Logo DBNL
Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV (1863)

Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

III partie. VIII boek.

Hier beghint dachtende bouc. I.

 
+ Eraclius, naer Focas doot,
 
Ontfinc dat Roemsche rike groot
 
Int jaer Gods, naer onsen ziene,
 
VIC ende oec dertiene,
5
Ende was keyser XXX jaer.
 
Dese vant die dinghen zwaer
 
Inden Roemscen rike ghescepen.
 
Die Persiene hadden begrepen
 
Azien naer Mauricius doot,
10
Ende daden Rome mesprijs groot.
 
Die Hunen, die doe hieten Averre,
 
Hadden verbrant naer ende verre
 
Europen ende sere versleten,
 
Die doe Pannonien hadden beseten;
15
Maer hi zuveret met eeren,
 
Alse u die bouc hier na sal leren.
 
In Eraclius eerste jaer
 
So wart namecont ende claer
 
Sente Jans Baptisten name,
20
Met miraclen scone ende bequame,
 
So dat te Maurenna1) es gevallen,
 
Ene stat die staet in Gallen:
 
Ene vrouwe was daer, alse wijt horen,
 
Die Baptisten hadde vercoren,
25
Ende bat nerenstelike Gode,
 
Dat hi hare bi sinen bode
 
Iet sendde van haers Heren leden.
 
Nerenstelike bleef soe in deser beden
 
Ende in hopen vaste ende claer,
30
Achter een vulle III jaer.
 
Doe belovede soe onsen Here,
 
Dat soe en ate nemmermere,
 
Eer soe ontfinge dat soe bat.
 
Binnen VII dagen soe niet en at;
35
Des sevends dages vant soe daer
 
Liggende upten outaer
 
Enen dume wit ende claer,
 
Ende soe was vro ende ontfingene daer.
 
III bisscoppen quamen daer ter steden
40
Om den dume anebeden,
 
Ende haddenre gerne iet af gehat.+
 
Daer ontfingen si ter stat
 
III dropelkine up een wit cleet,
 
Ende elc nam tsine gereet,
45
Ende keerde danen si quamen
 
Blide ende vro te samen.
 
In Eraclius ander jaer2)
 
So wart te Rome paues daer
 
Deusdedit, die here vercoren,
50
Ende was van Rome geboren.
 
Sijn vader hiet Steven, een subdiaken.
 
Desen ghevielen scone saken:
 
Want hi custe eenen malade,
 
Daer God ane dede sine genade,
55
Want hi ter stede wart gesont.
 
Dese sette, dat es cont1),
 
Dat wie soet ware, wijf of man,
 
Hoe soe hi quame daer an,
 
Die sijn kint ter vonten hieve,
60
Datmense sciede, al waren si gelieve;
 
Ende wie so sine gevadere name,
 
Waert man of wijf, hoe soet quame,
 
Datmense sciede bider kerke.
 
+ In desen tiden, alsic merke,
65
Ende oec in dit selve jaer,
 
Was dat men sprac, verre ende naer,
 
Van sente Amante in Vrancrike.
 
Dese bekeerde heilechlike
 
Enen, diemen hiet Bave,
70
Ende was up Aspengouwe grave,
 
Die hem ghenerde met rove.
 
Hi brachtene so ten gelove,
 
Dat hine moenc maecte openbare
 
Te Ghent ende enen clusenare.
75
Teerst haddi een edel wijf
 
Ende wan an hare lijf
 
Sire dochter Ageltruut,
 
Die der werelt al ginc uut,
 
Ende diende Gode toter doot,
80
In zuverheden, in dogeden groot.
 
Baven ghevielen dese saken2):
 
Men soudem ene celle maken,
 
Ende een, die mortere soude halen
 
Up ene karre, versprac met talen
85
Baven, om dattem die honde
 
Sine beesten verjageden tier stonde3).
 
Die duvel, die dat verhort,
 
Warp up hem om dat selve wort
 
Die karre ende dat last daer mede,
90
Ende hi staerf daer uptie stede.
 
Alsene Bave sach liggen doot,
 
Weendi ende dreef jammer groot,
 
Ende hevet vor hem so gebeden,
 
Dat hine verwecte daer ter steden.

Van sente Baven van Ghent. II.4).

 
Wilen, doe hi rovens plach,+
 
Gheviel hem up enen dach,
 
Dat hi enen tonrechte vinc;
 
Maer sidert hi indie ordine ginc,
5
So sach hi den selven man
 
Ende ginc hem so met beden an,+
 
Dat hijt vor sine zonden dade,
 
Dat hine alse enen dief begade,
 
Scoere hem thaer af, bonde hem de hande,
10
Ende leeddene te siere scande
 
In eenen stoc, met beden beenen.
 
Omme sine bede, omme sijn wenen,
 
Deet die man, diet node dede.
 
Daer lach hi ter selver stede+
15
Al tote sinen stervene bi.
 
Nachts ende daghes weende hi
 
Omme die zonde, om die ondoget,
 
Die hi dede in siere joget.
 
Water bi maten hi dranc;
20
Gherstijn broot, met asscen gemanc,
 
Was sine spise; sijn bedde was
 
Die coude erde, sijt seker das,
 
Ende daer up ene quade hare,
 
Ende asschen ghespreet aldare;
25
Sijn orcussijn dat was een steen.
 
Die wilen so weeldich sceen,
 
Lach in dusgedanen delite,
 
Omdat hem God niene verwite1).
 
Die duvel, die des hadde nijt,
30
Hi pogede in alre tijt,
 
Hoe hine uter cellen brochte,
 
Dat sine penetencie niet en dochte;
 
Maer dat was al omme niet.
 
Met dien sente Bave vorsiet,
35
Dattem naect sijn stervedach,
 
Hij ontboot, so hi eerst mach,
 
Sinen abt Florebrechte,
 
Ende oec hiet hi sinen knechte,
 
Dat hi te Thorout soude gaen
40
Ende eenen pape bringen saen,
 
Die Dommelijn bi namen hiet,
 
Want hine te sprekene begert iet,
 
Eer hi vander werelt schede2).
 
Lettel iemene wiste gherede
45
Den wech van Ghent tote Thorout,
 
Want het was ongeweget wout.
 
Doch dede die bode, datmen hem hiet,
 
Ende en meste des weghes niet,
 
Ende brochte in corten stonden
50
Den pape daer, dien hi heeft vonden.
 
Bave tijdde ter doot waert,
 
Ende bat den pape, dat hi bewaert
 
Sinen lachame naer sine doot.
 
Daer naer ontfinc hi te sire noot
55
Gods lichame ende verschiet
 
Des eersts dages, en twifels niet,
 
Vander maent, die October heet.
 
Daer endde sijn rouwe ende sijn leet,
 
Ende rechts uptie selve wile
60
Verbaerdi over menege mile
 
Van Nivele sente Geertruden,
 
Die met haren reinen luden,
 
Met haren joncvrouwen daer sat,
 
Ende geboot hare up die stat
65
Dat soe cledere sendde Baven,+
 
Daermenne mede soude graven;
 
Ende soe deet met grotre vaert,
 
Alse diere therte toe hadde waert.

Van sente Lievine. III.3).

 
In desen tiden, alse wijt lesen,+
 
Was sente Lievijn, ende van desen
 
So moetti een lettel horen.
 
Hi was van Scollant geboren
5
Vanden besten ende vanden meesten.
 
Sijn moeder, alse wijt verheesten,
 
Eer soene ter werelt sach openbare,
 
Was hi gheheilecht in hare.
 
Dese doe hi was een kint,
10
Alsemen van hem bescreven vint,
 
Dedi miraclen menech eene:
 
Want hi die viande onrene
 
Uter lieder lachame verdreef.
 
Een sijn voestermoeder doot bleef:
15
Met sire beden, sonder waen,
 
Dede hise vander doot upstaen.
 
Erdsch bisscop dedemenne wijen.
 
Hi ginc predeken ende castien
 
Ons Heren wort in meneger stede.
20
Dor die zee ginc hi mede,
 
Ende verloeste vander doot
 
Scipmanne in vreesen groot.
 
Hi quam over in Vlaenderen vort4),
 
Ende predecte daer ons Heren wort.
25
Alse hi quam tote Ghent,
 
Vant hi sente Baven ghehent,
 
Ende doen meneghe gherechtenesse.
 
XXX daghen sprac hi messe
 
Te sinen grave, ende voer te hant
30
Over Schelt daer in Brabant,
 
Daert nochtoe niet en was claer
 
Van heidijnscap, weetmen vorwaer.
 
Tote Houthem hi castijede,
 
Ende Gods wort wies ende dijede,
35
So dat hi groot volc bekeren
 
Dede ane die wet ons Heren.
 
Daer was hem die tonge uutgesneden,
 
Ende ghenas weder tier steden,
 
Ende tfier van hemelrike verbrande
40
Uptie stede daer sine viande.
 
Alse hi vele goets hadde gedaen,
 
Moestijs van Gode loen ontfaen,
 
Ende werden sijn maertelare,
 
Dattem lief was ende mare.
45
Alse hi toter stede quam,
 
Daermen hem sijn leven nam,
 
Heefti andie mordenaers bejaget,
 
Datmen hem so lange verdraget,
 
Dat hi mach doen sine bede.
50
Aldaer bat hi uptie stede,
 
Dat wie so des dages gedochte,
 
Daer hi sinen ende up sochte,
 
Of daer sijn gebeente ware,
 
Dat God geven wilde dare
55
Vrede, pays ende vullen tijt;
 
Entie sware pine verlijt,
 
+ Ende siere ghenaden rochte,
 
Dattem God sine pine sochte;
 
Ende hi sprac: ‘Here! dese keytiven
60
En laet oec niet verloren bliven,
 
Al doen si onwetende quaet;
 
Maer teerst, dat si sijn versact
 
Mijns bloets, gevet hem dor mi,
 
Dattem leet van herten si.’
65
Van boven quam hem dat wort,
 
Dat sine bede ware gehort,
 
Ende daer gaf hi up te handen
 
Sijn lijf gherne den vianden,
 
Die hem gaven daer tien stonden
70
Vele smertelikere wonden.
 
Ten lesten slougen si hem thoeft af,
 
Alse dies en achten niet een caf.
 
Te Houthem lach hi daer naer
 
Begraven harde menech jaer,
75
Daer hi vele wonders dede.
 
Sidert met groter hoochede
 
Was hi te sente Baves brocht.
 
Sijn dach es, hebbic besocht,
 
Des naests dages sente Maertijns dach;
80
Houdene die wille ende mach.

Dorloge vanden Ingelscen heren. IIII.

 
In Eraclius derde jaer1)+
 
Gesciede een orloghe zwaer
 
In Ingelant, van Edelfride,
 
Die coninc was in dien side,
5
Datmen heet Nortumberlant.
 
Die quam, alsic bescreven vant,
 
Jegen die Scotten ende van Waleslant;
 
Want elc was anders viant.
 
Die Waloise bolgen utermaten,
10
Dat dIngelsche tlant besaten,
 
Dat haren vorders, der Bertoene,
 
Hadde geweest van ouden doene.
 
Die Waelsce moenke plagen tsamen,
 
Dat si mede te wighe quamen
15
Met haren prince, ende baden mede
 
Om haers heren salichede,
 
Dattem God den zege gave;
 
Maer dIngelsche wonnen den wijch ave
 
Den Walloysen enten Scotten,
20
Also alst te voren den sotten
 
Sente Augustijn hadde vorsproken,
 
Dat bi hem soude sijn gewroken,
 
Dat si benijdden alte samen,
 
Dat dIngelsce kerstijnheit annamen.
25
Uptie moenken so quam mere
 
Nochtan die wrake van onsen Here.
 
Daer blevenre XIIC doot;
 
L nauwelike daer ontscoot,
 
Die te Banger ontfloen mede,
30
In haren cloester, ter vaster stede,
 
Dat noch int lant van Wales staet,
 
Daer pijnlijc toeganc toe gaet.
 
Ten naesten jare geviel echt,
 
Dat staerf die coninc Edelbrecht
35
Van Cantelberge, die deerste was
 
+ Coninc, alsemen hier voren las,
 
Die in Inglant kerstijn waert.
 
Na hem wart coninc in dien aert
 
..................1)
40
Maer te hant ontseide die ghone
 
Kerstijndoem, alse die keytive,
 
Ende nam siere stiefmoeder te wive.
 
Doe quam hem ane naer dat
 
Die duvel, diene dicke besat.
45
Laureins, die na sente Augustine
 
Vanden bisscopdoeme drouch de pine,
 
Quam hier omme in sulc ongedoude,
 
Dat hire tlant omme rumen woude,
 
Maer dat hem onse Here verboot.
50
Doe gaf hem God gratie so groot,
 
Dat hi den coninc hevet bekeert,
 
Ende so ghewiset ende gheleert,
 
Dat hi donwetteghe huwelijc liet,
 
Ende hi vander dolinghen sciet.
55
+ In Eraclius vierde jaer2)
 
Sprac men miracle, scone ende claer,
 
Van sente Lauwe, bisscop van Sans,
 
Die sine reinecheit hilt ghans.
 
Dese eens, daer hi messe las,
60
Daert menech ansach, diere was,
 
Quam vanden hemele tusscen sine hande
 
Een precieus steen, als teenen pande,
 
Dat hi wert wel ware diere eeren.
 
Dien dieren steen hilden die heren
65
Indie kerke menech jaer,
 
Die scone was ende dore claer.
 
In Eraclius vijfte jaer+
 
So wonnen met orlogen zwaer
 
Die Persien tlant van Surien,
70
Ende wonnen met haerre paertien
 
Jherusalem, die heileghe stede.
 
Oec slougen siere volcs doe mede
 
XCM, bi rechten ghetale,
 
Ende vingen, weetmen wale,
75
Den patriaerc Zakarien:
 
Dus horen wi Segebrechte lijen.

Eraclius orloghe up Cosdroe. V.

 
Hughe seget dus van Flori,+
 
Bet claerre, hoe die redene si,
 
Ende scrivet: die coninc Cosdroe
 
Die Persen dwanc ende daertoe mee
5
Van Damasch die vaste stede,
 
Ende destruweerde daertoe mede
 
Die heileghe port Jherusalem,
 
Entie heileghe steden in hem
 
Hevet hi altemale verbrant.
10
Ons Heren cruce, dat hire vant,
 
Hevet hi genomen ende gevoert dane
 
In Persen, onder dandere gevane;
 
Want alse Helena tcruce vant,
 
Dede soet clieven alte hant.
15
Te Constantinoble soe helt
 
Met hare rechts deene helt,
 
Ende dander helt liet soe mede
 
Te Jherusalem indie stede,
 
Datment daer anebeden soude.+
20
Dat nam Cosdroe met gewoude,
 
Want hijt cierlike beslegen vant,
 
Ende voeret te Persen in sijn lant.
 
Maer daertoe dorsti hem niet keren,
 
Dat hi quame ten grave ons Heren.
25
Eraclius die keyser sende1)
 
Boden an hem, die hi wijs kende,
 
Ende bat hem sere ende sinen lieden,
 
Dat si vandien lande scieden,
 
Ende ghenen tribuut en sette in dat,
30
Maer name besprokene scat.
 
Dies ne wilde niet Cosdroe,
 
Maer sonder antworde, min no mee,
 
Liet hi de boden ten keyser varen,
 
Alse dies wat doen en hadde te waren.
35
Eraclius wart des gheware:
 
In sinen sesten jare
 
Cosdroe ende sine paertie
 
Wonnen Egypten ende Alexandrie,
 
Ende Lybien ende Carthago,
40
Binnen Affrike also.
 
Doe sach hi2) dat qualike ginc
 
Met al der Roemscher dinc,
 
Doe dede hi cronen Constantine
 
Ten keysere, den sone sine,
45
Ende hietene Augustus bi namen.
 
Europen beval hi te samen
 
Sinen sone, ende nam sijn here
 
Jegen Cosdroe ter were,
 
Int tiende jaer van sinen rike,
50
Ende porrede vromelike,
 
Upten vierden dach van Aprel,
 
Ende dat was oec also wel
 
Des Maendages, indie Pascedaghe.
 
Jegen ongheval ende plaghe
55
Nam hi die ymagie van onser Vrouwen,
 
Also alsemen seget, entrouwen,
 
Die bi miracle was bescreven3),
 
Ende noit mensce screef in sijn leven.
 
Constantinobele rumde hi, de stat,
60
Ende liet sinen sone in dat,
 
Diemen noemet in Latijn:
 
Eraclius Constantijn.
 
Dien beval hi sere ende staerke
 
Saergius den patriaerke,
65
Ende Bonosise den patrijs,
 
Die vromech was ende sere wijs.
 
Sijn here trac hi dore Surien,
 
Ende quam met sire paertien
 
Tote Gosocen, eene port4),
70
Die Cosdroe hevet toegehort.

Hoe Eraclius Cosdroe volgede. VI.

 
Cosdroe verhorde die mare,+
 
Dat die keyser comen ware,
 
Ende vlo woch alte hant,
 
Ende verbernde up dat lant
5
Al dat coren vanden velde.
 
Die keyser wan met gewelde
 
Steden, dorpen, vort ende weder,
 
Ende warpse ter erden neder.+
 
Cosdroe nam twee wise man,
10
Ende beval hem sijn here dan,
 
Sarbaram ende Sarabega,
 
Ende geboot hem, hoe soet gae,
 
Dat si upten keyser striden,
 
Eer sine int lant laten riden.
15
Eraclius hevet dit vernomen,
 
Ende es met sinen here comen,
 
Volgende indie rechte strate,
 
Ende quam over die Eufrate.
 
Een deel senddi van sinen here
20
Jegen die twee princen ter were;
 
Selve met sinen here hi leet
 
Den groten berch, die Taurus heet,
 
Ende quam up Saroen de riviere,
 
Daer was gemaect ene brugge diere
25
Met eere harde staerker veste,
 
Doch so wan hise int leste.
 
Daer jeghen quam Saraban,
 
Met menegen stouten heidinen man,
 
Ende slouch vor hem sijn getelt
30
Over die brugge met gewelt.
 
Die Romeinen waren fier,
 
Enter rusten onghier,
 
Ende liepen, nu XII, nu tiene,
 
Ende streden uptie Persiene,
35
Ongeheten ende ongescaert.
 
Saraban, dies geware waert,
 
Leide laghe een deel bet af,
 
Sodat hi den rugge gaf,
 
Alse oft hi ware gesconfiert1):
40
Dus haddi die dinc ghevisiert.
 
Dus trac hi over menegen man
 
Met siere scalcheit Saraban.
 
Den keyser enten wisen lieden
 
Waest leet, sine constent verbieden.
45
Alstem tijt dochte, hi wederkeert
 
Ende sine laghe, die was geleert
 
Dat si van achter up hem quam,
 
Ende worden dien Romeinen gram.
 
Si lietenre menegen onder voet:
50
Dus ontgolden si haren overmoet.
 
Met desen zeghe, met desen gevalle,
 
Quamen die heidine met gescalle
 
Uptien oever van dier rivieren,
 
Ende scoten na haerre manieren
55
Upten keyser, die metten sinen
 
Die brugge hilt met groter pinen;
 
Maer die keyser gaf niet den rucge.
 
Met cleenre menechte hilti de brucge,
 
Manlike, ter selver stonde.
60
Daer ontfinc hi menege wonde,
 
Al en gincker en gene ten live:
 
Want God en wilde niet datti blive.
 
Doe quam daer uut der Persen lant
 
Een ruese, een groot gygant,
65
Midden uptie brugge recht,
 
Ende souct anden keyser gevecht.
 
Dien stac die keyser met enen spere
 
+ Te hant dore te ghere were,
 
Ende waerpene doot neder sciere
70
Indie lopende riviere.
 
Die heidine, die dit saghen ane,
 
Vloen al wikende dane:
 
Selve die prince Saraban
 
Vloe ende mettem al sine man.
75
Cosdroe, die dit versiet,
 
Enen anderen, die Saym hiet,
 
Sendde hi daer met groten here
 
Upten keyser, dat hine were;
 
Die quam gescaert met gewelde
80
Jegen die Romeine te velde.
 
Daer wart gevochten indien stride
 
Ridderlike an elke side;
 
Maer die keyser wan den zeghe:
 
Want sine herte was alleweghe
85
An Marien, der moeder ons Heren,
 
Dat soene houden moeste inder eren.
 
Een haghel quam met siere bede
 
Uptie heidine daer ter stede,
 
Diere vele slouch sonder were;
90
Maer up onse kerstine here
 
Sone was clene no groot
 
Van sulke dingen ghene noot.
 
Echt hevet Cosdroe ter were
 
Versament een mekel here;
95
Enen, die Raxaces hiet,
 
Gheboot hi, dat hi besiet.
 
Die es upten keyser comen,
 
Ende hevet up hem wijch genomen
 
Met eere geweldighere cracht,
100
Daermen bitterlike vacht.
 
Eraclius leide met trouwen
 
Sine bede ane onser Vrouwen;
 
Overmids die hulpe van hare
 
Verwan hi dien ende sine scare.
105
Vander zonnen upganc toter noene
 
So vochten die heren coene;
 
Daer bleef Raxaces doot,
 
Ende mettem een here groot
 
Enter Persienen III scaren,
110
Die mettem versleghen waren.

Van Cosdroes manieren. VII.

 
Nu suldi horen vort an+
 
Van Cosdroe, den riken man:
 
Hi was so hoghe verheven,
 
Dat hi screef, vor alle die leven1),
5
Ende hiet hem alre heren here,
 
Ende alre coninge coninc, dats mere!
 
Die lieden van sinen geburen,
 
Die hi metter aventuren
 
Bedwanc met sire mogentheden,
10
Dedi hem oec anebeden,
 
Met sire cracht, met sinen gebode,
 
Alse wi doen onsen Here Gode.
 
Dese maecte, alsict hore,
 
Enen selverinen core2),
15
Daer in sinen troen van goude,
 
Daer hi selve in sitten woude,
 
+ Beset met ghesteenten dure.
 
Indien troen stont die fighure
 
Der zonnen enter manen scone,
20
Enter sterren vanden trone,
 
Ghelijc alse een erdsch hemelrike.
 
Oec haddi gheleet subtilike
 
Bi condute water daer,
 
Heimelike, niet openbaer,
25
Daer hijt, alse hi wilde mede,
 
Uut sinen hemele reinen dede.
 
Ons Heren cruce stont daer bi hem,
 
Dat hi in Jherusalem
 
Den kerstijnhede hadde gherovet,
30
Alse of hi seide: ‘Ghelovet!
 
Ic bem God ende Gods gheselle!’
 
Alse hi, also alsic u telle,
 
Gevochten hadde groten onzege
 
Jegen den keyser alleweghe,
35
Sendde hi sinen sone echt
 
Omme te houdene tghevecht
 
Jegen die stoute Romeine.
 
Die heren laghen in enen pleine,
 
Daer tusscen hem liep die Dunouwe,
40
Niet, alsic bescreven scouwe,
 
Die Dunouwe, die dor Nichen vliet,
 
Maer een andere, die also hiet,
 
Die dor tlant loept van Persi.
 
Daer deen den anderen lach bi,
45
Ginc ene brugge tusscen hem tween;
 
Daer drouch men dies over een,
 
Datmen ane die twee heren
 
Altemale soude keren,
 
So dat si quamen teenen eenwighe
50
Up die brugge, met groten prighe,
 
Ende wien so daventure gave,
 
Den zege den anderen te winne ave,
 
Dat hi sonder strijt ende were
 
Here bleve over des anders here.
55
Dus quamen si uptie brucge tsamen,
 
Ende gaven ende namen
 
Grote slagen met ongenaden,
 
So dat die kerstine baden
 
Over den keyser also sere,
60
Dat hem God daer gaf die ere3),
 
Ende Cosdroes sone bleef doot.
 
Sijn volc sonder wederstoot
 
Quamen over ten keyser saen,
 
Ende worden hem onderdaen.
65
Hare wijf ende hare kinder
 
Hulden den keyser ghinder4).
 
Die lande, die ten Roemscen rike
 
Behorden, wan hi vromelike,
 
Die Cosdroe met ghewelt
70
Vrijede, verherijede ende onthelt.

Cosdroes doot ende hoemen dat cruce wan. VIII.

 
Ten lesten quam Eraclius gereden+
 
Aldaer ter selver steden,
 
Daer Cosdroe sat mogendlike
 
In sijn erdersch hemelrike
5
Ende in sinen troen van goude;+
 
Want hem niemen seggen en woude,
 
Omme sine wreetheit groot,
 
Dat sijn sone was bleven doot.
 
Ende alsere Eraclius in quam,
10
Wart hi vervaert, als hine vernam,
 
Ende groetene in sinen vaer.
 
Eraclius antwordde daer:
 
‘Omme dattu dat cruce ons Heren
 
Al hier heves geset in eren,
15
Na dine maniere, wiltu ontfaen
 
Kerstijndoem, ic late di gaen,
 
Ende geve di lijf ende let,
 
Ende late di bliven onbeslet
 
Dlant, dat di dijn vader liet1),
20
Updat di al dit gesciet,
 
Dattu lijen wilt daer hi,
 
Dat Jhesus Cristus dijn God si.
 
Nochtan willic an dijn belof
 
Ghisele ontfaen hier of.
25
Hevestu dit te doene onwert,
 
So moetstu smaken hir mijn swert.’
 
Dander ne wilde, sonder waen,
 
Der vorwaerde niet anegaen,
 
Ende Eraclius trac sijn zwaert,
30
Ende slouch hem thovet af ter vaert.
 
Den coer2) brac hi altemale,
 
Den troen entie diere zale,
 
Ende nam tgesteente, selver ende gout,
 
Ende ghaltre mede sijn zout,
35
Entie kerken maectire mede,
 
Die Cosdroe vellen dede.
 
Dat cruce ons Heren wan hi daer,
 
Ende voer in blider ghebaer
 
Toten lande van Jherusalem.
40
Some lieden quamen jegen hem,
 
Ende some volgeden si hem na,
 
Ende riepen lude: ‘Gloria
 
In excelsis sit Deo!’
 
Alse die keyser blide ende vro
45
Quam ten berghe van Oliven,
 
Daer God te hemele wilde cliven,
 
Ende hi dalen soude in die stat,
 
Ter selver porten, daer God sat
 
Upten esel ende inreet,
50
Alse indie passie bescreven steet,
 
Up sijn paert sat Eraclius
 
Chierlike versiert ende aldus
 
Alse den keyser es betame,
 
Ende peinsde, als hi ter porten quame,
55
In te vaerne sonder letten.
 
Maer die porte sloot metten wiketten,
 
Entie inganc wart tier ure
 
Ghelijc eenen vasten mure,
 
Ende wart ene geheele weech3).
60
Die keyser ontsach Gods gedreech,
 
Ende sach upwaert inden trone;
 
Daer sach hi een cruce scone,
 
Claer gelijc enen brande,
 
Dingel Gods hebbende in de hande,
65
Ende seide: ‘Alse God van hemele quam,+
 
Entie passie anenam,
 
Ende in dese porte leet,
 
En was met puerpere niet gecleet,
 
Noch gecroent met finen goude,
70
No geen paert hi hebben woude:
 
Maer upten ezel was hi geseten,
 
Dat wi niet en souden vergeten
 
Siere grotere omoedichede.’
 
Dit sprac hi ende daer na mede
75
Voer hi inden hemel weder.
 
Die keyser es gebeet neder,
 
Die deser wort was saen beraden,
 
Ende dede af sine diere gewaden,
 
Ende hevet hem ontscoet;
80
Met lijnwade hi hem gorden doet,
 
Ende nam dat cruce Gods te hant,
 
Ende so henen, daer hi vant
 
Den wech, diene ter porten leet.
 
Die tranen liepen hem al heet;
85
Upwaert hi die ogen slouch,
 
Dat cruce hi ter porten drouch
 
Met groter omoedicheden.
 
Die steene weken daer ter stede,
 
Entie porte an haren danc
90
Maectem rumen inganc.
 
Daer quam te hant so soete lucht
 
Ute Persi met snelre vrucht1),
 
Ens mensce die geloven mochte
 
Hoet der lieder herte sochte.
95
Die keyser sette in sine stede
 
Dat cruce met groter werdichede.
 
Daert cruce Gods up was verheven,
 
Noch houtmen den dach in onse leven,
 
Met feesten, so men scoenst mach,
100
In September, upten XIIIIsten dach.

Sente Ysidorus bloemen. IX.

 
+ Nu leggen wi vanden keyseren neder,
 
Ende keren ten pauesen weder.
 
Doe paues Deusdedit was doot,
 
Doe wart paues ende here groot
5
Bonefacis, die alte samen
 
Die vijfte was van sulker namen,
 
Geboren vanden Principaten.
 
Dese verboot, dor gene onsaten2),
 
Datmen niemen uuttrake met crachte,
10
Die de kerke Gods besachte,
 
Ende gaf den moenken, die waren papen,
 
Dat si heren, vrouwen, knapen,
 
Binden ende ontbinden mochten,
 
Diet ter noot ane hem sochten.
15
Dese was sachte ende goedertiere,
 
Boven allen menscen maniere,
 
Ende ontfaermech oec van zinne,
 
Ende hadde onder die clergie minne.
 
Hi gaf ute, datmen verwate
20
Kerkedieve om hare onmate,
 
Ende dat niemen hant en stake
 
An heilech gebeente, om gene sake,
 
Hine ware priester of goet man.
 
+ In desen dat Cosdroe wan
25
+ Dlantscap up dat kerstijnhede,
 
Was int lant van Persen mede
 
Anastasius een toverare,
 
Dien dat leven Avart ommare,
 
Ende wart een kerstijn man.
30
Dien vinc Cosdroe ende leidem an
 
Kaerker ende menech sware bant.
 
Doe hinc hine met eere hant;
 
Daer naer hine onthoveden dede
 
Ende hem LXX daer mede.
35
In desen tiden was sente Galle+
 
Vermaert bi naer vor dandre alle3)
 
In Almaenyen, van heilegen live.
 
Desen ende andere wel X waerf vive
 
Leerde sente Columbaen
40
Den rechten woch te Gode gaen.
 
In desen tiden so was mede+
 
In Spaenyen, in Cycilien die stede,
 
Bisscop sente Ysidorus,
 
Heilech ende wijs, wi lesent dus,
45
Die vele scoenre boeke maecte,
 
Daer hi nuttelijc omme waecte,
 
Daer wi hier af somege bloemen
 
Sullen seggen ende noemen:
 
Int let, daer du in heves mesdaen,+
50
Daer in saltu die pine ontfaen.
 
Hets grote pine, men maecht kinnen,
 
Quade coustumen verwinnen;
 
Want coustumen, die lange geduren,
 
Keren hem somwile ter naturen.
55
Wiltu reine sijn van live,
 
So en sie up ne ghene wive;
 
Die den serpente vele es bi,
 
Selden es hi venijns vri.
 
Der omoeden eerste graet+
60
Es datmen na de waerheit staet,
 
Ende mense int herte houde sterke,
 
Ende menre gerne dan na werke;
 
Want waerheide scuwet den zin,
 
Daer en gene omoede4) es in.
65
Omoede en mach niet vallen5).
 
Peins omme al dat mach gevallen,
 
Ende hout dinen zin indien
 
Dat alle dingen mogen gescien.
 
Laet di die dinc niet genoegen6)
70
In di, die eenen anderen mesvoegen.
 
+ Dattu connes, leere enen anderen;
 
Want laetmen die wijsheit vort wandren1),
 
Soe wast emmer, daermense spreet:
 
Bedectmense, soe bederft gereet.
75
Wes int horen emmer snel,
 
Ende sprec selve altoes wel.
 
Goeden ende es di teer ghereit:
 
Naden ende eist datmen al beit.
 
Wes dinen knecht so fel niet2),
80
Men minne di meer dan men ontsiet;
 
Daer vreese es, daer moet trouwe vlien,
 
Daer lieve es, moetmen trouwe gien.
 
Scuwet die eere in allen stonden,
 
+ Daer du di ane waens besonden.
85
So hogere persoen, so sine mesdaet
 
Te meerren tormente staet;
 
So hogren staet, so swaerren val:
 
Want men emmer dalen sal.
 
Hier laten wi Ysidorius wort,
90
Ende gaen ter materien vort.

Van Lottaris van Vrancrike. X.

 
+ In des keysers Eraclius tiden3),
 
Daer wi die redene overliden,
 
So regneerde in Vrancrike
 
Grote Lottaris mogendlike,
5
Daer ghi hier voren af horet tale.
 
Sijn rike ginc, weetmen wale,
 
Van Spaenyen tote al over Rijn;
 
Oest ende west waest al sijn,
 
Of datment hilt van hem te lene,
10
Sonder Vrieselant alleene,
 
Dat was nochtoe ongewonnen.
 
Enen sone van edelre connen
 
Hadde hi, die hiet Dagobrecht.
 
Dien hevet hi also berecht,
15
Dat hine beval in handen
 
Den getrouwen Pippine van Landen,
 
Karlemans sone van Aspengouwe,
 
Die vromech was ende getrouwe,
 
Entie dicken ter noot
20
Dede, dat hi hem bat ende geboot,
 
Dat hi hem leere ere ende scame,
 
Sulc alse coninge betame,
 
Ende settene gheweldichlike
 
Coninc te sine in Oesterike,
25
Daer Mets die hoeftstede af was.
 
Pippijn die bewant hem das,
 
Dat hi Dagobrechte den jongen
 
Onder dede ende sijn bedwongen
 
Kerstijn ende heidine, sine gebure,
30
Waest hem soete ofte sure,
 
So dat hine in corter achte
 
Te alsulker hoocheit brachte,
 
Dat voer hem in eneger wijs
 
En geen coninc gewan meerre prijs,
35
Van aelmoesne, van zachteden,
 
Van scoenheit, van hogen zeden,
 
Van gerechtechede in gedinghe.
 
Die kerke mindi sonderlinge:
 
So dat dorentore sijn rike
40
Der kerken stont aermelike,
 
Dedi emmer betren datte,
 
Ende oec van sijn selves scatte.
 
Die name van hem ente vrucht
 
Ginc wide, alse vlieget de lucht,
45
Ende levede in sijn rike
 
Alse Salomoen wilen vredelike.

Dagobrechts zeden. XI.

 
+ Maer alse coninc Lottaris staerf1),
 
Ende hem alt rike verwaerf
 
Vander Rone toter Nort zee,
 
Van Spaenyen ten Rine ende mee,
5
Volgede hi onnutten rade,
 
+ Ende hadde te siere schade,
 
Ghelijc heidinen keytiven,
 
Minne gheleit an vele wiven,
 
Daerne Puppijn omme schalt;
10
Dat hi bi naer sware ontgalt,
 
Want die coninc heeften begeven
 
Ende stont nauwe na sijn leven.
 
Maer Puppijn was stout ende vroet,
 
Ende es die hem nauwe hoet
15
Jegen die scalcheit vanden lieden,
 
Diene weder den coninc verrieden,
 
Hoe dat si[ne] in eneger vaert
 
Mochten vinden onbewaert;
19
Maer sine dorsten niet bestaen...2)
 
Oec scout dien coninc sente Amant,
 
Die doe bekeerde Vlaendren lant,
 
Dat hi hem so onwettelike helt.
 
Dagobrecht [es] die niet en telt
25
Up ne gheen castiement,
 
Maer hi ghebiet uut ende versent
 
Sente Amande uut sinen lande,
 
Ende beteech hem, dat hi hem scande
 
Anesprac ende overdaet,
30
Want hi hem lachterde sine mesdaet.
 
Doch, alse ghi hier na sult horen,
 
En bleef hi niet aldus verloren,
 
Hine bekeerde hem ende bekende
 
Kerstijnlike vore sinen ende,
35
Alse u die jeeste sal hier naer
 
Tellen ende maken claer.
 
Lotaris, diemen noemt groot,
 
Alsic u seide, die bleef doot,
 
Alse hij hadde ghedreghen crone
40
XLIIII jaer wel ende scone.
 
Dese balch eens up sinen sone
 
Dagobrechte, want die ghone
 
Hadde eenen sijns vader raetsman,
 
Die hem mesprijs leide an,
45
Doen slaen ende tsiere onwaerde
 
Thaer uutgetrocken vanden baerde;
 
So dat hij den vader ontsach,
 
Ende ontliep hem ende ontlach,
 
Buten der stede van Parijs,
50
In dat capellekijn sente Denijs,
 
Dat noch doe was aerm ende clene,
 
Ende hadde rente wel na ghene.
 
Alsene die vader daer wiste,
 
No met crachte noch met liste
55
Sone conde hire so naer comen,
 
Dat hine daer ute hadde genomen.
 
Doe hi die miracle sach,
 
Vergaf hi hem, daer hi lach,
 
Dat hij anden ridder mesdede,
60
Ende gaf hem vasten vrede.
 
Hier omme alse Dagobrecht
 
Coninc wart, alst was recht,
 
Naer Lottaris sijns vader doot,+
 
Dede hi deerste eere groot3),
65
Ende rentese van renten vrie,
 
Ende maecter oec ene abdie,
 
Ja tote Maersaelye indie stede,+
 
Indie tolle rente hise mede,
 
Ende makedse vri alle ghemeene,
70
Sonder onder den paues alleene.
 
Hier naer salmen, alse es recht,
 
Meer seggen van desen Dagobrecht.

Hoe Eraclius dolen began. XII.

 
+ Up Eraclius XVste jaer
 
So reet hi den Sarrasinen naer,
 
Ende dwancse anden Roemscen rike,
 
Die te voren ghemeenlike
5
Onder die Persiene waren;
 
Ende so waer hi wilde varen,
 
Hem was emmer de zege gereet.
 
Sidert hi up Cosdroe street,
 
Bleef hi algader met sinen here
10
Liggende int lant van over mere,
 
Ende dwanc an sine hande
 
Beede rike ende lande,
 
Die hem Cosdroe hadde ghenomen.
 
+ Doch es hi in dolingen comen:
45
Want Cyrin, bisscop van Alexandrie1),
 
Dien God selve vermalendie,
 
Ende Sergius, die patriaerc mede
 
Van Constantinoble die stede,
 
Verkeerden sinen heileghen zin,
20
Ende brochten hem dat in,
 
Dat Cristus ware van ere nature,
 
Niet God - al spreket de ware scrifture -,
 
So dat hi hem ane hem hilt
 
Ende staerekede dat met ghewilt.
25
+ Oec verkeerden hem therte sine
 
Ongeloveghe Jacobpine,
 
Dats ene secte, die seggen dat
 
(Over mere in meneger stat),
 
Dat sente Jacob, apostel ons Heren,
30
Haren vorders wilde leeren
 
Haer ghelove - maer si lieghen.
 
Si seggen in haer bedriegen,
 
Dat Cristus was Marien sone,
 
Ende soe maget bleef na tgone,
35
Maer niet en seggen si, dat hi God ware,
 
Ende hi te hemele voer openbare.
 
Bi desen ontreinde mede
 
Die keyser sine gelovelichede.
 
Eraclius, die eerst was goet,
40
Ende an sterren hem wel verstoet,
 
Hevet ane die sterren versien,
 
Dat sinen rike soude messcien,
 
Ende dat die lieden souden dorriden,
 
Die hem met rechte doen besniden.
45
Om dat te werne wijslike,
 
Ontboot hi in Vrancrike
 
Den coninc Dagobrechte,
 
Dat hi de Jueden van sinen rechte
 
Alle gemeenlike dopen dade,
50
Ofte verdreve sonder genade.
 
Maer dat was verlorne pine.
 
Hine peinsde niet om de Sarrasine,
 
Die hem oec besniden mede,+
 
Daer hem af quam donsalichede.
55
Want God, omme sijn ongeloven,+
 
Lietene sine vianden roven,
 
Ende gaf hem in elker zide
 
Onzeghe in allen stride;
 
Want die Sarrasine, die quamen
60
Van Abrahame ende Agar te samen,
 
Diemen heet Agarene,
 
Si namen hem Damasch al reene,
 
Surien entie heilege stede
 
Van Jherusalem namen si hem mede,
65
Met Hurimare haren here,
 
Entie Tuerken, die oec mere
 
Scade daden den Roemscen rike,
 
Met Mahumette sekerlike,
 
Haren prophete, diese vortbrachte,
70
Die was van Ysmaels geslachte.
 
Nu suldi horen hier gheset,
 
Wie hi was dese Mahumet.

Van Mahumette. XIII.

 
+ Mahumet was een man,
 
Die met comanscepe wan,
 
Die hi achter lande haelde,
 
Hier cochte ende hier betaelde.
5
Dicken voer hi sine vaert
 
Met kemelen te Egypten waert,
 
Ende was bekent in meneger stede
 
Met Jueden ende met Kerstinen mede,
 
Ende leerde mettem, alst sijn soude,
10
Die niewe wet ende die oude,
 
Dat hire wel af spreken conde,
 
Alst was te doene, ter meneger stonde.
 
Daertoe wart hi een toverare
 
Bekent, machtich ende mare.
15
Alse hi dus hadde ommegegaen,
 
Quam hi int lant van Cordes saen1),
 
Daer eene joncfrouwe was sonder man,
 
Die was geheten Cadigan.
 
Vor hare ondedi, dor hare waerde,
20
Sine specie, sine penewarde,
 
Die scone waren ende diere
 
Ende van meneger maniere,
 
So dat geent wijf in lanc so bet
 
Hare conscap heeft an hem geset,
25
Ende Mahumet gincse vrijen
 
Met scalcheit ende met toverien,
 
So dat hise in dole brochte,
 
Ende dede hare verstaen, alsi mochte,
 
Dat hi selve Messyas ware,
30
Daer die Jueden beiden nare.
 
Hier toe staerctene int bedriegen
 
Sijn toverie ende sijn liegen,
 
Want sine scalcheit die was groot;
 
So dat dese mare utescoot
35
Onder die Jueden harentaren,
 
Ende quamen met groten scaren,
 
Entie Sarrasinen mede,
 
Gelopen aldaer ter stede,
 
Alse volc, dat was in vare
40
+ Van dus sonderlinghere mare.
 
Doe begonsti daer ter stede
 
Nieuwe wette veinsen mede,
 
Ende brochte orconde menechfoude
 
Uter nieuwer wet ende uter oude.
45
Noch spreect Ysmaels geslachte
 
Vander wet die hi vortbrachte,
 
Ende lijen openbare das,
 
Dat hi hare wetbringere was.
 
Cadigan, dat dulle wijf,
50
Sach naervolgen den keytijf
 
Jueden ende heidine mede,
 
Ende peinsde, dat Gods mogenthede
 
In ghenen man hadde ghewesen,
 
Ende namene te manne na desen,
55
So dat Mahumet die lande
 
Daer gewan in sine hande.
 
Over een stic quamen daer na
 
Die lieden van Arabia,
 
Ende sijn mede an hem ghevallen,
60
So dat hi wart here van hem allen,
 
Ende hi oec mettem begonde,
 
Alstem tijt dochte ende stonde,
 
Te stridene up tlant van Persij,
 
Dattem langhe hilt harde vri.
65
Cadigan sach ene waerf wel,
 
Hoe Mahumet haer here vel2)
 
Vanden groten evele sere,
 
Ende soe droevede in lanc so mere,
 
Dat soe sulken onreinen man
70
In huwelike oint ghewan.
 
Maer Mahumet troestese ende sprac:
 
‘En es niet sulc ongemac,
 
Alse du wanes, daer ic af vel.
 
Het doet dinghel Gabriel,
75
Alse hi comet tote mie;
 
Want ic bem mensche: alsicken zie,
 
Sone mach mine vleschelijchede
 
Niet ghedoghen sine claerhede,
 
Ic en moet ter neder vallen.’
80
Twijf hilt hare an sijn callen,
 
Ende waende dat ware waerhede.
 
So waenden dArabiene mede,
 
Ende sijn geslachte de Ysmaliten;
 
Want men vant in ouden viten
85
Ende waende, dat God selve bevel
 
Sinen inghel Gabriel,
 
Hem te seggene sine wet,
 
Ende hise in brieve hadde gheset.

Vanden selven. XIIII.

 
+ Te desen dingen ledene dus
 
Een quaet moenc, hiet Sergius,
 
Die mesdede in sine abdie,
 
Ende wart gesteken uter paertije,
5
Ende altemale henen gedaen.
 
Dat was een moenc Nestoriaen:
 
Dats ene maniere van Kerstinen lieden,
 
Die de scrifture qualike bedieden,
 
Die niet en willen lijen das,
10
Dat Maria Gods moeder was,
 
+ Ende haer sone was mensce alleene,
 
Niet God ende mensche gemeene.
 
Dese Sergius was van onsen clerken
 
Verwaten vander Roemscher kerken.
15
Alse hi uten cloestre ran,
 
So quam dese onsaleghe man
 
In Mech, ende vant indien lande
 
Vole van gheloven twierande:
 
Heidine, die hadden afgode,
20
Ende Jueden metter wet ghebode.
 
Aldaer so vant hi Mahumet
 
Metten afgoden beslet,
 
Ende pijnde so vele ende riet,
 
Dat hi vanden afgoden sciet.
25
Daer naer so riet hi hem saen
 
Kerstijn te sine Nestoriaen,
 
Also dat hem Mahumet
 
Daer mede hem hevet beset,
 
Ende Sergius jongre was;
30
Die leerde hem ende las
 
Dat nieuwe testament ende doude,
 
Ende hi verstont, alse die woude
 
Leeren sulke dinc, die dochte,
 
Daer hi tfolc met bedriegen mochte.
35
Alse dit die Jueden versaghen,
 
Ontsagen si hem van sulkere plaghen,
 
Dat Mahumet bi sulken dinghe
 
Vray kerstijnheit ontfinghe,
 
Ende vruchten, datten Nestoriaen
40
Groot volc soude doen ontgaen;
 
Ende quamen van hem si drie
 
Tote Mahumette ende seiden: ‘Zie,
 
Wi willen dine jongren wesen.’
 
Doe so leerdi oec van desen
45
Vele vander ouder wet,
 
Dat in sinen bouc es gheset.
 
Sergius, die Nestoriaen,+
 
Die es in enen hole gegaen,
 
In een foreest, daer hi sat,
50
Daer hem Mahumet, dat hi at
 
Ende verterde, sendde ghenouch;
 
Ende alst dan was sijn gevouch,
 
Ginc Mahumet daer vroe ende spade,
 
Ende wrochte bi sinen rade.
55
Bi desen moenc Nestoriaen
 
Wart sijn bouc, die heet Alcoraen,
 
Daer sine wet in staet gescreven,
 
Eerst den Arabienen gegeven.

Van sinen groten viten. XV.

 
Alse Mahumet wart gheset+
 
Indie oude ende de niewe wet,
 
So ginc hi ter eerster wilen
 
Simpelen lantlieden ghilen,
5
Die wilt waren ende ongeleert,
 
Ende heveter vele an hem bekeert.
 
Doe tijddi over ene stont daer na
 
Ten volke van Arabia,
 
Ende seide: hi ware een prophete,+
10
Hem ghesent bi Gods gehete,
 
Ende thaerre salicheit geset,
 
Omme dat hi die oude wet,+
 
Die den Jueden was te zwaer,
 
Entie niewe wet daer naer,
15
Die den Kerstinen te swaer was mede,
 
So gevougelike sachten dede,
 
Dat si waren also sochte,
 
Dat mense wel ghedragen mochte,
 
Ende soudem tekene togen des,
20
Alse wilen dede Moyses;
 
So dat hi versamen dede
 
Tfolc teere sekerre stede,
 
Dat tfolc ghemeenlike vername,
 
Dat van Gode die bode quame.
25
Ende daer hi stont in sijn sermoen,
 
Ende sine worde soude ondoen,
 
Sach tfolc, datter wart bedrogen,
 
Dat eene duve quam gevlogen,
 
Die geleert was te sulker dinc,
30
Dat soe up sine scoudere sitten ginc,
 
Ende stac haren bec in sijn oren,
 
Ende lasere ute coren,
 
Dat hire selve in hadde gesteken,
 
Want hise uphilt met sulken treken.
35
Ende alsc die duve dat coren at,
 
Waenden die domme lieden dat,
 
Dat soe hem hadde brocht de wort,
 
Ende sulke dinc alse ter wet hort.
 
Oec so haddi enen stier geleert,
40
Dat so waer so hi hem bekeert,
 
Dat hi quam, daer hine vant,
 
Ende nam tetene van siere hant.
 
Dien haddi andie horne gecnocht
 
Sine wet ende heefse hem brocht,
45
Ghelijc of soe van hemelrike
 
Hem ware ghesent properlike.
 
Oec haddi begraven vate
 
Upten velde, buten der strate,
 
Daer hi wilde, te sulker stede,
50
Die hi vul melke ende honechs dede,
 
Ende seide: die sine wet ontfingen,
 
Si souden van erdschen dingen
 
Ghenouch hebben ende wesen sat.
 
Ende omme dat si souden geloven dat,
55
Dede hise graven indien stonden,
 
Daer si melc ende honech vonden,
 
Ende seide, dat dat lijctekijn warc.
 
Dus geloveden si harentare,
 
Die simpele liede, an sine tale,
60
Ende wilden dat wanen wale,
 
Dat hi van Gode die wet hem brachte.
 
Dit waren miraclen die hi wrachte.
 
Wie so noot hadde van goede,+
 
Of dor mesdaet van aermoede
65
Gerumet hadde sijn selves lant,
 
Entie hi staerc ende dapper vant,
 
Of scalc van zinne, die trac hi an,
 
Ende sendedse in rove dan,
 
Ende dede roven ende morden,
70
Met sire hulpen, met sinen worden.
 
Dicken verloes hi ende wan,+
 
So dat hi eens quam tsinen man,+
 
Die hem sine liere afsneet1)
 
Ende dedem mede alsulc leet,
75
Dat hi hem sine tande brac,
 
Doch dat hine metten live wech stac.
 
Welken tijt so hi quam in pinen,+
 
So belovede hij den sinen,
 
Dat hi hem soude na dit leven
80
Betren wille ghenouch geven:
 
Scone hovinghe ende ander lijf,
 
Ende drinken ende scone wijf.
 
Dus quam hi up met deser vrese,
 
Van aermen verstotene weese,
85
Die sident wart here groot,
 
Eer hi quam ter quader doot.
 
Doch haddene al sine maghe leet,
 
Want si wisten dat ghereet,
 
Dat hi en geen prophete ware,
90
Maer ghilerre ende mordenarc.

Van sinen zeden. XVI.

 
Int beghin, alse hi hem hiet+
 
Prophete, soe en liet hijs niet2)
 
Hine nam enen kemel enen man,
 
Dien hi eerst predeken began.
5
Sijn begin dat was dus swaer,
 
Doch haddi LIII jaer.
 
Die van Mech haddene onwaert,
 
Want si kenden sinen aert.
 
Alse hi daer quam die keytijf,
10
Hoeden si XL sijn lijf.
 
Sine quaetheit ende sine mort
 
Ware te lanc te bringene vort,
 
Want hi al storte menschen bloet,
 
Ende hi lieden nam haer goet.
15
Hier up wakedi ende lach,
 
Ende pijndem oec nacht ende dach.
 
+ Nochtan dedi ander verdriet;
 
Want wie hem dese mort ontriet,
 
Of diene begreep van eneger dinc,
20
Daer en halp en gheen verdinc,
 
Hine morderdene of dedene slaen,
 
So waer hine conde begaen,
 
Waest slapende, so hoe dat was:
 
Hine scaemde hem niet das.
25
+ Oec was hi van sinen live
 
Onghier up alle wive,
 
So dat hi in sire scrifturen
 
Beroemde der onreenre naturen,
 
Dat hi alleene hadde daer an
30
Die macht wel van XL man,
 
Ende seide sine genouchte ware
 
In sconen wiven openbare,
 
Ende in cruden die wel roken.
 
Dit sijn dorpre propheten sproken.
35
Ende oec van sinen sconen wiven1)
 
Liet hi andre man up haer cliven:
 
So lettel achtes die keytijf,
 
Ende seide: ‘Men vint genouch wijf,
 
+ Ende dat ennes gheen wijs man,
40
Diere te vele sins leghet an.’
 
Sidert seide hi in sinen Alcoraen,
 
Dattem God dede verstaen,
 
Dat si der dinc ontsculdich ware.
 
Doch so looch hi openbare.
45
Hij seide, dat hi verstont wale+
 
Der wulven enter beesten tale.
 
Dit waren sonder redene wort.
 
Oec ontginc hi eens eere mort:+
 
Ene Jodinne gaf hem tetene,
50
Ende soe en dede hem niet te wetene,
 
Dat die arst was ghevenijnt,
 
Want soene te dodene pijnt.
 
Hi warts bi sire scalcheit geware,
 
Dat gheent scaep ghevenijnt ware,
55
Ende lieter sinen geselle af eten,
 
Die staerf, aldaer hi was geseten.
 
Daer af maecti roemsch genouch,
 
Ende seide, dat vanden scape dbouch2)
 
Hem hadde geseit: ‘Com niet an mi,
60
Want ic sere gevenijnt si.’
 
Oft waer was dat hi horde dit wort,
 
Waer omme en heefse el niemen gehort,
 
Ende twine haddi sinen vrient benomen,
 
Dat hire niet an ware comen?
65
Dese valsche prophete Mahumet+
 
Hevet in sinen Alcoraen gheset:
 
‘In bem niet ter werelt ghesent,
 
Datmen mi bi miraclen kent,
 
Maer ic bem gesent metten zwerde,
70
Wie dat maect onwerde
 
Tontfane dat ic bescrive,
 
Datmenne doe vanden live.’
 
Gherechter wijf haddi in sijn leven+
 
XV edele, hevet men bescreven,
75
Onder heidine ende Jodinnen,
 
Ende twee onnedele te siere minnen,
 
Ende alsonder, nacht ende dach,
 
Van anderen amien sijn bejach.

Hoe hi tlant van Persi wan. XVII.

 
Het es scame van desen dief+
 
Te telne eenen langen brief;
 
Maer dese onwettege tyrant
 
Destruweerde Persen lant,
5
So grote macht haddi te samen.
 
Die Persiene [die] dicken quamen,
 
Enten Romeinen namen tlant,
 
Hadden, alsict bescreven vant,
 
Enen coninc, die Hormisda hiet;
10
Een jaer regneerdi ende el niet.
 
Mahumet haddem gedaen
 
Scade groot, sijn volc gevaen,
 
Ende ghedestruweert sijn lant:
 
Hi brochte mettem menegen viant.
15
Mahumet die moet al waghen,
 
Ende was scalc van sinen dagen,
 
Ende vacht uptie Persiene
 
Met vordeele, want hi hadt onsiene.
 
+ Die mindere menechte waren de sine,
20
Ende dat waren die Sarrasine.
 
Hormisda verloes dat velt
 
Ende alt lantscap dat hi helt
 
Mogendelike entie conincs crone.
 
Daer endde dorperlike ende onscone
25
Dat rike van Percen, dat menech jaer
 
Sinen ommesaten was zwaer,
 
Entie Persiene leerden tsine
 
Bedwongen onder die Sarrasine,
 
Dat si te voren harde lange
30
Hadden ghehat in bedwange.
 
Dit was, alsemen vint vorwaer,
 
In Eraclius XXste jaer.
 
Daer wart geminct tRoemsce rike
 
Bi Mahumette jammerlike.
35
Sine valsche dorperheden
 
Ende sine grote onmenscelicheden
 
Ware te telne te swaer.
 
+ Hi levede LIII jaer1),
 
Ende viel in enen evele groot,
40
So dat hi geware wart der doot,
 
Ende hiet, alse hi doot laghe,
 
Datmenne wachte III daghe,
 
Want men soudene halen scone
 
Ten derden dage inden trone.
45
Maer als hem devel ginc bet in,
 
So verloos hij sinen zin,
 
Ende staerf, alse hi ziec lach,
 
Up sinen XIIIIsten dach.
 
Sijn lachame hief hem groot2),
50
Ende hem cromde metter doot
 
Sijn mindste vinger achter waert.
 
Sine vrient hebbene bewaert
 
Drie daghe naer sijn beheet,
 
Ende gewasschen ende gecleet.
55
Hij staerf upten Maendach4):
 
Tote des Woensdages hi lach,
 
Test avont was, dien dach lanc4),
 
Ende so lanc so meer hi stanc.
 
Die gene die wachten sine upvaert,
60
Worden met torne verswaert,
 
Ende worpene henen al naect;
 
Cume was hem een graf gemaect,
 
Daerne sijns oems sone in dalf.
 
Sine quaetheit scrivic niet half,
65
Want mi verdrietes, soe was so groot.
 
Dus bleef die valsce prophete doot,
 
Daer die Sarrasine af roemen
 
Dat hi hem van Gode es comen.

Van Mahumets wet. XVIII.

 
Een deel hort van sire wet,
 
Die biden duvel was geset,
 
Sonder redene ende genaden,
 
Vul van dorperlikere daden.
5
Omme dat indie oude wet+
 
Besnidenesse was geset,
 
So wildi hare volgen indien,
 
Datmen wanen mochte ende sien,
 
Dat hi van Abrahame ware comen,
10
Die eerst besnidenesse heeft genomen.+
 
So was hi oec van bastaerdien,
 
Van Ysmaels sone siere amien.
 
Dies gheboot hi, datmen besnede
 
Die lieden van sire wet mede,
15
In sinen bouc Alcoraen,
 
Daer alle sine gebode in staen;
 
+ Ende seide al openbare,
 
Dat sine wet so heilech ware,
 
Dat no duvel no mensce vulbrochte,
20
Datmen sulke wet ghewrochte.
 
Haddemense up enen berch geleit,
 
Die berch hadde gebogen gereit
 
Ende gheneghen siere wet.
 
Dus sulke boerden sijn gheset
25
In sinen bouke den Alcoraen.
 
+ Oec so seidi sonder waen,
 
Eer die werelt wart verheven,
 
Dat Mahumets name stont bescreven
 
Inden troen van hemelrike.
30
Dit es truffe sekerlike.
 
+ Ende omme datmen in kerstijnhede
 
Vastens pleget ende doen gebede,
 
Hevet hij tijt van vastene geset,
 
Ende oec van te doene gebet,
35
Ende welken tijt si hem sullen dwaen:
 
Al staet in sinen Alcoraen.
 
+ Swijnijn vleesch verboot hi mede,
 
Ende al omme der Jueden zede;
 
Ende hi gaf orlof elken man,
40
Alse hi wilde, dochtem goet dan,
 
Dat hi van sinen wive sciede:
 
Maer datmen dien man verbiede,
 
Dat hire hem niet kere weder an,
 
Eer soe neemt enen anderen man1).
45
+ Sijn paradijs dat hi bescrivet,
 
Daer sijn volc in geërvet blivet,
 
Dans niet dan eten ende drinken,
 
Ende euwelike in luxurie stinken.
 
+ Sine helle die hi bescrivet,
50
Daer hi seghet dat al in blivet,
 
Die sine wet niet willen ontfaen,
 
Dats euwelike brant sonder waen,
 
Ende bitter spise van enen bome,
 
Dien hi Assatum heet, alsict gome2),
55
Daer nie scrifture omme peinsde,
 
Dan Mahumet, die de name veinsde.
 
Met deser truffen, met derre ghile,
 
Ghinc hi omme toter wile,
 
Dat hi staerf sonder gelove,
60
Ende met morde ende met rove
 
Versament hadde een groot diet;
 
Want hi elken gebruken liet.
 
Dese duvel scorde jammerlike
 
In sijn incomen Eraclius rike,
65
Alsic indie ystorie hier naer
 
U seggen sal al openbaer.

Hoe Eraclius began sneven. XIX.

 
In Eraclius XXIste jaer+
 
So rees een orloge swaer
 
Tusscen Romeine ende Sarrasine,+
 
Die onder hem plagen te sine.
5
Die redene quam bi deser dinc:
 
Een spadoen, die ghinder ginc,
 
Enten ridderen sine cledere gaf,
 
Alse die verleent was daer af,
 
Alse die heidine ridderen quamen,
10
Ende cledere hieschen ende namen,
 
Naer haer recht, na haer doen,
 
Doe sprac aldus die spadoen
 
Onwerdelike in sinen dinghen:
 
‘Mijn here en caent niet vulbringen,
15
Dat hi sine ridders te tijt cleet.
 
Wat ongevalle ende wat leet
 
Legeter ane nu ter stonde
 
Te cledene dese heidine honde4)?’
 
Die Sarrasine bolgen te handen,
20
Beede van torne ende van scanden,
 
Die hem sprac die spadoen.
 
Anders ne weten si wat doen,
 
Dan elc voer onder die sine,
 
Ende brochte daer toe die Sarrasine,
25
Dat si, omme die scande wreken,
 
Den Roemscen rike gaen ontbreken,
 
Ende gingen vechten ende striden
 
Uptie Romeine tien tiden.
 
Die Romeine werden hem wale,
30
Want si hem drie ammirale
 
Afsloughen inden wighe.
 
Doe rees die nijt met groten prige,
 
Entie Sarrasine vochten
 
Emmertoe, alsijt vermochten.
35
+ In desen tiden so ghevel
 
Binnen Vranckerike also wel,
 
Dat die coninc Dagobrecht1)
 
Bekende oec sijn onrecht,
 
Dat hi Puppine hadde verstoten,
40
Den besten van sinen genoten,
 
Ende heeftene weder genomen
 
Te sinen rade, te siere vromen.
 
Sine amien liet hi varen,
 
Ende hiltem kerstijnlijc te waren,
45
Ende bat Gode omme enen sone.
 
God die gaf hem naer tgone
 
Enen sone; daer na hi sande
 
Omden goeden sente Amande,
 
Die weder oec te hove quam,
50
Entie coninc, alse hijt vernam,
 
Viel hem te voeten ende bat genaden
 
Van alsulken mesdaden,
 
Alse hi them waert hadde gedaen,
 
Dat hijt hem vergave saen,
55
Ende sinen sone kerstijn dede.
 
Sente Amant horde de bede,
 
Ende doepte tkint na kerstijn recht,
 
Ende hiet bi namen Segebrecht.
 
Ende alse daer antworde gebrac,
60
Geent kint antworde ende sprac,
 
Ende antworde: ‘Amen!’ sonder sage,
 
Doet en hadde maer XL daghe.
 
+ Ende tien tiden wart Amant
 
Jeghen sinen wille te hant
65
Bisscop van Tongre ende van Trecht,
 
Dat up die Mase staet recht,
 
Daer hi III jaer sat met cren,
 
Ende predecte dat wort ons Heren.

Hoe Eraclius Surien verloos. XX.

 
In Eraclius XXIIIste jaer2)+
 
So wart echt orloge zwaer
 
Tusscen de Romeine ende Sarrasine,
 
Dat die keyser entie sine
5
Niene mochte wel geherden,
 
Hine vluchte siere verden.
 
Dat cruce ons Heren, dat hi wan
 
Up Cosdroe den stouten man,
 
Van Jherusalem omden onvrede,
10
Te Constantinoble indie stede,
 
Int jaer ons Heren VIC ende sesse
 
Ende XXX, spreect die ware lesse.
 
Sidert geviel daer naer,+
 
Alsemen screef ons Heren jaer
15
M.CC.XL ende sevene,
 
Dat Loduwijc van goeden levene,
 
Die coninc was in Vrankerike
 
Ende vocr Thunus staerf kerstijnlike,
 
Een groot deel des crucen gewan,
20
Ende dat brochte die heilege man
 
Te Parijs in sine capelle.
 
Omme dat Eraclius gesclle+
 
Vanden ongelove was,
 
So jonste hem onse Here das
25
Dat hi verloos ongevalichlike
 
Vele vanden Roemschen rike;
 
Want hem wonnen af dorperlike,
 
Omme dat sinc mesdaet blike,
 
Die Sarrasinen tlant van Surien,
30
Ende wonnen met haerre partien
 
Antyochen ende Jherusalem,
 
Ende alt lant daer up hem,
 
Dat daer over mere lach;
 
Ende tote noch an desen dach
35
Sone waest noit sint bedwongen,
 
Noch onderhorich der Roemscher tongen,
 
Also alst te voren was.
 
Bidi so wachtem elc man das.
 
Hens man seker dat hi goet blive
40
Voer dat ende van sinen live,
 
God en hebs hem sonder waen
 
Selve sekerheit ghedaen.
 
Dese Eraclius, daer God dor dede
 
Ende oec onse Vrouwe mede
45
So menege miracle scone,
 
Ende die onder skeysers crone
 
So menegen edelen zege vacht,
 
Ende so vele eren hadde gewracht
 
An te haelne dat cruce ons Heren,
50
Soudem ane ongelove keren:
 
Dat was jammer alte groot.
 
+ Hi bleef in ongelove doot
 
Ende es vanden watre bleven1).
 
+ In sinen tiden ende naer sijn leven
55
Crancte sere jammerlike
 
Al omme ende omme tRoemsce rike.
 
In sijn XXIIIIste jaer
 
Daden scade ende toren zwaer
 
Die Wester Goten den Romeinen,
60
Want si in Spaenyen ontreinen2)
 
Die cracht vanden Roemscen rike,
 
Ende wonnent hem af gemeenlike
 
Met Sisibadus haren here,
 
Die kerstijn was te prisene sere,
65
Ende maecte kerstijn daer de Jueden,
 
Ende maecte lammere daer van rueden,
 
In sijn rike aldore weder,
 
Ende warp hare wet ter neder.
 
Dese was een vromech here
70
Ende te prisene wel sere,
 
Want hi die kerstine wel helt
 
Onbesmet met sire ghewelt.

Van sente Oswalden. XXI.

 
In desen tiden ende tesen stonden+
 
So wille die wise Beda orconden,
 
Dat Oswalt van Nortumberlant
 
Hadde die crone in sire hant;
5
Een heilech coninc, alsemen telt,
 
Die de mogenthede helt
 
Over volc van vier manieren,
 
Want tlant was gedeelt in vieren:
 
Hi hadde onder die crone sine
10
Scotten ende Poitevine,
 
Ingelsche ende Bertoene4).
 
Menegen wijch plach hi te doene,
 
Daer hi verwan met rechter beden
 
Sine vianden upter stede.
15
Dystorie van Bertaenyen seghet,
 
Daer vele in bescreven leget,
 
Dat in coninc Oswals tiden
 
Up hem quam vechten ende striden
 
Cadewalle der Bertoenen here,
20
Ende hi up hem vacht so sere,
 
Dat hi up hem wan dat velt,
 
Ende regneerde met gewelt
 
Uptie Bertoene XLVIII jaer;
 
Ende alse hi doot was, namen daer naer
25
Die Bertoene sinen lachame,
 
Ende goten een beelde bequame
 
Van copere, dat si so begaden,
 
Dat sire sinen lachame in daden.
 
Doe setten sine dor sine waerde
30
Up enen mettalinen paerde,
 
Ende setten vort oec dat
 
Te Lonnen inde grote stat,
 
Up ene porte, rechts als een wonder.
 
Ene capelle maecten sire onder,
35
Daer men Gode in dienen mochte,
 
Ende daermen Gods in gedochte.
 
Dat daden si in diere gebare
 
Dat hi dIngelsce Sasse ware4).
 
In desen tiden quam Adriaen,
40
Dien geleert hadde Columbaen,
 
+ Ute Scollant in Ingelant,
 
Ende wart mare ende bekant1).
 
Elynant scrijft van hem wale,
 
Dat doe dese in Scotscher tale
45
Predecte dat wort ons Heren,
 
Ende hi dInghelsche wilde leeren,
 
Dat Oswalt selve upstont gereet,
 
Die coninc, cierlike ghecleet,
 
Ende brocht in Ingelscer talen vort,
50
Datmen in Scots hadde gehort;
 
Ende dat die selve Oswalt plach,
 
Alse hi daerme liede sach,
 
Dat hi hem sine spise ontrac,
 
Omme den aermen te doene gemac.
55
Tien tiden waren in Vrankerike2)
 
Heileghe lieden sonder ghelike:
 
Dats sente Loy, die daer te voren
 
Met Lottarise was vercoren,
 
Entie broedere mede also,
60
Ado, Rade ende Dado,
 
Daer sente Loy van sire ervachtichede
 
Eenen cloester maken dede,
 
Daermen af seggen sal hier naer.
 
Sente Loy maecte vorwaer
65
Tote Parijs indie stede
 
Oec eene abdie mede,
 
+ Daer hi sente Aurea in sette
 
Abbedesse te sine bi wette
 
Over CCC joncvrouwen fine,
70
Die dor Gode dede menege pine,
 
Daer God oec omme dede
 
Menege scone wonderlichede.
 
Eens so quam hare mare,
 
Dat hare slutersse doot ware,
75
Ende soe die slotele so vaste helt,
 
Men constse genemen met gere gewelt.
 
Doe quam dabedesse dare,
 
Daer dander lach up die bare
 
Ende III daghe hadde doot gewesen,
80
Ende seide: ‘Zuster! antwort na desen.
 
Waer sijn die slotele? waer es echt
 
Die dinc die ghi hebt berecht?’
 
Te hant so ontfinc soe tleven,
 
Ende hevet rekeninge gegeven
85
Van haren dingen daer ter stede,
 
Ende gaf die slotelen mede,
 
Ende lach neder metter vaert,
 
Ende voer ter rusten waert.
 
Ander menech wonder groot
90
Gheviel hare na hare doot,
 
Ende oec mede na4) haer leven,
 
Dat van mi es onbescreven.

Van sente Amande. XXII.

 
In desen tiden sente Amant4)+,
 
Alse hi gehouden hadde in hant
 
Dat bisscopdoem van Tongerne de stede
 
Ende van Tricht uptie Mase mede
5
III jaer, so vernam hi wel,
 
Dat sijn castien niene bevel
 
Dien vanden lande ende sijt onwerden.+
 
Doe voer hi henen sire verden
 
In anderen vremden lande castijen.
10
Sijn bisscopdoem, hoerwi lijen,
 
Beval hi eenen, die Landoalt hiet,
 
Dien hi in siere steden liet,
 
Alse erdsch priester over de sine.
 
Dese Landoalt plach eerst tsine
15
Sijn jongre, ende was een man gerecht.
 
Mettem woende sente Lambrecht,
 
Die doe was een jongelinc
 
Ende alle doghet anevinc,
 
Eens edels mans sone, die Aper hiet,
20
Diene daer te leerne liet,
 
Die sidert bisscop ende martelare
 
Wart, alse staet hier narc.

Van sente Arnoude van Mes. XXIII.

 
+ Oec in des Eraclius tiden1),
 
Daer wi die redene af overliden,
 
Was sente Arnout raet van hove,
 
Doverste ende van groten love,
5
Puppijns gheselle van Landen,
 
Die Vranckerike hadde in handen,
 
In Lottaris tiden ende echt
 
Onder den coninc Dagobrecht.
 
Sente Arnout, alse wijt horen,
10
Was neven Vlaenderen geboren,
 
Ende hertoge daer over Scelt.
 
Angijs sijn sone, diet na hem helt,
 
Dat lant, alse wi horen seggen,
 
Nam Pippijns dochter te wive, vrouwe Beggen,
15
Sente Geertruden zuster der maget,
 
Daer men hier na af gewaget.
 
Dese Arnout liet kinder ende wijf,
 
Ende wart eencedel ende keytijf,
 
Omme den loen van onsen Here.
20
Daer na coesmen te groter eere
 
Bisscop te Mets indie stede,
 
Daer hi vele vromen dede.
 
Den aermen was hi sere sochte;
 
Hem selven, so hi meest mochte,
25
Ontrac hi spise ende dranc;
 
Ene hare drouch hi, al was hi cranc,
 
+ Ende doepte eenen lazersen man;
 
Alse hi kerstijndoem ghewan,
 
Wart hi ghesont in ziele, in live,
30
Die te voren was keytive.
 
+ Vor sine doot, alst was in scine,
 
Trac hi weder ter wostine,
 
Daer hi sinen ende in dede,
 
In uutnemender heilechede.
35
Van danen was hi oec na dat+
 
Brocht te Mets weder in de stat,
 
Ende in ene kerke daer geleget,
 
Diemen tsente Arnouts thetene pleget.
 
Dese sente Arnout hadde enen sone,
40
Clodolf was genant de ghone2),
 
Die bisscop sint van Trieren waert,
 
Ende volgede sijns vader aert
 
In uutnemendere heilechede;
 
Ende Doda sijn moeder mede,+
45
Sente Arnouts wijf, wart clusennesse
 
Te Trieren, daer soe ons Heren lesse
 
Dicken heilechliken las,
 
Alse die goet van dogeden was.

Heraclius doot ende ander dinc4). XXIIII.

 
Eraclius, alsic eerst seide,+
 
Staerf in groter onsalicheide,
 
Alse hi XXX jaer hadde gewesen
 
Keyser, alse wi van hem lesen,
5
Ende sijn sone Constantijn
 
Wart keyser; - het moeste sijn,
 
Dat hi IIII maent niet en besat,
 
Want sijn stiefmoeder benam hem dat,
 
Die hiet Martina, die valsce quade,
10
Bi Pyreus des patriaercs rade,
 
Want soe vergavene met venine.
 
Doe wart soe met dusdaenre pine
 
Keyserinne, al waest niet scone,
 
Met haren sone Eraclone;
15
Maer dat dat onlanghe was,
 
Want den rike vernoijede das,
 
Ende men sneet hare af die tonge.
 
Haer sone Eraclon die jonge
 
Sneetmen den nese af, ende in ellenden
20
Dede mense beede versenden;
 
Ende Constant, die oec heet Constantijn,
 
Sijn sone die staerf omme tfenijn1),
 
Wart keyser naer den oudervader,
 
Ende waest met onneren algader
25
XXVI jaer met lettel eeren.
 
Hi begans int jaer ons Heren
 
VIC XL ende drie.
 
Na hem quam cume argers ie.
 
In sijn eerste jaer wart doot geslegen
30
Sente Oswalt, daer hem quam jeghen2)
 
Penda, die coninc der Bertoene,
 
Die hem was viant in allen doene.
 
Van hem scrivet Elynant,
 
Dat noch sine rechter hant,
35
Die der kerken vele goets gaf,
 
Metten aerme geslegen af,
 
Metter huut gheel noch es,
 
Alse die lachame algader des
 
Te pulvere es worden nu ter ure,
40
Na die menscelike nature;
 
Want alsene Penda hadde verslagen,
 
Hinc hine, alse vianden plaghen,
 
Hovet ende aerm ane enen stake,
 
Alse in sonderlinger wrake.
45
Oswijn, sijn broeder, haelde de lede,
 
Diese in een vat sluten dede,
 
Ende brachtse te Brembramborch4) na dien,
 
Daer mense noch al gheel mach sien.
 
Te Durem, seitmen, daers sijn hovet4),
50
Daer haeltmen bate, des gelovet.
 
Die stake, daer Penda verwoet
 
Sine lede ane hinc bebloet,
 
Hevet menegen gestaen in staden,
 
Die met evele was verladen,
55
Die dwater dranc daer men in dwouch5).
 
Andere miraclen ghenouch
 
+ Hevet hi gedaen; - sijn broeder Oswijn
 
Ontfinc dat conincrike sijn.

Van Mahumets nacomelinge. XXV.

 
+ Nu was tlant van overmere
 
Al verloren sonder were,
 
Sijnt dat Eraclius in sijn leven
 
Uten lande was verdreven,
5
Ende Mahumet was verstorven.
 
Ende naer hem hadde trike verworven
 
Ebubert, een sijn compaen,
 
Diet III jaer hilt, hebben wi verstaen.
 
Na Ebuberte so quam int rike,
10
Met scalcheit behendelike,
 
Haudumar ende was here
 
XII jaer ende nemmere.
 
Men vint lesende van hem,
 
Dat hi in Jherusalem,
15
Ter stat daer in ouden doene
 
Die tempel stoet van Salomoene,
 
Hem eenen tempel setten dede,
 
Maer tfondament hilt ghene stede,
 
Ende gheleet al vander stat.
20
Daer rieden hem die Jueden dat,
 
Dat hi soude doen gheheeten,
 
Dat cruce, dat te Mont Calveten
 
Boven stonde, te doene af saen,
 
So soude sijn gestichte staen.
25
Haudumar doet sijn covent.
 
Vort meer so stont sijn fondament.
 
Doe maecti sinen tempel vort,
 
Die daer noch staet indie port,
 
Ende heet Salomoens tempel heden,
30
Daer noch die heidine anebeden.
 
Noch doe regneerde in Vrancrike6+
 
Dagobrecht gheweldechlike,
 
Die gewonnen hadde twee sone:
 
Deen hiet Zegebrecht, enten gonen
35
Waest dien doepte sente Amant,
 
Ende ‘Amen!’ antworde te hant,
 
Daer dandere tontide zweghen.
 
Dien sone heefti toegedreghen
 
Den getrouwen Puppine van Landen,
40
Ende bevaelne in sinen handen,
 
Want hi sine trouwe proevede,
 
Doe hi kint was ende hijs behoevede,
 
Ende beval hem metten sone
 
Al Oesterike ende alt gone,
45
Dat Mets toehort der riker stat,
 
Daer hi ins vaders tiden sat,
 
Dats vander Mase tote over Rijn.
 
Puppijn nam indie handen sijn
 
Den jongelinc ende brochtene scone
50
In Oesterike up toter crone.
 
Noch enen sone Dagobrecht lict,
 
Die Clodoveus bi namen hiet.
 
Dien achti te latene te lone
 
Naer hem die Vrancsche coninc crone.
55
Ende alse Dagobrecht XIIII jaer,
 
In groten vreden ende sonder vaer,
 
+ Coninc hadde gesijn in Vrancrike,
 
In Bourgoenyen, in Oesterike,
 
Ende gheseten, bleef hi doot
60
Te sente Denijs, daer in rijcheit groot
 
Van hem bleef ende vele haven.
 
Aldaer so wart hi begraven,
 
Ende was deerste, alsict versach,
 
Vrancsch coninc van diere lach.
65
+ Een heilech man was die vorsach
 
Van hem ditte, daer hi lach,
 
Datmen sine ziele brochte
 
Te Gods vonnesse, alsem dochte,
 
Daer vele clagen over hem quam1)
70
Vanden heilegen, daer hi nam
 
Der kerken goet, dattem toehorde.
 
Doe wildene met dien worde
 
Die duvel trecken indie helle,
 
Maer sente Denijs ende sijn geselle
75
Sente Mauricis si verbaden,
 
So dat hi daer vant genaden,
 
Want dat hi eerde die twee
 
In sinen live dan dandre mee.
 
Dit was, lesen wi voer waer,
80
In des Constantijns ander jaer.

Wat in Constants tiden ghevel. XXVI.

 
In des keysers derde jaer+
 
So wart bisscop over waer
 
Sente Remakel te Maestrecht,
 
Dat sente Amant teerst hadde berecht.
5
Tien tiden was Iccen broeder,
 
Pippijns wijf, sente Gertruden moeder,
 
Rodoaut bisscop van Triere,
 
Een man van heilegher maniere,
 
Ende sijn zuster Severa mede
10
Was abdesse daer indie stede,
 
Van levene ene heilege vrouwe:
 
Dies geniet soe nu der trouwe.
 
Int vierde jaer van Constantijn
 
Quam toten fellen Sarrasijn
15
Haudumare een Persien,
 
Ende hi gheliet hem in dien
 
Oft hine anebeden woude;
 
Ende alse hi hem nygen soude,
 
Stac hi hem inden buuc een swaert,
20
Daer hi af staerf metter vaert.
 
Dies waren droeve die Sarrasine,+
 
Ende namen indie stede sine
 
Enen coninc hiet Houtinem;
 
X jaer regneerde hi achter hem.
25
Int vijfte jaer dat Constantijn+
 
Keyser ende here hadde gesijn,
 
Was sente Fursijn sere becant
 
Over heilech in Yrlant,
 
Die quam over in Vrancrike;
30
Ende na hem quamen dies gelike
 
Sine twee broedere, daer deen Folliaen
 
Af hiet ende dander Vulcaen2),
 
Die worden bekent in Gallen,
 
Daermen kent onder hem allen,
35
Heilech ende goet van live fijn.
 
Sijn broeder sente Fursijn+
 
Was van kinde up gheleert+
 
Van volke, dattem an Gode keert,
 
Onder moenken ende papen mede,
40
Daer menne lettren leeren dede,
 
Also alse God voerdien
 
Voeracht hadde ende voersien,
 
Ende wart in sijn selves lant
 
Een predicare wide becant,
45
So dat, daer hi eens predeken ginc,
 
Eene ziechede hem bevinc,
 
Dat hi keerde tes vaders wone,
 
Omme te plegene sire gewone.
 
Alse hi sijns vaders huus was bi
50
(Al lesende zalme so ginc hi),
 
Daer quam hem ane ene deemsterhede,
 
Dat hi staende bleef daer mede.
 
Doe dochti recht wesen doot,
 
Ende wart al dor die noot
55
Ten naesten huse daer gedragen
 
Vanden gheenen die sijns plagen.
 
Daer sach hi vier hande comen1),
 
Diene hebben upgenomen
 
In beden ziden, die mettem vlogen
60
Metten vloghelen ten hoghen.
 
Dies gelike gescepen mede
 
Sach hi alse in ene deemsterhede.
 
Daer na, alse hi die twee sach,
 
Diene drongen van daer hi lach,
65
Sach hi den derden ingel mede,
 
Diene drouch aldaer ter stede
 
Met enen witten scilde sire vacrde,
 
Ende voer gewapijnt met enen swaerde.
 
Dese drie waren even claer,
70
Ende zongen dit versekijn daer:
 
‘Die heileghe die sullen varen
 
Van dogeden in dogeden te waren.’
 
Doe hordi enen anderen zanc
 
Van ingelen, onbekent ende lanc.
75
Doe sprac een ingel van gere scaren
 
Ten anderen, diere quamen gevaren,
 
Dat menne ten lichame soude leden.
 
Furcine was onbequame dat sceden
 
Vanden ingelen ende ware
80
Gherne bleven in haer schare,
 
Maer dingel seide: ‘Wi keren te di,
 
Alse dine sorghe vuldaen si.’
 
Saen die ziele dat vleesch an nam,
 
Ende en wiste hoe soere in quam.

Van sente Fursine van Perone. XXVII.

 
Alse Furcijn dus wart genesen,+
 
Sach hi droeve omtrent hem wesen
 
Sine vrient ende hem beclagen,
 
So dat hi hem bat toedraghen
5
Gods lachame, dien hi ontfinc.
 
Twee dage bleef hi in dese dinc,
 
Siec ende van lachamen cranc,
 
Ende peinsde omden heilegen zanc.
 
Des derds dages omtrent midnacht
10
Leget hi vroilike ende wacht
 
Ons Heren ghenaden groot,+
 
Ende wart ontbonden in die doot.
 
Hem dochte rechts of hi sliepe,+
 
Ende men oec totem riepe
15
Met swaren worden over luut,
 
Datmenne soude driven uut.
 
Alse hi die ogen hevet ondaen,
 
Sach hi el niemene bi hem staen,
 
Dan deerste twee inglen an elke zide,
20
Enten derden gereet ten stride,
 
Die stont ten hovede metten swaerde,
 
Entie duvel die mesbaerde,
 
Alse hine dragen sach sire vaerden.
 
Daer sach Furcijn ander waerden
25
Een swart zwerc ter luchter zide,
 
Ende duvelen gereet ten stride,
 
Die vaste scoten te hem waert;
 
Maer daer bescuddene metter vaert
 
Met sinen schilde dinghel ons Heren.
30
Daer sach Furcijn voer hem keren
 
Een einselijc vier ontsteken al,
 
Ende onder hem een sere swart dal.
 
Dat vier nakede te hem waert.
 
Dingel sprac: ‘Wes niet vervaert;
35
Want dattu niene heves ontsteken,
 
Dat en mach an di niet wreken.’
 
Doe voer die inghel der dure;
 
Ghelijc alst ware tusscen twee mure,
 
So sciet hi dat vier ontwee,
40
Dattem en scaedde min no mee,
 
Nochtanne datter binnen waren
 
Vele duvelen met haren scaren.
 
Een duvel wrougedene ende sprac:
 
‘Hi nam ghiften ende ghemac
45
Van sulken dient qualike wan.’
 
Doe antworde dingel: ‘Wattan?
 
Hi waende naer sijn verstaen,
 
Dat hi beteringhe hadde gedaen.’
 
Doch moeste dordeel voer Gode.
50
Daer wart Furcijn uut alre node
 
Quite ghewijst ende vri.
 
Voert ter bliscap so voer hi,
 
Daer hi vele heileghe sach,
 
Diene kenden updien dach,
55
Entie vreese vanden vianden
 
Ende vandien viere verginc te handen.
 
Ten lesten sach hi ende bekande
 
Twee bisscoppen van sinen lande,
 
Die hi ter werelt hadde gekent,
60
Ende niet lange en waren gehent,
 
Te hem met groter claerheit beten,
 
Diene ter werelt keren heten.
 
Doe sweech hi alse die droeve was,
 
Ende seiden: ‘En vervare di niet das;
65
Want selve onse Here woude,
 
Dat hi ter werelt keren soude.’
 
Die ingele voeren themele te samen,
 
Sonder die drie die met hem quamen;
 
Ende alse hi dalen soude ter erde,
70
Quam hem te gemoete an sire geverde
 
+ Gheent grote vier, dat hi ontsiet;
 
Dinghel ghenen brant al sciet.
 
Een man quam uten viere gesprongen1),
 
Dien die duvele daer toe dwongen,
75
Dat sine worpen up Furcine.
 
Sine lierewange updie sine
 
Huertte hi, als hi hem quam an.
 
Dien kennede die heileghe man,
 
Dat was die ghene die hem sijn cleet
80
Ghegeven hadde up sijn versceet,
 
Entie zondege man verbroyde
 
Hem sine scoudere, dattem moyde,
 
Ende sine lierewange mede.
 
Doe waerpene weder daer ter stede
85
Dingel van danen hi quam
 
In dat vier, fel ende gram.
 
Dinghel sprac tote Furcine:
 
‘Van onversienhede quam dese pine.
 
Hadstu van desen zondare
90
Sine ghichten gemaect onmare,
 
Sone hadstu niet inscine
 
In dinen vleesche dese pine.
 
Predeke ende castie mede
 
Berouwenesse in elke stede.’

Vanden selven noch. XXVIII.

 
Alse hine dus hadde geleert,+
 
Heet men hem dat hi keert
 
Ten lachame, daer hi utequam,
 
Ende men seide hem: ‘Wres niet gram:
5
Dine coemt te ghenen stonden
 
Gheen wille vort te doene zonden.’
 
Dus quam hi weder in sijn vat,
 
Daer menech toesach up de stat.
 
Maghe, clerke ende gebure,
10
Die saghen an dese aventure,
 
Ende versuchten sere mede
 
Omme die dulle menscelijchede,
 
Ende hem wonderde sere ende lange
 
Vander inghelen hogen gange,
15
Die ten hemelrike gaet.
 
Ghene brant, dat verstaet,
 
Die hem an scoudere ende an lier
 
Gene man gaf, die lach int vier,
 
Bleef hem te lijctekene an.
20
Doe ginc woch die heilege man
 
Predeken ons Heren wort,
 
Ende seide weder ende vort,
 
Wat hi gehort hadde ende gesien.
 
Den Goten predecte hi na dien.
25
In Yrlant castijede hi lange,
 
Maer der lieder overgange1)
 
Ne consti niet ghedoghen,
 
Want si verterden ende vertogen;
 
Ende oec waren si hem some fel.
30
Doe rumdi tlant ende dede wel,
 
Ende quam in Ingelant gevaren;
 
Daer na so quam hi te waren
 
In Oesterike, daerne ontfinc na recht
 
Met eren coninc Zegebrecht,
35
Die was coninc Dagobrechts sone.
 
+ Aldaer so gaf hem die ghone
 
Enen cloestre te makene stede,
 
Daer hi Folliane in dede
 
Sinen broeder abt wesen.
40
Selve so trac hi na desen
 
In wostinen, daer hi sat
 
Heimelike ende Gode bat.
 
Doe riepmen dicken sconinx rade,
 
Dattem dochte sine scade,
45
So dat hi sette sine vaert
 
Ende quam te Vrankerike waert,
 
Daerne lievelike ontfinc
 
Clodoveus die coninc;
 
Daer hi eenen cloester makede,
50
Daer hi moenke wel gerakede
 
Inne sette te dienne Gode.
 
Eens reet hi, al dede hijt node,
 
Metten coninc teere stede,
 
Daer hem anequam die rede,
55
Ende staerf eerlike ende scone,
 
Ende wart begraven te Perone2),
 
Indie kerke, neven den outare;
 
Daer sident over IIII jare4)
 
Sente Loy ende sente Abrecht,
60
Omme te doene eere na recht,
 
Ontgraven daden ende verhieven,
 
Al dore siere groter lieven,
 
Ende vondene geheel ende reene,
 
Sonder smette groot of cleene.

Van Puppijns doot van Landen. XXIX.

 
Die goede Puppijn van Landen,+
 
Die coninc Segebrecht hadde in handen,
 
Alse hem die vader bat ende geboot,
 
Alse coninc Dagobrecht was doot,
5
Alst hier voren staet ghescreven,
 
Quam in Vrancrike ende heeft geheven,
 
Te Compiengen indie stat,
 
Van Clodoveuse half den scat4),
 
Die Dagobrecht achter hem liet,
10
Ende brochtene, alse hem trouwe riet,
 
Te Parijs indie goede stede,
 
Daer hine indie hoede dede
 
Sijns heren sconinx Zegebrecht.
 
Niet lange daer na galt hi trecht5),
15
Datter menscheit bedaerf,
 
Ende wart ziec ende staerf,
 
Ende wart begraven tote Landen
 
In sijn lantscap, dat hi hadde in handen.
 
Dese voer ten langen levene,
20
Alsemen VIC XL ende sevene
 
Screef die jare van onsen Here.
 
Kindere liet hi in groter eere:
 
Eenen, hiet Grimolt, sijn sone.
 
Naer den vader wart die ghone
25
Metten coninc Zegebrechte sijn raet,
 
Ins vaders stede, dat wel staet1).
 
Icce sijn wijf ende sente Geertruut
 
Sijn dochter namen haer deel uut
 
Vanden goede alte hant,
30
Also alse hem riet sente Amant,
 
+ Ende stichte te Nyvele daer mede
 
Enen cloester ende indie stede
 
Wart sente Geertruut abdesse.
 
Noch hout men daer haers gedincnesse2).
35
Ene andere dochter waser, hiet Becge,
 
Daer ic af seide ende segge,
 
Die te manne nam sente Arnouts sone,
 
Angijs so hiet die ghone,
 
Van wies geslachte sident quamen
40
Coningen van groter namen4).
 
Sident gheviel up enen dach,
 
Dat menne nam, al daer hi lach,
 
Puppine van Landen, ende menne drouch
 
Te Nyvele, want het was gevouch
45
Sijns wijfs ende siere dochter mede;
 
Ende daer menne henen drouch tier stede,
 
Met stallichten mede in handen,
 
Tusschen Ludeke ende Landen,
 
Behilden die kersen haer lecht
50
Jegen al des wints gevecht4).
 
+ Nu sullen wi vanden pauesen seggen,
 
Daer wi die redene af lieten leggen,
 
Die in Eraclius tiden waren,
 
Hoe si hebben ghevaren,
55
Ende in sijns soens tiden, die was verheven,
 
Ende in des anders, die was verdreven,
 
Ende in des Constants Constantijn,
 
Die niet aerger en mochte sijn.
 
+ Na den vijften Bonefaes,
60
Die goet man was ende geen dwaes,
 
Dies ic hier te voren ghewouch,
 
Quam deerste Honorius, die eerst ere drouch
 
Vanden pauescepe XII jaer.
 
Hi was geboren, lesen wi vorwaer,
65
Uten lande van Principaet,
 
Eens Pieters sone, alst bescreven staet5).
 
Dese gaf gherne dor onsen Here;
 
Die Gods huse verchierdi sere,
 
Beede met selvere ende met goude,
70
Ende staerf in goeder oude.
 
Daer na wart paues Severijn,+
 
Van Rome was die vader sijn,
 
Een milde man waest, heilech ende vroet,
 
Ende meerde der kerken goet.
75
Daer naer quam die vierde Jan,+
 
Sijn vader hiet Beinan,
 
Van Dalmacien gheboren.
 
Dese nam den scat, alse wijt horen,
 
Die de kerke hadde gheborghen,
80
Ende losseder mede uter sorghen
 
Vele gevangene harentare,
 
In min dan in anderhalven jare.
 
Theodorius wart daer na gecoren,+
 
Die van Grieken was geboren,
85
Eens bisscops sone van Jherusalem,
 
Die Theodorius hiet voer hem.
 
Die sette te Pascheavonde te wijene
 
Den keyser ende te benedijene.
 
Naer desen wart paues deerste Martijn,+
90
Te dien tiden dat Constant Constantijn6)
 
Die keyser crone drouch met scanden;+
 
Want hi wart ongelovech te handen,
 
Alse Eraclius was sijn oudervader.
 
Omme dat te berne algader,
95
Hevet die paues Martijn genomen
 
Eene consilie ende dede comen
 
Te Rome vele goeder clerken.
 
Daer vermeesaemdi vander kerken
 
Pauluse den valscen patriaerke,
100
Die dongelove doe predecte staerke,
 
Daer Eraclius in staerf.
 
Die quade keyser doen verwaerf,
 
Dat hi sendde in Ytale,
 
Om tlant te berechtene wale
105
Enten paues te doene verdriet,
 
Eenen die Olimpius hiet.

Vanden quaden keyser Constant. XXX.

 
+ Alse Olympius te Rome quam,
 
Sach hi ghinder ende vernam
 
Die consylie al te gadere.
 
Nu haddi gerne ene quade adere
5
Daer in geworpen om verwerren,
 
Ende om den paues mede vererren1);
 
Maer God hevet hem benomen,
 
Hine cons niet te hovede comen.
 
Olympius siet hem verwonnen,
10
Ende sine dinc vulbringen en connen,
 
Ende beval eenen seriant,
 
Alse hem die paues metter hant
 
Ons Heren lachame toedroege,
 
Dat hi hem thovet afsloughe;
15
Maer God verblende so den seriant,
 
Dat hi den paues ne sach no vant,
 
Weltijt dat Olympius name
 
Vanden paues Gods lachame.
 
Dies lyede hi met zinne wel,
20
Die cnape, sider dat hem gevel.
 
Olimpius siet dat onse Here
 
Metten paues was so sere,
 
Ende bescermde in elke stede.
 
Vrienscap maecti ende vrede
25
Metten paues vast ende goet,
 
So dat hi hem te wetene doet,
 
Dat die keyser hem hadde geboden,
 
Dat hine emmer soude doden.
 
Dus maecti pays jegen die kerke
30
Ende jegen alle die Roemsce clerke,
 
Ende versamende groot here,
 
Omme te vaerne met sterker were
 
In Cycilien uptie Sarrasine,
 
Die den lande daden pine,
35
Ende wildent den Roemscen rike onlbreken.
 
Maer onse Here wilde wreken
 
Die zonde vanden quaden here
 
Up tRoemsce rike, alsi dede sere;
 
Want grote sterfte onder hem quam,
40
Die menegen dat leven nam,
 
Ende Olimpius staerf mede
 
Van evele inden selven onvrede.
 
Daer naer Constant Constantijn
 
Sendde te Rome die boden sijn,+
45
Die den paues Martine traken
 
Uter kerken omme die saken,
 
Want hi vander heresien
 
Den keyser selve dorste castien,
 
Ende hebbene met hem brocht
50
Te Constantinoble ende besocht,
 
Of hi den keyser volghen woude.
 
No met dregene, no met goude,
 
Sone mochtmen met ghenen dingen
 
Die dinc anden paues vulbringen.
55
Doe was hi versent onscone
 
In een lant, heet Sersone2),
 
Daer sente Clement van Domiciane
 
In versent was, na minen wane.
 
Daer staerf hi om tgelove ons Heren,
60
Voer Gode werdich groter eeren.
 
Dese selve quade Constantijn,
 
Omme dongelove sijn,
 
Dedene gheselen ende blouwen,
 
Ende leven met groter rouwen,
65
Ende ontliven mede nochtan
 
Menegen heileghen goeden man,
 
Omme dat si niet en wilden lijen
 
Van siere quader herisien.

Hoe die keyser Affrike verloos. XXXI.

 
+ In des Constantijns seste jaer
 
So quamen met orlogen zwaer
 
Die Sarrasine up Affrike,
 
Ende wonnent af den Roemscen rike.
5
Dus wart tRoemsce rike onteert,
 
Want ons ne gene jeeste leert,
 
Dat ie Roemsch keyser besat
 
Tlant van Affrike naer dat.
 
Die Sarrasinen hebben gheset
10
In Affrike Mahumets wet,
 
Die dorper, vuul es ende quaet,
 
Ende aldaer noch heden staet.
 
+ In dat selve jaer besat
 
Tote Noyoen indie stat
15
Sente Loy dat bisscopdoem,
 
Dies si noch heden houden roem;
 
Ende Andoenus, sijn compaen,
 
Hadde derdsch bisscopdoem ontfaen1).
 
+ Dese Loy entie vorders sijn
20
Waren geboren in Lymosijn.
 
Doene die moeder drouch, soe sach,
 
Aldaer soe in drome lach,
 
Enen aerne vliegen over hare,
 
Die sere lude riep ende clare
25
Driewaerf: dat meende genouch,
 
Dat soe ene zalege vrucht drouch.
 
In sire joget heeftene geset
 
Sijn vader met enen goudsmet,
 
So dat hi daer af meester waert.
30
Mettien hi in Vrancrike vaert,
 
Daer hi met enen goudsmet quam,
 
Die des coninx werc al nam;
 
So dat die coninc vragede ende sochte,
 
Wie hem van goude maken mochte
 
+ 35 Den ghereide ende van dieren steenen.
 
Doe sprac die goudsmet: ‘Ic hebbe enen,
 
Die heet Loy, des sijt gewes,
 
Dat hi dies groot meester es.’
 
Men wouch Loye gout daer toe,
40
Ende men seide: ‘Nu maect ende doe.’
 
Hij maectem van goude daer
 
Twee ghereiden, elc also zwaer
 
Alse tgout was dat hi ontfinc.
 
Mettien hij ten coninc ghinc,
45
Ende gaf hem dat een gereide,
 
Daer die coninc wonder af seide,
 
Dat so subtijlic was gemaect,
 
Ende van ghewichte so vulraect.
 
Doe gaf hi hem loen vulcomen.
50
Loy hevet tander genomen,
 
Ende seide: ‘Here! dese zadel es uwe;
 
Hijs even swaer, goet ende nuwe:
 
Hets vanden goude overbleven.
 
Hets uwe: bidi moetict u geven.’
55
Den coninc wonderets ende dochte,
 
Hoe dat hi maken mochte
 
Van also velen alse men hem gaf.
 
‘Wel here!’ seiti, ‘ic makese daer af.’
 
Met deser dinc so wies sijn lof
60
Seere indes coninx hof.
 
So sere so minde sente Loy+
 
Die aerme entie hadden vernoy,
 
Dat hi dat sine gaf al uut,
 
Al toter naectheit vander huut.
65
Sochtene oec iemen, men seidem dan:
 
‘Du suls vinden dinen man
 
In dat huus, dat sulstu weten,
 
Dat die aerme hebben beseten.’
 
Een man was an sine hant lam,
70
Die te siere aelmoesne quam,
 
Ende boot die ganse hant vort.
 
Sente Loy seide them dit wort:
 
‘Ghef dander hant,’ ende met desen
 
Hevet hij den man genesen.
75
Eens dat hi hadde in sine gewout,
 
Waest selver ofte gout,
 
Haddi den aermen al gegeven.
 
Drie maerc solvers was hem bleven,
 
Die hem geleent waren, die hi te samen
80
Den aermen gaf die totem quamen.
 
Echt quam hem meer aerme in,
 
Ende hine gedochte meer no min,
 
Dat hi niet en hadde een twint.
 
In sinen budel dat hi vint
85
Ene maerc gouds, die gaf hi echt,
 
Ende lovede Gode diet al berecht.

Van sente Eloye. XXXII.

 
+ Sente Loy na den lachame
 
Was lanc, inden ganc bequame,
 
Root int anscijn, scone gehaer,
 
Kersp ende utermaten claer:
5
Recht haddi ingelsch gedane1),
 
Simpel ende wijs te scouwene ane.
 
Sine cledere, alsemen doe plach,
 
+ Diere ende vorbare, alse int hof lach,
 
Beset ende ghebort met goude,
10
Ende met steenen menechfoude;
 
Omden hals chierlike gewracht
 
Met werke, daer an lach cracht.
 
Al sine gewaden waren diere,
 
Ende meest zidijn na slands manire,
15
Dat hi te sonderlinc niet en ware;
 
Maer naest der huut drouch hi een hare.
 
Dit hevet hi sidert al vertert
 
Om die aerme, entie ziele genert.
 
Sidert waren cranc die cledere sine,
20
Ende hij ghuerdem met ere line,
 
Ende dicken was hi naect mede,
 
Dattem daerme volc uutdede.
 
Die coninc plach hem cledere geven,
 
Want hi mindene al2) sijn leven,
25
Ende maecte sine herberghe te stane
 
Al tote sijns selves ane;
 
Ende wat so hi den coninc bat,
 
Dat dede hi hem uptie stat:
 
Dat en mochtem bliven niet,
30
Want hijt al den aermen liet.
 
+ Vander tijt dat Brunilt was
 
Vrouwe, alsemen hier voren las,
 
Tote dat coninc Dagobrecht
 
Vrancrike hevet berecht,
35
Was symonie sere upgeheven;
 
Die verstaken ende verdreven
 
Andoneus ende sijn gheselle
 
Sente Loy, daer ic hier af telle.
 
Doe waren si bede bisscop gecoren,
40
Deen te Riemen, alst staet hier voren;
 
Sente Loy van Noyoen, van Vermant,
 
Van Ghent ende van Vlaendrelant,
 
Van Corterike ende van Dorneke mede,
 
Dat sidert was ene vermaerde stede.
45
Orlof hi anden coninc nam,
 
Dat, in so wat steden hi quam,
 
Dat lieden die van quaden daden
 
Waren verdeelt in galgen, in raden,
 
Dat hise grouf ende afdede4).
50
Daertoe haddi knapen mede,
 
Diere toe gehuurt oec waren.
 
Eens soudi metten coninc varen
 
In Oest Vranken upten Rijn,
 
Ende alsi te Straesborch sijn,
55
So vernam hi mare das,
 
Dat des dages een gehangen was,
 
Die doot ane die galge hinge.
 
Sijn geselscap sonderlinghe
 
Nam hi ende maecte een graf;
60
Ende alse die man gedaen was af,
 
Tast hi ende wreef den doden,
 
Die wile dat groeven sine boden,
 
Ende hi gevoelde waerm den man.
 
Te hant hi weder sijn lijf gewan.
65
Doe wildi met scoenre tale
 
Gheent wonder verdriven altemale,
 
Datmens hem genen prijs sprake.
 
Doe seidi: ‘Welnaer quade sake+
 
Hadden wi gedaen an desen man,
70
Maer dat ons God der eren jan,
 
Dat wi doch hebben beseven,
 
Dat hi al noch heeft sijn leven.’
 
Hi heeft den man te hant gecleet.
 
Dit horden si diene hadden leet,
75
Ende wildene echt hebben verdaen.
 
Cume halp hem sente Loy ontgaen,
 
Ende bejagede anden coninc mede
 
Enen brief tsiere sekerhede.
 
Van hem hevet hine versteken,
80
Dats die werelt min sal spreken.
 
Meneghe dedi in sijn leven
 
Miracle, die al ombescreven
 
Van mi blivet al nu ten tiden,
 
Want ic wilt cortelijc overliden,
85
Ende noch doet hi alle daghe
 
Miraclen, dans ghene saghe.
 
Noch hort van sinen dogeden mede:
 
+ Tote Noyoen indie stede
 
Maecti enen cloester, daer joncvrouwen
90
Gode dienen ende onser Vrouwen.
 
Hi vant sente Quintine mede,
 
Daermen niet af wiste de stede,
 
Waer dat hi begraven lach
 
Te voren, over menegen dach.
95
Te Sissoen vant hi te waren
 
Die twee heileghe maertelaren,
 
Crispine ende Crisipiane1);
 
Oec vant hi sente Luciane
 
Int lant van Beauoisijn,
100
Wies geselle was sente Quintijn.
 
Te Parijs indie stede
 
Ghenas hi enen blenden mede.
 
Hi verchierde menechfoude
 
Dese grave, die ic u noeme, met goude:
105
Sente Germeins, sente Severius2),
 
Sente Piaets, sente Quintius,
 
Sente Genevieve, sente Luciaens,
 
Sente Columben, sente Juliaens,
 
Ende alre meest sente Martijns graf.
110
Den cost hem daer toe gaf
 
Die coninc Dagobrecht in alre wijs.
 
Hi versierde die kerke tsente Denijs,
 
Ende daertoe den hovet outaer,
 
Ende staerf als hi hadde LXX jaer.

Ene miracle hier van hem. XXXIII.

 
Hort hier ene miracle groot,+
 
Die geviel na sine doot:
 
Alse sente Loy was begraven,
 
Met ornamente, met groter haven,
5
Alsemen bisscoppe graven moet,
 
Haddi an een vingerlijn goet
 
An sine hant, dat onder de erde
 
Mede was geleit dor sine werde.
 
Dieve hebben dat versien,
10
Ende dragen over een nadien,
 
Dat si hem snachts willen stelen
 
Dat vingerlijn, constsijt getelen;
 
Ende sijn indie kerke comen,+
 
Ende ontectene te haerre onvromen.
15
Die ghene diene nam bider hant
 
Ende dat vingerlijn gheprant,
 
Dien greep die dode ende helt
 
Biden aerme met ghewelt,
 
Dat hi hem niet en conde ontgaen.
20
Sijn gheselle ontflo hem saen,
 
Ende liet den anderen voer hem tween.
 
Mettien dat die dageraet scheen,
 
Entie coster die kerke ontsloot,
 
Sach hi waer die bisscop doot
25
Den levenden dief hilt gevaen.
 
Hij deet daer buten verstaen.
 
Daer quam toe wijf ende man,
 
Ende sagen den bisscop an.
 
Niemene en mochten met gere beden,
30
Noch met ghere behendicheden,
 
Dien levenden vanden doden gewinnen.
 
Die mare liep verre hier binnen,
 
Want daer menech ginc ende quam.
 
Mettien ene vrouwe dat vernam
35
In Vrankerike, sine werdinne,
 
Ende hadde sente Loys vriendinne
 
Dicke wile gheweest vordien,
 
Ende quam haers gasts miracle sien.
 
Ende doe soe gheent wonder sach,
40
Knielt soe ende bat, daer hi lach,
 
Of soe hem oint iet liefs hadde gedaen,
 
Dat hi hare, dien hi hadde gevaen,
 
Quite gave dor hare bede;
 
Ende hi ontloos sijn hant tier stede,
45
Ende gavene hare vri ende quite.
 
Dies dancte soe Gode ende hem met vlite,
 
Ende sette hare ant keren
 
Te haren lande waert met eren.
 
+ Sente Loy, daer ic af telle,
50
Hadde teenen lieven gheselle
 
Sente Andoneus, alst staet hier voren,
 
Die te Riemen was bisscop gecoren.
 
Die voer predeken in Spaengen lant.
 
Ene jegenode hi vant,
55
Daert niet en hadde in VII jaren
 
Een druepel gereint te waren:
 
Daer knieldi neder ende bat,
 
So dat reinde updie stat.
 
Met desere miracle so wan
60
Menege ziele die heilege man.
 
TAngiers hi enen aermen sach,
 
Die hadde gemalen up enen zondach
 
An eene querne: dien was thout
 
Andie hant verheelt met gewout:
65
Dien genas hi altemale1).
 
+ Enen stommen also wale,
 
Die niet een wort in XL jaren2),
 
Clene no groot, en sprac te waren,
 
Dien seindi ende ghenas.
70
Eens tote Verdun was,
 
Daer so jagede hi uten live
 
Den duvel te hant enen wive.
 
+ Wel XLIII jaer hi besat4)
 
Den stoel van Riemen in de stat,
75
Ende voer indie Gods behout,
 
Alse hi XC jaer was out.
 
+ Te desen tiden, so lesen wi hier,
 
So levede sente Rijckier,
 
Die int lant van Parmen leget,
80
Ende daermen vele goets af seget,
 
Ende bede levende ende doot
 
Dede menege miracle groot.

Van coninc Dagobrechts kinderen. XXXIIII.

 
Te desen tiden so droegen crone4)+
 
Dagobrechts twee sonen scone,
 
Clodoveus in Vrankerike,
 
Ende sijn broeder dies ghelike
5
Segebrecht int Duutsche lant,
 
Dat doe Oesterike was genant.
 
Grimolt, des goeds Pippijns sone,
 
Was die vorbaerste entie gone
 
Daer Segebrechts raet meest an lach,
10
Also alse sijn vader plach.
 
Doe dochte coninc Zegebrechte,
 
Dattene God niene berechte
 
Van kinderen, die naer sijn leven
 
Inden rike waren bleven.
15
Bi Grimolts rade maecti thant
 
XII cloestren in sijn lant,
 
Ende goedese binnen sinen live,
 
Hoe so hi vaert, dattem blive
 
Renten so vele, die hem doghen
20
Dat sire Gode up dienen mogen;
 
Die noch, als ons jeesten seggen,
 
In Ardenne ende in Loreine lecgen,
 
Ende tusscen Mase ende Rijn,
 
Daer al noch moenke in sijn.
25
Dit was in Constantijns VIIIde jaer,
 
Die den gelove was te zwaer.
 
Te dien tiden waren in Gallen
 
Vele riker lieden, die met allen
 
Hare rijchede so schichten,
30
Dat sire cloestren mede stichten5),
 
Beede vrouwen ende man,
 
Daer vele ware te scrivene an.
 
Ende vele predicaers quamen
 
Uut Inglant, uut Scollant tsamen,
35
Die grote bederve sekerlike
 
Daden binnen Vrankerike.
 
Ende van sente Benedictus mede
 
Quamen die heilege liede1) ter stede,
 
Van Ytale, van Monte Cassijn,
40
Toter stat daer si nu sijn,
 
In Vrancrike bi Orliens,
 
Daer si noch sijn na mijn gepens.
 
+ In Constantijns Xste jaer
 
So quam sente Judocus vorwaer,
45
Diemen sente Joos nu heet,
 
Ute Bertaengen over gereet,
 
Om te leerne aerme vite
 
In Ponten ende sijn hermite.
 
+ Judatyel2) so hiet sijn vader:
50
+ Bartaengen was meest sijn algader,
 
Sonder dats hem afgewonnen
 
DIngelsche, dien sijs noch wanconnen.
 
Dese4) liet dat rike algader
 
Naer sine doot sijns selves vader;
55
Maer hi ontliep ende ontcroep,
 
So dat hi sinen magen ontsloop
 
In Ponten, daer hi priester waert,
 
Ende was capellaen eens heren waert,
 
Die hiet Haymont; - daerna hi bat
60
In een foreest ene stat,
 
Daer hi lange zat hermite,
 
Ende miracle dede, seit die vite.
 
Eens daer hi sinen palster stac4),
 
Eene fonteine daer ute brac.
65
Eere joncvrouwen gaf hi echt,
 
Die blent was, weder haer lecht.
 
Alse hi staerf, sijn na hem bleven
 
Winnoc ende Arnoud sine neven,
 
Diene daer ter erden brochten,
70
So si eerlijest vermochten.
 
Menech wonder dedi meer
 
Na sine doot ende oec eer.
 
In quaets Constantijns XIste jaer+
 
Viel vanden trone, groot ende claer,
75
Vier hier neder uptie liede,
 
Daer grote plaghe na gesciede;
 
Want inden somer wart plage groot,
 
Drie maent achter een, vander gadoot.
 
Men sach met vlesceliken ogen
80
Hem al ghinder claer vertogen,
 
Te Constantinoble indie stede,
 
Den inghel enten duvel mede
 
Nachts inde strate gaen genouch;
 
Entie duvel die drouch
85
In sijn hant alse een spiet,
 
Ende daert hem die goede ingel hiet,
 
Gaf hi der lieder doren stoot:
 
So blever also menech doot
 
Daer na des dages, dat niet gebrac,
90
Als hi menege steke stac5).

Wat in Constantijns tiden ghevel. XXXV.

 
Echt alse Constantijn daernaer+
 
Geregneert hadde XIII jaer,
 
Geviel een wijch in Ingelant,
 
Tusseen den coninc Penda, die metter hant
5
Den goeden sente Oswalden slouch6),
 
Die crone vanden Bertoenen drouch,
 
Ende sente Oswals broeder Oswijn,
 
Dus7) coninc na den broeder sijn
 
In Nortumberlant es bleven,
10
Daer menech Bertoen liet sijn leven.
 
Ende in dien wijch dede sijn ende
 
Uptien velde die coninc Pende,
 
Ende besat na hem sijn lant
 
Die selve Oswijn. Alle die hi vant,
15
Die heidijn waren, bekeerdi mede;
 
Die Poitevine hi onder dede,
 
Die sere int lant daer waren verheven,
 
So dat si onder dIngelsche bleven.
 
+ Int XVste jaer, alsict bevant,
20
Dat dese Constantijn Constant
 
TRoemsce keyserrike besat,
 
So staerf Icce indie stat
 
Te Nyvele, Puppijns wijf van Landen,
 
Ende liet haerre dochter indie handen,
25
Sente Geertruden, dat bedwanc
 
Vanden Gods huse, cort ende lanc.
 
Int selve jaer wart sente Lambrecht
 
Bisscop gecoren te Maestrecht;
 
Een edel man so was die ghone,
30
Des edels grave Aspers sone1),
 
Die harde vele dogeden dede
 
Met leerne ende met sire edelhede.
 
+ Int selve jaer so wart echt2)
 
Servaes verheven tote Atrecht
35
Van sente Auberte van Camerike,
 
Ende van sente Lambrechte dies gelike,
 
Ende van sente Omare, die bisscop sat
 
Te Terenborch indie stat,
 
Ende van andere diere wesen wouden.
40
Sente Omaer, die blent was van ouden,
 
Ontfinc al weder sine ogen.
 
Het was hem leet, hine const gedogen,
 
Om dattem God nam sine roede,
 
Die hem comen mochte te goede,
45
Ende hevet Gode so vele gebeden,
 
Dat hi weder wart blent ter steden.
 
Dese Omaer was geboren
 
Ute Constantien, recht als wijt horen.
 
Teerst wart hi moenc te Lesu3)
50
In Borgoengen, seggic u,
 
Die gemaect hadde sente Columbaen.
 
Daer naer so moesti ontfaen
 
Van Terenborch4) dat bisscopdoem;
 
Dies hout hi noch vor Gode roem,
55
Dat hi tfolc vant heidijn daer,
 
Die te voren, over vele jaer,
 
Kerstijnheit hadden ontfaen,
 
Ende waren dies al afgegaen,
 
So dat hi altemale uutdede
60
Die afgoden vander stede.
 
In vastene, in predicaden,
 
In bedingen, in goeden daden,
 
Dede hi menege doget groot.
 
Hi vorwiste lange sine doot,
65
Ende alse quam sijn stervedach,
 
Quam ginder, daennenne sterven sach,
 
Die soctste roke entie meeste,
 
Die oyt erdersch man verheeste.
 
Menege myraclen groot+
70
Dedi naer sine doot.
 
XXX jaer, eer hi voer dane,
 
Was hi bisscop van Terewane.
 
Die abt van Sycuwin, Bertijn,
 
Die grouf doe den lachame sijn5),
75
Tere stede, diemen noch weet,
 
Die dor hem Senthomars heet;
 
Want si waren beede te samen
 
Van enen lande, ende si quamen
 
Int lant om els ne gene miede,+
80
Dan om te bekeerne liede.
 
Nu salic u vort tellen mede
 
Een deel van sente Bertijns zede.

Van sente Bertine. XXXVI.

 
Bertijn was geboren mede+
 
Van Constansen die stede,
 
Tusscen Bertaenyen ende Normandien,
 
Van edelen lieden ende van vrijen,
5
Ende rumede tlant met Mommeline,
 
Ende met enen anderen, Ebertine,
 
Ende quamen in Vlaendren te sente Omare,
 
Daer si Gode dienden al dare.
 
Hij ende sine ghesellen gingen
10
Predeken van heilegen dingen
 
Onder tfolc ende bekeeren,
 
Die tgelove wilden leeren,
 
Ende maecten enen cloester daer,
 
Daer sente Bertijn menech jaer
15
Abt was over een covent,
 
Dat versament was al omtrent.
 
Verre verteldemen haer doen,
 
Also dat tote Noyoen
 
Mommelijn wart bisscop genomen,
20
Ende Ebertijn es daer tote hem comen,
 
Dat hi berechte met sire pine
 
Dabdie van sente Quintine.
 
Maer sente Bertijn sat
 
In sinen cloester, in sine stat,
25
Vul miraclen, in dogeden groot,
 
In sinen live ende na sine doot,
 
Die sijn bescreven, daer hi leget,
 
Te sente Omaers, alsmen seget.
 
+ In Constantijns XVIIste jaer
30
So geviel, lesen wi vorwaer,
 
Dat Clodoveus nam te dompelike,
 
Die coninc was in Vrancrike,
 
Dat gebeente van sente Denise;
 
Doch dedijs niet in quader wise,
35
M.. hi..... sine aerme scede1)
 
Ende bracse ontwee tsinen lede,
 
Alse dies sijn deel hebben woude.
 
Up dic stede ende also houde
 
So verloos hi sinen zin,
40
Ende hine quam nemmermeer daer in.
 
Ten naesten jare na dit doen
 
Staerf sente Amant tote Elyoen,
 
Int jaer van Cristus menscelichede
 
VIc XL ende één mede.
45
Dese Amant, alsemen vertelt,+
 
Maecte drie cloestren ande Scelt,
 
Twee te Ghent, die daer noch staen,
 
Enten derden, sonder waen,
 
Tote Elymont, dat noch int lant
50
Int Walsch heet: ‘asaint Amant.’
 
Nu moeten wi u cortelike+
 
Besceden vanden Vrancscen rike,
 
Dat doe gesceden was in tween,
 
Want Clodoveus was die een,
55
Ende dander broeder Segebrecht:
 
Elc besat met vreden sijn recht.+
 
Clodoveus overste raet
 
Hiet Ercanolt, daert al an staet2)
 
Des conincs doen, - een edel man.
60
Segebrechts raet was oec wijs dan,
 
Grimolt, Puppijns sone van Landen,
 
Sente Geertruden broeder, die in handen
 
Alt Duudsce lant hilt van sinen here.
 
Segebrecht staerf ende liet nemmere3)+
65
Na hem dan enen jongen sone,
 
Dagobrecht so hiet die ghone
 
Naer sinen goeden oudervader.
 
Grimolt die vergat algader
 
Sijns vader trouwe ende sijn werc,
70
Ende maecte daer af enen clerc,
 
Ende sendene in Scollant mede.
 
Sinen sone hi heeten dede
 
Van Oesterike coninc ende here.
 
Dies bolgen die Fransoysen sere,
75
Ende quamen up hem vechten,
 
Omme sulke overdaet berechten,
 
Ende hebbene in wighe gevaen,
 
Ende prosenteerdene saen
 
Clodoveuse, diene sterven dede
80
In gevangnesse, om die valschede.
 
Dus verdaerf hi, alsict screef;
 
Dat van hem quam te nieute bleef.
 
+ Clodoveus van Vrankerike
 
Nam sinen outsten sone Hildrike,
85
Ende maectene coninc indie stat,
 
Daer sijn oem eerst coninc zat.
 
Dese Hilderic was dus here
 
In Oesterike met groter eere.
 
Dit was te voren, eer die vader
90
Sinen zin verloes algader.
 
+ In Constantijns XXIIIste jaer1)
 
Staerf Clodoveus over waer,
 
Int jaer ons Heren, min no mee,
 
VIc XL ende twee.
95
+ Hem bleven drie scone kinder
 
Van Batilden sinen wive ginder,
 
Die ene heilege vrouwe was,
 
Alsemen hier te voren las.
 
Hilderic was die outste man,
100
Dien tlant van Oesterike quam an;
 
Lottaris was dander daer naer,
 
Die derde Diederic vor waer.
 
+ Lotaris quam an Vrankerike,
 
Ende regneerde mogendelike
105
Ne waer vier jaer, noch hine verwarf
 
Ne gheen hoir, doe hi staerf.
 
Sijn drussate hiet Erkanout,
 
Die hadde al des lands gewout.
 
Onder hem was Ebronus de quade,
110
Die nie doget en vant in rade.

Van Batilden ende van sente Geertruden doot. XXXVII.

 
Na desen vort daelden die heren+
 
Van Vrancrike van haerre eren,
 
Want die coningen alle te samen
 
Ne hadden nc ghene macht dan namen,+
5
Datmen alleene coninc hiet.
 
Anders en daedsi lettel iet
 
Dan eten, drinken, sijn te ghemake;
 
Al dorloghe ende aldie sake,
 
Waest van laste of van ghedinghe,
10
Droughen die heren sonderlinghe,
 
Diemen hiet in haerre tale
 
Die hovetmanne vander zale.
 
Crone drougen si na haer geslachte,
 
Maer lettel hadsi meer van machte,
15
Ende dat si mochten verteren,
 
Dat gaven hem al die hoeftheren.
 
Up Meye dach gingen si hem vertogen,
 
Ende saten voer der lieder ogen,
 
Ende grocten die te hem quamen,
20
Ende gaven ende namen
 
Prosente, diemen hem brochte daer;
 
Dan waren si ledich vort alt jaer,
 
Alse ghi hier naer sult horen,
 
Dat sire trike al bi verloren.
25
Hier willic dat men bekinne+
 
Wie Batilt was die coninginne.
 
Batilt was, alse wijt horen,
 
Ute Sassenlant geboren,
 
Van hoghen coninx geslachte,
30
Ende wart gerovet met machte
 
Ute haren lande ende vercocht,
 
So dat soe was so verre brocht,
 
Datse verloeste Erkenout,
 
Die doe hadde die meeste ghewout
35
In Vrancrike, na slands maniere,
 
Ende soe wart sine bouteliere,
 
So dat hem sijn wijf ontstaerf,
 
Ende hi naer dese Batilt waerf1),
 
Maer dies es soe hem ontcomen.
40
Sidert hevet hare ghenomen
 
Clodoveus, Dagobrechts sone,
 
Ende wan sidert ane die ghone
 
Sine drie zonen, Hilderike,
 
Lotarise ende Diederike.
45
Ene vrouwe waest, die gherne gaf
 
Aelmoesene, lesen wi daer af;
 
Symonie halp soe scone
 
Verdriven uter Vrancscher crone,
 
Ende menech onrecht, menech scot,
50
Ende menech onhovesch gebot2).
 
Dese edele vrouwe vrie
 
Maecte den clooster van Corbie,
 
Ende te Parijs indie stede
 
Enen cloester, hiet Cala, mede,
55
Dat Clothilt teersten eerst began,
 
Die Clodoveuse haren man,
 
Den eersten kerstinen coninc mede,
 
Comen dede ten kerstijnhede.
 
Indien cloestre ginc Batilt,
60
Daer soe nonnen regle in hilt.
 
Niet lange eer soe versciet,
 
Eene ledere soe staen siet,
 
Die al toten hemele quam:
 
+ Daer dochte hare dat soe up clam,
65
Ende hare dinglen volgeden naer.
 
Dese droem wart saen waer,
 
Ende alsoe staerf, die bi haer waren
 
Sagen haren lachame verclaren,
 
Entie ingelen voerden scone
70
Hare ziele up inden trone.
 
+ In Constantijns XXIste jaer
 
Staerf sente Geertruet, die daer naer
 
Ter selver wilen te Trieren verbaerde
 
Ere abdesse, die haer clene vervaerde;
75
Modestis hietmen de vrouwe daer,
 
Die doe lach vorden outaer
 
Vor onser Vrouwen in gebede;
 
Ende doe soe upstont daer ter stede,
 
Sach soe staen ter rechter side
80
Vanden outare, vro ende blide,
 
Sente Geertrude, die seide daer:
 
‘Suster Modesta! wet vorwaer,
 
Dat ic vander werelt schiet
 
Nu ter wilen, en twifelets niet.’
85
Wien so niet en twifelde daer ave,
 
Ende siec quam te haren grave,
 
Die keerde weder al gesont,
 
Ende al noch doet te derre stont.
 
Te haren beelde, alsemen vint,
90
Wart levende een verdronken kint.

Die doot van Constante Constantine. XXXVIII.

 
In Constantijns XXIIste jaer+
 
Staerf sente Loy, weetmen vorwaer.
 
Int XXIIste jaer dat Constantijn+
 
Onwettich keyser hadde gesijn,
5
Staerf Lotaris van Vrancrike.
 
Doe namen die heren Diederike,
 
Sinen broeder, te coninge ginder,
 
Want Lotaris staerf sonder kinder.
 
Ebronus was hier af al raet,
10
Die vromech was ende quaet,
 
Om dat hi metten jongelinge
 
Wilde vorderen sine dinghe,
 
Niet omme dat hi die crone
 
Hoghe wilde verheffen ende scone.
15
Maer hier jegen was sente Legier
 
Ende ander menech Fransoys fier,
 
Die Diederike kenden ongestade
 
Ende Ebronise valsch van rade,
 
Ende senden in Oesterike echt
20
Omden coninc Hildebrecht,
 
Dat hi die Vrancsce crone ontfinge,
 
Ende hi ordineerde die dinge.
 
Hilderic quam ende ontfinc de crone,
 
Ende sat in des vaders trone
25
XII jaer al achter een.
 
Die broeder, die eerst coninc sceen,
 
Diederic, want hine ontsach,
 
Dedi hem up enen dach
 
Crune gevene ende deden ontfaen
30
Te sente Denijs moenc saen.
 
Daer was hi alse gevangen vri,
 
Up aventure, hoet ginge, dat hij
 
+ Den broeder uten lande niet dreve,
 
Ende hi te bet in sekerheit leve.
35
Ebronius die wart vervaert,
 
Alse die waent varen hinderwaert,
 
- Want doe hi was drussate vanden lande,
 
Dedi den menegen grote scande -,
 
Ende bat sente Legiere,
40
Die doe in alre maniere
 
Die meeste was van sconinx rade,
 
Dat hine in enen cloester dade,
 
Ende vergave hem sinen evelen moet.
 
Die goede man dit gerne doet,
45
Ende hevet hem sijn lijf verbeden,
 
Dat hi moeste in sekerheden
 
Te Lysu inden cloester gaen.
 
Dus hevet Ebronius tabijt ontfaen,
 
Daer hi onlanghe in sal bliven,
50
Alsemen hiernaer wel sal scriven.
 
Dus bleef den coninc Hilderike
 
Die crone van al Vranckerike.
 
+ Vanden quaden keyser Constantine
 
Sullen wi nu comen ten fine.
55
Dese dreef uten lande
 
Vele goeder liede met groter scande,
 
Ende deedse geselen ende blouwen,
 
Dattem tleven mochte rouwen,
 
Omme dat si sire heresien
60
Niene wilden, no siere paertien.
 
Om dese dinc wart hi gehat
 
Te Constantinoble inde stat,
 
Ende voer van danen tote Athenen,
 
Want sijn doen was ende sijn menen,
65
Dat hi over wilde in Ytale
 
Ende verlossen altemale
 
Tlant vanden fellen Lumbaerden.
 
Dus voer hi over sire vaerden
 
In Ytalen ende slouch sine tenten
70
In dat lant van Boneventen.
 
Daer was een hertoge over de Lumbaerde,
 
Een hiet Grimolt, stout ten swaerde,
 
Die jegen hem quam ten stride,
 
Ende maectem des zeges onblide,
75
Want hi slougene uten lande,
 
Den Romeinen te groter scande.
 
Constant Constantijn hi siet,
 
Dat hi pijnt al omme niet
 
Te verdrivene die Lumbaerde,
80
Ende trac henen siere vaerde
 
Met sinen here te Rome waert.
 
Doe quam jegen hem andie vaert
 
Die paues Valentiniaen1),
 
Ende heeftene lievelike ontfaen
85
VI milen buten der stede,
 
Ende brochtene eerlike mede
 
Met vele volx, leeke ende clerke,
 
Al tote in sente Pieters kerke.
 
Daer offerde die keyser daer
90
Een diere cleet van goude claer.
 
Alse hi hadde XII daghe
 
Te Rome geweest, leidi laghe
 
Omme te nemene die chierhede,+
 
Daer versiert bi was die stede,
95
Beede van marbre ende van latoene2);
 
Dat geboot hi woch te doene,
 
Ende dat oude Panteon,
 
Dat ghewijet was na kerstijn doen
 
In deere onser Vrouwen te waren
100
Ende oec allen maertelaren,
 
Daer hevet hi die weeghe ontect,
 
Entie taflen af geplect3),
 
Die waren van latoene fijn.
 
Indie Tybre sceeptement, het moeste sijn,
105
Omme datment soude voeren vort
 
Te Constantinobele indie port.
 
Van Rome voer hi vort ter wile
 
Indat lantscap van Cycile,
 
Te Cyracusen indie stat,
110
Daer wart hi vermort in een bat
 
Van sinen lieden ende verraden.
 
Mettien die ridders kiesen daden
 
Enen keyser, van Aermenien,
 
Hiet Mesentius, dies vertien
115
Daer naer moeste in cortere wile,
 
Want daer na quam in Cycile
 
Constantijn met vele scepen,
 
Ende hevet Mesentius begrepen
 
Entie vermorderden sinen vader,
120
Ende ontlivese alle gader,
 
Ende hevet ontfangen scone
 
Naer sinen vader die keyser crone.
 
Dat was een goet kerstijn man,
 
Daer doget ende trouwe lach an,
125
Ende saget inden rike staen onsiene,
 
Ende maecte pays jegen dArabiene,
 
Die Damasch hilden die stede,
 
Ende oec jegen die Bulgren mede.
 
Die kerken maecti al te gader,
130
Die, sint dat sijn overoudervader
 
Eraclius was, gevellet waren.
 
Oec sone wildi niet sparen
 
Dongelovege, die sijn vader
 
Hadde ghelovet alte gader,
135
Hine willetse alte gader breken.
 
Dies versaemdi, horen wi spreken,
 
Te Constantinoble indie stede,
 
CC ende LXXXIX mede
 
Bisscoppe ende heileghe lieden,
140
Die in Jhesus Kerste bedieden
 
Twee naturen, dats sine godhede
 
Ende oec sine menscelichedc1).

an eenen anderen Constante. XXXIX.

 
+ Dit was die vierde Constantijn,
 
Die keyser begonde sijn
 
Int jaer van Cristus menscelichede
 
VI hondert ende LXX mede,
5
Ende hi drouch crone daer naer
 
Achter een XVII jaer:
 
Dus scrivet ons Segebrecht
 
Van Gembloys, diet ons berecht.
 
In des Constantijns eerste jaer
10
Grimolt, die sinen vader was zwaer,+
 
Die metten Lumbaerden besat
 
Boneventen die goede stat,
 
Gheviel, dat hi ten IXsten daghe,
 
Rechts naer sine aderslaghe2),
15
Ene duve soude scieten;
 
Die adere en consts niet genieten,
 
Soene ontspranc van pinen daer,
 
Ende dbloet liep hem uut al claer.
 
Ersatren haeldemen daer toe,
20
Om den aerm te bindene doe,
 
Ende leidenre up medicine,
 
Plaestren getempert met venine,
 
Ende hi staerf in corter stont.
 
Dese Grimolt, - dats den jeesten cont,+
25
Doe des coninx Ariprecs kinder
 
Onderlinge streden ghinder,
 
Om te regneerne over die Lumbaerde, -
 
Grimolt, die de hoocheit begaerde3),
 
Slouch den enen doot jegen recht,
30
Die gheheten was Godebrecht,
 
Ende Partarich vlo alte hant,
 
Ende rumde hem sijn lant;
 
Ende Grimolt, die hertoge was,
 
Nam trike ende dore das
35
Datmen hem te houdere blive,
 
Nam hi haerre zuster te wive,
 
Ende regneerde IX jaer
 
Over die Lumbaerde, dats waer,
 
Ende Patarich, Ariprechts sone,
40
Wart ontboden entie gone
 
Regneerde in sijns vaders stede
 
XVII jaer, lesen wi mede.
 
+ In desen tiden sekerlike
 
So woende bi Camerike
45
Een edel joncfrouwe, hiet Maxillent,
 
Daer een omme groten torment
 
Van minnen dogede, hiet Hardewijn;
 
Maer soe en wilde sijn wijf niet sijn,
 
Want soe Gode hadde upgegeven
50
Ende belovet haer zuver leven,
 
Ende daer soe mochte, soe ontran,
 
Ende ontsloop den dullen man;
 
Doch dat hise vant ten lesten,
 
Maer hine constse niet bevesten
55
Sine minne in haren zinne.
 
Doe maecte hise martelarinne,
 
Ende nam hare dat leven.
 
Uptie stat es hi blent bleven,
 
Ende over drie jaer nadien
60
Gaf soe hem weder sijn zien,
 
Daer hijs met gelove haer bat.
 
Tien tiden mede lesen wi dat,
 
Dat in Bertaenyen een man
 
Staerf ende lijf weder gewan,
65
Die vander hellen enten vageviere beide
 
Vele wonderlicheiden seide,
 
Alse Beda scrivet, de goede clerc,
 
In sine bouken, in sijn werc.

Van enen doden die levende wart. XL.

 
+ Het was, seit Beda, een huusman
 
+ In Nortumbren, dien quam an
 
Een evel ende een ongesonde,
 
Ende staerf savonts, inden avontstonde.
5
Men wachtene, alsemen daer plach,
 
Ende rechts alse aneginc die dach,
 
So quam hem weder sijn leven.
 
Die hem saten daer beneven
 
Vloen alle, doe si sagen dat wonder,
10
Dan sijn wijf allene besonder,
 
Die bleef bi hem sere vervaert.
 
Doe sprac hi te hare waert:
 
‘Ne vervaerdi clene no groot!
 
Ic bem genesen vander doot;
15
Mi es georlovet noch vortane
 
Metten lieden omme te ghane,
 
Maer ic moet al ander leven
 
Volgen dan ic hebbe ghedreven.’
 
Mettien es hi upgestaen
20
Ende te siere kerken gegaen,
 
Daer hi in gebede lach
 
Tote dien dat was scone dach.
 
Doe deeldi sijn goet in drien:
 
Deen derdendeel gaf hi met dien
25
Sinen wive ende tander sinen kinder;
 
Dat derde namen die aerme ghinder.
 
Daer naer es hi moenc ontfaen
 
In Malcos enen cloester saen,
 
Dat in ene riviere staet,
30
Heet Tende, dat in dat lant gaet1).
 
Crune nam hi daer inden huse,
 
Ende bejagede eene cluse,
 
Daer hi in tote sire doot
 
Levede in penetencien groot.
35
Dit telde hi, daer hi tellens plach,
 
Wat hi in dander werelt sach:
 
‘Een,’ sprac hi, ‘met claren anscine,
 
Ende wit waren die cledere sine,
 
Leedde mi woch, ende onse ganc
40
Was jegen der zonnen upganc,
 
Alsoe riset in hare macht,
 
Alse even lanc es dach ende nacht.
 
Doe quamen wi vort teenen dale,
 
Lanc ende breet, diep alse wale,
45
Dat was tonser luchter hant:
 
Deene zide was al een brant,
 
Dander was vul van coude,
 
Vul van hagele menechfoude.
 
Dit was eynselijc indien tiden!
50
Zielen waren daer in beden ziden,
 
Dat dal vul, die men daer waerp
 
Vanden couden inden brant scaerp,
 
Ende alse hem dat vier was te heet,
 
Warpmense indat coude wreet:
55
Ic peinsde dat ware die helle.
 
Mijn leetsman sprac, mijn geselle:
 
‘Neen! dit en es die helle niet.’
 
Met dien hi mi danen sciet,
 
Ende leedde mi teere ander stede,
60
Daert vul was dicker deemsterhede,
 
+ Dat ic niene sach tier tijt
 
Dan minen ledere ende sijn abijt.
 
Daer saghic enen pitte diep ende groot,
 
Daer die vlamme utescoot;
65
Nu viel soe weder in uter maten.
 
Daer heeft mi mijn ledere gelaten
 
Alleene, want ic sijns daer daerf.
 
Daer saghic int vier menech waerf
 
Menschen zielen in diere gebare,
70
Alse oft spaerken in vlamme ware,
 
Nu upscieten, nu invallen.
 
Die stanc was groet boven allen,
 
Dat nemmermeer te segne dooch,
 
Die upwaert uten pitte vlooch.
75
Doe quamer van duvele ene scare,
 
Die brochten mettem aldare,
 
Al schachende1), vijf menscen zielen,
 
Die mettem inden putte vielen.
 
Daer saghic enen clerc bescoren;
80
Dandere waren leeke verloren,
 
Ende some warent wijf,
 
Die euwelike daer bleven keytijf.
 
Doe quamen up genen putte viande,
 
Die van ghenen stinckende brande
85
Uten nesegaten ende uten ogen
 
Bliesen, die te mi waert vloghen,
 
Ende wilden mi trecken met haren haken,
 
Maer sine conden mi niet genaken.
 
Doe quam mijn leeder, diese verdreef
90
Metter claerheit, datter geen en bleef.’

Sine aventuren die hi telt. XLI.

 
+ ‘Daer na hevet hi ons gheleet,
 
Mijn leedere, die den wech al weet,
 
Ter zonnen upganc, daer soe upgaet,
 
Alse die dach ten lancsten staet,
5
Ende wi keerden ter rechter hant,
 
Daer ic so grote claerheit vant.
 
Daer en was toe dore no gat2),
 
Hoemen comen mochte in dat.
 
Daer ic ene leedere staen sach,
10
So groot, so hoge, dat ic en mach,
 
No menschelijc ogen oec nie bekende
 
Upwaert henen daer ant ende;
 
Daer up waren wi boven te hant,
 
Maer hoet was, es mi onbekant.
15
Ene mersch was daer bi ons onder,
 
So scone, so wijt, dat es wonder,
 
Die vul stont van sconen bloemen,
 
Van meer dan ic can genomen.
 
So soete was die roke daer,
20
Entie claerheit so claer,
 
Dat des geliken niet en mach
 
Die clare zonne uptsen middach.
 
Daer waren zielen met witten gecleet,
 
Blide, ende menech sitten gereet3).
25
Alsemen mi leedde onder die schare,
 
Waendic dat hemelrike ware,
 
Ende mijn leedere heeft mi bediet,
 
Dat ware hemelrike niet.
 
Bet vort van danen gingen wi echt.
30
Daer saghic vele meerre lecht,+
 
Ende verhorde den soetsten sanc,
 
Die oint gehort was cort of lanc.
 
So soete lucht so quam van dane,
 
Dat ginc buten allen wane.
35
Ende alsic daer in waende gaen,+
 
Keerde ons mijn ledere omme saen
 
Van danen wi quamen, ende seide:
 
‘Tiepe dal, dattu sages, ende tbreide,
 
Daer in suveren hem die zielen,
40
Die onlange, eer si ter doot vielen,
 
Byechte ende berouwenesse groot
 
Gheverst hebben toter doot,
 
Ende dan also sterven mede.
 
Die zielen bi Gods ontfermechede
45
Ten ordele Gods al sijn vertroost;
 
Vele wertre oec verloost
 
Met aelmoesnen ende met gebede,
 
Ende metten messange mede:
 
Dats datse best mach danen tien.
50
Dien put, dien du heves gesien,
 
Dat es die mont vander hellen,
 
Diere in woent moet ewelic quellen.
 
Die scone stede, daer wi in waren,
 
Dat es, daer si in varen,
55
Die hier in levene kerstijnlike
 
Sceden vanden erderike,
 
Ende niet vulmaect van saken,
 
Dat si den hemel noch genaken.
 
Die sulre al in ten joncsten dage,
60
Daer God sal doen sine clage.
 
Die in gepeinse ende in wort
 
Ende in. alle gewerke vort
 
Vulmaect sijn, varen in hemelrike,
 
Teersten dat si wisselen erderike,
65
Daer du af sages den inganc,
 
Daer du hores den soeten sanc,
 
Ende danen die soete roke quam.
 
Ic sciet van di ende vernam,
 
Wat van di soude gescien:
70
Du souds ten lachame weder tien;’
 
Ende alse mi vernoyede das,
 
Wardic levende, in weet hoet was.’

Vanden selven noch. XLII.

 
+ Aldus sprac dIngelsche man,
 
Niet hem allen die hem spraken an,
 
Maer den genen, die hem gescent
 
Ontsien te sine inden torment,
5
Of die begeren hertelike
 
Die bliscap van hemelrike.
 
Bi siere cellen, daer hi in zat,
 
Woende een moenc; - bi hem wart dat
 
Der werelt cont, want hijt verhorde
10
Van hem van worde te worde, -
 
Ende was een pape die Engles hiet,
 
Ende sint van danen sciet,
 
Ende voer bi Yrlant, daer hi sat
 
In een eylant, daer hi at
15
Water allene ende broot,
 
Ende leefde also toter doot.
 
Oec die coninc Attafrijt1),+
 
Die doe was indes mans tijt,
 
Een wijs man sonder quade treken,
20
Horde dien man gerne spreken.
 
So lange ginc hi toe ende af,
 
Dat hi hem selven begaf
 
Inden cloester, daer hi in zat.
 
Dien man dien geviel al dat,
25
Alsoet sach een broeder, een man,
 
Die dit seide ende sach an,
 
Ende hiet bi namen Dictelijn.
 
Hi tormenteerde tleven sijn,
 
Want int water, datter liep an,
30
Spranc hi dicke, de arme man,
 
Ende daer omme dede hi ditte,
 
Om te coelne sijns vlees hitte,
 
So dat hem dicke om de dinc
 
Dat ijs an sine cledere hinc,
35
Want hi alle wege plach dat,
 
Dat hi de clederen cout ende nat
 
Noint van sinen live en dede,
 
Hine hadse gedroget daer mede,
 
Ende alsemen hem vragen woude,
40
Twi hi gedogede so groot coude,
 
So antworddi nadien:
 
‘Ic hebt coudere vele gesien,’
 
Ende alse hem iemen was beneven,
 
Die begreep sijn scarpe leven,
45
So antwordde hi naer dien:
 
‘Ic hebbe scaerper dinc gesien.’
 
Nu willen wi vanden pauesen scriven,+
 
Ende laten dandere redene bliven.
 
Na paues Martine, dien slands verdreef
50
Constant, alsic hire voren screef,
 
Wart Eugenius paues gecoren,
 
Die ute Rome was geboren.
 
Sijn vader hiet Rufijn.
 
Goedertierre mochte geen sijn
55
Ende van meerre heilechede.
 
Te sente Pieters leget hi mede.
 
Na hem quam paues Vitaliaen,
 
Die was geboren, hebwi verstaen,
 
Van Tsampaengen altegader.
60
Anastasius hiet sijn vader.
 
Dese maecte den zanc
 
Te Rome, diesmen hem weet danc.
 
Dese, als hi paues was gecoren,
 
Eermenne wjjede te voren,
65
Senddi boden indie stede
 
Te Constantynoble naden zede
 
Ten keyser Constantijn Constant,
 
Diese met eren ontfinc te hant,
 
Die privilegie van Rome mede
70
Dat hi die vernuwen dede,
 
Ende hevet den boden gegeven
 
Ewangelien met goude bescreven,
 
Ende met precieusen stenen beset,
 
Die de keyser om teerne bet
75
Sente Pietren sende teeren.
 
Dese paues, alswi horen leren,
 
+ Ontfinc den keyser met groter feeste,
 
Alse hi sine coemst te Rome verheeste.
 
+ Dese paues sendde in Ingelant
80
Enen Griec, Theodorius genant,
 
Te Cantelberge ten bisscopdoeme,
 
Die was van clergien bloeme.
 
Hi maecte bi sconen ondersouke
 
Van penetencien vele bouke,
85
Daer hi up elke sonde gaf,
 
Wat beteringen daer lage af,
 
Daermen af up elken sondach
 
In rechte noch hevet gewach1).
 
+ Adeodatus wart ontfaen
90
Paues hier na, ende was Romaen.
 
Moenc haddi wilen gewesen.
 
Jobin hiet die vader van desen.
 
So soete was hi, - die te hem quam,
 
Aerm, rike, droeve of gram,
95
Dat hi van hem niet en ginc,
 
Hine was getroost in sine dinc.
 
Up eenen tijt, binnen sire wile,
 
Quamen Sarrasine in Cycile,
 
Ende beroveden alt lant.
100
Dompnus wart paues te hant,+
 
Ende was ute Rome algader2).
 
Mauricis so hiet sijn vader.
 
Dese maecte dat paradijs
 
Vor sente Pieters in scoenre wijs.

Van eere sterren, ende sente Legiere. XLIII.

 
In goede Constantijns VIIIde jaer+
 
Wart Dompnus paues vorwaer.
 
Indien tiden sachmen verre
 
Van na middernacht ene sterre,
5
Anden hemel ten oestenwaert,
 
Onthier endse die dach verclaert.
 
Inden oest soe teersten sceen,
 
Ende geduurde drie maent achter een.
 
Daer na wart groot sterfte bekent
10
Inden lande van Orient.
 
Inden naesten jare daer na an
 
Quam Calmicus, een wijs mans3),
 
Uten lande van Surien,
 
Ende leerde der Roemscher partijen
15
Water vier te makene daer.
 
Hier bi daden si scade zwaer
 
Den Sarrasinen daer ter stede,
 
Want Cesarien verbernen dede
 
Scepe lieden; daer en ontran
20
Cume maer somech man,
 
Ende dus wonnen si den zeghe,
 
Entie heidine vloen en weghe.
 
Int naeste jaer quaemt te Rome so,
 
Dat na Dompnus quam Agato4)
25
Paues van Rome tsine ene wile,
 
Ende was geboren in Cicyle.
 
+ Dese custe enen lazersen man,
 
Die sine gesonde thant gewan.
 
Dese brochte teenen vrede
30
Die kerke van Rome der stede,
 
Dat soe onder Rome hare dede
 
+ Met grotre onderhorichede.
 
+ Int selve jaer was vrede geset
 
Tusscen die van Mahumets wet
35
Enten Romeinen, vast ende zwaer,
 
Te geduurne XXX jaer,
 
Up dat die Sarrasine allen jaer
 
Den Romeinen gaven daer
 
Van goude fijn IIIM pont,
40
Ende oec elx jaers terre stont
 
L gevangene, in vrier wise,
 
Ende oec L orsse van prise.
 
+ Nu salic u hier vort besceden,
 
Wat live die Vrancsce heren leden.
45
Hilderic drouch crone in Vrancrike
 
In sijn beghin goedertierlike;
 
Dies gehalp hem sente Legier.
 
Sidert wart hi alte fier,
 
Maer omtrent drie jaer vor sine doot
50
Wart sine overdaet so groot,
 
Ende so ongestade sijn zin,
 
Dat hi ghemint was te min.
 
+ Te Maersaelgen was tien tide
 
Een patricius, dien hi benyde
55
Vele omme sine mogenthede;
 
Oec beteech hem die coninc mede
 
Dat hi veronrechte die kerke tAlverne.
 
Dus sette hi hem den man te derne,
 
So lange dat hine dede ontliven.
60
Hector hore ic sinen name scriven.
 
Hier omme ende dor dese saken
 
Was geslegen in wederwraken
 
Sente Preiectus, alsict las,
 
Die bisscop in Alvernen was.
65
+ Vort pijndi in alre maniere
 
Tontlivene sente Legiere,
 
Die bisscop was van Austun.
 
Hier omme balch sere dat commun.
 
Sente Legier en wilde niet,
70
Dat den coninc sulke quaetheit gesciet;
 
Hi liet sijn bisscopdoem staen,
 
Ende es hem begeven gaen
 
Te Lysu, indie heileghe stede1),
 
Daer Ebronius in was mede.
75
Daer verzoenden si tier tijt,
 
Waser te voren enech nijt.
 
Coninc Hilderic die vulstoet+
 
Vort in sinen overmoet,
 
So dat echt was een edel man
80
Daer hi up belghen began,
 
Omme dat hi een deel mesdede.
 
Dien dedi binden teere stede
 
An enen stake, tsire onnere,
 
Ende dedene gheselen sere.
85
Die Fransoys hiet Badilo2),
 
Die sijns mesprijs was onvro,
 
Ende hevet also nauwe gewacht
 
Den coninc, daer hi voer ter jacht
 
Met Blitilden siere coninginnen,
90
Die oec hadde een kint doe binnen,
 
Dat hine gemoete ende slouch dare
 
Beede den coninc ende hare.+
 
XII jaer ende lettel mere
 
Haddi in Vranckerijc gewesen here.
95
Diederic sijn broeder liet onscone
 
Sijn monecscap ende ontfinc de crone,
 
Ende was here XIII jaer:
 
Sijns gewagen wi noch hier naer.

Vanden rike van Bulgren. XLIIII.

 
Tien tiden quamen van hogen Cylen+
 
Liede van vreseliker viten,
 
Die Bulgren bi namen hieten,
 
Die cume iet in Grieken lieten,
5
Sine ergerent3) wat daer es.
 
Over die mersche Meotydes,
 
Daer bi dat nu es Tartarie,
 
Danen quam dese partie,
 
Ende Grote Bulgren es noch daer.
10
Dese lieden waren zwaer
 
Den goeden keyser Constantinc,
 
Ende daden hem menege pine.
 
Des keysers here voerre jegen,
 
Ende waren verjaget ende versleghen
15
Vanden Bulgren dorperlike.
 
Dus crancte dat Roemsce rike,
 
So dat si so vele scaden
 
In dat Roemsche rike daden,
 
Dat den keyser die noot dede
20
Dat hi mettem maecte vrede,
 
Ende moestem alle jaer
 
Cheins met lachtre geven zwaer.
 
Hier moetic der Bulgren rike
 
Besceden, hoet stont mogendlike,
25
Entie coningen, diere in waren,
 
Bi namen setten ende bi jaren.
 
Haer eerste coninc, hiet Bathias,
 
Was XX jaer here, alsict las.
 
Na hem quam coninc Cherebel1):
30
XXVII jaer, weet men wel,
 
Was hi here, men scrivet dus.
 
Na hem wart here Cormesius,
 
Die was XXIII jaer
 
Coninc van Bulgren, weetmen vorwaer.
35
Daer na Telesis2), die nemmee
 
Ne regneerde dan der jare twee.
 
Na hem was coninc Sabijn,
 
Diet waer een jaer mochte sijn.
 
Daer na was here Pagaen,
40
VII jaer mochti gestaen.
 
Cereligus3) daer na met machte,
 
Ende regneerde der jare achte.
 
Cardanius was daer naer
 
Here XXIX jaer.
45
Echt Ruwin4) waest X jaer ende drie,
 
Ende daer na en lasic nie,
 
Dat die Bulgren hadden macht,
 
Die ten rike worden gehacht.
 
Dese Bulgren scorden onscone
50
Met harre macht de Roemsce crone,
 
Want si den goeden Constantine
 
Daden scade ende grote pine.
 
Doch alsic eerst weten dede,+
 
Maecte hire jegen onsconen vrede.
55
Ten Vrancscen coningen wi keren,
 
Ende van haren jeesten wi leren.

Vanden coninc Diedericke ende sente Legiere. XLV.

 
Diederic wart na Hildrics doot5),+
 
Sijns broeder, coninc ende here groot
 
Over die crone van Vrancrike,
 
Niet cloesteriers ghelike.
5
Ebronius hevet dit vernomen,
 
Ende es uut sinen cloestre comen,
 
Daer hi moenc in was begeven,
 
Ende leedde een vele aerger leven,
 
Dan hi te voren hadde gewesen,
10
Eer hi noint quam te desen.
 
Hi trac an hem vriende vele,
 
Alse die van fellen spele
 
Meester was ende hadde ghelcsen.
 
Hi pijndem om weder wesen
15
Indie macht, daer hi te voren
 
Vanden coninc was vercoren.
 
Daer jegen en spaerdi ziele no macht,
 
No weder dach nochte nacht;
 
Maer Diederic was die niet woude,
20
Dat hi weder comen soude
 
Indie stat daer hi was te voren.
 
Dies hadde Ebronius groten toren,
 
Ende wart orlogende bitterlike
 
Upten coninc Diederike,
25
Die kintsch was ende niet vroet,
 
So dat hi hem te voren doet,
 
Ende wan hem af sinen schat,
 
Daer hi lach in ene stat,
 
Ende oec rovedi die kerke mede
30
Van haren scatte te meneger stede.
 
Diederic sach tlant gaen te scanden1),
 
Want Puppijns dochter sone van Landen,
 
Die oec mede Puppijn hiet,
 
Die en wilde gedogen niet,
35
Dat Diederic van Vrankerike
 
Tlant besate van Oesterike,
 
Hine wilt te hem waert keren,
 
Want tlant ginc al tonneren
 
Na des coninx Hilderix doot.
40
+ Sente Lambrecht, die here groot,
 
Wart verdreven van Maestrecht
 
Uten stoele jegen recht,
 
Ende wart moenc bi deser dine,
 
Ende menege andere onscone dinc
45
Ghesciede inden conincrike.
 
Dies wart geraden Diederike,
 
Dat hi ontfinge Ebroniuse weder,
 
Ende leide alle haette2) neder.
 
+ Nu wart Ebronius maerscalc te hove3),
50
Ende wie so hem oec tonlove
 
Diende in coninc Hilderics tiden,
 
Dien ginc hi vellen ende riden.
 
Dus wart sente Lambrecht gevelt,
 
Ende sente Legier oec met gewelt
55
Wart genomen omme dat
 
+ Tote Austun in sine stat,
 
Omme dat hine minde node...4)
 
Dor den coninc Diederike,
60
Dien hi vorderde ten rike.
 
+ Dien dedi dogen eerst uutsteken;
 
Nochtan wille somech spreken,
 
Also alst staet gescreven vort,
 
Dat si hem uut waren ghebort.
65
Daer naer dedine in karkere vaen,
 
Ende met swaren hongre slaen;
 
Daer naer sine voete reene
 
Sticken scoren up harde steene;
 
Daer na dedi hem tenen tiden
70
Leppen ende tonge al afsniden.
 
Nochtan gaf hem God na de sake
 
Tonge weder ende sprake,
 
Ende voerseide meneghe dinc,
 
Die sidert also verginc.
75
Oec vorseidi sonder bliven,+
 
Datmen Ebroniuse soude ontliven,
 
Ende hi van hem soude sijn verslegen.
 
Ebronius en wachter hem niet jegen,
 
Ende dede onthoveden sente Legiere.
80
Vele miracle ghesciedere sciere,
 
Die God dor sinen wille dede.
 
Oec ontlivede Ebronius mede+
 
Sente Legiers broeder Garine;
 
Dien senddi na den wille sine.
85
Daer na wart hi selve vermort;+
 
Dus brochti sijn leven vort,
 
Toter jammerliker doot,
 
Te levene in tormente groot.
 
Sente Amcit wart oec verdreven5)+
90
Van Sans, daer hi was bisscop verheven,
 
Die nu te Duwai leghet.
 
Int selve jaer, alsemen seghet,
 
Sachmen in Macrte enen regenboge
 
So groot staen ende so hoghe,
95
Dat des elc mensce was in vare,
 
Ende men seide al openbare,
 
Dat die werelt enden soude:
 
Die sorge was menechfoude.
 
Nu sullen wi vanden pauesen tellen,
100
Ende vanden coningen die tale vellen.

Vanden paues ende sente Vigilius. XLVI.

 
+ Na den paues Agato
 
Was te Rome gecoren do
 
Een heilech man, hiet Leo ter wilen,
 
Ende was geboren van Cecylen:
5
Paulus was geheten sijn vader.
 
Hi sette in kerstijnheit dore algader,
 
Datmen paes gave openbare,
 
Alse Agnus Dei gesongen ware.
 
Dese was van scoenre tale
10
Ende conste Griex ende Latijn wale;
 
Den aermen was hi goedertiere
 
Ende milde in alre maniere,
 
Ende indie heilege scrifture
 
Wijs ende geraect ter cure.
15
Doe paues Leo was verstorven,
 
+ Hebben die Romeine verworven
 
Eenen Benedictus, alse wijt horen,
 
Die van Rome was geboren:
 
Met rechte hiet hi so tier tijt,
20
Want hi was gebenedijt.
 
Hi maecte te Rome indie stede
 
Vele tevalne kerken mede.
 
Na desen quam die vijfte Jan:
 
Van Antyochen was die man,
25
Hudo so hiet sijn vader.
 
In vinder nemmeer af algader.
 
Cono die wart paues na desen:
 
Van Rome was hi, alse wi lesen.
 
Sijn vader hiet Bonoit, alse wijt horen,
30
Ende was van Celymont geboren.
 
Dese leedde een heilech leven:
 
Els en wetic van hem niet bescreven.
 
Nu keren wi ter jeesten weder,
 
Die wi hier voren leiden neder.
35
+ In des paues Benedictus tiden,
 
Daer wi die redene af lieten liden,
 
Alse Ebronius was verstorven,
 
Heeft een sine eere verworven,
 
Een fel man, hiet Waracho.
40
In Autsure so was do
 
Bisscop sente Vigilius.
 
Wi lesen van hem aldus,
 
Dat hi daer maecte tiere ure
 
Onser Vrouwen buten mure
45
Eenen cloestre ende goeddene wale,
 
Ende gaf goet teenen hospitale.
 
Waracho die haddene leet,
 
Alsemen dicken gescien weet
 
Dat die quade haten die goede.
50
Dese wart in sinen bloede,
 
Bi Compiengen in een wout,
 
Gemaertelijt sonder sine scout
 
Van Waracho, die marscalc was.
 
Alsemen wart geware das,
55
Haeldene sine porters tien tiden.
 
Daer hi dore Sans soude liden
 
Bi eenen kaerkere, te handen
 
Worden quite van haren banden
 
Die gevaen waren, ende saen
60
Sijn si alle uutgegaen
 
Ende quamen tsinen like tier ure.
 
Tonser Vrouwen buten mure
 
Hebben si hare ketenc brocht,
 
Ende hem selven upvercocht,
65
Ende hare afcomene al haer leven
 
Sente Vigiliuse ghegheven.
 
Hughe seghet van Flori,
 
Dat descn tiden ghesciet si,
 
Dat beede zonne ende mane mede
70
Verloren hare claerhede.
 
So grote sterfte quam nadat
 
Tote Rome indie stat
 
Ende int lant al omme ende omme,
 
Men can vertellen niet de somme.
75
Drie maent so stont die plaghe,
 
Van Julius tote sente Baves dage.+
 
Pavyen verstaerf so mede,
 
Dat die porters vander stede,
 
Diere tlijf ontdragen mochten,
80
Up berghe ende in dale si sochten
 
Waer si mochten vinden onthout.
 
Die straten worden ru als een wout,
 
Want daer niemene up en ginc:
 
Dit was eene selsiene dinc.
85
Doch dedem God te verstane,
 
Dat si van sente Sebastiane
 
Tgebeente souden halen daer,
 
Ende maken hem eenen outaer.
 
Dit daden si ende met deser dinc
90
Ghene plaghe al teghinc.

Vanden jongen Justinianc. XLVII.

 
+ Alse dese goede Constantijn
 
Keyser hadde te Rome ghesijn
 
Met zalicheit XVII jaer,
 
Staerf hi keyserlike, dats waer,
5
Te Constantinoble indie stat.
 
Naer hem in sijn rike sat
 
Sijn sone Justiniaen die jonge,
 
Die doc was tsinen eersten spronge,
 
Alse van XVI jaren,
10
Ende dat sceen hem wel te waren,
 
Want hi breken dede den vrede,
 
Die sijn vader maken dede
 
Jegen die Arrabiensce Sarrasine:
 
Daer af quam hem scade ende pine.
15
Jegen die Bulgren hi tebrac
 
Den vrede, die sijn vader sprac.
 
Die rovers, die met haerre pine
 
Hem keerden uptie Sarrasine
 
Ende bescermden sijn rike,
20
Dedi woch doen gemeenlike.
 
Dus quamen die heidine paertijen
 
Dicken roven in Romenien.
 
Oec trac hi up enen Persien,
 
Die Steven hiet, ende sette dien
25
Boven sine edele liede gereet,
 
Die quaet, fel was ende wreet,
 
Ende vele pinen ende onneren
 
Dede sinen groten heren,
 
Ende die des keysers moeder dede
30
Naect gheselen al haer lede,
 
Alsemen pleghet jonge kinder:
 
Maer haer sone en was niet ginder.
 
Omme dese dinc, alsict vinde,
 
Hatene princen ende alt ghesinde.
35
Justiniaen ontfinc dat rike
 
Int jaer ons Heren sekerlike
 
VIc LXXX ende sevene.
 
Doch verloos hij in sinen levene+
 
In sijn tiende jaer dat rike,
40
Alse ghi sult horen cortelike.
 
Doch bedochti hem daer naer,
 
Dat hij den rike was te zwaer,
 
Ende beterde een deel sine dorperhede,
 
Ende maecte vasten vrede
45
Jegen die Sarrasine X jaer,+
 
Die sinen rike waren te zwaer;
 
Ende hi wart goet ende vroet,
 
Ende gewan enen milden moet,
 
Ende beterde vromechlike
50
In sinen tiden tRoemsce rike,
 
So dat hi verdiende das,
 
Dat in Panteon lange was
 
Sine jeeste gheset.
 
Oec maecti menege goede wet,
55
Ende eerde die heilege kerke;
 
Maer daer na ergerde sijn gewerke,
 
Alse ghi horen sult hier naer.
 
In sijns riken ander jaer1)+
 
Sat paues in Rome Sergius,
60
Geboren, wi lesent dus,
 
Van Anthyochen alte gader:
 
Tyberius so hiet sijn vader.
 
Onse Here vertogede mede
 
Desen paues in ene stede
65
Sente Pieters kerke enc stat,
 
Sere donker waest in dat2).
 
Daer vant hi een out selverijn vat;
 
Van ouden so swart was dat,
 
Dat selverijn niet en dochte.
70
Alse hi tgeent vat uutbrochte,
 
Vant hire in enen zegel mede,
 
Die hi ontwee breken dede.
 
Upten zegel lach een orcussijn3)
 
Van dore edelre ziden fijn.
75
Doe hi gheent vat ondede,
 
Vant hi een cruce daer ter stede,
 
Verchiert met goude ende met stenen,
 
Diere ende edel menech eenen;
 
Dat was gesloten te vier enden
80
Met nagelen, so dat sijt bekenden,
 
Ende trakense uut ende ondaden
 
Ghene dine met goeder staden.
 
Daer in vondsi een stic groot
 
Vanden houte, daer God doot
85
Ende levende dor ons ane hinc.
 
Vro waren si van derre dinc,
 
Ende hilden tgene al onbesmet.
 
Sergius die paues hi set,
 
Datment elx jaers togen sal
90
Den volke, datter comet al
 
Upten cruce dach, die leget
 
Achter Oegst, alsemen noch pleget.
 
Dese Sergius sette mede
 
Indie kerke desen zede,
95
Dat alsemen brake ten outare
 
Gods lachame, datmen zonge dare
 
Drie waerf Agnus Dei claer.
 
Dese vant bi miraclen daer,
 
Waer deerste paues Leo lach,
100
Ende verdrougene up enen dach.

Puppijns strijt uptie Fransoyse. XLVIII.

 
+ In Constantijns keysers jare
 
Quam gevaren, niet openbare,
 
Die coninginne van Persi,
 
+ Met lettel gheselscaps hare bi,
5
Te Constantinoble indie stede
 
(Cesares so hiet soe mede),
 
Daer soe kerstijndoem ontfinc,
 
Want soe quamer omme die dinc.
 
Die keyser selve hiefse daer.
10
Doe sochtmense verre ende naer,
 
So datmense ghinder vant.
 
Men bat hare keren te hant
 
Te haren man, die bat ende hiet,
 
Maer soe en wilde keren niet,
15
Hine worde kerstijn mede.
 
Doe quam hi daer indie stede,
 
Ende ontfinc kerstijndom dan,
 
Mettem XL dusent man,
 
Ende keerde te sinen lande
20
Met groten paise ende sonder scande.
 
In Justiniaens vijfte jaer1)+
 
So rees een orloge swaer
 
Tusscen den coninc Diederike
 
Ende Puppine, die Oesterike
25
Altemale bedwanc ende helt
 
Jegen der Fransoysen ghewelt.
 
Dese Puppijn was Becgen kint2),
 
Sente Geertruuts zuster, alsmen vint.
 
Sijn oudervader was Puppijn van Landen,
30
Die wilen trike hilt in handen.
 
Angijs sente Arnouds sone was
 
Sijn vader, alsict las,
 
Ende wart gerovet van sinen live,
 
Alsemen VIc LXXX ende vive
35
Die jare screef van onsen Here.
 
Doe quam indes vaders ere
 
Puppijn sijn sone, ende maecte de zale
 
Updie Mase tote Harstale,
 
Tusscen Ludeke ende Maestrecht,
40
Ende hevet sijn hertogescap berecht
 
Stoutelike, alse een here groot.
 
Doe coninc Hilderic bleef doot,
 
Doe slouch hi an Oesterike sijn hant,
 
Ende berechte wel dat lant,
45
Dat nu Lottrike heet bi namen,
 
Ende waser af here altesamen.
 
Diederic van Vrankerike
 
Die wille dattem Puppijn wike,
 
Ende quam up hem gevaren
50
Metten groten Vrancschen scaren,
 
Ende Bercharis sijn drussate
 
Was sijn overste raet sonder bate.
 
Puppijn van Harstale quam,
 
Den wijch hi upten coninc nam,
55
Ende sconfierdene ende sijn here.
 
Puppijn, die stout was ter were,
 
Volgede den Fransoysen naer.
 
Bercharis volc hadde vaer,
 
Omme dattene Puppijn hadde leet,
60
Ent sijn scout was dat men street,
 
Ende sloughen dore Puppijns lieve
 
Haren here, alse quade dieve.
 
Puppijn volgede vromelike
 
+ Den coninc na Diederike,
65
So verre dat men om versoenen sprac,
 
Ende Puppijn sinen sone stac,
 
Die Dreu hiet, in Bercharis goet.
 
Selve hi alsulc zoendinc doet,
 
Dat hi Neustren trac tsire paertie,
70
Datmen nu heet Normendie,
 
Ende hi onder Diederike
 
Here wart van Vrankerike.
 
Die dingen, die bi quaden rade
 
Ghevallen waren te zwaerre scade,
75
Hevet hi te goeden pointe gheset;
 
Entie verdreven waren bi quader wet,
 
Waren si bisscoppen ofte papen,
 
Princen, ridders ochte knapen,
 
Bi Ebroniuse, bi Waracho,
80
Ende bi Bercharise also,
 
Die dede hi met groter eeren
 
Tlant geven ende te lande keren.
 
Hier bi quaemt dat sente Lambrecht
 
Wederkeerde te Maestrecht,
85
Ende Fatramont, diere bisscop sat,
 
Moeste rumen stoel ende stat.
 
Int naeste jaer, hebben wi verhort,
 
So quam sente Willebort
 
In Ingelant met XII gesellen,
90
So dat men began van hem tellen,
 
Ende men gaf hem groten prijs.
 
+ Doe was sente Wandelghijs1),
 
Die van bi Verdunen was geboren,
 
Van groten magen uutvercoren,
95
Van Monte Falcon uter stede,
 
Die twee cloesters maken dede
 
In Neustren van sinen deele:
 
Dat een es Fontenele,
 
Ende dander es Viscamp up de zee;
100
Noch gheduren dese twee.
 
XC jaer so was hi out,+
 
Nochtan haddi die ghewout
 
Alse van eenen jongen man.
 
Te Fonteneel so quam hem an+
105
Die doot, ende daer wart hi geleit.
 
Menege miracle ongeseit
 
Dedi binnen sinen live groot,
 
Ende oec mede naer sine doot.
 
Sidert so wart hi ghesent
110
Upten berch Blandijn te Ghent,
 
Daerne brochte Arnout de grote,
 
Grave over die Vlaemsche genote.

Hoe die Vriesen worden bedwongen. XLIX.

 
Int sevende jaer dat ontfaen+
 
Sijn rike hadde Justiniaen,
 
So quamen uut Ingelant castien
 
Twee papen der Vrancscer paertien,
5
Want alt lant niet kerstijn was.
 
Die heidine die benyden das.
 
Die papen hieten Oswal beede,
 
Doch kendemense bi enen onderscede:
 
Deen hiet die swarte, dander de witte.
10
Die heidine slougense omme ditte,
 
Omme dat si hare wet ontseiden.+
 
Puppijn van Harstale dede hem beiden
 
Met eeren dragen ende leggen bede
 
Te Coelne in die goede stede.
15
Inden naestcn jare daer naer2)+
 
So quaemt teenen wighe zwaer
 
Tusscen Puppine van Harstale
 
Enten hertoge Rabboude also wale,
 
Die here was in Vrieselant.
20
Dese hadde in sine hant
 
Wiltenborch die vaste stede,
 
Ende menegen stouten Vriese mede.
 
Nu was tlant vaste entie port,
 
Ende hadden dicke grote mort
25
Upten Rijn den Vranken gedaen;
 
Maer Puppijn heeftse bestaen,
 
Die de aventure hadde alle wege,
 
Ende God gaf hem dien zege,
 
Dat hi Rabboude onder dede
30
Ende Wiltenborch de vaste stede,
 
So dat hine brochte scone
 
Onderdaen der Vrancscer crone,
 
Ende sende sente Willeborde,
 
Te predekene ons Heren worde
35
In Vrieselant, in Neder Sassen;
 
Want dIngelsche sijn gewassen
 
Van enen tronke, weetmen wale,
 
Ende spreken na eene tale.
 
Dit was int jaer Jhesus vorwaer
40
VI hondert ende XCIIII jaer.
 
Doe was, mogen wi wel lijen,
 
Die fonteine van clergien
 
In Ingelant vanden Roemscen rike,
 
Benort den berghe sekerlike.
45
Dit was dalre eerste bedwanc,
 
Dat die Vriesen an haren danc
 
Vanden Vrancscen rike gedogeden,
 
Wat vrijhede dat si sidert togeden.
 
+ Int IXste jaer dat Justiniaen
50
Die keyser crone hadde ontfaen,
 
Wart hi weder tgelove gekeert,
 
Ende pijnt hem hoe hi onteert
 
Mochte hebben die heilege kerke.
 
Den paues Sergius ende sine clerke,
55
Diene wederstonden bi wetten,
 
Wildi onteeren ende beletten.
 
Doe wart te tierchetide nacht
 
Ende donkerhede van groter cracht,
 
Dat die zonne also verghinc;
60
Daer sachmen wonderlike dinc,
 
Dat den menegen was openbare:
 
Vor middach ene sterre clare.
 
Dit, wanic, bediede Gods wrake
 
Om des keysers dorper sake.
65
In Justiniaens tijt den jongen,
 
Dat hi trike hadde bedwongen
 
In dat Xste jaer, gevielt dus,
 
Dat een Leo, [die] patricius
 
Hadde geweest des keyserriken,
70
Sinen here niet en wilde wiken,
 
Maer hi onderginc sinen here+
 
Die keyser crone entie ere.
 
Te deser dinc gehalp hem starke
 
Galunicus1) die patriarke,
75
Die die gevangene uteliet;
 
Want daer lach een mekel diet
 
Indie prisoene ghevaen,
 
Die ridders name hadden ontfaen,
 
Die versament in VI jaren
80
In genen starken karker waren.
 
Ja, sulc hadder oec met crachte
 
Der jare gheleghen achte.
 
Mettem so quam Leo saen
 
Indie maerct te hant gegaen;
85
Daer vinc hi Justiniane,
 
Ende dedem so sware bane,
 
Dat hi hem den nese afsneet,
 
Ende sendene, waest hem lief of leet,
 
Tote Sersone2) ghevaen,
90
Daer hi niet lichte mochte ontgaen,
 
Ende metter macht vanden gevanen
 
Verdreef hi sine hulpe danen,
 
Ende trac an hem mogendelike
 
Die werde vanden keyserike.

Van Beda ende van sente Willeborde. L.

 
Leo, die teersten patricius was,+
 
Ontfinc aldus, alsict las,
 
Die keyser crone int jaer ons Heren,
 
Alse ons die coroniken leren,
5
VIc XC ende sevene,
 
Ende waest twee jaer in desen levene.
 
In desen tiden, alsict vant,+
 
Was moenc ende pape in Ingelant
 
Beda, ende was van XXX jaren,
10
Ende van danen vort verslceti twaren3)
 
In scrivene, in lesene, in bedieden,
 
Die scrifture orconden den lieden.
 
+ Van Malmesberge Willem
 
Scrivet aldus van hem:
15
Dese Beda was geboren
 
Inden utersten hornijc, als wijt horen,
 
Van erderike ende hevet verlecht
 
Met leerne aldie werelt echt.
 
Men seghet dat hi te Rome was,
20
Maer Willem die waent wel das,
 
Dat hi noint te Rome en quam,
 
Want hijs niet van hem vernam.
 
Doch scrivet hi van hem aldus,
 
Dat die paues Sergius,
25
Deerste paues van diere name,
 
Omme hem screef, dat hi quame,
 
Tote sinen abt, omme tontbindene
 
Sware questien ende te vindene
 
Redene hoe mense mach verclaren.
30
Sine vaert en screef hi niet twaren.
 
So groot was van hem de mare,
 
Dat die hoocheit sendde aldare
 
Van Rome om alsulke noot
 
Te ontbindene die questie groot.
35
Sulke willen wanen das,
 
+ Dat hi tote Rome was,
 
Om sine bouke te autoriseerne,
 
Die hi maecte, niet te scerne.
 
In keyser Leuwen eerste jaer
40
+ Was Willebort, lesen wi vorwaer,
 
Te Rome toten paues gevaren,
 
Die Segerius1) hiet, diene tewaren,
 
Om dat sijn name was onbekent,
 
Verwisselde hine ende hieten Clement,
45
Ende wijedene bisscop, om dat hi woude,
 
Dat hi den Vriesen predeken soude.
 
Doe gaf hem Puppijn, Becgen sonc,
 
(Prence van Vrancrike was de gone,
 
So dat men dicken coninc hiet,
50
Al en drouch hi der cronen niet)
 
Wiltenborch, dat hi daer sette
 
Sijn bisscopstoel ter rechter wette.
 
Wiltenborch hiet doe die stat,
 
Om datter wilen volc in zat,
55
Hieten die Filten, fel int gevecht2).
 
Die Vranken hietense Wiltrecht:
 
Dat nu hovenstat heet, weetmen wale,
 
Hiet doe ovedrecht3) in Walscher tale.
 
Nu heelmen weder ende vort
60
Utrecht dic selve port.
 
Dus was sente Willebort
 
Deerste die ons Heren wort
 
Predecte in West Vrieselant,
 
Also ict in coroniken vant.
65
In desen tiden, alsict vant,
 
Was sente Kelyaen van Scollant
 
In Wesenborch4), in Oest Vranclant,
 
Met sinen gheselle, alsict vant,
 
Gemartelijet heimelike;
70
Want die prince van den rike,
 
Godebrecht, hadde daer te wive
 
Eene, hiet Gellane, ende die keytive
 
Hadde sijns broeders wijf gewesen,
 
Ende soe ontsach hare van desen
75
Te scedene van haren man,
 
Want Killiaen die lach hem an,
 
Dat die wet daer jegen liepe,
 
Dat hi sijns broeders wijf besliepe.
 
Omme dese dinc, om dese wort,
80
Waren si heimelike vermort,
 
Ende het bleef lange verholen,
 
Wanen si henen waren verstolen5);
 
Also dat die duvel quam ane
 
Inden live deser Gellane,
85
Enten genen diese doot slougen,
 
Ende si hem selven bedroegen
 
Vander mort, ende waer si laghen
 
Begraven in ghenen daghen.

Keyser Leuwen mesfal. LI.

 
In keyser Leuwen ander jaer1)
 
+ Staerf vrouwe Becge vorwaer,
 
Des eersts Puppijns dochter van Landen,
 
Sente Geertruden zuster, die in handen
5
Begraven was met groter eren,
 
Ende liet Puppine here van heren2),
 
+ Haren sone, in Vrankerike,
 
+ Die naer den coninc Diederike,
 
Die doot was wel VI jaer,
10
Die crone hadde gegeven daer
 
Clodoveuse, die vier jaer
 
Naer sinen vader leefde vorwaer.
 
Doe ghalt hi der naturen recht,
 
Ende sijn broeder Hildebrecht
15
Die ontfinc de Vrancsce crone
 
Van desen Puppine te lone.
 
Die en hadde macht min no mere,
 
Maer dat hi hiet wesen here;
 
Maer Puppijn gaf hem sinen cost al,
20
Te vullen ende niet te smal,
 
Ende alt Duutsce ent Walsce mede
 
Stont onder sine mogenthede.
 
XVIII jaer was hi, die ic segge,
 
Coninc, ende Puppijns moeder Becge
25
Es in sijn ander jaer doot bleven,
 
Ende ontfinc deuwelike leven.
 
Int selve jaer die Sarrasine
 
+ Van Arabien daden pine
 
Den lande van Affrike groot.
30
Keyser Leuwe dor die noot
 
Sendde menegen stouten man
 
Met sinen patricius Jan.
 
Te Cartago quamen hi ente sine,
 
Ende verdreef die Sarrasine,
35
Ende verwinterde in dat lant.
 
Doe keerdi ten keyser te hant,
 
Ende liet sijn here al in Affrike,
 
Want hi wilde ongelike
 
Meer hers bringen inden lande3).
40
Hier af rees grote scande,
 
Want sijn here wart hem loos
 
In Affrike ende vercoos
 
Enen Tyberiuse te here,
 
Ende wouden bringen tes keysers ere,
45
Ende quamen met hem al omme dat
 
Te Constantinoble indie stat,
 
Ende ten mure van Blaterne4)
 
Wonnen si de stat, ende niet te scerne;
 
Want Tyberius hevet saen+
50
Den keyser Leuwen daer gevaen,
 
Ende ontset van sire steden,
 
Ende sinen nese afgesneden,
 
Ende gheleit in enen prisoen,
 
Dat hi up hem niet mach doen,
55
Ende wart keyser aldus daer,
 
Alsemen screef ons Heren jaer
 
VI hondert XC ende neghene.
 
VII jaer haddijs macht te plegene.
 
In dit selve jaer gevel5)+
60
Dat sente Lambrecht also wel
 
Te Ludeke wart geslegen doot;
 
Want hi den prince Pippine verboot
 
Overspel met Alpias,
 
Die sine amie openbare was.
65
Puppijn hadde ene goede vrouwe,
 
Die Plestreit6) hiet, ende getrouwc
 
Ende van hoghen maghen mede;+
 
Boven hare hi overspel doe dede
 
Met eere andere, hiet Alpias,
70
Die oec van hogen magen was.
 
Enen broeder hadsoe, die Thote7) hiet,
 
Die en wilds gedogen niet,
 
Want hi vruchte utermaten,
 
Dat Puppijn soude de zuster laten,
75
Ende quam te Ludeke indie stede,
 
Daer sente Lambrecht lach in gebede.
 
Daer es hi boven upt huus gecleven,
 
Ende sach nederwaert beneven,
 
Dat sente Lambrecht in cruce lach,
80
Ende scotene dore, daer hine sach.
 
Dus wart hi omme sijn weldoen dare
 
Ghemaect daer een martelare.
 
Sine vriendekine namen
 
Sinen lachame alte samen,
85
Ende leidene in een bootkijn echt,
 
Ende voerdene tote Maestrecht.
 
Daer was hi met haest ter erden
 
Met weenne brocht, met groter werden.

Hoe Justiniaen weder keyser wart. LII.

 
+ Te deser tijt, heeft Beda gescreven,
 
So wart sente Hubrecht1) verheven,
 
Die eencedel wilen sat
 
In Grote Bertaengen in ene stat,
5
Ende daerna wart hi bisscop gecoren.
 
IX jaer, alse wijt horen,
 
Naer sine doot so was hi vonden,
 
Gheheel van vlesche te dien stonden,
 
Ende sijn cleet, dat over hem lach,
10
Dat menech te wonderne anesach.
 
+ In deerste jaer dat Tyberius
 
Ten rike was comen aldus,
 
Alse u die jeeste besciet hier voren,
 
So viel in qualen, alse wijt horen,
15
Thote, die sente Lambrechte
 
Morderen dede buten rechte,
 
Dattene die wormen levende aten.
 
Doe stanc hi so utermaten,
 
Alse hi doot was, datmen sciere
20
Indie Mase warp, indie riviere,
 
Entie in siere hulpen waren,
 
Hen moghtere gene verjaren,
 
Sine storven met plagen groot.
 
Hi, diene metter hant slouch doot,
25
Wart jegen sinen broeder in stride,
 
Ende staerf in sulken nyde.
 
Tyberius, die dus besat
 
Te Constantinoble indie stat
 
Dien keyser stoel, alsic eerst seide,
30
Die hilt in staerker hoeden beide
 
Leuwen ende Justiniaene,
 
Alse sine viande ende sine gevane.
 
Justiniaen was te Sersone,
 
Daer wilen was gesent onscone
35
Die paues Clement indie zee.
 
Justiniane die was wee,
 
Dat hi so verloos sijn rike,
 
Ende wart seggende openbarlike,+
 
Daert liede horden sonder waen,
40
Hi soude noch sijn rike ontfaen.
 
Sulc was diere hem jegen verhief,
 
Die Tyberiuse hadden lief,
 
Ende peinsden si wildene verslaen,
 
Of den keyser senden gevaen;
45
So dat hi wart des worts geware,
 
Ende ontflo hem allen van dare
 
Ten Tuerken tote Kagan,
 
Also hieten si hare hooftman.
 
Kagan heeftene met eren ontfaen,
50
Ende hevet hem groot vordeel gedaen,
 
Ende gaf hem siere zuster mede
 
In huwelike daer ter stede.
 
Van danen sette hi sine vaert
 
Ten coninc van Bulgren waert,
55
Toten coninc Cerubelle2),
 
Ende es worden sijn gheselle,
 
So dat hi hem oec hulpe gaf,
 
Want hi des riken was al af.
 
Metten Tuerken hilt hi paertien
60
Ende mettien van Bulgerien,
 
Ende wan weder sijn keyserrike
 
Up Tyberiuse vromelike.
 
Leuwen ende Tyberiuse mede
 
Vinc hi tharen groten lede,
65
Want hi deedse beede ontliven.
 
Die patriaerc en mochts ontbliven,
 
Gallinicus, hine moest gedogen
 
Datmen hem utestac sine ogen,
 
Ende menne in ellenden sende.
70
So wredelike mense alle schende,
 
Die eenechsins van siere scade
 
Daer toe genomen was te rade.
 
Ende altoos so moest oec wesen1),
 
Alse hem iet droop vander nesen,
75
Die hem ave was gesneden,
 
So dedi doden ochte ontleden
 
Eenegen, die hem hadde mesdaen:
 
Selden mochtem dat ontgaen.

Vanden pauesen van Rome. LIII.

 
+ Justiniaen hevet ontfaen
 
Sijn rike, dat hem was ontgaen
 
Bi dorperliker verranesse,
 
Int jaer ons Heren VIIC ende sesse,
5
Ende regneerde VII jaer.
 
Ongelove liet hi al vorwaer.
 
+ Doe was die paues Sergius doot,
 
Daermen af scrivet doget groot.
 
Na hem wart paues Leo gecoren,
10
Die derde die wi dus noemen horen,
 
Ende wart paues met gewout.
 
Hier omme somege coronike hout
 
Desen Leo buten gesteken;
 
Van hem en willen si bidi niet spreken,
15
Want hi vander kerken was ongecoren.
 
Van Rome so was hi geboren,
 
Ende sijn vader die hiet Jan.
 
El niet ic van hem tellen can,
 
+ Dan hi omtrent IIς2) jaer
20
Den Roemscen stoel besat aldaer.
 
Na hem wart een Jan gecoren,
 
Die seste, ende was van Grieken geboren;
 
Pieter was sijns vaders name.
 
Martelare wart hi Gode bequame.
25
Na hem quam die sevende Jan,
 
Van Rome geboren was de man;
 
Gregorius so hiet sijn vader.
 
Wijs ende wel sprekende te gader
 
Was hi ende in onser Vrouwen ere
30
Maecti ene kerke diere sere.
 
Doe wart paues Sisimus,
 
Van Rome geboren, wi lesent dus;
 
Sijn vader hiet Tresemont.
 
Hi was paues ene corte stont,
35
XX daghe ende nemmere.
 
Doe wart paues ende here
 
Een Constantijn, was van Surien;
 
Jan was sijn vader, horewi lijen.
 
Desen paues Constantine3)+
40
Ontboot dor die lieve sine
 
Justiniaen met sire bede
 
Te Constantinoble indie stede,
 
Naer dat hi sijn lant verwaerf.
 
Eerlike, alse wel bedaerf,
45
Hevet die keyser den paues ontfaen,
 
Ende ghebat hem daer na saen,
 
Dat hi hem ene messe dade.
 
Dies wart die paues daer te rade,
 
Ende dedem ene messe bequame,
50
Ende gaf den keyser Gods lachame.
 
Die keyser lach dor sine werde
 
Metten anscine jegen derde,
 
Ende bat den paues dat hi bade
 
Gode voer sine mesdade,
55
Ende hevet den paues oec daermede
 
Vernuwet aldaer ter stede
 
Privilegien alle te waren,
 
Alse sulc alse die kerken begaren,
 
Ende gebrochtene ende eerde,
60
Alse hi te Rome weder keerde.
 
Dese Justiniaen die brac+
 
Den vrede, dien hi den Bulgren sprac,
 
Int derde jaer van sinen rike.
 
Dat becochti scadelike,
65
Want hi jegen de Bulgren street,
 
Daer hi cume selve ontreet,
 
Ende vele van sinen lieden liet.
 
Aldus es hem daer ghesciet.
 
Ten naesten jare geviel daer naer,
70
In sijns riken vierde jaer,
 
Doe Diederics sone Hildebrecht
 
In Vrancrike was coninc recht,
 
Also alst hier te voren stont,
 
Dat sente Michiel maecte cont,
75
Die ingel ons Heren, dat hi woude,
 
Datmen hem ene kerke maken soude,
 
Up enen berch, min no mee,
 
Up ene roetse indie see.

+ Van sente Michiels berghe. LIIII.

 
+ Een bisscop [was] die Aubrecht hiet,
 
In Clene Bertaenyen, alsmen siet,
 
Daer hem dingel toe verbaerde,
 
Sente Michiel, dor sine werde,
5
Dat hi hem sette ene kerke
 
Inde zee van goeden gewerke,
 
Up enen berch, die Tomba hiet,
 
Omdat menne verre siet,
 
Omdat hi wilde dat men mede
10
Uptie zee eerde ende in de stede,
 
Alsemen noch den berch doet sonder waen,
 
Daer jaerlijcs vele liede gaen.
 
Nu hadde een dief enen stier gestolen,
 
Ende haddene upten berch verholen,
15
Ende an enen stake gebonden.
 
Doe quam derdewaerf tien stonden
 
Dinghel ten bisscop ende hiet,
 
Daer hi den stier gebonden ziet,
 
Dat hi daer al ommetrent
20
Make der kerken fondament,
 
Ende also alse hi daer ter steden
 
Metten voeten hadde getreden
 
Derde, dat hi der kerken ganc
 
Also wijt make ende also lanc,
25
Ende hise in sente Michiels ere
 
Mede wijen soude die here.
 
Die bisscop dede datmen hem hiet.
 
Van danen vort so eist gesciet,
 
Dattere tfolc ginc alle jaer
30
In des ingels eere daer,
 
Alst te Montegargane doet
 
Menech omme te hebbene goet.
 
Int jaer daer na sente Hubrecht
 
Die bisscop was van Maestrecht
35
Na sente Lambrechte, ende dede tgebot,
 
Dat hem van boven sendde God,
 
Dat hi met groter eeren name
 
Daer sente Lambrechts lichame,
 
Ende voerdene te Ludeke in de stede,
40
Daer hi was gemarteliet mede.
 
Sente Hubrecht dede dat.
 
Ende eer hine brochte daer in de stat,
 
Ghesciedenre miraclen so vele,
 
Datment getellen can niet wele.
45
Ende sente Hubrecht die versette
 
Den bisscopstoel ende al bi wette
 
Van Maestrecht te Ludeke in de stat.
 
Noch die van Maestrecht om dat+
 
Ne vieren niet sinen dach,
50
Want hi hem dede desen slach.
 
In Justiniaens VIste jaer1)+
 
Quam sente Oda over waer
 
Van Acquitaengen, danen soe was,
 
Ende was een wijf, alsict las,
55
Oestwaert in dit Vrancrike,
 
Ende maecte die kerke rike,
 
Want soe uutquam omme geven,
 
Ende leedde een heilech leven.
 
Wie van hare niet lesen node,
60
Die gha te sente Odenrode+
 
Up die Kempene; daer soe leget,
 
Vintmer af dat de kerke seget.

Keysers Justiniaens doot. LV.

 
Hierna peinsde Justiniaen+
 
Vanden mesprise wrake ontfaen
 
Van Sersone, daer menne sende
 
Ghevaen in sijn ellende,
5
Daermen hem vele mesprijs dede,
 
Ende peinsde die stede
 
Te verdervene altemale,
 
Ende versamende in stilre hale,
 
Also alse hi best mochte,
10
Scepe, die hi verre sochte,
 
Ende nam Maurisise sinen patrijs,
 
Ende eenen Helyen, in derre wijs,
 
Dat si aldaer souden varen,
 
Ende niemens leven sparen,
15
Maer dat sijt al slougen doot,
 
Jonc ende out, clene ende groot.
 
Dus sijn si in dat lant gevaren,
 
Die altoes niemene en sparen,
 
Ende slaent al doot dat si vinden,
20
Sonder die gemeente van kinden.
 
Tudine1), den meester vander stede,
 
Sendden si gevaen oec mede
 
Den keyser, dat hire mede dade,
 
Dies hi worde te rade;
25
Mettem XLsten best geboren
 
Vanden lande verre te voren.
 
VII porters vander port
 
Hebben si daertoe jammerlike vermort,
 
Want si briedense biden viere
30
An speten, ghelijc arsten maniere.
 
Ten herfste daerna Justiniaen
 
Sendde noch meer liede saen,
 
Ende geboot hem dat si ghinder
 
Selves levende en lieten de kinder.
35
Maer al dachterste here
 
Bleef naer verdronken inde mere,
 
Want LXXXIIIM man2)
 
Bleven daer verdronken dan.
 
Alse Justiniaen dat hort,
40
Luste hem noch meerre mort.
 
Doe senddi een groot here nadat,
 
Ende hiet hem Sersone die stat
 
Al even slicht der erden maken.
 
Alse die liede wisten de saken,
45
Dat up hem quam so menech scip,
 
Coren si enen here Phillip3),
 
Die vanden keyser was verbannen,
 
Ende was daer met verdreven mannen.
 
Dat hi keyser soude wesen.
50
Dese Phillips voer wech na desen
 
Te Constantinobele inde port.
 
Ghevaen heefti ende vermort
 
Justiniane daer ter stede,
 
Ende Tyberiuse sinen sone mede,
55
Ende wart keyser met gewelt,+
 
Dat hi twee jaer cume behelt.
 
Phillips wart keyser dus vorwaer,+
 
Alsemen screef ons Heren jaer
 
VII hondert X ende drie;
60
Twee jaer regneerde die.
 
In sijn eerste jaer ghevel,
 
Dat eenen, hiet Grimart4), mesfel,
 
Eenen den hogesten van Vrancrike,
 
Sonder Puppine sekerlike.
65
Daer hi was in siere gebede
 
Tote Ludeke indie stede,
 
Rechts vor sente Lambrechts outaer,
 
Quam hertoge Rabouts bode daer,
 
Een hiet Reingheer, diene vermorde.
70
Alse Puppijn die mare horde,
 
Dat Grimaert also liet sijn leven,
 
Nam hi eenen siere neven,
 
Dreus sone, die Tiedalt hiet,
 
Ende die herscapie, die Grimart liet,
75
Hevet hi hem gheset in hant,
 
Dat hi te staerker ware int lant.
 
In desen tiden so quamen mede+
 
Te Rome binnen der stede,
 
Toten paues Constantine,
80
Ute Ingelant, moenke te sine,
 
Coninc Offe entie coninc Thohet,
 
Ende hebben hem daer toe gheset
 
Dat si die werelt hebben begeven,
 
Ende leedden vort meer heilech leven.
85
In dander jaer dat keyser waert+
 
Phillips, dies qualike was waert,
 
Want sijn ghelove was quaet,
 
Doe senddi ende sijn felle raet
 
Te Rome brieve, die quade hont,
90
Daer sijn ghelove al in stont.
 
Dit veronwerde, het moeste sijn,
 
Die goede paues Constantijn,
 
Ende verboot dat sine name
 
Altoos in ghene brieve en quame,
95
No dat mense niet en slouge
 
In ghenen penninc, diemen drouge.

Puppijns doot van Harstale. LVI.

 
+ Int selve jaer wart paues gecoren
 
Dander Gregorius, alse wijt horen1);
 
Van Surien was die man,
 
Ende sijn vader die hiet Jan.
5
+ Tote dies paues tiden men plach,
 
Dat niemen den Dondersdach
 
Ne vaste binnen kerstijnhede;
 
Ende dat quam om sulke zede,
 
Om dat die heidine des plaghen
10
Te vastene boven alle daghen,
 
In Plutoens ere des ghesellen,
 
Dien si God heeten vander hellen.
 
Dese Gregorius en woude,
 
Datmenne vort meer vasten soude.
15
+ In dit selve jaer bleef doot
 
Puppijn, die here, die prince groot,
 
In zalicheit, in groter eren2),
 
Alsemen screef tjaer ons Heren
 
VIIC jaer ende viertiene.
20
+ God gheve hem die bliscepe te siene
 
Ende te smakene, die sonder ende
 
Die zielen smaken sonder schende!
 
Karel, die gewonnen was3)
 
An siere amien Alpias,
25
Die liet hi prince in sine stede
 
Dor sine grote vromechede.
 
Dese Karel, daer dit af es,
 
Dien hiet men Karel Rutides,
 
Of Karel Marteel, ende was geboren
30
Tote Harstale, alse wijt horen,
 
Daer sijns vader zale stoet.
 
Om sire moeder stuerte sijn bloet
 
Van Ludeke sente Lambrecht,
 
Alsement hier voren tellet echt.
35
Desen Karle vinc Plectruut,
 
Sijn stiefmoeder, maer hi quam uut,
 
Ende wan menege orloghe zwaer,
 
Alse ghi horen sult hier naer.
 
Nu die quade keyser Phillip
40
Moeste vallen in enen kip4),
 
Omme sine ongelovechede.
 
Te Constantinoble uter stede+
 
Verdreef hi den patriaerke,
 
Om dat hine wederseide staerke
45
Sine heresie, alse een goet man,
 
Ende settere eenen Jan,
 
Enen valschen moenc, te sine daer.
 
Ende alse hi wel anderalf jaer
 
Keyser hadde gesijn, ghevielt aldus
50
Dat een, hiet Anastasius,
 
Jegen den keyser hem set,
 
Ende gheviel hem daer te bet,
 
Dat hine vinc ende nam de crone,
 
Ende begadene so onscone,
55
Dat hi hem dogen utestac
 
Ende hem trike avebrac.
 
Anastasius ontfinc trike+
 
Int jaer ons Heren sekerlike
 
VIIC X ende vive,
60
Ende waest twee jaer tesen live.
 
In sijn eerste jaer so quam
 
Sente Giellijs5), alsict vernam,
 
Ute Grieken, danen hi was.
 
In Proventsen verdiendi das,
65
Dattene noch souken pelegrime.
 
Van hem settic een lettel rime.

Van sente Giellise. LVII.

 
+ Sente Giellis was van Athenen,
 
Van geslachten niet clenen.
 
Dor Gode gaf hi al sijn goet,
 
Ende vlo met scepe ende oec te voet
5
Ute Grieken, so dat hi quam
 
In Proventsen, alsict vernam,
 
Te Arleblanke, dus seget die vite;
 
Daer so wart hi hermite.
 
In die wildert gaf hem onse Here
10
Ene hinde dor sine eere;
 
Bi haerre melc ende bi crude
 
(Dat en wisten ghene lude)
 
+ So levede hi ghinder vier jaer.
 
Eens quam Flavius jagen daer,
15
Die coninc vanden Wester Goten,
 
Ende een bisscop an sire roten,
 
Ende daden hem up sente Giellijs hinde.
 
Tote haren meester, dien soe kinde,
 
Liep soe, daer hi sat geslopen
20
In dicken dornen ende gecropen.
 
Die hinde vlo in sinen scoot.
 
Mettien ghene jagre scoot
 
Na hare ende scotene inden aerm,
 
Datter dbloet uut ran al waerm.
25
Flavius entie bisscop daer quamen,
 
Ende doe si ghinder binnen vernamen
 
Eenen man, dorgraeu ende out,
 
Sittende in dat dicke wout,
 
Entie hinde up sinen voet,
30
Ende ghewont ende bebloet,
 
Doe was hem harde wee te moede,
 
Ende boden hem van haren goede,
 
Ende baden hem ghenaden.
 
Doe was hijs te doene beraden,
35
Maer des goets en wilde hi niet,
 
Want hi cume daer up ziet.
 
+ Van hem ginc verre die mare,
 
So dat Karel openbare1)
 
Dat vernam, die coninc hiet,
40
Al en drouch hi die crone niet.
 
Vele lieden wanen das,
 
Dat dit die grote Karle was.
 
Neen hi, hine was noch niet geboren:
 
Het was Maerteel, alse wijt horen.
45
Die bat so dat hi te hem quam.
 
Met groter eeren hine nam,
 
Alse die hem gherne lieve dade.
 
Hem bat hi dat hi vor hem bade,
 
Want hi hadde mesdaen indien,
50
Dies hi niet en wilde ghien;
 
Maer sente Giellijs hevet gedaen
 
Messe vorden here saen.
 
Dinghel quam upten outaer
 
Ende brachtem eene cedele daer,
55
Daer die zonde in stont gescreven,
 
Ende dat soe hem ware vergeven
 
Al daer dor sente Giellijs bede,
 
Waer soe hem leet ende liet hise mede.
 
Vort daer na gescreven staet,
60
Wie dat dor sine mesdaet
 
Vort sente Giellise bade,
 
Dat hi dies nemmermeer en dade,
 
Datse hem vergave onse Here,
 
Ende al dor sente Giellijs eere.
65
Doe keerdi te Proventsen waert,
 
Ende te Minents2) quam hi ande vaert.
 
Daer verwecti indie stede
 
Des princen kint, dat doot was mede.
 
Daer na keerdi tsire abdien,
70
Daer hi wel staerf, moetewi lijen.
 
Nu keere ic ten keyseren weder,
 
Die nu up gingen ende nu neder.

Van Anastasius ende Theodosius. LVIII.+

 
Anastasius, alsic eerst seide,
 
Rovede des riken ende ogen beide+
 
Phillippe ende nam de crone.
 
Sijn gelove was vast ende scone.
5
Den paues van Rome heefti gesent
 
Sine brieve, daer hi in hevet bekent
 
Van kerstine gelove te sine.
 
Dese wart gehaet onder de sine,
 
Want hine dochte ter cronen niet.
10
Met dien hi sijn volc varen liet
 
Met scepe in Alexandrien,
 
Upter Sarrasinen partien.
 
Doe si te halven weghe quamen,
 
Anderen raet dat si namen,
15
Ende streken die zeilen neder.
 
Te Constantinobele keerden si weder,
 
Ende namen eenen an sinen danc,
 
Hiet Theodosius; - eist cort eist lanc,
 
Hi moeste inden stoel sijn geset,
20
Was hem wers, was hem bet.
 
Anastasius die sat
 
Tote Nichene indie stat,
 
Daerne Theodosius sochte
 
Te prencen, ende here up hem brochte,
25
Ende verwanne met swaren stride1).
 
Anastasius ende sine zide
 
Die moesten daer ondergaen;
 
Selve so wart hi ghevaen,
 
Ende ontset al ende ontfrijt,
30
Ende priester mede ghewijt.
 
Theodosius wart keyser daer,
 
Alsemen screef ons Heren jaer
 
VIIC X ende sevene,
 
Ende waest een jaer in sinen levene.
35
Een kerstijn man waest ende goet,
 
Maer hine was no stout, no vroet,
 
Ende quam sijns ondanx anden rike.
 
Doe mercte een up dese gelike,
 
Die mogenste die daer was do,
40
Een man, diemen hiet Leo2),
 
Ende heeftene met crachte saen
 
Uut sinen rike daer gedaen,
 
Van sinen live al ongescaet.
 
Die selve Theodosius die gaet
45
Ende wart clerc, ende leedde vort
 
Sijn leven in heileghe wort
 
Te lesene ende te horne mede,
 
Ende staerf vort in goeden vrede.
 
Int selve jaer quam van Ingelant+
50
Een, was Wijnfrijt genant,
 
Tote Rome indie stede,
 
Dien Gregorius heeten dede
 
Bonefacis ende benedijede.
 
Enen bisscop hire af wijede,
55
Dat hi berecken soude tlant
 
In Germanien, daer hine sant3).
 
Dese wart erdsbisscop mede+
 
Te Magensen indie stede,
 
Ende bekeerde te Gods handen
60
Vele vanden fellen vianden.+
 
Bi hem wart menech man behouden.
 
Hi stichte den cloestre van Vouden4),
 
Ende es te Utrecht sidert comen,
 
Ende hevet den stoel daer genomen
65
Na sente Willeborde, ende voer castien
 
In Vrieselant met sire paertien.
 
Tote Dockingen wart hi geslegen,
 
Van danen te gravene gedregen
 
In sinen cloester tote Vouden
70
Van sinen vrienden, die dat wouden.

Vanden keyser Leuwen ende van Rabboude. LIX.

 
Leo die keyser, alse ic seide,+
 
Trac hem an met sire mogentheide
 
Dat keyserrike al met crachte,
 
Alsemen screef VIIC X ende achte
5
Der jare Gods incarnatioen.
 
XXIIII jaer hilt hi dat doen.
 
In sinen tiden was te Sans
 
Een bisscop van ghelove gans,
 
Diemen heet sente Wulfram.
10
In drome dinghel ane hem quam,
 
Dat hi in Vrieselant varen soude
 
Tfolc bekeren, want God woude.
 
Die quam predeken den heidinen riesen,
 
Den verkeerden lieden, den West Vriesen,
15
So dat Rabbout die hertoghe
 
Den man horde roupen hoghe,
 
Dat niemene en ware behouden,
 
Dan die kerstijn wesen wouden.
 
So verre predecte hi dat wort,
20
Dat hi quam ter vonten vort,
 
Entie bisscop oec Wulfram
 
Hem te dopene daer quam.
 
Indie vonte setti den enen voet,
 
Metten anderen hi buten stoet;
25
Den bisscop vragedi, waer gevaren
 
Sine vorders1) henen waren.
 
Doe sprac die bisscop: ‘Clene ende groot,
 
Die sonder doepsel sijn bleven doot,
 
Die sijn ter hellen gevaren.’
30
Doe sprac Rabbout: ‘In mach twaren
 
Anders niet varen in enege stede,
 
Dan metter meester menechte mede.’
 
Den voet heefti uutgetogen.
 
Die duvel heeftene so bedrogen,
35
Dat hi, binnen den derden daghe,
 
Voer onder sine verlorne maghe.
 
Sinen sone doepte Wulfram,
 
Die saen daer na sinen ende nam.
 
+ Hoe dat Rabbout vanden viant
40
Bedrogen was, alsict vant,
 
Salic u tellen in waerre dinc.
 
Alse hi vanden doepsele ginc,
 
Was hi in menegen gedochte,
 
Wat hi best angripen mochte,
45
So dat kerstijndoem ontfaen,
 
So te sinen Goden gaen.
 
Doe quam die duvel, daer hi lach:
 
Hem dochte, daer hi up hem sach,
 
+ Dat een claer inghel ware.
50
Up sijn hovet haddi aldare
 
Met dieren steenen ene crone,
 
Ende sijn hals was claer ende scone.
 
Alse Rabbout up hem sach,
 
Sprac them die duvel, daer hi lach:
55
‘Alrestoutste man die levet!
 
Wats datti bedroghen hevet,
 
Dat dijn zin vanden Goden keert?
 
Volch dattu oint heves geleert:
 
Ic sal di cortelike betalen,
60
Ende ontfaen in ghuldinen zalen.
 
Roep Wulfram margen vor dijn ogen,
 
Ende vrach hem, of hi di mach togen
 
Die claerheit, die hi di behiet;
 
Ende of hijs en mach vulbringen niet,
65
So sent eenen bode, ende hi enen anderen,
 
Ende laetse met mi wanderen.
 
Ic sal hem togen die goudine zale,
 
Die ic di sal geven wale.’
 
Alse Rabbout wart in wake,
70
Seidi sente Wulfram die sake.
 
Hi seide: ‘Daerne es geen versconen,
 
Hets die duvel die di wille honen.’
 
Doch senden si om te wetene de saken,
 
Sente Wulfram sinen dyaken,
75
Ende Rabbout enen Vriese dor dat.
 
Niet verre en waersi buten der stat,
 
Dattem een gheselle quam ane,
 
Die seide: ‘Haest u in uwen gane!’
 
Die leedese al bi onweghen,
80
So dat si saghen hem te jegen
 
Risen ene ghuldine zale,
 
Scone ende claer, vulmaect wale,
 
Entie straten alle gemeene
 
Waren precieuse steene,
85
Ende indie zale stont een zitten,
 
Men conste die dierheit niet gehitten.
 
Doe sprac die ledre: ‘Dits de zale,
 
Die Rabbouts es altemale.’
 
Die dyaken, die dit hort,
90
Hevet aldus geantwort:
 
‘Of God dit hevet ghedaen,
 
Sone moet nemmermeer tegaen;
 
Ende hevet die duvel verworven,
 
So moet saen sijn verdorven.’
95
Mettien seinde hi hem te hant,
 
Ende sijn leedere wart een viant,
 
Entie zale, die ghoudijn was,
 
Wart al modere ende ghedwas.
 
Die dyaken entie Vriese
100
Vonden hem, alse verdorde riese,
 
In eenen wilden brouc vul bramen,
 
Daer si hadden grote mesquamen,
 
Ende pijnden hem drie dage tsamen,
 
Eer si keerden danen si quamen.
105
Ende alse si thuus weder sijn comen,
 
Hebben si den hertoge doot vernomen.

Ene miracle van Marien. LX.

 
+ In keyser Leuwen ander jaer
 
+ Belagen met orlogen zwaer
 
Die Sarrasine ende streden mede
 
Up Constantinoble die stede,
5
Entie stat was in die were.
 
Daer verdaerf dat heidijn here
 
Biden gebeelde onser Vrouwen,
 
Alsemen daer wel mochte scouwen.
 
In enen cloester so es daer
10
Ene ymagie, wet vorwaer,
 
Van Marien, inder gebare
 
Alse die hare kint draget met hare.
 
Men seget dat dat screef Lucas,
 
Doe onse Vrouwe levende was
15
Nochtoe indit cranke lijf.
 
Dit beelde heet daer Leetswijf1),
 
Om die werdicheit van hare,
 
Die altoes wel leet de hare.
 
Onse Vrouwe heeft hare vertoget
20
Tween nonnen al ongeoget,
 
Ende ledese thaerre kerken daer,
 
Ende gaf hem beeden die ogen claer.
 
Dies seggen daer some keytive:
 
‘Gaen wi tonsen Leetswive.’
25
Noch plegemen upten Disendach,
 
Al tfolc datter comen mach,
 
Dat beelde nemen ende gaen daer mede
 
Met processien al omme die stede.
 
Hier omme seggict, alsict seide,
30
Doe theidijn volc die stat beleide,
 
Vasten si ende baden binnen,
 
Ende werden hem ten tinnen.
 
Een porter was daer, dient goet dochte,
 
Datmen daer dat beelde brochte,
35
Ende alle die vander stede
 
Daden daer an hare gebede:
 
‘Heileghe Gods ons Heren moeder!
 
Die ons dicken waers behoeder,
 
Helpe ons, alse du best gewone,
40
Jegen die haeten dinen Sone.
 
Wiltu dijn beelde niet laten sinken,
 
So doese indie zee verdrinken.’
 
Dit riepen si alle ende gene man,
 
Die dese bedinghe began,
45
Hilt geent beelde bedect
 
Onder dwater, dies niemen en meet.
 
Alte hant rees sonder sparen+
 
Die zee up met groten baren,
 
Ende hevet die scepe der Sarrasine
50
Some versmort met groter pine,
 
Some tebroken in spanen al.
 
Vanden hemel quam hem mesfal,
 
Vier ende hagel, up hem meest,
 
Ende oec menech swaer tempeest.
55
Vanden volke was geen getal,
 
Maer die scepe blevenre al
 
Verdorven daer al tote viven.
 
Dus helpt die rose aller wiven
 
Den genen die hare baden
60
Om hulpe ende up genaden.
 
In deser tijt, seit Elynant,+
 
Dat hi vorwaer gescreven vant,+
 
Dat in Groten Bertaengen was
 
Een hermite, alsict las,
65
Dien dingel togede een visioen,
 
Dat menegen heeft wondren doen,
 
Van Josephe van Arimathien,
 
Den edelen ridder enten vrien,
 
Die Gode vanden cruce dede,
70
Ende vanden platele mede,
 
Daer God sijn leste mael uut at,
 
Doe hi met sinen jongers sat.
 
Dese hermite, weetmen wale,
 
Screef dystorie vanden Grale,
75
Dats vander scottele, daer ic af seide,
 
Alse hi hem in Witten Donredach meide,
 
God, daer sine jongren saten,
 
Ende alle uut eenen vate aten.
 
+ In weet wat sire Arture in trecken,
80
Maer, alsic best can gemecken,
 
So was dystorie gescreven,
 
Na dat Artuur liet sijn leven
 
CC jaer XXII min.
 
Dies wondert mi in minen zin,
85
Wat dat daer Merlijn in doet,
 
Dient Walsch seget, alsic verstoet,
 
Dat hi dystorie scriven dede,
 
Ende noemet den hermite mede
 
Bi namen Basilis; maer Elynant1)
90
Seget dat hi niet en vant
 
Dese ystorie in Latijn.
 
Int Walsch vintmense also fijn,
 
Alse alle Walsche favelen sijn.
 
Over niet houdet de herte mijn.

Hoe der Wester Goten rike brac. LXI.

 
+ Echt mede in dit selve jaer
 
So gesciede een tekijn swaer,
 
Daer keyser Leo den sone sijn
 
Dopen dede, eenen Constantijn,
5
Alsone hiet die patriaerke
 
Germein, die gelovede staerke.
 
Daer dede [die] sone ter selver stede
 
Inder vonten dorperheden,
 
Ende wart vortekent openbaer,
10
Dat hi der kerken noch soude sijn swaer.
 
+ Int derde jaer dat Leo sat
 
Keyser te Constantynoble m de stat,
 
So quamen die Sarrasine
 
Ute Affrike, alst wart in scine,
15
In Spaengen ende wonnen tlant.
 
Int XIXste jaer, alsict vant2),
 
Dat coninc Flavius drouch crone
 
Over die Wester Goten te lone,
 
So makeden die Sarrasine
20
Alte nieute met haerre pine
 
Dat rike vanden Wester Goten,
 
Ende dadense onder met haren roten,
 
Ende besaten tlant met crachte.
 
Noch sittere in haer geslachte.
25
Haer hooftman was Abdirama,
 
Mahumets sone. Hoe langhe het sta,+
 
Emmer verdervet ende tegheit
 
Werelike moghentheit.
 
CCC ende XLVI jaer
30
So waest ommetrent daer naer,
 
Dat si uut Cyten waren gesteken
 
Biden Hunen, diet al wilden breken;
 
Ende nadien dat die Wester Goten
 
Die Wandelen met haren roten
35
Van Spaengen dreven, waest daer naer
 
CC ende XLVI jaer.
 
Dus wonnen die Sarrasine
 
Spaengen met haerre pine;
 
Ende tlant van Portegale
40
Dats ongewonnen noch tesen male.
 
Int derde jaer van Leuwen tijt+
 
Hordemen niemare wijt,
 
Dat Serdaine verherijt waren
 
Vanden Sarrasijnschen scaren.
45
Doe was Luprant van groter waerde
 
Here over die Lumbaerde,
 
Ende vernam dat sente Augustijn
 
Wilen uten lande sijn
 
In Sardaine was brocht int lant,
50
Dat nu verherijt was ende verbrant
 
Die stede daer hi begraven lach.
 
Met groten coste updien dach
 
So dede hine halen daer,
 
Ende bringen hem selven bet naer
55
Indie stede tote Pavien.
 
Daer dedi eene kerke wijen
 
In des groots sente Pieters ere,
 
Daermen in leide dien here;
 
Ende Luprant selve die coninc woude,
60
Dat mense hiete die hemel van goude.
 
Leo wart in sijn vijfte jaer
 
Den kerstinen ghelove zwaer,
 
Ende stont, alse een quaet keytijf,
 
Om des paues Gregorius lijf;
65
Maer die Lumbaerden entie Romeine
 
Wederstondene al ghemeine.
 
Nu moeten wi ter jeesten keren
 
Ende vanden Vrancscen heren leren.

Karle Marteels orloghe. LXII1).

 
+ Int jaer daer na dat Pippijn starf,
 
Die Vrieselant wan ende verwaerf,
 
Doe staerf coninc Hildebrecht
 
Van Vrancrike ende wart na recht
5
Sijn sone Dagobrecht gecroent.
 
Marteel, omme datmen niene hoent,
 
Die gheorlovet van desen;
 
Want en mochte els niet wesen,
 
Dat eenech coninc daer crone droege,
10
Het en ware bi sinen gevoege.
 
Die edelste boden hem de crone,
 
Maer hi ontseidse harde scone,
 
Ende seide, het ware meerre eere
 
Over coninge te sine here,
15
Dan ware gecroent te sine
 
In bedwange, in sulker pine.
 
+ Dese Dagobrecht van Vrankerike
 
Ne besat maer vier jaer sijn rike.
 
Daer na heeft Karel Marteel
20
Die crone ghegeven al gheel
 
Lotarise den anderen broeder;
 
Selve bleef hi des riken behoeder.
 
Dese Lotaris was twee jaer
 
Coninc, ende staerf daer naer.
25
Doe was een, die Cylpric hiet,
 
Die der erven bestont niet,
 
Anders dan hi comen was
 
Vanden geslachte, ende pijndem das,
 
[Dat hi emmer na desen
30
Vrancs coninc woude wesen2),]
 
Ende quam om hulpe in Acquitaengen,
 
Dat tusscen Vrancrike leit ende Spaengen,
 
An Eudone, den hertoghe,
 
Ende bidt dat hi mettem orloge,
35
Dat hi die Vrancsce crone gecrige.
 
Eudoen quam mettem te wige
 
Jegen Karle Martele gevaren;
 
Maer si verlorent metten haren,
 
Ende worden gesconfiert upt velt,
40
Ende Karel behilt met gewelt.
 
Doe sendde Cylpric omme genaden
 
Boden van sinen mesdaden
 
An Martele, ende hevet gesproken,
 
Dat die nijt al was tebroken,
45
Ende Karel hevet hem gegeven
 
Die crone naer sine neven.
 
Dese levede der jare vive,
 
Crankelijc als een keytive.
 
Hier binnen hevet hem gereit+
50
Van Angiers die here Ramfreit3),
 
Ende wilde Maertele cranken.
 
Maerteel quam metten Oest Vranken4)
 
Tote Riemen indie stat,
 
Daer bisscop Ribrecht5) here sat,
55
Die Kaerle kerstijn hadde gedaen.
 
Hine dars niet in de stat ontfaen,
 
Want hi Ramfreide ontsach.
 
Alse Marteel dat versach,
 
Hevet hine sijnt daer omme ontset,
60
Om dander heren te dwingene bet.
 
Doe trac hi noch bat gheins,
 
Ende quam tote Orlieins,
 
Daer sente Euchier bisscop was,
 
Die hem mede ontseide das,
65
Omdat Ramfreit bi hem sat,
 
Dat hi niet quame indie stat.
 
Hier omme was hi danen verdreven,
 
Ende moeste enden sijn leven
 
Te sente Truden up Aspengouwe,
70
Daer hi staerf in groten rouwe.
 
Marteel quam daer up Ramfreide,
 
Ende wan hem af lant ende heide,
 
Ende hevet beseten na dat
 
Angiers die vaste stat,
75
Ende daertoe bedwongen so,
 
Dat sijs waren harde vro,
 
Dat hi doch die port upnam,
 
Ende hem te genaden quam.
 
+ Ramfreit gaf hem gevangen mede
80
Up Marteels genadichede.
 
Dus wart hi geweeldich here
 
Van Vrankerike vorwaert mere.

Vanden selven meer. LXIII.

 
+ Alse keyser Leo fel ende swaer
 
Was comen in sijn sevende jaer,
 
Wart Gyzit1) here der amirale
 
Over die Sarrasine altemale.
5
Hunimaer hadt vor hem twee jaer
 
Gheweest ende was den kerstinen zwaer,
 
Ende maecter vele maertelaren;
 
Maer onlange dedijt te waren.
 
+ Gyzit waest na hem, alsict zie,
10
Ende regneerde der jare drie.
 
Desen quam een Jode te rade,
 
Die hem riet, dat hi dade
 
In allen riken die beelden ons Heren
 
Vellen ende te nieute keren,
15
Want vele kerstine onder hem waren.
 
Een leven van XL jare
 
So belovedi hem omme dat.
 
Gyzit geboot in elke stat,
 
Maer alse saen alse hijt geboot,
20
Bleef hi in corter wilen doot.
 
Naer hem so quam Henelijt2),
 
Die tlant XXI jaer besit.
 
Echt in Leuwen VIIIde jaer
 
Wart hij den gelove zwaer,
25
Ende hiet in sijn keyserike
 
Die beelden vellen gemeenlike;
 
Entie paues Gregorius screef hem ane,
 
Ende riet hem dies af te stane,
 
Maer dat was al omme niet,
30
Want hi bleef an dat hi hiet.
 
In keyser Leuwen IXde jaer3)+
 
Vintmen lesende vorwaer,
 
Dat coninc Cylpric was verstorven,
 
Die de crone hadde verworven
35
Van Maertele in Vrankerike.
 
Dese Cylpric sekerlike
 
Was teersten clerc, weetmen wel,
 
Ende was gheheeten Daniel,
 
Ende quam ter cronen vanden rike.
40
Na hem eenen Diederike
 
Nam Marteel, een der Vranken neven,
 
Ende hevet hem die crone gegeven.
 
Selve bleef hi indie eere,
 
Over prince ende over here.
45
Diederic sat XV jaer
 
Coninc, alsemen weet vorwaer.
 
Maerteel voer in desen tiden4)
 
Uptie sterke Sassen striden,
 
Ende heeftse onderghedaen,
50
Want sine constent wederstaen,
 
Ende ghalt hem met swaren scaden,
 
Dat si den Roemscen rike daden.
 
Doe voer hi vort in cargeheide5)
 
Vechten up enen Lamfreide,
55
Die over Almaengen was
 
+ Hertoghe ende here, alsict las,
 
Ende dwanc hem met ghewelde af,
 
Dat Almaengen tsens gaf.
 
Daer naer so bedwanc hi Swaven
60
Ende Beieren met alden graven,
 
Die daer saten inden lande,
 
Ende deet al onder sine hande,
 
Ende hevet met sinen swerde dorhouwen
 
Dlant al toter Dunouwen
65
Ende Sassen ende der Elven mede,
 
Datter en was borch noch stede,
 
Soene was van hem vervaert,
 
Sette hi den wille dare waert.
 
Nu quam hem up een ander strijt,
70
Die hem gheduurde langen tijt.
 
Eudoen, die met Cylpricke vacht
 
Up Marteele, met sire cracht,
 
Also alst hier te voren staet,
 
Poget echt oft hi vint raet,
75
Daer hi Karle Maertele mede
 
Nedere an sine moghenthede.
 
Marteel hevet dit vernomen,
 
Ende es met sinen here comen
 
In Acquitaengen, teenen stride
80
Up Eudoene, die over side
 
Wiken moeste al dor die noot.
 
Daer dedi roof ende scade groot,
 
Karle, den lande enten steden.
 
Acquitaengen heefti dorreden,
85
Ende berovet ende verbrant
 
Porte ende dorpe, al dat hijs vant.

Noch vanden selven. LXIIII.

 
+ In keyser Leuwen Xste jaer
 
Wart in Constantinoble orloge swaer
 
Up keyser Leuwen, want hi woude
 
Datmen die beelde verbernen soude,
5
Die naer Jhesus of na Marien,
 
Of na eenege van Gods partien
 
Ghemaect waren oft ghesneden.
 
Hier omme waren inder steden
 
Ghemaerteliet een deel liede.
10
In sijn XIste jaer ghesciede,
 
Dat Gregorius den paues dochte,
 
Datmen den keyser niet en mochte
 
Ghecastien van siere onsede.
 
Al Occident hi senden dede
15
Van siere hulde, ende biden banne
 
Verboot hi wijf ende manne,
 
Dat si hem ontseiden echt
 
Rente ende des keysers recht.
 
Int naeste jaer dat anequam,
20
Die quade keyser Leuwe nam
 
Te Constantenoble sente Germeine
 
Dat patriaerescap recht al reine,
 
Omme dat hi hem in allen rade
 
Lachterde sine mesdade.
25
Echt in sijn XIIIste jaer1)+
 
So rees een orloge swaer
 
Tusscen Martele ende Eudoene,
 
Die vromech was ende coene.
 
Noch sach hi wel dat hi en conde+
30
Niet altoos, in ghere stonde,
 
Jegen hem behouden tfelt,
 
Ende hevet gehaelt met gewelt
 
Die Sarrasinen met haren roten,
 
Die tlant uptie Wester Goten
35
Hadden gewonnen doe van Spaengen,
 
Ontboot hi in Acquitaengen.
 
Mettien quamen si tier stonde
 
Gevaren over die Geronde,
 
Beede met kinderen ende met wiven,
40
Alse die besitten wilden ende bliven
 
In Vrancrike ende hebbent al.
 
Een ongetelt groot gescal
 
Wart vanden Sarrasinen int lant.
 
Maerteel gemoetese te hant,
45
Alse diese emmer wilde keren
 
Metter hulpen Gods ons Heren.
 
Duutsce ende Fransoysen te waren
 
Waren mettem inder scaren,
 
Maer clene was die menechte sine
50
Jegen alle die Sarrasine;
 
Doch nam hi up hem den strijt,
 
Ende verslouger daer ter tijt
 
CCC dusent uptie stede
 
Ende LXXM daertoe mede,
55
Met haren coninc Abdirama,
 
Dien si alle volgeden na.
 
Selve verloos hi inden dan
 
Der siere XV hondert man.
 
Die hertoghe hevet vernomen,
60
Dat Martele dus wel es comen,
 
Ende maecte mettem pays ende vrede.
 
Den heidinen so volgedi mede,
 
Ende verbrandem upt velt
 
Hare loetgen ende haer getelt,
65
Ende verslouch van haren scaren
 
Vele die verdreven waren.
 
In keyser Leuwen XIIIIste jaer
 
Was doot die paues overwaer,
 
Dander Gregorius, diene verwiet
70
Ende vander heileger kerken sciet.
 
Doe wart die derde Gregorius gecoren,
 
Die vort stercte, alse wijt horen,
 
Die sentencie, die sijn vorsate
 
Utegaf om des keysers onmate.
75
In dit selve jaer so staerf
 
Beda, die hemelrike verwaerf,
 
Om dat hi in sinen gescrichte
 
Die heilege scrifture verlichte,
 
Ende van levene heilech was.
80
In Ingelant, alsict las,
 
Was hi in sinen cloester geleget,
 
Daermen noch vele van hem seget.
 
Int jaer Gods staerf hi min no mee
 
Dan VIIC XXX ende twee.

Karel Marteels doot. LXV.

 
+ Int XVste jaer dat onscone
 
Keyser Leuwe drouch de crone,
 
So nam sijn sone Constantijn
 
+ Een wijf toten bedde sijn,
5
Kalaens dochter1), die coninc was
 
Vanden Alvernen, alsict las,
 
Die Hunen hieten hier te voren.
 
Want soe van heidijnscap was geboren,
 
Leerdemen hare die kerstine zede,
10
Ende men deedse dopen mede:
 
Hyrene was hare name.
 
Haer man was quaet sonder scame,
 
Die hem weder die kerke sette,
 
Maer soe hilt kerstijndoem bi wette,
15
Alse ghi horen sult hier naer.
 
In Leuwen XVIde jaer
 
Die derde Gregorius de paues,
 
Die den keyser sach in aves
 
Dat kerstijn gelove minnen,
20
Versaemde tote Rome binnen
 
IX hondert bisscoppe ende drie.
 
Grote consilie so hilt hie.
 
Daer was utegegeven met eren
 
Te anebedene dat beelde ons Heren,
25
Ende oec mede sente Marien.
 
Daer ginc men vermalendien
 
Alle diese in dorperheden
 
Ontreinden ende in quaetheden.
 
In keyser Leuwen XXIIIste jaer2)
30
Staerf in Vrancrike vorwaer
 
Coninc Diederic, die in de stede
 
Karel Marteel setten dede
 
Hildericke, ende gaf hem de crone,
 
Diese IX jaer drouch onscone.
35
Een snuedel waest die niet dochte
 
Datmenne coninc heten mochte.
 
Int selve jaer quamen de Sarrasine
 
Met haren coninc, ende daden pine
 
Der stede van Arleblanke.
40
Si ergerdent3) al sterke ende cranke,
 
Dat si in Proventsen vonden.
 
Marteel quam up hem tier stonden,
 
Ende wan hem af Avenyoen,
 
Nerboene, ende brac hem af haer doen,
45
Ende alle die steden daer int lant.
 
Arleblanken ginc in hant,
 
Al Proventse ende Borgoenge mede.
 
Den heidinen hi so wee dede,+
 
Dat hi hem echt twee coningen slouch,
50
Ende daertoe volx af genouch.
 
Maer, omme dattem anelach
 
Ende hem upwies, nacht ende dach,
 
Orloghe, ende hem die scat
 
Verminderde, dien hi hadde gehat,
55
Nam hi papen ende clerken,
 
Ende elcsins der heileger kerken
 
Die tiende, want hem de noot dede,
 
Ende hilter sijn orloge mede,
 
Ende goede sine ridders daer af.
60
Dat hi dit dede ende aldus gaf,
 
So seidemen dat hi wart verloren,
 
Ende dit ware jammer ende toren.
 
+ Int selve jaer dat Diederic staerf,
 
Ende Marteel weder verwaerf
65
Proventse ende Arleblanke de port,
 
Doe staerf hi (dat was grote mort!)
 
Ende was te sente Denijs begraven,
 
Eerlike, met groter haven.
 
Hier na gheviel dat men ondede
70
Sijn graf, ende men vant tier stede
 
No vleesch no been, dats bekent,
 
Els niet dan een groot serpent,
 
Ende sijn graf in diere gebare
 
Binnen, alst verbernet ware.

Keyser Leuwen doot ende Constantijns begin. LXVI.

 
+ Na den vromegen Karle Martele1)
 
Namen sine sonen in dele
 
Sijn lant; elc trac tsine an.
 
Deen sone hiet Karleman,
5
Ende dander hiet Pippijn de clene.
 
Dese hilden tlant ghemene.
 
Die Fransoysen, die waren bleven
 
In Proventsen na Marteels leven,
 
Hebben Eudoens sone Wayfiere
10
Uten lande verdreven sciere,
 
Doe hi orlogede up Nerboene.
 
Die Goten en waren oec niet so coene,
 
Sine gaven hem up hare steden,
 
Om te sittene met vreden,
15
Niemens ende Nerbone die port,
 
Ende wat so hem toebehort,
 
Ende hebben hem ghisele gheset,
 
Om te behoudene hare wet.
 
Dus jagedensi daer uten lande
20
Die Sarrasine thaerre scande,
 
Ende Wayfiere ende Eudoene,
 
Want hi brachtse int lant de ghone.
 
Keyser Leo staerf vorwaer+
 
In sijn XXIIIIste jaer,
25
Ende sijn sone Constantijn
 
Moeste naer hem keyser sijn.
 
Hi wart keyser ende here
 
Int jaer ons Heren min no mere
 
VII hondert XL ende twee.
30
XXV jaer ende nemmee2)
 
So drouch hi die Roemsce crone
 
Dorperlike ende onscone.
 
Dese was recht hoir na den vader
 
Vanden lande ende van quaetheit algader.
35
Al sinen tijt hevet hi gheset
 
Omme te levene jegen wet;
 
Hi hilt hem an die duvelie
 
Ende an onreine toverie,
 
Ende in des vleesch onsuverhede.
40
Clerken ende moenken mede
 
Dogeden omme tgelove van desen
 
Vele vernoys, alse wij lesen.
 
Die patriaerc vander port
 
Staercte mede sine wort,
45
Ende al omme der werelt ere.
 
Bidi sendde onse Here
 
Grote sterfte ende mort
 
Te Constantinobele indie port,
 
So dat men vele huse sloot,+
50
Want die liede waren doot,
 
Wanter niemen in wilde wesen.
 
Die patriaerc qual van desen,
 
Anastasius, ende bleef doot
 
In zwaren evele ende groot.
55
Na hem quam inde stede sijn
 
Een moenc, hiet Constantijn,
 
Ende volgede al skeysers raet:
 
Een ongelovech man, een quaet.
 
+ In keyser Constantijns eerste jaer1),
60
Die den gelove was te swaer,
 
So wart onder die Roemsce partie
 
Een paues, hiet Zacharie,
 
Die was van Grieken geboren. -
 
Pollicronis, alse wijt horen,
65
Hiet sijn vader. - Sijn voersate,
 
Die derde Gregorius, de goede, de mate,
 
Was van Rome geboren geheel:
 
Sijn vader was een hiet Marteel.
 
Dese lingede die stille
70
Een lettelkijn na sinen wille.
 
Alse hi doot was quam Zacharie,
 
Die nam jegen der Lumbarde partie
 
Vasten vrede XX jaer.
 
+ In desen tiden, weten wi vorwaer,
75
Dat sente Bonefacis was,
 
Alsemen hier te voren las,
 
Bisscop van Magense ende maecte Vouden2),
 
Daer hi sijnt gedaen was ter mouden.
 
+ In Constantijns derde jaer
80
Reinet asscen over waer.
 
In sijn vierde jaer was de rene3),
 
Die heilege Marie Magdalene,
 
Te Ays gehaelt, daer soe lach
 
Ende hadde gedaen menegen dach:
85
Te Ays menic in Gasscoenyen.
 
Ende deedse halen in Borgoenyen
 
Een grave Geraert, diere sat;
 
Te Verlegay indie stat
 
Dede hise bringen, daer men seget
90
Dat soe nu ter wilen leget,
 
Daer soe dede ende noch doet
 
Menege scone miracle goet,
 
Daerne vele af sijn bescreven,
 
Ende vele vergeten bleven.

Hoe Karleman hem begaf. LXVII.

 
In Constantijns eerste jaer4)+
 
So wart moenc, dorden vaer
 
Van sire zielen, Karleman,
 
Dien de stoute Marteel wan,
5
Pippijns broeder die heet die cleene,
 
Ende al sijn lantscap gemene
 
Es Pippine sinen broeder ancomen,
 
Ende hevet in hant genomen.
 
Vanden paues Zacharien
10
Dede hi hem moenec wien;
 
Upten berch, die Serapte hiet,
 
Hi enen cloester maken liet,
 
In des goets Silvesters ere:+
 
Aldaer ginc zitten die here.
15
Maer omme dat bi Rome was,
 
So plagen vele Fransoyse das,
 
Alsi daer quamen indie port,
 
Voeren si te Serapten vort
 
Karlemanne visenteren.
20
Doe begonste hem dat deren,
 
Want hi begerde in sire gebede
 
Te sine ende in sire enechede,
 
Ende voer upten berch Cassijn,
 
Daer wilen abt hadde ghesijn
25
Sente Benedictus, ende es daer bleven,
 
Ende leedde een heilech leven.
 
Int jaer daer na wart in Cycile
 
Ende in Calabren eene wile
 
Grote sterfte in menege stede,
30
Ende ander lieder cledre mede,
 
Ende in kerken andie cortinen
 
Worden crucen, die sulc schinen,
 
Of si met olyen waren gescreven:
 
Men wiste hoe si quamen of bleven.
35
Int VIIde jaer dat Constantijn
 
Keyser selve hadde ghesijn,
 
Brac coninc Racys van Lumbardien1)
 
Den vrede, die paues Zacharien
 
Te XX jaren hadde genomen,
40
Ende es jegen Rome comen;
 
Maer die paues ginc hem an,
 
Met dogeden hine so verwan,
 
Dat hijs hem nemmeer wilde bewinden,
 
Ende es met wive ende met kinden
45
Te Rome comen indie stede,
 
Ende daer moenc worden mede.
 
Aystolf sijn broeder wart daer naer
 
Coninc ende waest VII jaer.

Hoe Pippijn die clene coninc wart. LXVIII.

 
+ Alse Constantijn int IXde jaer2)
 
Van sinen rike was vorwaer,
 
Sende clene Pippijn sine partie
 
Toten paues Zakarie,
5
Ende dedem vragen openbare:
 
Wie best coninc hiete oft ware
 
Schuldich te sine vanden rike,
 
So die ghene, die ledichlike
 
Die crone drouge sonder eere,
10
So die ghene, die dicke sere
 
Hem aventurde up ende neder?
 
Zakarias ontboot hem weder:
 
Datmen dien voer coninc hilde,
 
Die tlant bescermde met gewilde.
15
Deser antworden sere danken
 
Den paues van Rome de edele Vranken,
 
Ende hebben den coninc Hilderike
 
In enen cloester begeven rike,
 
Te sente Medaerts te Sissoen,
20
Ende daden hem moencs abijt andoen,
 
Ende gaven Pippine gemeenlike
 
Die coninx crone van Vrancrike.
 
Sente Bonefacis, die bisscop sat
 
Tote Magensen indie stat,+
25
Wijedene mede ende belas3),
 
Alst coustume ende sede was.
 
Die Cycambriene, die Troyene,
 
Die vielen neder dus onsiene,
 
Ende Clodoveus grote geslachte
30
Was aldus ontset met machte
 
Biden paues ende biden heren,
 
Die Puppine holpen ter eren.
 
Ende was in ons Heren jaer
 
VII hondert ende L vorwaer.
35
XVIII jaer regneerde dese
 
In Vrankerike, alsict lese.
 
Int Xde jaer dat Constantijn4)
 
Keyser met scanden hadde gesijn,
 
So voer Pippijn die clene
40
Met sinen Fransoysen ghemeene
 
Orlogen uptie felle Sassen,
 
Die hem over waren gewassen,
 
Entie hem wilden sijn lant onneren:
 
Die verdreef hi met groter eren.
45
Alle die kerken van sinen rike
 
Dedi verbetren ghemeenlike
 
Hare noten ende haren zanc,
 
Nader Roemscher kerken ganc.
 
Int XIste jaer dat Constantijn5)+
50
Keyser hadde begonnen sijn,
 
So quam Aystolf van Lumbardie
 
Coninc met sire paertie,
 
Ende eeschede den Roemscen tribuut,
 
Van elken hovede al uut ende uut.
55
Doe was Zakarie verstorven
 
Die paues, entien stoel hadde verworven
 
Een Steven, dander vander namen,
 
Die geboren was alte samen
 
Van Rome uter stat al gader:
60
Constantijn so hiet sijn vader.
 
Alse hem Aystolf so leede dede,
 
So rumde hi Rome die stede,
 
Ende es in Vrancrike getrect,
 
Alse die peinst ende meet,
65
Dat den coninc Puppine sal
 
Ontfaermen sijn ongheval.
 
Karleman, die moenc was,
 
Puppijns broeder, alsement las
 
Hier te voren, hi voer mede
70
Om des paues besichede,
 
Dat hi pine, hoe hi belet
 
Die dinc daer hem Aystolf toe set.
 
Alse coninc Puppijn hevet vernomen
 
Den paues Steven te hem comen,
75
Trect hi jegen hem gereet.
 
Te voet hi ter erden beet
 
Drie milen voren, dore sine werde,
 
Ende quam jegen hem gegaen up derde,
 
Hij ende sijn wijf ende sine kinder,
80
Ende leeddene biden breidele ginder,
 
Den paues, tote sire zale.
 
Daer na gingen si sitten ten male,
 
Daert heimelijc was tere stede,
 
+ Daer hem die paues sere bat mede
85
Met naten ogen, dat hi ontfinge
 
Van Rome sente Pieters dinge,
 
Ende hi die Roemsce saken besaghe,
 
Die sere tegingen indien daghe,
 
Ende clagedem over Aystolfs gewelt,
90
Die hem hiesch van tsense gelt.
 
Puppijn zwoer hem daer bi Gode,
 
Dat hi doen soude sijn gebode.
 
Dus bleef die paues Steven daer
 
Onthier ende vernieuwede tjaer,
95
Ende wijede den coninc Puppine
 
Heilech coninc entie kinder sine,
 
Karle den groten ende Karlemanne,
 
Ende geboot dat als biden banne,
 
Dat nemmermeer diere af quame
100
Hem de Vrancsce crone name,
 
Maer dat si souden euwelike
 
Crone dragen in Vrancrike,
 
Si teersten ende alte voren
 
Diere na af worden geboren.

Puppijns vaert uptie Lumbarde. LXIX.

 
Int XIIste jaer dat Constantijn1)+
 
Een onreine keyser hadde gesijn,
 
So trac Puppijn met sire partien
 
Indat lant van Lumbardien.
5
Aystolf settem inder weren,
 
Maer lettel consti hem gederen,
 
Den Fransoysen, hine moeste vlien,
 
Ende was vro dattem mochte gescien
 
Dat hi quam te parlemente,
10
Ende hi lant, goet ende rente
 
Sente Pietren moeste geven,
 
Daer hi den paues uut hadde verdreven.
 
Die coninc Puppijn sette met eren,
 
Eer hi hem dede int wederkeren,
15
In sinen stoel den paues Steven,
 
Daer hi ute was verdreven.
 
Ende alse hi was in Vrancrike,+
 
So brac Aystolf valscelike
 
Sijn belof ende sinen vrede.
20
Doe sendde Puppijn daer ter stede
 
Fultrade weder metten Vranken,
 
Die Aystolve souden danken
 
Sine valsceit ende sire ontrouwen.
 
Quaemt hem te scaden oft te rouwen,
25
Hi moeste echt al wederkeren
 
Dat hi rovede tsire onneren,
 
Ende moeste houden dien vrede,
 
Met gewelde, niet bider bede.
 
In desen tiden was Karleman2),+,
30
Die moenc ende Pippijns broeder dan,
 
In Vrancrike om sente Bonoite comen,
 
Om dat hine soude hebben genomen
 
Ende gevoert te Mont Cassijn,
 
Daer hi abt was ten cloester sijn,
35
Ende leggene daer hi wilen lach,
 
Alreerst na sinen sterfdach;
 
Maer alle, diere waren ghesent
 
Woch te draghen, worden blent,
 
+ Ende moester omme sijn grote bede,
40
Eer si ghenasen der blenthede,
 
Ende waren blide dat si geloveden,
 
Dat sine nemmermeer en roveden.
 
+ In desen tiden was oec mede
 
Grote erdbeve in meneger stede,
45
Dat sulke steden vielen een deel,
 
Ende sulke vielen al gheheel.
 
Sulke bleven sonder val,
 
Die vanden berghe in dat dal
 
Gheset worden sonder schuren,
50
Beede met husen ende met muren,
 
VI milen vorder, alse wijt horen,
 
Van dat si stonden daer te voren.
 
In Mesopotania mede
 
Daer ghesciede meerre wonderelichede:
55
Die erde scorde twee milen lanc,
 
Daer harde witte erde uutspranc;
 
Daer uut so quam een dier gegaen,
 
Rechts alse een muul gedaen,
 
Ende sprac menscelike wort.
60
Oec spraect dus, daert menech hort:
 
‘Volc sal comen vander wostine,
 
Ende doen dien van Arabien pine.’
 
Int jaer daer na staerf Karleman1),
 
Puppijns broeder, die tabijt hadde an
65
Ende vanden paues van Rome nam,
 
Doe hi ter moenkien quam.
 
Te Vianen bleef hi doot,
 
Daer groefmen met eren groot.
 
+ Int selve jaer ghesciede mede,
70
Dat van Magonsen uter stede
 
Deerste bisscop Bonefas
 
In Vrieselant gemartelijt was,
 
Ende van danen te Vendoen gedragen,
 
Daermenne grouf met groter clagen2).
75
Alsemen die waerheit wille leren,
 
Sone smeecti coninge no heren,
 
Maer hi seide elken sijn recht,
 
Mesdedi, waest here of knecht3).
 
Hine wreef die zonden niet,
80
Alsemen nu ten tiden pliet;
 
Maer alse die goede ersatre doet,
 
Die van wonden sere es vroet,
 
Ende nu wonde diept ende nu wijt,
 
Ende nu bernet ende nu snijt,
85
Ende niet sinen zieken en spaert,
 
Hoe hi greinst ende mesbaert,
 
Daer sijn orbore leget an:
 
Aldus dede die heileghe man
 
Metten ghenen, vroe ende spade,
90
Die leven wilden bi sinen rade.
 
Des quam hi talsulken lone,
 
Alse ter maertelaren crone.

Puppijns orloghe. LXX.

 
Coninc Puppijn sette sine vaert4)+
 
Te dien tiden te Sassen waert,
 
Die emmer fel waren den Vranken;
 
Dies voer hijt hem swaerlike danken,
5
Ende velde vesten ende steden,
 
Ende slouch hem af met vromecheden+
 
Menegen stouten staerken deghen,
 
Ende dwancse dat si moesten plegen
 
Tseins te ghevene gemeenlike
10
Den coninc van Vrankerike.
 
Daerwaert trac hi sijn here,
 
Ende wan hem af menege were,
 
Beede castele ende stede,
 
Ende tfolc altemale mede.
15
Oec vinc hi den grave Blandine1),
 
Ende brochtene mettem entie sine
 
Tote Borges vordie stat,
 
Die hi met crachte besat,
 
So dat hise met storme wan:
20
Daer in sette hi sine man.
 
Te Pirrigorgen voer hi vort,
 
Ende destruweerde ghene port,
 
Ende andere vele daertoe gemeene,
 
Diere bi waren groot ende clene,
25
Daer hi grote scade dede,
 
Ende groot goet wan daer mede.
 
Acquitaengen niet gheheel
 
Wan hi, maer een groot deel.
 
Dit was emmer over waer
30
In Constantijns XIIIIde jaer.
 
+ Doe dede die quade Constantijn mede
 
Te Constantinoble indie stede
 
Versamenen XXX ende drie hondert
 
Bisscoppen, die hi hadde gesondert,
35
Die van sire geloven waren.
 
Indien seent gaf men uut te waren,
 
Datmen die beelden ons Heren
 
Ende sire santen niene soude eeren,
 
Maer vellen ende verderven.
40
Hier omme so dedi sterven
 
Vele goeder kerstinen te waren,
 
Die metter Roemscher kerken waren.
 
+ Int XVste jaer dat Constantijn2)
 
Dus handelde die saken sijn,
45
Ende Puppijn was in Acquitaengen,
 
So quam over die zee van Spaengen
 
Een trop Wandelen, een groot here.
 
Daer settem Puppijn up ter were,
 
Ende si slougenre XX dusent doot.
50
Selve verloos hi inden wijch groot
 
XX die beste van sire scare,
 
Daer hi omme was in mesbare.
 
Maer doe quam, eer sijs iet wisten,
 
Thovet van sente Janne Baptisten,
55
Dat moenken van over mere
 
Al daer brochten in sijn here,
 
Daer bi die XX versleghene man
 
Ten live quamen weder an,
 
Alse hier voren die jeesten houden,
60
In Theodosius tijt des ouden.
 
Dat hovet vanden heilegen prophete
 
Was geleit bi Puppijns gehete
 
In Acquitaengen in ene kerke,
 
Die nu cierlijc es van gewerke.
65
In Constantijns XVIste jaer+
 
Staerf die coninc Aystolf, die swaer+
 
Der Roemscer kerken hadde gewesen.
 
God slougene doot, alse wi lesen.
 
Int selve jaer wart vonden mede
70
Tote Rome indie stede
 
Pieternelle, die heilege maget,
 
Die, also die scrifture gewaget,
 
Sente Pieters dochter was vorwaer.
 
Men vant in haren steenvate daer
75
Lettren, die sente Pieter screef,
 
Int graf daer soe begraven bleef,
 
Diemen aldus mach verspellen:
 
‘Miere lievere Pieternellen,
 
Miere dochter uutvercoren.’
80
Die paues Paulus, alswijt horen,
 
Verhief dus die maget reene,
 
Ende leidse in enen maerberstene.

Wat in Puppijns tiden gevel. LXXI.

 
Te desen tiden was doot bleven+
 
Van Rome die paues Steven,
 
Die Pippin ende sine partien
 
Bracht hadde in Lumbardien,
5
Entie int ende van sinen levene
 
Dat Roemsce rike pijnde te gevene
 
Den Fransoysen enten Vranken,
 
Want Constantinoble begonde cranken,
 
Ende en mochten no en wouden
10
Die kerke van Rome upgehouden.
 
Sidert naer des paues doot
 
Vulquam al dit wonder groot.
 
Na hem was Paulus paues gecoren,
 
Die van Rome was geboren:
15
Sijn vader die hiet Constantijn.
 
Sochter man en mochte niet sijn,
 
Entie met siere mayseniede
 
So gerne besach daerme liede.
 
+ In Constantijns XXIste jaer
20
Quamen met orlogen swaer
 
Die Tuerken van verre ende van na,
 
Dor die porten van Caspia,
 
Ende quamen met haerre partyen
 
Ende woesten Hermenien.
25
In haer lant quam wilen plage,
 
Die hem geduurde lange dage,
 
So dattem die kerstine rieden,
 
Die gemanc waren mettem lieden,
 
Dat si in cruus hem daden sceren,
30
Sone soude hem die plage niet deren.
 
Dit daden si ende in corten stonde
 
Quamen si weder in haer gesonde:
 
Lange daer na hildsi den zede,
 
Ende na hem haer geslachte mede.
35
In Constantijns XXIIste jaer
 
So wart een winter groot ende swaer,
 
Al van sente Baves daghe
 
(Seget die cronike sonder saghe)
 
Tote in onser Vrouwen dach,
40
Die in Sporelemaent gelach.
 
Die zee, die in Ponten leghet,
 
Was vervorsen, alsemen seghet,
 
+ Ghelijc enen marbersteene,
 
Hondert milen verre gemene.
45
XXX ellen waest oec dicke,
 
Entie snee lach ongemicke
 
XX ellen daer up getreden.
 
Dit ijs es sonder mesquame leden
 
Binnen Sporkelle up die zee1),
50
Ende moruwede ende brac ontwee,
 
Ende daer si hoopten die ijsmaren,
 
So lagen si oft ijsbergen waren.
 
Segebrecht scrijft dat vanden trone
 
Sterren dochten vallen scone,
55
So dat menech wanen woude
 
Dat die werelt enden soude.
 
In desen tiden, in desen stonden,+
 
Was een ridder, hebbic vonden,
 
Metten coninc Puppine in Borgenyoen,
60
Een heilech man in al sijn doen,
 
Gode getrouwe ende diendem sere,
 
Enten coninc sinen here,
 
Die Gengolf hiet, weetmen wale:
 
Van hem sullen wi nu houden tale.

Van sente Gengolve. LXXII.

 
Gengolf quam tenen tiden+
 
Ende soude dor Vrancrike liden.
 
Daer quam hi an ene stede,
 
Daer hi sijn eten gereden dede,
5
Ende ginc sitten in een gras,
 
Up ene fonteine, daert scone was.
 
Ghinder vragedi den man,
 
Die de ervachtichede ginc an,
 
Oft hi vercopen wilde omme goet
10
Die fonteine die ghinder stoet.
 
Die man seide: updat hi mochte,
 
Dat hise hem gherne vercochte.
 
Des coeps drougen si over een.
 
Die dorper spotte ende green,
15
Alse die ridder danen sciet:
 
Hi waende tgelt hebben omme niet.
 
Teenen tiden stont die sot
 
Up die fonteine ende maecte spot
 
Metten ridder diese cochte;
20
Ende eer hi hem bekennen mochte
 
Sach hi die fonteine verdroghen,
 
Daer hi toesach metten oghen,
 
Want Gengolf met sire bede
 
Deedse springen teere stede
25
In Borgoengen, daer hijs bat,
 
Ende al noch staet soe daer ter stat.
 
Nu hadde die Gengolf ene vrouwe,
 
Sijn wijf, die hem was ongetrouwe,
 
Die lettel vriendscepen hem dede,
30
Om sine grote heilechede.
 
Hi hadde hare liever gewesen ries,
 
Ende soe els hadde gehat haren kies
 
Mettem te speelne in heimelichede,
 
Dan hi so lange lach in gebede.
35
Eens es hi uptie fonteine
 
Metter vrouwen geseten alleine,
 
Die God dor hem daer springen dede,
 
+ Ende verweet hare daer ter stede,
 
Waer omme soe haer selven brochte
40
In also dorperlijc gedochte.
 
Daer swoer soe sere ende seide,
 
Datmen hare onrecht aneleide.
 
Gengolf selve sette hare daer
 
Ene purgatie niet te zwaer,
45
Ende seide: ‘Wiltu ghelovet wesen,
 
Dattu onsculdich best van desen,
 
Ontbest dine mouwe1) nu ter stonde,
 
Ende brinct mi uter fonteinen gronde
 
Een keselkijn, ende gef mi dat.
50
Blivestu ongescaet terre stat,
 
So ghelove ic in alre wijs,
 
Dattu dies ontschuldich sijs.’
 
Alsoe dit horde, sonder vaer
 
Stac soe in den aerm daer,
55
Ende soe trakene weder uut
 
Verbroyt altemale die huut.
 
Die heileghe man sprac te hare:
 
‘Nu es dine quaetheit openbare;
 
Nem dit goet ende wone allene,
60
Of met dinen amijs gemene:
 
Ic wille dijns doens wesen ave.’
 
Doe gaf hi hare half sijn have,
 
Ende soe voer daer soe wilde wesen.
 
Niet langhe sone leet naer desen,
65
Dat, daer hi sliep, een clerc quam,
 
Die hem mordadelijc sijn lijf nam,
 
Ende was die ghene daer soe mede
 
Hare onsuverheide dede.
 
Doemen drouch ten grave waert,
70
Vele zieken ane die vaert,
 
Die andie bare mochten comen,
 
Hebben hare ghesonde genomen,
 
So datter quader vrouwe maghen
 
Ghene niemare hare draghen,
75
Hoe God dor sinen maertelare
 
Miraclen dede al openbare.
 
Twijf spotter met ende seide: ‘Mijn man
 
Gengolf es die alse wel can
 
Sine miraclen vulbringen,
80
Alse mijn achterste ende can singen.’
 
Mettien rechts ter selver steden
 
Wart soe crakende beneden;
 
Waest lief of leet, haer ontcnochte,
 
Dat soe gesluten niet en mochte.
85
Ende des plach soe dat wijf
 
Vort upten Vrijndach al haer lijf,
 
Omdat haer man updien dach
 
Vermordt was, al daer hi lach.
 
Updat soe iet sprac metten monde,
90
So craecte soe ter selver stonde.
 
Die coninc selve horets mare,
 
Ende quam daer ende vant tware,
 
Ende lovede den martelare ons Heren.
 
Die clerc staerf met onneren,+
95
Die Gengolve gaf die doot,
 
Want hem sijn inadere scoot
 
Uten fondamente al beneden,
 
So dat hi doot bleef daer ter steden.+

Miracle van enen cruce. LXXIII.

 
In desen tiden gheviel mede+
 
Dat tAntyochen bider stede,
 
In een stedekijn, heet Jeroco2),
 
Een groot wonder gheviel also.
5
Jueden sijn in een huus comen,
 
Dat in huren was genomen,
 
Daer een kerstijn in hadde gewesen,
 
Ende was bleven daer van desen
 
Een cruce, dat daer was vergeten.
10
Si werpent neder, alsijt weten,
 
Ende daden den beelde alden mesprijs,
 
Die de Jueden in alre wijs
 
Jhesum Cristum hadden gedaen,
 
So si naest mochten verstaen:
15
Platten, spuwen ende verspreken,
 
Voete ende handen dorsteken;
 
Galle boden si hem ende aysijn.
 
Doe staken sijt in die ziden sijn,
 
Daer ute ran water ende bloet.
20
Een vat namen si dat daer stoet,
 
Ende ontfingen dbloet aldaer,
 
Te proevene oft ware waer,
 
Dat Jhesus miracle conste togen.
 
Die Jueden van harre zinagogen,
25
Die ziec waren, versaemden si ter stede,
 
Ende bespaersdense daer mede.
 
Hen mochte geen evel wesen,
 
Sine warenre saen af genesen.
 
Ten lesten worden si beroert daermede,
30
Ende gingen ten bisscop vander stede,
 
Die Adeodatus hiet,
 
Ende togeden watter was gesciet,
 
Ende gaven dbeelde ende dbloet.
 
Die Jueden hi alle kerstijn doet,
35
Ende deelde dbloet in clenen vaten,
 
Ende sendent wide te baten,
 
Ende screef dwonder van onsen Here,
 
Ende bat ende maende sere,
 
Datmen soude Gode teeren
40
Die passie vanden beelde ons Heren
 
Vieren upten selven dach,
 
Die indie maent November lach,
 
VIII daghe na alre zielen dage,
 
Dat God verdreve honger ende plage.
45
Hi dedene in sijn bisdoem houden
 
Hem alle die sijns horen wouden.
 
In Constantijns XXVste jaer
 
Doe was persecutie zwaer
 
Over al up die kerstine,
50
Want over die Sarrasine
 
Was doe ammirael Abtalas,
 
Die van Mahumets secten was.
 
Hi dede vele kerstine ontliven,
 
Dies an Mahumette niet wilden bliven,
55
Ende Constantijn, die keyser quaet,
 
Die martelijet ende verslaet
 
Vele jonge metten ouden,
 
Dies hem niet en wilden houden+
 
An sijn ongelove indien daghen.
60
Oec en constijs niet verdraghen,
 
Dat God vele miracle dede
 
Ten heilegen graven ter meneger stede,
 
Hine deedse ontgraven, nu een, nu twee,
 
Ende sinckedse oec indie zee.
65
In desen tiden was clene gehacht+
 
Van Constantinoble des keysers macht,
 
Want der Sarrasine partie
 
Hadden hem afgewonnen Surie,
 
Ende meest Azien also wale,
70
Ende Affrike alte male.
 
In Europen haddent die Hunen
 
Ende die Bulgren, die up hem stunen,
 
Gewonnen een groot deel met allen.
 
Die Vranken die besaten Gallen,
75
Ende hadden met harre partien
 
Bedwongen al Lumbardien.
 
Dies scrijftment vort Puppine,
 
Regnerende met Constantine,
 
Ende sine sonen mede nochtanne,
80
Karele ende oec Karlemanne.
 
Puppijn was bider Roemscher wet
 
Patricius der stat gheset.

Van Puppijns des clenen doot. LXXIIII.

 
Puppijn dede in sinen daghen1)+
 
Enen seent te samen jaghen
 
Vanden Grieken enten Latinen,
 
Ende dedere cost toe ende vele pinen,
5
Om te verclaerne daer ter stede
 
Tgelove der Drievoudichede,
 
Ende ofmen sculdich te eerne ware
 
Gods beelde al openbare.
 
Daer wart onse gelove verclaert,
10
Ende oec mede gheopenbaert,
 
Datmen eere ende verchiere
 
Gods beelde in alre maniere.
 
In desen tiden beroerden echt
 
Die van Aquitaengen gevecht
15
Up Puppine, daer Wayfier
 
Ende sijn sone af worden fier,
 
So dat twee Fransoysen vingen
 
Wayfiers oem ende sine bringen.
 
Maer die coninc der Sarrasine,
20
Die in Spaengen sat entie sine -
 
Amirmanum1) was sine name -,
 
Ontsach hem, waert dat up hem quame
 
Puppijn, dattem ware te swaer.
 
Boden ende gichten senddi daer,
25
Ende bejagede met sinen goude
 
Coninc Puppijns des clenen houde.
 
Ten naesten jare es hi getrect
 
In Acquitaengen, alse die mect
 
Ende te makene vanden stride,
30
Ende want al up verre ende wide.
 
Sans wan hi die goede stede,
 
Ende vinc al ghinder mede
 
Wayfiers moeder, des hertoghen
 
Sustren nychten, die hi getogen
35
+ Mettem hevet in Vrancrike,
 
Gevaen te sine euwelike.
 
In deser tijt, in deser noot,
 
Was die paues Paulus doot,
 
Ende was gecoren een Constantijn,
40
Die al noch leec hadde ghesijn,
 
Ende was van Rome geboren.
 
Met gewelde was hi gecoren,
 
Ende paues gewijet metter vaert,
 
Dattem sidert te scanden waert.
45
Doe wart jegen hem ghecoren
 
Een Phillips, omme toren
 
Van som den heren, maer hi wart saen
 
Vanden stoele afghedaen.
 
In Constantijns XXVIIste jaer2)
50
So endde dat orloge swaer
 
Tusscen Pippine ende Wayfiere;
 
Want sijn volc verslougene sciere,
 
Omme dat si met groten scaden
 
Bi hem waren sere verladen.
55
Onlange daer na so bleef doot3)
 
Puppijn selve, die here groot,
 
Van daden groot ende van vromecheden,
 
Al was hi els clene van leden.
 
Te sente Denijs wart hi begraven
60
Eerlike met groter haven.
 
Gheluckich ende zegevri
 
Entie beste so was hi.
 
Berte hiet sijn wijf, alsict las,
 
Die Eraclius dochter was,
65
Daer hi Karlen ane wan.
 
Met rechte quam updien man
 
Dat Roemsche rike na den vader.
 
An hem versamedet oec algader
 
Van Grieken ende vanden Roemscen rike,
70
Van Duudscen lande, van Vrancrike.
 
Dus scrijft van Gembloys Segebrecht:
 
Karle, diemen groot hiet echt,
 
Om grote doget die hem lach an,
 
Ende sijn broeder Karleman
75
Deelden onder hem dat rike,
 
Met vreden ende broederlike.
 
Karel dede hem cronen mede
 
Tote Noyoen indie stede,
 
Ende te Sissoen Karelman:
80
Dus vingen si haer rike an.

Van Amise ende van Amelise. LXXV.

 
In Puppijns tiden, alse wijt horen4),+
 
Worden twee kindere geboren,
 
Die uter maten gelijc waren:
 
Deen wart geboren in Alvaren,
5
Ende was des graven kint;
 
Tander, alsemen gescreven vint,
 
Was eens anders van Bericaen.
 
Eens gheviel, hebbe ic verstaen,
 
Datmen te Rome voerde ter stede
10
Die kindere omme hare kerstijnhede;
 
Want men mochte niet no en plach,
 
Datmen nu pleget up desen dach,
 
Datmen iet vele kindere clene
 
+ Ter vonten brochte int gemeene;
15
Maer men lietse so verre dijen,
 
Dat si tgelove mochten lijen.
 
Tote Ludeke indie stat
 
So gaf daventure dat,
 
Dat die kindere quamen te samen,
20
Ende si vaste vriendscap namen,
 
So staerc in zitten ende in wanderen,
 
Dat deen niet sonder den anderen
 
Noch weder slapen wilde no eten.
 
Dese kinderen, alse wijt weten,
25
Quamen te Rome te samen
 
Ten paues, Deusdedit hiet bi namen.
 
Beede doopte hise die ghone,
 
Ende hi hiet des graven sone
 
Amelis enten andren Amijs.
30
Die Roemsche ridderen in alre wijs,
 
Diere vele saghen toe,
 
Hievense uter vonten doe.
 
Die paues selve gaf hem daer
 
Pladine nappen over waer1),
35
Verchiert met gesteente mede,
 
Even goet, ende sprac tier stede:
 
‘Neemt dese cleenode van mi,
 
Dat u lijctekijn altoes si,
 
Dat ic u doepte metter hant
40
Hier in de kerke, ende hout den pant.’
 
Die kindere ontfingen die heren.
 
Met dien si te lande keren,
 
Elc tsinen vader, danen si quamen,
 
Maer die herten bleven te samen.
45
Alse Amijs quam te sinen magen,
 
Wart hi die wijste van sinen dagen;
 
Ende alse hi hadde XXX jaer dan,
 
Sijn vader was een out man,
 
Ende van live heilech ende goet,
50
So dat hem evel wee doet,
 
Ende hevet ontboden Amise,
 
Ende hiet hem in alre wise:
 
‘Dat hi in ridderliken live
 
Gode emmer onderdanech blive,
55
Ende ghetrouwe dinen Here,
 
Ende dinen geselle gehulpich sere,
 
Ende hi in allen tiden mede
 
Gewerke houde der ontfarmechede,
 
Ende buten alle desen dingen
60
Altoes niet af ne ghinghe,
 
Noch te spotte noch te scerne,
 
Des graven sone van Alverne,
 
Alle daghe tallen male.’
 
Ende alse ghehent was dese tale,
65
Voer Gode bevolen die ghone,
 
Ende hem gaf sijn goede sone
 
Alsulke eere, alsulke werden,
 
Alse bequame es der erden.
 
Amijs quam in des vaders goet,
70
Maer onlange hi daer in stoet,
 
Want sijn volc was hem te fel,
 
Dat die dine also ghevel,
 
Dat sine met valscen saken
 
Ute sijns vaders erve staken,+
75
Ent hem stont also onsiene,
 
Dat hi newaer hilt knapen X,
 
Ende seide: ‘Dat ic best love,
 
Dat wi tes graven Amelis hove
 
Te samene varen harde saen:
80
Hi es mijn vrient, hi sal ons gerne ontfaen.
 
Of wi varen te vrouwe Hildegarden,
 
Des coninx Karles wijf, des waerden,
 
Die altoes es hovesch ende fijn
 
Lieden die verdreven sijn.’

Vanden selven. LXXVI.

 
In Alvernen quamen si tien stonden2),+
 
Maer sine hebben daer niet vonden
 
Den grave Amelise, dien si sochten;
 
Want eer si daer comen mochten,
5
Was die grave selve gevaren
 
Tote Berico te waren,
 
Want hem mare was comen tier stont
 
Vanden ghenen dient was cont,
 
Dat Amijs vader doot ware.
10
Ende alse hi quam gevaren dare,
 
Ende hi des anders niet en vant,
 
Sciet hi droeve woch te hant,
 
Ende peinsde hine keerde nemmermere,
 
Hine soude Amise vinden eere.
15
Ende Amijs die sochtene mede,
 
Nu hier, nu daer, talre stede,
 
So dat hi up enen dach
 
Met eenen edelen ridder lach,
 
Die horde hoe hi was verdreven,
20
Ende hevetem sire dochter gegeven.
 
+ Over anderhalf jaer na dit
 
Amijs ghevoeget ende sit,
 
Dat hi tote Parijs vare,
 
Sinen gheselle souken dare.
25
Amelijs haddene twee jaer
 
Ghesocht verre ende naer,
 
Ende alse hi neven Parijs quam,
 
Enen pelegrijm hi vernam
 
Vanden lande van Berico,
30
Ende hi vragedem doe,
 
Of hi iet hadde verstaen
 
Van Amise den Bericaen,
 
Die sijns lands ware verdreven.
 
Dander seide: ‘Here! in mijn leven
35
Sone saghickene, dat ic weet.’
 
Amelis die trae af sijn cleet,
 
Ende gaeft den aermen man,
 
Ende seide: ‘Nu bidt vor mi dan,
 
Dat God mine arbeit ende,
40
Die ic twee jaer in groter ellende
 
Dor sinen wille hebbe ontfaen.’
 
Die pelegrijm es woch gegaen,
 
Ende quam des avonds daer hi sach
 
Dat die selve Amijs lach,
45
Dien Amelis sage so gherne.
 
Omden grave van Alverne
 
So vragedi ghenen armen man.
 
Dander antworde: ‘Spotti dan?
 
+ Jane bestu Amelis de grave,
50
Die mi heden vrages hier ave
 
Omme Amijs den Berican?
 
Du gaves mi tcleet dat ic hebbe an.
 
Nu hevestu, ende ic en weet twi,
 
Altemale ontekent mi
55
Cledere, paert ende ghesellen1).’
 
Alse Amijs dit horet tellen,
 
Seidi hem: ‘In ghere wijs!
 
Ic en bem el niemen dan Amijs,
 
Die den grave van Alverne
60
Amelise saghe so gherne.
 
Bidt Gode dat hi mi ghesende,
 
Daer ickene sien moet of venden.’
 
Den pelegrijm so gaf hi mede
 
Van sinen ghelde dor hoveschede.
65
Doe sprac die man: ‘So vare te Parijs:
 
Du vintstene daer in alre wijs.’
 
Amijs es te Parijs ghereden,
 
Ende vantene daer buten der steden
 
Met siere scoenre conpaengie
70
Eten in ere praierie.
 
Ende alsene Amelis verkende,
 
Was al sijns rouwen een ende.
 
Daer was ghehelst ende ghecust,
 
Alse elc van anderen lust,
75
Ende danctens Gode, dat si quamen
 
Beede so goetlike te samen.
 
Van henen vort daedsi niewe belove.
 
Si quamen tes coninx Karles hove;
 
Daer wart Amijs saen tresorier,
80
Die no ghierech en was no fier;
 
Ende Amelis, die grave van love,
 
Die wart drussate vanden hove.
 
Daer mochtmen sien twee jongelingen
 
Ghemate te sine van haren dinghen,
85
Van eere ghedane ende scone,
 
Ende gheminnet vander crone,
 
Ende daertoe beede, lude ende stille,
 
Van eere herten, van enen wille.

Noch vanden selven. LXXVII.

 
Aldus waren si in derre wijs2)+
 
Drie jaer, ende doe sprac Amijs:
 
‘Amelis, vrient! ic wille varen,
 
Ende mijn wijf besien te waren.
5
So ic eerst mach, salic keren;
 
Maer hout u ane mijn leren:
 
Du blives hier in des coninx hof,
 
Maer emmer trecke di bet of
 
Van sconinx dochter telker stede;
10
Ende boven al so hoet di mede
 
Van Haerderike, den valscen grave,
 
Dat hi dinen zin niet ondergrave;
 
Want ic weet te voren wel:
 
Hi es mordadich ende fel.’
15
Met desen es hi woch ghevaren.
 
Amelis bleef int hof te waren,
 
Die des coninx dochter besach,
 
Ende hem so up therte lach,
 
Dat hire af sinen wille gewan.
20
+ Doe quam Arderic, de valsce man,
 
Die alre dorperheit was blide,
 
Ende alle vromecheit benide,
 
Ende sprac Amelise dus an:
 
‘En weetstu niet, wel lieve man!
25
Dat Amijs vlo omme dat,
 
Om dat hi nam mijns heren scat?
 
Nem mine vriendscap, ic houde die dijn,
 
Up allen Gods heilegen die sijn.’
 
Alse hi gedaen hadde den eet,
30
Ghelovets hem Amelis gereet,
 
Ende ondecte hem te diere stede
 
Onwiselike sine heimelichede,
 
Alse die van zinne niet was fel.
 
Amelis, naer dat dit ghevel,
35
Es vorden coninc eens gestaen,
 
Alse hem water te gevene saen;
 
Ende Harderic stonter bi mede,
 
Die aldus sprac daer ter stede:
 
‘Here coninc! en coemter niet an!
40
Van eenen ongetrouwen man
 
Ne suldi geen water ontfaen,
 
Die so swaerlijc heeft mesdaen,
 
Dat hi uwer dochter heeft geroeft
 
Haerre suverheden, des geloeft!
45
Hines anders niet wert dan der doot.’
 
Amelis van wondere groot
 
Viel in onmacht ende van vare.
 
Die coninc dedene upheffen dare,
 
Alse een edel man van zinne,
50
Ende seide: ‘Vervaerdi niet, minne!
 
Stant up stoutelike ende kere
 
Van di selven dese onnere.’
 
Hi sprac, alse hi becomen was:
 
‘Here coninc! en geloeft niet das,
55
Dat Arderic die verrader seget,
 
Want dies ghene hoge man pleget;
 
Maer, here! gheeft mi daer toe tijt,
 
Dat ic camp neme ende strijt,
 
Ende ic mi moghe verclaren
60
Van dus dorperliker maren,
 
Met enen campe, vor u ogen,
 
Daer God die waerheit in sal togen,
 
Wiere getrouwe es ende wie dief.’
 
Karel sprac: ‘Hets mi lief.’
65
Ende vrouwe Hildegart, de coninginne,
 
Soe warp hare so verre daer inne,
 
Dat soe Amelis borge waert,
 
Die hem woch te beraden vaert.
 
Ende alse hi woch in deser wise
70
Souken vaert sinen vrient Amise,
 
Ghemoete hine up sine vaert,
 
Also hi voer te hove waert.
 
Te sinen voeten viel hi met wene,
 
Ende sprac: ‘Ay mine hope allene,
75
Ende troost van mire salichede!
 
Dinen raet ende dine bede
 
Hebbe ic jammerlijc tebroken:
 
Dies moetic enen camp nu stoken
 
Upten valschen Arderike;
80
Want ic hebbe dorperlike+
 
Karles dochter, miere joncvrouwen,
 
Beslapen bi miere ontrouwen.’
 
Omme dese daet, om dit meshouden,
 
Heeftene Amijs sere gescouden,
85
Ende seide te hem metter vaert:
 
‘Wi sullen cledere ende paert
 
Wisselen, ende ic sal metter hulpe ons Heren
 
Den verradere ontheren.
 
Vaert nu te minen wive,
90
Maer hoct u van haren live!’
 
Met tranen scieden si ende met wene.
 
Amijs voer te hove alleene,
 
Alse oft Amelis die grave ware,
 
Ende Amelis in diere ghebare
95
Die reet henen sinen pas,
 
Daer sijn geselle wonende was.

Vanden selven meer. LXXVIII.

 
+ Amijs wijf saghene mettien1),
 
Ende waende haren man versien,
 
Ende wildene ontfaen tier stonde,
 
Beede met aermen ende met monde.
5
Amelis sprac: ‘Ganc mi bet af!
 
Die tijt es comen, alst God gaf,
 
Dat mi verleet es die vroude2).’
 
Snachts, alse hi bi hare slapen soude,
 
Leidi tusscen hem tween sijn zwaert,
10
Ende seide: ‘Com niet harewaert,
 
Dat ic di niet en neme tleven.’
 
Dus es hi metter vrouwen bleven.
 
Nu es Amijs te hove comen,
 
Ende seghet: hi hevet raet genomen,
15
Hi wille vorden coninc vechten
 
Up Harderike, ende dat berechten,
 
Dat hi looch alse een valsch man.
 
Karel die coninc sprac hem an,
 
Ende seide: ‘Grave! en ontsiedi niet3)!
20
Eist dat di hier dese ere gesciet,
 
Want Harderic hevet gescent
 
Miere dochter Belicent
 
Met deser maren, hoe soet blive,
 
Ic wilse di gheven te wive.’
25
Des margijns sijn na ridders wise
 
Die grave Harderic met Amise
 
Up tfelt comen buten der stat,
 
Buten Parijs; - daer stont bi dat
 
Die coninc Karel ende oec mede
30
Alle die beste vander stede.
 
Amijs sire consientie ontsach,
 
Ende sprac an Harderic updien dach:
 
‘Her grave! het es dompheit groot,
 
Dattu staes naer mine doot,
35
Ende du di selven ende dijn leven
 
Te wets te voren dus wils geven4).’
 
Die grave antworde als die coene:
 
Hine hadde sire vriendscap niet te doene,
 
Sijn hovet wildi hebben te voren;
40
Ende hevet uptie stat gesworen,
 
Dat hi met crachte heeft gescent
 
Sconinx dochter Belicent.
 
Amijs zwoer ende wilt wel togen,+
 
Dattere Harderic an heeft gelogen.
45
Dus sijn si te campe comen,
 
Ende Amijs hevet ghenomen
 
Harderike aldaer sijn lijf,
 
Ende onthovede dien keytijf.
 
Doe gaf hem die coninc te handen
50
Belicente, die hi van scanden
 
Verloest hadde, ende gaf hem vort
 
In te woenne eene port.
 
Amijs ontfincse blide ende vro,
 
Ende belovede den coninc doe,
55
Dat hise saen trouwen soude,
 
Alse hi keert, ende dat waert houde;
 
Want hi ene vaert heeft genomen
 
Thuus, ende es tote Amelise comen,
 
Ende seide: ‘Ic hebbe di gewroken
60
Van Ardereits des verraders sproken,
 
Ende hebbe gheloeft Karle met trouwen
 
Sire dochter te nemene, der joncvrouwen.’
 
Amelis keerde vro ende blide,
 
Ende trouwede naden stride
65
Belicente, ende voer mede
 
Wonen in sijn selves stede.

Hoe Amijs lasers wart. LXXIX.

 
Na desen dinghen so ghevel5),+
 
Dat Amijs wart an sijn vel
 
Altemale lasers al,
 
Ende waer so hi wesen sal,
5
So moetmen heffen ende draghen.
 
Sijn vernoy ende sijn claghen
 
Hen achte niet sijn wijf Abdie;
 
Hoe groot so teersten was de vrie,
 
Dicken peinset soe nu vort,
10
Hoe dat soene hadde versmort.
 
Sine twee knapen riep hi an,
 
Die hem getrouwest waren dan,
 
Ende seide: ‘Voert mi uut desen lande
 
Doch uut mijns wijfs hande;
15
Minen nap neemt heimelike mede,
 
Ende voert mi te miere stede,
 
Te Bericaen, dat mi toehort.’
 
Men voerdene henen indie port,
 
Ende teersten dat si daer quamen,
 
m="20">Ende die lieden dat vernamen
 
Dat dat Amijs haer here ware,
 
Makeden sine sere ommare,
 
Ende hebben die knapen geslaghen,
 
Ende worpense vanden waghen,
25
Ende hieten hem, of si leven wouden,
 
Dat sijs nemmeer gewagen souden.
 
Doe wart Amijs wenende sere,
 
Ende seide: ‘God, genadich Here!
 
Helpet mi uut deser noot,
30
Of gheeft mi cortelike de doot.’
 
Daer na es hi te Rome comen,
 
Ende alsement daer hevet vernomen,
 
Quamen metten paues Constantine
 
Een deel der petrinen sine,
35
Diene lievelike ontfingen,
 
+ Ende van alsulken dinghen,
 
Alse hi noot hadde entie sine,
 
Ghenouch gaven sonder pine.
 
Te Rome was hi dus drie jaer.
40
Doe quam ghinder een honger swaer,
 
Ende een so groot onghemac,
 
Dat tkint den vader van hem stac.
 
Doe moesti danen, al waest ongerne,
 
Ende seide: ‘Varen wi in Alverne
45
Ten grave Amelise sien hoet vaert.’
 
Mettien voer hi darewaert.
 
Vor sine porte lach hi ane,
 
Ende slouch met sinen clapspane,
 
Alse die malladen doe plaghen.
50
Die grave Amelis hiet hem dragen
 
Sinen Roemschen nap met wine,
 
Ende broot ende vleesch. Hi, dien de pine
 
Bevolen was, die ghoot dat sap
 
In des siecs Amijs goeden nap,
55
Ende keerde te sinen here.
 
Doe seidi ende zwoer oec sere:
 
‘Ic soude wanen over waer
 
Vandien nappe, dien ic sach daer,
 
Dat mijns heren nap mochte wesen,
60
Nemaer dat ic hier hebbe desen;
 
Want even groot ende even goet
 
Sijn si, alse seghet mijn moet.’
 
Amelis hiet den zieken halen,
 
Ende ghinc hem ane met talen,
65
Wie hi ware ende wanen hem quame
 
Sulc eenen nap ende so bequame.
 
Amijs sprac sonder waen:
 
‘Ie bem vanden casteel Bericaen;
 
Deusdedit, die mi dede
70
Kerstijn te Rome indie stede,
 
Die paues, gaf mi desen nap daer.’
 
Doe wiste Amelis overwaer,
 
Dat Amijs was, sijn geselle goet,
 
Die vor hem stuerte sijn bloet,
75
Ende die hem sconinx dochter wan.
 
Doe viel hi upten lieven man,
 
Ende ne liet dor ghene smitte1),
 
Hine eustene naer ditte.
 
Amelis wijf die traect haer naer,
80
Ende maecte een wel groot mesbaer,
 
Want hare gedochte hoe vromelike
 
Dat hi verwan Harderike.
 
In haer huus dat soene brochte,
 
Ende ene stede soe hem sochte
85
Daert harde scone wesen dede,
 
Ende deelde hem alt hare mede.

Hoe hi weder wart ghesont. LXXX.

 
Up enen nacht daerna ghevel2),+
 
Dat die inghel Raphael
 
Te Amise quam, alsem dochte,
 
Ende hem eene mare brochte,
5
Dat Amelis sine kinder dode,
 
Ende hi met dien bloede rode
 
Sinen gheselle bestrike, Amise,
 
Hi worde ghesont in sulker wise.
 
+ Amijs seide dit met vare
10
Sinen gheselle al openbare.
 
Dit nam die grave zwaerlijc an;
 
Maer doch peinsdi, dat die man
 
Sijn lijf vor hem sette te pande.
 
Een zwert nam hi in sine hande,
15
Ende ginc daer sine kindere sliepen.
 
Bedichte hem die tranen liepen
 
Over elke lierewanghe.
 
Up hem viel hi ende weende langhe,
 
Want die kindere sliepen bede:
20
‘Owi!’ sprac hi, ende hoe lede!
 
‘Dat en wart noch nie ghehort,
 
Dat die vader hevet vermort
 
Sine kindere, ende sijns dancs!
 
Owi, lieve kindere, des ancs!
25
Hier hebbic vaders name verbuert,
 
Sintmeer dat mijn swert u scuert!’
 
Die tranen vielen uptie kinder,
 
So dat si worden in wake ginder.
 
Ende alse si den vader saghen,
30
Loughen si beede, daer si lagen.
 
Twee sonekine warent te waren,
 
Jonc ende scone, van III jaren.
 
‘Ghi lacht up mi,’ sprac die grave,
 
‘Maer daer coemt u wenen ave;
35
Want ic, u vader, hier storten moet
 
Al hier u onnosel bloet.’
 
Met dien onthovede hise te samen,
 
Ende nam die hoveden entie lachamen,
 
Ende leidse in haer bedde neder,
40
Alse of si sliepen weder.
 
Dat bloet nam hi daer ter stede,
 
Ende besprayder sinen geselle mede,
 
Ende seide: ‘Jhesus, Here! dit bescouwe,
 
Die den mensce hiets houden trouwe,
45
Enten lasersen makets ghesont
 
Met dinen worden in corter stont,
 
Du moets minen geselle genesen;
 
Want hets di cont, Here, dor desen,
 
Hoe mi brochte daertoe mijn moet
50
Te stortene miere kinder bloet.’
 
Amijs wart te hant gesont,
 
Entie grave dedene tier stont
 
Metter vaert ter kerken keren,
 
Omme Gode te dankene der eren.
55
Ende eer sire ghecomen conden,
 
So luudden daer alle tien stonden
 
Die clocken, alst onse Here geboot.
 
Doe quam daer toe dat volc so groot,
 
Die dat wonder Gods anesagen.
60
Die gravinne begonde vragen,
 
Alse soese te samen comen sach,
 
Welc dat haer man wesen mach.
 
Doe sprac die grave: ‘Ic bem u man,
 
Ende dits Amijs, die mi volget an,
65
Mijn geselle, dien God ter stont
 
Van live heeft gemaect gesont.’
 
Entie grave versuchte onsachte,
 
Want hi sire kinder doot gedachte,
 
Dattem swaer lach upten zinne.+
70
Mettien so hiet die gravinne,
 
Datmen die kindere halen soude:
 
‘Neen!’ sprac die grave, ‘hets te houde;’
 
Laetse slapen, si rusten wel.’
 
Selve ginc hire ende niemene el,
75
Indie camere, met ongedoude,
 
Alse diese bewenen woude,
 
Ende vant die kindere in haer bet,
 
Spelende ende te ghemake bet
 
Dan hise noint te voren sach.
80
Omme haer halskijn so lach
 
Een tekijn, alst een root draet ware.
 
Dies wart hi vroe ende in vare,
 
Want dat tekijn noit af en quam.
 
In sinen aerme hise nam,
85
Ende leidse der moeder inden schoot,
 
Ende seide: ‘Nu maect bliscap groot!
 
Die kindere leven, die ic slouch doot,
 
Want mi dinghel gheboot.
 
Met haren bloede es mijn compaen
90
Vanden laserscepe ontgaen.’
 
Van danen vort bleef die gravinne
 
Met haren man in reenre minne,
 
Dat haerre negheen andren en kende,
 
Tote haerre beeder levens ende.
95
Amijs wijf wart oec bestaen
 
Metten quaden gheeste saen,
 
Ende bleef jammerlike doot.
 
Amijs nam met hem here groot,
 
Ende hevet beseten saen
100
Sinen casteel Bericaen,
 
So dat si gingen in hant,
 
Ende hi vergaf hem altehant,
 
Ende bleef in payse vorwaert mere,
 
Ende diende Gode onsen Here.
105
Hier na suldi horen te samen,
 
Welken ende dat si namen.

Van Constantijns1) quaethede. LXXXI.

 
+ In Constantijns XXVIIIste jaer2),
 
Die den ghelove was te swaer,
 
Entie een gonneert keyser was,
 
So was verdreven, alsict las,
5
Die valsche paues Constantijn,
 
Ende uutghesteken die ogen sijn,
 
Ende inden stocl wart verheven
 
Een paues, diemen heet Steven.
 
Van Cisilien was hi gheboren;
10
Sijn vader hiet, alse wijt horen,
 
Alijn. Dese versaemde teenen male
 
Ute Gallen ende uut Ytale
 
Teere consilien bisscoppen een deel.
 
Daer ondede hi al gheel
15
Alle die dingen, die Constantijn
 
Ghedaen hadde, die voersate sijn,
 
Sonder doepsel ende kerseme allene.
 
Alle die bisscoppen ghemeene,
 
Die van hem hadden ordine ontfaen,
20
Moesten weder nedergaen
 
Ten grade, daer si waren te voren;
 
+ Ende worden sijs wert ende oec vercoren
 
Datmense echt vercoos te desen,
 
So moesten si verwiet wesen,
25
Maer niet comen te hogren saken.
 
Waren si papen of dyaken
 
Van hem gewijet, onsettemen saen
 
Ende men deedse in cloestren gaen.
 
Oec hiet hi datmen soude eeren
30
Die beelden Gods ons Heren,
 
Enter heileger maertelaren,
 
Ende hi geboot mede te waren,
 
Datmen alle Sondaghe
 
Gloria in excelsis te singhen plage.
35
Int jaer daerna quam Desidere
 
Te Rome met eenen clenen here,
 
Alse of hi quame om doen gebede
 
Ter heileger kerken vandier stede.
 
Coninc was hi van Lumbardijen,
40
Ende vinc met siere partijen
 
Een deel der edelre vander stede,
 
Ende deedse daertoe blouwen mede.
 
In Constantijns XXIXste jaer
 
Wart hi dorquaet openbaer,
45
Die onreine keyser van levene.
 
Enen heilegen man, hiet Stevene,
 
Die XL jaer besloten sat
 
In eene cluse teere stat,
 
Ende dien die heidine ontsaghen,
50
Dien ontlivedi indien daghen,
 
Ende dedem bitter doot ontfaen.
 
Alle, die hem waren onderdaen,
 
Dedi sweren up thovet ons Heren,
 
Datsi nemmermeer en eeren
55
Der heileger beelden ne ghene;
 
Der moeder Gods, der maget reene,
 
Diese vierden oft riepen ane,
 
In hare noot, in hare trane,
 
Anebeden of antierden,
60
Entie beelden Gods verchierden,
 
Of van eeden hem wilden wachten,
 
Of der reliquien achten,
 
Die onthervedi van haren goede,
 
Ende dedem meneghe aermoede.
65
Warent moenken ofte nonnen,
 
Hi deedse te samen ronnen
 
In huwelike, waest lief of leet,
 
Oft hi tormentedse ghereet.
 
Ja, dat men dat seide te waren,
70
Dat noint meer maertelaren
 
En geen heidijn keyser dede wesen,
 
Dan men sien mochte van desen!
 
In desen tiden staerf Karleman,
 
Ende sijn rike dat quam an
75
Coninc Karle sinen broeder:
 
Gheluckeghere, betre no vroeder
 
Ne was noit vanden Roemscen heren,
 
Also alse ons die jeesten leren.
 
Constantijn voer indien tiden,
80
Die keyser, uptie Bulgren striden
 
Met sinen scepen bider zee;
 
+ Maer die storem dedem so wee,
 
Dat hire van IIm clene
 
Behilt cume X alleene.
85
Dus verloes hi sonder were
 
Bi naer altemale sijn here.

Karles orloghe uptie Sassen. LXXXII.

 
+ Alse Constantijn onsalechlike1)
 
Dien name vanden keyserrike
 
Beseten hadde XXXI jaer,
 
Wart paues te Rome, dats waer,
5
Adriaen, die vander port
 
Van Rome was, alsemen hort.
 
Dese maecte jegen die herisien,
 
Die des niet en wilden lien
 
Datmen die beelden Gods sal eren,
10
Enen bouc van groter leren,
 
Daer hi hare valsceit in werde sere,
 
Ende sette tgelove in siere ere.
 
In sinen tiden voer mogendelike
 
Coninc Karel van Vrankerike
15
In Sassen, met sinen here,
 
Die emmer waren indie were,
 
Ende niet en wilden pays no vrede,
 
Vonden si tijt ende stede,
 
Dat si den Vranken mochten scaden.
20
So sere hevet hise verladen,
 
Dat hi hem afwan met gewelt,
 
Waer so hise vant, dat velt.
 
Hersborch, eene vaste stede,
 
Wan hi hem af met stride mede,
25
Ende Horemense, haren tempel diere2),
 
Daer in van meneger maniere
 
Stonden afgoden, groot ende clene,
 
Destruweerdi up al rene.
 
Daer na quam sijn volc in duerste groot,
30
Ende hi bat Gode dor dien noot,
 
Dat hi sijns ontfaermen soude,
 
Dat sijn volc bi siere scoude
 
Niet en bleve van dorste doot.
 
Daer quam te hant plenteit so groot
35
Van watre, dat sijn here waert
 
Van sulker dinc al onvervaert.
 
Alse dat die heidine Sassen sagen,
 
Datse God so wilde plaghen,
 
Gaven si hem indie hande
40
Ghisele van haren lande.
 
Int naeste jaer eist so vergaen3),+
 
Dat die paues Adriaen
 
Sendde selve nerenstelike
 
Omme Karle van Vrankerike,
45
Dat hi quame alse Gods knecht,
 
Ende hilde sente Pieters recht;
 
Want die coninc Desidere
 
Van Lumbardien ende sijn here
 
Daden hem so swaren pant,
50
Hine conste behouden tlant.
 
Van elken hovede vander stede
 
Hiessch hi enen zwaren illustratie1) mede.
 
Doe Karel die goedertiere
 
Verhorde alse sulke maniere,
55
+ Want hi was een kerstijn man,
 
Hevet hi boden ghesent an
 
Tote Desidere met grotere bede,
 
Ende bat hem, dat hi lant ende stede
 
Sente Pietren wederghave,
60
Dat hi tebroken hadde ave,
 
Ende belovedem dat hi woude
 
Hem XIIIIM scellinge van goude
 
Gherne geven in hovescheden.
 
Desideere en achte niet der beden:
65
Sine felleheit was so groot,
 
Dat hi niet achte dat men hem boot.
 
Karel die grote trac te samen
 
Sine ridderscap van groter namen,
 
Baenraetsen ende lants heren,
70
Abden, bisscoppe, die souden leren
 
Dat here, alse des ware te doene.
 
Over berch so trac die coene
 
Tote eere steden, daer die pas
 
Sere staerc ende inge was,
75
Ende hiet die Cluse bi namen2).
 
Alse die Fransoysen ginder quamen,
 
Ontboot Karel Desidere,
 
Dat hi wilde ende al sijn here
 
Te lande keren, updat hi gave
80
Sente Pietre sijn lant ende sine have;
 
Maer die Lumbaert en wilde niet
 
Anevaen, dat Karel riet;
 
Maer hi ende al sijn here
 
Setten hem vaste ter were
85
Ter Clusen, tote den ingange,
 
Die hi hadde doen vesten langhe.
 
Doe dat die Fransoysen saghen,
 
Begans hem evele behagen,
 
Ende vele vanden heren
90
Rieden omme dat wederkeren.

Amijs ende Amelis doot. LXXXIII.

 
God, die langere niet en woude3)+
 
Dat Desidere regneren soude,
 
Omme sine quade dorperhede,
 
Ende omme des groots Karles bede,
5
Die gaf snachts eenen vaer
 
Hem enten Lumbaerden daer,
 
No dat si niemen saghen diese jaghet,
 
Dattem allen des lives wanhaget4),
 
Ende vloen dor bossch ende dore velt,
10
Ende lieten al haer ghetelt
 
Alleene met haren dingen,
 
Ende waren vro dat sijs ontgingen.
 
Alse Karel sach die aventure,
 
Quam hi met sinen here aldurc,
15
Ende volghedem vaste naer.
 
In Karles here waren daer
 
Die heileghe edele twee gesellen,
 
Daer ghi mi hier af horet tellen:
 
Dat was Amelis ende Amijs.
20
Al plaghen si in derre wijs
 
Haers ambachts in sconinx hof,
 
Te meer en stonden si niet of
 
Haers vastens ende hare ghebede,
 
Ende aelmoesne in elker stede+
25
Te gevene, daer sijs sagen noot.
 
Desidere, die daer ontscoot,
 
Volgeden si met Karele achter.
 
Doe dochte den Lumbaerden lachter,
 
Dattem die Fransoyse volgeden ane,
30
Ende hilden tfelt in ene campane5).
 
Nochtan hadde een clene here
 
Mettem die coninc Desidere
 
Jegen there dat up hem quam;
 
Want met Karle, alsict vernam,
35
Waren Duutsche ende Fransose,
 
Ingelsche ende Avelose,
 
Ende menegerande diet.
 
In eene stede, die doe hiet
 
Ten Sconen Woude, was die strijt
40
Vandien tween coningen tier tijt,
 
Daer elc verloos van sinen here,
 
Karel ende oec Desidere,
 
Indien wighe vele liede.
 
Ende omme dattere dat gesciede,
45
So heet die stede teser ure
 
Noch int ghemeene de Morture1).
 
Daer bleef des coninx zwager doot,
 
Amelis, met eeren groot,
 
Ende sijn gheselle oec Amijs,
50
Die vromech was ende wijs.
 
Want hem God in haer leven
 
So grote vriendscap hadde gegeven,
 
Dat al eenswille was van hem beden,
 
Wildise in die doot niet sceden.
55
Desidere ende sine paertije
 
Sijn geweken in Pavie.
 
Coninc Karel volgedem naer,
 
Ende belaghene vaste daer,
 
Ende heet dat men henen vaert
60
Om siere vrouwen Hildegaert,
 
Dat soe met haren kinden quame.
 
Hi heet in sente Eusebius name
 
Ghinder eene kerke maken.
 
Die coninghinne van haren saken
65
Dede in sente Pieters ere
 
Ene andere maken cyrlijc sere.
 
Te desen tween kerken soudemen graven
 
Die grote princen entie graven,
 
Die doot bleven inden strijt,
70
Of daer na souden tere ander tijt.
 
Karel hadde vor dandere vercoren
 
Den grave Amelise te voren,
 
Ende sinen gheselle Amise,
 
Ende sendde vroede ende wise
75
Indie stede te Meilane,
 
Ende dede bringhen dane
 
Twee steene vate, daermen in leide
 
Ghene lieve ghesellen beide.
 
Amelis die was gheleit
80
In sente Pieters kerke, alsmen seit,
 
Die maken dede die coninginne.
 
Amijs was, dor sine minne,
 
Begraven te sente Eusebius mede,
 
Die coninc Karel maken dede;+
85
Ende andere heren, diere bleven,
 
Hevetmen sepulture gegeven,
 
Harentare, in meneger stede.
 
Des anders daghes geviel mede,
 
Alst God wilde, diet al es becant,
90
Datmen den grave Amelise vant
 
Met sinen gheselle Amise
 
In sijn graf, in sulkere wise,
 
Alse of hi daer ware bracht.
 
Dit hevet menegen wonder gedacht,
95
Dat si naer dit aerme leven
 
Noch also ghevriende bleven.
 
Gheslegen waren si, alsict sach,
 
In October upten XIIsten dach.

Hoe Karel Desidere vinc. LXXXIIII.

 
Sesse maent lach Karel ende sine paertije2)+
 
Vor die rike stat Pavie,
 
Entie vastene quamen in.
 
Doe quam hem in sinen zin,
5
Dat hi te Paschen wilde vort
 
Tote Rome indie port,
 
Om dien hogen tijt te begane.
 
Sijn here liet hi - ende voer dane -
 
Liggen vordie vaste stat,
10
Ende voer henen sinen pat,
 
So dat hi sPaeschavonds quam
 
Daer hi die stat van Rome vernam.
 
Van sinen paerde dat hi sat
 
Ene mile vander stat,
15
Ende quam ter kerken met staden.
 
Sinen merc leidi an alle graden
 
Vander kerken, in sijn upgaen.
 
Daer stont die paues Adriaen
 
Ter kerken dore, daer hi quam,
20
Diene lievelike anenam.
 
Daer hilt hi Paschen metten clerken,
 
Ende gaf der Roemscher kerken
 
Beede steden ende lant,
 
Dat hi gewonnen hadde metter hant,
25
Die hare aftebroken waren.
 
Doe keerdi met sinen scharen,
 
Die hi vor Pavien liet
 
In orloghen ende in verdriet,
 
Ende vant die liede vander stat
30
Van hongre ende van plagen mat,
 
So dattere vele waren doot.
 
X maent hilt hise in dese noot:
 
Ten lesten moesten si gaen in hant.
 
Desidere die tyrant
35
Die wart upgenomen ghinder,
 
Beede met wive ende met kinder,
 
Ende deedse gevaen bringen mede
 
Tote Landeke indie stede1),
 
Ende nam hem geweldichlike
40
Altemale sijn conincrike.
 
+ Hier endde torloge van Pavyen,
 
Ende trike van Lumbaerdyen,
 
Dat gheduurt hadde in felre maniere
 
+ Der jare twee hondert ende viere,
45
Sijnt dat Albuin van Pannone
 
Quam in Ytale ende wan de crone.
 
Al dat recht, dat die Lumbaerde
 
Af hadden gewonnen metten zwaerde
 
Der Roemscer kerken, gaf Karel weder,
50
Ende leide hare mogenthede neder,
 
Ende sette inder Fransoysen hant
 
Al hare steden ende haer lant.
 
Alse die Lumbaerde verwonnen waren,+
 
Es Karel te Rome gevaren,
55
Ende hevet te samene ghedaen
 
Metten paues Adriaen
 
Hondert ende LIII mede
 
Bisscoppen aldaer in die stede,
 
Ende abden vele ende crommestave.
60
Daer gaf die paues teere gave
 
Karel, inden name der karitaten,
 
Met alden heren die daer saten,
 
Dat hi te rechte kiesen mochte
 
Te pauese, dies hem wert dochte,
65
Enten stoel te berechtene mede,
 
Ende gaf hem oec die werdichede
 
Vanden patriaercscepe daer2);
 
Ende erdsche bisscoppe, verre ende naer3),
 
Ende andere bisscoppen, die ontfingen
70
Die statute van haren dingen,
 
Ontfaen souden van hem mede;
 
Ende hine lovede in elke stede
 
Den bisscop, alse hi gecoren es,
 
Dat hem niemen bewonde des
75
Dat oec niemene dien en wije.
 
Wie so oec wilde paertie
 
Jegen dese vrieheit maken,
 
Vermcesaemdi omme die saken;
 
Ende bleven sire in met overmoede,
80
Datmense stake uut haren goede.

Constantijns doot des quaden. LXXXV.

 
In Constantijns XXXIIIste jaer4)+
 
Die Sassen, die langhe zwaer
 
Hadden den Vranken gewesen,
 
Braken haren vrede in desen,
5
Ende quamen inder Vranken lant,
 
Ende stichten roof ende brant.
 
Maer van Fritissaert die kerke1),
 
Die bisscop Bonefacis ende sine clerke
 
Ghewijet hadde hier te voren,
10
Ne constsi niet met brande gestoren,
 
Also alse sente Bonefacius vorsprac,
 
Alse hire tsacrament ane stac.
 
Doe quam Karel daer ter were,
 
Ende hadde in drien gespreet sijn here,
15
Ende hevet die Sassen met gewelt
 
Ghesconfiert up haer velt.
 
Oec wart hi ge ware das,
 
Dat die zanc al anders was
 
Te Rome dan in sijn lant.
20
Hi sendde clerke te Rome te hant,
 
Dat si den zanc daer souden leren,
 
Ende weder te lande keren,
 
+ Ende leerent andren clerken vort.
 
Te Mets in die rike port
25
So quam eerst die Roemsche zanc;
 
Van danen quam hi over lanc
 
Tanderen kerken harentare.
 
In Constantijns XXXVIsten2) jare
 
Braken echt die Sassen vrede,
30
Ende belagen Hersborch die stede.
 
Daer sachmen up die kerke boven
 
Een tekijn, dies men Gode mach loven:
 
Twee scilden sachmer bloet root,
 
Die gelaet togeden wel groot,
35
Of si onderlinge streden.
 
Karel quam met mogentheden
 
Omme tontsettene die stat.
 
Karel maecte die Sassen so mat,
 
Dat si nieweren mochten geresten.
40
Hi wan hare steden ende hare vesten,
 
Ende dwancse so an hare leven,
 
Dat si ghisele moesten geven,
 
Ende beloveden hem daertoe mede
 
Te comene ten kerstijnhede.
45
Dit was Constantijns leste jaer,+
 
Die den gelove was so zwaer.
 
Hi staerf in jammerliker plagen:
 
Beede in daermen ende in magen
 
Haddi brant zwaer ende groot,
50
Ende hi riep, eer hi bleef doot:
 
‘Ic bem den euweliken brande
 
Ghelevert in des duvels hande!’
 
XXXV jaer haddi ghewesen
 
Een quaet keyser, alse wi lesen;
55
Maer Puppijn, die clene man,+
 
Ende Karel ende Karleman
 
Hadden mettem geregnert
 
In Ytale ende verwert
 
Die Lumbaerden, fel ende zwaer,
60
In haren tiden XVI jaer.
 
Dus nederde des keyser crone,
 
Entie Vrancsche clam up scone,
 
Want over zee in Orient
 
Hadden tkeyserike ghescent,
65
Ende in Affrike mede,
 
Der Sarrasinen mogenthede,
 
Dies hem hilden an Mahumet
 
Ende ane sine verdoemde wet.
 
Na Constantine wart sijn sone+
70
Keyser gemaect, entie ghone
 
Hiet Leo, in ons Heren jaer
 
VIIC, wet vor waer,
 
LXX daertoe ende sevene,
 
Ende waest in desen levene
75
VI jaer vul ende harde naer3).
 
In des Leuwen eerste jaer
 
So wart echt in Lumbardie
 
Ghesworen eene paertie
 
Jegen coninc Karel den groten;
80
Want het vernoyede den genoten,
 
Dat hi so geweldich was.
 
Karel wart geware das,
 
Ende trac over in Ytale,+
 
Met sinen here altemale,
85
Voer Acquileren, de vaste port,
 
Die men al noch noemen hort
 
In ouden bouken Julius maecte1);
 
Die winnet hi, ende saecte
 
Wanen die raet quame int lant,
90
Ende vernam van enen Roelant,
 
Die Aquileren hadde in de hant,
 
Ende was hertoghe becant,
 
Dat van hem quam al die raet.
 
Dien hiet hi datmen thooft afslaet.
95
Dandere steden, die gesworen
 
Met dien Roelande hadden te voren,
 
Die worden vervaert also,
 
Dat elc was sijns vreden vro.

Hoe die Sassen kerstijn worden. LXXXVI.

 
+ Doe keyser Leo in deerste jaer2)
 
Int keyserike was vorwaer,
 
Vlo Winechkijn, der Sassen here,
 
Want hi Karle ontsach so sere,
5
Ten Normannen, die doe lagen
 
Ende orlogeden indien daghen
 
Up al dat sat bider Nortzee;
 
Want hine wilde nemmermee
 
Kerstijndoem negeen ontfaen.
10
Maer die Sassen hebben gedaen
 
Alse wise lieden die waren belopen,
 
Ende hebben hem gedaen dopen,
 
Ende hem verbonden daer mede,
 
Dat si goet ende alle vrihede
15
Emmermeer hebben verloren,
 
Doen si meer den coninc toren,
 
Ende si hem meer trouwe breken.
 
Ten naesten jare, horewi spreken3),
 
So sette Karel sine vaert
20
Ten lande van Spaengen waert,
 
Ende wan Cesar Augusta de port,
 
Diemen alnu noemen hort
 
Sarragoge in onsen jaren.
 
Pampelune belach hi te waren,
25
Ende wanse oec metter aventure,
 
Ende velde som hare mure.
 
Twee coningen vanden Sarrasinen
 
Verwan hi mede met groter pinen.
 
Hi bedwanc oec die Gasscoene,
30
Ende steden van hogen doene,
 
Die daer stonden achter lande,
 
Warp hi onder sine hande.
 
Over twee jaer daer naer,
 
In keyser Leuwen vierde jaer,
35
Voer Karel met here selve
 
Orlogen al over Elve,
 
Up lieden van vremder vite,
 
Die Bardagone ende Norwite4).
 
Die worden alle dor sine ere,
40
Sonder orloghe min of mere,
 
Kerstijn ende warens vro,
 
Dattem comen mochte also.
 
In keyser Leuwen vijfte jaer
 
Voer coninc Karel daer naer+
45
Te Rome, omme doen ghebede,
 
Ende som sine kindere mede,
 
Puppijn ende Lodewijc daer toe.
 
Daer was Puppijn ghewijet doe
 
Coninc over al Ytale,
50
Ende Lodewijc was also wale
 
Coninc van Acquitaengen gewijet,
 
Ende aldaer ghebenedijet.
 
Int selve jaer keyser Leoen
 
Soude eene dulle sake doen,
55
Want hi sach in ene kerke ene crone
 
Hebben stene ende carbonkele scone,
 
Ende wilde emmer de crone draghen.
 
Daer ghesciede, daert vele liede sagen,
 
Dat die carbonkele utesprongen
60
Ende hem in sijn hovet drongen,
 
Ende hi staerf in corten daghen
 
Van alsulker swaerre plaghen.
 
Na hem berechte trike Hyrene+
 
Met Constantine haren sone gemene:
65
X jaer regneerden si te samen.
 
Dat keyserike si anenamen
 
Alsemen screef ons Heren jaer
 
VIIC ende LXXXII daer.

Hoe die Hunen ende namen. LXXXVII.

 
+ In haer eerste jaer, alsemen hort,
 
Was te Constantinoble inde port
 
Vonden een in enen grave,
 
Daer wonder es te telne ave;
5
Want int graf aldaer ter stede
 
Vantmen ene goutplate mede,
 
Daer dit in was gescreven te voren:
 
‘Cristus die sal sijn geboren
 
Van Marien noch der maghet:
10
Mijn ghelove al ane hem draghet.
 
Alse Constantijn ende Hyrene
 
Int keyserrike sijn ghemene,
 
So wet wel, dat dan sal ghescien,
 
Dat du mi ander waerf salt sien.’
15
Int selve jaer so porden echt1)
 
Die Sassen ende maecten gevecht
 
Jegen Karle entie sine.
 
Dat dedi hem also anscine,
 
Dat hire IIIIM vinc,
20
Die raet waren van suiker dinc;
 
Ende vort ghiseldi al tlant,
 
Ende settet al te sire hant.
 
In Constantijns vijfte jaer
 
Ghesciede een tekijn claer,
25
Want crucen quamen openbare
 
An der lieder cledere dare,
 
Ende niemene wiste wiese brochte,
 
Of wat dat bedieden mochte.
 
+ Ten naesten jare wies de strijt2),
30
Die gheduurde langen tijt,
 
Tusscen die Vranken enten Hunen:
 
Dat becochten vele crunen.
 
Ter selver tijt, alsict verstoet,
 
So reinet vanden hemel bloet.
35
Die Hunen waren van groter were,+
 
Entie Vranken inden ghere+
 
Te stervene oft onder te doene
 
Wat so hem werde, blode of coene.
 
Maer Karel selve gaf hem strijt
40
Met sinen volke talre tijt,
 
Ende en lietse niet gherusten.
 
Selve, daers hem mochte lusten,
 
Voer hi vechten inden lande;
 
Want hi hadde strijt in hande
45
Jegen Grieken ende Lumbaerde,
 
Ende Sassen metten baerde,
 
Jegen Hunen ende Spenyole,
 
Ende sat dicken up sinen stoele,
 
Ende berechte alle die dinc,
50
Die ten orloghe aneginc.
 
Quam hem mare van gewinne
 
Ofte scade, daer was hi inne
 
So ghestade, dat men en mochte
 
Niet verkeert sien sijn gedochte.
55
Int sevende jaer van Constantine+
 
Ende Hyrenen der moeder sine,
 
So was in Beyeren een hertoghe,
 
Die Cassilio3) hiet, een groet, een hoge,
 
Die in ordele wart begaen,
60
Dat hi verradelike hadde gedaen
 
Jeghen Karle sinen here;
 
Diemen soude hebben gepassijt sere,
 
Maer dattem die coninc vergaf;
 
Ende hi stont der werelt af,
65
Ende begaf hem moenc na tgone
 
In enen doester, hi ende sijn sone.
 
Ten selven tiden also wale
 
Vacht Karles volc in Ytale
 
Jegen die Grieken; maer alle wege
70
Hadden die Vranken den zeghe.
 
Inden selven jare mede,
 
Tote Nycens indie stede,
 
Waren bi keysere Constantine
 
Ende Hyrenen, der moeder sine,
75
CCC ende L bisscoppe te samen,
 
Die daer vorden keyser quamen,
 
Ende maecten onse gelove claer,
 
Ende verdreven oec aldaer
 
Al ongelove ende herisie,
80
Datse God selve vermalendie.
 
In Constantijns VIIIste jaer
 
Quam uut verraetnesse zwaer
 
Vanden Duutscen, die hadden gesworen
 
Jegen Karele, den here vercoren.
85
Dies wart die coninc geware,
 
Ende gemaket so openbare,
 
Datter vele waren gedoot
 
Met tormente, in groter noot,
 
Ende vele vanden hogen mannen
90
Uten lande woch gebannen.

Vander groter eren diemen Karlen dede. LXXXVIII.

 
+ Alse die keyser Constantijn1)
 
Ende Hyrene, die moeder sijn,
 
+ Regneerden in haer IXste jaer,
 
Sendde Karel verre ende naer,
5
Over mere ende in Affrike,
 
Allen den kerstinen gemeenlike,
 
Die onder heidinen waren keytive,
 
Aelmoesene te haren live,
 
Dat si te lichter mochten verdragen,
10
Dattem die heidine so swaer anlagen.
 
Dies wart hi gemint te mee
 
Ende gheheert oec over zee.
 
Ende kerken, verre ende naer,
 
Alstem stont nauwe ende zwaer,
15
Dien gaf hi van sinen goede,
 
Ende loestese uten aermoede.
 
Doe senddi verre ende bi
 
Prosente den heren vri,
 
Dien heidinen coningen van Affrike,
20
Ende van Spaengen dies gelike,
 
Ende van Persi den coninc mede.
 
Die keyser Constantijn die dede
 
Meest alle daghe te hem varen
 
Boden, die quamen met niemaren,
25
Omme pays ende omme sekerhede,
 
Ende om getrouwen vasten vrede.
 
Die coningen van Ingelant+
 
Hebben oec an hem ghesant,
 
Omme te hebbene de vriendscap sine,
30
Den wisen pape, den moenc Alquine.
 
Bi hem ende bi sinen gesellen,
 
Also alse ons die jeesten tellen,
 
So quam, des sijn wi wijs,
 
Die schole van Rome te Parijs.
35
Ende hoe die dinc daertoe quam,
 
Salic tellen, alsict vernam:
 
Van Arleblanke die coronike
 
Seide ons aldus sekerlike.
 
Van Yrlant quamen in Karles tiden2)+
40
Twee moenken, die souden liden
 
Dore Parijs; - vort ende weder
 
Ghingen si die port up ende neder,
 
Ende riepen: ‘Die wijsheit begaert,
 
Hi come te ons harewaert:
45
Wi hebben wijsheit te cope.’
 
Tfolc quam achter hem te hope
 
Ghedrongen, ende met groten scaren,
 
Onthier ende siere moede waren,
 
So dat sise over snodele helden.
50
Die niemare si den coninc telden,
 
Diese vor hem dede halen.
 
Doe sprac hi hem an met soeter talen,
 
Ende vragedem: wat lone si wouden
 
Voer die wijsheit behouden.
55
Si seiden: ‘Cledere, ende dat wi aten,
 
Ende huushinge daer wi in saten,
 
Ende clare subtile zinne,
 
Daer wijsheit mach rusten inne.’
 
Des eeschens was Karel vro,
60
Ende gaeft hem oec also.
 
Den eenen, die Clement hiet,
 
Te Parijs hine wonen liet;
 
Den anderen sette hi te Pavie+
 
In dat lant van Lumbardie.
65
Alquijn horde dese niemare,
 
Dat Karel die coninc ware
 
Der clergien vrient so groot,
 
Ende voer over in eenen boot
 
Met drien gesellen in Vrancrike,
70
Daer hi wel ende vriendelike
 
Vanden coninc was ontfaen.
 
Sine gesellen, hebbe ic verstaen,
 
Was Jan die Scotte ende Rabboaen,
 
Ende Claudius, die sonder waen
75
Fondeerden die Parijsce scole,
 
Daer menech wijs wart ende in dole.
 
Dese vier moenken, bi Karles rade,
 
Pijnden daer omme vroe ende spade,
 
Dat si die scole van Rome brochten
80
Te Parijs, ende si besochten
 
Dat biden paues ende bi Karles bede.
 
Noch es soe aldaer ter stede.
 
Nu quam soe dus gewaerlike
 
Van Rome tote Vrankerike,
85
Ende emmer seitmen dat eere ende zege
 
Der cronen1) volghet alle weghe.
 
Dese vier moenken van desen werke
 
Waren des wijs Beda clerke,
 
Daer wi hier te voren af spraken,
90
Hoe wijs hi was in vele saken.
 
+ Karel leerde van desen Alquine
 
Die alrebeste siencie sine,
 
Gramarien ende sine paerten,
 
Ende alle die seven aerten,
95
Ende alre meest astronomie.
 
Oec gaf hi hem die abdie
 
Te berechtene van Tours,
 
Alse hi voer striden ende sijn succoers
 
Ende sine ridders int orloghe,
100
Dat Alquijn daer rusten moghe.

Wie die graven van Vlaendren waren. LXXXIX.

 
+ Van diere abdien lesen wi dat2),
 
Die te Tours staet inde stat,
 
Dat soe was in hogen doene
 
Wilen van religioene;
5
Maer in des coninx Karles tiden
 
Hadden sijt so laten liden,
 
Dat het rechts al ontgleet.
 
Si gingen met zijdwerke gecleet,
 
Ende droughen vergoude scoen,
10
Ende leveden weeldelijc in haer doen.
 
Up enen tijt lietse God plagen,
 
Daer si up haren doremter lagen:
 
Een moenc van hem te samen
 
Die sach waer twee ingele quamen,
15
Die alle den moenken tleven namen,
 
Ende alsi ten ghenen quamen,
 
Die die dine al anesach,
 
Bat hi genade, daer hi lach,
 
Datmenne levende soude laten:
20
Hi wildem setten ter baten;
 
So dat hi cume tlijf ontdrouch,
 
Daermen alle dandere slouch.+
 
In desen cloester moeste Alquijn
 
Abt ende meester sijn,
25
Ende hief up die regele weder,
 
Die gevallen was ter neder,
 
Ende leedde daer een heilech leven.
 
Van hem sijn vele scrifturen bleven,
 
Die die clergie hevet waert.
30
Daer leghet hi al nu gehaert.
 
In keyser Constantijns tiende jaer+
 
Lesen wi van hem vor waer,
 
Dat hi siere moeder afdede
 
Van des rikes mogenthede,
35
Ende berechte selve alleene
 
Dat keyserike al ghemeene.
 
Hi bestont3) int jaer ons Heren,
 
Also ons die croniken leren,
 
Alsemen screef ons Heren jaer
40
VIIC ende XCII voer waer,
 
Int XIIIIde4) jaer sekerlike,+
 
Dat grote Karel van Vrankerike
 
Regneerde met zalicheden,
 
Here over vele steden.
45
+ In dit selve jaer, alsict vant,
 
So began eerst Vlaenderlant
 
Grave te hebbene ende tontfane;
 
Want, alsemen ons doet te verstane,
 
So was Vlaenderen alre meest
50
Tien tiden heide ende foreest,
 
Ende mersche ende onlant1),
 
Ende men nemmeer porte ne vant
 
Dan Thorout ende Corterike,
 
Ghent ende Cassele dies gelike,
55
Entie borch van Audenaerde.
 
Doe was een here van groter waerde,
 
Een ridder tote Harlebeke,
 
Die Liederic doe hiet sekerleke,
 
Die vanden groten Karel gewan,
60
Dat hi des wilts lants wart man,
 
Te bedrivene die foreeste2);
 
Ende daer hi rovere verheeste,
 
Dat hise vanden weghe dade,
 
So dat si ne ghene scade
65
Die coepmanne daer af gewonnen.
 
Dus, alse wijt gemerken connen,
 
So wart in Vlaendren eerst grave,
 
Bi des coninx Karles gave.
 
Liederic was here vor waer
70
In Vlaenderen XLIIII jaer.
 
Daer naer sijn sone Ingelram
 
Dat lantscap met rechte annam.
 
Audacre sijn sone na desen.
 
Dese twee en mochten wesen
75
Niet langer heren onder hem beden
 
Dan XXVIII jaer, dus eist besceden.
 
Audacre, grave Ingelrams sone,
 
Wan Boudene dyserine, ende de gone
 
Nam met gewelt ende heimelike
80
Karle den caluwen van Vrancrike
 
Siere dochter, ende meerde daer mede
 
+ Van Vlaenderen al die mogenthede,
 
Want Atrecht ende al omme tlant
 
Quam hem daer bi indie hant.
85
Oec willen sulke scriven daer ave,
 
Dat dit was die eerste grave,
 
Die oint in Vlaendren wart man,
 
Ende diet van Vrankerike gewan,
 
Ende dandere drie die bossche wachten.
90
Entie straten, dat met crachten
 
Niemen die cocmans en scade,
 
Want int lant waren lettel stade.
 
Boudene dyserine was vorwaer
 
Grave XVII jaer.
95
Enen sone dat hi liet,
 
Die Boudene die caluwe hiet,
 
Die XXXIX jaer besat
 
In Vlaenderen lant ende stat.
 
Na hem quam Arnout de groete,
100
Die here was uptie ghenote
 
Van Vlaenderen XX jaer ende vive,
 
Ende liet naer sinen live
 
Boudene den jongen, sinen sone:
 
Newaer drie jaer regnerde de gone.
105
Boudene wan Arnoude den jongen,
 
Die hadde Vlaenderen bedwongen
 
XXI jaer metten swaerde.
 
Die wan Boudene metten baerde.
 
Boudene metten baerde wan
110
Boudene van Risele, den stouten man,
 
Ende was XLVII jaer
 
Grave in Vlaenderen overwaer.
 
Boudene van Risele wan met gewelt
 
Dat lantscap van Over Scelt,
115
Ende hem wart [in] manscap gegeven
 
Dlant, dat hem lach beneven:
 
Walchgherne entie vier Ambachte,
 
Daer hi den keyser omme versochte.
 
XXXII jaer was hi here.
120
Doe wart grave met groter ere
 
Sijn outste sone, die Bouden hiet,
 
Die tlant in Vlaendren hilt ende liet,
 
Ende behuwede Henegouwe
 
Met Rijkilden der scoenre vrouwe;
125
Maer hine was grave waer drie jaer.
 
Twee sonen so bleven hem naer,
 
Deen hiet Arnout ende dander Bouden,
 
Die met rechte stont te houden
 
Naden vader, alsement mach scouwen,
130
Vlaenderen ende oec Henegouwen.
 
Maer haerre moeder pijnlichede
 
Vlaenderen al verwerren dede,
 
Ende Robbrecht, haers vader broeder,
 
Die naradegher was ende vroeder
135
Dan die Nevelinge, quam int lant,
 
Ende want hem af metter hant.
 
Dese Robbrecht hiet die Vriese,
 
Die tlant hilt te kiese,
 
Ende was grave, lesen wie,
140
XX jaer ende daertoe drie.
 
Na hem quam Robbrecht sijn sone,
 
+ Die mede Vriese hiet die ghone.
 
Hi was met Godevaerde van Bulyoen
 
In dat heileghe paerdoen,
145
Datmen wan over mere
 
Met vromecheit, met groten ghere,
 
Ende hilt Vlaenderen altegader
 
XVII jaer naer den vader.
 
Enen sone hi na hem liet,
150
Die Boudijn Hapkijn hiet,
 
Die ghehertich was ende stout;
 
Maer evel nam hem sine gewout,
 
Dat hi hem swart moenc begaf,
 
Ende stont sijns graefscaps af,
155
Ende gaeft siere moven sone:
 
Karel so hiet die ghone.
 
VIII jaer haddi ghewesen
 
Grave, alse wi horen lesen.
 
Karel ontfinc die Vlaemsce maerke,
160
Coninc Kanuts sone van Denemaerke,
 
Ende Adelen dochter des outs Vriesen.
 
Want hi swaer was quaden riesen,
 
Wart hi omme sine rechte gewerke,
 
Te sente Donaes indie kerke,
165
Omme rechts wille gesleghen doot.
 
Daer ghesciede miracle groot.
 
VIII jaer hadde hi beseten
 
Vlaenderen, eist alse wi weten.
 
Sonder hoir so bleef hi doot.
170
Doe wart grave ende here groot
 
Een, hiet Willem van Normendien.
 
Machtilt, sijn oudermoeder, alse wi lien,
 
Die was zuster des outs Vriesen.
 
Dese Willem began saen riesen,
175
So dat die Vlaminge bolgen om tgone,
 
Ende haelden des Vriesen dochter sone,
 
Geertruden, die in Elzaten gewan
 
An hertoge Diedericke, haren man,
 
Enen sone, die Diederic hiet.
180
Die quam in Vlaendren ende besciet
 
Met wighe, wies tlant wesen soude.
 
Willem die viel onder moude,
 
Die lettel min dan een jaer
 
Vlaenderen besat aldaer.
185
Diederic van Elzaten besat
 
In Vlaenderen lant ende stat,
 
Ende bleef grave aldaer
 
Achter een XLII jaer.
 
Naer hem quam Phillips sijn sone:
190
XXI jaer waest die ghone
 
Grave van Vlaendren, alsemen vint,
 
Ende staerf alsonder kint.
 
Up siere zuster, eere vrouwen,
 
Dies graven wijf van Henegouwen,
195
Die bi namen Mergriete hiet,
 
Phillips dat lant van Vlaendren liet:
 
Drie jaer besat soe tgone.
 
Na hare quam Boudene haer sone,
 
Die Vlaenderen ende Henegouwen
200
Berechte met dogeden ende met trouwen,
 
Ende Constantinoble wan na dat,
 
Daer hi keyser gecroent in sat.+
 
XL jaer so was hi grave.
 
Noch vintmen enen bouc daer ave.
205
Dese en liet kindere en ghene
 
Sonder rechts twee dochtere allene.
 
Die outste na hem die vinc ane
 
Beede die lande, ende hiet Jehane:
 
Dats Vlaenderen ende Henegouwen.
210
Twee manne hadde soe met trouwen.
 
Doch en bleef hare gheen kint.
 
XXXIX jaer, alsement vint,
 
Was soe vrouwe, ende liet alt lant
 
Haerre zuster indie hant,
215
Die Mergriete hiet bi namen.
 
Mergrieten so quam an te samen
 
Henegouwe ende Vlaendren mede,
 
Ende sat in grotre mogenthede
 
XXXV jaer gravinne,
220
Ende staerf wel bedacht van zinne.
 
Na hare wart haer sone Gyoot
 
Here ende grave in Vlaendren groot,
 
Die al nu hevet VII jaer
 
Grave gheweest over waer,
225
Alsemen XIIC jaer screef
 
Ende LXXXVI daer over bleef.
 
Nu keren wi ten jeesten weder,
 
Die wi teersten leiden neder.

Van Karles aventuren. XC.

 
+ Int eerste jaer dat Constantijn1)
 
Alleene berechte de crone sijn,
 
Dit was int jaer Gods min no mee
 
Dan VIIC XC ende twee,
5
Bestont dorloge bitterlike
 
Grote Karle van Vrancrike
 
Uptie heidinen Averren,
 
Diene dicken daden vererren,
 
Die Hunen hieten hier te voren.
10
Pannonyen hadsi vercoren:
 
Daer woenden si met haerre partie,
 
Dat nu heet Hongerie.
 
Hi bestont dese viande,
 
Beede bi zeuwe ende bi lande,
15
So vruchtelike met gewelt,
 
Dat hi hem afwan dat velt,
 
So dat wel saghen die Hunen
 
Sine consten up hem gestunen,
 
Ende sijn in wildernesse gevloen,
20
Want si els en wisten wat doen.
 
Int selve jaer voer Constantijn
 
Orloghen metten here sijn
 
Up Cardamuse ende sine partie,
 
Die coninc was van Bulgerie.
25
Die keyser wart in genen tijt
 
Ghesconfiert daer inden strijt,
 
Ende Cardamus wan up die stat
 
Up hem ongetelden scat,
 
Daer hi ende sijn here mede
30
Te felre bi worden updie stede.
 
In desen tiden was gevaren2)
 
Karel uptie Hunsche scaren.
 
Nu haddi eenen bastaert sone,+
 
Puppijn so hiet die ghone,
35
Ende was botseus ende wanscepen.
 
Die Fransoyse dien anegrepen,
 
Die te lande bleven waren,
 
Alse Karei woch voer met sinen scaren,
 
Ende hebbene here gecoren,
40
Ende mettem vaste gesworen
 
Jegen Karle haren here,
 
Dat sine ontfaen nemmermere.
 
Alse Karel vanden Hunen quam,
 
Ende hi sulke mare vernam,
45
Quam hi so gheweldich int lant,
 
Dat hi niemen so coene en vant,
 
Dat hi jegen hem iet sette.
 
Dese dinc handelde hi bi wette,
 
Ende dien hi van suiker mesdaet
50
Sculdich vant alse in den raet,
 
Hevet hi some gedaen ontliven,
 
Ende some uten lande verdriven.
 
Den sone hevet hi so bedreven,
 
Dat hi hem moeste begeven
55
Te Prunen3) swart moenc, in Ardenne,
 
Dat hi sine mesdaet kenne.
 
In Constantijns vierde jaer
 
So wart echt orloge swaer
 
Tusscen den Sassen enten Vranken.
60
Dat quam Karel danken,
 
Ende deedse tonder met orlogen.
 
Die Sassen sien dat si en mogen
 
Jegen Karl niet gestriden,
 
Want God mettem was tallen tiden,
65
Ende bekenden hare schulde,
 
Ende swoeren echt den coninc hulde,
 
Ende lieten hem besetten
 
Ghewillichlike met kerstine wetten,
 
Ende Karel voer castien selve
70
Tusscen den Rine enter Elve,
 
Ende brochtse ten kerstijndoeme.
 
Dies es men noch van hem in roeme,
 
Van groten Karel, alsict las,
 
Dat hi der Sassen apostel was.
75
Ende kerken maecti ende godshuse mede,
 
Mildelike in menege stede,
 
Ende maecte tAken, bi siere zale,
 
Ene capelle also wale,
 
Daer hi den marber toe halen dede
80
Te Rome ende te Ravene in de stede.

Hoe Hyrene haren sone vinc. XCI.

 
+ In keyser Constantijns vijfte jaer1)
 
So wart paues, Iesewi vor waer,
 
Die vierde Leo tote Rome:
 
Sijn vader hiet Arnout, alsiet gome,
5
Ende was een Romein uter stat.
 
Wel XX jaer hi paues sat.
 
Dese sendde Karel den here
 
Die Roemsce vane dor sine ere,
 
Ende der byechten slotel mede,
10
Ende gaf hem oec die mogenthede,
 
Dat hi bonde ende ontbonde
 
+ Naer dat hi besceden conde.
 
Ten naesten jare quam die hertoghe
 
Van Acquileren met orloghe,
15
Heinric, uptie Hunen gevaren,
 
Met Karles here in sinen scaren,
 
Ende quam ridende in Pannone
 
Uptie Hunen met here scone.
 
Yrinc, die prince vanden Hunen,
20
Quam jegen hem striden ende stunen,
 
Maer hi verloes zege ende velt.
 
Daer wan men roof ongetelt
 
Ende Yrincs ongenoemden scat.
 
Die sendde Heinric uptie stat
25
Den coninc Karele in Vrankerike:
 
Cume sach oint man dies gelike.
 
Een ander prince, die Tudijn hiet2),
 
Vanden Hunen, alse hi siet
 
Al tgeluc met Karle wesen,
30
Gaf hi up sijn lant met desen
 
Coninc Karle indie hant,
 
Ende quam selve, ende els geen pant,
 
In des coninx hant gelopen,
 
Ende dedem kerstijn dopen.
35
In keyser Constantijns VIIIde jaer3)+
 
So quam sijn moeder Yrene daer,
 
Ende hevet gevaen haren sone,
 
Entie ogen genomen om tgone
 
Dat hise rovede vanden rike,
40
Ende sine kindere dies gelike
 
Dede soe altegader blenden,
 
Ende metten vader int prisoen senden.
 
Hyrene besat dus dorperlike
 
Met gewelde dat keyserike,
45
Int jaer Gods VIIc jaer
 
Ende XCIX over waer,
 
Ende hiet vrouwe vanden heren
 
Vier jaer met lettel eren.
 
Doe verloes die sonne haer lecht,
50
Ende was sonder zonne recht
 
XVII daghen achter een,
 
Dat die zonne niet en sceen,
 
So dat die scepe in die zee
 
Daer omme doolden vele te mee.
55
Doe seiden dat vele liede,
 
Dat dat wonder daer bi gesciede,
 
Omme dat die moeder hadde geblent
 
Haren sone den keyser ende gescent,
 
Bediede dat tekijn daer.
60
Bet wanic nochtan over waer,
 
Dat het ander dine bediet:
 
Dat was dat Constantenoble sciet
 
Vanden Roemscen keyserike,
 
Ende bleef versceden euwelike,
65
Alse ghi horen sult hier naer
 
In corten worden ende in claer.
 
Int eerste jaer dat Hyrene1)
 
Hilt dat keyserike allene,
 
Soude paues Leo prosessie draghen
70
Jegen mesfal ende jegen plagen,
 
Te Rome, up sente Martijns dach.
 
+ Daert menech Romein anesach,
 
Hebben si den paues gevaen,
 
Ende staken hem dogen ute saen,
75
Ende sneden hem ter selver stonde
 
Die tonge uut sinen monde;
 
Maer God genasene hier af,
 
Want hem God weder gaf
 
Sine tonge ende sine ogen mede,
80
Dies menegen wonderde in de stede.
 
Anderwaerven die Romeine,
 
Sonder redene groot of cleine,
 
Namen si den paues echt
 
Sine tonge ende oec sijn lecht,
85
Ende lietene liggen in sijn bloet,
 
Alse volc verdoemt ende verwoet.
 
God onse Here halp hem echt,
 
Ende gaf hem sine tonge ende sijn lecht,
 
Ende ontsloep sinen vianden,
90
Doe hi genesen was, te handen,
 
Ende vlo henen dapperlike
 
Tote Karle in Vrankerike,
 
Want hi anders niet en dochte,
 
Dan hi ieweren ontgaen mochte,
95
Ende clagedem vernoy ende scade.
 
Doe wart Karel dies te rade,
 
Dat hi den paues wilde berechten
 
Van den Roemscen valscen knechten.

Hoe die Romeine Karle coren. XCII.

 
Int ander jaer dat Hyrene2)+
 
Keyserinne was alleene,
 
Sette Karel sine vaert
 
Metten paues Leo te Rome waert,
5
Om dat hi die dinc wilde berechten.
 
In Rome voer hi sonder vechten,
 
Al seggen die Vriesen dat,+
 
Dat si hem Rome wonnen de stat,
 
Ende si bejageden daer bi
10
Dat hise scout van dienste vri,
 
Dat ic hier naer wel te waren
 
In waren worden sal verclaren.
 
Alse Karel te Rome quam3),+
 
Ende hi dat gerechte anenam,
15
Alse patricius vander stede,
 
Nauwe hi ondersceden dede,
 
Wat die Romeine den paues tegen.
 
Doe dedi hem rechts daets plegen,
 
Entie paues purgeerdem daer,
20
Dat hi onsculdich was ende claer
 
Van al datmen hem seide an.
 
Doe besochti ane die man4),
 
Die anden paues hadden gewesen,
 
Ende hise ute hadde gelesen,
25
Doemde hise na hare gewerke,
 
Waren si leeke, wacrsi clerke,
 
So hi rechts conste gehitten.
 
Doe sette hi weder in sijn zitten
 
Den paues Leuwe met groter ere,
30
Alse enen groten heilegen here.
 
In Hyrenen derde jaer5)+
 
Droughen die Romeine daer
 
Over een met eere saken,+
 
Dat si eenen keyser wilden maken,
35
Alse si langhe hadden geacht,
 
Ende scieden hem rechts vander macht
 
Van Constantinoble altemale.
 
Ende daer toe hadden si scone tale,
 
Omme dat een wijf hare trac an
40
Keyser te sine, als een man,
 
Enten keyser haren sone
 
Gheblent hadde omme tgone,
 
Ende soe die kerke niene berechte
 
Van pinen ende van ghevechte.
45
Dies dochtem ter redene horen,
 
Dat si eenen keyser coren,
 
Die bescermen soude die kerke,
 
Entie stat, ende papen ende clerke,
 
Ende gaven Karele die keysercrone,
50
Ende riepen alle lude ende scone:
 
‘Karel, die beste coninc die leeft,
 
Ende die God selve gecoren heeft,
 
Die keyser es van derre stede,
 
Ende Augustus daertoe mede,
55
Dien moete God vanden hemele geven
 
Eere, victorie ende langhe leven!’
 
Ende oec sinen edelen sone,
 
Die Puppijn hiet, namen die ghone,
 
Ende coorne coninc also wale
60
Over tlantscap van Ytale.
 
Dus bleven naer dese wort
 
Die van Constantinoble der port
 
Keyser heetende al bi namen,
 
Maer die Roemsce macht alte samen
65
Es anden keyser van Rome bleven,
 
Noch noit sidert wart weder gegeven.
 
+ Dit was omtrent CCCC jaer
 
Ende LXXVIII daer naer,
 
Dat die keyser Constantijn
70
Versette dat rike sijn
 
Te Constantinoble van Rome.
 
Dus eoemt alle hoocheit te Rome.
 
Hier willen wi enden dese partie,
 
Die in hare hevet, alsic lije,
75
Der keysere enter heren jeesten,
 
Ende ander lantsheren feesten,
 
Die ghescieden over waer
 
Binnen CCCC ende XXI jaer.
 
Indie partie, die coemt hier naer,
80
Sullen wire af seggen meer ende waer,
 
Van Karle, ende die na hem quamen,
 
Tote onser tijt, hoe si annamen
 
Haer leven ende hare aventure,
 
Gevet ons God gesonde aldure.
85
Nu willen wi hier eer doen verstaen,
 
Eer wi des boucs avegaen,
 
Bi wat redene dat het si,
 
Dat die Vriesen willen sijn vri.
 
Dus beghint die ghiveghave,
90
Diemen bescreven vint hier ave.

Der Vriesen privilegie. XCIII.

 
Tien tiden dat die eerlike Pippijn,+
 
AIst God wilde ende soude sijn,
 
Coninc [was] van al Vrankerike,
 
Alle die lieden ghemeenlike,
5
Die lancs der zee saten hene,
 
Tusscen der Wesere enten Zwene,
 
Dat tien tiden hiet Sincval,
 
Wart ane Gode bekeert al,
 
Bi Willeborde, bi Willade,
10
Ende bi Bonefacis predicade.
 
Willebort wart in Utrecht
 
Aerdsch bisseop gemaect recht;
 
Bonefacis wart bisseop mede
 
Te Magensen indie stede,
15
Ende Wilhaet die moeste anenemen
 
Dat erdsch bisscopdoem van Bremen.
 
Dit lant, dat wi noemen al,
 
Tusscen der Weseren ende Sincval,
 
Dat was al, breet ende lanc,
20
Onder coninc Puppijns bedwanc,
 
Wantse die edele prince verloeste,
 
Ende quijtte ende vertroeste
 
Vanden bedwange der Normanne,
 
Diese slougen ende roveden nochtanne,
25
Ende vanden hertoghe Rabbout mede,
 
Die doe hilt stoel ende stede
 
Te Wiltenburch, dat nu na recht
 
Heet die stat tUtrecht;
 
Want coninc Puppijn ende sine manne
30
Die verwonnen dese tyranne.
 
Puppijn, die dit dede ghinder,
 
Die wan ane sijn wijf vier kinder,
 
Die heilech ende salich bleven,
 
Hier ende int euwelike leven:
35
Den groten Leuwe, die paues sat
 
Tote Rome binnen der stat;
 
Den groten Kaerle, die mogendelike
 
Coninc was in Vrancrike;
 
Enter heileger maget Geertruden,
40
Die noch besouken vele luden;
 
Ende vrouwe Begge, die na dat
 
Lange in wedudoeme sat,
 
Daer soe te lone nu hevet of
 
Den hogen loen, der lieder lof.
45
Alse coninc Pippijn versciet,
 
Kaerle sinen sone hi liet
 
Coninc; - die vinc ane sijn doen
 
Rechts alse een onvervaert lyoen,
 
Ende dwanc onder sine hande
50
Der heileger kerken viande:
 
Deenen, Sassen, Beyeren, Swaven,
 
Alle die princen ende die graven,
 
Vander Elven toten Rine;
 
Al neecht den swerde sine
55
Vanden berghe toter Nort zee,
 
Ende was patricius, dats noch mee,
 
Van Rome gemaect, alse die cronike
 
Seghet noch van Vrankerike.
 
Daer naer es hi te keysere vromen1):
60
Dus es hi te tween cronen comen.
 
+ Hier bi quam deerste crone danne,
 
Dat die Duutsche, die Alemanne,
 
Den Roemscen keyser coes bi wette,
 
Datmen tAken inden stoel sette;
65
Want die paues Leo cuerde dat,
 
Ende sette tAken indie stat
 
Upten stoel sinen broeder daer,
 
Ende conformeerde ende maecte claer,
 
Ende wijede daer die capittle in desen,
70
Alsemen daer al noch mach lesen.
 
Leo die paues sciet van Aken,
 
Van sinen broeder, na dit maken,
 
Ende alse hi te Rome quam,
 
Worden hem die Romeine gram,
75
Ende bejageden, eer sine ontfingen,
 
Datmens niet en soude gehingen,
 
Ende leiden hem up enen Kerstdage
 
Teere processie eene laghe,
 
Ende hebbene daer- gheblent,
80
Ende up enen ezel woch gesent,
 
Ende seiden: ‘Vare uut desen lande,
 
Drach dinen broeder dese scande,
 
Ende sech hem, wine willen niet
 
Dat hi over ons ghebiet;
85
Ende of hijs macht heeft, doe wrake
 
Van aldus gedaenre sake,
 
Want hi onse eere ende onse macht
 
In Almaengen hevet bracht.’
 
Dus quam die paues bi desen saken
90
Upten ezel ghevaren tAken,
 
Daer Karel met groten payse
 
Woende in sinen pallayse;
 
Ende alse hi niemare horde das,
 
Dat sijn broeder comen was,
95
Die paues, in so groter scande,
 
Wart hi bedroevet, ende al de lande
 
Daertoe al gemeenlike,
 
Almaengen ende Vrankerike;
 
Ende hi vergaderde groot here.
100
An hem vielen met groten ghere
 
Die Deenen entie Normanne,
 
Die Sassen, ende daertoe nochtanne
 
Tfolc dat upter zee woent al,
 
Tusscen der Wesere ende Sincval,
105
Dat wi Vrieselant heten bi namen.
 
Duutsche, Beyeren, Swaven tsamen,
 
Lottrikers, Vlaminge, Bertoene,
 
Ende ander menech ridder coene,
 
Al eist up Rome ghetogen,
110
Om te wrekene des paues ogen.
 
Die stat hebben si ommelegen:
 
Elc lants vólc bi hem moeste plegen
 
Te houdene sine porte daer
 
Jegen der Romeinen vaer.
115
Teenen tiden quam sulc geval
 
Den volke, dat tusscen Sincval
 
Enter Wesere sat alleene,
 
Dat daer was ene scare gemene,
 
Ende altemale Vriesen hieten,
120
Dat die Romeine up dat volc lieten
 
+ Haer ridderscap uteriden
 
Teere porten, daer si lagen tien tiden,
 
Want sise wers gewapent sagen.
 
Daer lieten hem die Romeine jagen
125
Vanden Vriesen met gewelt,
 
Want sine consten behouden tfelt,
 
Entie Vriesen omme tgewin
 
Quamen mettem ter porten in,
 
Ende wonnen hem af die stat,
130
Want die Romeine waenden dat,
 
Dat incomen ware alt here:
 
Dus wonnen sijt met cleenre were.
 
Te hant die Vriesen die porten sluten,
 
Ende lieten den coninc Karel buten,
135
Ende bejageden, eer sine ontfingen,
 
Datmens niet en soude gehingen,
 
Dat si van danen vort emmermere
 
Wesen souden onder here,
 
Sonder onder des keysers macht,
140
Ende hem helpen met alre cracht
 
Jegen die viande der kerstijnhede,
 
Den paues tsine onderdanich mede,
 
Ende hare tienden haren kerken
 
Gheven ende haren clerken.
145
Die paues Leo bescreef hem dat,
 
Die aldaer was tier stat,
 
Ende God daer weder sine ogen gaf,
 
Karel, die vro was daer af,
 
Ende andre princen mede tfulle.
150
Leo gaf hem hier af bulle,
 
Ende leidere oec up sinen ban,
 
Dat geen prince quame daer an
 
Dat hi die Vriesen meer bedwonge,
 
Hine verwietene met sire tonge.
155
Karel conformeerde mede
 
Dese vriheit aldaer ter stede,
 
Entie Romeine baden ghenaden
 
Den paues van haren mesdaden,
 
Omme die miracle, diere gevel.
160
Leo vergaeft hem also wel.
 
Dit seggen die Vriesen dat gesciede1).
 
Nu en vintmen ne ghene liede,
 
Die ie ystorien bescreven,
 
Dat oint Karel, die hadde leven,
165
Die Rome die stede besat2);
 
Ende noint ne gesciede dat,
 
Noch noit gewouges coronike,
 
Dat noit coninc van Vrancrike
 
Paues te broedere gewan;
170
Ende Puppijn, die sente Geertruden wan,
 
Was doot, ende Pippijn,groet Karles vader,
 
Alsement hier voren vint algader, vaer,
 
C ende XXI jaer;
 
Ende Puppijn, die Vrieselant dede den
175
Ende dat lantscap onderdede,
 
Ende Rabboude verwan mede,
 
Was sente Geertruden suster sone,
 
Ende oec oudervader de gone
 
Puppijns, die groeten Karle wan.
180
(Wat meenen die Vriesen dan?)
 
Ende des paues Leuwen vader,+
 
Dien sine ogen beede gader
 
Uutgesteken waren, was een Romein,
 
Ende hiet Arnout, vintmen al plein.
185
Die dese rude boerde vant,
 
Was emmer ute Vrieselant,
 
Een rudaris, ende was bedroghen.
 
Hi waende, dat niet wesen moghen
 
Meer Pippine inde werelt dan een:
190
Hier inne dooldi, alst wel sceen!
 
Hem was oncont die coronike
 
Van Rome ende van Vrankerike,
 
Ende wilde visieren, dat metten rechte
 
Elc Vriese omme sine vriheit vechte.
195
Ende wi niewer en vinden hesereven,
 
Dat noit so goet volc ontfinc leven,
 
En moeste meester ende here
 
Over hem hebben, sout staen in deere.
 
Dus saelt staen toten doemesdage,
200
Wien soot leet si, ofte wiet clage.
 
Ja, der IX ingelen chore,
 
Naer dat ic bescreven hore,
 
Sijn deen boven, dander onder.
 
Die quade gheeste, dits meerre wonder,
205
Hebben macht deen boven den anderen,
 
Die omme ons te hoenne wanderen.
 
Naer doemesdach sal tkint Marien
 
Breken alle heerscapien.
 
Ja en spreect in dewangelie God,
210
Ende sijn raet ende sijn gebot,
 
Datmen den keyser tsine gheve,
 
Ende God tsine, die wile men leve?
 
Die dan genen here es onderdaen,
 
Hijs jegen Gode, willement verstaen!
215
Nu, ghi Vriesen, laet u genoeghen,
 
Leert u onder die heren voeghen!
 
U privilegie es spot ende sceren,
 
Voer alle princen, vor allen heren.
 
Ic wane ghire in sijt verdullet:
220
Soe was met botren ghebullet,
 
Soene conste ghene zonne gedogen,
 
Anders haddise moghen toghen!
 
Nu laten wi dit plaidieren staen.
 
Die vierde bouc coemt hier na saen,
225
Die u sal togen properlike,
 
Hoe Karel ontfinc dat Roemsce rike.

Vorige Volgende