den man dor ghenade Sente Pieters bande om den hals dade, Daer hi wilen in Neroens tiden Die vangnesse in moeste liden. 45[regelnummer] Die valsche clerke twee waerf quamen
[pagina 276]
Ende eene andere ketene namen, Ende leidense upten verwoeden man; Maer daer was ghene bate an. Ten lesten men so verre sochte, 50[regelnummer] Datmen die selve ketene brochte. Doe riep die duvel ende mesbarde, Ende vlo henen siere vaerde. Diederijc, bisscop van MesGa naar voetnoot1), Stonter bi ende mercte des. 55[regelnummer] Sine hant slouch hire an saen Ende seide: hine laetter niet gaen, Men sla hem die hant af tier tijt; So dat die keyser brac den strijt, Ende bejagede anden paues Jan, 60[regelnummer] Datmen gheven soude den man Tfingerlijn, dat hi hadde bevaen. Tgheent was ghinder afgedaen, Ende het gaf hem die paues Jan, Ga naar margenoot+ Ende daer toe mede nochtan 65[regelnummer] Gaf hi hem sente Pieters haer, Ende sente Stevens bloet daer naer, Ende van sente Laureins roester mede. Dit brochti te Mes indie stede Met reliquien vele daer toe, 70[regelnummer] Ende leit in eene kerke doe Tote sente Vincens in yleGa naar voetnoot2), Diemen over somege wile Stichte indie eere der maertelaren, Daer si al noch sijn te waren.
Keyser Otten doot. XXIII. Ga naar margenoot+ In Otten XXXVIste jaer So was doot, lesen wi vorwaer, Die paues van Rome, die XIIIde Jan. Ga naar margenoot+ Benedictus den stoel ghewan, 5[regelnummer] Die de seste was vander namen. Die Romeine hem sijn leven namen Ende versmordene met bittren crude. Ga naar margenoot+ Daer na coren die Roemsce lude Eenen anderen, die Donus hietGa naar voetnoot3). 10[regelnummer] In dit selve jaer, alsemen siet, So bleef keyser Otte doot. Sine vite, vul dogeden groot, Screef WindelincGa naar voetnoot4) een moenc wel. Hoort wat desen Otten ghevel: 15[regelnummer] An sinen wive, der Lumbaerdinne,Ga naar margenoot+ Wan hi in huwelijcs minne Eenen sone, die Otte hiet, Dien hi trike na hem liet. Dese maecte eene kerke 20[regelnummer] In Magedenborch van dieren gewerke, In des groets sente Maurisis eere. Die maecti rike harde sere. Dese brachte ten kerstijnhede Vele heidijnre lieden mede, 25[regelnummer] Die sinen lande woenden bi, Ende staerf alse een here vri, Ende was te Magedenborch begraven In sine kerke met groter haven. Otte die jonge, Otten sone,Ga naar margenoot+ 30[regelnummer] Ontfinc trike alse die ghone Die biden vader quam ter eeren, Ende dat was int jaer ons Heren DCCCC LXX ende viere, Ende was stout ende goedertiere. 35[regelnummer] X jaer so drouch hi de crone Vanden keyserrike te lone. In sijn ander jaer, alse wijt horen,Ga naar margenoot+ Was na Donus paues ghecoren Bonefacius die seste, 40[regelnummer] Die der weldaden ghemeste, Want hi vele rijcheden nam Te sente Pieters, ende quam Te Constantinobele ghevloen. Sidert keerdi naer dit doen 45[regelnummer] Te Rome weder ende brochte den scat. Enen cardenael was hi gehat, Hiet Jan; dien dedi vaen Ende sine ogen uutsteken saen. Van deser dine quam saen de wrake,
[pagina 277]
50[regelnummer] Want men mordenne om de sake. Ga naar margenoot+ In jongen Otten ander jaer So wart te Rome paues vorwaer Die VIIde Benedictus bi namen, Ende waest meer dan VIII jaer tsamen. 55[regelnummer] Int selve jaer, seget Segebrecht, So wart een staerc winter echt, So datmen dat ijs liggen sach Al van alreheileghen dach Tote dat half Maerte quam. 60[regelnummer] Int selve jaer, alsict vernam, Staerf coninc Edegaert van Inglant. Naer hem so nam trike in hant Edewaert sijn sone, ende was daer Ga naar margenoot+ Coninc int lant vierdalf jaer. 65[regelnummer] Sente Donstaen wijede desen Jegen den wille, alse wi lesen, Der stiemoeder enter baroene, Die hem pijnden te wijene te doene Een kint min dan van VIII jaren, 70[regelnummer] Om dat si wilde te waren Selve regneren boven tkint. Hier omme soe ene mordaet vint: Daer Edewaert quam vander jacht, Ende sijn ghesinde inder nacht 75[regelnummer] Ghesceden was in meneger stede, Dedi omme drinken bede, Ende daer hi dranc ter selver ure, Wart hi ghesteken aldurenture. God togede sine miraclen daer, 80[regelnummer] Want snachts sceen up hem tlicht claer, Ende daer wart gesont een stomme, Ende een creupel genas, een cromme. Elfride die coninghinne, Sijn stiefmoeder, met fieren zinne 85[regelnummer] Quam daer ghereden up een paert, Dat en mochte achter no vorwaert, Teersten dat die stede sach, Daer die dode coninc lach, Nochtanne slouchment onsochte; 90[regelnummer] Doch datmen hare een ander brochte, Ende dat bleef stedich inder wijs. Dit sach een clerc, hiet EdelfrijsGa naar voetnoot1) (Die jegen Donstane int gedinge Vanden clerken sonderlinghe, 95[regelnummer] Die leeden onclerkelijc leven, Hem met fierheden hadde verheven, Alsic hier voren besciet wel, Daer die solder nedervel), Ende hevet den doden up verheven, 100[regelnummer] Ende hevet hem sepulture gegeven. Te Sestoene brochtmen ter erde Eerlike naer coninx werde. Edelfride die coninghinne Ontfinc sulc berou van zinne, 105[regelnummer] Dat soe die hare drouch naest tfel, Ende updie erde sliep also wel Sonder orcussijn al haer lijf. Het was een uutscone wijf, Maer moyenlijc ende sere onsochte, 110[regelnummer] Dat Ingelant sware becochte.
Coninc Lottharis orloghe. XXIIII. In jongen Otten vierde jaerGa naar margenoot+ So was van namen groet ende claer Sente WittochGa naar voetnoot2), bisscop van Praghen, Diemen ververmde in sinen dagen 5[regelnummer] Ende men hietene Adelbrecht, Ende predecte onse gelove recht Onder een quaet heydijn diet, Diemen Weenden tien tiden hiet. Oec voer hi in HongerienGa naar margenoot+ 10[regelnummer] Beede predeken ende castien. Den eersten coninc, die kerstijn waert Vanden Hongren ande vaert, Dien brachti ten kerstinen levene,Ga naar margenoot+ Ende wart heilech ende heet sente Stevene. 15[regelnummer] Vele Hongren vingen toepsel ane. Doe leet hi vort dor Pollane, Dat lant was kerstijn, die troesti mede Te blivene ant kerstijnhede. In Prucen setti sine vaert,Ga naar margenoot+ 20[regelnummer] Aldaer hi gemaertelijt waert, Daer God sidert omme dede Menege miracle te meneger stede. In keyser Otten vijfte jaerGa naar voetnoot3),Ga naar margenoot+
[pagina 278]
Dat in payse stont verre ende naer 25[regelnummer] Dat kerstijnrike up ghenen dach, Otte selve tAken lach, Quam ghevaren geweldichlike Coninc Lotharis van Vrancrike, Des keysers neve van Loreine, 30[regelnummer] Om te winne berch ende pleine Ende te scadene den keyserrike. Die keyser sach geweldichlike Die Fransoyse up hem comen, Ende es onversien upghenomen, 35[regelnummer] Alse die gheens strijts was in wane, Ende voer heimelike van dane, Alse diet betren niet en mochte Entie hem te wrekene dochte. Die Fransoyse voeren tlant dure 40[regelnummer] Ende roveden alle die ghebure, Wanter niemene jegen helt Weder orloghe nochte velt, Ende sijn metten rove gekeert. Otte siet hem dus onteert, 45[regelnummer] Ende gadert onghetellet here, Ende ontbiet den coninc dat hi hem were: Hi sal in sente Remijs daghe Vrancrike souken sonder saghe, Alse hi dede: hi quam int lant 50[regelnummer] Rovende, bernende, dat hijs vant. Omtrent Lodine ende Riemen Ne mochtem verweren niemen; Omtrent Sissoen ende Parijs Verbrandijt al in sulker wijs, 55[regelnummer] Sonder alleenlike liet hi Telker stat die kerke vri. Dat herdi tote sente Andries dach. Ten keerne, eer hi hem besach, Ontfinc hi scade al ombewaert 60[regelnummer] Achter in sijns heren staertGa naar voetnoot1). In keysers Otten seste jaer Sachmen inden hemel al claer Vechten lieden, indier maniere Oft si waren al van viere. 65[regelnummer] Dat was up sente Symoen ende Juden Datmen daer sach die Gods cracht. (nachtGa naar voetnoot2), In dit jaer, scrijft dIngelsce Willem, So trac Ingelant an hem Edegaerts sone, Edewaerts broeder; 70[regelnummer] Edelfrijt die was sijn moeder, Die Edewaerde vermordren dede Om den sone te verheffene mede. Dit was die coninc Ethelreet.Ga naar margenoot+ X jaer haddi, alsemen weet, 75[regelnummer] Alsemen sinen broeder vermorde; Ende alse hi die mare verhorde, Dat sijn broeder vermort ware, Viel hi in groten mesbare, So dat die moeder wart verwoet. 80[regelnummer] Een trop kersenGa naar voetnoot3), die daer stoet, Greep soe thant in haren hande, Ende slouch den sone inde tande, Ende onthilt nie slach in slach, Onthier ent kint in onmacht lach, 85[regelnummer] Ende soc om hem weende mede. Vort meer bleef het sine zede, Dat hijt niet gedogen mochte, Datmen kersen voer hem brochte. Desen croende sente Donstaen; 90[regelnummer] Ende daer hi crone soude ontfaen, Sprac Donstaen vor dat volc groet: ‘Om dattu bi dijns broeders doot Best geclommen teser eere, So hore twort van onsen Here. 95[regelnummer] Dire moerdadegher moeder sonden Enter gherre, die de mort vonden Dat dijn broeder wart versleghen, Die en werden niet afgedwegen, Daer ne moet noch omme sterven 100[regelnummer] Menech Inghelsch ende verderven, Ende sullen ghescien swaerre dinge, Dant noit dede van aneginghe.’
Des jongs Otten doot. XXV. In jongen Otten sevende jaerGa naar margenoot+
[pagina 279]
So worden met miraclen claer Te Wintershove up AspengouwenGa naar voetnoot1) Verheven, daert de menege scouwen, 5[regelnummer] Sente Landoalt, sente Adriaen, Ende andre heilege, die ontfaen Int kerchof waren ende daer bekent, Ende ghevoert tsente Baves te Ghent, Daer menege miracle ghesciede 10[regelnummer] Inden weghe vordie liede. Ga naar margenoot+ Dese Otte nam te wive Ene edele vrouwe van reinen live, Diemen Theophana hiet, Ende was dochter, alsemen siet, 15[regelnummer] Theophanus, die keyser sat Te Constantynoble indie stat. Die vrouwe hi te wive verwaerf Twee jaer eer sijn vader staerf, Daer hi Otten sinen sone an wan, 20[regelnummer] Dien sident trike quam an. Ga naar margenoot+ Dese Otte in sijn VIIIde jaer Sette sinen zin daer naer Om Poelgen ende om Calabren mede, Dat onder sine mogenthede 25[regelnummer] Theophanus die keyser helt Van Constantinoble met ghewelt, Want het hinc ant Griexe rike; Maer hi wilt winnen mogendlike, Om dat der Roemscher crone blive, 30[regelnummer] Ga naar margenoot+ Omme die naerheit van sinen wiveGa naar voetnoot2), Die des keysers dochter was. Die Grieken worden gheware das, Dat keyser Otte sijn hant Setten wilde an haer lant, 35[regelnummer] Ende traken ane hem ghemeene Die heidine, diemen hiet Agareene, Ende quamen in Calabren te wighe Jegen Otten met groten prighe. Otte hadde mettem in der waerde 40[regelnummer] Duudsche, Vlaminge ende Lumbaerde, Ende Romeinen een groot deel. Den wijch verloes hi al gheel, Ende bleef naer doot al inden strijt Dat met Otten was tier tijt. 45[regelnummer] Otte waende ontswemmen saen Ende bleef van sciplieden ghevaen, Die sijns ne hadden ghene conde, Maer dattene ter selver stonde Een coepman kende van Slavenien, 50[regelnummer] Die sijns niet en wilde lijen. Die maket der keyserinnen cont Enten bisscop van Mes tier stont,.... Dat hi nauwelike bi hem ontbrac Ende ontreet in sijn ghemacGa naar voetnoot3). 55[regelnummer] Sine baroene waren alle Droeve vanden onghevalle; Die keyserinne bleef in spotte, Dat met sinen here die keyser Otte Van haren volke was verwonnen. 60[regelnummer] Des begonden hare verjonnen Die grote heren omme dat, Ende wart mettem allen gehat. Dese Otte, diemen heet den jongenGa naar voetnoot4), Hevet Lotharise so bedwongen, 65[regelnummer] Die coninc was in Vrankerike, Dat si quamen ghemeenlike Te samen spreken up ene riviere, Ende maecten pays inder maniere, Dat Lotharis euwelike 70[regelnummer] Verswoere Loreine ende Lottrike An te soukene enech recht, Ende hier bi endde dat ghevecht. Otte lach in sinen tienden jare Te Rome binnen, van zinne zware 75[regelnummer] Omme sine scande, om sine scade, Ende viel in dusgedaenen wanrade In evele ende bleef daer doot. Die princen dreven werringe groet, Wie dat keyser wesen soude.
[pagina 280]
80[regelnummer] Sulke paertie waser die woude, Dor die hate der keyserinnen, Haren sone trike afwinnen, Omme dat soe metten prencen spotte (Nu hiet ghene jongelijnc Otte), 85[regelnummer] Ende wilden trike mogendlike Gheven van Beyeren Heinrike, Die tkint Otten mettem helt In vaster hoeden, met ghewelt; Maer die prencen hebbent hem genomen 90[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende hebbene ter cronen daen comen.
Lottharis doot van Vrancrike. XXVI. Ga naar margenoot+ Otte die derde quam ter eeren Int carnation ons Heren IX hondert ende LXXXIIII, Ende was XIX jaer keyser machtich. 5[regelnummer] Ga naar margenoot+ In sijn vierde jaer bleef dootGa naar voetnoot1) Lotharis die here groot, Die crone drouch in Vrancrike, Ende liet na hem Loduwike, Die lettel meer dan een jaer 10[regelnummer] Na den vader was coninc daer. Int selve jaer staerf in VlaenderlantGa naar voetnoot2) Die grave, jonge Arnout genant, Alse hi XXI jaer Grave hadde ghewesen daer. 15[regelnummer] Sussanne hiet sijn wijf, die vrie, Berengiers dochter van Lumbardie. Soe drouch Bouden metten baerde, Die Vlaenderen hilt metten zwaerde, Ende was XLVII jaer 20[regelnummer] Grave in Vlaendren over waer. In dit selve jaer, eist becantGa naar voetnoot3), Staerf dander grave van Hollant Diederic, des graven Diederics sone. In weet hoe lange regnerde de gone; 25[regelnummer] Maer sijnt dat sijn vader ontfinc Tgravescap vanden Vrancscen coninc, So waren si graven inden live C jaer XX ende vive. Des eersts Diederics doot es niet bescreven 30[regelnummer] In wat jare hi es bleven: Ondanc hebbe dies Egmonde, Dat hi stichte ende eerst begonde. Dese ander Diederic maecte de kerkeGa naar voetnoot4) TEgmonde van steninen gewerke, 35[regelnummer] Dat sijn vader houtijn maecte. Moenke settire in, wel geraecte, Ende hevet die nonnen danen verdreven, Diere sijn vader in hadde verheven, Ende gaf hem rente, groet goets waert. 40[regelnummer] Sijn wijf, mijn vrouwe HildegaertGa naar voetnoot5), Gaf die diere tafle waert, Die noch staet upten outhaer, Ende een ewangelie bouc niet clene, Daer gout an was ende diere stene. 45[regelnummer] Dese vrouwe drouch haren man twee sonenGa naar voetnoot6): Die outste hiet Arnout, enten gonen Bleef dat gravescap, alst was recht; Dander sone hiet Eghebrecht, Ende wart clerc van sulker manieren, 50[regelnummer] Dat hi sijnt bisscop wart te Trieren. Arnoud, sijn broeder, te wive namGa naar voetnoot7) Ene hiet Luudgaert, alsict vernam, Theophanen zuster der keyserinnen, Theophanus dochter, alse wijt kinnen, 55[regelnummer] Die keyser in Grieken was. Die derde Otte, nu merket das, Was Luudgaerden zuster sone. Dit huwelijc, nu merket tgone, Dede Arnout binnen sijns broeders levene.Ga naar margenoot+ 60[regelnummer] Hier bi quam keyser Otte te gevene, Duer Luudgaerde sire moeder lieve, Den anderen Diederike brieve, Dat Hollant bleve sijn erve allene, Dat sijn vader hilt te leene. 65[regelnummer] Die selve Diederic, de grave coeneGa naar voetnoot8), Brochte van Nordeke sente Geroene,
[pagina 281]
Ende voerdene tote Egmonde, Daer hi leghet al nu ter stonde, Ende waerre gheleit, hi ende sijn wijf, 70[regelnummer] Indie erde na dit aerme lijf. Grave bleef hi naden vader Omtrent V jaer alte gader. Ga naar margenoot+ In des derden Otten vijfte jaerGa naar voetnoot1) Staerf coninc Loduwijc vor waer, 75[regelnummer] Alse hi een jaer ende lettel mere In Vrancrike hadde gesijn here, Sonder broeder ende kint. Die Fransoyse hebben ghesint Om Karele, hertoghe van Brabant, 80[regelnummer] Die quam te tragelike int lant, Ende Hughe Capet, grave van Parijs, Die naradich was, stout ende wijs, Hevet hant an Vrancrike geslegen Entie crone an hem ghedreghen, 85[regelnummer] Ende regneerde IX jaer, Wient lief was ofte swaer. Ga naar margenoot+ Nu latic u een stic dit bliven, Ende sal u vanden pauesen scriven, Die hier voren te Rome besaten 90[regelnummer] Den stoel, some te haerre baten. Na Benedictus, die was de sevende, Die was VIII jaer paues levende, Wart paues die XIIIIdeGa naar voetnoot2) Jan; Dien besaten die Roemsce man 95[regelnummer] In eene borch, ende staerf daer: Paues was hi min dan een jaer. Die XVde Jan quamer naer: Vier maent was hi paues daer. Doe wart paues die XVIde Jan. 100[regelnummer] Die partrijs Cressent street desen an Ende verdrevene uter stat; Maer doe vernam die patrijs dat, Dat hi om Otten senden woude, Ende haeldene weder also houde, 105[regelnummer] Ende maecte sinen vrede, Daer hi wijsheit ane dede. Na desen Janne wart ghecoren Een Gregorius, alse wijt horen, Die van Sassen gheboren was, 110[regelnummer] Die teerslen Brune hiet, alsict las, Een vandes keysers neven, Ende wart bi hem paues verheven. Derdalf jaer hi deere besat; Doe quam die partrijs vander stat, 115[regelnummer] Cressent, ende staker up met gewelt Enen die rike was int ghelt, Diemen hiet die XVIIde Jan. Om ghelt hij den stoel gewan, Daer ghi af horen sult die dinc,Ga naar margenoot+ 120[regelnummer] Hoe hem beeden dat verginc.
Karles orloghe van Brabant. XXVII. Int selve jaer dat Hughe CapetGa naar voetnoot3)Ga naar margenoot+ Hem ter cronen hevet gheset Van Vrancrike, quam int lant Karel, hertoghe van Brabant, 5[regelnummer] Metten Lottrikers sere machtich, Ende was DCCCC jaer ende LXXX Dincarnation van Gods levene. Coninc Hughe quam hem te jegene, Ende Karel wan up hem dat velt 10[regelnummer] Ende Lodine die stat met ghewelt. Coninc Hughe brocht echter were, Ende besat Karel den here Binnen Lodine met groten here Eene maent ende oec mere. 15[regelnummer] Die van binnen worden te rade, Dat men daer die porte updade, Ende hebben die van buten bestaen. Daer wart die coninc Hughe ondaen, Ende lietere vele van sinen here, 20[regelnummer] Ende ontreet cume uter were. Karel voer vor Riemen die stat: Die wan hi sonder were ende matGa naar voetnoot4). Den erdschen bisscop heefti gevaen, Dien coninc Hughe daer hadde gedaen, 25[regelnummer] Entie vorbaerste vander stede
[pagina 282]
Voerdi te Lodine gevangen mede, Met rove mee dan gelovet iemen. Enen erdscen bisscop setti in Riemen, Arnout, coninc Lotharis sone, 30[regelnummer] Maer een bastaert was die ghone. Ga naar margenoot+ Int selve jaer staerf sente Donstaen, Daer vele miraclen ave staen In sijn leven ende naer sine doot: Cume was oit iemen sijn ghenoot. 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ In keyser Otten seste jaer So worden die lande van regene zwaer, So dat die lande worden te nat. Een heet somer quam na dat, Daer die menege af was ghevreest, 40[regelnummer] Ende dat coren verhoyede meestGa naar voetnoot1). Hertoghe Karel belach tien tidenGa naar voetnoot2) MonthaghuutGa naar voetnoot3) ende ginct dorriden Ende dat lant tote SissoenGa naar voetnoot4). Coninc Hughe en wiste wat doen. 45[regelnummer] Int selve jaer wart honger groot; Die snee dede groten noot, Datmen dien herfst niet sayen condeGa naar voetnoot5). Oec seidemen ter selver stonde, Dat coren reinde up Haspengouwen. 50[regelnummer] Sulke seiden oec, bi trouwen, Dat sijt visschen reinen saghen: Dat was lijctekijn van plaghen. Ga naar margenoot+ Coninc Hughe Capet die maerct, Dat Karles helpe altoes staerct, 55[regelnummer] Ende sprac an Anceline, enen bisscop out, Enen verrader, dies hem was hout, Dat hi hem van Lodine ondade Ga naar margenoot+ Nachts die porten bi sinen rade, Ende es also in Lodine comen, 60[regelnummer] Daer hi Kaerle hevet ghenomen Entie hi mede wilde vaen, Ende heeftse in prisoene gedaen Tote Orlyeins in sine stat. Vort meer hi coninc in payse sat. 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hertoghe Karel staerf aldaer Indes derden Otten VIIIde jaer. Otten sinen sone bleef in hant Som Lottrike, som Brabant, Ende des coninx Karles geslachteGa naar margenoot+ 70[regelnummer] Wart ontervet dus met machte, Met ghewelde dus onscone, Ende noch es vander Vrancscer crone, Henne si bi huwelike gekeert, Alse ons die jeeste hier na leert. 75[regelnummer] Coninc Hughe ende Karel hertoge Waren zuster kindere, van magen hoge; Want Gheerberge, Karles moeder, Deerste Otte was haer broeder, Ende coninc Hughen moeder Hauwijt 80[regelnummer] Was haerre beeder zuster tier tijt; Maer heerscapic, sietmen dicken, Breket alle maechscap tsticken. In keyser Otten VIIIde jaerGa naar voetnoot6) So screef men, weetmen vorwaer, 85[regelnummer] IX^C XC ende drie: Doe ghesciede, lesen wie, Dat grave Arnout van Hollant, Die derde grave die in hant Hollant hadde over grave, 90[regelnummer] Met groten goede, met groter have, Hervaert uptie Westvriesen stichte, Die hem niet en weken lichte, Ende quamen up Winkelremaet Teenen wighe, die hem was quaet, 95[regelnummer] Want hi staerver ende menech man. Noch staet dit orloge vort an. Grave haddi in desen live Ghewesen der jare vive. TEgmonde was hi begraven, 100[regelnummer] Daermen in gaf vele haven, Ende Luudgaerde sijn wijf mede, Ene vrouwe van groter edelhede. Twee sonen liet hi na sijn leven, Die int gravescap sijn bleven. 105[regelnummer] Deen hiet Diederic, die was grave, Dander Zivaert, daer bleef niet ave. Diederic, die vierde grave,
[pagina 283]
Nam ene vrouwe, daermen ave Seggen mach goet ende el niet, 110[regelnummer] Die Otilt bi namen hiet, Daer hi twee sonen ane wan: Diederic hiet doutste man, Florens hiet sijn broeder bi namen. Grave was Diederic alte samen, 115[regelnummer] Deser twier beeder vader, LX jaer over alte gaderGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ In keyser Otten IXde jaerGa naar voetnoot2) Ga naar margenoot+ Versaemde men verre ende naer Eenen seent van Vrancrike 120[regelnummer] Up bisscoppen ghemeenlike, Ende dien te Riemen inde stat. Daer wart bisscop Arnout onsat, Dien hertoghe Karel hadde gheset. Coninc Hughe halper toe te bet, 125[regelnummer] Want hi Lotharis sone was. Dus wart hi Rome soukende dor das, Of hem ghescien mochte te bet. Van coninc Hugen wart geset Gierbeert bisscop indie stat. 130[regelnummer] Die paues van Rome sendde na dat Boden, diet besagen bi wetten; Daer moestemen Gierberte ontsetten, Ende Arnout quam weder ter stede Te Riemen in sire werdichede. 135[regelnummer] Gierbert en conster niet geherden, Ende voer an keyser Otten den derden.
Van Gierberte ende sinen meester. XXVIII. Ga naar margenoot+ Van desen Gierberte scrijft Willem, Ende andre ystorien met hem, Dinghen die ic seggen sal, Want si sijn te wonderne al. 5[regelnummer] Hi was geboren in Vrancrike Ende eerst een kint van zinne rike, Ende was in sijn eerste leven Moenc te sente Bonoids begheven, Niet verre van Orlieins. 10[regelnummer] In sire joget quam hem gepeins, Dat hi uut sinen cloester ran, Ende so te Spaenyen waert vort an, Tote Sibile le grantGa naar voetnoot3), Daer hi heidijn vole in vant, 15[regelnummer] Die hem hilden an toverien, An augure, an nigromancien. Aldaer so quam Gierbert inne, Ende wart also claer van zinne, Dat hi leerde der vogle augure 20[regelnummer] Ende van sterren die nature, Ja uter hellen hi comen dede, Alst dochte, die dode zielen mede. Die viere sentencieGa naar voetnoot4) hi dorreet, Datmen dat quadruvie heet, 25[regelnummer] Dat mense in Vrancrike brochte, Diermen te voren niet en rochte, Want si al meest waren vergeten. Sine regle mach noch cume iemen weten. Enen meester haddi hier af, 30[regelnummer] Dien hi eerst tsijns vele gaf, Ende belovede hem vele ponde Omme te wetene dat hi conde. Eenen bouc hadde dese man, Daer alle sine const lach an. 35[regelnummer] Gierbert en conste met gere minnen Dien bouc van sinen meester gewinnen, So dat hi des meesters dochter Den zin maecte themwaert sochter. Bi hare heefti den bouc gerovet, 40[regelnummer] Die lach onder sijns meesters hovet,
[pagina 284]
Ga naar margenoot+ Ende so heenen met dier sake. Sijn meester die wart onwake Ende hevet andie sterren versien, Dat hem die ghene gaet ontflien, 45[regelnummer] Ende es onder ene brugge gewekenGa naar voetnoot1), Die daer bi lach teere beken, Daer hi an [hinc] als die vervaerde Tusscen der bruggen enter aerde; Dus verlosene die meester daer. 50[regelnummer] Doe quam Gierbert ter zee daer naer, Daer hi den duvel bi sire aert Comen dede te hem waert, Want hi sinen meester hevet versien, Die na hem noch quam nadien, 55[regelnummer] Ende dedem manscap sonder afsceden, Updat hine wilde gheleeden Voer hem, die hem dede wee, Ende wildene setten over die zee. Dus es hi sinen meester ontfaren, 60[regelnummer] Ende quam in Vrancrike te waren, Ende seide dat hi meester ware, Ende hilt schole al openbare, Ende vermat hem mede das, Dat hi philosophe was. 65[regelnummer] Discipelen haddi van groter namen, Die sijnt te groter eeren quamen: Otten die sidert keyser was, Ende Robbrechte, die oec, alsict las, Was coninx Hughs Capets sone, 70[regelnummer] Ende sidert was coninc die ghone. Andere discipelen haddi mede, Die sident te meneger stede Bisscoppe ende erdsce bisscoppe waren, Ende som abten van groter maren.
Noch van Gierberte. XXIX. Ga naar margenoot+ Gierbert [was] van sulken beginne, Wat so hem eens quam inden sinne Dat wildi emmer vulbringen, Ende hem halp die duvel ten dingen. 5[regelnummer] Die scatte, die wilen die heidine heren Dolven, wildi vinden leren, Ende met nigromancien al, Ende oec haddire toe gheval, Dat hise vant in someger stede, 10[regelnummer] Ende jagedere sijn vordeel mede. Een velt lach bi Rome die stat, Marcius camp so hietmen dat, Daer in stont een beelde groot Gheghoten van copere root; 15[regelnummer] Die rechter hant hadt gerecht Entien vingre wisende echt; In sijn hovet gescreven men sach Met lettren aldus: ‘Dit hier slachGa naar voetnoot2).’ Douderinge waenden dat, 20[regelnummer] Dat dat beelde meende scat, Ende hadden hem menegen slach gegeven. Gierbeert hevet dit beseven Ende mercte waer sine scade lach Van sinen vingre upten middach, 25[regelnummer] Ende heveter enen stake gheset. Ter naester nacht hi niet en let,Ga naar margenoot+ Hine ghinc ghinder om die dinc, Ende mettem sijn camerlinc Met eere lanternen andie vaert. 30[regelnummer] Gierbeert conste menegen aert; Hi dede die erde ontwee scuren. Daer gingen si in als tere duren, Daer sagen si ene grote zale, Die weghe ghuldijn altemale, 35[regelnummer] Ende al tgetemmert goudijn fijn: Al docht hem daer goudijn sijn. Riddere sagen sire binnen rene Dobbelen met goudinen dobbelestene; Coninc ende coninghinne mede 40[regelnummer] Al fijn goudijn daer ter stede Teere taflen, die daer aten
[pagina 285]
Diere spisen utermatenGa naar voetnoot1); Dienres die daer droughen spise In vaten van dieren prise, 45[regelnummer] Van werke dierre menechfoude Dan die werde was van goude; Ja, indie zale die so claer sceen So stont een fijn carbonkelsteen, Die selsiene es ende diere oec echt: 50[regelnummer] Van hem so quam algader tlecht. In eenen hornijc daer besiden So stont een kint ten selven tide Met enen boghe gespannen wale, [Daer] in ghesettet eenen strale; 55[regelnummer] Dat stont ghereet om de sake, Oft iemen hant an gheent goet stake, Dat den carbonkele dan uutscote; So stonden up dan aldie rote Ende souden den ghenen bestaen, 60[regelnummer] Die dat goet dorste anevaen. Alse dit mercte Gierbert, Wart hi versaget ende ververt, Ende en dorste niet comen an de dinc; Ne maer sijn cnape, sijn camerlijnc, 65[regelnummer] Ne hadde des gheen gheloof, Dat om eenen clenen roof Die ymaginen bolgen des, Ende hevet genomen daer een mes Dat van dieren gewerke was. 70[regelnummer] Alle die ymaginen bolgen das Ende stonden up ende maecten luut. Dat kint scoot den carbonkel uut, Ende het wart daer sonder lecht. Ne hadde Gierbert niet sinen knecht 75[regelnummer] Sciere dat mes doen wedergheven, Het haddem gegaen an sijn leven. Aldus moesti keren dane, Dat hi niet en wan daer ane. Ga naar margenoot+ Josephus die wise seghet, 80[regelnummer] Dat omme tgraf daer Davijd leget Salomoen ter selver stat Al omme ende omme dalf groten scat. Met sulker aert hi verborgen es, Hen si die ghene dien cont es des, 85[regelnummer] Niemen en canre comen ane. Nu scrivet hi van Janne YrcaneGa naar voetnoot2),Ga naar margenoot+ Symoen Machabeus sone, Dat ten scatte was die ghone, Ende namer uut te sinen behoude 90[regelnummer] III^M maerc van finen goude, Ende gaf eenen coninc som den scat, Die te Jherusalem lach vor die stat, Omme dat hise in vreden liete. Hier bi vernamen wi ende bi el niete, 95[regelnummer] Dat hi was vander aert, Daer die scat mede begraven waert; Want Herodes quam daer naer Ende groever met gewelde omme daer: Sine ridderen worden verbrant. 100[regelnummer] Noch leghet dus scat in menech lant.
Hoe Gierbert paues wart. XXX. Dese Gierbert hadde in sijn levenGa naar margenoot+ Hem den duvel upghegheven, Ende hadde een beelde wel gemaect, Bi groter conste wel gheraect, 5[regelnummer] Eenen heimeliken duvel daer binnen, Dien vragedi, wildi iet beghinnenGa naar voetnoot3), So antwordde die duvel dan, Ende nadie wort so dede die man. Maer der duvele antworde 10[regelnummer] Sijn gherne beslotene worde, Ende so ghewimpelt onder tlieghen, Dat si elken man bedrieghen. So heet dat beelde hem setten mede Altoes in eene reine stede, 15[regelnummer] Ende alse iemene iet vraghe, Dat hi Gode eerst bidde ende claghe, Ende dits algader om bedrieghen, Dat si te bet mogen lieghen. Wie so des pleghet, weetmen wel,
[pagina 286]
20[regelnummer] Dans niet dan afgoden spel. Gierbert vragede, alse wi lesen, Sinen duvel: ‘Salic paues wesen?’ - ‘Ja!’ sprac die duvel, sonder waen. Doe sprac hi: ‘Salic sterven saen?’ 25[regelnummer] Die duvel antworde hem: ‘Niet eer du in Jherusalem Messe singhes, sonder waen.’ In desen twifele wart hi gevaen, Want Gierbert verstont also dat 30[regelnummer] Over Jherusalem die stat, Daer Jhesus ghepassijt waert: Aldusdaen es des duvels aert. Nu staet te Rome indie stede Eene kerke, ende heet mede 35[regelnummer] Jherusalem, ende dat bediet Die stat van payse, want men pliet, Hoe sere iemene heeft mesdaen, Coemt hire in, hi es ongevaen. Die paues selve singhet daer 40[regelnummer] Drie waerven in elc jaer. Nu was Gierbert nadat Paues te Rome indie stat, Ende hiet Silvester dander bi namen, So dat sine aventuren quamen 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ Also dat hire singhen soude, Want dat Roemsce recht dat woude, Ende hem wart ter herten wee, Ende crancte in lanc so mee. Sinen afgod hi vraghet, 50[regelnummer] Oft die doot es diene jaghet. - ‘Jaet, die doot eist,’ antwordi hem, ‘Die tempel heet Jherusalem, Daer du messe heves ghedaen.’ Daer kendi hem bedroghen saen. 55[regelnummer] Die cardenale riep hi ghemeene Ende sprac met groten weene Sine dorperlike zonden. Swighende si voer hem stonden. Doe viel hi in eene verwoethede, 60[regelnummer] Ende hiet dat men in sticken snede, Ende men uteworpe die lede. - ‘Laet hem hebben,’ sprac hi mede, ‘Den lachame, die den dienst sochte, Want het mi noit goet en dochteGa naar voetnoot1).’ 65[regelnummer] Dus scrivet van Malmesberge Willem. Andere ystorien seggen van hem,Ga naar margenoot+ Dat hi en wanhoepte niet, Daer hi hem ontleden liet; Ende oec bat hi ende seide, 70[regelnummer] Datmen up ene karre leide, Ende merre in twee beesten dade; Waer so si ghinghen bi haren rade, Ende si staende bliven wouden, Dat sine daer graven souden. 75[regelnummer] Dien raet so vinghen si ane. Die beesten gingen in Latrane, Indie kerke: daer stonden si stille. Daer grouf menne na sinen wille. Men seget dat God daer togede de dine, 80[regelnummer] Dat hine tsire genaden ontfinc; Want alse een paues sterven sal, Ruschen sine beene ende maken gescal, Oft sine tomme wert nat ende zweet, So datmer niewe dine bi weet.
Hoe Alrezielen dach upquam. XXXI. In derden Otten Xde jaerGa naar margenoot+ Was in Bourgoenyen een clerc maer, Hiet Odilo, die hem begaf Te Clungy, lesen wi daer af. 5[regelnummer] Dese sidert LVI jaer Abt met eeren was aldaer. Dese was also gheradichGa naar margenoot+ In bijechten ende so ghenadich: Alsemenne begreep daer af in spele, 10[regelnummer] Seidi: ‘Mi es lievere vele, Eist datmen sal verdoemen mi, Dat omme genadichede si Dant omme harde wreetheit ware.’ Bi desen Odiloene quam hareGa naar margenoot+ 15[regelnummer] Datmen hout Alrezielen dach, Alsemen die redene horen mach.
[pagina 287]
Een goet man quam van overmere, Ende drevene des storems were An een eylant, daer hi saeh 20[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat een heilech hermite lach. Daer lach hi een stic ente sine, Want hem tonwedere dede pine. Dicken ginc die goede man Ende sprac den clusenare an, 25[regelnummer] So dat hem vragede die clusenare, Van wat lande dat hi ware. - ‘Van Acquitaengen,’ sprac de man. Doe sprac die ander: ‘Kendi dan Clungy, eenen cloester van hogen doene, 30[regelnummer] Enten abt oec Odiloene?’ - ‘Jaic!’ sprac hi, ‘harde wel. Twi vragedi dat ende niet el?’ - ‘Bi ons,’ seiti, ‘so sijn steden Vul uutnemender vreselicheden, 35[regelnummer] Daer grote vlamme uut wert gesent, Daer zielen in dogen torment Naer dat menscelike verborenGa naar voetnoot1); Ende omme te meerne haren toren, So sijn daer duvele sonder getal, 40[regelnummer] Die hare pine verswaren al. Die duvele hebbe ic gehort aldaer Dicken driven groot mesbaer Ende claghen, datse dat gebet Entie aelmoesne daer toe met, 45[regelnummer] Diemen achter de werelt dade, Hem quam te groter scade, Want si hem die zielen ontdragen. Voer al dander nochtan si clagen Up Clungy ende up Odiloen, 50[regelnummer] Alse die hem meest pinen doen. Hier omme bemanic di sere Bider name van onsen Here, Dat du getroulike des seges vort, Dat du van mi hier hebs gehort. 55[regelnummer] Ende sech hem van minen weghen, Dat die aelmoesne die si pleghen, Daer si sijn in haer covente, Die zielen helpen uut allen tormente.’ Doe hiet hi alden cloester dure, 60[regelnummer] Dat si hilden sulke cure, Ghelijc alsmen Alreheilege dage Alre heileghen feeste plaghe, Datmen den naesten dach daer nare Soude pleghen openbare 65[regelnummer] Alre zaleger zielen mede, In aelmoesne, in gebede. Dus quam up Alrezielen dach, Dies men te voren niet en plach.
Coninx Hughs Capets doot ende Robbrechts beghin. XXXII. In Otten XIIIIde jaerGa naar margenoot+ Hadde name van clergien claer Adelbout, bisscop van Utrecht, Daer de stoel wel af was berecht. 5[regelnummer] Int selve jaer staerf Huge Capet, Die hem selven hadde gheset Indie crone van Vrancrike. Naer hem regneerde mogendlike Sijn sone, die coninc Robbrecht, 10[regelnummer] Die wel ghelettert was ende gerecht,Ga naar margenoot+ Ende drouch in Vrancrike scone XXXIIII jaer die crone. Dese was Gierberds scolier, In clergien claer ende fier, 15[regelnummer] Ende maecte sequentie ende zanc, Dies hem die kerke wiste danc. In Otten XIIIIde jaer Was HierbrechtGa naar voetnoot2), van dogeden claer, Bisscop te Coelne ghemaect, 20[regelnummer] Die van heilecheit was geraect, Ende van namen gheopenbaert. Inden selven tiden was waert AnsfaerdGa naar voetnoot3), een grave van Brabant, Die moghende sere was int lant 25[regelnummer] Ende goet rechtre over die dwase. Sijn gravescap lach up die Mase Neven die Kempine ghestrect, Dat nu die grave van Loen tsine mect.
[pagina 288]
Ende al was hij ten wapenen goet, 30[regelnummer] Hi liet sident den overmoet, Ende lietem sidert pape wijen, Ende so verre lieten God ghedijen, Dat hi ten stoele wart upgerecht Vanden bisdoeme van Utrecht. 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ In Otten XVde jaerGa naar voetnoot1), Alsict eerst seide overwaer, So wart paues Gregorius afgedaen, Die de vijfte was, sonder waen, Van dier namen, alsemen lijet, 40[regelnummer] Die hadde den derden Otten gewijet, Ende was sijn maech, alsic sprac. Cressent die patrijs hi stac Inden stoel den XVIIden Jan; Om ghelt so wart paues die man. 45[regelnummer] Maer Otte es te Rome gekeert Ende hevet den paues onteert, Ende sine ogen uut gedaen breken, Ende hevet inden stoel gesteken Sinen meester, die hiet Gierberd, 50[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dien Hughe Capet so hadde geërd Dat hine tote Riemen sette. Daer was hi utegedaen bi wette, Ende quam ten keyser Otte na desen, Die sijn clerc hadde ghewesen, 55[regelnummer] Ende gaf hem terdsbisscopdoem Van Ravene; dies haddi roem. Nu hevet hine paues gheset, Ende was na die Roemsche wet Dander Silvester ghenant. 60[regelnummer] Vier jaer was hi paues, alsict vant. Hier voren mochti lesen Sine aventure ende sijn wesen. V jaer besat dese, nu ghome, Riemen, Ravene ende RomeGa naar voetnoot2). 65[regelnummer] Ne maer dat biden duvel was, Dies pleghen some croniken das, Dat si desen laten bliven, Ende wilne over paues niet scriven, Om dat hi bider rechter dure 70[regelnummer] Niet en quam in pauesen cure.Ga naar margenoot+
Hoe Cressentius verdaen wart. XXXIII. Als hadde Otte XVI jaerGa naar margenoot+ Keyser ghesijn, vindwi vorwaer Datmen M jaer doe screef, Dat die moeder maget bleef. 5[regelnummer] Int carnation ons Heren M, alse ons croniken leeren, Ghesciede menech wonder groot: Die erde bevede ende verscoot, Die comeete men oec bekende. 10[regelnummer] Uptie XIX kalende Indie maent voer jaersdachGa naar voetnoot3) Rechts omtrent noene men sach Den hemel scueren te hant, Daer ute vliegen alse een brant, 15[regelnummer] Rechts alst eene blexeme ware, Met eenen sterte volgende nare; Dat viel uptie erde mede Met groter uutnemender claerhede, Dat niet alleene en dede vervaren 20[regelnummer] Hem die upten velde waren, Maer die indie husen waren binnen Waren tebarenteert in allen zinnen. Daer na over someghe ure So looc weder toe die schure, 25[regelnummer] Ende daer na saghen lieden vele Eens serpents vorme met voeten ghele Inden hemel staende al bloot,
[pagina 289]
Ende sijn hovet dat was groot. Ga naar margenoot+ In Otten XVIIIde jaer 30[regelnummer] Wart te Rome orloghe zwaer, Dat die menege hevet bekent. Cressentius die wart ghescent, Die meneghe overdadichede Metten stoele van Rome dede. 35[regelnummer] Ghevaen so wart Cressent Enten keyser van Rome gesent, Ende wart aves gheset up een paert, Alse dat anschijn achterwaert, Ende ontleet weder ende vort, 40[regelnummer] Ende ghehanghen vor die portGa naar voetnoot1). Doe bleef Otte daer indie stat, Ende pijndem sere omme dat, Dat hij mettien vander steden Setten mochte in goeden vreden 45[regelnummer] Der kerken recht ende des riken, Ende in welken elc soude wiken Deen den anderen ende sijn onderdaen, Alst wilen eer hadde gedaen. Dit hadden onwert die vander steden, 50[regelnummer] Ende maecten jegen hem sekerheden, Ende setten hem hier jegenGa naar voetnoot2). Som sine ridders hebsi versleghen Ende besatene in sijn pallays, Daer hi waende hebben pays; 55[regelnummer] Maer Hughe, die maerkijs van Ytale, Ende hertoghe Heinric also wale, Die hertoge in Beyeren was, Bewonden hem so verre das, Ga naar margenoot+ Dat sijs maecten een bestant, 60[regelnummer] Ende traken woch den keyser thant. Aldus voer hi uter stede Entie paues Silvester mede, Die Gierbeert, daer wi af lesen Die sijn meester hadde ghewesen. 65[regelnummer] Cressents weduwe, des patrijs, Die wel waende in alre wijs Dat soe soude sijn keyserinne, Want soe den keyser an hare minne Ghetrect hadde met haren gelate, 70[regelnummer] Alsoene sach varen sire strate, Wart soe droeve ende sere zwaer, Ende sendde den keyser venijn naer, Daer soene bi vanden live onteerde, Daer hi te Almaengen keerde, 75[regelnummer] Ende bleef inden weghe doot. Die Duutsche met rouwen groot Voerden den doden haerre vaerde, Ende maecten den woch metten zwaerde, Ende voerden mettem mogendelike 80[regelnummer] Die ornantense vanden rikeGa naar voetnoot3), Die hadde die bisscop Herbrecht Van Coelne in sire hoeden recht; Maer die nam hem met gewelt Hertoghe Heinric, niet omme ghelt, 85[regelnummer] Ende seide, het ware sijn recht algader, Want deerste Otte ende sijn oudervader Die waren gebroedere, ende om tgone Dat Otte staerf al sonder sone.
Hoe hertoghe Heinric keyser wart. XXXIIII. Heinric, hertoghe van Beyerlant,Ga naar margenoot+ Nam dat rike aldus in hant, Ende wart te coninge gewyet, Ghecroent ende ghebenediet 5[regelnummer] Vanden bisscop Willeghijs Van Magensen, een here wijs, Int jaer Gods M ende drie; XXII jaer regneerde hie. Vele nochtan waerre der vorsten 10[regelnummer] Die jegen hem orlogen dorsten: Die verwan hi mogendelike. Heidine saten an sinen rike, Die Weenden hieten bi namen, Die maecti cheins geldende tsamen. 15[regelnummer] In keyser Heinrics ander jaerGa naar margenoot+ Waren van goeden namen claer, In des keysers pallays ende in de kerke, Onder ridderscap ende clerke, Bisscop Geraerd van Camerike 20[regelnummer] Ende oec mede dies ghelike
[pagina 290]
Adelbolt van Utrecht. In sinen derden jare recht Sachmen die eynselike comeete, Die diere tijt meent, sterfte of veete. 25[regelnummer] Doe staerf Otte van BrabantGa naar voetnoot1), Die Lottrike hadde in hant, Karles sone, die Vrancrike Verloos sere ongevallechlike, Ende hem Hughe Capet afwan. 30[regelnummer] Ga naar margenoot+ Doe Otte staerf, en was geen man Van sinen live doe geboren, Dien Lottrike toe mochte horen; Maer een grave Godevaert Van Ardenne hevet so bewaert, 35[regelnummer] Dat hi vanden keyser Heinrike Gewan dat lantscap van Lottrike. Ga naar margenoot+ Aldus so quam, alsict kinne, Lottrike ant lantscap van Ardenne, Ende sal u die hertoghen noemen, 40[regelnummer] Wie si waren, eert weder comen Andie Brabantsce conde. Dese eerste Godevaert was die begondeGa naar voetnoot2), Inne weet hoe menech jaer. Gozeloen sijn broeder waest daer naer, 45[regelnummer] Die den paues Stevene wan Ende Godeverde den vromen man, Dien hi thertogherike liet; Ende eene vrouwe die Oede hiet, Die den grave Lambrechte nam, 50[regelnummer] Dien Bruesele ende Luevene anquam, Want hi was daer grave waert. Na Gozeloen quam Godevert Sijn sone, die Godeverde wan, Den stouten bulrigden man, 55[regelnummer] Die thoir van Hollant verdreef Ende here een stic daer in bleef, Ende Oest Vrieselant daertoe mede. Sonder hoir hi sinen ende dede, Maer eene zuster haddi, hiet Yde, 60[regelnummer] Die nam te manne in haren getide Justase den grave van Bonen. Kindere wan soe anden ghonen Justaes, die oec grave waert, Enten hertoghe Godevaert, 65[regelnummer] Hertoghe van Lottrike ende van Bulyoen, Die over zee ende sijn doen. Dese hertoghe Godevaert, nemets goem, Wart hertoghe naden oem, Maer hi voer met groten here 70[regelnummer] Indat lant van over mere, Ende daer endi sijn leven. Lottrike es na hem bleven Van Limborch den hertoge Heinrike, Diet verbuerde onhovescelike, 75[regelnummer] Ende wart ghegheven Godevaerde Van Brabant, die hiet metten baerde. Nu salic u dat geslachte noemen, Hoe hi van hertoghe Karele es comen.
Hoe die Hongren kerstijn worden. XXXV. Karel, hertoghe van LottrikeGa naar voetnoot3),Ga naar margenoot+ Onthervet van Vrancrike, Wan ene dochter die Gherberge hiet, Dier hi tlant van Bruesele liet. 5[regelnummer] Dese wan Heinricke den oudenGa naar voetnoot4), Die tlant na hare heeft behouden. Heinric wan enen sone LambrechtGa naar voetnoot5), Die tlant na hem hevet berecht; Die nam te wive, alsict kenne, 10[regelnummer] Gozeloens dochter van Ardenne, Daer hi enen sone af liet,Ga naar margenoot+ Die Heinric bi namen hietGa naar voetnoot6), Die grave van Bruesel was Ende van Loven, alsict las. 15[regelnummer] Dese Heinric hadde ghevaen Eenen edelen man, hebbic verstaen, Diene doot slouch daer hi sliep, Ende also siere straten liep. Heinric, die dus was versleghen,
[pagina 291]
20[regelnummer] Wan eenen sone, enen deghen, Die Heinric hiet naer den vader, Die tlant na hem berechte algader. Dese wan Godeverde metten baerde, Die ghewan name ende waerde 25[regelnummer] Vanden lande van Lottrike. Die Ardenoysche ghemeenlike Worden sulker eeren quite. Dus tellet die Brabantsche vite: Dus waren die Brabanters eerst hertogen, 30[regelnummer] Doe coningen daerna vermogen, Daerna graven van cleenre macht, Nu echt hertoghen wel gheacht. Nu sullen wi ten jeesten keren Ende u vanden keyseren leren. 35[regelnummer] In keyser Heinrix vierde jaer, Die deerste Heinric was vorwaer Keyser van Rome sekerlike (Al vindmen enen anderen Heinrike, Die des riken crone drouch algader, 40[regelnummer] Dat was des eersts Otten vader, Daermen desen omme heet den anderen), Ga naar margenoot+ So ginc grote sterfte wanderen Wel naer aldie werelt dure. So vele storven der ghebure, 45[regelnummer] Dat, daer die dode groeven die levende, Dat si vielen in den pit al bevende, Dat sise dan also te samen In een graf groeven diere quamenGa naar voetnoot1). In keyser Heinrics VIIde jaer 50[regelnummer] So verginc die zonne claer, Entie Hongren ontfingen mede Indat jaer dat kerstijnhede, Want keyser Heinrix zuster Ghille, Die was bides keysers wille 55[regelnummer] Der Hongren coninc ghegheven, Die dedem betren sijn leven Bi sente Adelbrechts rade van Praghen. Dus ontfinghen indien daghen Sijn volc kerstijn leven, 60[regelnummer] Ende hi wart gheheten Steven. Menege miracle groot Ghesciedem na sine doot. In keyser Heinrix IXde jaer So wart ene fonteine claer 65[regelnummer] In Lottrike al bloet root: Dat sachmen an vor wonder groot. In desen tiden was die paues doot,Ga naar margenoot+ Dander Silvester, daer wonder groot Dystorie hier voren af seget, 70[regelnummer] Entie men Gierberd te hetene pleget. Na hem wart paues een Jan,Ga naar margenoot+ Vander namen die XVIIIde man. Na hem quam een Jan mede, Die XIXde indie stede 75[regelnummer] Van dier namen so was dese: V jaer was hijt, alsict lese. Doe quam Sergius, ende die Was die derde, lesen wie, Paues van Rome die so hiet; 80[regelnummer] Heileghers en was doe niet. Daer na in Heinrix Xde jaerGa naar margenoot+ Wart Benedictus paues daer, Ende waest meer dan XI jaer; Van hem salmen seggen hier naer.
Vanden lieden die dansten. XXXVI. Willem van Malmesberge seget,Ga naar margenoot+ Daer vele waerheden in leget, Dat tesen tiden een vremde spel In een dorp, heet SassenGa naar voetnoot2), ghevel, 5[regelnummer] Teere kerken daer patroen was Sente Magnus, alsict las. In Kerstnacht souder doen na recht Een pape daer, hiet Robbrecht; Ende alse hi die messe anesiet, 10[regelnummer] Was daer een die Obrecht hiet, Hem achtienden van gesellen, Ende XV manGa naar voetnoot3), horen wi tellen, Ende III wijf, ende hebben bestaen Eenen dans te makene saen,
[pagina 292]
15[regelnummer] Ende singhen werliken zanc, So dat die pape an sinen danc Ghelet wart so ter selver stont, Dattem die wort quamen inden mont, Ende sijns ondanx moeste plegenGa naar voetnoot1). 20[regelnummer] Hi ontboot hem dat si zwegen, Maer si sijn dies niet en roeken. Doe gincGa naar voetnoot2) hi hem an met vloeken, Ende sprac: ‘Ons Heren mogenthede Ende sente Magnus geve mede, 25[regelnummer] Dat ghi moet in desen dingen Aldit jaer al duere singhen.’ Voer Gode worden daer gehort Die vloeke ende dese wort, Ende bleven dansende vort an. 30[regelnummer] Daer was eens papen sone Jhan, Die siere zuster inden dans Biden aerme nam al gans, Alse diese uut te haelne mect, Ende hevet den aerm uutgetrect, 35[regelnummer] Datter nie dropels bloet uut vel: Dat dochtem alte selsiene spel. Nochtanne bleef soe vort dat jaer Dansende ende singhende daer. Hem en scaedde hitte no coude, 40[regelnummer] Noch geen reghen, alst God woude, Noch honger, no dorst, no ander dinc Hem altoes niet an en ginc. Cledere no scoen en sleten niet, Maer rechts alse een ontsinnet diet 45[regelnummer] Gingen si dansen ende singhen, Ga naar margenoot+ So dat si in die erde ghinghen, Dalende teersten toten knien; Doe gingen si dalende nadien, Dattem hare ommeganc 50[regelnummer] Toten dien quam eer iet lancGa naar voetnoot3). Alse dat jaer quam omme recht, Quam van Coelne bisscop Herbrecht, Ende ontbandse vanden banden Des bands, daer si vanden handen 55[regelnummer] Vanden pape waren gebonden, Ende ledese ten selven stonden Voer sente Magnus outaer, Ende maketse imbans daerGa naar voetnoot4). Des papen dochter ende drie daer mede 60[regelnummer] Bleven doot daer up die stede. Dandere, dat wonder sceen, Sliepen drie nachte achter een. Sulke storven vanden lieden, Daer miraclen af ghescieden, 65[regelnummer] Want dberouwen dat was groot. Somege voer hare doot Worden juchtich ende ontgouden Die mesdaet van haren scouden. Obrecht, die een was der ghesellen, 70[regelnummer] Liet dit bescreven dat wi tellen, Daer aldus bescreven staet Int alende dese daetGa naar voetnoot5): ‘Dese lettren waren gegheven Naer des bisscops Herbrechts leven 75[regelnummer] Vanden bisscop Pelegrijm, Int jaer ons Heren, seget de rijm, Dusent X ende drie.’ Sulc wonder gheschiede nie.
Godeverts orloghe van Lotterike. XXXVII. In desen tiden of hier omtrent,Ga naar margenoot+ Also alsemen bi jeesten kent, Wart sente Adelbrecht martelare In Prusen lant, die verre es mare, 5[regelnummer] Die de Hongre enten coninc Stevene Brochte ten euweliken levene. In desen tiden GodevaertGa naar voetnoot6), Die hertoghe van Lottrike waert Na Otten Karles soens doot, 10[regelnummer] Quam met enen here groot Up dat lant van Henegouwen. Daer dedi scade ende vele rouwen, Maer Reinier, die grave was daer,
[pagina 293]
Volgedem met here naer. 15[regelnummer] Hem halp die grave Lambrecht mede, Grave van Lovene die stede. Dese Lambrecht was Reiniers oem, Sijns vader broeder, ende nam goem Om te helpene sinen maech, 20[regelnummer] Ende quam te helpene niet traech Bi Florinens up een velt; Aldaer vachtmen met gewelt. Daer bleven upten velde doot Meer dan V^C heren groot. 25[regelnummer] Van Lovene die grave Lambrecht Ga naar margenoot+ Die bleef daer upten velde recht Versleghen onder dandere liede, Daer een wonder groot ghesciede; Want grave Lambrecht was inder hopen 30[regelnummer] Dat hi den zeghe soude belopen, Want hi haddem indie vaert Met heilechdoeme so bewaert, Dattem anden hals hinc Ene filaterieGa naar voetnoot1), die hem ghinc 35[regelnummer] Ter borst neder, daer in lach Heilechdoem, dies men doe plach, Ende hoopte te winne zeghe Biden heilechdoeme alle weghe, Ende seker tsine indie noot. 40[regelnummer] Alse hem nakede die doot, Vlooch die filaterie verre Van sinen halse, alst ware erre, Ende viel up enen huevel daer Vandien velde, niet wel naer, 45[regelnummer] Ende hi die verwonnen was Bleef doot cortelike na das. Een ridder bleef daer inde scare, Die wart des heilechdoems geware, Ende hevet te hant ontfaen, 50[regelnummer] Ende staect in sine couce saen, Maer alte hant sijn die hem zwal. Doe seidi die waerheit al Shertogen broeder, ende gaf hem mede Die filaterie daer ter stede. 55[regelnummer] In Heinrix XVde jaer Sachmen die comete claer; Ghelijc enen balke groot Sachmense vier maent al bloet. In keyser Heinrix XVIde jaerGa naar voetnoot2) 60[regelnummer] So rees eene orloghe zwaer Tusscen den West Vriesen ende Hollant, Die grave Diederic waren viant, Want si sinen vader hadden doot, Den grave Arnout, met volke groet, 65[regelnummer] Dien hi gherne wreken woude. Alsemen daer vechten soude, Quam die hertoge Godevaert, Vanden keyser gesent daer waert, Ende men stont ten selven tiden 70[regelnummer] Ghescaert an beden ziden. Eene stemme riep daer: ‘Vliet!’ Wie dat was en weetmen niet, Ende dat here met groter vrucht Warp hem doen indie vlucht. 75[regelnummer] Clene menechte vanden Vriesen Daden menegen tlijf verliesen, Entie hertoghe Godevaert Wart gevaen daer inde vaert.
Vanden keyser Traygane. XXXVIII. Keyser Heinric quam daer naerGa naar margenoot+ In sijns riken XIXde jaer Te Coelne up enen Kerstdaghe, Om te doene daer omme claghe 5[regelnummer] Sine hoocheit ende sine feesteGa naar voetnoot3). Voer die beste entie meeste Bat hi alse een omoedich knechtGa naar margenoot+ Den bisscop van Colne Herbrecht, Dat hi hem genaden dade 10[regelnummer] Van alsulker overdade,
[pagina 294]
Alse hi dede ende sprac, Daer hi hem dat rike afbrac. Die bisscop heeftene upgeheven, Ende hevet hem gerne vergeven, 15[regelnummer] Ende voerseide sijns selves doot Vorden keyser daer al bloot, Ende saen daer na dedi sinen ende, Dien menege miracle kende; Entie bisscop Pelegrijm 20[regelnummer] Die quam indie stede sijn. Willem seget in dystorie sine, Dat Coelne eerst hiet Agrippine, Van Agrippen den Roemhere, Die te wive wilen eere 25[regelnummer] Des goets Augustus dochter gewan, Entie stat stichten began. Daer na quam die goede Tragaen, Ende hevet indie stat ontfaen Die keysercrone, want men daer coos, 30[regelnummer] Ende sach die stede volkeloes, In goeden lande, in goeder lucht, Up ene riviere van groter vlucht, Ende brochte van Rome man ende vrouwen, Die dat lant souden bouwen; 35[regelnummer] Ende want colo bouwen es in Latijn, Moeste soe Coelne genant sijn. In dese stat so was een man Die den bisscopstoel ghewan Met dusghedaenre aventure. 40[regelnummer] Lelijc was hi sere ter cure, Maer van levene vulmaect. Die keyser quam eens geraect In ene jacht up enen Sondach, Daer papen vastenavont up lach, 45[regelnummer] Ende es te sinen geselscepe comen. Ene kerke heefti vernomen Biden woude ende daeran Eenen pape alse een ackerman, Lelijc boven allen onwensche, 50[regelnummer] Bet een wonder dan een mensche. Die keyser bat hem messe dare, Ende seide dat hi riddere ware. Die pape gereeddem daer toe, Entie keyser peinsde doe: 55[regelnummer] Want God alle mensceit maecte, Twij hi creature so ongeraecte Sinen lachame gedogen thandelen soude, Ende twi God dat gedogen woudeGa naar voetnoot1). Die pape slouch an sinen zanc, 60[regelnummer] So dat die tract ginc over lancGa naar voetnoot2), Daer een vers gewaget des: ‘Wetet dat onse Here God es,’ Entie costre meste int wort. Doe sanc die pape allene vort: 65[regelnummer] ‘Hi makede ons diet al gebiet, Wine maken ons selven niet.’ Dats oft hi antworde brochteGa naar margenoot+ Vander dinc die de keyser dochte. Dese worden scoten in 70[regelnummer] Den keyser in sinen zin, Ende hilt den man over prophete, Ende met ghewelde ende met gehete Hevet hine bisscop te Coelne verheven. Indes selves bisscops leven 75[regelnummer] Dede een edel man ontronnen Daer int lant eene der nonnen, Die scone was ende monyootGa naar voetnoot3), So dat hem die bisscop verboot Ende waerpene inden ban. 80[regelnummer] Alse sterven soude de heilege man, Quamen des mans vriende ende baden Den bisscop, dat hine soude ontladen. Doe sprac hi: ‘Wille die keytijf Laten dongevalleghe wijf, 85[regelnummer] So veriatic hem den ban; Blivet hi met hare vort an, So willickene vor Gode daghen, Tantwordene van deser claghen. Ic sal den gheest gheven uut 90[regelnummer] Teersten datmen middach luut.’ Also staerf die bisscop daer; Ende daer na recht over een jaer,
[pagina 295]
Ter selver wilen, ten selven daghe, Staerf die verbanne in swaerre plage 95[regelnummer] Met sire amien daer hi lach, Want het slougene een donreslach.
Vanden hertoghe Ricaerde van Normendien. XXXIX. Ga naar margenoot+ Tien tiden was in Normendien Hertoghe Ricaerd, horic lyen, Ricards sone ende Robbrecht broeder. Uut Inglant was haer moeder, 5[regelnummer] Des coninx zuster Edelreet, Tallen dogeden was soe gereet, Ende Edewaerts, diere was vermort. Dese vulmaecte, alsemen hort, Van ViscampGa naar voetnoot1), dat began 10[regelnummer] Sijn vader Ricaerd, die edel man. Nachts so plach dese Ricaert Sinen cnape tontslupene ter vaert, Ende ginc ter moenke mattine mede, Ende lach danne in sine ghebede 15[regelnummer] Al tote dien dat was dach: Dit was dat hi altoes plach. Eens so hevet hi dit bestaen, Ende quam ten cloestre gegaen, Ende vant die monster dore gesloten. 20[regelnummer] Hi clopte buten ende maecte ryoten, Ende hevet des cloesters ruste genomen. Die coster es ter dore comen, Ende ondeedse ende hevet versien Vor sinen ogen staende dien 25[regelnummer] Met ondieren clederen daer. Hi vlieget hem te hant int haer, Ende gaf hem oec menegen plat. Sonder wort ghedogedi dat Ga naar margenoot+ Met utermaten simpelen zinne. 30[regelnummer] Ten naesten daghe ten beghinne Clagedi in capitelen dat. Den moenc dagedi teere stat, Tenen dorpe, dat hi daer quame: Hi soude so wreken sine blame, 35[regelnummer] Daer soude al Vrancrike af spreken. Die moenc quam tien dage streken, Ende wart swaerlike ghedampneertGa naar voetnoot2); Maer Ricaerd heeftene geabsolveert, Ende gaf hem tdorp daer dat was, 40[regelnummer] Dat rike was, sijt seker das, Dat bleef der costerien vort. Oec so seidi dese wort, Dat hi een goet moenc ware, Want hi sijns dinx so wel nam ware, 45[regelnummer] Ende sine cilentie hilt wel, Daer hi gram was ende fel. Dese Ricaerd was hertoghe daer In Normendien XXVIII jaer, Ende alse hi staerf wildi wilcuren, 50[regelnummer] Datmenne groeve buten duren, Daer tfolc up hem terde met allen, Ende reghen up hem soude vallen. Sijn broeder was erdsch bisscop echt Van Ruem, entie hiet Robbrecht, 55[regelnummer] Die sine ordine ende sine eere Sette in ondogeden sere; Maer alse hi ter ouden ginc, Verbeterde hi so sine dinc Met aelmoesne te Gode waert. 60[regelnummer] Sijn broeder hertoghe Ricaert Liet enen sone die Ricaerd hiet, Die een jaer here was ende el niet. Dien segetmen dat Robbrecht vergaf, Sijn broeder, ende brochten slijfs af. 65[regelnummer] Dies voer Robbrecht over hem Sident in Jherusalem, Ende bleef doot int wederkeren. Int XXste jaer, alse ons leren Die jeesten van keyser Heinrike, 70[regelnummer] Quamen tAken ghemeenlike Ridderscap ende paepscap mede Eenen seent te houdene inde stede. Daer wart die droochte also groot, Ende so grote hitte indie lucht scoot, 75[regelnummer] Datter menech bi verswalt. Menege beeste dat ontghalt. Colummen ende paviment Sweeten daer al ommetrent,
[pagina 296]
Dat si dochten also ghebaren, 80[regelnummer] Of si al beghoten waren. Ga naar margenoot+ Dese Heinric hadde in sinen stonden Te wive ver Coenegonden; Ende wants hem beden hevet behaget, Bleven si te samen maghet, 85[regelnummer] Ende maecten, dies si hebben roem, Van Bavesberghe dat bisscopdoem, Daermense beede liggen siet, Ende menege miracle ghesciet Ga naar margenoot+ Bi hem beeden te meneger tijt. 90[regelnummer] Dese Heinric vacht menegen strijt In Beheem ende in Ytale Ende int Duutsce lant also wale. Ga naar margenoot+ In sijn XXIIste jaer Van sinen rike riep hi naer 95[regelnummer] Sine vorste ende gaf up trike, Ende voer hem allen gemeenlike Gaf hi hem eenen edelen man, Die Coenraet hiet, die trike vinc an. Bisscop Adelbout, alsict verheeste, 100[regelnummer] Screef des keysers Heinrix jeeste.
Hoe dander Coenraet keyser wart. XL. Ga naar margenoot+ Coenraet ontfinc tkeyserike Int jaer ons Heren sekerlike M XX ende vive: XV jaer was hijt in desen live. 5[regelnummer] Desen heetmen den anderen Coenraet, Want dat hier een voren staet Die coninc was gebenediet Int Duutsce lant, niet keyser gewyet. Ga naar margenoot+ Int eerste jaer van sinen rike 10[regelnummer] Grouf men den anderen Heinrike Te Bavenberge, alst es geseget, Daer hi bi sinen lieve leghet. Want dat rike hadde gestaenGa naar voetnoot1), Sijnt dat die Duutsce eerst hadden ontfaen, 15[regelnummer] Van ore tore tote desen Heinrike,.... Ende drougen over een gemeenlike, Dat trike niemen en soude versterven, Maer bider cuere sonder erven, Ende was III papen ende IIII lantheren 20[regelnummer] Die cuere gegeven met eren. Die papen salic u visieren: Coelne, Magensen ende Trieren. Die van Coelne es cancelier In Ytale, lesen wi hier; 25[regelnummer] Die van Magensen in Germeine, Dats int Duutsce lant gemeine; Die van Trieren eist in Gallen, Dats int Walsche, horen wi callen. Dit sijn die drie canceleren, 30[regelnummer] Die den keyser kiesen ter eeren. Deen lantshere es die van Beheem; Die cuere moet gaen an hem, Entie es des riken scinke, Also alsic mi bedinke. 35[regelnummer] Dander kieser pleget te sine Die palesgrave vanden Rine, Entie es drussate vanden hove Des keysers met groten love. Die derde van Sassen hertoghe, 40[regelnummer] Die moet vorden here hoghe Sijn zwert dragen, alst es feeste, Voer die hogeste entie meeste. Van Brandeborch die maercgrave Die es die vierde een hier ave, 45[regelnummer] Die es des riken camerare. Dese VII heren mare Kiesen na die Duutsche wet Hem diemen tAken inden stoel set,Ga naar margenoot+ Ende dien de paues gevet te lone, 50[regelnummer] Waere hijs wert, die coninc crone.
Robbrechts doot van Vrancrike. XLI. In des keysers Coenraets dagenGa naar margenoot+ So vantmen, horen wi gewaghen,
[pagina 297]
Grote papen van hogen live In Vrancrike meer dan vive, 5[regelnummer] In Bourgoenyen ende in Loreine, Ende int Duutsce lant ghemeine, Die waren inder heileger kerken Grote prelate, grote clerken. Oec so was doe in Ytale 10[regelnummer] Een, hiet Wijde, also wale, Van ArechtenGa naar voetnoot1) uter stede, Die verlichte musike mede; Want hi ut, re, mi, fa, sol, la vant Kindere te leerne andie hant, 15[regelnummer] Dies men en wiste eer clene no groet, Ende dies die kerke hadde noot. Keyser Coenrade gheviel hier naer, Dat hi in sijn vijfte jaer Orlogen began up die Slaven, 20[regelnummer] Die sinen vorders rente gaven; Ende uptie Hongren, daer hi mede Comen was al buten vrede, So besetti sine vaert, Daer hijs lettel te boven waert. 25[regelnummer] Ga naar margenoot+ In Inglant was here do Een die hiet CinicoGa naar voetnoot2), Een goet kerstijn man ende milde, Die sijn weldoen vermaren wilde Tote ChaertersGa naar voetnoot3) in Vrancrike; 30[regelnummer] Want hi horde dat edelike Die bisscop FubrechtGa naar voetnoot4) vander stede Onser vrouwen kerke maken dede, Ende sendde aldaer ter stat Om te helpene groten scat. 35[regelnummer] Dese Fubrecht, alse wijt horen, Hadde uutnemende vercoren Die moeder Gods dor haren danc, Ende las van hare ende sanc. Ende oec leestmen van hem dat, 40[regelnummer] Dat hi ziec lach teere stat, Daer hem sijns in sinen rouwe Vandde onse soete vrouwe, Ende hem up siere leppen elc Droopte van haerre soeter melc, 45[regelnummer] Ende hi uptie stede ghenas Vanden evele daer hi in was. In Coenraets vijfte jaer Verloos Vrankerike zwaer, Want die coninc staerf, Robbrecht, 50[regelnummer] Die sere milde was ende gerecht Den aermen in sinen rike. Dese was gehuwet edelikeGa naar margenoot+ An des graven dochter Gimbelijn; Tlant van Provensen was sijn; 55[regelnummer] Constantien haddi sire dochter, Dier therte was te nemene sochter, Dan het was enege dinc te gevene.Ga naar margenoot+ Dies plach Robbrecht in sinen levene, Waest ors, ghelt, goet oft cleet, 60[regelnummer] Dat hi seide: ‘Wacht, dats niet weet Constantie met vrecken zinne.’ Hine hietse niet coninghinne, WelcGa naar voetnoot5) tijt so hi ghevens plach, Want soene node geven sach. 65[regelnummer] Enen sone haddi, hiet Huge de grote, Die hi voer des lants ghenote Binnen sinen live cronen dede Te Compiengen indie stede, Die staerf eer die vader staerf. 70[regelnummer] Na coninc Robbrechte so verwaerfGa naar margenoot+ Heinric sijn sone, die dat lant Van Vrankerike hadde inde hant XXX jaer alse here. In Coenraets tiden gheviel mere. 75[regelnummer] Want dat in sijn VIIIste jaer In Vrancrike wart openbaer Vanden bisscoppen uutgegeven Ene niewe maniere van smenscen leven,
[pagina 298]
Dat si geboden utermaten 80[regelnummer] Te houdene haren ondersaten; Want een seide dat hi ontfinc Van hemelrike van deser dinc Lettren, die waren gegheven, Ende wilden dat tfolc dus soude leven: 85[regelnummer] Niemen en soude wapene dragen, Ende omme roof soude niemen claghen; Sloughemen af sine maghe, Ne dader omme wrake no claghe, Maer verghave alle daghe. 90[regelnummer] Men soude alle Vrijndaghe Eten water ende broot, Ende tSaterdaghes dor ghene noot Eten weder vleesch no smout. Eist dat men dese vastene hout, 95[regelnummer] So wilden si dat orconden, Dat het aflaet ware van zonden, Ende anders penetencie ghene Van mesdaet doet groot no clene. Ende dat soude sweren dan 100[regelnummer] Te houdene elc wijf, elc man, Ende diet te swerne niet en core, Dat hi sijn kerstijndoem verlore, Ende sijns niemen in sine doot Ne vanden soude, clene no groot, 105[regelnummer] Ende men niemene gehinghe Dat hi mettem ten grave ghinghe. Dat ende andere onreene saken Wilden si upbringen ende maken.
Van eere niewer wet die was vonden. XLII. Ga naar margenoot+ Dese niewe selsiene ghebode, Of si comen waren van Gode, Waren some liede diese ontfingen, Meer om nieuweden van dingen 5[regelnummer] Dan om sonderlange leven. Alse dus dit soude sijn verheven, Ontseit gheen bisscop gemeenlike Ga naar margenoot+ Onder die crone van Vrancrike, Noch onder die Vrancsce bisscopdoeme, 10[regelnummer] Sonder een, die ic u noeme, Die bisscop Geraert van Camerike. Dats die gene die al eenlike Van Lottrike behort te Riemen. Met genen dinghen en mochtem niemen 15[regelnummer] Daer toe bringen no dwingen, Dat hi dies wilde gehinghen; Maer elc poyntkijn hi verleide, Ende ontbant ende wederseide Met redene scone ende claer, 20[regelnummer] Ende togede wel ende openbaer, Dat die werelt van beghinne, Sijnt lieden hadden geweest daer inne, Ghesceden was in drie manieren: In ackerlieden, die visieren 25[regelnummer] Hoemen lijfnere ghecrighe; In ridderscepe, die met wighe Jegen die onnutte vechten Ende vredelijc volc berechten; Ende in paepscap, die desen tween 30[regelnummer] Den woch wisen over een, Hoe si naer dit cranke leven Werden te hemele verheven. Deene paertie sal die twee voeden Ende indie erdsche dingen goeden, 35[regelnummer] Entie twee sullen den derden Wijsheit leeren ende beverden. ‘Hier omme,’ sprac bisscop Geraert, ‘Dinct mi goet sijn, datmen bewaert Elc man met wapene in sijn leven, 40[regelnummer] Die daer toe so es bedreven; Ende men onrecht ende rove Wedergheve na tgelove Der niewer wet enter oude; Ende men met crachten niet houde 45[regelnummer] Den ghenen diemen onrecht doet, Sijt an sijn lijf, sijt an sijn goet, An wonden of an dootslaghen, An hem selven of an sine maghen, Dat hi bedwongen si tier stat 50[regelnummer] Al slichts te verghevene dat, Maer datmen hem sal sonder ghile Raden nader ewangile, Dat hi vergave dat ende dit, Also alst Pater Noster bit. 55[regelnummer] Datmen mede vastens plaghe Up Vrijndaghe of up Saterdaghe Onder alle lieden ghemeene,
[pagina 299]
Dat ware eene redene cleene, Want die liede altemale 60[regelnummer] Ne vermogent niet even wale, Ende oec en mochtsi met dien dingen Niet al hare dinc vulbringen; Want die lieden sonder waen Ne hebben niet even vele mesdaen, 65[regelnummer] Want deen meer, dander min: Dus moet ghevouge sijn daer in; Entie lieden, alsemen siet, Ga naar margenoot+ Sijn alle van eere ordinen niet. Dat oec die lieden sweren souden 70[regelnummer] Sulke ordinantse houden, Ne dochte mi niet ter zielen vromen, Want meenheet mochter wel af comen; Ende datmen vermeesamen soude Den ghenen diet doen niet en woudeGa naar voetnoot1), 75[regelnummer] Ende sijns evels oec niet vanden, No graven met levenden handen, Dat waren ongehorde saken. Ons mogen wel genoegen de spraken, Die dapostelen uutvercoren 80[regelnummer] Ons gaven ende andere hier te voren; Entie oec gaet jegen die wet, Datmen hem penetencie set.’ Dus vellede met redene al Die bisscop Geraert dit gescal.
Enen camp van enen ruese jegen een kint. XLIII. Ga naar margenoot+ In keyser Coenraets Xde jaerGa naar voetnoot2) Staerf in Vlaendren over waer Die grave Bouden metten baerde, Die Vlaendren hilt metten zwaerde 5[regelnummer] XLVII jaer achter een. Sijn ghelike was cume geen. Dese nam te wive in sinen live Van Lucenborch ene, hiet Ogive, Des graven dochter, hiet Ghiselbrecht. 10[regelnummer] An dese vrouwe wan hi echt Eenen sone die Boudene hiet, Dien hi int lant van Vlaendren liet. Dese sone hiet van Risle Boudene, Die hem Vlaendren pijnde te houdene 15[regelnummer] Met eeren na des vader doot, Ende levede met eeren groot. Int XIIste jaer van Coenraeds rikeGa naar margenoot+ Dedi sinen sone Heinrike Cynitoens dochter van Ingelant 20[regelnummer] Nemen in wetteliken bant, Die hiet Gonnilt, alst Willem seget, Dies dIngelsce jeeste bescreven leget. Haer broeder was de coninc HardenincGa naar voetnoot3). Alse dese Gonnilt te scepe ginc, 25[regelnummer] Ghebrochtense die hoge baroene, Die haren cost mede te doene Gaven menech diere prosent. Dus es soe in Almaengen gesent, Ende was goet stic met haren man. 30[regelnummer] Ten lesten leidemen hare an, Dat soe geploghen hadde onwet, Ende verbuert hadde haers heren bedt; Ende die hare mede dit teech an, Was een ruese, een groot man, 35[regelnummer] Ende niemen was van haren enechten, Die voer hare wilde vechten. Soe nam een kint, dat soe daer brochte Uut Inglant, als soe tlant sochte, Ende settet vor hare inden crite. 40[regelnummer] Dat maecte hare des lachters quite; Want, alst God wilde, die gygant Wart gheanxent altehantGa naar voetnoot4). Tkint wan den zeghe, alst God wilde,Ga naar margenoot+ Ende nemmermeer constmen Gonnilde, 45[regelnummer] No met dreghene, no met beden, Ghebringen te diere mogentheden, Dat soe ten manne wilde keren; Maer soe ginc henen Gode teeren In eenen cloester met nonnen, 50[regelnummer] Ende es der werelt dus ontronnen.
[pagina 300]
Ga naar margenoot+ In Coenraets XIIIIde jaerGa naar voetnoot1) So staerf, lesen wi voer waer, Grave Diederic van Hollant, Die die vierde was, alsict vant, 55[regelnummer] Grave die Hollant berechte. Dese was na graven rechte Tote Egmonde begraven, Daar hi vele gaf groter haven. LVIGa naar voetnoot2) jaer vinden wi van desen, 60[regelnummer] Dat hi grave hadde ghewesen. Otilt sijn wijf, alse wi lesen, Levede VI jaer naer desen, Ende leghet in Sassen, alse wijt horen, Want soe danen was geboren 65[regelnummer] Vanden hoghesten vanden lande. Dese Diederic, alsict bekande, Was dalre eerste Hollandsce grave, Die lijf uutgaf ende have, Omme tlant te soukene van over mere 70[regelnummer] Alse pelegrijm ende niet met here. Eenen sone haddi, die Diederic hiet, Dien hi Hollant na hem liet, Ende eenen andren, die hiet Florens, Die ghegoet was upten chens 75[regelnummer] Vanden Vriesen. Daer quaemt ave Datmen hiet der Vriesen grave.
Keyser Coenraets doot. XLIIII. Ga naar margenoot+ Nu volgen wi der ystorien naer. In Coenraets XVde jaer Sachmen anden hemel zuudoest Een tekijn, alst ware een mestroost: 5[regelnummer] Een vier, rechts in diere gebare Oft een groot balke ware, Die mede nader zonnen ran, Doe soe ten westen keren began, So dat die zonne over lach. 10[regelnummer] Doe vielt neder, daert menich sach, Ende langhen tijt sachmen daer naer, Daer het viel, lijctekijn claer. Int selve jaer quam in Ytale Keyser Coenraet gewapent wale 15[regelnummer] Met groten here, omme tonder te doene Die ghene die waren so coene, Dat sine wilden wederstaen; Want die Lumbaerde sonder waen Hadden die wort gedaen spreken, 20[regelnummer] Dat si ghenen here en weken, Diese meer wilde vervaren, Dan si selve wilden te waren. Doe vinc die keyser inden lande Bisscoppe ende els sine viande; 25[regelnummer] Maer die bisscop van Melaen Die es hem ontweken saen,Ga naar margenoot+ Dies verbrande die keyser dat, Wat hijs hadde buten der stat. In Tsinxene daghe was buter stede 30[regelnummer] Die keyser ende sine princen mede In een kercskijnGa naar voetnoot3) bider port. Daer drouch hi crone, ende men hort So grote donre ende blexeme daer, Dats menech hadde sulken vaer, 35[regelnummer] Dat sire den zin omme verloren, Ende some storven, alse wijt horen. Die bisscop Brune, die messe dede, Ende daertoe noch si viere mede Die seiden, dat si saghen daer 40[regelnummer] Sente Ambrosise selve al claer, In een onwerdelijc gebaer Den keyser selve dreghen daer. Dus trac die keyser altemale Weder uten lande van Ytale, 45[regelnummer] Ende in Meye uptie derde Yde Verginc die zonne ten ghetide, Ende in Junius upten vierden dach Die keyser selve doot nederlach. Na hem, alse ons seget Zegebrecht,Ga naar margenoot+ 50[regelnummer] Gewan sijn sone des riken recht, Ende dat selve seget van hemGa naar margenoot+ Van Malmesberghe Willem, Die die jeeste screef van Inglant, Ende oec seghet Elynant. 55[regelnummer] Broeder Vincent seghet oec wale,
[pagina 301]
Die die Spieghele Ystoriale Versaemde van vele bouken. Maer alse wi die croniken souken, DieGa naar voetnoot1) versamende sider bi hem 60[regelnummer] Die broeder Martijn van BeheemGa naar voetnoot2), Na dat broeder Vincent bleef doot, So dincter ons discort in groot, Ende willen dat in Dietsche blivet, Dat hi van desen Coenrade scrivet.
Van keyser Coenrade ende van Lupoude. XLV. Ga naar margenoot+ Martijn seget in sine croniken Van desen Coenrade den riken, Dat hi inden rike sette Vele nuttelikere wette, 5[regelnummer] Ende hi lant ende steden Begerde te settene in vreden. So sette hi, wie so vrede brake, Dat menne onthovede om die sake. Nu was een grave die Lupolt hiet, 10[regelnummer] Dies daer omme niet en liet, Hine was die sinen toren wrac, Daer hi sinen vrede an brac; Ende omme tontdragene sijn lijf, So nam hi kindere ende wijf, 15[regelnummer] Ende vlo daer mede in ene wostine, Al daer hi met siere pine Hem ende sijn wijf ende sine kinder Aermelike onthilt ghinder; Niemene wiste wat sijns gesciede. 20[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hier naer Coenraet ende sine liede Voeren jagen inden wilden woude, Ende alst God wilde ende wesen soude So verloos hi volc ende honde, Entie nacht quam in corter stonde, 25[regelnummer] Enten keyser twifelde das In wat steden dat hi was, Ende wart versaghet hier af; Ende, alse hem daventure gaf, Quam hi ter loedsen daer Lupout 30[regelnummer] Woende in dat groene wout, Daermenne goelike ontfinc Met alsulker aermer dinc Alse men hem gehelpen mochte. Snachts sliep hi inden strowe sochte, 35[regelnummer] Entie vrouwe die zwaer was Des selves nachts eens kints genas, Eens soens, alst onse Here gaf. Ene stemme die sprac daer af Den keyser ene vremde mare, 40[regelnummer] Dat die sone soude daer nare Siere dochter ontfaen te wive, Ende keyser sijn na sinen live. Die keyser was dies tongemake, Ende quam naer dese sake 45[regelnummer] Des anders daghes daer die sine waren. Sinen tween heimeliken cameraren Hevet hi gheopenbaert tghint, Ende hiet hem halen dat kint, Ende hietem nemen sijn leven, 50[regelnummer] Ende hein sine herte gheven. Omme tkint voeren si te samen, Ende met ghewelde dat sijt namen; Maer, alsi quamen inden woude, En waser gheen diet doden woude, 55[regelnummer] Maer inden woude lieten sijt leggen. Eens hasen herte nemen si ende seegen Den keyser, dat sine herte ware. Dus brochtsine een deel uten vare. Een hertoghe Heinric quam tien stonden 60[regelnummer] Jagende met sinen honden Inden woude, ende versach Gheent kint wenende daert lach, Dat sere was vulmaect van live. Gheent kint brochti sinen wive
[pagina 302]
65[regelnummer] Heimelike ende bat, Dat soe wilde heelenGa naar voetnoot1) dat, Dat hare dat kindekijn ware Ende hijt gewonnen hadde an hare. Die vrouwe hevet gerne gedaen. 70[regelnummer] Men dede dat kint dopen saen, Ende hietent Heinric allegader Naer dien Heinrike sinen vader. Sidert quam die keyser daer Ende mercte gheent kint overwaer, 75[regelnummer] Alset so verre was ghedeghen, Dat het diennens mochte plegen; Ende dochtem geliken, alse hijt sach, Den kinde, daer hi wilen lach Int wout, ende dochtem te waren 80[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat het ware vandien jaren. Dat kint hi mettem verhief, Al en waest den vader niet lief, Ende visierde ende dochte, Hoe hi dat kint ontliven mochte. 85[regelnummer] Eens gaf hi hem eenen brief, Ende sendene, of hine hadde lief, Ter keyserinnen sinen wive, Dat hi eene boetscap drive, Ende inden brief stont gescreven, 90[regelnummer] Dat soe hem dade nemen tleven Teerst dat soe den brief ontfinghe. Nu ghesciede den jongelinge, Die niet en wiste wat die brief sprac, Daer hi henen sinen woch trac, 95[regelnummer] Dat hem die vaec dede leet, Dat hi in eens papen huus reet Ende beette ende ruste daer. Die pape selve die quam naer Ende vant dien jongelinc daer slapen, 100[regelnummer] Ende sach sine buerse gapen: Daer in vant hi enen brief. Heimelike alse een dief Hevet hi des keysers zeghel ondaen, Ende vanter in ghescreven staen 105[regelnummer] Die doot vanden jongelinc. Doe verkeerdi die dinc, Ende dede die mort af altemale, Ende screef selve harde wale: ‘Teersten dat ghi siet den jongen man. 110[regelnummer] Ghevet hem een onser dochter dan.’ Dien brief stac hi ins jongelinx tasse, Ende so henen alse die rasse. Die jonghelinc ter keyserinnen; Ende als soe gelas den brief binnen, 115[regelnummer] Wonderde hare duere sere So verdich ghebot van haren here. Die dochter gaf soe hem te wive, Alse die niet en dar dat het blive. Alse den keyser quam die mare, 120[regelnummer] Quam hem wonder an met vare, Maer so dorsochtijt algader, Dat hi vernam dat sijn vader Lupolt was, die edel grave; Doe stont hi sijns belgens ave. 125[regelnummer] Dese Heinric, scrijft Martijn albloot, Wart keyser na Coenraets doot, Ende maecte eenen cloester mede, Daer hi begraven was tier stede.
Van eenen clerc ende van eere nonnen. XLVI. Int jaer M ende X waerf viere,Ga naar margenoot+ Dat Maria die goedertiere Den Gods sone ter werelt brochte, Alsict inder jeesten besochte, 5[regelnummer] Wart die derde Heinric, alsict gome, Keyser int rike van Rome, Die Coenraets zwager was of sone: XII jaer regneerde die ghone. Dese dwanc die Windelike, 10[regelnummer] Dat was een volc dat heidijnlikeGa naar margenoot+ Levede, ende leget haer lant an Zwaven, Ende, alst ons bescreven gaven Willem ende oec Helynant, So anebeden dese in haer lant 15[regelnummer] Daventure over godinne, Ende hadden dor hare minne Een beelde hare gemaect mede, Dat stont in eere hogher stede, Ende hadde, alse wijt horen, 20[regelnummer] Indie rechter hant eenen horen.
[pagina 303]
Dien vulden si met soeten mede, Ende so quamen si daer ter stede Updien dach, alsemen ons seghet, Daer sente Andries dach up leget, 25[regelnummer] Ende maecten hem met feesten dul. Vonden si ghenen horen vul, So waren si blide ende vro Ende seiden, hem soude gescien also Ten naesten jare die tijt te siseGa naar voetnoot1). 30[regelnummer] Vonden sine ydel, so vloucten sise Daventure, ende ontsaghen Datse die diere tijt soude plaghen. Heinric die derde die dwanc dese Te sulken dienste, alsict lese, 35[regelnummer] Dat in elken hoghen tiden Vier die beste van haerre ziden, Alse hi crone soude draghen, Tsiere kokene also plaghen, Dat si enen ketel droughen 40[regelnummer] Met vleesche; oec si hem gevougen Elc te houdene een vingerlijn. Dese Heinric en mochte niet sachter sijn, Blide was hi ende goet geselle. Daer ic eene aventure af telle. 45[regelnummer] Ene zuster haddi die nonne was: Up enen winter, alsict las, So lach soe teere stede stille Om des stercs winters onwille. Een clerc was daer die up haer louch, 50[regelnummer] So dat haer wille over een drouch, Dat si haerre minnen plaghen; Entie vriendscap sulke versagen, Diere af spraken, alsemen pliet: Die keyser en wilds geloven niet. 55[regelnummer] Eens nachts lagen si so lange tsamen, Dat si te spade haerre scamen Worden geware, entie clerc siet Dat al bescaemt es, ende hi niet Ontgaen en mach hine wart begrepen 60[regelnummer] Inden snee biden voetstepen; So dat hi sinen lieve ghebat, Dat hi up haren halse ghesat, Ende soe droughen dorden snee, Ende men vanter voetspore twee, 65[regelnummer] Al eens int gaen ende int keren, Sone conden niet die heren Begripen dat daer iet messciede. Die keyser ende els ghene liede Hevet dese dinc versien, 70[regelnummer] Want hi was gegaen mettienGa naar margenoot+ Teere veinstre sine orine maken. Daer na gevielen so die saken, Datter een bisscopdoem verstaerf. Den clerc riep hi ter selver waerf, 75[regelnummer] Die keyser, ende seide: ‘Nem Dit bisscopdoem’. Doe ruundi hem Int ore stillekine dit wort: ‘Nu en rijt geen wijf meer vort.’ Eene abdesse bleef daer na doot; 80[regelnummer] Siere zuster hi doe ontboot: ‘Sijt abdesse nu ten tiden, Ende laet u ghenen clerc meer riden.’ Beede begonsten si hem scamen, Ende voert meer si anenamen 85[regelnummer] Reine leven, ende lieten die zonden, Ende bleven vort goet in haren stonden. Echt ghesciede dat mettem was Een clerc die wel zanc ende las, Ende wel gelettert, ende was dyaken; 90[regelnummer] Maer hem messciede in ere saken, Want hi minde een onwert wijf. Eens messciede den keytijf Teere hoghere tijt, dat hi bi haer sliep. Die keyser wist, doch hine riep, 95[regelnummer] Dat hi ter ewangelien ghinghe, Want het ghenoucht hem dat hi singe. Hi ontseit hem, alse dien bedrouch Sine besicheit ghenouchGa naar voetnoot2).
[pagina 304]
Die keyser hiet hem dat hijt dade, 100[regelnummer] Te proevene oft hi ware gestade, Ende seide: ‘Ganc ende doe te hant, Of rume altehant mijn lant.’ Doe ginc die ghene ghereder Ende dede tuerssen sine cleder, 105[regelnummer] Alse die varen wille ende betalen. Doe dedene die keyser halen Met ghewelde, ende louch mede, Ende sprac: ‘Danc hebbe dine vromechedeGa naar voetnoot1); Ic weets di danc van dattu Gode 110[regelnummer] Meer ontsages dan mine gebode, Ende du mijn lant ende mijn hof Eer rumen wilds dan Gods staen of. Nem te lone om desen roem Dat mi valt deerste bisscopdoem; 115[regelnummer] Alleene doe uut dinenGa naar voetnoot2) zinne Die oncusche dorper minne.’
Van keyser Heinricke ende ander dinc. XLVII. Ga naar margenoot+ Dese Heinric te Magensen lach Up enen hoghen Tsinxendach: Daer geredemen inder kerken Des keisers stoel enter clerken, 5[regelnummer] Des erdschbisscops vander stede, Ende des abds van Vouden mede. Haer ghesinde ghinder streden, Welc here inder hogester steden Sijn sitten soude behouden; 10[regelnummer] Want die abt selve van Vouden Hevet enen cloester sekerlike Ga naar margenoot+ Die meeste een vanden keyserike, Ende metten keyser, eist onvrede, Met LX^M hem volghet mede 15[regelnummer] In sine orloghe tallen steden. Dese pleghet van ouden zeden Den keyser in sinen hoghen tiden Naest te sittene tsiere rechter ziden. Inden doem vachtmen omme dit, 20[regelnummer] So dat die kerke wart besmit Metter goeder lieden bloede. Die bisscop ende andere goede Maecten te hant den vrede, Dat mer nemmeer quaets en dede, 25[regelnummer] Ende suverdenGa naar voetnoot3) ende verwijeden mede Vanden gevechte die heilege stede, Ende begonsten met hoghen sanghe Die messe ende met bliden bevange, So dat men die sequentie zanc, 30[regelnummer] Die daer te voren niet wel lanc Robbrecht coninc van Vrancrike, Alse hier vorenGa naar voetnoot4) sprac die cronike, Maecte vanden heileghen geeste; Ende alsemen sancti sprac met feeste, 35[regelnummer] Ende men ten lesten verse quam, Daer die sequentie ende nam, Dat dus endt, alst staet hier bi: ‘Hunc diem gloriosum fecisti,’ Dats: ‘dattu makes eerlike desen dach,’ 40[regelnummer] Eene stemme hordemen ende niet en sach, Die riep nederwaert van hoghen: ‘Ic maecte desen dach vul orloghen.’ Al tfolc bevede van vare. Die keyser maercte openbare 45[regelnummer] Vanden duvel die grote vroudeGa naar voetnoot5). Doe sprac hi: ‘Quaet verradere oude, Alre quaetheit vindere [ende] begin, Du heves hier heden ghesayet in Onder die ouderinghe fiere 50[regelnummer] Eene droeve orloghes maniere; Maer wi bider ghenaden ons Heren Sullen desen setten Gode teeren Enten aermen te baten, Blide ende vro, met caritaten.’ 55[regelnummer] Die sequentie slouchmen echt ane, Ende bat met sanghe ende met trane Die gratie vanden heileghen gheest, Ende daer en was niemen al meest, Hine slouch vor die borst aldaer. 60[regelnummer] Na messe so riepmen naer Die aerme ende dede creyhieren, Wie so wilde in goeder manieren
[pagina 305]
Eten dor die minne ons Heren, Dat hi hem soude ten hove keren; 65[regelnummer] Ende aldie spise, diere was te hove Ghereet, der werelt te love, Dede die keyser den aermen geven. Hi selve ende sine vorste beneven Saten cume ende onbeten 70[regelnummer] Eene soppe, een magher eten; Selve die keyser diende den knechten, Ga naar margenoot+ Ende drouch vort die gherechten, Ende maecte scone die vaten. Dus wan die duvel an sine onmaten! 75[regelnummer] Van desen Heinric seget men mede, Dat hi quam in siere kintscede Daer een clerc ene pipe drouch, Selverijn, matelijc genouch, Daermen water mede scootGa naar voetnoot1): 80[regelnummer] Die begerdi met willen groot. Een bisscopdoem belovedi hem daer ave, Up dat hi hem die pipe gave, Teersten dat hi keyser ware. Alse hi keyser was daer nare, 85[regelnummer] Ende een bisscopdoem viel tere stat, So eeste ghene clerc dat, Ende hi gaeft hem sonder vaer. Saen so wart hi ziec daer naer, Ende bleef drie daghe rechts vort 90[regelnummer] Sonder zin ende sonder wort. Die bisscoppe die waren ter stede Daden vor hem hare ghebede, Ende daden vasten omme sijn lijf Drie daghe, man ende wijf, 95[regelnummer] So dat hi bequam vander doot, Ende hi den bisscop saen ontboot, Dien hi bisscop maken dede Om die pipe in siere kintschede, Ende dedene bi ghemeenen rade 100[regelnummer] Ontsetten van sinen grade, Ende lijede dattem die drie daghe Die duvele daden sware plaghe, Ende schoten up hem ongier Dordie pipe vlamme ende vier, 105[regelnummer] Ende onsen viere also ongelike Ware alse vier es slike. Doe sprac hi: hi sach na dese dinc Een half gebradenen jongelinc Te hem comen, alse hem dochte, 110[regelnummer] Die hem enen keelct daer brochte, Die cout water up hem waerp, Daer bi vercoelde die vlamme scaerp. Die jongelinc was sente Laureins: Dien ghalt hi enen hoveschen cheins, 115[regelnummer] Want hi hem maecte met allen Eene kerke, die was tevallen, Ende gaf hem enen keelct van goude Ende andere scoenheit menechfoude. Oec leesmen van desen Heinrike, 120[regelnummer] Dat hi eens aventurelike Ghejaget wart van sinen vianden. Teere rivieren quam hi te handen, Daermen en wiste gheen gewat. Ene hinde quam daer ter stat, 125[regelnummer] Diene over dwater drouch, Daer hi seker was ghenouch.
Hoe coninc Edewaert proffiteerde. XLVIII. In keyser Heinrix derde jaer,Ga naar margenoot+ Scrijft ons Willem over waer, Was in Ingelant bleven doot Coninc Etelreet, die here groot.Ga naar margenoot+ 5[regelnummer] Coninc Edewaerd was sijn broeder, Dien morderen dede die stiefmoeder, Alset hier te voren staet, Hoe dat soe gaf alsulken raet. Dese Etelreet liet eenen sone: 10[regelnummer] Coninc Edewaert hiet de gone, Die meer dan XXIII jaerGa naar voetnoot2) Naer den vader regneerde daer. Dese was van zinne so sochte, Dat hi niemen quetsen en mochte; 15[regelnummer] Nochtanne daden hem vele eren Sine lieden ende sine heren, Ende buten lande was hi ontsien: Dus bevreede onse Here dien. Dese Edewaert, horic lyen,
[pagina 306]
20[regelnummer] Hadde den gheest van prophetien. Up eenen Paschedach hi sat Tote Lonnen indie stat, Te Westmonstre, ende drouch crone, Bi hem menech prence scone. 25[regelnummer] Ter taflen daer die andre saten, Wart hem sijn ghepeins verlaten Van erdscen dingen, ende sach met geeste. Doe wart hi lachende inde feeste, Ende alse die taflen up waren gedaen, 30[regelnummer] Quamen si drie te hem gegaen, Daer sijn hogeste raet an drouch, Ende vrageden hem twi hi louch. Langhe zweech hi ende sprac doen: ‘Inden berch van Celyoen 35[regelnummer] Die VII slapers rusten daer, Die hebben CC jaer Gheleghen uptie rechter side; Ende alsic sat in dat ghetide, Keerden si ter luchter ziden te waren, 40[regelnummer] Ende binnen desen LXXIIII jaren Keeren si ter rechter siden niet: Dit meent plaghe onder terdsce diet, Want hier binnen wel naer al, Dat God voerseide, gescien sal, 45[regelnummer] Te comene vorden doemesdach.’ Ander dinc daer vele an lach Seidi hem aldaer ter stede, Ende vanden VII slapers mede Hare passie ende haer leven, 50[regelnummer] Ende hare gedane; meer dans gescreven Van hem es, so seidi hem drien, Alse oft hise in levene hadde gesien. Die drie raetsmanne sendi thant Te Constantinoble int lant 55[regelnummer] Ten keyser [met] lettren ende prosent, Ende dedem sinen wille bekent. Die keyser ontfinc die boden wel, Ende sendese te niemene el Dan ten bisscop van Epheso, 60[regelnummer] Ende bat hem dat hi dade also, Dat hi toghen wilde te hant Des coninx boden van Ingelant Die VII slapers inder manieren Dat si laghen inder duwieren.Ga naar margenoot+ 65[regelnummer] Dies waren die boden blide. Si vonden updie luchter zide Rustende die maertelaren, Daer die Grieken af seiden te waren, Dat si oint vor dat ghetide 70[regelnummer] Laghen uptie rechter zide. Dus wart openbare waer Edewaerts prophecie claer; Ende cortelike oec die Agareene, Tuerken ende Agabiene gemeeneGa naar voetnoot1), 75[regelnummer] Wonnen tlantscap van Surien Ende cleene Asyen met haerre paertien, Ende tlant van Licien mede, Ende destruweerden Ephesus die stede, Daer die VII slapers laghen, 80[regelnummer] Ende oec mede in corten daghen Jherusalem die heileghe port, Ende binnen dien VII jaren vort Storven vier pauesen achter eenGa naar voetnoot2), Dat een begin van plaghen sceen.
Vanden pauesen van Rome. XLIX. Nu sullen wi vanden pauesen scriven,Ga naar margenoot+ Hoe si hare dingen driven. Vanden pauesen lieten wi staen, Daer die VIIIde Benedictus hadde ontfaen 5[regelnummer] Den stoel van Rome entie eere. Sidert mesfielt hem so sere, Datmenne dor sine mesdaden Utestac sonder ghenaden. Van hem so doet ons verstaen 10[regelnummer] Een wijs clerc, Pieter Damiaen, Dattene naer sinen stervedach Een bisscop van CaepsGa naar voetnoot3) sprac ende sach, Sittende up enen swarten paerde. Hi riep alse die hem vervaerde: 15[regelnummer] ‘Wapene, wats mi ghesciet?
[pagina 307]
Ne bestu Benedictus niet, Onse paues, die doot es bleven? Wats dit, wanen coemt dit sneven? Lieve vader, hoe eist met di dan?’ 20[regelnummer] - ‘Jaic,’ sprac hi, ‘ic bem die man, Die ongevalleghe Benedictus.’ - ‘Vader,’ sprac hi, ‘hoe staet dus?’ -‘Ic bem,’ sprac hi, ‘in swarer verdriet, Maer doch en twifelic niet 25[regelnummer] Der ghenaden Gods te waren. Ic bidde di dattu wilt varen Te minen gheselle paues Jan, Die den stoel na mi ghewan. Van minen weghe sech hem dat, 30[regelnummer] Dat hi neme den selven scat, Die leghet ter stat die ic di wise, Ende menne vor mi geve ter spise, Daers die aerme hebben noot; Want en helpt mi clene no groot 35[regelnummer] Dat goet datmen eerst voer mi gaf, Het was geroeft den aermenGa naar voetnoot1) af.’ Die bisscop voer te Rome dan, Ende seide dit den paues Jan, Ga naar margenoot+ Dat hi dat goet soude gheven, 40[regelnummer] Maer selve die bisscop es moenc bleven. Ga naar margenoot+ Naer desen Benedictus ghewan Den stoel die XXste Jan, Daer die bisscop van Caeps toe dede Des doots Benedictus bede. 45[regelnummer] In sinen tiden so bleef doot In hoghen levene, scone ende groot, Sente Stevens sone van Hongerien, Deerste kerstijn coninc van dier paertien, Entie sone Hermaer hiet. 50[regelnummer] Sijn huwelijc ende sijn wijf hi liet, Ende storven beede maget van live. Te haren grave hadden keytive Bi miraclen vele ghesonden, Ende al noch hebben nu ten stonden. 55[regelnummer] Ga naar margenoot+ Na desen selven paues Jan So quam die IXde vort an Paues die Benedictus hiet, Ende, alsement gescreven siet, So quam hi ter herscapien 60[regelnummer] Bi onhovescher symonien, Ende was een van Benedictus neven, Daer wi te voren af bescreven, Ende hiet Benedictus de jonghe. Paues wart hi met valscen spronge, 65[regelnummer] Ende was een ongelettert man. Doe setti in sire steden dan Bi ghemeenliken rade Eenen die sine officie dade, Entie derde Silvester hiet. 70[regelnummer] Onlanghe so vermochti iet, Omtrent LVI daghe; Dit dochte den menegen onlagheGa naar voetnoot2), Ende wart een Gregorius genomen, Die soude vuldoen ende vulcomen 75[regelnummer] Wat ghebrake andie tween. Nu laten wijt hier af al een. Wi sullen van Benedictuse scriven Den jongen, ende dit en sal niet bliven. Ons doet Pieter Damiaen 80[regelnummer] Van desen Benedictus verstaen, Dattem dit hadde gheleert Een erdsch bisscop, hiet ObeertGa naar voetnoot3), Dat een man in enen tiden Bi ere muelen soude liden, 85[regelnummer] Ende sach een wonder inder gebare, Alse oftet een bere ware, Sonder oren ende staert Droughen tes ezels gelike waertGa naar voetnoot4). NaersusGa naar voetnoot5) hiet hi die dit sach an, 90[regelnummer] Ende wart een sere vervaert man, Ende wilde vaste danen vlien. Dat dier riep ane hem mettien: ‘Vervaerdi niet, ic was een man, Alse du best: nu sie mi an; 95[regelnummer] Maer ic levede alse een dier, Dies hebbe ic beesten vorme hier.’ - ‘Wie waerstu?’ sprac Narsus dan.
[pagina 308]
- ‘Ic was,’ sprac hi, ‘donsalege man, Ga naar margenoot+ Die paues Benedictus hiet: 100[regelnummer] Ghebenedijt en bem ic niet! Tonrechte drougic des paues crone.’ Hi sprac: ‘Wat hevestus te lone?’ - ‘Van nu toten doemesdaghe Hebbe ic,’ sprac hi, ‘sulke plaghe, 105[regelnummer] Datmen mij sleept duer vule steden, Vul dornen, vul onreinecheden, Sulperich, stinkende ghereetGa naar voetnoot1). Ten joncsten dage meerst mijn leet: Dan moet inden helschen pot 110[regelnummer] Mine ziele, alse lange alse God Here sal sijn, emmermeer vort.’ Doe verloos hine na dat wort.
Vanden sesten paues Gregorius. L. Ga naar margenoot+ Alsic eerst seide hier te voren, Naden derden Silvester was gecoren Die seste Gregorius, die Gratiaen Eerst hiet, doet men ons verstaen, 5[regelnummer] Een heilech man, een goet here. Ga naar margenoot+ Die vant der kerken goet so sere Verstaen, verset ende tebroken Bi orloghen ende bi stoken Van sinen ombescedenen vorsaten, 10[regelnummer] Dat het ginc buten alre maten; Want die rovers haddent al genomen, Steden, borghen; ende soudemen comen Te Rome, dat was up die kele: Der mordenaren waren so vele, 15[regelnummer] Niemen en mochte dor dlant liden. Daer was doffrande cranc tien tiden. Mids indie kerke ende indie stat Sachmen menechwaerven dat, Datmen mordde ende rovede. 20[regelnummer] Was dan enech die metten hovede Ghesont quam inder kerken gevaren, Ende offerde dan ten outharen, Die rovers nament dan up saen Ende hebbent in bordeele verdaen. 25[regelnummer] Paues Gregorius jegen dit morden Bat hem eerst met soeten worden, Dat si tgoet der heileger kerken Lieten gebruken den clerken; Hi wilde den ghenen doen genade 30[regelnummer] Dien aermoede roven dade; Entie rovede dor ghierechede, Dat si dordie vreese Gods mede Ende oec dor der werelt eere Sulx dings afstonden vort mere. 35[regelnummer] Die ghene, die der kerken erve Hadden gheset in haerre bederve, Ontboot hi met brieven dat, Dat si te Rome indie stat Vordie senaturen ontfingen 40[regelnummer] Vonnesse van sulken dinghen: Hare si, ocht hem tordeel gave; Ontwisedment hem, si scieder ave: Ontseidemen dat, so sachmen clare Dat Rome haer moeder niet en wareGa naar voetnoot2). 45[regelnummer] Dit scrivet hi ende ontbiet,Ga naar margenoot+ Maer dat en diet lettel of niet. Doe vermeesaemdi aerme ende rike, Die dat ontseiden ghemeenlike, Ende alle die in enegen saken 50[regelnummer] Mettem meenten ofte sprakenGa naar voetnoot3). Maer die hi dus in banne doet, Worden met tornen verwoet Ende worden ridende om die stede, Alse den paues te slane mede. 55[regelnummer] Doe sach die paues datmen tien tiden Dor noot die wonde moeste sniden Ende houwen dor dien nootGa naar voetnoot4). Soudeniers dat hi ontboot, Ende int eerste van sinen gewerke 60[regelnummer] Besette hi sente Pieters kerke,
[pagina 309]
Entie die offeranden roveden, Dedi vanghen ende onthoveden Ofte jaghen uter stat; Entie upter kerken goet sat, 65[regelnummer] Dedi afwinnen merschen, renten, Steden, borghen; gheen perlementen Sone mochtem troost gheven, Sine moesten rumen of laten tleven; Ende brochte der kerken goet 70[regelnummer] Ant recht daert an wilen stoet. Rovers seiden openbare, Dat het ware een mordenare, Ende vander messen soude bliven, Die so meneghen dede ontliven. 75[regelnummer] Doe hi der doot naecte also wale, Seiden alle die caerdenale, Dat het altoos niet en behoeve Dat menne te sente Pieters groeve, Die sinen stoel maecte so root 80[regelnummer] Met so menechs menscen doot.
Noch vanden paues. LI. Ga naar margenoot+ Die stervende paues dit vernam Ende warter omme een deelkijn gram. Fellike hi sine broederen ansach Ende sprac aldus daer hi lach: 5[regelnummer] ‘Haddi’, sprac hi, ‘in uwen zinne Eenech point van redene inne, Die gheestelijc oft godlijc ware, Ghine sout niet also sware Uwen paues doemen, uwen vader; 10[regelnummer] Want mijn leven altegader, Ende daer toe mijns selves erve, Hebbic gheleit in uwe bederve, Ende hebbe die werelt eere gelaten, Omme tfordeel van uwer baten. 15[regelnummer] Hadt ander volc up mi gheseget, Ghi soudet hem hebben ontleget Ende hebben uwen vader geheert, Entie dinc int beste ghekeert. Nu segget: waer hebbic scat so grouf 20[regelnummer] Gheheven te minen behouf? Ic hadde genouch vanden minen, Dat mi genougelic mochte scinen. Wien hebbic geheert of gevrijet? Of mi selven, des so lijetGa naar voetnoot1)Ga naar margenoot+ 25[regelnummer] Eert hier toe quam dat dus gesciede, Jane eerden mi alle liede? Dedic niet al dat ic woude? Ende mi sprac alt volc ere ende houde. Dese eere ende desen lof 30[regelnummer] Stac mi uwe aermoede of, Ende mi ontfaermde uwer saken; Doe wardic wreet inder wraken. Ic sach die roveren u te scanden Upneemen uwe offranden 35[regelnummer] Entie met overdaden verslocken, Ende u gaen met aermen rocken Ende droevelike ommekeren die ogenGa naar voetnoot2); Dit en constic niet gedoghen, Ende began orlogen met rade, 40[regelnummer] Omdat ic bider roveren scade Die kerke wilde houden in eren. Nu dincti mi die redene verkeren, Want ghi mijns niet wilt roeken. Dat andere runen in hoeken, 45[regelnummer] Wildi mi openbare wisen; Dat begripen wildic prisen, Daer ghijt daet met uwen rade, Doch so biddic up genadeGa naar voetnoot3). Wildi uwen stervenden vader 50[regelnummer] Sijn graf ontseggen algader? Der menscelijcheit gemene zale Ontsegdi mi altemale: Een aerme ghemeene wijf, Een dief, een woukerare, een keytijf, 55[regelnummer] Gaet indie kerke met andren lieden,
[pagina 310]
Ende dit wildi den paues verbieden! Ende legtere an macht so groot Tontseggene mi de kerke al doot, Ende ickere levende in ginc! 60[regelnummer] Die dode en mach ghene dinc Mesdoen dat zonde heten mach; Die levende mesdoet nacht ende dach. So sware felheit dat beduut, Dat ghi dien uter kerken sluut, 65[regelnummer] Dien macht ende wille gebreect Te doene dat men van zonden spreectGa naar voetnoot1). Hier omme, lieve kinder mijn, Laet u int herte leet dat sijn, Dat ghi dus ombescedene wort 70[regelnummer] Peinset ende bringet vort.’
Vanden selven meer. LII. Ga naar margenoot+ ‘Omme dat ghi niet selt wanen, Dat ic u dat dar vermanen, Dat ic meerre si dan ghi, Hort hier redene daer bi: 5[regelnummer] Elke daet van enen man Salmen proeven ende besouken dan Nadie meninge vanden sinne, Eermer af jugeren beginne; So dat tfonnesse gaet 10[regelnummer] Danen die wille quam ente raet. Hier omme spreect God ende hets waer: Ga naar margenoot+ ‘Mensche, es dijn oghe claer, Onnosele ende indie simpelhede, So es al dijn lachame claer mede; 15[regelnummer] Eist oec scalc ende onrene, So es dijn lijf donker al gemene.’ Toghe dats die bescedenhede Van smenscen zinne, van smenscen zede. Menech naect, aerm ende keytijf, 20[regelnummer] Bat mi dat ic sijn hongerege lijf Soude helpen houden ende voeden, Want hi verdaerf in aermoeden. In wiste wats soude gescien, Maer ic stont in staden dien, 25[regelnummer] Ende loedene met minen ghelde; Maer eer hi quam ute te velde, Hevet hi enen mordere gemoet, Diene doodde omme sijn goet. Salic dan manslachtich wesen, 30[regelnummer] Omme dat ic gaf daermen desen Jammerlike om hevet vermort? In rechte brinct men bescreven vort, Datmen manslachtich wreect ende lovetGa naar voetnoot2): Den mordenare ontwijstmen thovet, 35[regelnummer] Dat hi den goeden man verslouch; Den ridder doetmen eeren genouch, Dat hi enen volcwijch verwan, Daer hi in slouch menegen man. Dus es manslachtich hier te prisene, 40[regelnummer] Ende hier ter wraken werd te wiseneGa naar voetnoot3). Die paues, die eerste Adriaen, Was een goet man sonder waen; Dien geeft men prijs ende lof daer af, Dat hi den groten Karle gaf 45[regelnummer] Macht te ghevene bisscopdoeme, Ende niemene te secrarien coeme, Die keyser en dadere toe dat sine Metten stave ende metten vingerline Te verchierne den elijtGa naar voetnoot4); 50[regelnummer] Want Karel was in siere tijt Een man die gheere mieden en rochte, Ende niet lichtelike mochte Niemen werden indien tiden, Dat hi bi mieden mochte liden. 55[regelnummer] Ende oec en mochts die paues gewesen, Alse een te bisscoppe was uutgelesen, Dat hi tote elken, lude ende stille, Ghedoen mochte al sinen wille, Ende gaf den keyser sine macht, 60[regelnummer] Alse die ghene die niet en acht
[pagina 311]
Omme miede noch om overdaetGa naar voetnoot1). Nu es alder heren raet Vul ghierecheden, vul overdaden. Hier omme es die kerke beraden, 65[regelnummer] Dat soe den tyrannen trect af Die vriheit, die soe den keyser gaf, Dat soe ghelijc gemenen wiven Om ghelt te copene niet en bliven. Nu prisen wi in onsen sproken 70[regelnummer] Diet den keyser hebben ontbrokenGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Oec lijcGa naar voetnoot3) wel, wat soes gesciet, Hennes der pauesen ambacht niet, Datmen mort of wijch iet doe. Doch horet den paues toe, 75[regelnummer] Oft hi dat onnosele diet Verdreven sonder redene siet, Dat hire toe doe hant ende wort Te wederstane onreine mort; Want die propheete Ezechiel 80[regelnummer] Scelt die papen ende es hem fel, Die, alse fel was die aventure, Hem selven gelijc enen mure Niet en setten vor tfolc ons Heren. Nu suldi merken ende leeren, 85[regelnummer] Dat die kerke hevet twee persone Jegen scalcheit ende hone, Omme dat die quaetheit si bedwongen: Deene orloghet metter tongen, Entie ander metten zwaerde. 90[regelnummer] Ic was die ghene die begaerde (Orconde u selven) mine paertie Goet te makene (die wille hi lijeGa naar voetnoot4); Alse langhe alsere hope toe horde, So orlogedic met minen worde. 95[regelnummer] An hem hebbic die dinc bejaget Die tswert vander kerken draget. Hi screef mi weder hovescelike, Dattene die Windelike So swaerlike orlogeden met stride, 100[regelnummer] Hine hadde moete noch ghetide, Ende bat dat ic die peneghe sine Niet en spaerde no mine pine Uptie morderen ende up die dieve. Haddic ontseit sine brieve, 105[regelnummer] Wat onschulde soudic toghen Voer Jhesus Cristus den hoghen, Nu mi sine saken al Die keyser met brieven bevalGa naar voetnoot5)? Soudic borghers ende vremde lude 110[regelnummer] Sien roven ende scueren hare hude, Ende ic soude slapen ende rusten, So mochte mi groter zonden lusten. Die den mordere sparet iet, Hi vermordert tonnosele diet!’
Noch vanden selven paues. LIII. ‘Nu mogedi seggen hier jegen:Ga naar margenoot+ Dat en es geens priesters plegen, Dat hi hem clene of groot Besmettet met iemens doot. 5[regelnummer] Dits waer, maer hi nes niet besmet, Die den bosen mensche let Enten onnoselen verloost, Want Gods wort seget ons troest: ‘Salich sijn si die talre stede 10[regelnummer] Wel doen ende gherechtichede.’ Papen waren wilen eere Finees ende Malhatyas, Die vromelike, alsict las, 15[regelnummer] Wraken sonden, swaer ende groot; Want Finees slouch den ghenen doot Die oncuscher minnen plach,Ga naar margenoot+ Ende Mathatyas, alse hi sach Den Joden afgoden volgen naer, 20[regelnummer] Vermordde hise upten outaer. Andere papen in doude wet
[pagina 312]
Hebben hem aldus besmet. Ende waer na soudemen nu bi tidenGa naar voetnoot1) Morders vri woch laten riden? 25[regelnummer] Clene es mijn onscult hier of, Doch soudix te rechte hebben lofGa naar voetnoot2), Want ic hem vordeel dede groot, Diemen seget dat ic hebbe doot. So icse eer ontliven dede, 30[regelnummer] So ic daer bi eer minderde mede Naer dit leven hare pine. Die quade, so langer tleven sine, So hijt swaerre tormenten moet, Want hi te meer quaethede doet, 35[regelnummer] Hen si somech dien indit leven God sine gratie wille gheven. Die doot es een gemene goet Elken mensce, die sterven moet; Want bi hare coemt die goede te lone 40[regelnummer] Enter euweliker crone, Entie quade laet daer bi, Dat hi nemmermeer quaet en si. Si sijns mi sculdich te weten danc, Die ghenen dien ic haren ganc 45[regelnummer] Benam te doene dorpere zonden. Dese antworde hebbic over mi vonden, Omme dat ic wilde wederleggen Uwe antworde ende verseggen; Maer omme dat wi lichte mogen, 50[regelnummer] Ic ende ghi, sijn bedroghen, So geven wi al dese dinghe Gode up selve sonderlinge. Minen doden lachame begaet, Alse ghi der andre pauesen daet; 55[regelnummer] Set mi vordie kerke buten, Doet die doren vaste sluten Met slotelen ende met grendelen vaste. Wille onse Here dat icker in raste, So lovet Gode, of hi gedoget 60[regelnummer] Dat hi daer sine miracle toget; Doet hijs niet, met mi doet Al dat u dinct wesen goet.’ Aldus ghevielt. Die paues staerf; Men namene ter selver waerf 65[regelnummer] Ende settene vordie kerke dure, Besloten vaste ter selver ure. Een wint die dueren upstac, Die tslot ende hameeden brac. So groot quamen die vlagen sciere, 70[regelnummer] Die dueren vlogen an de masiere, Ende doe dedemen daer ter erde Den paues na siere werde.
Van enen wive enten duvel. LIIII. In desen tiden, alst Willem seget,Ga naar margenoot+ Die dInghelsche jeeste te scrivene pleghet, So was in Ingelant een wijf,Ga naar margenoot+ Die haren tijt ende haer lijf 5[regelnummer] Al in sorserien versleet. Up enen tijt gesciede haer leet: Want soe hadde ene sprekende ka, Die soe met weelden hare hilt na, So dat soe eens begonde spreken 10[regelnummer] Wort van wonderliken trekenGa naar voetnoot3). Dat wijf wart geware des, Ende mettien ontviel hare tmes, Ende soe wart int anscijn bleec. Die vrouwe versuchte ende verseec 15[regelnummer] Langhe stonde, ende seide: ‘Owach! Heden up desen dach So es van mire plouch daventure Ghekeert nu ter selver ureGa naar voetnoot4). Heden salic sonder waen 20[regelnummer] Groot mesfal horen ende ontfaen.’ Cume hadsoe vulseit dat wort, Dat daer quam een bode vort, Die seide: haer sone ware doot Ende sijn ghesinde, clene ende groot. 25[regelnummer] Doe bleef liggende die vrouwe Om die mare van groten rouwe, Ende hiet datmen comen dade Twee haerre kindere tharen rade, Eene dochter ende eenen zone:
[pagina 313]
30[regelnummer] Moenc ende nonne waren de gone. Suchtende soe sprekende waert: ‘Ic hebbe gheleeft bi sduvels aert, Ende hebbe die hope van mi begeven; Maer ic hope up u leven, 35[regelnummer] Dat mi u weldaet helpen soude. Nu wetic wel bi miere scoude, Dat si mi sullen doen verdriet, Die ic mi hier bedriegen liet: Dat sijn die duvelen uter hellen, 40[regelnummer] Daer ic mi hier mede wilde ghesellen. Nu biddic u als moeder terre tijt, Bider lieven die gi mi sculdich sijt, Dat ghi helpt lichten minen torment; Want dat es mi wel bekent, 45[regelnummer] Ghine coent miere zielen niet gevromen, Men en salse euwelike verdoemen. Nayt minen lachame in eens herts vel, Ende beslutene harde wel Daer naer in een stenijn vat; 50[regelnummer] Legget een saerc dan over dat Met lode ende met ysere gesaudeert; Noch willic, dat dat breken weert, Ene ketene inde middewaerde, Staerc ende vast, van groter waerde, 55[regelnummer] Twee andere ketene telken ende. Sijt mi selve oec ghehende, Ende doet mi L zalme bi nachte Over mi lesen ter wachte, Ende messe dages vor mi seggen. 60[regelnummer] Magie dus seker drie dage leggen, So graeft mi upten vierden dach. Ga naar margenoot+ Nochtan ontsie ic mi, owach! Dat mi die erde ontseggen sal, Ende dats om mine mesdaet al.’ 65[regelnummer] Men dede hare al dat soe hiet. Soe staerf, ende het en halp haer niet. Indie kerke stont soe ter wachte. Uptie eerste twee nachte, Alse die clerken lasen ende songen, 70[regelnummer] Quamen die duvele na ghedrongen, Ende staken up met haren roten Die kercduere, diere was besloten. Twee ketenen braken si sonder sparen, Die ten hovede enten voeten waren, 75[regelnummer] Maer die middelste was so gewracht, Dattem daertoe gebrac die cracht. Ter derder nacht, rechts up de stonde Eer die hane crayen begonde, Quamen duvele buten getale, 80[regelnummer] So dat die cloester altemale Beven dochte ende aldie stede. Een groot duvel, ende eynselijc mede Dan alle die andere waren, Die stac ontwee sonder sparen 85[regelnummer] Die kerkeduere, hoe soet vare. Hi quam met enen fieren gebare, Daer die lachame lach doe. Hi riep hare bi namen toe, Ende gheboot dat soe upstonde, 90[regelnummer] Maer soe antworde: soe en conde, Soe ware gebonden. Doe sprac de here: ‘Du werds ontbonden te dire onnere.’ Die staerke ketene, die tien stonden Sine gesellen niet breken conden, 95[regelnummer] Die brac hi alst ware een stof. Den saerc stac hi boven of Metten voeten, daerment sach. Bider hant nam hise daer soe lach, Ende tracse uter kerken duere. 100[regelnummer] Daer stont een zwart ors tier ure, Dat overmoedelike nydeGa naar voetnoot1), Daer setti up die vermalendyde. Tors was al vul priemen gesleghen, Ende het hevet dien wochgedregen, 105[regelnummer] Daerment an met ogen ziet, Ende al gheent gheselscap vliet, So datment nemmeer sach ter wilen; Maer men horde wel vier milen Dat mesbaer ende dat ghescal. - 110[regelnummer] Willem dIngelsche bescrijft dit al.
Keyser Heinric jegen den paues. LV. Int sevende jaer dat tkeyserikeGa naar margenoot+ Stont onder den keyser Heinrike, Stont qualike metter Roemscher kerke
[pagina 314]
Omme dat die onnutte clerke 5[regelnummer] Drie pauesen hadden in die stede, Benedictus ende Silvester mede, Daer ic te voren hier af sprac, Ende dat men die twee verstac, Ende maecte Gregoriuse den sesten. 10[regelnummer] Ga naar margenoot+ Jegen desen alse jegen den besten So quam keyser Heinric striden, Die meer verloos indien tiden Dan hi ant orloghe wan; Doch so staerf die heilege man, 15[regelnummer] Ende omme sine gherechtechede Dede God om hem tekijn mede, Alsic hier te voren seide, Daer men om in die kerke leide. Ga naar margenoot+ Naden sesten Gregorius quam 20[regelnummer] Die keyser Heinric ende nam Van Bavenburge SmedeghereGa naar voetnoot1), Die daer paues was ende here, Ende dedene paues sijn bekent, Ende wart geheten die derde Clement. 25[regelnummer] Dese wijede den keyser Heinrike Ter cronen eerst, ten keyserike. Van desen Clemente men telt Dat hi paues wart met gewelt, Want Heinric na Gregorius doot 30[regelnummer] Den IXden Benedictus verboot Enten derden Silvester mede Here te sine vander stede, Ende hevet met crachte daer in gesent Desen anderen Clement, 35[regelnummer] Die wijede desen selven Heinrike Keyser inden Roemschen rike. Int sevende jaer van sinen rike Die Romeine swoeren gemeenlike Den keyser alle te samen, 40[regelnummer] Dat si vort meer paues en namen, Hen soude biden keyser wesen. Min dan een jaer, als wi lesen, So was paues dese Clement. In dit selve jaer, eist bekent, 45[regelnummer] Was te Nyvele sente Geertruden kerke Upgemaect van sconen gewerke, Die te voren was verbrant Om ene roekeloeshede, alsict vant, Dat daer ghestuert was dbloet ons Heren. 50[regelnummer] Heinric keyser, horen wi leren, Was daer alse mense wijede. Die kerke goeddi ende vrijede. In keyser Heinrix VIIIde jaerGa naar voetnoot2)Ga naar margenoot+ Ghesciede in Hollant mesfal zwaer, 55[regelnummer] Want Diederic, de vijfte grave, Wart gebrocht des levens ave Tote Dordrecht indie port Van sinen vianden ende vermort, Daer hi sonder hoede was. 60[regelnummer] Grave, alsict bescreven las, Was hi in Hollant X jaer. Ne geen sone bleef hem daer. TEgmonde wart hi begraven. Des lands baroenen die gaven 65[regelnummer] Florense sinen broeder tlant, Die eerst Vrieselant hilt in hant. Dese Florens te wive gewan Ene vrouwe, hiet Geertruit; Herman Hiet haer vader, hertoge van Sassen.Ga naar margenoot+ 70[regelnummer] Van hare quam Hollant oyr gewassen, Alsic hier na sal besceden, Alse ons die jeesten daer toe leeden. In dat jaer, wi lesent dus,Ga naar margenoot+ Wart paues die ander Damasus, 75[regelnummer] Niet metter cuere, maer met gewelt; Niet ene maent hi den stoel helt, Ende staerf wel naer onvorsien. Int selve jaer sachmen gescien, Dat so gheweldich viel die snee, 80[regelnummer] Dat die bome scuerden ontwee. Int IXde jaer van Heinrix rike So wart gecoren redenlike Bruun, die bisscop van ToelGa naar voetnoot3), Om te besittene des paues stoel, 85[regelnummer] Ende was die Xde Leo verbaert. Alse dese voer te Rome waert, Hordi die ingelen inden trone
[pagina 315]
Aldus singhende harde scone: ‘God seghet: ic pense tgepens des vreden 90[regelnummer] Ende niet der pijnlijcheden.’ Dese maecte scrifture ende zanc Menech, dies men hem weet danc. Dese vant eens bi aventuren Eenen malladen voer sire duren; 95[regelnummer] Dien leeddi in ende dedem goet, Up sijn bedde hine rusten doet. Heimelike hi sine dure sluut, Ende gaet daer een stic bet uut; Ende alse hi weder coemet in, 100[regelnummer] Sone vant hijs meer no min. Vro was hi omme dese dinc, Dat hi Gode aldus ontfinc.
Vanden grave Boudene Wiscard. LVI. Ga naar margenoot+ Te desen tiden so ghevel, Dat die Normanne waren fel Den Romeinen vander stede Van Rome enten paues Leo mede; 5[regelnummer] Want die goede hertoghe Ricaerd, Dies hier te voren gewagen waert, Hoe heimelike hi leedde sijn leven, Alse hi doot was, sijn hem bleven Twee sonen: deen hiet Ricaerd, 10[regelnummer] Die here naden vader waert Ende waest omtrent een jaer. Men wille wanen over waer, Datten Robbrecht sijn broeder vergaf, Ende omme berouwenesse daer af 15[regelnummer] Voer hi, segetmen, over mere. Dese wan met sinen here, Daer hi up orlogen voer, Poelyen ende tlant van Laboer, Calabre ende tlant van Cycile, 20[regelnummer] Dat noit tote diere wile Uptie Grieken conde gewinnen Roemsch keyser, alse wijt kinnen. Alexis, die doe keyser was Te Constantinoble, alsict las, 25[regelnummer] Verwan hi ende omme dedeGa naar voetnoot1), Entie van Venegen mede,Ga naar margenoot+ Ende bleef moghende ende waert. Dit was die stoute Robbrecht Wiscard, Die Willem dien bastaerd wan, 30[regelnummer] Dien sijnt Ingelant quam an, Alse ghi sult horen hier naer. Die Romeine waren Robbrechte zwaerGa naar margenoot+ Enten Normannen mede, Ende quamen met here uter stede. 35[regelnummer] Die paues Leo entie sine Vielen daer in groter pine, Want die Romeine worden ondaen, Entie paues Leo ghevaen Met vele lieden van sire partien. 40[regelnummer] Robbrecht Wiscaerd wilden vrijen Ende quite scelden met groter eren, Maer hine wilde niet wederkeren, Men verlooste die sine mede. Doe dedemen dat dor sine bede. 45[regelnummer] Dat dit gheviel, lesic vorwaer, Was in Heinrics XIste jaerGa naar voetnoot2). In desen tiden so ghevelGa naar margenoot+ Desen Robbrechte also wel, Dat hi eenen heidinen hadde gevaen, 50[regelnummer] Behendich ende wijsGa naar voetnoot3), sonder waen, Die een beelde in Poelyen vant, Dat lange gestaen hadde int lant, Om sijn hovet een coperijn rinc, Daer in gescreven dese dinc: 55[regelnummer] ‘In Meye upten eersten dach, Teerst dat die zonne risen mach, So hebbic een goudijn hovet.’ Die Sarrasijn was niet verdovet Hine verstont watter ane lach, 60[regelnummer] Ende wachte upten Meyedach, Ende proevede, als die zonne upquam, Waer sijns hovets scade ende nam. Daer vant hi onghetelden scat. Robbrechte Wiscaerd gaf hi dat,
[pagina 316]
65[regelnummer] Ende verloeste hem daer mede. Ga naar margenoot+ Doe levede in groter heilechede Sente Tybaut van Vrankerike, Die Gode diende omoedelike. Ga naar margenoot+ In keyser Heinrix XIIste jaerGa naar voetnoot1) 70[regelnummer] So rees eene orloge swaer Tusscen hem entie Vlaminge mede; Want grave Boudene, die de stede Van Risele maecte ende daer leget, Daermen dogeden vele af seget, 75[regelnummer] Die slouch hant an met gewelt An dat lant van Over Schelt, Dat den keyserrike behort, Ende wan Eenam die port, Gheroudsberghe ende al dat lant, 80[regelnummer] Dat hi liggende daer omme vant, Ende dat lant van Aelst mede, Met crachte ende met mogenthede. Dies wart die keyser Heinric gram. Met groten here dat hi quam 85[regelnummer] Treckende al toter Schelt. Ga naar margenoot+ Boudene sach dat hi dat velt Houden mochte min no mee, Ende brac die bruggen ontwee Vander Scelden al ommetrent. 90[regelnummer] Die keyser quam tote Ghent; Maer so nauwe was besat Brugge ende oec elc gewat, Dat hi niet over comen en mochte Met sire eeren, alse hem dochte. 95[regelnummer] Oec haddi onder skeysers here Vele maghen van groter were, Die hem node wilden scaden. Dus was die keyser so beraden, Alse hi verherd hadde ende verbrant 100[regelnummer] Over Scelt grave Boudens lant, Dat hi keerde ten Rine waert. Die grave volgeden anden staert, Ende reet hem vele af sijns carinen; Tote Numagen dorsti hem pinen 105[regelnummer] Te volgene na inden ompays: Daer verbrandi dat pallays.
Keyser Heinrix strijt jeghen Boudene. LVII. Die keyser Heinric die en condeGa naar margenoot+ Dat gebetren niet ter stonde, Ende quam ten naesten jare Met groten here openbare 5[regelnummer] Treckende dor Cambrisijn, Want dat lant was over al sijn, Ende es in Artoys getrect, Daer hi alt lant met here dect, Ende wat so buten vesten was 10[regelnummer] Verberndi, alse tfier doet tflas, Ende wilde in Vlaendren hebben getogen Jegen Casselberghe den hogen, Want dat lant was sonder rivieren. Nochtan helpt niet sijn visieren, 15[regelnummer] Want die grave met enen fosseide Hem den inganc al daer ontseide, Ende settre so vaste hoede, Dat die keyser met erren moede Wederkeerde, al waest niet scone, 20[regelnummer] Ende rumde die Vrancsce crone, Ende trac weder over Scelt, Daer hi met sire ghewelt Voer liggen int Vael BoulyantGa naar voetnoot2). Menegen ghisel ende pant 25[regelnummer] Haddi mettem sonder waen; Oec hadde Boudene ghevaen Een deel siere hogher liede. Doch die dinc aldus gesciede, Dat des graven magen baden das, 30[regelnummer] Want sijn moeder van Lucenborch was, Datmen des name enen vrede, Ende men weder dor hare bede Gevangene om gevangene gave, Of datmense loeste omme have. 35[regelnummer] Dus nam men daer een bestant,
[pagina 317]
Entie keyser keerde in sijn lant. In desen tiden, eist bekent, Ga naar margenoot+ So quam van Antyochen te Ghent Derdsehe bisscop sente Macharis 40[regelnummer] Te sente Baves, die al daer is. Sidert en wart tote desen dagen Noint asschen uter coken gedragen: Dese miracle, seidmen voer waer, Es bi hem openbare daer. 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ In desen tiden, seget Willem, Alsement lesende vint van hem, So waren upter Roemscer straten Twee queenen, malicieus utermaten, Van sorserien, van toverien, 50[regelnummer] Van duvelien, van nygromancien, Die biden straten ende biden velden Ghemeene herbergherie helden Van gasten, groot ende cleene. Quamer eenech man alleene, 55[regelnummer] Si maecter af met haerre aert Waest zwijn, ezel ofte paert, Ende dadere haren dienst dan mede. Dit was grote mordadichede, Ende niemene wonderets nu ten stonden, 60[regelnummer] Men hevet dicken dit bevonden. In desen tiden ghesciede mede Wonder te Rome indie stede, Dat te wonderne es also sere Alse dit ander ofte mere, 65[regelnummer] Dat ic hier vertellen sal Hier in corten worden al.
Van enen brudegoem een bispel. LVIII. Ga naar margenoot+ Een jongelinc was seere rike Ende minde inhertelike Ene joncfrouwe ende ginc hare an, So dat hise te brude gewan. 5[regelnummer] Nu waren si rike ende edel beede: Die jongelinc dede scone gereede Ende maecte sinen gesellen feeste. Mettem aten een deel der meeste, Dien hi hoghe maeltijt dede. 10[regelnummer] Naer etene van vroilichede Stonden si up aldaer meest al, Ende souden werpen enen bal, Alse jongelinge plegen some. Nu hadde die brudegome 15[regelnummer] Siere bruut vingerlijn an de hant, Dat soe hem gaf up trouwen pant, Ende vrucht dat hijt verliesen mach. Ene ymage dat hi sach, Die gemaect was wilen ere 20[regelnummer] In heidijnsce wet in Venus eere; Van copre was dat beelde gegoten. Hi brac hem daer uter roten, Ende staect den beelde anden vingher, Dat cume wider was of ingher, 25[regelnummer] Ende so heenen saen ten spele. Jeghen hem so prigeder vele, Nochtanne en liet hijt daer om niet Hine was deerste die danen sciet, Ende gaet om sijn vingerlijn, 30[regelnummer] Ende vint den beelde den vinger sijnGa naar margenoot+ Toter palmen hebben gebogen. Hine can ghepinen no gepogen, Dat hj den vinger iet gerechte, Of dat vingerlijn verrechte. 35[regelnummer] Danen hi sceet dat hijt vertellen Niet en wilde sinen gesellen. Die donker nacht die es comen. Eenen gheselle heefti genomen, Ende vant des beelden vinger gerecht 40[regelnummer] Ende tfingerlijn verloren echt. Hi gheliet hem in sijn gedachte Oft hi der scaden niet en achte, Ende keerde tsiere bruut weder, Ende ginc int bedde liggen neder. 45[regelnummer] Ende alse hise helsen woude, So ghevoeldi also houde Tusschen hem ende hare mede Ene dicke dinc, ene deemsterhede, Datmen ghevoelen mochte ende niet sien, 50[regelnummer] Ende wart belet bi dien, Dat hi hare niet en conde genaken. Oec hordi een luut van spraken: ‘Slaep bi mi, ic bem die dine: Orconde dinen vingherline. 55[regelnummer] Ic bem Venus die godinne. Du trouwets mi te dinen beginne;
[pagina 318]
Dijn vingerlijn gaefstu mi eere, Ende ic en gheves di nemmerraere.’ Vervaert wart hi als hi dit horde, 60[regelnummer] Ende hi en weet neghene antworde. Dien nacht hevet hi ter steden Sonder slaep ende ruste leden. Sijn peinsen liep in menegen gedochte, Wat dit wonder bedieden mochte. 65[regelnummer] Dit gheviel hem dicke daer naer, Alse hi maken wilde een paer Met sire bruut, ten eersten worde Ghevoeldi ghene dinc ende horde. Els was hi vrome te andren dingen, 70[regelnummer] Ten wapenen enter wandelingen, Also langhe dat sine bruut Ghene dinc al brochte uut, Ende soet sinen vrienden ontecke, So dat men te rade trecke, 75[regelnummer] Ende men doch ontdecte dat Eenen pape buten der stat, Hiet Palumbus, want men dien Kende over enen nigromancien, Ende alsulke dinghe conde bedieden. 80[regelnummer] Die quamer an dor minne van mieden, Dat hi te helpene hem vermat. Ten jongelinc seidi dat: ‘Nem desen brief te dinenGa naar voetnoot1) geleede, Ende ganc daer ghene vier wegescede 85[regelnummer] Te samen comen, ende stant daer. Swijch al stille, sprec niet een haer. Bi nachte, alst coemt ter rechter uren, Saltu daer liden sien fighuren, Manne, wive, jonge ende oude, 90[regelnummer] Ga naar margenoot+ Some drivende rouwe, some vroude, Some tors, some te voet. Wat soes gesciet, wat somen doet, Ne sprec groot nochte clene. Alse dat volc es wech alrene, 95[regelnummer] Salre een moor comen ende jagen, Groot ende vet, up enen waghen. Ghef hem den brief zwigende stille: Di sal ghescien al dinen wille.’ Die jongelinc heeft dus gedaen: 100[regelnummer] Ten weghensceden es hi gegaen, Ende sach liden sulc ghediet, Alse hem die pape behiet. Onder menegen keytijf Sach hi daer liden als een wijf, 105[regelnummer] Die daer voer indien gegare, Alse oft een ghemene wijf ware. Hare haer wayende harentare Uptie scouderen indier gebare; Daer up ene goudine huve, 110[regelnummer] Kerspende alse ene wijndruveGa naar voetnoot2); Up enen muul, fier ende amblant; Ene goudine roede in haer hant, Daer soe den muul mede reet; So sierlike was soe ghecleet, 115[regelnummer] Ende so dinne waest al tote desen, Dat soe dochte rechts naect wesen; Haer ghelaet ende haer ghebare, Oft soe al ghemeene ware. Die meester volgeden anden staertGa naar voetnoot3): 120[regelnummer] Vreselike hi ghebaert Upten jongelinc metten ogen; Eenen waghen reet hi, enen hogen, Met precieusen steenen beset, Ende vraget hem wat hi daer let. 125[regelnummer] Dander en sprac clene no groot, Maer den brief hi hem boot. Die duvel en was so coene niet, Alse hi den zeghel kent ende ziet, Dat hi dorste ontseggen das, 130[regelnummer] Maer den brief hi overlas; Ende alse hi ghelesen hadde den brief, Die aerme hi te Gode hief, Ende seide aldus belgende sere: ‘God almachtich, grote here! 135[regelnummer] Hoe langhe suldi ghedoghen Die quaetheit, die vor dinen ogen Palumbus die pape doet?’ Serianten senddi metter spoet,
[pagina 319]
Die Venuse tfingerlijn afjagen, 140[regelnummer] Enten cnape weder draghen. Soe maecter vele nosen, Maer int ende moeste soes ghelosen. Die jongelinc keerde tsire bruut, Ende hadde sinen wille al uut. 145[regelnummer] Maer alse Palumbus vernam, Dattem die duvel dus was gram Dat hi Gode over hem clagede, Qualike hem dat behagede. Ga naar margenoot+ Daer bi bekendi vorwaer, 150[regelnummer] Dattem was sijn sterven naer. Voer alle die Roemsche liede Hi sine mesdaet beghiede; Ongehorde dorpre sonden Beclagedi Gode daer tien stonden, 155[regelnummer] Ende dede afsniden die lede sine, Ende staerf in dorperliker pine.
Wat in des keysers Heinrix tiden ghevel. LIX. Ga naar margenoot+ Int selve Jaer, lesen wi hier, Was in Ytale een, hiet Berengier, Die wederseide al openbare Dat sacrament vanden outhare. 5[regelnummer] Die wart verwonnen met wisen clerken, So dat hi moeste onse wet sterken, Ende stont des ongheloven af. Sijn goet hi wech dor Gode gaf, Ende dede penetencie so groot, 10[regelnummer] Dat men sprac na sine doot Vrancrike duere al openbare, Dat hi een heilech man ware. Ga naar margenoot+ Int selve jaer ende tien stonden So waren in Ingelant vonden 15[regelnummer] Vele heileghere lachamen, Gheel in hude altesamen: Die coninc sente Edegaert, Dies hier te voren gewagen waert; Sente Wiborch, sente Edeldrite, 20[regelnummer] Die mageden waren ende mans quite; Sente Elfregel ende sente Cubrecht, Entie coninc sente Edmond echtGa naar voetnoot1). Alle dese saghen die lude Liggen met vleesce ende met hude, 25[regelnummer] Alse oft slaep, niet doot en ware. In des derds Heinrix XIIIIden jareGa naar margenoot+ Staerf paues Leo overwaer, Ende was een man van dogeden claer. Sine miraclen tsinen grave 30[regelnummer] Togen die waerheit daer ave, Wies hi es werdich sekerlike Voer Gode in sijn hemelrike. In desen tiden, alsict vant,Ga naar margenoot+ Ghevielt datmen te Rome Pallant 35[regelnummer] Onder derde vant begraven, Chierlike met groter haven; Want sijn lachame was geheel, Noch versmouten in geen deel, Entie huut entie beene 40[regelnummer] Entie zenewen al ghemene Waren gheheel altesamen. Groot wonder si daer vernamen, Die ghone die den doden vonden; Want si saghen daer ten stonden 45[regelnummer] Een licht tsinen hovede daer, Bernende wel ende claer, Datmen ne conde in gere maniere Noch met watre, no met viere, Noch met winde gehuten niet; 50[regelnummer] Doch dat een groot meester riet Een ghat boren onder den brant:Ga naar margenoot+ Doe ginc dat licht ute te hant. Die man hadde gheleghen daer Wel XXII hondert jaer, 55[regelnummer] Bidi dat hi ghesleghen was Metten goedertieren Eneas, Daer hi jegen Turnuse vacht, Dat was eer Rome was gewracht IIII hondert ende XX jaer. 60[regelnummer] Sine wonde gaepte ende was voerwaer Nochtoe wijt IIIIςGa naar voetnoot2) voet, Die in sine borst midden stoet. Lettren stonden daer ghescreven,
[pagina 320]
Die seiden: ‘Ic was in mijn leven 65[regelnummer] Wilen Evanders sone Pallant, Dien wilen dorescoot metter hant Turnus, die stout was inde were, In eenen wijch met eenen spere.’ Men rechte up ter selver ure 70[regelnummer] Den doden te Rome anden mure: Hi was hoghere dan die tinne. Maer doe die huut, hart ende dinne, Wart bereinet ende besceenen, Doe rotten te hant die zeenen 75[regelnummer] Entie huut, ende hi viel neder, Ende ghedeech te stove weder. In Heinrijcs XVIIde jaer Wart paues Victor overwaer Van Rome, die Aleman. 80[regelnummer] Eenen seent hilt die selve man Tote Florensen indie stede, Daer hi bisscoppen ontsetten dede, Ende vele onterven ende ontvrijen Van overspele, van symonien. 85[regelnummer] Dese quam hier over in Gallen, Daerne eerlijc met hem allen, Die mettem waren, doe ontfinc Keyser Heinric met groter dinc. Ende daer naer over niet menech dach 90[regelnummer] Staerf hi, daer die paues toesach. Sijn sone Heinric wart keyser daer, Ende waest bi naer L jaer.
Noch wat gheviel in sire tijt. LX. Ga naar margenoot+ Seghebrecht seget over waer, Alsemen screef ons Heren jaer ML ende sevene, Ontfinc na des vader levene 5[regelnummer] Die vierde Heinric dat keyserike. In sijn eerste jaer sekerlikeGa naar voetnoot1) Wart te Coelne van omtrent Van heren gheroupen een covent; Want selve die paues Victor was 10[regelnummer] Die hem onderwant das, Dat hi die dinc vanden keyserike Besetten wilde wiselike. Ende want van Vlaendren grave Boudene Up hem orloghe plach te houdene 15[regelnummer] Over Scelt int keyserike, So versoendine vriendelike Jegen den keyser Heinrike dan, Ende hi wart aldaer sijn manGa naar margenoot+ Vanden lande van Over Scelt. 20[regelnummer] Oec gaf hi hem in sire gewelt Die IIII Ambachte ende Walgren mede, Om vaste vriendscap ende om vrede. Oec zoende die paues een ander onvrede Vanden Ardenoyscen Godeverde mede, 25[regelnummer] Die hertoghe van Lottrike screef, So dat hi vrient des keysers bleef. Gozeloen dat was sijn vader, Die hertoge was algader Van Ardenne, van Lottrike: 30[regelnummer] Dus bleef tlant payselike. Enen broeder hadde Godevaert,Ga naar margenoot+ Die wijs clerc was ende waert; DiedericGa naar voetnoot2) hiet hi, alsict las, Die clerc te sente Lambrechts was, 35[regelnummer] Dien die Romeine daden maken Haren sevenden dyaken. Dien hadde die derde Heinric onwaert Om sinen broeder Godevaert. Dese wilde moenc sijn 40[regelnummer] Upten berch, die heet Cassijn, Daer Benedictus abt sat. Sindent wart hi abt tier stat, Ende sindent paues na Victors levene, Ende was gheheten die IXde Stevene. 45[regelnummer] Niet een vul jaer hi besat Den stoel te Rome indie stat. Int selve jaer verbrande mede Padelborne al die stede, Entie doem vander stat. 50[regelnummer] Een Scotte, een moenc, vorseide dat, Hiet Paternus, lange te voren, Dat God die port soude storen
[pagina 321]
Met brande, en ware dat si daden Weldaet ende sochten genaden. 55[regelnummer] Tfolc spotte mettem als enen sotte. Mettien so dede die Scotte Uten cloestre, daer si toesaghen, Al die dierste dinghen draghen. Selve bleef hi in sine cluse, 60[regelnummer] Want hi belooft hadde uten huse Niet te scedene vor sine doot. Mettien quam die vlamme groot Van VII ziden toegheresen. Die lieden quamen te desen, 65[regelnummer] Ende baden dat hi woch ginge; Maer hi beval Gode die dinge, Ende wilde sijn gelof niet breken. Doe quam die vlamme toegestreken, Ende hi gaeft Gode al in hant, 70[regelnummer] Ende bleef metter cellen verbrant. Ins vierden Heinrix derde jaer Wart paues van Rome openbaer Benedictus, die tiende man Die mettien name dien stoel wan. 75[regelnummer] In dit jaer, spreect Zegebrecht, Wart bi Dorneke een gevecht Van slangen ende van adren mede. Ga naar margenoot+ Menech bleef daer updie stede. Die ghene die tfelt verloren, 80[regelnummer] Eenen holen boem si vercoren, Daer si hem met crachte in sloten; Dandere met haren roten Maecten buten groot ghescal. Doe quamer tfolc toe van al, 85[regelnummer] Ende worpenre omme met ge wout Groot vier, risere ende hout, Ende verbranden beede die scaren, Onthier ende sire quite waren.
Van coninc Heinrix doot van Vrankerike. LXI. Ga naar margenoot+ Int vierde jaer van Heinrix rikeGa naar voetnoot1) So bleef doot in Vrankerike Coninc Heinric ende liet enen sone, Phillip was genant die gone, 5[regelnummer] Ende hem was ins vaders leven Die crone vanden rike gegeven Vanden erdscen bisseop Gervayse Van Riemen, ende omme staet van payse So was die sone van VIII jaren 10[regelnummer] Bevolen in vogedien te waren In Vlaenderen den grave Boudene, Om tlant in eeren te houdene. Die Boudene berechte Vrancrike Met dien kinde getrouwelike; 15[regelnummer] Ende ware dat kint jonc gestorven, So hadde die grave die crone verworven, Over mids Adelen sinen wive, Die moye was, alsic bescrive, Des jongs Phillips van Vrancrike. 20[regelnummer] Dese Phillip droueh mogendelike Die Vrancsce crone overwaer Bi naer XLIX jaer. In dat jaer mede, alsict vantGa naar voetnoot2), Staerf grave Florens van Hollant, 25[regelnummer] Die seste grave van dien lande, Ende dien sloughen sine viande Te Hamerte al ombewaert; Want hi hadde sine vaert Up sine viande bestaen, 30[regelnummer] Ende hadse mede alle ondaen, Ende wrac an hem sijns broeders doot, Dien si met overdaden groot Tote Dorderecht hadden versleghen. Alse hi soude sijns rustens plegen, 35[regelnummer] Ruste hi te Hamerte onder enen boem. Sijn volc nam sijns genen goem, Want si rusten hem harentare. Doe quam siere vianden scare Upten grave al onversien, 40[regelnummer] Ende eer hi mochte ten orsse tien Ende siere straten riden, Slougen sine daer tien tiden Ende mettem vele siere lieden, Die node van hem al daer scieden. 45[regelnummer] TEgmonde, daer sine vorders lagen,
[pagina 322]
Wart hi te gravene gedraghen. Geertruut sijn wijf bleef gravinne Ga naar margenoot+ Met haren kinderen, alsict kinne, Twee jaer sonder mannes raet. 50[regelnummer] Ga naar margenoot+ Cortelike, alst bescreven staet Van Helynande, die screef van dien, Mochtmen die comete sien. Doe was een moenc in Ingelant, Van Malmesberghe Elmaer genant, 55[regelnummer] Die sprac alse hi die sterre sach: ‘Bestu comen, owi! owach! Meneger droever moeder torenGa naar voetnoot1)? Ic sach di wilen hier te voren, Nu sie ic di tontide mee, 60[regelnummer] Want du meenes Ingelants wee, Dat vallen sal onder voet.’ Dese moenc was van lettren vroet, Entie oint in sire joget Groot wonder hevet ghetoghet; 65[regelnummer] Want hi visierde eenen aert, Daer hi bi ghevloghelt waert An aerme ende an scinckel mede, Met niewere behendichede, Ende es uut eenen torre ghevlogen 70[regelnummer] Een groot stic, al ongeloghen, So dat hem die moet ghebrac, Entie grote wint hem stac Ter erden ende quetstene sere, Ende hi bleef creupel emmermere. 75[regelnummer] Selve lijedi wel das, Dat sijns vallens sake was, Dat hi, alse hi vliegende waert, Vergeten hadde te makene staert.
Van eere cometen ende een ander wonder. LXII. Ga naar margenoot+ Tien tiden was wise Lanfranc, Dies men gedinken sal over lanc, Die geboren was van Pavye, Ende meester van groter clergie, 5[regelnummer] Ende es in Normendien comen, Ende hevet eenen cloester vernomen, Diemen nu heet sente BetelwijnGa naar voetnoot2): Daer wildi eerst moenc sijn, Ende sidert was hi prioor daere, 10[regelnummer] Ende over eene stond daer nare Wart hi erdersch bisscop gecoren Van Cantelberge, alse wijt horen, Daer hi hem ende alt lant mede Van Ingelant vele vromen dede. 15[regelnummer] In desen tiden, alse wijt horen,Ga naar margenoot+ So wart een wonder gheboren Indie jegenode, daer Normendie Ende Bertaenyen sceet sine partie; Want het waren twee wijf of eene. 20[regelnummer] Beneden so waerre twee bene, Ende upwaert toter navele een; Daer sciet hem dat wonder in tween, Want scouderen, borsten waerre twee, Ende vier aermen min no mee; 25[regelnummer] Toter navele twivout also wale. Beneden waest also te dale Een uutganc van naturen. Twee voete alse andre creaturen.Ga naar margenoot+ Deen at ende dranc ende sprac ende louch, 30[regelnummer] Ende dander weende om ongevouch; Deen wiec, dander sliep; Teenen uutgane haer verduwen liep. Deen staerf ende daernaer Levede dander wel drie jaer, 35[regelnummer] Onthier ende datse maecte cranc Beede die last entie stanc, Ende soe mede oec bleef doot. Dit sonderlinge wonder groot, Entie comeete diemen sach, 40[regelnummer] Wildemen seggen updien dach, Dat Normendien ende Ingelant, Die waren in twier heren hant, Bediedde, dat in eenen strijt Een here wan up ene tijtGa naar voetnoot3). 45[regelnummer] Na Benedictus, die paues wasGa naar margenoot+ Met gewelde, alsict las,
[pagina 323]
So wart paues gecoren wale Onder alle die cardenale Een, hiet Clays, alse wijt vernamen, 50[regelnummer] Ende was die ander van der namen, Ende was paues wel IIςGa naar voetnoot1) jaer. In sinen tiden, lesic vorwaerGa naar voetnoot2), Int VIste jaer van Heinrix rike, So nam te wive wettelike 55[regelnummer] Robbrecht, grave Boudijns sone Van Vlaendren, Geertrude, ente gone Was grave Florens wijf van Hollant, Daermen te voren hier af vant. Dese Boudens sone, grave Robbrecht, 60[regelnummer] Was stout ende vromich int gevecht, Ende sijn broeder, die oudere was, Hiet Boudene, ende was, alsict las, Milde, hovesch ende goedertiere. Dit mercte haer vader sciere, 65[regelnummer] Die grave Boudene, ende ontsach Dat noch comen mochte de dach, Dat hi soude doen pine Om an Vlaenderen geherft te sine, Ende dede den outsten om dit beseuwen 70[regelnummer] Tlant van Henegouwen behuwen. Nochtan en was hem niet gesocht, Hine hevet den joncsten daertoe brocht, Robbrechte, dat hi tAudenaerde, Also alse die vader begaerde, 75[regelnummer] Swoer, daert horde meerre ende minder, Dat hi den broeder noch sine kinder Om goedinge van Vlaenderlant Nemmermeer dade cracht no pant. Doe stac Bouden dien sone in hant 80[regelnummer] Dat huw elijc doe van Hollant, Dat hi met Geertruden enten kinden Hem des lants soude bewinden. VIII jaer hilti die mogenthede Van Hollant ende van Vrieslant mede. 85[regelnummer] Ga naar margenoot+ In keyser Heinrix VIIde jaer Wart paues van Rome overwaer Bisseop van Luken Alexander, Van dier namen was hi dander.Ga naar margenoot+ Dese was wettelike gecoren. 90[regelnummer] Dies hadde een, hiet Cadele, toren, Die bisseop van Perone sat, Ende quam met gewelde ter stat, Ende wilde paues sijn met nijtspele. Dies hadde die kerkeGa naar voetnoot3) scanden vele. 95[regelnummer] Doch es sijn wille achterbleven, Ende hi wart danen verdreven. In keyser Heinrix Xde jaer Sachmen echt die comete claer, Alle die Pascheweke duere. 100[regelnummer] Doe quam met swaerre aventure Coninc AruchGa naar voetnoot4) met M scepen Van Nort Umbrelant ende heeft begrepen Coninc van Ingelant te sine. EverwijcGa naar voetnoot5) wan hi met eleenre pine; 105[regelnummer] Daer dooddi MGa naar voetnoot6) leeke man Ende C papen mede nochtan. Arolt, die coninc van Ingelant, Die quam up hem met here te hant, Met VII legyoenen gescaert, 110[regelnummer] Ende wan den wijch hem af ter vaert. Arucht blever inden stride Met menegen man van sire zide.
Grave Boudens doot van Vlaenderen. LXIII. Te desen tiden ende te desen jareGa naar voetnoot7)Ga naar margenoot+ Verloes Vlaendren harde sware, Want grave Boudene bleef doot, Doe hi hadde here groot 5[regelnummer] XXII jaer in Vlaenderen gewesen, Ende voget van Vrancrike, als wi lesen, Ende die tlant van over Scelt Vanden keyser teerst behelt. Te Risele groufmen indie stat, 10[regelnummer] Want hi eerst fondeerde dat. Sente Pieters kanesie mede
[pagina 324]
Setti daer oec indie stede, Daer hi leghet suverleke. Die canesie van Harlebeke 15[regelnummer] Maecti in sente Pieters eere. Sijn wijf Adele was edel sere, Robbrechts dochter van Vrancrike, Die maecte Meesine des gelike, Aldaer soe begraven leghet. 20[regelnummer] Twee sonen hadsoe, alsemen seget: Deen hiet Boudene, dien quam in hant Henegouwe ende Vlaenderlant; Dander was die Vriese Robbrecht, Die Hollant hilt niet sonder gevecht. 25[regelnummer] Dese grave Boudene hadde gewonnen, Also hem God wilde jonnen, An Adelen, alsemen siet, Eene dochter die Machtilt hiet; Die gaf hi na huwelix vrie 30[regelnummer] Grave Willemme van Normendie, Diemen hiet den edelen bastaert, Dies hier voren gewagen waert. Ga naar margenoot+ Ende hier wilment so verclaren: Ga naar margenoot+ Robbrecht Wiscaert, dien sijn vader 35[regelnummer] Sette in Poelgen ende in Cycile, Alst hier staet over ene wile, Eer hi rumde Normendie, Gheviel hem dat hi ene partie Van joncvrouwen dansen sach. 40[regelnummer] Ene hem daer up therte lach Van ghedanen ende van gelate, Ende minnedse meer danne mate, Ende en wildere niet begeven, Ende leidse siere ziden beneven, 45[regelnummer] Ende hiltse een stic indier gebare Alse oft soe sijn getrouwede wijf ware. Een kint ontfinc soe van hem, Dat ghenant was Willem. Eer hi was ter werelt comen, 50[regelnummer] So hevet sijn moeder vernomen Sine hoocheit die te comene was; Want in drome dochte hare das, Dat soe sine daermenGa naar voetnoot1) spreden sach Alse wide alse Normendie gelach, 55[regelnummer] Ende alse wide alse Ingelant was. Daer die moeder sijns ghenas, Ende bestroyt was dat pavement Met groenen biesen ommetrent, Ende dat kint uptie biesen vel, 60[regelnummer] Ontdecket sine aerme also wel, Ende hevet die biesen them getrect. Dat vroede wijf die daer up meet Riep: ‘Dit es een tekijn scone: Dit kint sal noch draghen crone.’ 65[regelnummer] VII jaer hadde dese Willem, Eer tlant van Jherusalem Besochte sijn vader Robbrecht Wiscaert. Dit kint in hoeden bevolen waert Eenen, hiet grave Ghiselbrecht, 70[regelnummer] So dat den prencen dochte recht, Datmen alle die baroene bi namen Tote Viscamp dade te samen, Om te berechtene lant ende kint; So dat men te rade vint, 75[regelnummer] Dat coninc Heinric van Vrancrike Over voget si wettelike, Ende dat tes kints vordeel mede Die vader dede daer ter stede Alle sine prencen hem hulde sweren, 80[regelnummer] Want hi voer alt lant verheren.
Van Maurile den bisscop. LXIIII. Alse Willem tsinen jaren quam,Ga naar margenoot+ Ridders name dat hi nam Vanden coninc van Vrancrike, Ende nam te wive wettelike 5[regelnummer] Machtilden, die dochter was Boudens van Risele, alsict las, Dien Vlaenderen toehorde altesamen, Entiemen van Risele hiet bi toenamen, Omme dat hi stichte die stede 10[regelnummer] Entie canesie mede. Dese Willem die bastaert Was grave van Normendien waertGa naar margenoot+ XXX jaer van daden hoghe, Doch so screef hi hem hertoghe. 15[regelnummer] Te CaemGa naar voetnoot2) so maecte die here
[pagina 325]
Enen cloester in sente Stevens ere, Daer die goede wise Lanfranc Abt was ende messe sanc. Ga naar margenoot+ Enen oem haddi die Malaerius hiet, 20[regelnummer] Erdsbisscop te Ruem, dien hi verstiet, Om dat hi bisseop wesen conde, Ende hi hilt vogele ende honde, Ende was met ydelheit verplecht, Ende liet sijn bisdoem onberecht, 25[regelnummer] Ende verwersceepte der kerken scat. Die paues ontseidem omme dat Sijn pallium, ende sijn neve mede Nam hem daer omme die werdichede, Wantem die noot daertoe verdreef. 30[regelnummer] Ende na Malgerius bisscop bleef Maurijl, die abt hadde gewesen Tote Viscamp, alse wi lesen, Ende was een man van dogeden groot. Alse die ghene quam ter doot, 35[regelnummer] Was hi enen halven dach Doot in sijn bedde, daer hi lach, So dat die ghene diet saghen Hem souden indie kerke dragen, Ende hem quam sijn lijf weder an. 40[regelnummer] Aldus spreken hi began: ‘Ic was naturlike verstorven, Doch hebbic tlijf weder verworven, Omme u te seggene waer ic was; Doch stervic saen, sijt seker das, 45[regelnummer] Want mi langet harde sere. Te rustene in onsen Here.’
Vanden selven meer. LXV. Ga naar margenoot+ ‘Alse mine ziele van mi sciet, Twee leeders mi God beriet, Die scone waren onder hem beden Van aenschine ende van cleden, 5[regelnummer] Ende genougelijc van spraken. Ic was vro van derre saken, Ende wi setten onse vaert, Alse mi dochte, ten oesten waert. Saen verleden wi Europen 10[regelnummer] Ende quamen in Azia gelopen; Te Jherusalem quamen wi ter stede, Daer wi daden onse ghebede, Ende quamen ter Jordane. Gheselscap quam ons daer anc 15[regelnummer] Vanden lande, die hem mingen Metten ledren die met mi gingen. Te blidere so waren wi sere. Ic was in wille ende in ghere Die dingen te weten die daer waren, 20[regelnummer] Ende gereede mi ten overvaren. Mijn leedere seide daer ter stat, Dat God hadde geheten dat, Dat men mi teersten vervare Metter duvele gheghare, 25[regelnummer] Dat ic die dagelijcsce valle,Ga naar margenoot+ Die ic niet en hadde alle Met bijechten afgedaen, Metten vare soude afdwaen Vanden eyseliken figuren. 30[regelnummer] Met derre tale ter selver uren Was daer van duvele sulke cracht, Elc enen spiet oft enen scacht, Of vlamme uutblasende met gewelt, Dat yserijn dochte sijn dat velt 35[regelnummer] Entie lucht van vlammen claer. Daer quam mi an so einselic vaer, Dat ic up die erde ende inde lucht Nieweren en sach sekere vlucht. Ende alsic was in desen vare, 40[regelnummer] So quamic te live hare, So dat ict u mach seggen mede Om uwer alre zalichede, Hen si dat ghijt hebt ommare, Want ic te hant henen vare.’ 45[regelnummer] Dit sprac hi ende, alsic hebbe vereest, So gaf hi te hant den gheest. Sijn lachame, dans ghene saghe, Wart verheven up III daghe Boven der erden indie lucht, 50[regelnummer] Daert menech sach met groter vrucht. Dese Willem, dese Norman,Ga naar margenoot+ An Machtilden sijn wijf hi wan Twee sonen ende ene dochter bede Nu gheviel ene wonderlichede, 55[regelnummer] Dat van Ingelant coninc Aroud, Eer hi iet was van jaren out,
[pagina 326]
Soude varen spelen indie zee Met jongelingen drie of twee, Want clene menechte mettem was; 60[regelnummer] So dat wayende wart binnen das, Ende wart versteken vanden lande Buter havene, buten alle cande, Ende moeste Ingelant begeven Vor wint, vor waghe, ende so verdreven 65[regelnummer] Die coninc ende sine paertie, Ende quam an Normendie. Hi entie sine dat beloeghen, Dat si tlijf also ontdroughen, So dat het te wetene waert 70[regelnummer] Willemme den edelen bastaert, Ende dede den coninc grote feeste Vor sine hogeste, vor sine meeste. Daer wart die coninc Arolt geware Ene joncfrouwe van scoenre gebare, 75[regelnummer] Willems dochter van Normendie, Ende vrijetse met vulre vrie; Ende want hise teere amien Wel wiste niet en mochte vrien, Ende hise minde voer alle have, 80[regelnummer] Bat hi datmense hem te wive gave. Daer troudhise met wedliker wedde, Ende hi ginc met hare te bedde. Een stic was hi daer metten zweer. Hier binnen dede de wint den keer, 85[regelnummer] Ga naar margenoot+ So dat hi te rade waert, Dat hi best te lande vaert Ende keere weder met sinen heren, Ende halen die coninginne met eeren. Sijn zweer gaf hem scip ende lude, 90[regelnummer] Diene voerden te Jaernemude. Maer alse sijn volc hadde verstaen, Wat huwelike hi hadde gedaen, Waest hem sere ombequame, Dat hi eens bastaerds dochter name. 95[regelnummer] Dus ontseidi al die vrouwe Ende sine wettelike trouwe.
Hoe grave Willem van Normendien Ingelant wan. LXVI. Ga naar margenoot+ Als mare in Normendien quam, Waes die vrouwe harde gram Ende clagede haren vader sere, Dat soe verloren hadde haer eere. 5[regelnummer] ‘Dochter,’ seiti, ‘zwighet, minne, Ghi wert van Ingelant coninginne, Of ic werder coninc verheven, Of het cost mi goet ende leven.’ Willem die edel bastaert 10[regelnummer] Sendde boden te Rome waert, Omme te clagene dese onwet. Doe was paues te Rome gheset,Ga naar margenoot+ Na paues Nyclause ende was dander, Een, hiet die paues Alexander, 15[regelnummer] Biden cardenalen tsamen, Ende was dander vander namen; Den stoel besat hi XI jaer. Alse hi verstoet wel ende claer Willems saken van Normendien, 20[regelnummer] Ende hi niet geconste castien Coninc Arolt van siere mesdaet, Senddi entie Roemsche raet Den Norman van hem tontfane Van al Inghelant den vane. 25[regelnummer] Doe hadde die bastaerd rechte sake, Ende leide sinen dach ende sine sprake Te sente Walrix up die Summe. Sine vrient ontboot hi al omme, Ende daer sceepte hi sijn here 30[regelnummer] Ingelant te winne, wie soet were. Over lanc waest eer hem twint Te pointe wayen wilde die wint, So dat tvolc murmurren began Up Willemme den Norman. 35[regelnummer] Willem dede cortelike Verdraghen sente Walrike, Omme te biddene omme wint. Te hant heeftene hem God gesint Te ghevoughe ende te heile, 40[regelnummer] Ende dat here ginc te zeile, Ende zeilden alte hant Tote Hastingen an dat lant. Willem die Norman uutspranc Ende hi viel an sinen danc. 45[regelnummer] Doe sprac een ridder te hant: ‘Grave, du heves Ingelant,
[pagina 327]
Ga naar margenoot+ Ende du werts coninc metten swerde.’ Selve scoot hi indie erde Metten handen ende geprant 50[regelnummer] Vul van erden elke hant, Ende hi seide: ‘Ghi heren, nu siet: Ic hebbe van Ingelant doch iet.’ Maer sine lieden al meest al Wanhagheden sere om den val, 55[regelnummer] Dat noch somen lieden pleget. Mettien hiet hi, alsemen seget, Dat men ontscepen soude alt goet Ende upt lant doen metter spoet, Ende alse dinc al was upt lant, 60[regelnummer] Stac hi indie scepe den brant, Omme dat niemen soude vlien. Coninc Arolt quam binnen dien, Ende hadde niewinge geslegen doot Coninc Haruch met here groot, 65[regelnummer] Die Everwijc hadde beseten, Alse wijt hier voren daden weten, Ende sendde spieres uut mettien, Om dat uutlandsce here sien, So dat si worden begaen 70[regelnummer] Indie pawelyoene saen, Ende worden den edelen bastaerd brocht, Die hem edelike hevet bedocht Sonder eenech parlementen. In pawelyoenen ende in tenten 75[regelnummer] Hiet hise doe leden na sijn visieren, Ende doe dedise wel festieren, Ende lietse met feesten keren Heenen ten Ingelschen heren. Si quamen ten coninc Arout 80[regelnummer] Ende prijsden menechfout Willems miltheit ende moet, Ende hi stout ware ende vroet, Ende seiden oec dat al sijn here, Dat hi brocht hadde ter were, 85[regelnummer] Scenen clerken ende papen, Hoe so si els waren in wapen; Want hem bescoren was de baert Al vanden ogen nederwaert, Dies die Ingelsche niet en plagen 90[regelnummer] Al nochtoe in ghenen daghen, Want die Ingelsche daer te voren Dupperste leppe niet en scoren, Sonder alleene die clergie. Willem sendde van sire partie 95[regelnummer] Boden anden coninc Arout, Dat hi een point van III hout: Of dat hi rume Ingelant Nader vorworden daer hi hem in bant, Doe hi trouwede siere dochter; 100[regelnummer] Of es hem een ander sochter, Dat hi here boven hem blive, Ende houde siere dochter te wive; Ne wille hi dies min no mee, So sullen wi alleene, wi twee, 105[regelnummer] Die dinc besceden metten swaerde, Ende onse volc up hare paerde Die sullen anescouwen den camp,Ga naar margenoot+. Ende wien so ghesciet den ramp, Hi sal afdoen die hande 110[regelnummer] Van Ingelant te siere scande. Een moenc die drouch dese wort Toten coninc Arolt vort.
Vanden wijch die Willem die Norman vacht in Ingelant. LXVII. Die coninc Arolt die verstacGa naar margenoot+ Den bode so wat dat hi sprac, Ende en wilde oec van enen worde Ten dingen geven ghene antworde; 5[regelnummer] Ende alst die Inghelsce verheesten, Hilden si hem aldien nacht in feesten Ende in drinken ende in waken, Alse die niet en achten der saken. Maer die Normannen die begieden 10[regelnummer] Mesdaden die hem ghesciedenGa naar voetnoot1), Ende ontfingen te haerre eeren Des maergens den lachame ons Heren, Ende ghereden hem ten wighe Alse te vechtene met prighe. 15[regelnummer] Willem die bastaert, die grave, Eescht datmen hem die wapine gave,
[pagina 328]
Ende was daer also groot gescal, Dat, alsemenne wapenen sal, Dat si hem den halsberch gheven 20[regelnummer] Verkeert, die hem staen beneven. Dat keerdi met spotte al, Ende seide: ‘Mijn gravescap sal Verkeert sijn in een conincrike,’ Ende so ghevielt oec cortelike. 25[regelnummer] Ten wighe gereeden hem die wigande. Doe begonstemen van Roelande Een liet, eer men den strijt began, Entie scaren traken an, Ende vielen te samen met nide. 30[regelnummer] Die Normanne wonnen inden stride Entie Fransoysen met gewelt Uptie Inghelsche daer dat velt, So dat sise daden wiken. Die Ingelsche die gingen striken 35[regelnummer] Over rugge ter selver stont Teere stat, daert hem was cont, Also alsijt hadden voracht. Daer was eene valsche gracht, Dies die Normanne niet en wisten. 40[regelnummer] DIngelsche die stede misten, Maer die Normanne daer in vallen. Dat fosseit wart vul met allen Van Normannen ende van Walen, Dier moeste so vele daer in dalen, 45[regelnummer] Dat even slicht wart gracht ende velt. Coninc Arolt van verren helt Buter porssen ende buter roten, Ende wart int hovet gescoten, So dat hi doot viel up dat velt. 50[regelnummer] Een Norman saghene ghevelt, Een ridder; al daer hi lach Gaf hi hem int die enen slach, Ga naar margenoot+ Dies Willem was sere gram; Ridders name hi hem nam, 55[regelnummer] Omdat hem die dorperheit ghevel. Selve Willem deet so wel, Dat hi drie uutvercoerne orsse Dies dages verloos indie porsse, Die hem waren doot ghesteken. 60[regelnummer] Sine raetsmanne an hem spreken, Die sijns levens namen ware, Dat hi hem selven hadde bet mare, Ende hi hem wiseliker wacht; Maer hi street tote indie nacht, 65[regelnummer] Ende was so indie Gods hoede, Dat hi nie dropel van bloede Uut sinen live daer en liet, Hoe so men slouch, hoe so men stiet, Hoe so men vacht, hoe so men scoot: 70[regelnummer] Doch was hi dicke in groter noot. Dus verloos lijf ende lant Coninc Arolt van Ingelant, Ende al omme vrouwen lieve. Hen conen niet ghehouden brieve, 75[regelnummer] Watter liede om hebben gelaten tleven Ende noch hier na sullen gheven. Arolds moeder sendde scat Ende boden, ende bat Dat men hare den doden ghave. 80[regelnummer] Willem die liet scat ende have, Ende gaf hare den sone doot Sonder scat, clene of groot. Upten Kerstdach ontfinc hi crone Van Ingelant met feesten scone 85[regelnummer] Vanden bisscop van Everwijc, Voer menegen prince lovelijc. Nochtan so hat recht gewesen, Dattene ghewijet hadde te desen Van Cantelberghe die primaet; 90[regelnummer] Maer omme dat Willem verstaet, Dat hi qualike quam ter heerscapie, Sone wille hi niet dat hine wie. Te Rome sendde Willem vort ane Coninc Arolts chierlike vane 95[regelnummer] Ten paues, daer in stont geweven Met steenen, met goude verheven, Een beelde na ridders fighure Van werke utermaten dure. Die steden van Ingelant 100[regelnummer] Ghingen hem te samen in hant, Ende oec ontseidene somege port, So dat hi quam te Oxifort, Ende tfolc ghereeddem dor dat Omme te houdene die stat. 105[regelnummer] Een Inghelsch ter selver ure Ginc staen boven ten mure,
[pagina 329]
Ende keerde den Normanne dat ende, Omme hem daer mede te doene scende. Willem seide, die bastaert, 110[regelnummer] Hen ware ghere sorghen waert Tontsiene metter macht ons Heren Lieden van so cranker weren, Ga naar margenoot+ Ende hi storemde die port. Tier stede ende ant selve port, 115[regelnummer] Daer hi storemde die mure, Viel soe neder ter selver ure. Dus was hem inganc gegeven, Dat nie den sinen coste tleven.
Wat in keysers Heinrix tiden gheviel. LXVIII. Ga naar margenoot+ In keyser Heinrix XIste jaer Sendde die keyser openbaer Enen here, die Coenraet hiet, Tote Trieren, want men hem riet, 5[regelnummer] Omt erdsbisscopdoem tontfane. Hem quam die grave Diederic ane Van Trieren entie sine gestreken, Ende dadene drie waerven steken Van eere roetsen, hoghe ende groot; 10[regelnummer] Nochtan ontginc hi der doot. Doe dorstacmen metten swerde, Ende dectene met loveren onwerde. Een dorper vantene daer ter stede, Diene in een dorp delven dede. 15[regelnummer] Dit hevet van Verduun vernomen Die bisscop, ende es daer comen, Ende hevet den doden met sire partie Ghedolven in eene abdie, Daer God sine heilechede 20[regelnummer] Met miraclen weten dede. In dcsen tiden was te Rome strijt. Een, hiet Gadilo, hadde nijt Dat Alexander paues was met vreden, Ende wilde paues sijn met mogentheden; 25[regelnummer] Maer tsijn was vonden loos ende quaet, Ende men verdrevene om sijn baraet, Ende Alexander die besat Dat pauescap te Rome inde stat. In keyser Heinrix XIIste jaer 30[regelnummer] Wart hi den grave van Trieren swaer Om des heilechs Coenraets doot: Sijn keyserike hi hem verboot. Diederic ontfinc na hem Die vaert van Jherusalem; 35[regelnummer] Maer waer sijn volc ende hi bequam, Dats dat men noch nie en vernam. In keyser Heinrix XVde jaerGa naar margenoot+ Vantmen in Trieren overwaer In enen monster sente Pauline 40[regelnummer] Ende andere vele ghesellen sine, Onder derde ende onverheven, Ende harde vele namen gescreven Met goudine lettren, daer si lagen: Die dedemen uter erden draghen. 45[regelnummer] In keyser Heinrix XVIde jaerGa naar margenoot+ Staerf Godevert, weetmen vorwaer, Die hertoge van Brusele was, Ende van Lottrike, alsict las. Hertoghe ende here waert 50[regelnummer] Metter buien Godevaert. Int selve jaer bleef in Vlaenderen dootGa naar voetnoot1) Die grave Boudene, die here groot,Ga naar margenoot+ Die eerst behuwede Henegouwen. Sine twee sonen metter vrouwen 55[regelnummer] Behilden Vlaendren metter hant. Drie jaer, alsict bescreven vant, Hadde Boudene grave gewesen In groten payse, als wi lesen. Die bodseuse GodevaertGa naar voetnoot2) 60[regelnummer] Sette up Hollant sine vaert, Ende verdreef Robbrechte den Vriese Ende sijn wijf, te haren verliesen, Ende Diedericke haren sone, Die met rechte ende met gewone 65[regelnummer] Grave van Hollant wesen soude. Woude die grave of en woude, Hi weec in Vlaendren dor die noot. Hi vant sinen broeder doot Ende eeschte deel an Vlaenderlant.
[pagina 330]
70[regelnummer] Jegen hem quam altehant Sijns broeder weduwe Rikilt, Die twee sonen met hare hilt, Arnout, Boudene, ende camen te wige Bi Cassele met groten prighe, 75[regelnummer] Die coninc van Vrancrike met hare. Maer die Vriese ende sine scare Wonnen den zeghe met gewelt. Die coninc verloes daer tfelt. Arnout bleef versleghen daer; 80[regelnummer] Boudene ontvlo, het dede de vaer, Ende waer hi voer, hier of dare, Ne quam nie sident mare; Entie Vriese hilt Vlaenderlant XXIII jaer in sine hant. 85[regelnummer] Godevert die stoute manGa naar voetnoot1) Metter bulen, die Hollant wan, Die verorlogede ende verdede West Vriesen ende Oest Vriesen mede, Ende was here omtrent vier jaer. 90[regelnummer] TUtrecht soudi daer naer Up sine camere sitten gaen; Een, hiet Ghiselbrecht, hevet verstaen, Diene beneden hevet gewont, Dat hire af staerf in corter stont. 95[regelnummer] Sijn hertogedoem dat erfdi ginder Up sente Yden sire zuster kinderGa naar voetnoot2), Die hadde grave Justase van Bonen, Daer hi ane wan drie sonen: Godeverde, die mogendelike 100[regelnummer] Hertoghe wart van al Lottrike, Diemen noemt van Bulyoen, Ende Boudene den edelen baroen, Sijnt coninc in Jherusalem, Ende Justaesse, die an hem 105[regelnummer] Dat gravescap van Boenen drouch. Hier af swigen wi, hets genouch.
Van Hildebrande ende sinen cancelier. LXIX. Ga naar margenoot+ Alexander die paues bleef doot In dit jaer ende met eren groet Groufmenne tote Latrane. Die cardenale gingen aneGa naar margenoot+ 5[regelnummer] Ende coren enen, hiet Hildebrant, Ende die wart Gregorius genant. Ghescreven hevet dus van hem Van Malmesbergen Willem. Hi seghet dus: ‘Het seide mi 10[regelnummer] Hughe die abt van Clungi, Dat hi biden heileghen gheeste Der lieder ghepeins verheeste, Ende om aldus gedane dade Namene Alexander tsinen rade, 15[regelnummer] Ende maectene sinen canselier, Ende senddene nu daer, nu hier. Eens so quam dese ghereden Met ghesellen, met hoocheden; Dabt Hughe volgeden anden staert 20[regelnummer] Met sinen moenken andie vaert, Ende alse hi van verren sach Die hoocheit, diemen daer mettem plach, Peinsdi in sinen zin alleene, Wanen sulke ere quam niet clene 25[regelnummer] Enen mannekine bure lanc, Ende van aermer comstGa naar voetnoot3) gemanc. Hi peinst: ‘Dit coemt van hovaerden, Dat hi rijt met dus vele paerden.’ Dat peinst hi cume ende metter vaert 30[regelnummer] So keert Hildebrant sijn paert, Ende riep den abt Hughen an, Ende seide: ‘Dune peins niet wel, man. Dese eere en treckic mi niet ane, Ware ment schuldich ere te verstane, 35[regelnummer] Want eere so saen es gheledenGa naar voetnoot4), Maer ic trect ter hoocheden Pieters ende Pauwels der heren.’ .................Ga naar voetnoot5) Dabt scaemdem ende sochte 40[regelnummer] Hoe hi wiste sijn ghedochte. ‘Uut dinen monde,’ sprac Hildebrant,
[pagina 331]
‘Quaemt te miere ore te hant, Alse oft met pipenGa naar voetnoot1) ware brocht.’ Dat was waer ende ondersocht. 45[regelnummer] Dese Hildebrant up ene wile Hilt te Riemen ene consile, Ende sat daer in paues stede, Daermen ondersouc doe dede Van bisscoppen, die met symonien 50[regelnummer] Comen waren ter herscapien. Vele waerre daer bedraghen; Maer een waser indien daghen Die hem weren conste so wale, Dattene noch orconde no tale 55[regelnummer] In ghere wijs mochte ghederen: So wel consti hem verweren. Hildebrant sprac: ‘Laet overliden Menscen vriendscap nu bi tiden; Bisscops gratie, weetmen wel, 60[regelnummer] Es heilechs geests gifte ende niet el; Ende wie so bisscopdoem copen wille, Hi peinst in sire herten stille, Dat des heilechs gheests gaven Ga naar margenoot+ Staen te cope metter haven. 65[regelnummer] Segge dit vers, mach hi also, ‘Gloria patri et filio.’ Seghet hijt wel met worden claer, So eist nu al openbaer, Dat hi es al ombesmetGa naar voetnoot2).’ 70[regelnummer] Die gene nam gerne datmen hem set, Want hine ontsach hem niet een stro. ‘Gloria patri et filio,’ Dat seidi claerlike ende wel, Maer om nerenst no om spel 75[regelnummer] Hine mochte spiritu sancto niet Gheseggen, wat so sijns gesciet. Alt consilie was in roere. Om dese dinc, om dese voere, So wart ghene bisscop ontset, 80[regelnummer] Alst was redene ende wet. Dese Hildebrant, alsiet gome,Ga naar margenoot+ Was gecoren paues te Rome In Heinrix XVIIde jaer, Ende men hietene Gregorius daer, 85[regelnummer] Die VIIde vander selver namen. Bi XLI jaer was hijt samen. Dese verwiet die bisscoppe al,Ga naar margenoot+ Die kerkelijc goet ende geval Van leken handen hadden ontfaen. 90[regelnummer] Groot strijt quam daer af saen. Dese Gregorius messe dede Tote Rome indie stede Up Kerstdach tonser Vrouwen Moyore Voer Jhesus crebbe indien core, 95[regelnummer] Die van Bethleem daer was bracht. Daer quam up die selve nacht Crescensius, des paues sone, Ende vingene, ende na tgone Leeddine in sijn selves veste; 100[regelnummer] Maer van Rome dalre beste Losten den paues met gewelt, Ende hebben dien tor ghevelt, Ende Crescensius met sinen neven Te Rome uter stat gedreven.
Van werringen die paues Hildebrant maecte. LXX. Seghebrecht spreect over waer,Ga naar margenoot+ Dat in Heinrix XVIIIde jaer Die paues Gregorius enen seent sat, Daer hi inne verwiet ter stat 5[regelnummer] Papen die wijf hadden gesworen, Oft oec tamien ghecoren, Ende hevet hem tambacht ontseit; Enten leeken anegeleit, Dat niemen tharen dienste gaet. 10[regelnummer] Dat dochte den menegen cranc raetGa naar voetnoot3),
[pagina 332]
Ende jegen der heileger lieden wort, Die ghesijn hadden daer bet vort, Die vanden sacramenten screven, Die indie kerken sijn verheven: 15[regelnummer] Doepsele, kerseme, ons Heren bloet Ende sijn lachame, dat even goet Ende even machtech ware van rechten, Ga naar margenoot+ Weder het vanden quaden knechten Berecht ware, so bi heilegen heren, 20[regelnummer] Nader heileger kerken leren; Want hem die heilege geest de macht Heimelike geeft entie cracht, Noch niet mindert dor die quade, Noch betert dor iemens weldade. 25[regelnummer] Hier af quam werringe ende strijt Also groot in ghere tijt, Dat noint heresie mere Die kerke quetste also sere; Want wie der symonie plachGa naar voetnoot1), 30[regelnummer] Decte hem up ghenen dach, Die miede gaf oft ontfinc, Dat hi meende indie dinc Hovesceit te nemene of te gevene, Dat men pleget in genieveneGa naar voetnoot2), 35[regelnummer] Ende sine cochten no vercochten Ons Heren erve no ondaet wrochten. Lettel papen waren mede Die hilden hare suverhede, Ende sulke waren also quaet, 40[regelnummer] Die zuver waren int gelaet Ende onsuver inden zin, Omme vordeel ende omme gewin. Some swoeren si suverhede, Dies onlange hilden vrede, 45[regelnummer] Ende valsceden haren eet; Sulke die, waest lief of leet, Begheven moesten haer wijf, Die leedden onreinre lijf, Want si gingen up haer bejach, 50[regelnummer] Alsi noch plegen up desen dach, Ende ne hilden gheen ghetal, Waest man of wijf, al eens waest al. Dat leeke volc wart al ontbonden, Ende ghelijc vernoyerden honden 55[regelnummer] Wildsi die kerke wederstaen, Ende waren der kerken niet onderdaen. Si bewonden hem der sacramente, Ende maectere af paerlemente, Ende hildere af disputione. 60[regelnummer] Kindere plagen si kerstijn te doene, Ende daer hem kerseme ende olye ghebrac, Dat vule, dat in haer ore stac, Beseinden si indier gebare Alse oft sacrament dat ware. 65[regelnummer] Ja int ende van haren levene Ontseidsi bijechte te gevene, Ende tontfane haer recht Met papen met wive verplecht. Der papen tiende met gewelt 70[regelnummer] Verbernden si buten up dat velt; Ende noch, dat te clagene es mere, Den lachame van onsen Here, Die gehuwede papen sacreerden, Namen si alsi begherden, 75[regelnummer] Ende tordene onder voet, Ende stuerten ons Heren bloet. Dus quam menege quade dinc uutGa naar margenoot+ Om des paues nieuwe statuut. Ghilers ende bedrieghers mede 80[regelnummer] Ghingen omme in menege stede, Die tvolc verwerren ende verkeren Ende hem ongelove leeren. In keyser Heinrix XXIIste jaer Rees evelmoet fel ende swaer 85[regelnummer] Tusscen paues Gregorius ende hem mede, Want die paues sceden dede
[pagina 333]
Van skeysers vriendscap aldie heren, Die hi van hem mochte keeren. Doe wart een vorst staerc ende lanc: 90[regelnummer] Alre heilegen dage was sijn inganc, Ende stont tote half Aprel, Vriesende ende sere fel.
Godeverts doot metter bulen. LXXI. Ga naar margenoot+ Te desen tiden, daer ic af scrivcGa naar voetnoot1), Wart gerovet vanden live Metter bulen Godevaert, Daer hier te voren gewach af waert, 5[regelnummer] Ende dedem een, hiet Ghiselbrecht, Ende was graven Diederics cnecht, Dien Godevert van Hollant verdreef, Daer hi met crachte here in bleef. Diederic die sevende grave 10[regelnummer] Van Hollant horde maere hier ave, Dat sijn wederwinne dus ware doot, Ende hi bat ende gheboot Sinen vrienden in Hollant (Sijn stiefvader staker toe die hant, 15[regelnummer] Van Vlaendren die Vriese Robbrecht), Ende ghewan siere vordere recht, Dat lant van Hollant gheheel, Ende velde den casteel Van Yselmonde, die van Utrecht 20[regelnummer] Die bisscop up hadde gherecht, Ende bleef grave in Hollant. Ga naar margenoot+ Int selve jaer, alsict bevant, Begonde een man van goeden levene Van AlverengeGa naar voetnoot2), ende hiet Stevene, 25[regelnummer] Eene ordine van hermiten, Ende was een man van scaerper viten, Die bi Lymogen tote Muret Sijn begin hevet gheset, Ende daer naer in corter stont 30[regelnummer] Wart haer hoofthuus Gardimont. Dese heilege sente Stevene Die dede binnen sinen levene Ende oec achter sine doot Menege scone miracle groot, 35[regelnummer] Daer ic al eenlike af scrive eene, Die mi niet dinket wesen cleene. Hi begonste Gode teeren Int carnatioen ons Heren MLXX ende sesse 40[regelnummer] Sijn leven in groter swaernesse, Want sine ordine was so zwaer,Ga naar margenoot+ Datter hem niet vele volgede naer. Dus wies sine ordine niet sere, Doch versochtene menech here,Ga naar margenoot+ 45[regelnummer] Om twonder dat God dor hem dede, Want hi uut sduvels mogenthede Menegen verlorne trac, Des die werelt wonder sprac.
Van Stevene den hermite. LXXII. Want een edel ridder was,Ga naar margenoot+ Die niemare horde das, Ende quam in wille van dien, Dat hi desen wilde besien, 5[regelnummer] Ende was ten selven stonden In quaden wille, in quaden zonden. Ende alse hi daer stont inder scaren Met vele die met hem waren, Doe sprac hi hem aldus an: 10[regelnummer] ‘Ic biddi, Gods vercoren man, Dattu Gode bidsGa naar voetnoot3) voer mie; Want ic eere zonden plie, Die ic minne so utermaten, In canse begeven no gelaten, 15[regelnummer] Ende ic en begevese mi nemmermere. Baedstu vor mi, ic vruchte sere, Dat mi dan alte houde Die zonde verleden soude. Met dire beden en help mi niet, 20[regelnummer] Maer bit voer dit ander diet.’ Dit sprac hi ende sciet van hem blide. Die heilege Stevene an dander zide Bleef droeve ende tongemake, Ende hi ginc naer dese sake 25[regelnummer] In sijn capitel in Gods namen, Ende dede sijn covent te samen.
[pagina 334]
Van tranen die hem utehreken Consti cume een wort gespreken, Doch bat hi dat si up ghenaden 30[regelnummer] Vorden dullen ridder baden, Dat onse Here hem gave wonden Omme berouwenesse van zonden. Daer en was lette nochte merre. Die besondegede ridder en was niet verre, 35[regelnummer] Ende quam weder ende bat Genaden aldaer ter selver stat Van siere zonden, van sire bede, Die hi sonder redene dede, Ende uute hem met herte, met monde, 40[regelnummer] Vort meer van al sulker zonde. Ga naar margenoot+ Nu merct hier groot wonder das: Een zondare dien ghenas Sijns ondanx van sinen zonden Dese Stevene ende heeft ontbonden, 45[regelnummer] Die in zonden sijn verwerret Ende van Gode ververret, Ic rade si eeren desen Stevene. Ga naar margenoot+ Hi sciet van mensceliken levene Int jaer ons Heren IX^CGa naar voetnoot1) ende sesse, 50[regelnummer] Ende voer in Gods behoudenesse In Sporcle upten XIIIsten dach. Vierne, ic rade, wie so mach.
Van keyser Heinrix consilie. LXXIII. Ga naar margenoot+ Keyser Heinric, lesen wi vorwaer, Ga naar margenoot+ Dat hi in sijn XXIste jaer Van sinen rike versamen dede Tote Woermse indie stede 5[regelnummer] Eene consilie, daer te waren XXIIII bisscoppe in waren, Ende vele der vorste vanden rike. Daer dedi wisen keyserlikeGa naar voetnoot2) Des paues Hildebrants decreten, 10[regelnummer] Dien wi den VIIden Gregorius heten. Wel naer alle die daer waren Swoeren hem buten sonder sparen Des pauesGa naar voetnoot3), ende seiden, het ware betame Dat men dat pauescap name. 15[regelnummer] Die paues ne wilds niet laten Hine wilde den keyser verwaten, Omme dat des riken heren Vanden keyser hem souden keren. In dat jaer waest datmen sach 20[regelnummer] Palmedaghe, omtrent middach, Dweder scone ende claer, EeneGa naar voetnoot4) scone sterre openbaer. Doch hadde die keyser Heinric gevaen Vele heren die onderdaen 25[regelnummer] Den paues ende Sassen waren; Maer diese hilden lietense varen, So dat Sassen hem wort rebel, Enten paues onderdanich wel; Doch waser also toe gesproken, 30[regelnummer] Dat dat orloghe wart tebroken Tusscen den keyser enten paues, Al voert varinge in aves. In Lumbardien versaemden die heren, Daer die keyser den paues teren 35[regelnummer] Baervoet stoet uptie snee, Langhe ghenouch ende mee, Ende hi ontbant hem sinen ban; Maer daer ne gelach niet vele an, Want welna recht altehant 40[regelnummer] Wart elc anders viant, Ende vele prencen, die te voren Metten keyser hadden gesworen, Sijn metten paues angevallen, Ende bi rade van hem allen 45[regelnummer] Coren si cenen prence hoghe, Roeldolve, van Borgoengen hertoghe, Teenen coninc jegen Heinrike. Die paues sendem vriendelike Eene crone van finen goude. 50[regelnummer] Dien coroneerde met gewoude Van Magensen ter selver tijt
[pagina 335]
Die erdersch bisscop ZegevrijtGa naar voetnoot1). Maer dat was den porters leet, Ende si wapenden hem gereet, 55[regelnummer] Ende dreven uter stede Den bisseopGa naar voetnoot2) enten coninc mede. Die paues absolveerde die heren, Dies an hem wilden keren, Van den eede dien si te voren 60[regelnummer] Ga naar margenoot+ Den keyser Heinricke hadden gesworen, Ende vanden berghenGa naar voetnoot3) aldie straten Dedi vesten utermaten, Dat die keyser niet en lede, Dies hi lettel achte mede; 65[regelnummer] Maer hi voer tAquileren waert. Van danen setti sine vaert Te Regenborch upder Dunouwen, Ende hevet tebroken ende dorhouwen Swaven, ende oec met gewelt 70[regelnummer] Meneghe staerke veste ghevelt, Ende coninc Roedolve geseonfiert. Dit hevet die sine sere verfiert Ende sine vianden verblootGa naar voetnoot4), So datter vele dordie noot 75[regelnummer] Den keyser weder gaen in hant, Enten paues Gregorius Hildebrant Begeven, hoe leet so hem es. Herman, die bisscop van Mes, Dies hem anden paues helt, 80[regelnummer] Wart verdreven met ghewelt. Ga naar margenoot+ In keyser Heinrix XXIIIste jaer Hilt hi ene consilie zwaer Tote Magensen upten Rijn Teenen Tsinxenen. Hem dochte sijn 85[regelnummer] Nuttelijc, recht ende wet, Dat Gregorius ware ontset, Ende es in Lumbaerdien comen, Ende hevet teenen paues genomen Guilbrechte, die bisscop te voren 90[regelnummer] Tote Ravene was ghecoren, Ende dedene heeten Clement. Hij neech hem ende heeftene bekentGa naar margenoot+ Paues, ende ontfinc die crone Van hem Paschedaghes te lone. 95[regelnummer] Paues Gregorius also wale Entie Romeinsche cardenale Trocken in sente Vigles casteel, Daer hi verloren ware geheel, Ne hadde gedaen Robbrecht Wiscaerd, 100[regelnummer] Die vader was vanden bastaert, Die Ingelant wan metten zwaerde. Hi dreef den keyser siere vaerde Met sinen paues, daer hi sat Tote Sentes indie stat, 105[regelnummer] Enten paues Gregorius mede Sette hi weder in sine stede. Dese selve Robbrecht Wiscaert Die liet Willemme den bastaert Normendien ende voer over mere, 110[regelnummer] Ende hadde nu met sinen here Cecylien ende Poelyen gewonnen, Ende Calabren mede dorronnen, Enten keyser Alexis mede Voer Constantinoble die stede 115[regelnummer] Entie van Venegen omme gedaenGa naar voetnoot5): Nu wan hi Rome, alse wij verstaen.
Van sente Ursmare ende andere sante. LXXIIII. Segebrecht spreect in sine cronike:Ga naar margenoot+ Int XXIIIIste jaer van Heinrix rikeGa naar margenoot+ Sprac paues Gregorius overwaer, Dat rechts in dat selve jaer 5[regelnummer] Die valsche coninc sterven soude. Hi seide waerheit, maer hi woude Die dingen andersins verstaen Dan si hem sijn vergaen; Want hi keyser Heinrike meende, 10[regelnummer] Dat die sine sere beweendeGa naar voetnoot6),
[pagina 336]
Int jaer na coninc Roeldolfs doot, Daer si af vielen in groter noot; Want keyser Heinric sochte de Sassen, Die hem up quamen gewassen 15[regelnummer] Met Roedolve: daer bleef doot, Ende mettem menech prence groot, Coninc Roedolf mede upt velt, Dies hem die paues sere mesheltGa naar voetnoot1). In desen tiden was in Inglant 20[regelnummer] Lanfranc een groet clerc bekant, Die abt te CaemGa naar voetnoot2) hadde gewesen. Nu was hi erdsch bisscop verresen Te Cantelberghen indie stat, Daer hi met groter eren sat. 25[regelnummer] Doe was te Berchellewijn In Normendien een meester fijn, Die abt was ende Anselijn hietGa naar voetnoot3), Daer men dogeden vele af siet, Die na sinen meester Lanfranc 30[regelnummer] In Ingelant an sijn bedwanc Van Cantelberghe den stoel gewan, Een harde goet heilech man. Te desen tiden ende in dit doen Was inden cloester te Sissoen 35[regelnummer] Te sente Medaerts sente Arnout, Dien Oudenborch begraven hout, Die vele miraclen dede, Ende vele waerheide vorseide mede. Uten lande van Audenaerde 40[regelnummer] Was hi geboren ende begaerde Moenc te sine ende clusenare. Abt wart hi te sente Medaerds daer nare, Ende daerna bisscop van Sissoen. Gregorius dedene wijen doen 45[regelnummer] Den legaet Hughen, die bisscop sat Tote Lyons indie stat. Ga naar margenoot+ In Heinrix XXVste jaer Quam in Vlaendren sente Ursmaer Predeken, alsict vernam, 50[regelnummer] So dat hi tOudenborch quam. Sente Pieter brochtene vort, Dat hi tOudenborch in de port Eene kerke maecte, die here, Ende wijedse in sente Pieters ere, 55[regelnummer] Daer God dor sine genadichede Meneghe scone miracle dede, Daer ic dinghe af bringe vort, Dies gelike wart nie gehort. In Kerstnacht een wint uutbrac, 60[regelnummer] Die tclochuus ter neder stac, So dat al bider erden hinc:Ga naar margenoot+ Dat was wonderlike dinc; Ende men waende van tiden te tiden, Dat al te sticken soude gliden. 65[regelnummer] VI daghe ende VI nachte mede Sachmen dese wonderlijchede. In jaersavont omtrent midnacht So quam daer ons Heren cracht, Die buten ende binnen echt 70[regelnummer] Ghene kerke maecte so lecht, Dats menegen wonder anegine. Dat clochuus dat neder hinc Ghinc weder staen in sine stede, Dat die macht van Gode dede, 75[regelnummer] Ende vaste ende wel gebonden Die clocken oec luden begonden. Dies selves dages crepele ende blende, Alle die waren daer gehende, Juchtich, zieke ende dove, 80[regelnummer] Die daer quamen met ghelove, Worden daer te hant ghesont. Dit gheduurde langhe stont, So dat si van verren quamen, Ende daer hare ghesonde namen. 85[regelnummer] Tien tiden wart erdbeve groet, Daer menech mensche om verscoot,
[pagina 337]
So dat die erde luden dochte Jammerlike ende harde onsochte. Dat was vor April, alsict bekende, 90[regelnummer] Rechts uptie seste kalende, Ende was alse die nacht anslouch. Dit was te merkene genouch, Of het meende dat mesfal Dat hier naer desen comen sal, 95[regelnummer] Daer die erde omme clagen dochte, Alse of soet niet gehoren mochteGa naar voetnoot1); Want keyser Heinric sochte Ytale Met sinen here altemale Up paues Gregorius Hildebrande, 100[regelnummer] Ende verdrevene uten lande. Om dese noot, om dese sorghe, Besette die paues easteel ende borge. Heinric wan met mogentheden Die casteele ende al die steden, 105[regelnummer] Ende besat met groter pine In Rome die stat Leonine.
Van paues Hildebrande. LXXV. Ga naar margenoot+ Alse dit orloge was so zwaer In Heinrix XXVIIste jaer Tusscen den paues ende Heinrike, Wart gemaect een dach eerlike 5[regelnummer] Omme pays tusscen hem beden, Ende men soude elx rechts besceden. Men mocht te ghenen payse trecken, Want hem die paues wille decken Van pointen daer some omme riepen, 10[regelnummer] Die hem dochten dat jegen hem liepen. Romeine ende wel na altemale Die bisscoppen van Ytale Hebben alle den paues begeven, Ga naar margenoot+ Ende hi vlo omme tonthouden sijn leven 15[regelnummer] Toten Normannen ende Wiscaerde, Diene eene waerf bewaerde. Te Salernen es hi bleven, Onthier ende hi endde sijn leven. In keyser Heinrics XXVIIIste jaer 20[regelnummer] Ontfingen gherne ende openbaer Die Romeine den keyser Heinrike, Ende jugierden ghemeenlike Den paues Gregorius bi wette, Dat recht es dat men ontsette, 25[regelnummer] Ende van Ravene bisscop Wibrecht Was inden stoel verheven echt, Ende gheheeten oec Clement. In dat jaer, alst es bekent, Was een van coelne gheboren, 30[regelnummer] Dien wi Brune noemen horen, Canonec van Riemen der port, Ende begonde, alsemen hort, Ene nieuwe scaerpe ordine ende wreet, Diemen die Chaertereuse heet, 35[regelnummer] Ende es eerande maniere Van hermiten, dier nemmeer dan viere Te gader sijn alse ghesellen, Maer elkerlijc in ere cellen. In Heinrix XXIXste jaer 40[regelnummer] So staerf Hildebrant vorwaer, Die Gregorius hiet die sevende Nochtoe doe hi was al levende, Te Salernen daer hi lach In ellenden. Up dien dach 45[regelnummer] Seghet Seghebrecht dat hi las, Dat van hem gescrcven was: ‘Wi willen dat aldie ghene weten Die cuere van zielen hebben beseten, Dat die paues Hildebrant, 50[regelnummer] Die Gregorius was ghenant, Daer hi in sinen uterstenGa naar voetnoot2) lach, Totem riep up dien dach Van XII cardenalen eenen, Dien hi minde meer dan gheenen, 55[regelnummer] Ende belijede daer ter stede Gode ende sente Pietre mede Ende alder kerken openbare, Dat hi harde mesdadich ware Indie cuere der werelt al 60[regelnummer] Van zielen diemen hem beval, Ende dat hi bi des viants rade
[pagina 338]
Der mensceit hadde gedaen scade. Daer naer seidi over waer, Dat hi die penetencie zwaer, 65[regelnummer] Die hi die werelt dore waerp So ongenadich ende so scaerp, Dat hi dat selve dede Omdie bate van kerstijnhede. Sinen confessoer hi sende 70[regelnummer] Den keyser Heinric tsinen ende Enter heilegher kerken gemene, Die verweent waren niet clene, Daer hem cuere af was geladen, Ga naar margenoot+ Dat si alle voer hem baden, 75[regelnummer] Omme dat hi sach sinen ende, Ende hi wiste ende bekende, Dat hi der ingle cleet ontfinge. Alle bannen, alle werringe, Beede levende ende dode, 80[regelnummer] Clerke, leeke, stoute, blode, Ene borch oec die hi helt Jegen den keyser met gewelt, Hiet hi den sinen upgeven Der keyser crone, ende endde tleven.’ 85[regelnummer] Alse die Vilde Gregorius was doot, Coren paues die heren groot, Die kardinale, na haren ghere, Eenen abt, hiet Desidere, Die abt was upten berch Cassijn: 90[regelnummer] Victor was die name sijn. Een jaer was hi paues alleene Ende nemmeer, dit was clene. Tmenisoen dat nam hem tlevenGa naar voetnoot1). Men seget dat hi was vergeven 95[regelnummer] In sinen kelect ter eerster messe: Dit was staerke verranesse.
Van Pietren Damiane. LXXVI. Ga naar margenoot+ In Heinrix tiden, hebbic verstaen, So was Pieter Damiaen Van goeden levene een groet clerc, Die maecte boeke ende goet werc, 5[regelnummer] Daer hi in sette bispele, Daer leringe noch in es vele: Die diehtic u alsicse las. Hi spreket dat in Venegen was Een hertoghe die huwelijc dede 10[regelnummer] Te constantinoble indie stede, Die hare so wegerlike helt Ende so weeldelikeGa naar voetnoot2), dat ongetelt Ende ongemate was ende te nouwe: Niet van watre, maer van dauwe 15[regelnummer] Dede soe maken hare bat; Hare spise die soe at Daer en quam niet an haer hant, Maer die morsele haer seriant Die hiefse up, alse soe woude, 20[regelnummer] Met eenen vorcskine van goude, Entie stacse soe inden mont; Hare kamere was talre stont So vul van specien ende van crude, Dat het ginc buten allen lude. 25[regelnummer] Maer eer soe liet haer leven, Heeft God die hant up haer geheven, So dat hare verrotte dat lijf, Ende no weder man no wijf Ghedogen mochte lucht so onrene. 30[regelnummer] Ene aerme dierne was alleene Die hare diende, met crude bewist, Om te scuwene den quaden mist. So lange qual soe in desen stanc, Dats die vriende Gode spraken danc, 35[regelnummer] Dat hise vander werelt dede: Dus endt onreine weeldichede. Ene vrouwe was, hiet Sophie,Ga naar margenoot+ Edel, van hoghere singerie, Die tote eenen abt dede bede, 40[regelnummer] Dat hi hare gave stede In sinen cloester, daer soe woude Datmense doot graven soude. Dabt die ontseide dat hare, Ende seide dat het dwaseit ware; 45[regelnummer] Doch wan soe haren wille daer af, So datmen hare maecte een graf Inder moenken cloester niet clene, Van eenen precieusen steene.
[pagina 339]
Daer quam soe in ende hevet besien, 50[regelnummer] Ende Gods hant quam up hare mettien, Die hare een evel anesinde, Ende hare mesfel van enen kinde, Ende staerf ende wart al daer begraven In dat graf van groter haven, 55[regelnummer] Ende besloten vanden maetsen; Maer die stanc was inder plachen Dat jaer al duere so groot, Dat die moenke dor dien noot Andie zide metten anderen 60[regelnummer] Altoos niet en mochten wandren. Al vleesch, so weeldelikerGa naar voetnoot1) gevoet, So swaerre stanc alst smelten moet. Ga naar margenoot+ In eenen cloester was gheset Bi eere regele, bi eere wet, 65[regelnummer] Dat alle die moenken souden Onser Vrouwen getide houden. Een moenc was daer dient was leet, Entie daer jegen street. Van levene en was hi niet goet, 70[regelnummer] Maer van talen was hi vroet, Ende taelde so scone ende so wel, Dat onser Vrouwen dienst tevel. Altehant in corten daghen Ghevielen daer so vele plaghen: 75[regelnummer] Manslachte, roof ende brant, Up des cloesters liede ende lant, Daer dat huus bi was gescent. Ten keyser hebben si ghesent, Daer si ne genen troost an namen. 80[regelnummer] Tote Pietren dat si quamen, Ende hi antworde ter steden: Want si die moeder des vreden Versteken hadden ende ontseit, Ghesciedem sulken aerbeit. 85[regelnummer] Die boden, die te Pietre quamen, Vielen updie erde te samen, Ende geloveden onser Vrouwen daer, Dat si nemmermeer daer naer Ne lieten onser Vrouwen ghetide; 90[regelnummer] Ende altehant waersi van stride, Ende van orloghen ende van plaghen, Ghequijt in wel corten dagen. Eenen dyaken gheviel mede,Ga naar margenoot+ Dat twee porters vander stede 95[regelnummer] Hem vertogeden na hare doot: Elc hadde an ene casule groot, Die yserijn waren ten hielen lanc,Ga naar margenoot+ Alse papen plegen, met viere gemanc. Doe vragedi aldaer ter tijt: 100[regelnummer] ‘Ghi die moet wesen daer ghi sijt, Plegedi Gode altoes te lovene?’ Si seiden: ‘Wi die inden ovene Vander hellen bernen sere, Wine loven Gode nemmermere.’
Noch van meester Pietre. LXXVII. Een berch leghet bi Salerne,Ga naar margenoot+ Die vlamme ende vier upwerpt gerne, Sulpher ghemanc met peke, Weitijt so sal cortelike 5[regelnummer] Een rike quaet man bliven doot. Van Salerne een prence groot Die sach eere vlammen scijn Scieten uten berch Vellijn (Also heetmen den berch bi namen), 10[regelnummer] Ende hi seide te sire mesquamen: ‘Te waren een verdoemt rike Die sal sterven cortelike, Ende varen indie helle.’ Dese, daer ic dit af telle, 15[regelnummer] Die es ter naester nacht gheleghen Bi sire amien in sijn pleghen, Ende daer hi up hare lach te waren, Es hem dat lijf uutghevaren. Twijf en wiste niet siere doot, 20[regelnummer] Ne maere dat hare int herte scoot Dat hi en roerde noch en sprac, Ende soene doot van hare stac. Een pape van Napels wilde mede Te naer gaen ende besien die stede, 25[regelnummer] Daer uut dien berch Vellijn Die vlamme sciet ende tfenijn, Ende weten dat hem niet ginc an.
[pagina 340]
Na sine messe ginc die man, Ghegherwet als hi gewapijnt ware, 30[regelnummer] Ende doe hi ginc altenare, Ne keerdi nemmermeer altoos: Menne weet waer menne verloos. Eenen anderen pape es gesciet, Dat hi te Boeneventen liet 35[regelnummer] Siere moeder ziec, ende reet Met sinen here ende leet Biden berghe in sine vaert Den rechten woch te Napels waert. Die vlamme sach hi scieten uut, 40[regelnummer] Ende horde siere moeder luut. Hi mercte stonde ende dach, Ende alse sijn wech weder gelach Te Boneventen, vant hise doot, Ende vernam daer wel al bloot, 45[regelnummer] Dat soe updie wile ende, Dat hi hare stemme kende. Ga naar margenoot+ Het was een bisscop, hiet Jan, Die een zwijn qualike afwan Eere weduwen, diet weder bat; 50[regelnummer] Maer omme niet so was al dat. Al daer hire af eten soude, Ga naar margenoot+ Wart hi gheplaghet also houde Indie storte; gheen fisisien Mochte nemmermeer genesen dien. 55[regelnummer] Ene ordine heefti vercoren, Die hi belovede daer te voren, Ende lange leefdi in dat abijt; Maer also siec in alre tijt Indie storte, ende so onsochte, 60[regelnummer] Dat hi cume gespreken mochte, Noch genouch eten binder stonde, Dat dobbel covent eten begondeGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Inden cloester, die hier te voren Deerste Gregorius uutvercoren 65[regelnummer] Te Rome stichte indie stede, Was gheoffert in sire kintscede Van vadere ende van moeder een kint. Alset der jueget voelen beghint, Ginc het ter werelt ende nam een wijf; 70[regelnummer] Doch in sijn jonclike lijf Gheselet God in sine keleGa naar voetnoot2), Ende wart uut allen spele. Ten lesten baet vele ende genouch, Datment weder ten cloester drouch. 75[regelnummer] Sine sonden lijet daer ter tijt Ende ontfinc weder tabijt. Daer sijn wijf ende andere mede Voer hem stonden daer ter stede, Begondi jammerlike mesbaren. 80[regelnummer] Dandere hieten zwigen te waren. Doe seide die ghene: ‘Sidi riese? Ne siedi hier niet sente Andriese Ende sente Gregoriuse mede staen, Die mi gheselen ende slaen?’ 85[regelnummer] Doe zweech hi onlange vander rouwen, Ende hi seide: ‘Nu sulsi mi blouwen, Dat ic den cloestre liet keytijf, Ende ic trouwede een wijf.’ Doe quam hem an een roepen zwaer, 90[regelnummer] Ende doe hi zweech sprac hi daer naer: ‘Nu sulsi mi slaen ende doen caermen, Om dat ic niet en gaf den aermen, Ende meest den aermen ScottenGa naar voetnoot3), Maer dat icse ghelijc sotten 95[regelnummer] Bespotte te meneger stonde. Men sal mi nu van eere zonde Mede blouwen, om dat ic leende Van ere weduwen, diet beweende, VI penninge, ende aerm was, 100[regelnummer] Ende ic niet en ghalt das. Alse menegen voetstap alsiGa naar voetnoot4) ginc Om te inne dat ic ontfinc, Alse menegen slach salic ontfaen Van hem beden die hier staen. 105[regelnummer] Ende om dat ghijt sult weten claer, Dat ic u hier segge waer, Overmorgen, ic wille ghijt kent,
[pagina 341]
Sal mijn leven worden gehent.’ Upten Vrijndach sprac hi also. 110[regelnummer] Des Sondaghes vor daghe vro, Dat was upten Palmedach, Ga naar margenoot+ Spranc hi upwaert, daer hi lach, Ende nam mettem dare Sijn scapelaris ende sine pareGa naar voetnoot1), 115[regelnummer] Ende tsente Andries kerke waert, Haestelike ende vervaert, Daermen hem messe dede, Ende hi aldus ten broedren seide: ‘Siet! mi hebben der heileger slaghen 120[regelnummer] So gheclaerset vander plaghen, Dat ic also suver wech vare, Oft ic rechts nu gedoopt ware.’ Binnen der messen hi versciet, Eermen die ewangelie lietGa naar voetnoot2); 125[regelnummer] Ende alsemen soude den doden dwaen, Sachmen die lijctekine staen Openbare in sine huut, Daer hi omme dreef tgeluut.
Vanden selven noch. LXXVIII. Ga naar margenoot+ Een abt, spreect Pieter Damiaen, Dede mi aldit verstaen, Dat int lant van Napels sat Een hermite teere stat, 5[regelnummer] An eene roetse teere stede, Die altoos was in siere gebede, Ende hadde een veinsterkijn ondaen. Commende vernam hi saen More eene wel langhe scareGa naar voetnoot3), 10[regelnummer] Met hoye gheladen dare. Hi vragedem wie si waren, Ende twi si met hoye varen. ‘Quade gheeste,’ seidsi, ‘sijn wi. Dit hoy ne voeren wi niet bidi 15[regelnummer] Tonser beesten nuttelijchede, Maer lieden te verberne mede; Want wi onbeiden in corter stont Den prence van Caeps, dies ongesont, Ende meester Jan van Napels mede, 20[regelnummer] Die conincstavel vander stede, Die noch levet al ghesont.’ Die hermite ter selver stont Es tote dien Janne ghegaen, Ende dede hem aldit verstaen. 25[regelnummer] Die middelste Otte vanden drien Die voer met herecracht mettien In calabren uptie Sarrasine. Jan gaf die antworde sine Den hermite met worden soetc, 30[regelnummer] Ende seide: ‘Ic moet nu te gemoete Den keyser varen altehant, Ende seggen hoet daer staet int lant. Alsi woch es sire straten, Belovic di die werelt laten, 35[regelnummer] Ende wille ontfangen monex abijt.’ Die bisscopGa naar voetnoot4) die ter selver tijt Proeven wilde des goeds mans wort, Sende te Napels indie port, Entie prence es doot bleven. 40[regelnummer] Jan van Napels endde sijn leven, Eer die keyser int lant quam. Omtrent XV daghe, alsict vernam,Ga naar margenoot+ Levedi naer dattene castijede Die hermite, alse hi lijede. 45[regelnummer] Een moenc was in ene abdie, Die leedde ene dorper vieGa naar voetnoot5), So dat hi te bijechten ginc, Ende penetencie hi ontfinc, Die hem was te dragene swaer. 50[regelnummer] Eenen sinen vrient bat hi daer, Dat hi hem stonde in staden. Die ghene heefter hem mede geladen, Ende seide: ‘Ic quite di ende vrie Alse vanden deele miere paertie.’ 55[regelnummer] Niet lange daer na hi versciet, Die ghene die dit behiet,
[pagina 342]
Ende hevet den levenden hem verbaert, Die hem vraget hoe hi vaert: ‘Swarlike, maer dat es dor di. 60[regelnummer] Van minen zonden wasic vri, Maer die last hevet mi gebonden WantGa naar voetnoot1) vor di ende vor dine zonden. Maer quijt mi vanden tormente. Ganc henen tote onsen covente, 65[regelnummer] Ende laet hem sien ende voer mi staen, Ende mine mesdaet up hem slaen.’ Die ghene bejagedem beden vele Ant covent bi desen bispele, Ende cortelike die dode keert, 70[regelnummer] Ende seide: ‘Ic bem al telivereert, Ende metten heilegen in hare stat, Omme dat tcovent vor mi bat.’ Ga naar margenoot+ Een man was die een zwijn stal; Anders was hi een goet man al, 75[regelnummer] Ontfaermelijc ende goet ostelierGa naar voetnoot2). Jhesus quam te hem niet al te fier, Alse een aerm met langen hare, Ende bat hem omme eene scare. Ghewillike es hi upgestaen 80[regelnummer] Ende sal den aermen sceren gaen; Ende alse hi sal om sceren mecken, Ende hi bachten coemt ter necken, Hevet hi andie necke tien stonden Twee scone clare ogen vonden. 85[regelnummer] Vervaert wart hi ende vragede wat ware. Doe seide die aerme al openbare: ‘Ic heete Jhesus, ic siet al, Ende daer dine boosheit stal Dat zwijn, ende houdes in dijn gelede, 90[regelnummer] Dat sagen dese ogen bede.’ Met desen worde hi hem ontginc, Ende dander beterde sine dinc.
Van sconen bispelen. LXXIX. Ga naar margenoot+ Een bisscop was die dorste onsochte, Ende hiet datmen hem wijn brochte. Die scinker brochtem te hant Wat so hi inden vate vant. 5[regelnummer] Een aerm riep in sine bede: ‘Men geve mi drinken nu ter stede, Of ic sterve al hier ter stat.’Ga naar margenoot+ Die bisscop hiet hem draghen dat. Die aerme dranc al ongevuerst. 10[regelnummer] Den bisscop ginc vort an de duerst, Ende hiet, offer iet ware bleven, Dat men hem dat soude gheven. Die knape en waende vinden niet, Ende vant tfat vul dat hi ydel liet. 15[regelnummer] Een abt hadde gedaen gereiden Een gherechte van eere lampreiden; Ende alsemense hem brochte vore, Stont een aerm daer ter dore, Ende riep sere omme dat gherechte. 20[regelnummer] Hi sendet hem met enen knechte. Die aerme die es upghevaren Met scotele ende met spisen te waren, Daer si toe sien ende bi staen. Dus can God aelmoesne ontfaen. 25[regelnummer] Een man was die ter maerct ginc, Ende ne hadde waer enen penninc, Om mede te copene een brootGa naar voetnoot3). Een aerm battene hem dor noot, Ende hi ghavene hem blidelike. 30[regelnummer] Thuus so gaet hi haestelike, Ende eescht dat men hem broot gehendeGa naar voetnoot4). Een man die daer niemen kende Hevetene haestelike ghesocht, Ende hevet hem XX Ga naar voetnoot5) brocht, 35[regelnummer] In een douckelkijn gewonden, Ende staect hem indie hant tien stonden, Ende seide, sijn here hat hem ghesent, Ende hi ware hem al ombekent. Noch spreect Pieter Damiaen,Ga naar margenoot+ 40[regelnummer] Doe hi ter scolen soude gaen Te Paermen, dat hi verheeste Van sente Gervays ende sente Protais feeste, Dat tylike upstont een huusman, Die indie grakinge jagen began
[pagina 343]
45[regelnummer] Sine coyen ter weiden waert. Sijn ghebuur quam metter vaert, Ende es in sijn bedde gheleghen, Ende ghebaerde alsi pleghen Die metten cortse sijn bestaen. 50[regelnummer] Die vrouwe quam ende decten saen Na rechte vriendelijc ghenouch. Daer dedi met hare sijn gevouchGa naar voetnoot1), Alse die haren man wilde ghelden Sine scout alsonder scelden. 55[regelnummer] Te hant die ghene danen ginc. Die huusman quam na dese dinc, Ende es te bedde weder gegaen. Die vrouwe sprac den man an saen: ‘Goedlike soudstu ter kerken gaen, 60[regelnummer] Ende met anderen te dienste staen, Ende ghi dor dese grote heren Uwes vleeschs wille niet wilt ontberen.’ Die man wart te hant versaghet. Met nerenste hi die dinc vervraget, 65[regelnummer] Ende soe seidem al dat ware. Ga naar margenoot+ Doe vielen si beede in groten mesbare, Ende ten lesten beede te samen Uten si hem haerre scamenGa naar voetnoot2), Ende sijn te mattinen gegaen. 70[regelnummer] Hare claghe ontbonden si saen Voer alt volc ende eeschten wrake Van so dorperliker sake, Dat God den scalc daer moeste togen. Die ribaeut vor haer alre ogen 75[regelnummer] Quam daer metten viant beseten, Ende haddem selven weina gheten, Ende spranc up ende viel neder, Ende slouch sijn hovet vort ende weder, Ende bleef met sulken jammer groet 80[regelnummer] Aldaer voer die liede doot.
Van eenen doden die upstont. LXXX. Ga naar margenoot+ In Poelyen tusscen roetsen van stene So es een water niet clene, Swert ende van harde quader lucht, Daermen in ziet sonder vrucht 5[regelnummer] Swarte vogelen verbaren, Die van vespertide te waren Tsaterdaghes hem laten sien, Tote dat men ziet uptien Die zonne upten Maendach. 10[regelnummer] Noint man was diese eten sach, Noch men canre gheen gevaen. Des Maendages metter zonne upgaen Coemt een raven, groet als een gier, Die luut maect groot ende ongier; 15[regelnummer] Dan duken si onder mettien, Ende men canre nemmeer gesien, Voer dat al die weke lijt Tote Saterdaghes vespertijt. Menech waent al ommetrent, 20[regelnummer] Dat zielen sijn ende doghen torment, Ende si des Zondages hebben lavenesseGa naar voetnoot3) Omme ons Heren verrisenesse. Daer int lant bleef een moenc doot Omtrent middach, ende hem onscoot 25[regelnummer] Na priemen ende quam te liveGa naar voetnoot4). Siere ghesellen meer dan vive Vor hem lasen, alst was belanc. Alsemen Agnus Dei sanc, So es hi rechts upghestaen. 30[regelnummer] Die moenke worden met vare bevaen, Ende horden wat hi seggen soude. Daer begonsti also houde Gode ende onser Vrouwen mede Seggen grote dorperhede, 35[regelnummer] Ende spuwen up dat cruce onsochte, Dat men hem te cussene brochte, Ende seide: ‘Twi singedi messe Over mine verdoemenesse? Ic was indie helsche vlamme. 40[regelnummer] Mijn meester Lucifer de gramme
[pagina 344]
Sette mi up thovet sine crone, Coperijn, gloyende, sere onscone, Die nemmermeer mach gecoelen; Sinen mantel moestic gevoelen, 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die was mettalijn, ten hielen lanc, Daer van hitten uut droop ende spranc Menege dropele ende spaerke.’ Die broedere baden hem alle starke, Dat hi hem liete wesen leet 50[regelnummer] Sine mesdaet: God ware gereet. Dander die verdoemde sere Die genaden van onsen Here. Doe vielen die moenken indie bede, Ende namen discipline mede 55[regelnummer] Met scaerpen roeden ende baden Suchtende ons Heren ghenaden, Ende hi die in wanhopen lach, Hi bekeerde, daermen toesach, Ende lovede die cracht van Gode; 60[regelnummer] Sathanase ende sine ghebode Ende sijn bedriegen heefti verdoemt; Tcruce anebeedt hi ende noemt, Ende berouwenesse heefti ghebeden. In bijechten seidi daer ter steden, 65[regelnummer] Dat hi met onsuverheden ommeginc, Sint hi die ordine ontfinc, Ende des en haddi niet belijet. Gode bat hi ende benedijet, Ende levede toten anderen dach. 70[regelnummer] In goeden ende men sterven sach. Ga naar margenoot+ Die kerke van Rome hadde rente scone Inden boemgaert van Babylone, Daer die kerseme ute coemt hare. Als vele als in eiken jare 75[regelnummer] Eene lampte voer sente Pieters outaer Verteren mochte, brochtmen daer. Dese balseme een paues vercochte. Daer hi den outaer versochte, Ende hiere voren es ghestaen, 80[regelnummer] Dinctem dat daer coemt gegaen Een sere out man die gramlike sach, Ende hem daer gaf enen slach, Ende seide: ‘Du heves gehuut vor mi Mine lampte, ende bidi 85[regelnummer] So ute ic voer Gode die dineGa naar voetnoot1).’ Die paues viel daer vander pine Ende bleef cortelike doot, Van tormente, van pinen groot. Bi BerkenghemGa naar voetnoot2) aten te gadereGa naar margenoot+ 90[regelnummer] Eenen hane twee ghevadere. Deene ontleedene van sticken te sticken, Ende men ginker up ghemickenGa naar voetnoot3). Deene seide: ‘Dese es so ghedeelt, Al wilde sente Pieter, hine worde gheheelt 95[regelnummer] Nemmermeer met sire macht.’ Dander sprac: ‘Wats Pieters cracht? Al wilt Cristus onse Here, Dese en verriset nemmermere!’ Met desen worde die hane upspranc, 100[regelnummer] Gheplumet, gevedert, ende sanc, Ende dat peeper entie brine Spaersdi hem inden anschine. Si worden lazers uptie stede, Ende alle hare afcomene mede,Ga naar margenoot+ 105[regelnummer] Ende bleven dienstman om dat gewerke Al daer in sente Pieters kerke, Die te Bolloengen es gestaen. - Hier ent Pieter Damiaen.
Van enen die hiet Ancelijn. LXXXI. Te desen tiden was waert ende liefGa naar margenoot+ Sente Anselijn, dies dese brief Hier te voren dede gewach, Die vor sinen stervedach 5[regelnummer] Bisscop te cantelbergen sat. Te Bechlewijn indie stat Was hi eerst moenc ende abt daer. Menege miracle groot ende claer Dedi ende dichte diere gewerke, 10[regelnummer] Die noch minnen goede clerke. Het gheviel in sinen stonden,Ga naar margenoot+
[pagina 345]
Dat een abt aldaer was vonden, Die van levene heilech hiet. Al daer hi sprac van dingen iet 15[regelnummer] Dies hem die abten bewinden, Sprac hi vanden jongen kinden, Die int Gods huus waren gevoet, Wat dinge men best mettem doet. ‘Wi slaense,’ sprac hi, ‘dach ende nacht, 20[regelnummer] Ende het en diet niet onse cracht, Ende wine conense so vervaren, Sine werden argere dan si eerst waren.’ Ancelijn antworde met soeten zeden: ‘Hoe wel wi onse const besteden, 25[regelnummer] Dat wi van lieden beesten maken! Here abt, antwort nu teser saken: Doet in een hof ene inte setten, Ende met tunen al omme letten, Ende hare telgren al omme ontorienGa naar voetnoot1), 30[regelnummer] Wat bome sal daer af ghedijen? Te waren een crom, een ongescepen. Aldus sijn dese kinder begrepen Ende gheoffert metter hant. Si sijn in dit hof gheplant, 35[regelnummer] Om datter vrucht uut soude gaen: Ghi gaesse toghen ende slaen, Ende dwingse ende gaesse binden, Dat si nieweren vri en vinden. Hier omme en connen si in u gekinnen 40[regelnummer] En geen point van hovescer minnen, Daer men broederscap mede vernuwet, Ende worden van u verscuwet, Ende wanen dat ghi geset sijt In haetscap ende in swaerre nijt. 45[regelnummer] So si dan werden meerre ende ouder, So si dan werden onthouder, Ende crommen hem bi uwen zondenGa naar voetnoot2), Al daer si noit doget an vonden.’ Dit bispel seggic dor de jonge, 50[regelnummer] Waert datmense te swaer bedwonge, Alse Ancelijn hier hevet getoget: Beter ware een deel gedoget.
Wat in desen tiden ghevel. LXXXII. Nu ga ic ter ystorien vort:Ga naar margenoot+ Alse Desiderus was vermort, Die paues Victorus was genant, In dat XXXste jaer, alsict vant, 5[regelnummer] Van keyser Heinrike, wart tjaer nat, Dat het scade in meneger stat. So vele vel waters in Ytale, Dat die berghen altemale Metten watere sticken scorden, 10[regelnummer] Dat si dorp ende volc vermorden. Temme voglen, pauen, hanen, Gansen, hinnen, sonder vermanen, Ghingen ten bossce ende worden wilt, Dat menech over wonder hilt. 15[regelnummer] In dat selve jaer ghevel,Ga naar margenoot+ Alsemen screef, dat weetmen wel, M LXXX ende sevene, Dat porters van stouten levene Van BareGa naar voetnoot3) in Poelyen ten Mura quamen, 20[regelnummer] Ende sente Nyclaeus gebeente namen, Daer si waer vier moenke vonden, Ende voerdent te Baer tien stonden Met bliscepe ende met sange claer. Dit gheviel VII^c jaer 25[regelnummer] Ende XL ende daertoe sevene, Naer dat sciet van smenscen levene Sente Nyclaeus, die vloyet ende lach In olyen noch up desen dach. In Heinrix XXXIste jaerGa naar margenoot+ 30[regelnummer] Quam sente Arnout over waer,
[pagina 346]
Die van Oudenaerde was geboren, Ende abt te Sissoen was vercoren, Te sente Medaerts ende daerna mede Bisscop te Sissoen indie stede, 35[regelnummer] In Vlaendren om te paysene tlant. Want grave Robbrecht metter hant Sijns broeder kinder den enen nam tleven, Enten anderen hevet verdreven, Ende hi grave was met gewout, 40[regelnummer] So was hem menech prence onhout, Alse hier te voren es ghewach. Dese sente Arnout die lach TOudenbuerch in sente Pieters kerke, Daer God togede sine gewerke 45[regelnummer] Met miraclen scone ende claer. Moeneken so setti daer Inden cloester, alsemen mach sien, Ende staerf daer niet lange nadien. Inden clooster menne leide, 50[regelnummer] Also alse hijt selve voerseide. In desen tiden so gevel Int lant van Spaengen also wel, Dat coninc Aaraoen, die te lone Van Galissien hilt de crone,.....Ga naar voetnoot1) 55[regelnummer] Ende wan uptie Sarrasine, Met beliggene, met zwaerre pine, Ende settere die kerstine inne Onse gelove te ghewinne. Ga naar margenoot+ In Heinrix XXXIIste jaer 60[regelnummer] Was een moenc van namen maer, Ga naar margenoot+ Die Ode hiet, te Clungi. Die wart gecoren, lesen wi, Paues jegen keyser Heinrike, Ende jegen Gimberte dies gelike, 65[regelnummer] Die hem screef paues clement. Bi hem wart sware ghescent Dat keyserrike entie kerke, Dat ridderscap jegen de clerke; Want hem elc van anderen sciet, 70[regelnummer] Die versceden moghen niet. Elc die verwiet openbare Den anderen ende hadde ommare Sine sentencie ende sinen ban; Want den enen dochte, hi was sulc man, 75[regelnummer] Dat jegen hem gene sentencie dochte; Dander dat menne mochte Niet met alsulken dinghen Uut siere werdichede bringhen. Ende als deen den anderen dus versmaet, 80[regelnummer] Ende niet up sinen ban en gaet, Ende elc vort gaet in sijn gevechte, Meer met wille dan met rechte, So schinet datmen lettel acht Sinen wille ende sine macht, 85[regelnummer] Die eerst gaf die mogenthede Te bindene ende tontbinden mede. Dit sijn die wort van Segebrechte, Die mi dinct dat boven rechte Houdere es in sine coronike 90[regelnummer] Dan die pauesGa naar voetnoot2) keyser Heinrike. In Heinrix XXXIIIste jaer Quam in Lottrike plaghe swaer, Want vele lieden inden lande Dinnadere binnen verbrandeGa naar voetnoot3). 95[regelnummer] In sijn XXXIIIIste jaer So wart vonden openbaer Te Mes in Loreine deerste Clement, Die bisscop daer was gesent Vanden apostelen, ende daer mede 100[regelnummer] Eersten predecte kerstijnhede. Int selve jaer, alst es bescrevenGa naar voetnoot4),Ga naar margenoot+ Diederic van Hollant, die verdreven Uut sinen lande was met gewelt, Entie bodseuse Godevert helt, 105[regelnummer] Entie sidert wan sijn recht Upten bisscop van Utrecht,
[pagina 347]
Staerf ende liet indie hant Florense sinen sone tlant. Dese hiet Florens de vette, 110[regelnummer] Ende hilt dat gravescap te wette. In Heinrix XXXVIste jaerGa naar voetnoot1) Staerf in Vlaenderen, dats waer, Die grave Robbrecht de Vriese, Die naer den swaren verliese, 115[regelnummer] Dat hi van Hollant was verdreven, Vlaenderen gewan van sinen neven. Te cassele in sente Pieters kerke Wart hi begraven onder die clerke, Daer hi in sente Pieters ere 120[regelnummer] Die canesie sette, die here, Ga naar margenoot+ Daer hi sijnt vonden waert In sijn graf liggende gebaert.
Willems doot van Inglant. LXXXIII. Ga naar margenoot+ Alsemen screef min no mee M XC ende twee Dat incarnation ons Heren, So staerf die here, meester der eren, 5[regelnummer] Willem die Norman, die bastaert, Die met wighe coninc waert Van Ingelant ende met gevechte, Scaerp ende vast inden gerechte. Drie sonen liet hi: doutste, Willem, 10[regelnummer] Was Ingelsch coninc daer na hem; Doutste daer na, Robbrecht, Wart grave in Normendien na recht; Heinric, die mindste, bleef sonder goet, Met sinen outsten broeder behoet. 15[regelnummer] Desen outsten sone, Willem, Liet die bastaert achter hem Crone draghen in Ingelant, Ende was, alsic bescreven vant, Machtilden sone, alsict las, 20[regelnummer] Die Boudens dochter van Risele was. Dien hadde die vader in sire joget Lanfranke bevolen om sine doget, Die bisscop was van Cantelberge, Omdat hi hem daer in dogeden merge. 25[regelnummer] Van Lanfranke heefti ontfaen Leringe ende ridders name saen, Ende hi croendene, alst daertoe lach, (dach. Up sente CasmasGa naar voetnoot2) ende sente Damiaens Dese was milde ende sonder besceetGa naar voetnoot3), 30[regelnummer] Ende in rechtene fel ende wreet, Ende in stoutheden so verheven, Dat niemen goeders prijsde sijn leven. Gods vreese die achti smale Enter lieder altemale; 35[regelnummer] Nochtan salmen sonder loes Gode onsen here ontsien altoos, Ende tfolc ontsien in someger ure, Na dat die tijt geeft daventure. Oec wildi in alre maniere, 40[regelnummer] Dat sine clederen costen diere, Ende niemen des costs soude moyen. Eens maergens soudemen scoyen; Sinen camerlinc hi besochte, Hoe diere men sine cousen cochte: 45[regelnummer] ‘III Ga naar voetnoot4) Ingelsce,’ sprac die ghone. ‘Ganc henen,’ sprac hi, ‘hoeren sone! Sal een coninc in sinen daghen Dus ondiere cousen draghen? Coep mi een paer om ene maerc.’ 50[regelnummer] Men cochtem aerger entie staerc, Ende men seide si costen genouchGa naar voetnoot5), Entie waren sijn ghevouch. Dus moesten hem camerlinge generen Ende haers ondanx poitevineren. 55[regelnummer] Doe sine renten waren verteert, Heefti hem te rove gekeert, Daer hem een clerc toe geriet, Die Ranolf bi namen hiet,Ga naar margenoot+ Van aermer comstGa naar voetnoot6), scalc ende fel, 60[regelnummer] Ende sprekende utermaten wel, Ende bi siere scalckere ommate
[pagina 348]
Verheven in hoghen state. Bi hem wart also verworven, Alse der kerken prelate storven, 65[regelnummer] Waert bisscoppe, abte of andere heren, So dedemen daer boden keren, Die aldie rente bescreven Ende tgoet in sconinx borse bedreven; Ende alser een ander in comen soude, 70[regelnummer] Up dat hi ghelt gheven woude, Was hi ezel, zot of quaet, An tgelt stont al sijn toeverlaetGa naar voetnoot1). Lodders wijf. van cranken love Volgeden des coninx hove, 75[regelnummer] So datment seggen mochte wel In een dorperlijc bispel: Des coninx hof van Ingelant Es bet over bordeel becant, Dan over stede die es gheset 80[regelnummer] Recht te pleghene ende wet. Tien tiden was Lanfranc doot, Ga naar margenoot+ Die heileghe meester, die here groot, Van Cantelberghe die primaet, Ende was doe in sinen staet 85[regelnummer] Anselijn verheven, die heilege man, Dies ic hier voren spreken began. Die hadde den coninc gherne bekeert, Maer hi heeftene omme niet geleert: Ribauden, smeekers sonder wet, 90[regelnummer] Hadden den coninc so ontset, Wat so hi seghet ofte doet, Dats algader sonder spoet.
Koninx Willems quaetheit van Inghelant. LXXXIIII. Alse Anselijn dat versiet, Ga naar margenoot+ Dat sjjn castijen niet en diet, Hevet hi dat hof ghelaten, Ende hi moet henen siere straten, 5[regelnummer] Ende rumde bisscopdoem ende lant, Alse diet also ghescepen vant, Sijns danx ende sonder bedwanc, Ende dede ter zee waert sinen ganc, Want hi wilde der quaetheit wiken. 10[regelnummer] Daer hi ter havene soude striken, Om te vaerne in Vrankerike, Daer te wesene rustelike, Ende hi naer den winde wachte, Quamen hem na ribaude met crachte, 15[regelnummer] Also alst die coninc hiet, Die hem cume keren ietsGa naar voetnoot2), Ende roveden hem altehant Malen, ghelt ende camergewant. Sijn vader, die coninc Willem, 20[regelnummer] Hadde gebrocht van Ruem met hem Tote Lonnen indie port Die Jueden entie trac hi vort. Teere feesten hebsine gesocht, Gheneghen ende prosente brocht.Ga naar margenoot+ 25[regelnummer] Die troeste hi te vechtene mede Jegen die kerstine vander stede, Ende ghelovede, updat si vochten Ende si den zeghe gewonnen brochten, Hi soudem keren an hare wet. 30[regelnummer] In groter sorgen waren gheset Beede bisscoppe, leeke, clerke, Om kerstijnheit ende omdie kerke; Doch en wonnen in dien strijt Niet die Jueden te diere tijt, 35[regelnummer] Dan si met scanden lieten tfelt; Nochtan dat si over geweltGa naar voetnoot3), Dat si verloren met onrechte Tfelt met scalcheit van gevechte. In sinen tiden, alse ghi sult horen, 40[regelnummer] Was die heileghe vaert vercoren, Die Godevert voer van Bolyoen; Ende sijn broeder, die stoute baroen, Robbrecht, hertoghe van Normendie, Wilde mede indie paertie, 45[regelnummer] Ende sette hem doe teenen pande Normendien indie hande Over eene summe van ghelde.
[pagina 349]
Doe dede hi reimeren met gewelde Ingelant om ghenen scat: 50[regelnummer] Kerken, cloestren ende stat. Bisscoppen ende abte quamen Hier omme clagen alte samen, Datmen te zwaer eeste an hem. Doe antworde coninc Willem: 55[regelnummer] ‘Hebdi niet filaterien, scrinen, Die selverijn ende goudijn scinen, Vul van doder lieder beenen? Wat mogedi clagen ende weenen?’ Crucen, fiertren moestmen pieken, 60[regelnummer] Ende keelcten te sticken breken, Niet om der aermer lieder noot, Maer om des coninx vrecheit groot. Jaghen haddi eerst orlof gegeven; Nu so haddi upgeheven, 65[regelnummer] Wie dat eenen hert vinge, Die ware doot waermen beginge. Omme dit ende om des gelike Swoer jegen hem menech prince rike. Een ridder, hiet van Henem Willem, 70[regelnummer] WasGa naar voetnoot1) gewroeget, dat hi van hem Die jegen den coninc hadden gesworen Gheselle ware; hi quam te voren, Ende boots den ghenen enen camp, Die hem upteech sulken scamp. 75[regelnummer] Daertoe en mochtem niet comen, Sine ogen en waren hem genomen, Ende daertoe was hi ghevuurt. Een ander hevet mede besuurt, Hiet her Willem van Adelrie, 80[regelnummer] Een scone man ende een vrie, Ende des coninx gevadere mede, Dien die coninc hangen dede. Van Salberie die bisseopGa naar voetnoot2) Osmont Ga naar margenoot+ Horde sine bijechte daer ter stont. 85[regelnummer] Men leeddene ter selver ure Tallen kerken die stat dure, Ende men geseldene ende slouch. Sine clederen die hi drouch Ende sijn goet gaf hi den aermen. 90[regelnummer] Naect ginc hi clagen ende caermen, Ende viel menech zwaer kniegebede Uptie steenen daer ter stede, Ende seide: ‘Nu doe mi God genaden, Alsic niet weet van desen daden, 95[regelnummer] Up dat moetic der hellen ontgangenGa naar voetnoot3).’ Aldus so wart hi verhanghen.
Vanden tempeesten die in Inghelant ghevielen. LXXXV. Hem quam mare ende heeft bekent,Ga naar margenoot+ Dat keyser Heinric enen Clement Paues maken wille ende ontfaen, Entie kerke eenen Urbaen, 5[regelnummer] Alst hier voren gescreven leget. Den tribuut heefti ontseghet Van Ingelant des paues rente, Ende hilts hem meest met Clemente. In sijns riken ander jaerGa naar margenoot+ 10[regelnummer] Quam erdbeve groot ende zwaer In Ingelant upten XIsten dach Die in Oestmaent ghelach, Met wondere al ombecant; Want die ghestichten van Ingelant 15[regelnummer] Sprongen alle vander stede, Ende saten alle weder neder mede. Daer naer quam ene dierhede Entie oest so spade mede, Dat cume in sente Andries dage 20[regelnummer] Dat coren quam in siere lage. Oec was in sijn vierde jaer Donre, blexeme so swaer, Dat het dochte grote plaghe. Des derds dages na sente Martijns dage 25[regelnummer] Quam een slach daer zwaer genouch, Die ene kerke doreslouch, Ende maecter in een gat so groot, Datmer in crupen mocht ter noot. Die slach voer vort ende dede mee:
[pagina 350]
30[regelnummer] Enen groten balke slouch hi ontwee, Die bi sticken daer ter ure Vlooch harentare die kerke dure, Ende brac des crucen hoeft te hant Ende daertoe sine rechter hant, 35[regelnummer] Ende onser Vrouwen geheelde daertoe. So groet stanc quam ter kerken doe, Dat het was al ongelikeGa naar voetnoot1). Dit was in enen cloester rike. Doch dat tcovent te samen es comen, 40[regelnummer] Ende hebben wijwaterGa naar voetnoot2) genomen, Ende verjageden daer ter stede Des viants macht ende sine scalchede. So sere woyet met ghewelt, Dat te Lonnen worden gevelt 45[regelnummer] VI^c huus ende kerken mede, Ga naar margenoot+ Die over een laghen indie stede, Entie lieden some daer onder; Balken, spannen, dat was wonder, Vloghen ghinder indie lucht, 50[regelnummer] Dies menech hadde groten vrucht. IIII waervenGa naar voetnoot3), XXVI voeten lanc, Die de storem an haren danc Wech drouch ende indie erde stac So diepe, ende nochtan niet en brac, 55[regelnummer] Datter cume IIII voete uut bleec, Dat groten wondere gheleec, Ende dat was midden inde strate; Ende want so nauwe waren die ghate, Datter gheen wagen en mochte liden, 60[regelnummer] So moestement neffens der straten afsniden, Wantmense ontdelven niet en mochte. Int vijfte jaer woyet oec so onsochte, So dat clochuus vanden torre Van Salesberie was in porre, 65[regelnummer] Ende upter kerken oec gesteken, Dat vele temmers moeste breken. In coninc Willems VIste jaer Viel water in Ingelant so zwaer, Dat noit man sulke lovie sach. 70[regelnummer] Te hant daer up een vorst gelach So staerc, datmen mids upten yse Mendde in kautsieden wiseGa naar voetnoot4). Doet doyede ginc tijs sinen ganc, Ende cume was enege brucge so stranc, 75[regelnummer] Dat ijs en bracse hier ende daer. Daer naer in sijn VIIde jaer, Doe hi in Normendien hem helt, Reimerde hi tlant so met gewelt, Dat die lantlieden van binnen 80[regelnummer] Ne hadden waermede tlant gewinnen. Dus quam hongher swaer int lant, Ende daerna grote sterfte te hant, So swaer, alst Elynant bescreef, Dat biden zieken niemen en bleef, 85[regelnummer] Enten doden oec ghebrac Vrient diene onder derde stac.
Van eenen grave die Folke hiet. LXXXVI. Te desen tiden was een graveGa naar margenoot+ In Eniou, scrijft Willem daer ave, Die Folke hiet ende sere was out, Entie omme siere zielen behout 5[regelnummer] Voer tote Jherusalem. Twee knapen die waren met hem Beswoer hi, dat si sijn gebot Souden doen, so helpe hem God. Deen heeftene met enen stroppe genomen, 10[regelnummer] Dander es met ere roeden comen, Die hem gaf menegen slach. Naect ginc hi, daer toe sach Menech Tuerc (want teylege lant Stont nochtoe inder Tuerken hant), 15[regelnummer] Ende hi riep: ‘Here, dinen keytijf, Dinen verswornen fugytijf, Folken, Here, so ontfanc!’ Dus dedi ten grave sinen ganc. Sident, al waest sijns willen niet,Ga naar margenoot+ 20[regelnummer] Keerdi te lande na sijn verdriet, Ende wan enen sone, hiet Gaufrijt Diemen hiet in siere tijt
[pagina 351]
Gaufrijt Maerteel bi rechter namen, Want sine vianden te samen 25[regelnummer] Verwan hi alle ende dwanc Met ghelucke an haren danc. Den grave van Poytiers, sinen here, Dedi sulke grote onnere, Dat hine in enen wighe verwan, 30[regelnummer] Ende dwankene daer toe nochtan In prisoene ende in banden, Dat hi zoenen moeste met scanden, Ende moestem geven Bordeaus de stede, Ende elx jaers zwaren tribuut mede. 35[regelnummer] Sine vangnesse was so zwaer, Dat hi maer drie daghe daer naer Ne levede, alse hi was ontgaen. Maerteel nam siere stiemoeder saen Te wive, ende vervogede mede 40[regelnummer] Des graven broeder, daer hi dit dede, Ende es int lant van Bloys gevaren Orlogen met sinen scaren. Die grave van Bloys, hiet Tybaut, Dien hevet hi also benaut, 45[regelnummer] Dat hine in sijn houtstat Tote Tours binnen besat, Ende met ghewelde wan ende vinc; Ende eer hi hem oec ontgine, Dwanc hine daertoe dat hi de port 50[regelnummer] Hem gaf ende tlant weder ende vort, Hem ende sinen hoire mede, Ende zwoers hem buten daer ter stede. Desc Gaufrijt staerf sonder kint. Om siere zuster sone hi sint, 55[regelnummer] Ende gaf hem alt lant, Wantmen geen hoir van hem en vant. Die neve die hiet oec Gaufrijt, Ende was een snuedel talre tijt, So dat Folke sijn broeder quam, 60[regelnummer] Die hem tlant entie macht nam, Ende diene omme sine simpelhede Vinc ende in prisoene dede. Dese Folke nam eene vrouwe, Die hem sindent dede ontrouwe, 65[regelnummer] Want soe lietene ongetrouwelike, Ende bleef recht eighijnlike Met Phillippe, die coninc was In Vrancrike, dien soe belas Ende so met haerre minnen vinc, 70[regelnummer] Dat soe was vrouwe van alre dine, Ende hine achte niemens mesprisen, Ende liet hem metten vingren wisen Dor hare minne, hine cons gelaten, Ende langen stont oec utermaten.
Van II ghesellen een bispel. LXXXVII. Tien tiden dat al dit ghevel,Ga naar margenoot+ Waren te Mantes also wel Twee clerken, die binnen haren jaren Te priesterscap vercoren waren;Ga naar margenoot+ 5[regelnummer] Nochtan dat hem jare gebraken, Gheleert in redenliken saken. Elc hadde anderen vercoren. Vorworde maecten si, alswijt horen, Dat. welc hacrre eerst ende name, 10[regelnummer] Dat hi den andren te voren quame Binnen den XXXsten dage daer naer, In slape of wakende vorwaer. Elc anderen dit met trouwen heet. Niet lange tijt daer na leet, 15[regelnummer] Deen galt der naturen gelach. Alst quam upten XXXsten dach, Daer sijn geselle na sijn gewone Onledich es, so coemt de gone Voer hem met bleeker ghedane, 20[regelnummer] Ende seide: ‘Nu mere mi ane. Kendstu mi?’ - ‘Ja;’ heefti geseit, ‘Waer hevestu so lange ghebeit?’ Dander seide: ‘Inne mochts niet, Doch comic, wat soes gesciet. 25[regelnummer] Mine coemst, wiltu, wart di goet, Maer mine coemter af nemmer spoet; Want ic bem euwelike verloren.’ Dander seide: ‘Ic sal daer voren Di helpen in mine gebede, 30[regelnummer] Met vastene ende met gevene mede. Ic en salre niet jegen sparen.’ Die dode seide: ‘Laet dit varen! Gods vonnesse indie helle Es sonder keren, lieve gheselle! 35[regelnummer] Mine zonden salic becopen
[pagina 352]
Euwelike, die ic hebbe belopen. Al bade vor mi groot ende clene, Alle die vander werelt gemene, Nochtan moeste die ziele mine 40[regelnummer] Dogen euwelike pine. Ende om dat ic wille laten seinen Eenege van miere pinen, So wert di hier ene becant.’ Mettien stac hi vort de hant, 45[regelnummer] Daer een groot zeer in stont ende droop, Ende seide: ‘Dincti dit licht coep?’ Dander seide: ‘Het dinct mi clene.’ Die dode booch den vinger allene In die palme, in dat zeer; 50[regelnummer] Drie dropelen ende nemmeer Warp hi hem inden anscine. Deene verbrande tforhoeft sine, Dandre die slape an beden ziden. Drie ghate maecten si tien tiden 55[regelnummer] Al dore die huut in toten bene, Alse groot als ene note clene. Die levende riep met mesbare Ende seide, dat grote pine ware. Die dode sprac: ‘Ic wilt di blive 60[regelnummer] Die lijctekene te dinen live, In wat tormente ic bem beseten; Ende eist dattus niet wils vergeten, So eist van dire salichede Ga naar margenoot+ Ene ghedinckenesse mede. 65[regelnummer] Gane woch, alstuus heves tijt, Ende verkere dijn abijt Ende dinen zin ende dinen moet, Ende wert moenc metter spoet.’ Die levende en wilde antworden niet. 70[regelnummer] Scaerpelike die dode up hem ziet: ‘Keere! twifelstu van desen. So sultu dese lettren lesen.’ Die ander hant heefti verheven, Die al vul lettren was gescreven: 75[regelnummer] ‘Dat Sathanas ende sine potestate Dancte der kerken prelate Uter hellen, daer si waren, Dat si ne ghene weelde en sparen: Dat soude vanden ondersaten 80[regelnummer] So vele lieden utermaten Ter hellen bringen vanden zielen, Datter meer noit in en vielen Binnen den tiden die leden waren, Ende al bi faute van predicaren.’ 85[regelnummer] In dit wort heeft de levende verloren Den doden, dien hi sach te voren. Die dat sach, ginc metter spoet Ende vercochte al sijn goet Ende gavet den aermen, ende es bleven 90[regelnummer] Moenc vort meer al sijn leven.
Ene miracle van onser Vrouwen. LXXXVIII. Segebrecht scrijft in dese maniere:Ga naar margenoot+ Int jaer Gods M XC ende viere, Alse die bisscop Elynant Lodine hadde indie hantGa naar voetnoot1), 5[regelnummer] Was een wijf ende gaf te brude Haerre dochter vordie lude Eenen dorsconen jongelinc, Dien soe minde boven alle dine Dor die lieve vanden kinde; 10[regelnummer] So dat al omme dat ghesinde Wart clappende als van ontrouwen Vanden knape ende vander vrouwen. Die vrouwe en mocht gedogen niet Dien lachter ende dat verdriet, 15[regelnummer] Ende wilt anden knape wreken. Twee jongelingen met haren treken Brochtsoere toe met haren worden, Dat si ghenen man vermorden. Sijnt berou hem dier mort, 20[regelnummer] Ende brochtent in bijechten vort Eenen pape, die om een scelden Die bijechte wroegen dorste ende melden. Des knapen maghe hebbent vernomen, Ende sijn toten rechtre comen, 25[regelnummer] Ende clagen vanden doden. Ghene vrouwe wart ontboden, Ende soe lijede al openbare, Hoe die dine ghevallen ware.
[pagina 353]
Daer so was die vrouwe sciere 30[regelnummer] Ghejugiert te dodene ten viere, Doch ledemense teerst tonser Vrouwen, Daer soe belijede met rouwen Ga naar margenoot+ Gode entien lieden, van orde torde, Aldie redene entie worde. 35[regelnummer] Ghetrouwelike so beval Hare saken onser Vrouwen al. Ten viere dedemense daer te hant, Maer soe en gevoelde ghenen brant; Ende alse alt vier was vertert, 40[regelnummer] Was niet dat hare heeft gedert. Die magen riepen openbare, Dat bi Gods cracht niet en ware, Maer dat tfier ware te cranc. Groot hout men daertoe dranc, 45[regelnummer] Ende men hevet vier angesteken, Maer sine mochten hem niet gewreken: God bescermetse van zeere, Tsinen love ende tsiere moeder ere. Daer soe uten brande ghinc, 50[regelnummer] Was ongescaet al hare dinc, Lachame, cledere ende haer. Tonser Vrouwen keerde soe daer Ende dancte hare, ende alt volc mede, Van haerre groter genadichede, 55[regelnummer] Ende daer naer, alst God geboot, Eer iet lanc bleef de vrouwe doot. Int jaer daer na wart groet honger jaer, Dat den lieden ginc te naer. Die aerme liede worden viande 60[regelnummer] Den rikenGa naar voetnoot1) met rove ende met brande. Aerdbeve, storem ende wint Wart in menech lant ghesint. In April so mochtmen sien In menech lant wonder ghescien: 65[regelnummer] Omtrent dageraet sachmen van verren Vanden hemele vallen sterren. In Vranckerike sach een man ene In de erde vallen, die niet was clene. Hi goot water uptie stede; 70[regelnummer] Stanc van viere ende van roke mede Sach hi uter erden comen, Dat hi te wondere hevet vernomen. Die paues Urbaen quam dapperlike Dor Borgoenyen in Vranckerike, 75[regelnummer] Ende verwiet Phillippe den coninc, Omme dat hi dede sulke dine, Dat hi sijn wijf begaf, Ende grave Folken die sine nam af. Want hier ene ghuldine tijt angaet,Ga naar margenoot+ 80[regelnummer] Daer verlossenesse ende toeverlaet Den lande af quam van over mere Biden heileghen kerstinen here, So endic hier den andren bouc, Ende doe den derden ondersouc, 85[regelnummer] Die weten wille hoet was getroest, Ende hoe Jherusalem was verloost, Ende hoe van Boelyoen Godevaert Eerst coninc daer ghecoren waert.	margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 227. c. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 59. ± voetnoot1) Vinc. Anno Domini DCCCC XII. voetnoot2) Vs. 22-26, in de Brab. Y.B. II. vs. 5444-5449. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 61. i. margenoot+ Fol. 227. d. voetnoot1) Vinc. Refrenando, inquit, ingluviem, quam dudum male contraxi, ventrem meum ex eo circumligavi. voetnoot2) Hs. seiti, en evenzoo in vs. 9: sprac hi. Dergelijke onnaauwkeurige constructiën, waarbij de personen worden verwisseld, zijn niet zeldzaam, en zoowel aan onnaauwkeurigheid der afschrijvers, als aan onoplettendheid der dichters zelven te wijten. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 62. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 227. e. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 62. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 67-88. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kansler, vs. 149-172. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 62. m. margenoot+ Fol. 227. f. voetnoot2) Lees dromen. Vinc. qui tantam cesorum multitudinem capere posset. voetnoot3) Lees Heinrike. Vinc. regem designat Heinrieum filium Othonis Saxonum ducis. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 63. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXV c. 63. voetnoot1) Vs. 48-58, in de Brab. Y.B. II. vs. 5450-5461. voetnoot2) Vinc. Ziptineus, dux Bohemie. voetnoot3) Vinc. Watizlaus. margenoot+ Fol. 228. a. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 63. m. voetnoot4) Vinc. legionem ex illis faciens ad debellandos barbaros exponebat, edicens omnino ut civibus parcerent tantummodo. - Ende hare waren is welligt verknoeid uit Die barbaren. voetnoot5) Vs. 15-44, in de Brab. Y.B. II. vs. 5462-5489. margenoot+ Fol. 228. b. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc B. XXV. c. 63. m. voetnoot1) Lees Van. Vinc. Affricani, qui per munitionem Galeriani montis totam Italiam laniabant, per militiam Johannis pape et per auxilium Romani Grecorum imperatoris, conserta cum eis pugna, ita atteruntur, eet. - In vs. 61 dus, voor rovers, te lezen ridders. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ vinc. B. XXV. c. 63. f. † voetnoot2) Vs. 6-40, in de Brab. Y.B. II. vs. 5490-5525. margenoot+ Fol. 228. c. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 64. voetnoot1) Vinc. Ethelstanus. margenoot+ Fol. 228. d. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 65. m. voetnoot2) Vinc. Illa eam assumpsit et loco filie habuit. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 64. voetnoot1) Vinc. Qui timens regem sibi occurrentem cum exercitu, mimum se simulavit. voetnoot2) Vinc. qui illi olim militaverat. voetnoot3) Vinc. hominem incusans, quia hostem pre oculis positum non prodisset. margenoot+ Fol. 228. e. voetnoot4) D.i. een zwaard met ééne egge of met één scheren pen kant. Vinc. invenit ensem qui hodie pro miraculo servatur in thesauro regum, et est una parte sectilis, nee unquam auri vel argenti receptibilis. voetnoot5) Vinc. sed pro fide Christi suscipienda conservati sunt pauci, qui remanserunt. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 65. ± voetnoot1) Vinc. navem aurea rostra habentem et velum purpureum, densa testitudine auratorum clipeorum intrinsecus circumagitatam. - Voor scilt rament misschien te lezen sciltramen, schilddak? margenoot+ Fol. 228. f. voetnoot2) Vs. 17-24. Vinc. Hunc Elscanum, patre defuncto, voluerunt emuli in urbe Wintonia cecare, quorum princeps erat Elfredus. - Onze tekst is hier blijkbaar bedorven door het tweemaal schrijven van ghelosen(loslaten). Men kan den zin aldus b.v. herstellen: Omme dat sine blenden wouden; Ende omdat sine niet dorsten houden, Moestsi sijns ghelosen, al waest hem leet. margenoot+ Vinc. B. XXV. c 66. m. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 66. m. voetnoot3) Vinc. Anno XV Otho, filius regis Henrici, uxorem ducit filiam Etmundi regis Anglorum margenoot+ Fol. 229. a. voetnoot4) Vinc. in Genuensi urbe, d.i. Genua. voetnoot1) Vinc. Iuger, rex Russorum, sciens exercitus Grecorum esse ductos contra Saracenos. margenoot+ Fol. 229. b. voetnoot2) Vinc. postea flammas in multis locis evomebat. voetnoot3) Vinc. Adamarus sive Heimardus. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 68. i. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 69. voetnoot1) Vinc. Wencezlaus. voetnoot2) Vinc. Boizlaus. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 69. margenoot+ Fol. 229. c. voetnoot3) Vinc. In ecclesia sancte Columbe. voetnoot4) Vs. 36-60, in de Brab, Y.B. II. vs. 5528-5553 voetnoot5) Vinc. Apud Laudunum urbem, d.i. Laon. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 69. m. margenoot+ Fol. 229. d. voetnoot1) D.i. 6½. Vinc. Hoc anno Edmundus, Adelstani frater, annorum XVIII, annis sex regnavit et dimidio Zie bl. 118, aant. 2. voetnoot2) Vinc. Previderat regis finem beatus Dunstanus, tunc Glasconiensis abbas, demonis ante se saltantis gesticulacionibus et plausibus edoctus scurrilibus. voetnoot3) Vs. 57-92, in de Brab. Y.B. II. vs. 5556-5591. margenoot+ Fol. 229. e. voetnoot4) Vinc. Consiliis Hugonis Bancinum missus publice custodie traditur. voetnoot5) Vinc. Bothomagi, d.i. te Rouen. margenoot+ Vinc B XXV. c. 70. voetnoot1) Lees: Everaert. Vinc. Everhardus comes Palacii. Verg. ook vs. 63. voetnoot2) Vinc. Gilesbertus dux Lotharingie, qui Gerbergam sororem ipsius imperatoris habebat uxorem. Deze Gherberghe, bij Maerlant in het vorige Cap. en evenzoo in de Brab. Y. als echtgenoote van Lo. denwijk genoemd, was eerst gehuwd met Giselbrecht, en werd na diens dood de vrouw van Lodewijk. voetnoot3) Vinc. Suggerentes ei regnum magis competere illi in patris regno nato quam Othoni ante regnum nato. margenoot+ Fol. 229. f. voetnoot4) Vinc. Otho obsedit Brisagam urbem Alsacie. voetnoot5) Lees: Biden rade. Vinc. suasu Friderici. voetnoot1) Vinc. Clavis ad eius cingulum inventa est sere familiaris scrinii, in quo inventa sunt indumenta monachalia, que semper inter bella meditabatur se gestaturum apud Gimegrum. margenoot+ Fol. 230. a. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 71 i. ± voetnoot2) Vinc. Quo die in Hispania Addamaram rex Saracenorum a Radamiro Cristianissimo rege Gallicie in bello superatus est. voetnoot3) Vinc. Resistente igitur solo Metensium episcopo Adelbone. voetnoot4) Vinc. in urbe Merseburg. voetnoot1) Vinc. Hoc anno regnavit Edredus tercius ex filiis Edwardi annis IX et dimidio. - Verg. bl. 118, aant. 2. margenoot+ Fol. 230. b. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 72. i. ± margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 72. f. voetnoot2) Vinc. Denique a patruo suo Athelino Cantuariensi archiepiscopo regi Ethelstano familiari contestacione commendatus. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 73. i. ± voetnoot3) Vinc. alterum necessitatis, alterum est libertatis. voetnoot4) Lees: biedt. Vinc. Omnibus communis necessitas est, ut qui ignem Gehenne voluerit effugere, ignem concupiscencie studeat extinguere; qui non multum extinguitur, si fomenta eius humanis sensibus non substrahuntur. Ad hoc quod in mundo praecipue appetitur libertas hominis est; hac enim omissa cetera nequeunt possideri: ut ergo Deo des quod maxime diligis, illa desinat haberi. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 73. i. ± margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 74. margenoot+ Fol. 230. c. voetnoot1) Vinc. O quilt fecit calvus iste? Tenui namque sed formosa cesarie erat. voetnoot2) Vinc. Caute vos ab illo agite, quia si vocem irati ferre non potuistis, societatem damnati quo pacto sustinebitis? margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 75. ± margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 76. m. ± voetnoot3) Vinc. quasi alter Roboam spretis senioribus puerorum consilia sectans. margenoot+ Fol. 230. d. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 77. i. ± voetnoot1) Vinc. mortuo impiissimo rege Edwio et in sortem demonum translato, Dunstanus ..... audit regem obiisse, animamque illius statim tradendam Gehenne, sed prins hoc ex divino imperio Dunstano nunciandum. Qui pietate motus .... non prius ab orando Deo quiescit, quousque regis spiritum liberatum agnoscit. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 78. ± margenoot+ Fol. 230. e. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 79. m. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 80.± voetnoot1) Vinc. Qua de re pastores ecclesiarum turbati Dunstanum ut proprium primatem adeunt, res male gestas exponunt. margenoot+ Fol. 230. f. voetnoot2) Lees: Dat. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 81. ± voetnoot3) Vinc. Echelredus. voetnoot4) Hs. die. Vinc. non deficiet gladius de domo tua. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 82. voetnoot1) Vinc. Anno Othonis XII Taxis rex Hungarorum inter Italiam veniens X modios nummorum a Berengario pro redditu accepit. margenoot+ Fol. 231. a. voetnoot2) Vinc. mortuo Wifrido. voetnoot3) Vs. 27-50, in de Brab. Y.B. II. vs. 5592-5615. margenoot+ Vinc. O. voetnoot4) Vs. 51-62, in de Brab. Y.B. II. vs. 5618-5629. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 82. m. voetnoot5) Vinc. Edwerius. margenoot+ Fol. 231. b. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 82. voetnoot1) Lees: leeken. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 83. margenoot+ Fol. 231. c. voetnoot2) Vinc. Regem Scotorum Kinadium, Cambrorum Malcolinum, archipiratam Mascesium, omnesque reges Walensium, numero V. voetnoot1) Vinc. Qui ut potacionem compatriotarum refrenaret, clavos aureos vel argenteos iussit vasis affigi, ut, dum metam suam quisque cognosceret, non plus subserviente verecundia vel ipse appeteret, vel alium appetere cogeret. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 85. margenoot+ Fol. 231. d. voetnoot2) >Vinc. hoc maxime timens ne in tali collidio timeretur. voetnoot3) Elders soen, het Lat. sonus. margenoot+ Fol. 231. e. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 86 margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 7-30. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 183-200. margenoot+ Fol. 231. f. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 86. i. ± margenoot+ Fol. 232 a. voetnoot1) Lees: Dor miede des paues Jan. Vinc. Romani igitur, a Johanne papa pecunia illecti, imperatorem cum paucis Rome morantem subito aggressi. voetnoot2) Vinc. post abscessum imperatoris Leo papa insidias sibi parari sentiens, ad imperatorem fugit. voetnoot3) Vinc. sine eius et filii eius Othonis consensu. margenoot+ Fol. 232. b. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 86. f. voetnoot1) Vinc. Hawide uxore Hugonis Parisiorum comitis. Vroeger, Cap. XVI. vs. 41, Heilewijf genoemd. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 87. ± voetnoot2) Vinc. in insula super fluvium Somene sita. voetnoot3) Vinc. Eusebia. margenoot+ Fol. 232. c. voetnoot1) Vinc. (Danis) cum Popone clerico in convivio altricantibus. voetnoot2) Vinc. Rex Danorum Araldus condixit clerico, ut fidem propositam a se probaret testimonio veritatis. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Vs. 1-18. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 201-222. margenoot+ Fol. 232. d. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 88 voetnoot1) Vinc. Qua cathena Theodericus Metensium episcopus arrepta, cum diceret se eam nisi manu abscisa non dimissurum, tandem imperator sedato litigio a papa Johanne obtinuit ut annulum huius cathene exectum episcopus mereretur. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 88. f. voetnoot2) Vinc. in ecclesia sancti Vincentii martyris a se in insula urbis constructa locavit. margenoot+ Vinc O. margenoot+ Fol. 232. e. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 88. f. voetnoot3) Hs. Bonus. Zoo ook in vs. 38. voetnoot4) Vinc. Windichildus. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 88. f. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vin. B. XXV. c. 89. ± margenoot+ Fol. 232. f. voetnoot1) Vinc. Elferius. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 89. f voetnoot2) Vinc. Wictech, Pragensis episcopus, cognomento Adelbertus. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 233. a. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 89. f. voetnoot3) Vs. 23-66, in de Brab. Y.B. II. vs. 5630-5675. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 90. voetnoot1) Vinc. In redeundo tarnen circa Axonam flnvium partem impedimentorum amisit. - In de Brab. Y.B. II. vs. 5667 wordt verkeerdelijk gelezen: Te Karne, daer hi op die Seine lach, alsof Karne een eigennaam ware, terwijl Te Karne niets anders is dan eene verschrijving voor Ten keerne. voetnoot2) D.i.d. 28 Oct. Vinc. V Kal. Novembris. margenoot+ Fol. 233. b. voetnoot3) Vinc. arreptis candelis. margenoot+ Vinc B XXV. c. 90. f. voetnoot1) Vinc. a Wentcesono Habanie vico. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 91. margenoot+ Fol. 233. c. voetnoot2) Vinc. propter affinitatem quam per uxorem suam Theophaniam cum imperatore Grecorum habebat. voetnoot3) Vinc. Per illum re delata ad imperatricem et Theodericum Metensium episcopum, qui in civitate Rosan rei eventum praestolabantur, difficiliter per Sclavum et episcopum liberatur. Nautis quippe ad pecunias pro eo redimendo allatas inhiantibus, imperator ascenso equo vix evasit. - Tusschen vs. 52 en 53, die niet zamenhangen, moeten derhalve eenige verzen ontbreken. voetnoot4) Vs. 63-72, in de Brab. Y.B. II. vs. 5676-5685. margenoot+ Fol. 233. d. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 91. f. en 92. i. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 5-10, in de Brab. Y.B. II. vs. 5686-5691. voetnoot2) Vs. 11-20. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 223-240. voetnoot3) Vs. 21-28. Vergelijk Stoke B. I. vs. 789-799. voetnoot4) Vs. 33-39. Vergelijk Stoke B. I. vs. 563-576. voetnoot5) Vs. 40-44. Vergelijk Stoke B. I. vs. 599-630. voetnoot6) Vs. 45-50. Vergelijk Stoke B. I. vs. 656-668. voetnoot7) Vs. 51-64. Vergelijk Stoke B. I. vs. 683-705. margenoot+ Fol. 233. e. voetnoot8) Vs. 65-68. Vergelijk Stoke B. I. vs. 781-788. Bij Stoke staat, voor Nordeke: Nortdike. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 93. voetnoot1) Vs. 73-85, in de Brab. Y.B. II. vs. 5689-5709. Verg. ook Stoke B. I. vs. 834-847. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Hs. XIIIde. margenoot+ Fol. 233. f. voetnoot3) Vs. 1-30, in de Brab. Y.B. II. vs. 5722-5753. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 93. f. † voetnoot4) Lees met de Brab. Y.B. II. vs. 5745: Die wan hi ende maketse mat. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 94. ± margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 97. voetnoot1) Vinc. unde et fruges minorate sunt. voetnoot2) Vs. 41-72, in de Brab. Y.B. II. vs. 5754-5809. voetnoot3) Vinc. Montem Acutum expugnat. voetnoot4) Lees met de Brab. Y.B. II. vs. 5755: ende ginc dorriden Al dat lant tote Sissoen. voetnoot5) Vinc. ut autumnalem sationem omnimodo denegaret. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 234. a. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 97. m. margenoot+ Vinc. O. voetnoot6) Vs. 83-113. Vergelijk Stoke B. I. vs. 897-923. voetnoot1) Lees XLVI. Verg. Stoke B. I. vs. 1033 vlg.: Sesse ende veertich jaer machmen lesen Dat hi grave hadde ghewesen. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 97. m. voetnoot2) Vinc. Anno IX Remis sinodo totius Francie congregata, Arnulphus nepos Karoli ducis, quem ipse Karolus episcopum Remis substituerat, omnium iudicio exordinatus damnatur, et Adelgarius presbiter, qui urbem prodidit et portas Karolo aperuit, insolubiliter excommunicatur. Gerbertus vero substituitur episcopus, sed quibusdam causam ventilantibus non potuisse degradari Arnulphum sine sciencia et auctoritate pape Romani, Gerbertus depositus ad Othonem imperatorem se contulit, quem imperator receptum primo eum Ravenne archiepiscopum et postea constituit papam Romanum. margenoot+ Fol. 234. b. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 98. ± voetnoot3) Vinc. Hispalim, quam Sibiliam vulgariter vocant. voetnoot4) Lees: sciencien. Vinc. Quadruvium quoque ita ebibit, ut illas in Galliam revocaret iam dudum aboletas. margenoot+ Fol. 234. c. voetnoot1) Vs. 45-58. Vinc. Profugus autem eadem sciencia periculum comperiens, sub ponte ligneo qui proximus erat se occultavit, pendulus inter pontem et aquam, pontem amplectens, ut nec terram nec aquam tangeret, et ita querentem elusit. Veniens autem ad mare per incantaciones diabolo accersito perpetuum illi paciscitur homagium si se ab illo, qui denuo insequebatur, defensatum ultra pelagus eveheret. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 99 voetnoot2) Vinc. ‘Hoc percute.’ Quod superioris evi homines ita intelligendum ratisunt, ut ibi thesaurum invenire deberent. margenoot+ Fol. 234. d. voetnoot1) Vinc. Viderunt ibi ..... milites aureos tesseris aureis ludentes, regem aureum cum regina aurea discumbentem, apposita obsonia. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 100. voetnoot2) Vinc. Quorum tria milia auri talenta Hircanus levavit de sepulero David, ut obsidionis iniuriam levaret et xenodochia construeret. Unde patet eundem Hircanum, prophetia et fortitudine clarum, ut testatur Iosephus, huius commenti ignarum non fuisse. In vs. 95, voor was, waarschijnlijk te lezen: wiste. margenoot+ Fol. 234. e. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 101. i. voetnoot3) In het hs. staan vs. 5 en 6 in omgekeerde volgorde. margenoot+ Fol. 234. f. voetnoot1) Vinc. inseviens ille minutatim se dilaniari et membratim se foras proiici iussit. Habeat, inquiens, membrorum officium, qui eorum quesivit dominium; numquam enim animus meus illud amavit sacramentum, imo sacrilegium. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 102. i. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 102. f. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 105. margenoot+ Fol. 235. a. voetnoot1) Vinc. in quibus etiam locis anime diversa luunt pro meritorum qualitate tormenta. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 107. ± margenoot+ Fol. 235. b. voetnoot2) Vinc. Haribertus. voetnoot3) Vinc. Aufridus [l. Anfridus]. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 107. m. † voetnoot1) Vinc. Anno XV Johannes Romane ecclesie CXLIII praesidet, post quem Gerbertus, de quo iam dictum est, qui et Silvester, CXLIIII, qui et ipse inter claros sciencia litterarum egregie claruit. Quidam transito Silvestro isto Agapitum papam hoc in loco ponunt. Quod non ociose factum esse dicitur, quia is Silvester non per ostium intrasse creditur, quippe qui a quibusdam etiam nigromantie arguitur; de morte quoque eius non recte tractatur; a diabolo enim percussus obiisse dicitur, quam rem nos in medio relinquimus, a numero enim paparam videtur exclusus. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 97. f. voetnoot2) Vincentius haalt nog het volgende aan: Unde est illud eius monasticum. Transit ab R Gerbertus ad R, fit papa ingens R. Met deze drie R's worden de drie plaatsen aangeduid, waar hij zijne waardigheden bekleedde. margenoot+ Fol. 235. c. margenoot+ Vinc. B. XXV. e. 107. m. voetnoot3) Vinc. XIX Kal. Ianuarii. margenoot+ Vinc. B. XXV. c. 108. voetnoot1) Vinc. vilique iumento averse impositus circumducitur et paulatim membris truncatur. voetnoot2) Vinc. Romani per hoc ad contemptum eius adducti subito contra eum conspirant. margenoot+ Fol. 235. d. voetnoot3) Vinc. cum insignibus imperii, - en later: insignia regni. margenoot+ Vinc B. XXVI. c. 1. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 9. voetnoot1) Vs. 25-41, in de Brab. Y.B. II. vs. 5814-5842, doch met vele afwijkingen. margenoot+ Fol. 235. e. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Vs. 42-66, in de Brab. Y.B. II. vs. 5872-5901. voetnoot3) Vs. 1-4, in de Brab. Y.B. III. vs. 19-27. margenoot+ Vinc. O. voetnoot4) Vs. 5-6, in de Brab. Y.B. III. vs. 95-96. voetnoot5) Vs. 7-8, in de Brab. Y.B. III. vs. 169-171. margenoot+ Fol. 235. f. voetnoot6) Vs. 12-27, in de Brab. Y.B. III. vs. 221-255, doch met vele afwijkingen. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 9. m. voetnoot1) Vs. 45-48. Vinc. ut sepelientium tedio vivi adhuc spiritum trahentes obruerentur cum mortuis. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 236. a. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 9. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 10. voetnoot2) Vinc. in quadam villa Saxonie. voetnoot3) In het hs. ontbreekt man. Vinc. Othberthus quidam cum XVIII sodalibus: viris XV et feminis tribus. voetnoot1) Vinc. ut ipse verba eorum inter sacra missarum solemnia invitus resonaret. voetnoot2) Hs. gingen. margenoot+ Fol. 236. b. voetnoot3) Vinc. Primo usque ad genua, deinde usque ad femora terre demersi sunt. voetnoot4) Vinc. Evoluto anno Herbertus Coloniensis episcopus eos absolvit a nodo, quo manus eorum ligabantur, et ante altare sancti Magni reconciliavit. voetnoot5) Vinc. In cuius scripti fine sic scriptum est. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 11. voetnoot6) Vs. 7-54 in de Brab. Y.B. III. vs. 63-94. margenoot+ Fol. 236. c. voetnoot1) Filaterium = Phylacterium, Theca minor sacrarum reliquiarum, quae ad collum Filacteriis seu vittis appensa in processionibus portabatur (zie Du Cange in voce, en Roquefort op Filatere). voetnoot2) Vs. 59-78, bij Stoke B. I. vs. 1005-1023. Zie vooral de Aant. van Huydecoper aldaar. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 12. † voetnoot3) Vinc. Anno XIX Henricus imperator Colonie natale Domini celebrans Heribertum archiepiscopum a se iniuriose tractatum humili satisfactione placat. margenoot+ Fol. 236. d. voetnoot1) Vinc. Imperator interim cogitabat, quare Deus, a quo formosa cuncta procedunt, tam deformem hominem conficere sacramenta sua sineret. voetnoot2) Vinc. Ventum est ad illum versum tractus. margenoot+ Fol. 236. e. voetnoot3) Vinc. virgo, que specie et dulci ad omnes sermone amatores suos incendebat. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 13. voetnoot1) Vinc. qui cenobium Fiscannense, quod pater inchoaverat, perfecit. margenoot+ Fol. 236. f. voetnoot2) Vinc. Die dicto monachus a iudicibus adiudicatus est. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 237. a. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 14. margenoot+ Vinc. B. XXVI. 14. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 13-50, in de Brab. Y.B. III. vs. 107-168, doch met vele afwijkingen. Verg. ook Stoke B. I. vs. 955-994, en Lekensp. B. II. c. 49. vs. 73-96. Tusschen vs. 15 en 16 ontbreken kennelijk eenige verzen, uit de Brab. Y. aldus aan te vullen: So worden die Duutsce heren Alsoe beraden, horen wi leren, Dat si te gadere quamen Alle in ene stede te samen, margenoot+ Fol. 237. b. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 14. m. ± voetnoot1) Vinc. Guido Aretinus, multi inter musicos nominis; in hoe etiam ph'is (sic) praeferendus, quia ignotos cantus etiam pueri facilius discant per eius regulam quam per vocem magistri, aut per usum alicuius instrumenti, dum sex litteris vel sillabis modulatim appositis, ad sex voces, quas solas regulariter musica recipit, hisque vocibus per flexuras digitorum leve manus distinctis, per integrum diapason se oculis et auribus ingerunt intente et remisse elevationes vel depositiones earumdem sex vocum. margenoot+ Winc. B. XXVI. c. 15. ± voetnoot2) Vinc. Cinito. voetnoot3) Vinc. ad ecclesiam Carnotensem. voetnoot4) Vinc. Fulbertus. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 237. c. voetnoot5) Hs. Wel. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 16. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 16. m. margenoot+ Fol. 237. d. margenoot+ Fol. 237. e. voetnoot1) Vinc. Hoc sacramento firmare vel sacramenti violationem periurio angere non esse utile; his contradicentes excommunicari, infirmis visitationem, mortuis sepulturam negari, esse detestabile. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Vs. 1-16. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 236-270. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 17. voetnoot3) Vinc. Hardemictus (ed. 1494: Sardemixtus). voetnoot4) Vinc. succiso poplite enervatus est. margenoot+ Fol. 237. f. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 51-76, bij Stoke, B. I. vs. 917-929, en vs. 1029-1034. voetnoot2) Lees: XLVI. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 17. m. margenoot+ Fol. 238. a. voetnoot3) Hs. kercsijn. Vinc. in parva ecclesia. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 18. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Die, door den zin noodwendig vereischt, ontbr. in het Hs. - Bi hem, d.i. op zich zelven, suo Marte. Zie Lsp. Gloss. op Bi. voetnoot2) De hier genoemde Martijn van Beheem is Martinus Polonus, de schrijver van het bekende Chronicon summorum Pontificum atque Imperatorum Romanorum. Zie Lsp. Inl. xlvii. Hij was uit Silesië, ‘quae regno Bohemiae adhaerebat et Poloniae etiam computabatur,’ en wordt daarom zoowel van Bohemen als meer gewoonlijk Polonus genoemd. Zie FabrichBibl. Lat. Med. et Inf. Aet. V. p. 127. - Het verhaal, door Maerlant in het volgende cap. aan Martinus ontleend, vindt men in de uitgave van Suffridus Petri (Antv. 1574), p. 349-352. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 238. b. voetnoot1) Misschien te lezen: heeten? Mart. Pol.: ut, quod ipsum genuerit, affirmaret. margenoot+ Fol. 238. c. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 18. margenoot+ Fol. 238. d. voetnoot1) Aldus letterlijk in het Hs., doch de lezing is blijkbaar bedorven. - Vinc. Unde ultimo die Novembris mensis sedentes in communi praegustant, et si cornu plenum invenerint, magno strepitu applaudunt, quia eis in futuro anno pleno cornu copia responsura sit in omnibus; si contra, gemunt. Hos populos Henricus tributarios fecit, ita ut omnibus solemnitatibus, quibus coronabatur, quatuor reges eorum (Vindelicorum) lebetem, quo carnes condiebantur, in humeris suis duobus vectibus per annulos quatuor inductis ad coquinam vectitarent. margenoot+ Fol. 238. e. voetnoot2) Vinc. Abnuit ille ut male sibi conscius. voetnoot1) Hs. vmechede, schrijffout voor v^omechede, d.i. vromechede. - Vinc. Probe, inquit, fecisti, et ego gratulor probitati tue, quia timorem Dei pluripenderis quam patriam, plus iram Dei quam meam. voetnoot2) Hs. desen. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 19. margenoot+ Fol. 238. f. voetnoot3) Hs. suverheden. voetnoot4) Hs. vrouwen. voetnoot5) Hs. voude. margenoot+ Fol. 239. a. voetnoot1) Vinc. qua pueri ludentes aquam iaculantur. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 20. ± margenoot+ Fol. 239. b. voetnoot2) Vinc. qui regnavit annis fere XXIIII. margenoot+ Fol. 239. c. voetnoot1) Vinc. Agareni et Arabes et Turci. - Men leze dus Arabiene. voetnoot2) Vinc. Postea proximis (annis) tres pape, id est, Victor, Stephanus et Nicolaus, mortui sunt. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 21. i. voetnoot3) Vinc. Episcopus quidam Capuanus. voetnoot1) Er was eerst geschreven der kerken, doch het laatste woord is in aermen verbeterd; der behoort dan ook den te zijn. margenoot+ Fol. 239. d. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 21. i. voetnoot2) Vinc. Quod cum multis non placeret. voetnoot3) Vinc. Umbertus. voetnoot4) Vinc. in specie monstruosi animalis, cuius cauda et aures asini erant, cetera ursi. voetnoot5) Vinc. Nacsus. margenoot+ Fol. 239. e. voetnoot1) Vinc. sulphurea loca et fetida. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 21. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 22. ± voetnoot2) Vinc. Invasores ecclesiastici patrimonii et mandatis et epistolis invitavit, ut aut indebita redderent aut se iure illa tenere in senatu Romano probarent. Si neutrum facerent, ecclesie membra se non esse cognoscerent. margenoot+ Fol. 239. f. voetnoot3) Vinc. Tunc excommunicavit omnes qui aut talia agerent, aut agentibus convivio aut colloquio participarent. voetnoot4) Vinc. ferro abscisionis utendum iudicans. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 23. voetnoot1) Vinc. Quibus libertatem, quibus salutem restitui? Referetis quidem mihi. margenoot+ Fol. 240. a. voetnoot2) Vinc. Fortunarum vestrarum titulos predo impius abliguriebat, vos inopem vitam divino pane agebatis; ille de oblationibus vestris pretiosa sibi serica mercabatur, vos populari et dissuto amictu oculos movebatis meos. voetnoot3) Vinc. Quod alii per angulos musitant, vos in publico evomitis; et libertatem quidem probo, sed pietatem requiro. voetnoot1) Vinc. Quam immanis igitur barbaries est, ut hunc a domo Dei excludatis, cui peccandi desit et voluntas et facultas! margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 24. margenoot+ Fol. 240. b. voetnoot2) In legibus ecclesiasticis et forensibus idem factum diverso respectu et punitur et laudatur. voetnoot3) Vinc. Itaque homicidium in isto laudabile, in illo vituperabile. voetnoot4) Vinc. qui investituras ecclesiarum Karolo magno concesserit, ita ut nullus electus consecraretur ab episcopo, nisi prius a rege insigniretur baculo et anulo. voetnoot1) Vinc. Preterea per tot terrarum interstitia nequibat requiri sedes apostolica, ut unicuique electo assensum suum accommodaret, dum esset prope rex qui nihil per avaritiam disponeret. voetnoot2) Vinc. Quare merito sponsa Christi libertatem suam asseverat, ne illam tyrannus ambitioso usurpatori prostituat, laudaturque in nostri seculi pontificibus, quod has donationes tulerunt principibus. - In vs. 68 te lezen blive. margenoot+ Fol. 240. c. voetnoot3) D.i. lij of lie ic (erken ik). voetnoot4) Vinc. Ego, ut vos mihi testis estis, non neglexi partes meas. voetnoot5) Vinc. Si renuissem, quam excusationem Deo offerrem, cum imperator suas in me refudisset partes? margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 25. margenoot+ Fol. 240. d. voetnoot1) Lees: waer bi soudemen nu ter tiden. voetnoot2) Vinc. Parum est quod excuso: etiam laudandum est quod feci. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 26. margenoot+ Fol. 240. e. voetnoot3) Vinc. Mulier.... auguratrix et malefica cum quadam die convivaretur, cornicula quam habebat in deliciis vocalius solito nescio quid cornicata est. voetnoot4) Vinc. Hodie ad ultimum sulcum pervenit aratrum meum. margenoot+ Fol. 240. f. voetnoot1) Vinc. equus niger superbum hinniens, uncis ferreis per totum protuberantibus. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 241. a. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 27. † voetnoot1) Vinc. Sindigerus Rabembergensis episcopus. - In vs. 22 dus, voor paues, te lezen bisscop. voetnoot2) Vs. 53-72, bij Stoke, B. I. vs. 1035-1063. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 241. b. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 27. i. ± voetnoot3) Vinc. Bruno Leucorum episcopus. margenoot+ Vinc O. voetnoot1) Waarschijnlijk te lezen onderdede. margenoot+ Fol. 241. c. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 27. † voetnoot2) Vinc. Anno XI Leo papa, dum Northmannos a Romanorum terminis deturbare satagit, multam calamitatem incurrit, quia cum multis etiam ipse capitur, sed tamen relaxari noluit nisi etiam suis relaxatis. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Hs. was. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 27. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 28. f. † voetnoot1) Vs. 69-106 en C. LVII. vs. 1-36. Verg. de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 341-379, en de Latijnsche kronijk aldaar, bl. 365. - Vinc. heeft alleen: Anno Henrici XII Balduinus Flandrensis invaso Hagionensium comitatu contra imperatorem rebellat. margenoot+ Fol. 241. d. margenoot+ Vinc. O. voetnoot2) Het Latijn bij Kausler, t.a. pl., heeft hier: ad vallum, quod dicitur bulliens rivus, inopinate veniens, Tornacum invasit. margenoot+ Fol. 2M. e. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 28. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 29. margenoot+ Fol. 241. f. voetnoot1) Hs. desen. margenoot+ Fol. 242. a. voetnoot2) Vinc. Inter ceteros transeuntes vidit ibi mulierem ornatu meretricio, mulam inequitantem, crine soluto per humeros iactato, vitta aurea superne constricto. voetnoot3) Vinc. Ultimus dominus turbe, terribiles in iuvenem oculos acuens, cet. margenoot+ Fol. 242. b. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 30. ± margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 31. ± voetnoot1) Vinc. Sancta Echeldreda et Wiburga virgines, rex Eadmundus, archiepiseopus Elphegus, Cuthbertus antiqmis presbiter. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 34. i. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 34. i. † margenoot+ Fol. 242. e. voetnoot2) D.i. 4½. Zie bl. 118, aant. 2. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 35. † voetnoot1) Vinc. Colonie generali conventu habito Baldewinus et Godefridus mediante papa Victore ad gratiam regis et pacem reducuntur et omnes bellorum motus sedantur. margenoot+ Vinc. O. Fol. 242. d. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 35. voetnoot2) Vinc. Fridericus, filius Gothelonis ducis. margenoot+ Fol. 242. e. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 35. f. † voetnoot1) Vinc. Post Henricum regnavit filius eius Philippus in Francia annis XLIX. - Vs. 1-22. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 313-334. voetnoot2) Vs. 23-49. Verg. Stoke, B. I. vs. 1096-1130. margenoot+ Fol. 242. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 35. m. voetnoot1) Vinc. Venisti, inquit, venisti multis martyribus (lees: matribus) lugende. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 36. ± voetnoot2) Vinc. Lanfrancus prior monasterii Bectensis. margenoot+ Vinc B. XXVI. c. 38. margenoot+ Fol. 243. a. voetnoot3) Vinc. Putatum est a quibusdam et litteris traditum, quod he mulieres Angliam et Northmanniam significarent, que divise licet fuerint, tamen sub uno domino sunt unite. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) D.i. 2½. Zie bl. 118, aant. 2. voetnoot2) Vs. 52-84. Verg. Stoke, B. I. vs. 1131-1164. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 38. m. margenoot+ Fol. 243 b. voetnoot3) Hs. keyser. Vinc. magno scandalo ecclesie fuit. voetnoot4) Vinc. Harinuch. voetnoot5) Vinc. in urbe Eboraca. voetnoot6) Vinc. plus quam mille laicos. voetnoot7) Vs. 1-31. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 997-1059. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 243. c. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 39 voetnoot1) Vinc. intestina. margenoot+ Vinc. B. XXVI c. 39. f. margenoot+ Fol. 243. d. voetnoot2) Vinc. Cadomis. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 40. ± margenoot+ Vinc. B XXVI. c. 40. m. margenoot+ Fol. 243. e. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 243. f. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 41. † margenoot+ Fol. 244. a. margenoot+ Fol. 244. b. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 41. m. voetnoot1) Vinc. Northmanni autem tota nocte confessioni peccatorum vacantes, cet. margenoot+ Fol. 244. c. margenoot+ Fol. 244. d. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 42. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 43. ± margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 51-53. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kansler, vs. 1349-1406, en Stoke, B. I. vs. 1165-1180. margenoot+ Fol. 244. e. voetnoot2) Vs. 59-84. Vergelijk de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 1407-1782, en Stoke, B. I. vs. 1181-1245. voetnoot1) Vs. 85-94. Verg. Stoke, B. I. vs. 1287-1312. voetnoot2) Vs. 96-105. Verg. Stoke, B. I. vs. 1189-1195. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 44. ± margenoot+ Fol. 244. f. voetnoot3) Hs. const. Vinc. unde esset tantus honor homuncioni exilis stature, despicabilis parentele. voetnoot4) Vinc. Non michi hanc gloriam, si gloria dici potest, que cito transit, .. imputo. voetnoot5) Deze regel is in het hs. opengelaten. Vinc. beatis apostolis, quorum privilegio michi exhibetur. voetnoot1) Hs. pinen. Vinc. Ab ore, inquit, tuo quasi per fistulas ad aures raeas deductus est. margenoot+ Fol. 245. a. voetnoot2) Vinc. Cesset humanum eloquium, producatur divinum oraculum. Certum est quod episcopalis gratia donum spiritus sancti est, et quisquis episcopatum mercator, donum spiritus sancti comparari posse pecunia opinatur. Coram nobis ergo, qui iudicio spiritus sancti congregati sumus, dicat iste: Gloria patri et filio et spiritui sancto. Quod si expresse et sine titubantia dixerit, constabit apud me non esse illum simoniacum. margenoot+ Vinc. O margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 45. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 45. voetnoot3) Vinc. laicis missam eorum audire interdixit novo exemplo, et ut multis visum est inconsiderato praeiudicio, qui (l. quia) contra sanctorum patrum sententiam, qui scripserunt, quod sacramenta, que in ecclesia fiunt: baptismus scilicet, crisma, corpus et sanguis Cristi, spiritu sancto latenter operante eorundem sacramentorum effectum, seu per bonos seu per malos intra Dei ecclesiam dispensentur. Inde qnia spiritus sanctus mistice illa vivificat, nee bonorum meritis dispensatorum amplificantur nec peccatis malorum attenuantur. margenoot+ Fol. 215. b. voetnoot1) Vinc. aliis a simonia non declinantibus, aliis notam avaritie honesto nomine praetexentibus, dum hoc quod se gratis dare iactant, sub caritatis nomine vendunt. Et ut de montanis dicit Eusebius: sub nomine oblationis artificiosius munera accipiunt. voetnoot2) Zoo staat er duidelijk. Het schijnt aan caritas of oblatio bij Vinc. te moeten beantwoorden. margenoot+ Fol. 215 c. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 1-21. Verg. Stoke, B. II. vs. 1-32. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 46. ± voetnoot2) Vinc. de Avernie partibus. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 47. m. ± margenoot+ Fol. 245. d. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 48 voetnoot3) Men leze: ne bids of niene bids. Vinc. noli pro me Deum deprecari. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 49. m. voetnoot1) Lees: XI^C XX. Vinc. ad Dominum migravit .. LXXX etatis sue anno, feria VI Idus Febr. - Verg. Vinc. c. 46. f. [Anno] M. LXXVI, XXX annum agens etatis, cet. margenoot+ Fol. 245. e. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 51. voetnoot2) Vinc. iubet omnia decreta et facta Hildebranni pape irrita esse debere. voetnoot3) Vinc. Hildebrannum abiurant. voetnoot4) Hs. Ende eene. voetnoot1) Hs. Zegewijt. Vinc. Sigifridus. voetnoot2) Hs. paues. Vinc. facta a Maguntinis seditione contra eos Rodulphus cum archiepiscopo aufugit. margenoot+ Fol. 245. f. voetnoot3) Hs. borghen. Vinc. Imperator, Alpium aditibus contra se munitis, ubique omnium eorum insidiis frustratis, per Aquilegiam venit Eatispanam. voetnoot4) Vinc. Henricus imperator Sueviam pervagatus castella frangit, omnia depopulando inimicis suis formidinem, amicis dedit fortitudinem. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 65. margenoot+ Vinc. O. voetnoot5) Verg. c. 56. vs. 25, waar dus de lezing van bet hs. toch de ware schijnt te zijn. margenoot+ Fol. 246. a. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 65. i. voetnoot6) Lees beweenden, zoo als de zin eischt. voetnoot1) Vs. 2-18. Deze, niet gelukkig vertaalde, doch misschien ook bedorvene plaats luidt bij Vinc. Anno XXIIII Hildebrannus papa quasi divinitus revelatum sibi praedixit, hoc anno falsum regem esse moriturum. Et vere quidem praedixit, sed fefellit eum de falso rege coniectura, secundum suum velle super Henrico rege interpretata. Rex enim Henricus Saxonibus gravi bello congreditur et in congressu falsus rex Rodulphus cum multis Saxonie principibus extinguitur. voetnoot2) Vinc. ex abbate Cadomensi ordinatus Cantuarie archiepiscopus. voetnoot3) Vinc. Anselmus Beccensis monasterii abbas. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 66. margenoot+ Fol. 246. b. voetnoot1) Vinc. Magnus terre motus cum gravi terre mugitu factus est... protendens forte imminens malum, quod in toto orbe insonuit et unde terra dolet et doluit. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 82. margenoot+ Fol 246. c. voetnoot2) Hs. veinstren! Vinc. in extremis positus. margenoot+ Fol. 246. d. voetnoot1) Hs. leven. Vinc. mox dissinteria dissolvitur. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 53. voetnoot2) Vinc. uxorem, que tam tenere et delicate vivebat, cet. margenoot+ Fol. 246. e. voetnoot1) Hs. weeldelike. Vinc. Omnis enim caro, quanto tenerius et mollius educatur, tanto deterius in putredinem vertitur. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 54. m. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 55. margenoot+ Fol. 246. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 55. i. margenoot+ Vinc B. XXVI. c. 56. margenoot+ Fol. 247. a. voetnoot1) Vinc. ut cum magna difficultate alimenta perciperet, et ad geminam refectionem statim sibi succedentium discumberet, vixque in tanto spacio sumeret unde stomachum recrearet. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 57. voetnoot2) Vinc. Cumque iuvenis factus esset, divino iudicio percussus in gutture cepit egrotare. voetnoot3) Vinc. mendicantibus, maximeque Scotigenis. voetnoot4) Hs. alsic. Vinc. Quot passus illa fecit in laborando, dum veniret illos a me requirere, tot modo ictus ab amborum sanctorum manibus pertuli. margenoot+ Fol. 247. b. voetnoot1) Lees: hare. Vinc. scapulare et cilicium, que iuxta se erant, repente corripuit. voetnoot2) Vinc. dominica passione vix perlecta. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 58. voetnoot3) Vinc. multos Ethiopes. voetnoot4) Een bisscop komt hier niet te pas. De persoon, die bedoeld wordt, is niemand anders dan de konstabel Jan van Napels zelf. Bij Vinc. loopt het verbaal door met de woorden: Ut autem probaret utrum verum esset, cet. margenoot+ Fol. 247. c. voetnoot5) Vinc. multis peccatorum nexibus involutus. voetnoot1) Misschien te lezen Vaste. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 60. voetnoot2) Vinc. Erat autem vir iste hospitalis valde. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 60. i. margenoot+ Fol. 247. d. voetnoot3) Beter bij Vinc. ad emendum aliquid quod cum pane comederet. voetnoot4) Vinc. Redit domum, panis qui solebat apponitur voetnoot5) Vinc. XX solidos dẽn. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 61. i. voetnoot1) Vinc. quam ille violans continuo recessit. Nec multo post maritus redit, stratum repetit, cui uxor exprobrans ait: Optime poteris hodie ecclesiam sanctorum ingredi martirum, que tibi contigua est cum ceteris christianis. margenoot+ Fol. 247. e. voetnoot2) Vinc. omni rubore postposito. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 62. voetnoot3) Vinc. refrigerio potiri. voetnoot4) Vinc. quidam monachus obiit et ab incipiente gallicinii nocturnalis articulo usque ad secundam diei horam cadaver exanime fratribus circumquaque psallentibus iacuit. - Misschien moet men lezen: Omtrent midnacht, ende hi onscoot margenoot+ Fol. 247. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 63. m. voetnoot1) Vinc. Tu extinxisti lucernam meam ante me, et ego extinguam lucernam tuam ante Deum. voetnoot2) Vinc. In Banonie partibus. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 64. voetnoot3) Vinc. Quod pulmentum unus illorum arrepto cultello, ut mos est, in frusta desecuit, tritumque piper cum liquamine superfudit. margenoot+ Fol. 248. a. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 70. voetnoot1) Denkelijk te lezen: ontvrien. Vinc. Die michi, queso, abba, si plantam arboris in horto tuo plantares, et mox illam ex omni parte concluderes, ut ramos suos nullatenus extendere posset, qualis arbor inde prodiret? voetnoot2) Vinc. ut, sicut deinceps corpore crescunt, sic in eis odium et suspicio omnis mali crescat, semper proni et incurvi ad vitia. margenoot+ Fol. 248. b. Vinc. B. XXVI. c.82. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 83. voetnoot3) Hs. hare. Vinc. Venetianis meditantibus auferre corpus sancti Nicolai a Mirrea Licie a Turcis desolata praeoccupaverunt eos cives Beccenses [aldus in den druk, doch schriftelijk verbeterd in Barenses], numero XLVII ab Antiochia Mirream venientes, qui a quatuor tantum monachis ibi inventis extorserunt sibi ostendi tumbam sancti, qua effracta ossa sancti Nicolai in olei liquore natantia integro numero extraxerunt et Barum cum gloria detulerunt. margenoot+ Vinc. B XXVI. c. 84. † voetnoot1) Hier moet een paar regels uitgevallen zijn, blijkens het niet doorloopen van den zin en het ontbreken van het object: de stad Toledo. Vinc. Hoe tempore in Hispania rex Gallicie Amphul (sic) fortiter Saracenos debellat et Toletum urbem eorum maximam per aliquot annos obsessam tamdem expugnat, et cultum Cristianitatis in ea dilatat. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 84. ± margenoot+ Fol. 248. c. voetnoot2) Lees den paues; want de zin is kennelijk, dat Segebrecht in zijne kronijk ten onregte den keizer meer genegen is dan den paus. Het ziet op eene plaats uit dien schrijver, bij Vinc. overgenomen, doch door Maerlant onvertaald gelaten. voetnoot3) Vinc. sacro igne interiora consumente. voetnoot4) Vs. 101-110. Verg. Stoke, B. II. vs. 51-69. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vs. 111-121. Verg. de Rijmkronijk bij Kausler, vs. 1987-1995. margenoot+ Fol. 248. d. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 85. † voetnoot2) Vinc. die sanctorum Cosme et Damiani. voetnoot3) Vinc. Hic ita erat liberalis quam prodigus, ita magnanimus quam superbus, ita severus quam sevus. voetnoot4) Vinc. tres solidos. voetnoot5) Vinc. Ivit ille et multo viliores afferens quam praeceperat emptas mentitus est, atque inquit: rex, iste regie maiestati conveniunt. margenoot+ Fol. 248. e. voetnoot6) Hs. const. Vinc. ex infimo genere hominum. voetnoot1) Bij Vinc., met niet onaardige woordspeling: Substituebaturque in loco defuncti quilibet non pro morum sed pro numorum experimento. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vunc. B. XXVI. c. 86. voetnoot2) Hs. andermaal hiet; doch daarmede zal hier iet bedoeld zijn, zoodat de zin zij: ‘die zich aan niets storen.’ margenoot+ Fol. 248. f. voetnoot3) Misschien is hier een paar regels uitgevallen. Vinc. quamvis multotiens iactitarint, se non ratione, sed factione superatos. voetnoot1) Hs. Was hi. Vinc. Guillerus de Oir (sic) proditionis apud regem accusatus, delatoremque ad duellum provocans, exceleratus (l. excecatus) et extesticulatus est. voetnoot2) Hs. coninc. Vinc. Osmundo episcopo Salesberie confessus. margenoot+ Fol. 249. a. voetnoot3) Vinc. Sic Deus adiuvet animam meam et a malis liberet, sicut de re qua accusor immunis sum. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 86. f. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 87. voetnoot1) Vinc. Secutas est fetor intolerabilis. voetnoot2) Hs. wijnwater. margenoot+ Fol. 249. b. voetnoot3) Vinc. Quatuor tigna. - Men leze waerre (‘vier waren er’). voetnoot4) Vinc. fluvii ita sunt congelati ut essent pervii equis et quadrigis et plaustris. margenoot+ Vinc. B XXVI. c. 88. margenoot+ Fol. 249. c. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 89. margenoot+ Fol. 249. d. margenoot+ Fol. 249. e. margenoot+ Vinc. B. XXVI. c. 90. voetnoot1) Vinc. pontificante in urbe Laudunensi (d.i. te Laon) Helinando. margenoot+ Fol. 249. f. voetnoot1) Hs. Die rike. Vinc. multis fame laborantibus pauperibus per furta et incendia ditiores graviter vexantibus. margenoot+ Vinc. O.

Vorige Volgende

IV Partie. II boek.

Hoe dordine van Clungy began. I.

Wanen dOngeren eerst quamen. II.

Coninc Coenraets doot. III.

Grave Robbrechts doot ende ander dinc. IIII.

Karles des simpels doot. V.

Van coninc Edewaerde van Inglant. VI.

Van Constantijns spere. VII.

Coninc Heinrix doot ende ander dinc. VIII.

Vanden eersten Aelman die keyser wart. IX.

Hoe coninc Edmont vermort was. X.

Keyser Otten strijt jegen sinen broeder. XI.

Van sente Donstane ende ander dinc. XII.

Hoe die duvel Donstane corde. XIII.

Vanden coninc Edwi ende Donstane. XIIII.

Bisscops Donstaens gescienessen. XV.

Wat in keyser Otten tijt ghevel. XVI.

Van coninc Edegaerde van Inghelant. XVII.

Van coninc Edegaerds vromecheit. XVIII.

Hoe dAelmannen die keyserstat ghecreghen. XIX.

Hoe keyser Otte Rome belach. XX.

Vanden hove dat Otte hilt. XXI.

Van sente Pieters banden. XXII.

Keyser Otten doot. XXIII.

Coninc Lottharis orloghe. XXIIII.

Des jongs Otten doot. XXV.

Lottharis doot van Vrancrike. XXVI.

Karles orloghe van Brabant. XXVII.

Van Gierberte ende sinen meester. XXVIII.

Noch van Gierberte. XXIX.

Hoe Gierbert paues wart. XXX.

Hoe Alrezielen dach upquam. XXXI.

Coninx Hughs Capets doot ende Robbrechts beghin. XXXII.

Hoe Cressentius verdaen wart. XXXIII.

Hoe hertoghe Heinric keyser wart. XXXIIII.

Hoe die Hongren kerstijn worden. XXXV.

Vanden lieden die dansten. XXXVI.

Godeverts orloghe van Lotterike. XXXVII.

Vanden keyser Traygane. XXXVIII.

Vanden hertoghe Ricaerde van Normendien. XXXIX.

Hoe dander Coenraet keyser wart. XL.

Robbrechts doot van Vrancrike. XLI.

Van eere niewer wet die was vonden. XLII.

Enen camp van enen ruese jegen een kint. XLIII.

Keyser Coenraets doot. XLIIII.

Van keyser Coenrade ende van Lupoude. XLV.

Van eenen clerc ende van eere nonnen. XLVI.

Van keyser Heinricke ende ander dinc. XLVII.

Hoe coninc Edewaert proffiteerde. XLVIII.

Vanden pauesen van Rome. XLIX.

Vanden sesten paues Gregorius. L.

Noch vanden paues. LI.

Vanden selven meer. LII.

Noch vanden selven paues. LIII.

Van enen wive enten duvel. LIIII.

Keyser Heinric jegen den paues. LV.

Vanden grave Boudene Wiscard. LVI.

Keyser Heinrix strijt jeghen Boudene. LVII.

Van enen brudegoem een bispel. LVIII.

Wat in des keysers Heinrix tiden ghevel. LIX.

Noch wat gheviel in sire tijt. LX.

Van coninc Heinrix doot van Vrankerike. LXI.

Van eere cometen ende een ander wonder. LXII.

Grave Boudens doot van Vlaenderen. LXIII.

Van Maurile den bisscop. LXIIII.

Vanden selven meer. LXV.

Hoe grave Willem van Normendien Ingelant wan. LXVI.

Vanden wijch die Willem die Norman vacht in Ingelant. LXVII.

Wat in keysers Heinrix tiden gheviel. LXVIII.

Van Hildebrande ende sinen cancelier. LXIX.

Van werringen die paues Hildebrant maecte. LXX.

Godeverts doot metter bulen. LXXI.

Van Stevene den hermite. LXXII.

Van keyser Heinrix consilie. LXXIII.

Van sente Ursmare ende andere sante. LXXIIII.

Van paues Hildebrande. LXXV.

Van Pietren Damiane. LXXVI.

Noch van meester Pietre. LXXVII.

Vanden selven noch. LXXVIII.

Van sconen bispelen. LXXIX.