Spieghel historiael. Deel 3. Partie III en IV

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 1]
Jacob van Maerlant's Spiegel Historiael. III partie. VII boek. Ga naar margenoot+ Vanden sevenden bouc. Hoe Mauricius ende Fokas keyser worden. I. Ga naar margenoot+ Tyberius die keyser hevet vernomen, Dat hem sijn sterfdach es comen, Daer ic die redene hier voren af liet; Omme dat hi kerstijn was, hi riet, 5[regelnummer] Hoe trike na hem soude staen, Entie kerstine niet tegaen, Ende vercoos eenen onder sijn diet, Die bi namen Mauricius hiet; Dien kende hi goet int gevecht, 10[regelnummer] Ende int kerstijn ghelove gerecht. Dien ghiste hi naer sine doot Te makene keyser ende here groot. Ga naar margenoot+ Desen Tyberius ghevel, Dat hier te vertelne es wel: 15[regelnummer] Hi drouch grote ontfarmechede Up ons Heren aerme lede, So dat hi der keysere scat Sere minderde omme dat; Maer sijn wijf, die wreet was sere, 20[regelnummer] Die rampeneerde haren here, Waeromme hi den scat verdade, Ga naar margenoot+ Dies trike mochte hebben scade, Alst hem quame teenegher noot; Doe sprac hi met miltheden groot: 25[regelnummer] ‘Vrouwe! mi en schelt niet te sere; Ic ghetrouwe an onsen Here, Dat ons nemmermeer, te gere stat, Te onser noot gebreket scat; Maer van dat onse Here ghevet, 30[regelnummer] Daer mede, die wile datmen levet, Laet ons daer mede de aerme versien, Dat ons daer boven goet moete gescien.’ Eens ghinc hi wandelen met payse In eenen sinen ouden pallayse, 35[regelnummer] Ende hevet in sijn pavement Eenen steen gecruust ghekent. Doe sprac hi: ‘Dit nes niet goet, Dat dit tekijn leghet onder voet, Dat ele kerstijn die gelovet, 40[regelnummer] Vor hem draghet in sijn hovet Ende in sine borst ghescreven.’ Die steen wart daer uut gheheven; Ende alsemen henen dede dien, So wart daer onder ghesien 45[regelnummer] Eenen anderen steen ghelijc das, Ghecruust alse die eerste was; Dien dedi utedoen mede. Doen vant hi ter selver stede Eenen derden ter selver stont, 50[regelnummer] Daer occ mede een cruce an stont; Dien hiet hi upbreken mede; Doe vant hi daer ter selver stede Eenen ongetalliken scat. Doe gaf hi mildelike dat,
[pagina 2]
55[regelnummer] Ende sprac ter keyserinnen: ‘Vrouwe! Troost van Gode dats al trouwe.’ Ga naar margenoot+ Dese, eer hi dede sinen ende, Eenen getrouwen ridder hi kende, Van Capadocien gheboren, 60[regelnummer] Dien wi Mauricius noemen horen, Vromech, stout, ghetrouwe ende goet. Te hem dat hine roepen doet; Siere dochter hi hem behiet, Die bi namen Constantie hiet, 65[regelnummer] Ghepareert sere chierlike, Ende seide: ‘Nem mijn keyserrike, Met derre maget ende plegere wale; God gheve u gheluc tallen male, Ende hout in dinen zinne mede 70[regelnummer] Ghevouch ende gherechtechede; Dit sijn die chierlijcste ghewaden, Daer hem keyser met moge begaden.’ Met desen worde endde hi tleven, Ende hevet den gheest upghegheven.
Ga naar margenoot+ Wat in Mauricius tiden gevel. II. Mauricius clede men up dien dach,Ga naar voetnoot1) Also men doe die keysers plach, Ende hi ghinc ter heren ringhe, Alse betaemde te sulken dinghe. 5[regelnummer] Daer riepmen hem ende zanc lof, Also men pleghet in keysers hof; Ga naar margenoot+ Ende hi ginc den heren deelen Van ghiften ende van juweelen. Mauricius, scrijft ons Zegebrecht, 10[regelnummer] Die ontfinc die crone recht Int jaer Gods C waerven vive Ende LXXXIIII, ende was inden live Keyser XXI jaer, Dus so vintmen vor waer. 15[regelnummer] Dese was goet kerstijn man, Ende nutte den rike nochtan; Want in sinen tiden die Hunen Die wilden upt rike stunen, Die Averre tien tiden hieten; 20[regelnummer] Des begonstem verdrieten, Ende dwancse so met here, Dat hem niet en halp die were, Sine moesten in hant gaen Ende hem bliven onderdaen. 25[regelnummer] In desen tiden leestmen mede, Dat te Tours indie stede, Daermen broot brac, bloet uut ran, Daert menech mensce sach an. In Mauricius eerste jaer 30[regelnummer] Worden die Persiene swaer Up Ermenie; roof ende brant Stichten si al dore tlant; Maer ene kerke lieten si gheel, Want siere ane niet een deel 35[regelnummer] Met viere gewinnen en conden: Want soe was in ouden stonden Ghemaect Gode teeren te waren, In deere der XLVIII maertelaren Die LucinusGa naar voetnoot2) doden dede, 40[regelnummer] Om te crankene tkerstijnhede. In Mauricius ander jaer So quam eene plage zwaer Tantyochen in die stede, Alse ghi hier sult horen mede: 45[regelnummer] Een portre was in die stat, So milde dat hi selden at, Hine hadde aerme I of meer, Oft andere gasten geheer Te sire herbergen, te sire spise. 50[regelnummer] Dese ginc eens in deser wise Al toten avonde eer hi at, Ende ginc soeken in die stat, Oft hi ieweren vinden conde Aerme ofte gast tier stonde, 55[regelnummer] Die met hem hadde gheten dan. Doe vant hi enen ouden man, Mids in die stat, wit hebbende ane, Ende II mettem inden stane. Hi sprac: ‘Here! coemt met mi, 60[regelnummer] Ende alse sulc alse tonsen si, Dat neemt.’ Die ghene antwerden dan:
[pagina 3]
‘En vermochtstut niet, goet man! Met ons sente Symeoene Die stat verbidden van mesdoene, 65[regelnummer] Dat soe niet en blive in dit leet?’Ga naar voetnoot1) Doe scuddi sijn linijn cleet, Ga naar margenoot+ Dat hi hadde in die hant, Uptie halve stat te hant, Entie heelt daer bedaerf: 70[regelnummer] Huse sonken, volc dat staerf, Ende voer in afgronde. Doe wildi ter selver stonde Up dander heelt scudden sijn cleet; Maer sinen gesellen sceent leet, 75[regelnummer] Ende wonnent cume metter bede Dat hi dander heelt vermede. Ende hi troeste den goeden man, Diet metten ogen sach an, Ende brochtene uten vare, 80[regelnummer] Want sijn huus behouden ware; Ende si daden danen den keer Ende men sachse nemmermeer.
Ga naar margenoot+ Van sent Gontramme van Orlieins. III. In des keysers ander jaerGa naar voetnoot2) Ghesciede ene miracle claer Coninc Gontram van Orlieins, Die heilech was in sijn gepeins, 5[regelnummer] Die coninc Cylprics broeder was, Daermen hier te voren af las. Hem gheviel in desen tiden, Dat hi eens soude riden Up enen woch, daer hem an quam 10[regelnummer] Een vaec, die hem de vaert benam. Neder beetti vandien paerde, Ende ginc liggen uptie aerde Slapen in sijns ridders scoot, Bi eere beken die daer vloet. 15[regelnummer] Mettien die ridder daer ter stont Siet lopen uut sijns heren mont, Indier manieren, in dier gebare, Een dierkijn, alst een weselkijn ware, Ende es gelopen toter beken, 20[regelnummer] Die neven hem daer quam gestreken, Die hem was alte wijt; Want en mochte te ghere tijt Niet over, ende was in dier gebare Alse oft gherne over ware. 25[regelnummer] Hi die dit sach ende bekende, Wilde hier af weten dende, Ende ontrac sinen here den scoot, Ende leide onder hem sijn sorcoot, Ende leide over die beke sijn zwaert. 30[regelnummer] Dat weselkijn liep dare waert, Ende liep over an dander zide; Ende alst ghemert hadde een ghetide, Quaemt weder over tswert gelopen Ende liep in sconinx mont open, 35[regelnummer] Daer die ghene al toesach. Die coninc ontwaecte daer hi lach, Ende versuchte ende sprac mede: ‘Mi hevet gedroemt wonderlichede: Mi dochte nu, al daer ic lach, 40[regelnummer] Dat ic eene riviere sach, Daer ic over wilde liden; Doe en saghic indien tiden Brugge ne ghene; daer na ic sach Waer eene yserine brugge lach,Ga naar margenoot+ 45[regelnummer] Daer ic over ginc te hant. Mettien eenen berch ic vant Daer bi, daer ic in ginc te hant, Daer ic dor groten scat in vant, Meer dan coninc ware betame.’ 50[regelnummer] Sijn vrient hort dese wort bequame, Ende lijede wat hi hadde ghesien, Doe hi sliep een stic vordien.
[pagina 4]
Doe hiet die coninc Gontram Dien berch graven ende vernam 55[regelnummer] Aldaer onghetelden scat. Die aerme lieden gevoelden dat Entie kerken van sinen rike, Die hi maken dede chierlike.
Ga naar margenoot+ Coninc Cylprics doot. IIII. Int vierde jaer sekerlike Dat Mauricius ontfinc trike, Wart die coninc Cylpric vermort, Alse u vertellen sullen dese wort. 5[regelnummer] Ga naar margenoot+ Vredegont, dat mordadege wijf, Hadde een onghetrouwe lijf. Scone was soe van allen leden, Maer soe plach sulker dorperheden, Dat soe speelde boven haren man;Ga naar voetnoot1) 10[regelnummer] Want soe eenen lief gewan, Die Landrijc bi namen hiet, Een stoutGa naar voetnoot2), die hoghen raet riet; Daer omme dede soe sinen wille Vredegont, heimelike ende stille. 15[regelnummer] Voer eenen daghe, up enen nacht, Quam coninc Cylpric van ere jacht Ghereden, een deelkijn eere Dan men wiste van sinen kere, Tote Parijs in sine zale. 20[regelnummer] Vredegont stoet ten selven male In hare camere rechts alleene,Ga naar voetnoot3) Ende maecte haer anscijn reene Met watre heimelijc ghenouch. Die coninc quam daer, diese slouch 25[regelnummer] In spellijcheden, daer soe stoop, Alse die stille daer in sloop. Des coninx ghedochte hare cleene, Ende waent dat Landrijc si alleene, Ende sprac: ‘Landrijc! twi doestu dat?’ 30[regelnummer] Doe sach soe omme ter selver stat, Ende alsoe versach haren here, Wart soe tonghemake sere. Cylpric balch met groter cracht, Ende soGa naar voetnoot4) weder uutwaert ter jacht, 35[regelnummer] Alse die van moede en weet waer. Vredegont dede halen naer Landrike, ende en heelde hem niet Soene seidem hoet daer es gesciet, Ende seide: ‘Laet ons dat vorsorgen; 40[regelnummer] Men sal ons ontliven morgen, Of wi moetent aventuren.’ Landrijc sprac: ‘Ter quader uren Waest dat mine ogen u ie sagen;’ Ende hi weende mede met claghen: 45[regelnummer] ‘In weet wat doen nu bi tiden,’Ga naar margenoot+ Sprac hi: ‘ic sie an elker ziden Al ondeert ent qualike vaert.’Ga naar voetnoot5) Soe sprac: ‘En wes niet vervaert: Wildi den raet doen, dien ic sal geven, 50[regelnummer] So behouden wi dat leven. Tavont spade, in die nacht, Alse mijn here coemt vander jacht, So sullen wi van onsen lieden Een deel bidden ende mieden, 55[regelnummer] Ende doene vermorderne recht, Ende roepen: ‘Coninc Hyldebrecht Van Oesterike, Segebrechts sone, Hevet ghedaen doen dat gone.’ Alse hi doot es blijft ons trike 60[regelnummer] Met Lottarise sekerlike, Minen kinde, dat na den vader Sijn rike moet bliven algader.’ Nu was dat kint, daer wi af spreken, Nemmeer out dan XVI weken, 65[regelnummer] Alse die moeder dese wort Visierde ende dese sware mort, Die saen daer na wart vulbracht. Cylpric quam spade in die nacht, Ende wart des avonds spade,
[pagina 5]
70[regelnummer] Aldus bi sijns wijfs rade, Vermort van diere toe waren gemiet. Si riepen: ‘Wach! wats ons gesciet? Die coninc Hildebrecht heef met eniven Sinen oem gedaen ontliven.’ 75[regelnummer] Men reet achter ende vort, Wie gedaen hadde sulke mort, Maer men mochter niemene vinden; Doe en wisten si hem wies bewinden, Dan wederkeren met sere 80[regelnummer] Ende beweenen haren here. Ga naar margenoot+ Cylpric was te Sissoen begraven Eerlike met vele haven, Entie Fransoyse hebben verheven, Naer des coninx Cylprics leven, 85[regelnummer] Lotarise daer met gewout, Die maer IIII maent en was out, Inden rike, die daer naer Regneerde XLIIII jaer. Ga naar margenoot+ Nu hadde tusscen Cylperike 90[regelnummer] Ende Hildebrechte van Oesterike Orloghe gheweest lange stont: Dat dede dese felle Vredegont Ende Brunilt, dat felle wijf. Ga naar margenoot+ Alse Hildebrecht siet hoe sijn lijfGa naar voetnoot1) 95[regelnummer] Sijn oem aldus heeft verloren, Entie Fransoysen hebben vercoren Clotarise te coninge, sijn kint, Ende hi oec mede ondervint, Dat Landrijc mede es altemale 100[regelnummer] Die vorder drussate vander zale, Waest hem leet ende dochte, Hoe hi den vader wreken mochte, Die te Dorneke, vor de port, Verradenlike was vermort; 105[regelnummer] Ga naar margenoot+ Maer sente Gontram sijn oem en wilde Hem niet helpen metten scilde; Doch so dede hi swaren spronc Up Lotarijs den neve jonc.
Ene plaghe van Rome. V. In Mauricius sevende jaerGa naar margenoot+ So viel water also swaer In Ytalen ende in Toscane, Dat die lieden waren in wane, 5[regelnummer] Dat die lovie soude vergaen Ende metter werelt ware gedaen; Ende was so grote sterfte ende plage, Dat noit man in ne ghenen dage No en ghedochte noch en sach. 10[regelnummer] Een groot drake quam up dien dach, Ghelijc oft een balkeGa naar voetnoot2) ware, In die Tybere al openbare, Te Rome vlotende dor de stat, Ende oec mede quam naer dat 15[regelnummer] Serpente ende gevenijnde diere, Nedervlotende bi dier riviere, Die de stroem drouch in de zee, Daer si noch daden scade mee: Want die vissche storven daer af, 20[regelnummer] Die de zee stinkende uutgaf Ende warpse doot up tlant. Daer af so wart altehant Van serpenten, van visscen mede, Ontreint die lucht ontrent de stede, 25[regelnummer] Datter menech omme bleef doot. Die riviere was so groot,Ga naar margenoot+ Dat soe ginc ter selver ure Te Rome boven de mure, Ende velde menech ghesate. 30[regelnummer] Die huse bleven upter strate Ydel staende, groot ende cleene, Datter tfolc uut staerf al rene. In dese sware plaghe groot Bleef die paues Pelagius doot. 35[regelnummer] Ende want die kerke en conde genesen, Dat si soude sonder paues wesen, So coren papen ende tfolc gemene
[pagina 6]
Al van Rome, groot ende cleene, Gregoriuse, daer ghi die wort 40[regelnummer] Hier te voren af hebt gehort, Diere jegen stont al dorentore. Die keyser lovede die core. Alst also verre comen was, Dat menne wijen soude dor das 45[regelnummer] Dat het recht was ende zede, Dedi ten volke eene bede Ende sprac hem een sermoen: Dat si prosessien souden doen Ende Gode bidden vordie plaghe. 50[regelnummer] Telker stont, bi nachte, bi daghe, So viel tfolc, bi drien, bi tween, Nochtan dat haer ne gheen Vor die doot wee en besief; Ende alse die levende den doden uphief, 55[regelnummer] Bleef hi dicken up die stede Ga naar margenoot+ Liggende daer selve mede. Dese prosessie ende letanie Dede Gregorius die vrie Vor die plaghe ons Heren doen, 60[regelnummer] Ende sprac den volke een sermoen; Ende doe tfolc lach in die bede Voer die plaghe, daer ter stede, Blevenre LXXX menschen doot, Eer God die plage wederboot 65[regelnummer] Ende gaf den Roemscen volke vrede, Dor des goets Gregorius bede. Noch dragemen crucen vor die plage Alle jare in sente Maerx daghe.
Ga naar margenoot+ Van Sente Gregoriuse. VI. Alse Gregorius sijn sermoen ende, So verginc die zware scende Vander jammerliker plage. Gregorius leide sine laghe, 5[regelnummer] Hoe dat hi ontlopen mochte, Dat menne niet te pauese brochte. Nu en conste hi met gere cracht, Want die porten, dach ende nacht, Behoet waren om die dinghe, 10[regelnummer] Dat hi danen niet ontginghe; Doch dat hi coemanne dies gebat, Dat sine leiden in een vat, Ende henen voeren ute Rome, Omme dat mer te min up gome. 15[regelnummer] Dus verloes menne III daghe, Tote dat tfolc dede sine claghe Ende sine bede tonsen Here, Dat hise aldaer bekere, Onthier ende men versach, 20[regelnummer] Bi tekenen, waer hi verloren lach: Want eene columme scone Die sceen snachts uten trone Up hem, aldaer hi lach. Een heilech hermite sach 25[regelnummer] Indie colummen dingele met scaren Upwaert ende nederwaert varen. Aldaer wart hi doe vonden Ende ghewijt ten selven stonden Paues te Rome in die stede, 30[regelnummer] Daer hijt met groter salichedeGa naar margenoot+ Paues in sat XIII jaerGa naar voetnoot1) Ende VI maent harde naer. In Mauricius VIIIste jaerGa naar margenoot+ Regneerde in Persen over waer 35[regelnummer] Hormisda, die sinenGa naar voetnoot2) here scende Ende alse een dief mede blende. Doe quam een Cosdroe sijn sone, Den vader vermorde die ghone Ende vlo te Mauricius saen, 40[regelnummer] Ten keyser, die hem heeft gedaen Snellike hulpe met sire cracht, Dat hi gewan met groter macht Sijns vader erve, ende hi al dat XXXVII jaer besat. 45[regelnummer] Int tiende jaer dat mogendelikeGa naar margenoot+ Mauricius ontfinc dat rike,
[pagina 7]
Ga naar margenoot+ So gheviel int lant van Gallen, Dat eenen dorpere soude gevallen In enen bossch te houwene hout. 50[regelnummer] Hem quamen ane met gewout So vele vliegen, dat hi daer in Algader verloos sinen zin, Omtrent twee jaer achter een. Daer naer hi een becgaert sceen,Ga naar voetnoot1) 55[regelnummer] Ende wart een waersagre mare; Daer naer wart hi een toverare, Ende daer naer bewant hi hem das Dat hi die zieke ghenas, Ende wilde datmen seide mare 60[regelnummer] Dat hi selve Cristus ware; Ende geboot oec selve ende woude, Datmenne anebeden soude; Ende die dat oec wederstonden, Dedi slaen ende wonden; 65[regelnummer] Want hi hadde menegen man, Die hem gherne volgeden an. Also dat een goet kerstijn man Hier omme hem aventurde dan Ende slougene, om dat hi vanden quaden 70[regelnummer] Al die werelt wilde ontladen. Dus worden si des ghilers quite. Dies hem hilden an sine vite, Worden gejaget harentare Ende bleven onwert alle jare. 75[regelnummer] Int jaer daer na so wart vonden Bi Jherusalem tien stonden Ons Heren roc al sonder naet (Dat indie ewangelie staet, Die men hem afdede ende wech drouch, 80[regelnummer] Doe menne an de cruce slouch), In eene port, die heet Saphat, Bi Jherusalem der stat. Dien dede daer vinden doen Een Juede, ende hiet Symoen, 85[regelnummer] In een scone maerberijn vat. Die brochten te hant in de stat Drie bisscoppe met groter vrohede, Ende leidene daer ter stede, Daer men anebede met eren 90[regelnummer] Dat cruce Jhesus ons Heren. Tien tiden leefde sekerlike GauwericGa naar voetnoot2), die bisscop van Camerike.
Sente Gontrams doot. VII.Ga naar margenoot+ Int XIIste jaer dat ontfinc te lone Mauricius die keyser crone, So ontfingen die Wester Goten, Die al nochtoe met haren rotenGa naar voetnoot3) 5[regelnummer] Tlant van Spaengen doe besaten, Onse gelove te haren baten; Want haer coninc Ricaret Ontseide der heidine wet, Ende hevet eenen seent gheset, 10[regelnummer] Indie stede te Tolet, Daer LXII bisscoppe quamen, Die dit recht te bescedene namen. Daer was verwaten ende gesteken dane Die valsche wet van Arriane,Ga naar margenoot+ 15[regelnummer] Ende oec emmermeer verdreven, Entie kerstine wet verheven. Tien selven tiden, alse wijt horen, Wart te Constantinobele geboren Een viervoette kint indie stede, 20[regelnummer] Ende een ander wonder mede: Met II hoveden een kint. Also alsemen merct ende vint, So mach merre bi bedieden Mesfal, daert gesciet van lieden. 25[regelnummer] Int naeste jaer vanden Lumbaerden AgiolfGa naar voetnoot4) quam met vele swaerden Voer Rome, alse een groot here, Updat hi die stede ontere; Maer die coninginne Teudelinde,
[pagina 8]
30[regelnummer] Die sente Gregoriuse minde, Maecte vrientscap ende vrede Tusscen haren man entie stede. Tien tiden voeren die Lumbaerde Destruweren metten zwaerde 35[regelnummer] Dien berch CassijnGa naar voetnoot1), die heilege stede, Die sente Benedictus maken dede, Ende daer hi selve lach begraven, Ende roveden thuus van alder haven Ende lieten die persone te live. 40[regelnummer] Doe vloen die moenken alse keytive Te Romewaert, ende droegen bescreven Haer reghele, die hem was gegeven, Ende haers wijns mate, ende sbroets gewichte, Also alst sente Benedictus stichte. 45[regelnummer] Tien tiden minderde gheheel Der zonnen rinc een derdendeel, Van smorgens toten middaghe: Dit was ene selsiene plaghe. Ga naar margenoot+ In Mauricius XIIIIde jaer 50[regelnummer] So staerf, lesen wi vor waerGa naar voetnoot2), Die heileghe coninc Gontram, Die tfierendeel te deele nam Van Vrancrike, alst es bescreven, Naer sijns vader Clotaris leven, 55[regelnummer] Ende liet sijn rike Hyldebrechte, Die in Oesterike drouch van rechte, Naer sinen vader, die coninc crone, Die te Dorneke staerf inder hone; Want Cylprics sijns broeder sone, 60[regelnummer] Die jonge Lotaris, was de ghone, Die II broeders deel besat: Dies gaf hi Hildebrechte dat. Grote erve ende al sinen scat Gaf hi Gode, omme dat 65[regelnummer] Dat hi sijn erve name dare, Ende hi te sinen rike vare. Meneghe miracle hi dede God dor sine heilechede, Alsemen noch lesen hort 70[regelnummer] Te Orliens indie port.
Vanden coninc Hildebrechte. VIII.Ga naar margenoot+ Nu es Hyldebrecht worden rike, Want hi Borgoenyen ende Oesterike Beede besit alse here groot,Ga naar margenoot+ Ende wille wreken sijns vader doot 5[regelnummer] Uptie coninghinne Vredegonde, Die Vrankerike hilt tier stonde Met Lottarise haren sone. Groot ridderscap versaemde de gone Van Borgoenyen, van Vrankelant, 10[regelnummer] Van Ardenne, van Brabant, Ende quam dor Tsampaengen getogen, Tlant bernen ende orloghen, Dat daer lach omtrent Sissoen. Hem holpen sere in dit doen 15[regelnummer] Wintijn ende GondebautGa naar voetnoot3), Die lantsheren, in dit assaut, Die de maerken hilden vanden rike. Die mare es comen tote Landrike Ende Vredegonden, der coninghinnen, 20[regelnummer] Dat doester Vranken dit wilden winnen, Metten coninc Hildebrechte, Ende Vrancrike al met gevechte. Haer here versaemde soe te hant; Vredegont met milder hant 25[regelnummer] Gaf juweelen ende groten scat (Soe hadde in haer hant een gat), Ende hevet die Fransoyse getroost Jegen there, dat quam van Oest, Ende vant eenen nutten raet, 30[regelnummer] Alse die conste menige mordaet: ‘Wi sullen,’ seit soe, ‘bi nachte upstaen Ende doen met viere vor ons gaen, Ende voeren telgren in onse hande Van bomen jegen onse viande, 35[regelnummer] Ende an onse paerden bellen; Dus so sullen wise bedwellen, Hare wachters, diese hoeden; Dus en sullen si niet gevroeden, Wat si horen ofte sien;
[pagina 9]
40[regelnummer] Ende maget ons also ghescien, Dat wise in de dageraet begaen, Si sullen vor ons wiken saen.’ Dese raet dochte goet den heren, Want siere alle hem an keren, 45[regelnummer] So dat bi vorworden, an beeden ziden, Dach was gemaect dat men sal striden Bi Sissoen, in een dorpkijn, Dat Tronsia heet in Latijn. Snachts eer die wijch es gesciet, 50[regelnummer] Also alse Vredegont riet, Es dat here upgestaen, Ende hebben also ghedaen, Alse hier voren es bescreven. Vredegont voer daer beneven; 55[regelnummer] Lotarise haren jongen sone Voeredse inden scoot de ghone, Ende sijn ten anderen waerts comen. Alst die sciltwachte heeft vernomen Van Hildebrechte, berch ende dale 60[regelnummer] Met telgen bevaen altemale, Ende si die bellen horden clinken, Ne wisten si waer omme dinken Ga naar margenoot+ Ende seiden: ‘Ghistren upten dach, Wanic, dat ginder niemen en sach 65[regelnummer] Altoes staen en gheen hout. Wanen coemter nu een wout?’ Doe louch dander ende hilt sijn spot Ende seide: ‘So helpe mi God, Nu machmen weten, dats in scine, 70[regelnummer] Dattu dronken waers van wine Ghisternavont, dies dulstu noch! Ende du macht selve horen doch, Dat onse paerde daer ander heiden Gaen an ghenen bossce weiden: 75[regelnummer] Hare bellen hordmen clinken.’ Mettien begonden die sterren sinken, Entie dageraet verclaerde. Die Fransoyse traken de swaerde Ende maecten een zwaer gedinge 80[regelnummer] Up Borgoenyen, up Oesterlinge; Want sise begingen upten bedde. Menech liet daer swaren wedde, Want daer blevenre vele doot. Gondebaut vlo ende ontscoot 85[regelnummer] Ende sijn gheselle Wintrioen. Daer bleef menech Borgenyoen. Landerijc ende Vredegont Jagedense ter selver stont Al tote Riemen indie stede. 90[regelnummer] Tsampaengen dorriden si mede, Ende sijn ghekeert tote Sissoen Met groten rove na dit doen.
Van Sente Columbane. IX.Ga naar margenoot+ Hyldebrecht keerde te lande, Sijn was die scade ente scande. Twee sonen haddi, horen wi lyen, Den outsten bi siere amien, 5[regelnummer] Die Tydebrecht bi namen hiet. Die joncste was so gewonnen niet: Dien haddi bider coninghinnen, Die hiet Diederic, alse wijt kinnen. Doe wart hi te rade das, 10[regelnummer] Den joncsten sone, die edel was, Dat hine met Brunilden sire moeder, Die wisere was dan tkint ende vroeder, In Borgoenyen senden soude, Ende hi die crone daer dragen woude 15[regelnummer] Int rike, dat hem ane quam Van sinen heiligen oem Gontram. Ende alse Hyldebrecht naden vader Here ende coninc beede te gader Hadde gheweest XX jaer, 20[regelnummer] Staerf hi ende wart aldaer In Oesterike te Mets begraven, In sine stat rike van haven. Tydebrecht sijn sone bejaget, Die es diet ane hem draghet 25[regelnummer] Osterike ende Vranken lant, Ende wart coninc altehant. Diederic, die coninc wasGa naar margenoot+ In Borgoenyen, alsict las, Hier voren, eer de vader staerf,Ga naar margenoot+ 30[regelnummer] Was dies blide menech waerf, Dat in sijn lant was sente Columbaen, Die in sijn lant hadde ontfaen Segebrecht, alse hi van Yrlant quam. Maer Columbaen die maectene gram,
[pagina 10]
35[regelnummer] Want dat hi hem lachterde sere, Dat hi coninc ware ende here, Ende hi geen getrouwet wijf ontfinge Ende met amien ommeghinghe. Doe seide die coninc, hi wilts afstaen, 40[regelnummer] Ende sinen raet doen ende ontfaen Wettachtich wijf, ende houden hem vroeder. Hier omme balch die ouder moeder Brunilt uptien Columbaen, Want soe vrucht, sonder waen, 45[regelnummer] Name hi wijf teere coninginne, So worde hare macht dan dinne; Want soe wilde dat wel mecken, Hi soudse boven hare trecken. Eens quam soe aldaer gegaen, 50[regelnummer] Daer was sente Columbaen, Ende brachte haers neven bastaerde Daer gheleet met groter waerde. ‘Wat wiltu,’ sprac hi, ‘dus ghinder?’ Soe sprac: ‘Het sijns sconinx kinder, 55[regelnummer] Die saltu benedien, Dat si te bet sullen ghedyen.’ ‘Neen,’ sprac hi, ‘hore dat sekerlike, Haer negheen ghedijet ten rike; Si sijn van bastaerdien geboren, 60[regelnummer] Bidi so hebben sijt verloren.’ Hier omme so balch Brunilt saen Ende hiet die kindere henen gaen, Ende wart erre ende wedermoet Jegen den ghenen, die was goet. 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ Entie coninc Diederic Hilt hem so onsuverlic Met amien so openbare, Dattem eene lettre sware Sendde sente Columbaen: 70[regelnummer] Wat evelmoede hi soude ontfaen Van Gode, en ware dat hi der zonde Ontbore ende hiere afstonde. Hier omme wart Brunilt vererret Ende heeftene mede verwerret 75[regelnummer] Jegen den coninc Diederike, So dat soe hem onhovescelike Sijn lant verboot al openbare, Ende sprac: ‘Neghenen maertelare Sone willic di maken niet. 80[regelnummer] Vare woch ende dijn ghediet, Ende rume mijn lant, dit moestu doen.’ Doe quam hi te Besensoen, Daer hi uten kaerker dede Vele gevangenre liede mede, 85[regelnummer] Die uten kaerker daer ontfloen, Daermen hem niet en mochte doen. Dese miracle ende andre medeGa naar margenoot+ Leest men dat sente Columbaen dede, Ende maecte cloestre vele ende goet. 90[regelnummer] Maer Zegebrecht ons te wetene doet,Ga naar margenoot+ Dat hi was een simpel man; Ende hi hem niene hilt daer an Paschen te houdene bider mane; Maer dat hijt hilt in eenen stane 95[regelnummer] Van Aprille uptie seste kalende, Want hire negene regele af kende. Hi voerseide eer sijn sterven Dat Diederics rike soude bederven.
Hoe Ingelant kerstijn wart. X.Ga naar margenoot+ Int jaer dat sente Gontram staerf, Gheboot die paues ende verwaerf Boden, die hi in Ingelant sende, Ende wilde datmen bekende 5[regelnummer] Dat kerstijnlijc gelove daer, Dat hi over so menech jaer Hier te voren, eer hi paues was, Selve bestont, alsemen eerst las; Ende sendder in die stede sijn 10[regelnummer] Eenen moenc, hiet Augustijn, Ende mettem twee andere man: Eenen MellijcGa naar voetnoot1) ende eenen Jan, Die predeken souden ende castijen Ende hem Gode doen belijen. 15[regelnummer] Want doe dinghelsche quamen int lantGa naar margenoot+ Ende si dwongen an hare hant Bertaengen, ende danen verdreven Die Bertoene hare neven, In Wales, in Bartaengen clene,
[pagina 11]
20[regelnummer] Doe waren si heidijn al ghemene Dinghelschen liede ende gewassen Uut Germanien, uut Nedersassen, Dat wi Vrieselant nu noemen. Ga naar margenoot+ Nu sijn daer dese heren comen 25[regelnummer] Van den paues van Rome gesent, Omme te makene bekent Dat ghelove, dat nie en waert Ghepredect in haren aert; Ende God die gaf hem gratie medeGa naar voetnoot1), 30[regelnummer] Miracle ende zalichede, Dat si, niet binnen vele jaren, Vele coningen die waren Onder dinghelsche castijeden so, Dat si kerstijn worden doe. 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want doe dingelsche tlant besaten, Elc geslachte nam tsire baten Een deel des lants, dat hem gevel, Ende elc geslachte also wel Maecte sinen coninc mede, 40[regelnummer] In sijn lant, in sine stede: Dus waren vele coningen daer. Ga naar margenoot+ Augustijn quam den lande naer Ende mettem sine ghesellen, Daer ghi mi eerst af horet tellen, 45[regelnummer] Ende sendde sine boden voren, Of dingelsche Gods wort wilden horen, So dat mense int lant ontfinc, Omme te proevene hare dinc. Ga naar margenoot+ Cantelberghe was doe berecht 50[regelnummer] Met eenen coninc, hiet Edelbrecht; Ga naar margenoot+ Ende alse hi vernam de mareGa naar voetnoot2) Twi dat volc daer comen ware, So antwordi, alse een edel man, Daer heidijn gelove lach an, 55[regelnummer] Ende seide: hine mochte niet so saen Uut sinen ghelove ghaen, Noch sine Gode begheven, Die hi hadde al sijn leven In sijn Inghelsch geanebeet; 60[regelnummer] Doch wildi dat si sijn bevreet, Die daer quamen om predicade, Dattem niemene en scade, Ende spreken daer si willen Gods wort. Hi wille datmense gerne hort 65[regelnummer] Ende mense vordere hovescelike, Omme dat si so menech rike Dorevaren hebben, eer si te samen Toten Ingelschen daer quamen, Om hem dalre beste te leerne 70[regelnummer] Ende te God te bekeerne. Aldus dedi ende anders niet, Dan hi seide ende behiet, Dat wie so vrede hebben woude In sijn lant dat selve houde.
Vanden selven. XI.Ga naar margenoot+ Ten naesten jare Edelbrecht Wart horende ende gelovede echt An die vraye kerstine wet, Ende hevet hem daer toe geset 5[regelnummer] Met al sinen volke saen, Dat hi doepsel heeft ontfaen, Dat woende in sijn conincrike, Te Cantelbergen ende in die wike. Maer dandere lande ter Ombren waert 10[regelnummer] Waren noch al ombewaert Van kerstijndoeme, horwi tellen (Die waren onder den coninc Ellen Ende onder den coninc EdelnaertGa naar voetnoot3)), Want daer noch niet gepredect waert. 15[regelnummer] Een, van Malmesberge Willem, Een Ingelsch clerc, bewant hem Dat hi screef der Ingelscher jeeste, Alse hise wiste ende verheeste. Die seghet, dat die Nort Ombre liede 20[regelnummer] OmbedwongenGa naar voetnoot4) sonder miedeGa naar voetnoot5)
[pagina 12]
Onder die Cantelberchsche heren. Eerst hilt Ombrelant met eren Engistus broeder een, hiet OrsaGa naar voetnoot1), Naer hem sijn sone Ebusa. 25[regelnummer] Engistus, wille ment ondersoeken, Heet Angius in Walscen boeken, Ende was deerste Ingels, die quam In Bartaenyen, alsict vernam. Maer doe gheviel daer naer, 30[regelnummer] Alsemen screef ons Heren jaer V^C. XL ende sevene, IX jaer naer Angius leveneGa naar voetnoot2), Dat die van Nort Ombre lant Coningen namen in hant, 35[regelnummer] Ende worpen hem uter vogedijen Ga naar margenoot+ Vander Cantelberchscher partijen; Ende wart een coninc die Yda hiet: Vromeghere en vant men doe niet, Ende naer hem regneerde Elle. 40[regelnummer] In sinen tiden, alsic u telle, So quamen te Rome in die port Dingelsche kindere, daer die wort Gregorius hier te voren af seide, Die theren ende te zalicheit beide 45[regelnummer] Alden Inghelschen ghesciede. Want al eenlike bi dien diede So quam Gregorius wille vort, Te prediken daer ons Heren wort. Elle die coninc nochtan 50[regelnummer] Staerf heidijn, daer scade lach an; Maer sijn sone wart kerstijn man, Want men in sire tijt began Castijen in Nort Ombre lant. Ga naar margenoot+ Dus wart kerstijn, dus eist bewant, 55[regelnummer] Ingelant bi Gregorius den here; Dies doen hem dingelsche ere Dat sine eeren; - dies es hi bewant Die apostel van Ingelant. Ga naar margenoot+ Eer dingelsche Bertaengen besaten, 60[regelnummer] Hadden die Bertoene langhe gelaten Theidijnscap ende waren gedoept; Want alst jaer ons Heren loept Anderalf hondert na sine gebort, Worden si kerstijn, alsemen hort, 65[regelnummer] Ende maecten erdsce bisscoppe twee: Te Lonnen eenen, ende daer toe mee Eenen anderen te Everwijc, Ende bisscoppe dies ghelijc Achter lande, daers was te doene. 70[regelnummer] Sider verdreven die Bertoene Dingelsche, die heidijn waren, Ende besaten met haren scaren. Nu es Bertaengen, alse wijt weten, Van vijfterande volke beseten: 75[regelnummer] Van Bertoenen, die Wales nu houden; Van Scotten, die dat seggen wouden Dat si uut Egypten quamen; Van Normannen, die altesamen Van Norweghen, van Denemarke 80[regelnummer] Quamen indie Inghelsche marke; Van Poitevinen, die na onsen wane Quamen uut Acquitane; Van Ingelschen, die eerst gewassen Waren uut Neder Sassen. 85[regelnummer] Hier af es die tale ghemanc; Maer soe heeft den meesten ganc Naer die Vriesen vele te voren, Want dingelsce sijn danen geboren.
Van dingen die gevielen. XII.Ga naar margenoot+ In keyser Mauricius XVIIste jaer, Alsemen weet over waer, Wart die moenc Augustijn, Der Ingelscher predicare fijn, 5[regelnummer] Bisscop gewijt van Ingelant; Ende het wijedene metter hantGa naar voetnoot3) Eucerius die bisscop medeGa naar margenoot+ Van Arleblanken der stede. In Mauricius XVIIIste jaer 10[regelnummer] So wart werringe harde zwaer Tusscen der kerken van Rome der stede Ende van Constantynobele mede; Want die patriaerc Jan
[pagina 13]
Wildem met crachte trecken an, 15[regelnummer] Dat hi ware in sine tale Patriaerc universale: Dat ware, over al kerstijnhede Hooft te sine van elker stede. Dese werringe began aldus 20[regelnummer] Onder den paues Pelagius, Die vorden sente Gregorius sat. Paues Gregorius werde dat, Maer dit bleef in stride groot, Tote dat metter gadoot 25[regelnummer] Jan die selve patriaerke Staerf wonderlike ende staerke. Oec gheviel ter selver wile, Dat indie grote riviere Nyle, Die dor Egypten loept dat lant, 30[regelnummer] Datmen daer sach up een zant Twee dinghen, man ende wijf, Boven gedaen na menscen lijf; Die sach men toter naffelen bloot. Ende men sach dit wonder groot 35[regelnummer] Van smaergens toter noene. Menegen wonderde van dien doene. Ga naar margenoot+ Daer naer in dat eerste jaerGa naar voetnoot1) Ontboot Augustijn verre ende naer, Metten bisscoppen van Scollant 40[regelnummer] Ende van Wales, ende maecte te hant Eenen zeent, omme dat hi woude Dattem dat paepscap helpen soude, Te predekene ende te bekeerne Ente Inghelsche te leerne 45[regelnummer] In die kerstijnlike wet, Daer si noch crankelike in waren geset. Maer die Waloysche Bertoene Seiden: ‘Wine hebbens niet te doene; Wi hebben erve ende maghe 50[regelnummer] Bi hem verloren, dats onse clage, Ende si hebben onse lant beseten.’ Die Scotten lieten al tselve weten, Dat si hem niet en bewonden Hem te predeken in ghenen stonden. 55[regelnummer] Bisscoppe, papen ende moenke, Clerke ende andere canoenke Seide elc tselve indie antwerde sijn. Doe sprac die bisscop Augustijn: ‘Omme dat ghi dus sijt onhout 60[regelnummer] Den Ingelschen in haer behout, Dat gheldi noch metter Gods wrake. Nu gedinke deser sake!’ In Mauricius XXIste jaerGa naar margenoot+ So bekeerde, lesen wi vorwaer, 65[regelnummer] Sente Augustijns geselle Meslijt Doest Ingelsche ter selver tijt, Ende oec haren coninc mede.Ga naar margenoot+ Int selve jaer verloes de stede Van Lonnen dertsche bisscopdoem. 70[regelnummer] Nochtan hevets Cantelbergen roem, Om dat sente Augustijn bi wette Den stoel selve also besette. Dat hadde vorseit overwaer Merlijn over menech jaer.
Keyser Mauricius doot. XIII.Ga naar margenoot+ Alse Mauricius met eren Here boven anderen heren Te Rome keyser hadde gewesen XXI jaer, alse wi lesen, 5[regelnummer] Wart hi gerovet vanden live, Beede met kinden ende met wive: Ende hoeter toe quam, hort alclaer.Ga naar margenoot+ Hi was den paues Gregorius swaer, Ende dreghedene an sijn leven, 10[regelnummer] Ende wildene doet hebben ende verdreven. Int jaer daer hi sijn ende in nam, Tote Rome een man quam, Rechts ghecleet in dier gebare Alse oft een moenc ware; 15[regelnummer] Een zwert drouch hi al naect mede, Ende ghinc mids dor die stede Ende riep: ‘Men sal over waer Mauricius slaen in dit jaer.’
[pagina 14]
Ga naar margenoot+ Alse dit Mauricius vernam, 20[regelnummer] In berouwe dat hi quam Van sinen sonden, ende dede Grote penetencie mede, Ende sendde boden ende mieden Voer hem te biddene heiligen lieden. 25[regelnummer] Maer emmer bat hi tallen stonden, Dat hem hier God sine zonden Ontghelden liete ende ontladen, Ende hem ghinder dade genaden. Up enen nacht sliep hi ende sach, 30[regelnummer] Daer hi in sijn bedde lach, Voer hem staen dat beelde ons Heren, Dat tien tiden Gode teeren Vordie porte des pallays stont, Coperijn, alst menech was cont. 35[regelnummer] Eene stemme riep dit wort: ‘Men bringe ons hare Mauricius vort!’ Doe heeft hem also gedocht, Dat hi gevaen was ende brocht. Doe seidem (dochtem) dat belde: 40[regelnummer] ‘Waer wiltu dat ic di verghelde Dine mesdaet - ofte hier, So ghinder int heete vier?’ Doe sprac hi aldus keytive: ‘Ghelt mi hier in desen live 45[regelnummer] Mine mesdaet, ende na mine doot Doe met mi dine genaden groot.’ Doe hiet ons Here daer ter stede Hem ende sijn wijf Constantien mede Ende sijn geslachte, dat mee was, 50[regelnummer] Leveren enen, hiet Focas, Eenen ridder vander schare. Ga naar margenoot+ Naer sine droem so riep hi nare Sinen zwager Philippicus. Doe sprac hine ane aldus: 55[regelnummer] ‘Weetstu iet die waerheit das, Of enech ridder heet Focas, In onse here, groten of cleenen?’ ‘Jaic!’ sprac hi, ‘ic weet eenen.’ Die keyser sprac: ‘Wat manne eist dan?’ 60[regelnummer] ‘Het es,’ seit hi, ‘een jonc man, Hoverdich, stout ende coene.’ Ende maectem cont van dien doene, Dat hi in drome hadde gesien, Ende dancte Gode sere mettien, 65[regelnummer] Dat hi hem vorsprac sijn ende. Indien selven nacht men kende Die comete, die sware sterre, Die emmer es den princen erre, Ende andere tekine, alsic verstoet: 70[regelnummer] Een kint dat was viervoet, Ende met tween hoofden een ander kint, Also alsemen bescreven vint. Nu voer die keyser saen met here Up een lant met groter were, 75[regelnummer] Ende verboot roof ende mort. Nochtan dor al dese wort Ghalt hi qualike haer zout. Doe quamen die ridders menechfout Ende baden Focas openbare, 80[regelnummer] Dat hi haer hovetman ware, Want si wildene keyser maken. Puerperijn si hem antraken, Ende gaven hem des keysers wort. Alse Mauricius dat verhort, 85[regelnummer] Dattem daventure es onhout, Es hi ghevloen daer in een wout Bider zee, daer hem tlijf Ende kindere mede ende wijf Fokas selve nemen dede, 90[regelnummer] Ende bleef keyser daer ter stede.
Van Sente Gregoriuse. XIIII. Focas bleef keyser met gewelt,Ga naar margenoot+ Dat hi vromelike helt VIII jaer al achter een. Teerst dat hi mogende scheen, 5[regelnummer] Croende hi Lentien sijn wijf Keyserinne tsine al haer lijf. Int jaer Gods VI^C ende vive Wart hi keyser, daer ic af scrive. Alse die Persiene horden mare, 10[regelnummer] Dat Mauricius doot ware, Entie Hunen an dander zide, Ghereeden hem beede ten stride, Deene in Azien, dander in Europen, Ende sijn up troemsce rike gelopen, 15[regelnummer] Die si grote scade daden,
[pagina 15]
Want sijt sere hebben verladen, Ga naar margenoot+ Maer eer ic van hem telle meer, So moetic bescriven eer Van Gregoriuse, den heilegen man, 20[regelnummer] Diet pauescap van Rome gewan, Ga naar margenoot+ Sine vite ende sine doot, Ende menech scoen exempel groot. Gregorius die mercte das, Dat hi bidi paues was, 25[regelnummer] Dat hi wel leven upheffen soude Ende tquade vellen met gewoude. Alle costumen ende alle zeden, Die met ghewelde ende met quaetheden Jegen die kerke waren verheven, 30[regelnummer] Heefti metten banne verdreven. Sine camere hi verboot Jongelingen, clene ende groot, Ende alle personen seculiere; Moenke, clerke van goeder maniere, 35[regelnummer] Hi an sinen rade doet. Die niet en was wijs noch vroet, Die moeste van hem metter vaert. Teersten dat hi paues waertGa naar voetnoot1), Hevet hi afgedaen dat wort 40[regelnummer] (Wanter fierheden toe behort) Hovet bisscoppe sinen voersaten; Daer af wildi hem ghematen, Ende was deerste die hem screef (Domoedege wort, dat staende bleef 45[regelnummer] Ende al noch gheduurt met eeren, Dat es): knecht der knechte ons Heren. Sine clederen waren mate Naer sinen omoedeghen state; Den aermen so was hi hout: 50[regelnummer] Hi voedese ende cleedde, waest cout. So ongenougelike was hem dat, Dat hi in den paues stoele sat, So gerne ware hi der eeren quite, Dat dinghel seide teenen hermite, 55[regelnummer] Die met hem hadde eene cat Ende speeldere met daer hi sat: ‘Du heves,’ seiti, ‘meerre feeste Ende meerre genouchte in dese beeste, Dan Gregorius sekerlike 60[regelnummer] In al dat Roemsche keyserike.’ So mate was hi, spreect die vite, Dat daerne die selve hermite Ghemoette in sijns paues gewaden, Ridende eerlike ende met staden, 65[regelnummer] Ende hem nyghen wilde up daerde, Dat hi eer was vanden paerde, Eer hine mochte eeren weder, Ende neech hem uptie erde neder. Subdiakene verboot hi mede 70[regelnummer] Huwelijc ende onsuverhede, Ende niemen en wildi hoghere wijen Hine horde seggen ende lijen, Dat hi reine ende suver ware In die ordine al openbare.
Ene miracle van Gods lachame. XV. Tote Rome was ene vrouweGa naar margenoot+ Edel ende Gode getrouwe, Die die hostien te backene plach, Ende dan upten Zondach 5[regelnummer] So bracht soese ter offerande Den paues van Rome te hande.Ga naar margenoot+ Die quam eens te hem gegaen Ende soude Gode van hem ontfaen, Ende alse hine haer boot, sprac hi dus: 10[regelnummer] ‘Dien lachame Jhesus Cristus Moet di dine zonden vergeven, Ende vromen int euwelike leven.’ Ende soe green, alse hi dit seide. Mettien die paues nederleide 15[regelnummer] Dat sacrament ende gaefs haer niet. Mettien hi sinen dyaken hiet Dat houden tote dat al ware Ghemonecht die ander scare. Ende alst algader was gedaen, 20[regelnummer] Vragede hi der vrouwen saen, Wat haer tlachen brochte ane, Daer soe stoet om Gode tontfane.
[pagina 16]
‘Mi quam te voren’, seitsi openbare, ‘Dat dat selve broot dat ware, 25[regelnummer] Dat ic metten handen wrochte, Ende ter offranden brochte; Ende doe ghijt hiet Gods lachame, Doe green ic omden selven name.’ Gregorius maecte om dit doen 30[regelnummer] Toten volke een sermoen, Ende bat, dat si Gode baden, Dat hi bi siere genaden Onsen ogen wilde toghen, Hoe dat wijf ware bedrogen. 35[regelnummer] Alse die bede was gedaen Ende hi selve upgestaenGa naar voetnoot1) Ende twijf ende tfolc mede daer, Ende so heven vorden outaer, Dat corporael heefti upgeheven, 40[regelnummer] Ende sach ende alt volc hem beneven Ende dat selve wijf gemene Een stic vanden vingre cleene Bloedich, ende sprac dus ten wive: ‘Lere hier die waerheit, keytiveGa naar voetnoot2)! 45[regelnummer] Dat God sprac: ‘dat ic di geve, Dat es mijn vleesch, daer ic in leve, Ende mijn bloet, dats warich dranc;’ Maer onse Here, dies hebbe hi danc, Die onser crancheit al was vroet, 50[regelnummer] Met sire macht dit al vuldoet, Daer hi mensceit ontfinc bi Vander reinre maget vri, Ende daer hi bi van nieute geboot Alle dinc clene ende groot; 55[regelnummer] Met des heilechs geests gewerke Heeft gereet in deilege kerke Sijn bloet in watre ende in wijn Den lachame ende dbloet sijn. Nochtan so bliven hem ane 60[regelnummer] Specie, smake ende gedane, Om onse gelove, om onse bate, Om ons te sterken ter erdescer state.’ Naer dese wort hieti hem allen Up hare knien ter neder vallen, 65[regelnummer] Dat hi dat heilege sacramentGa naar margenoot+ Dade den volke sijn bekent, Alst eerst in brode was gedaen: Om dat die vrouwe mochte ontfaen. Die bede was te hant gehort; 70[regelnummer] Die vrouwe ontfinc Gode ende vort Bleef soe ende diet anesaghen Te beter alle hare daghen. Desen paues geviel mede,Ga naar margenoot+ Dat hi teere heileger stede, 75[regelnummer] Dat voer sine tafle saten XII aerme emmer ende aten Vander spisen, die hi at. Eens te siere taflen hi sat, Ende merct wie die aerme waren; 80[regelnummer] Doe vant hire XIII inder scaren, Enten eenen ontfangen ane Messelikerhande gedane; Dien leeddi over ene zide Naer den etene tien ghetide. 85[regelnummer] ‘Sech mi,’ seiti, ‘wie bestu?’ ‘Ic bem,’ seit hi, ‘seggic u, Die hier te voren di quam an, Alse een tebroken coepman; Dien gavestu VI. zwaer, 90[regelnummer] Ende doe gavestu mi daer naer Eenen selverijn plateel mede: Hier omme bestu paues ter stede.’ ‘Hoe wetstu,’ sprac hi te hem, ‘Dat ic hier omme paues bem?’ 95[regelnummer] ‘Om dat ic,’ sprac hi, ‘dinghel si, Die di es met vreden bi.’
[pagina 17]
Ende alse hine vaste soude besien, So verloes hine mettien.
Ene miracle van Sente Gregoriuse. XVI. Ga naar margenoot+ Dese Gregorius soude liden, Eer hi paues was tenen tiden, Biden palayse, dat Trayaen, Een heidijn keyser, hadde gedaen 5[regelnummer] Maken, dies es menech jaer. Doe sach hi bescreven daerGa naar voetnoot1), Hoe hi ene weduwe berechte, Die haren sone in enen gevechte Verloren hadde met ongevalle. 10[regelnummer] Nu waren si hare te machtich alle, Die haren sone hadden gesleghen, Ende en wilden geens rechts plegen. Die keyser galt hare den sone, Ende hi ontboot vort de gone 15[regelnummer] Die de daet hadden gedaen, Ende vergaeft hem allen saen, Om dat mens hem sere bat. Nochtanne was hi daer ter stat Ghereet teenen orloge waert, 20[regelnummer] Ende geseten up sijn paert. Alse Gregorius sach bescreven Die doget van des keysers leven, Weendi vor hem ende bat, Ende seide: ‘God! jane spraecstu dat: 25[regelnummer] “Berecht weduwen ende weesen, Ga naar margenoot+ Die in sorghen sijn ende in vreesen; Vergevet, ic sal u vergeven.” Waer es dit wort nu achterbleven? Dese berechte ende hi vergaf, 30[regelnummer] Waer es nu sijn loen hier af?’ Dus lach hi vor sente Pieters outaer, Ende bat ende dreef mesbaer Over den heidinen keyser goet, Die storte menechs kerstijns bloet. 35[regelnummer] So lange bat hi daer ter stat, Dat hine uter hellen verbat, Ende hem dingel brochte de mare; Maer hi scaltene harde sware, Dat hi die boutheit ie gewan 40[regelnummer] Te biddene voer eenen heidinen man, Ende hiet hem [dat hijs] nadien Hem nemmermeer en liete gescien. Men seghet, dattem om dese bedeGa naar margenoot+ Dingel gaf ene core mede: 45[regelnummer] Weder hi wilde naer sine doot Twee daghe doghen pine groot In purgatorien, so al sijn lijf Wesen ziec ende keytijf. Doe coos hi des lachamen plaghe. 50[regelnummer] Vort meer bleef hi al sine dagheGa naar margenoot+ In torsioene ende in hertvangeGa naar voetnoot2), Ende in swaters evels bedwange. Nochtan screef hi ende dichte Die dinc, daerne God in verlichte, 55[regelnummer] Al sijn lijf tote siere doot. Sine miltheit was so groot,Ga naar margenoot+ Hi sendde aelmoesen, verre ende bi, Toten berghe van Synay, Ende sendde den moenken hovescede. 60[regelnummer] Tote Rome in die stede Hilt hi alse in nonnen wise III^M mageden met sire spise.
Sente Gregorius doot. XVII. Alse Gregorius XIII jaer,Ga naar margenoot+ Lettel min, met evele zwaer, Paues hadde gesijn, doe Focas In sinen eersten jare was, 5[regelnummer] Int jaer Gods VI^C ende sesse Naer Jhesus Cristus gebornesse, Voer hi te Gode naer sine begaerte, Upten XIIsten dach van Maerte.
[pagina 18]
Na hem wart paues Fabiaen. 10[regelnummer] Een hongher tijt hevet bestaen Ytalen naer Gregorius doot, So dat beede dor die noot Aerme moenken ende nonnen Al biddende quamen geronnen: 15[regelnummer] ‘Her paues! die ghene u vorsate, Die ons met sire karitate Hilt, liet ons niet bliven doot.’ Doe sprac hi met onwerden groot: ‘Al ontfinc Gregorius u here 20[regelnummer] Al tfolc dor die werelt ere, Wine conent al gevoeden niet.’ Aldus hise alle van hem stiet. Ga naar margenoot+ Gregorius quam te hem bi nachte Ende hiet, dat hi hem hier af wachte 25[regelnummer] Vanden aermen te verstekene Ende van achtertale te sprekene; Maer Fabiaen en gaver niet omme, Ende hilt emmer sijn hant int cromme Entie tonge ghevenijnt. 30[regelnummer] IIII waerven hine also pijnt Ende gaf hem up thovet enen slach, Dat hiere na levede corten dach. Ga naar margenoot+ Hi maecte scrifturen claer: Jobs bouc, die sere was swaerGa naar voetnoot1), 35[regelnummer] Ontbant hi so wel ende so saen, Een mate clerc maghene verstaen. Die bouc, die maecte Ezechiel, Die int beghin ende dachterste deel Hevet utermaten swaer, 40[regelnummer] Dies ontbant hine ende maectene claer. Ga naar margenoot+ Alse hi ontbant dit sware werc, So sat neffens hem sijn clerc, Die sette in wasse dat hi hem seide, Also datse versciet beide 45[regelnummer] Eene cortine, dat updien dach Deen den anderen niet en sach. Doe sprac hi entie clerc screef. Somwile hi lange swigende bleef, Also dat dien clerc oec dochte, 50[regelnummer] Twi hij so lange zwigen mochte, Ende stac met sire greffien een gat Ende sach scone dinc dor dat: Waer ene duve up sijn hovet sit, Boven allen duven wit, 55[regelnummer] Met haren becke inden mont Ende hiltene daer lange stont, Ende alsoe sciet van sinen monde, Gregorius dan spreken begonde, Entie clerc screef dat hi seide. 60[regelnummer] Alse hi dan zweech ende beide Ene stonde dan, lanc ende groot, Enten clerc dat verdroot, So sach hi dort gatekijn echt, Hoe die duve hadde recht 65[regelnummer] Haren bec in sinen mond, Ende hem selven biddende tier stont, Upwaert met handen ende met ogen. God, die den clerc dit wilde togen, Deet Gregoriuse weten nadien, 70[regelnummer] Dat die scrivere dit hadde gesien; Dies was hi droeve utermaten Ende hevet gedreget ende verwaten Den clerc, of hijt bin sinen live Dat vertelle manne of wive, 75[regelnummer] Dat hi van hem ginder sach. Sidert moestijt up enen dach Seggen bi bedwange zwaer; Want men te Rome al openbaer Wilde verbernen al sine bouke, 80[regelnummer] Ende gaven hem vele vlouke; Doe seidi die miracle groot Ende bleef des selves dages doot. Hier naer sullen wijt openbaren,Ga naar margenoot+ Want hier moeten wijt laten varen.

[pagina 19]
Ene miracle van sinen boeken. XVIII. Ga naar margenoot+ Sine bouke waren verloren, Die scone sijn ende uutvercoren, In Spaengen, die hi up Jobpe dichte, Met eenen ongevalle lichte. 5[regelnummer] Doe was een coninc daer int lant, Die sendde woch altehant Van Cesar Augusta die stat Den bisscop tote Rome ende bat Den paues, dat hi hem helpen woude, 10[regelnummer] Dat hi die bouke gewinnen soude. Die paues verste van daghe te dage Die bede ende des bisscops claghe, So dat die bisscop, alsem luste, Eens nachts in die kerke ruste, 15[regelnummer] Die staet in sente Pieters eere; Aldaer bat hi onsen Here, Dat hine also verre hore, Dat hi die vaert niene verlore. Mettien sach hi eerlike persone 20[regelnummer] Comen in den monster scone, Ende emmer twee in ghene schare, Ende gingen te gadere ten outare Van sente Pietren also saen. Vervaert wart hi in sijn staen. 25[regelnummer] Uut hem allen sach hire twee Te hem comen ende nemmee, Daerne deen af hevet gegroet Ende hem vraget, wat hi daer doet, Ende wie hi ware, ende wanen hi quame. 30[regelnummer] Doe seidi sinen lantsname, Ende wat hi sochte daer int lant. Metten vingre vander hant So wijsdi hem eene scrijn, Daer die heileghe boeke in sijn. 35[regelnummer] Doe wart die bisscop getroest sere Ende seide vort: ‘Ic biddu, here! Dattu mi segges mare: Dese edele prosessie scare Wie si sijn, doet mi verstaen.’ 40[regelnummer] Hi sprac: ‘Die ghinder voren gaen Bi handen, dat sijn dapostele ons Heren, Pieter ende Paulus, sonder sceren, Entie hem volgen na desen, Dat sijn die pauese hebben gewesen 45[regelnummer] In hare stat, deen naden anderen, Also alse duse sies wanderen.’ Die bisscop wart blide sere Ende seide: ‘Ic bidde di, here! Dattu mi seges, wie du sijs, 50[regelnummer] Die mi an sprekes in derre wijs.’ ‘Ic bem Gregorius, dien du soeken Quames dor sine bouken.’ ‘Ay here!’ sprac hi, ‘nu segt mi, Of sente Augustijn met si, 55[regelnummer] Want ic oint die boeke sine Minde, alsic dede die dine.’ Gregorius antworde gaf: ‘Sente Augustijn es hoghe hier afGa naar margenoot+ Boven ons in hoghere stede,Ga naar voetnoot1) 60[regelnummer] Ende es vordie drievoudichede, Daer hi disputeert wel scone Van eenen God in drien persone.’ Hier naer, alse hi dit hevet gheseit, Keert hi ende sijn gheselle ghereit 65[regelnummer] Ten geselscepe enten scaren, Daer sine gesellen waren. Doe sach die bisscop, dat si daer Neghen vor sente Pieters outaer, Ende keerden alle in corter ure, 70[regelnummer] Danen si quamen buten der dure. Des morghens, alst was dach, Seide hi den paues wat hi sach; Die bouke gaf men in sine hande, Ende hi keerde also te lande. 75[regelnummer] Nu sullen wi u seggen vort Sine exempele ende sine wort, Die hi tellet in waren saken Tote Pietren sinen dyaken, In Dyalogus, weetmen wale, 80[regelnummer] Die spreect van tweerande tale, Alse een meester ende sijn knecht: Deen vraget ende dander berecht.

[pagina 20]
Van sente Laureinse. XIX. Ga naar margenoot+ Constantia, Mauricius wijf, Eer soe ende haer man lieten tlijf, Hadden anden paues gescreven, Dat hi hare wilde gheven 5[regelnummer] Sente Pauwels hooft oft anders iet Van sinen lachame, dat hi gebiet. Doe screef hi dus der keyserinnen: ‘Of ghijt ghebiet, in dars beginnen; Want sente Pieter ende Paulus mede 10[regelnummer] Die verlichten so hare stede Met miraclen, daer si rusten, Dat cume iemene dar gelusten Daer te doene sine ghebede Hine hebbere grote sorge mede. 15[regelnummer] Mijn voersate quam up enen dach Ende souden selve,Ga naar voetnoot1) daer hi lach, Tasten bi sente Pieters grave, Dat lach naer XV voete daer ave; Hem quam een tekijn an so swaer, 20[regelnummer] Dat hi dies hadde groten vaer. Ic selve - mi gheviel hier ave, Dat ic an sente Pauwels grave Betren soude eene dinc; Daermen diepe graven ghinc, 25[regelnummer] Alst daer noot was, wart daer vonden Ghebeente een deel ten selven stonden, Dat besiden sinen grave lach. Die proefst verboudem updien dach, Dat hise verporde ende hise mede 30[regelnummer] Leggen wilde teere ander stede; Daer slougene met vreesen groot Up die stede die ghadoot: Nochtan en waren daer negene Ga naar margenoot+ Van des apostels Paulus bene. 35[regelnummer] Mijn voersate wilde oec versieren Sente Laureins graf in goeder manieren, Ende en wiste niet wel de stede, Waer hi lach begraven mede, So datmen grouf ende sochte 40[regelnummer] Ende wart vonden, eermens rochte, Ende onwetende tgraf ontdaen, Ende alle diet sagen storven saen Binnen X dagen om die dinc, So dattere niet een ontginc. 45[regelnummer] Wat magic, vrouwe! seggen danGa naar margenoot+ Van den apostel, ic sondich man? Want in dien tiden over waer, Dat si leden die passie zwaer, Quamen te Rome van over mere 50[regelnummer] Kerstine liede van sulken gere, Dat sise wilden daer over dragen, Om dat si inden lande best lagen, Daer si uut waren geboren. II milen drougen sise, alswijt horen, 55[regelnummer] Teere steden, alsemen weet, Die noch Catacumbas heet. Doe sise danen souden dragen, Quam een weder, daer sijt sagen, Donder, blexeme, diet versciet, 60[regelnummer] Ende vort meer en dorsten si niet Den apostelen comen naer. Doe quamen die Romeine daer, Dien God sulker eeren onde, Ende namense ten selven stonde 65[regelnummer] Ende leidense met eren doch Ter stede daer sij rusten noch. Sine sudare, daer ghi om baet, Leget up hem also begaet Dat wire niet dorren comen an. 70[regelnummer] Nochtan, vrouwe! so moeti dan Iet van hem hebben nu ter stonden: Die ketene daermede was gebonden Sente Pauwels, daer men af mach sien Menege miracle gescien, 75[regelnummer] Die sendic u up desen dach, Dat menre af gevilen mach.’
Van sente Pieters slotele een miracle. XX. Van sente Pieters slotele medeGa naar margenoot+ Scrivet teere ander stede
[pagina 21]
Sente Gregorius dese dinc, Hoet daer mede eens verginc: 5[regelnummer] Een Lumbaert die quamer an, Een ongelovech heidijn man, Diere onwerdelike up siet, Om dat men sente Pieters hiet; Maer want hine guldijn sach, 10[regelnummer] So hilt hine om sine beiach, Alse diere iet af maken woude. Sijn mes trac hi also houde Te proevene daer an wat ware: Die viant al openbare 15[regelnummer] Ontstakene met sinen spele, Sodat hi in sine kele Ga naar margenoot+ Gheent mes stac van groter noot, Ende viel up die stede doot. Der Lumbarden coninc AlaritGa naar voetnoot1) 20[regelnummer] Was daer bi ende sach al dit, Ende menech ander die daer waren, Ende begonden hem sere vervaren; Hier lach die slotel, hier de man, Niemene en dorster tasten an. 25[regelnummer] Doe was daer een kerstijn Lumbaert, Die sinen zin te Gode waert Hadde gheset in goeden levene, Ende plach aelmoesene te gevene; Die hief den slotel vander erde. 30[regelnummer] Alaric met grotre werde Dede eenen anderen maken Van goude ende van dieren saken, Ende sendetse te Rome bede te gader Den paues, den gelovegen vader, 35[regelnummer] Ende screef oec ende ontboot Gheent wonder ende gene miracle groet. Vort hort sine exempelen dus Uut sinen bouke Dyalogus.
Van enen heilegen Libertijn. XXI. Ga naar margenoot+ Een heilech man hiet Libartijn, Proofst inden doester sijn In des coninx Totilen tiden, Die Ytalen wilde dorstriden. 5[regelnummer] Eens gheviel daer indien lande, Datter Oester Goten grave DandeGa naar voetnoot2) Daer ter stede soude liden, Aldaer Libertijn soude tiden, Om sine bederve, up een paert. 10[regelnummer] Te hant hire af geworpen waert. Doe boot hi hem de zweepe mede, Aldaer hi tpaert met gaen dede, So lettel quetstene die scade. Die heileghe man wart te rade, 15[regelnummer] Dat hi viel in siere gebeden. Die Goten quamen tere steden, Teere rivieren, ende souden liden, Maer niemen en mochte in dien tiden Met sporen no met ghenen dingen 20[regelnummer] Gheent paert in dat water bringen. Alsi van slane waren moede, Sprac ghinder aldus een vroede: ‘Dit ongeval dat coemt ons an, Om dat wi ghenen heilegen man 25[regelnummer] Sijn paert namen; wi sijn onteert.’ Mettien sijn si weder gekeert Ende vonden den man in sine gebede Aldaer noch ter selver stede: ‘Nem hier,’ seiti, ‘dijn paert ende hoedeGa naar voetnoot3).’ 30[regelnummer] Hi antworde: ‘Nu vaert met Goede, In hebbe ghene noot vanden paerde.’ Si beetten neder uptie aerde, Ende settene van daer hi lach neder Up sijn paert aldaer weder, 35[regelnummer] Een deelkijn an sinen danc, Ende so henen haren ganc. Alsi quamen echt ter rivieren, So voeren si over in dier manieren,Ga naar margenoot+ Alse ofse gheen water en lette, 40[regelnummer] Sint datse God ontsetteGa naar voetnoot4). Eens gheviel desen Libertijn, Dat up hem balch die abt sijn Ende slougene int anscijn metter hant, Ende alse hi anders niene vant 45[regelnummer] Dan enen voetstoel, slouch hine daer mede,
[pagina 22]
So dat hi hem bulen dede Danscijn sere vandien slaghen. Dander zweech, hine wils gewagen, Ende ginc te sinen bedde saen. 50[regelnummer] Des morgens es hi upgestaen Ende ginc omme verwerven Van Gods huse die bederven. Edele lieden, die terre stonde Hem minden ende sijns hadden conde, 55[regelnummer] Vrageden omme sine mesdaet, Wiene hadde also begaet: ‘Ghister navont,’ sprac hi tien stonden, ‘So scenden mi mine zonden, Dat ic mi quetste dus onsoete 60[regelnummer] Anden stoel onder mine voete.’ Dus ontsculdegede die goede man Den abt ende en looch niet daer an.
Van enen moenc die colen wachte. XXII. Ga naar margenoot+ In dien selven cloester mede Was een van groter heilechede, Een moenc, die dat hof bewaerde; Maer een dief van quaden aerde 5[regelnummer] Clam over den tuun ende stal Der moenke colen in dat dal. Alse die goede man sijn cruut Vertorden sach ende getrocken uut, So sochti tgat, daer die ghone 10[regelnummer] In te crupene was ghewone. Mettien hevet hi bekent Inden hove een serpent. Te hem seidi: ‘Com hare mede!’ Ende alset quam ter selver stede, 15[regelnummer] Daer die dief in plach te gane, Sprac hi dus den serpente ane: ‘In Jhesus Cristus name, wacht Desen inganc, daeh ende nacht, Ende laet den dief niet comen in.’ 20[regelnummer] Gheent serpent, alse oft hadde zin, Ghinc liggen dwers inden pat, Entie moenc weder tsiere stat. Te middaghe alst tcovent sliep, Haestem die dief ende liep 23[regelnummer] Ten tune ende clam int hof, Ende alse hi sette den voet of, Siet hi dat dier daer ter stat Liggen dwers daer inden pat, Ende wilde keren ende wart vervaert, 30[regelnummer] Ende alse hi hem haeste, sijn roc waert Vast anden stake vanden tune. Nederwaert hinc hem de crune, Onthier ende die moenc quam, Diene also hangende vernam. 35[regelnummer] Den serpente sprac hi dus ane:Ga naar margenoot+ ‘Nu ghereeddi en woch te gane. God sijs gheloeft, diet al ziet! Du heves gedaen dat ic di hiet.’ Ten dief ginc hi ende sprac hem an: 40[regelnummer] ‘Wat eist, broeder? God, diet al can, Hevet di gevangen ghegheven mi. Nu sech danne, waeromme ende twi Steelstu der broedere aerbeit?’ Alse hi dit hevet gheseit, 45[regelnummer] Loeste hi den voet ende lieten gaen Sonder quetsinge ende ongevaen: ‘Nu volch mi!’ ende hi ledene daer Daermen in ginc al sonder vaer, Ende gaf hem lievelike ende ongestolen 50[regelnummer] Vanden crude ende vanden colen. ‘Ganc,’ sprac hi, ‘hoe dat di verga, Ende en stele nemmermeer hier na. Ic saldi gherne gheven dat Dat du met zonden heves gehat; 55[regelnummer] Com te mi vort al dijn leven, Alse du noot heefs, ic salse di geven.’
Van enen heileghen Equius. XXIII. Int lant van Valerijn wasGa naar margenoot+ Een, hiet Equius, die plach das, Dat hi in sire joghet street Jegen sijn vleesch, dat was te heet, 5[regelnummer] Ende bat altoos Gode met vlite, Dat hi hem dies maecte quite. Eens nachts sach hi ende vernam, Waer een engel te hem quam Ende hevet genomen sijn let, 10[regelnummer] Dattene also swaer beset, Ende seide: ‘Hier nemic di stille
[pagina 23]
Alder onsuverheden wille.’ Nu vort meer leefdi met vreden, Alse die van alre manlicheden 15[regelnummer] Quite es ende altemale vri. Van danen vort an so was hi Abt van mannen ende van vrouwen, Alse dies hem dorsten getrouwen. Onder sine nonnen ghevel, 20[regelnummer] Datter ene maget alse om spel Inden hove hare ginc vernuwen. Een blat sach soe van latuwen Dat hare bequam, ende staect ter stont Ongheseint in haren mont. 25[regelnummer] In hare so quam die viant, Diese besat altehant. Equitius quam die mare, Ende hi liep metter vaert te hare. Teersten dat hi binnen der porten quam, 30[regelnummer] Riep die duvel, droeve ende gram: ‘Wat hebbic nu verbuert, wat? Ic sat up ere latuwen blat, Wat magic dies, dat soe mi beet?’ Die heilege man hem thant heet, 35[regelnummer] Dat hi vlie te sire onneren, Ende hi nemmermeer daerf keren. Een ander man in Ytale, Ga naar margenoot+ Edel ende gheboren wale, Sach desen Equitius predeken gaen, 40[regelnummer] Ende nochtan haddi ontfaen Enghene wihinge in gere wijs. Wonderlike sprac hi: ‘Du sijsGa naar voetnoot1) Dattu leec best, alsict gome, Ende du sijs onder den paues van Rome, 45[regelnummer] Ende van hem niet en heves orlof: Wie gaves di macht ende waer of, Dattu wilt predeken ende castien?’ Doe moeste die heilege mensce lijen, Dat hijt elre teerst wilde micken, 50[regelnummer] Ende sprac: ‘Dit pensdic selve dicken, Maer snachts in enen visioene Quam mi een an van sconen doene, Ende sette mi an de tonge daer Een heet yser, scaerp ende claer, 55[regelnummer] Ende seide: ‘Ic gheve mi dine wortGa naar voetnoot2), Ganc ende predeke vort.’ Ende oint sidert na ghenen dach, Al wildic swigen, ic en mach.’
Van eenen heileghen Constantijn. XXIIII. Een hiet Constantius hir te voren,Ga naar margenoot+ Die was van ambachte vercoren Dat hi lampten ontstac. Eens daer olye ghebrac, 5[regelnummer] Ende hi ghoot water in die vate, Ende soe bernde wel utermate. Die name van sire heilechede Die ginc verre in meneger stede, So datten menech man versochte. 10[regelnummer] Een dorpman, updat hine sien mochte, Sochten daer van verren lande, Ende hi hadde onledich die handeGa naar voetnoot3), Alse die maecte sulke dinc, Alse te sinen lampten ginc. 15[regelnummer] Nu was hi cort ende clene Ende van droever gedane gemene. Die dorper vragede om diemen prisede, Mettien men hem met vingren wijsde, Maer hine gevroedem niet daer ane, 20[regelnummer] Alse volc dat al an die ghedane Prisen der lieder weldaet, Also alst daer ane staet, Die scone si ende goet, Ende laten zin ende moet; 25[regelnummer] Maer en leget niet an die scone. Alse hi so onmanliken persone Ende so lelyken anesiet, Ne wille hi gheloven niet, Dat ware die selve man, 30[regelnummer] Daer so groten prijs lach an.
[pagina 24]
Doe hilti sijn spot met dien Ende seide: hi quam omme sien Eenen groten heilegen man, Ende dese en hevet niet an 35[regelnummer] Dat enen man toe behort. Alse Constantius dat hort, Also hiet die moenc bi namen, Liet hi sijn werc alte samen Ga naar margenoot+ Ende helsede ghenen dorper dan 40[regelnummer] Ende seide: ‘Du best alleene die man, Die claerlike siet ende seghet Wat dingen dat an mi geleghet.’ Hier bi merctemen ende verstoet Sinen uutnemenden moet, 45[regelnummer] Dat hi den dorpere te meer minde, Omdat hi sine onwerde bekinde; Want altemale utebreect, Alsemen enen mesprijs spreect, Over hoe groot dat elc man 50[regelnummer] Sijns selves doget merken can.
Van enen bisscop, hiet Bonefaes. XXV. Ga naar margenoot+ Een bisscop was, hiet Boenefaes, Dien gheviel een wonderlijc caes, Die teens heren tafle sat, Hiet Fortunaet, die hem dies bat; 5[regelnummer] Ende eer hi Gode geloven mochte, Quam een speelman, die brochte Eene zimme ende speelde vor de porte, Ende stont ende riep omme sine bedorte. Die bisscop hevet dat spel gehort 10[regelnummer] Ende sprac te hant dit wort, Met onwerden harde groot: ‘Wach, wach! die keytijf es doot! Ic ginc ter taflen sitten saen, Ende hebbe selves den mont ondaen 15[regelnummer] Omme te lovene onsen Here God, Ende voer die porte staet een sot Met siere simmen, met sire apinne. Nochtan, dor karitate ende minne, Draghet hem wijn ende broot. 20[regelnummer] Nochtan sekerlike es hi doot!’ Alse die speleman hadde ontfaen Wijn ende broot, ginc hi woch saen. Vanden huus viel een steen hoven, Die hem thovet na heeft gecloven, 25[regelnummer] Ende hi staerf upten anderen dach. Pieter! nu peinse wie so mach, Hoemen sal eeren ende ontsien Die heilegen Gods ons Heren, bidien Het sijn Gods tempele, daer hi in merret. 30[regelnummer] Wat doet hi anders diese vererret, Dan hi verbelgen doet den ghonen, Diere in wandelt metter wonen? Ende dats tontsiene lude ende stille, Want hi mach wreken alsi wille. 35[regelnummer] Constantius, een van sinen neven, Hadde dies bisscops paert gegeven Om XII bisante, alsemen wel wiste, Ende leidse in sijns selves kiste, Hem tontbergen ende es woch gegaen. 40[regelnummer] Doe quamen ten bisscoppe saen Aerme ende baden dor noot; Die bisscop en hadde clene no groet Dat hi den aermen geven mochte. Mettien quam in sijn gedochte 45[regelnummer] Tghelt vanden paerde ende es saen Te Constantius scrine gegaen; Alse een hovesch rovere, niet als een zot, So brac hi ontwee dat slot.Ga naar margenoot+ Die XII bisante gaf hi den aermen, 50[regelnummer] Want hem ontfaermde dat carmen. Constantius es wedercomen Ende hevet dese dinc vernomen Ende scalt ende wart dore gram. Die bisscop, alse hijt vernam, 55[regelnummer] Quam met soeter talen vort, Maer die neve heeften geantwort: ‘Het mach met dij algader leven, Sonder ic! - nu doe mi gheven Mijn ghelt, dat mi es genomen.’ 60[regelnummer] Die bisscop hevet dit vernomen Ende es in die kerke gegaen Tonser Vrouwen harde saen. Sine hande hief hi up ter steden Ende hevet al staende gebeden. 65[regelnummer] In sinen boesem heefti vonden XII bisanten te dien stonden, Ende hi warp te hant dat goet
[pagina 25]
Sinen neve, die na was verwoet. Hi sprac: ‘Dijn geit nem aldaer; 70[regelnummer] Maer ic segge di vorwaer, Dune werdes geen bisscop na mi: Dine vrecheit verbiedet di.’ In sine colen vant hi vele rupen Sijn cruut eten ende dorcrupen, 75[regelnummer] Ende hi hietse gaen bet of Van Gods halven ende rumen thof; Ende daer naer en blever ghene Binnen den tune groet no clene. Ander miracle ende ander doghet 80[regelnummer] Dedi in doude ende in die joget.
Vanden bisscop Fortunaet. XXVI. Ga naar margenoot+ Bi Toskane, alse hier staet, Was een bisscop, hiet FortunaetGa naar voetnoot1), Die enen duvel uut enen beseten Sijns vaets eens dede vergeten. 5[regelnummer] Die quade geest dede savonds ane Eens vremds pelegrijns gedane, Ende ginc roepen achter de straten Over den bisscop Fortunaten: ‘Siet hier,’ sprac de duvel saen, 10[regelnummer] ‘Wat een heilech man heeft gedaen! Een pelegrijn steecti uut met crachte! Nu en wetic war rusten bi nachte.’ Een man was, die hadde wijf ende kint, Diene herbergede, als hine vint, 15[regelnummer] Ende settene bi sinen viere. Daer naer so besat hi sciere Gheent kint ende waerpt in den brant, Ende ontlivet daer te hant. Doe wart die droeve wert geware, 20[regelnummer] Wien hi hadde ontfangen dare, Ende wien die bisscop hadde versteken. Pieter! nu mogestu wel sprekenGa naar voetnoot2), Datmen vele merct in goede, Die comen van quaden moede. 25[regelnummer] Lichte dese wert en ontfinc Dien gast in gere goeder dinc, Maer omme des bisscops onnere.Ga naar margenoot+ Dit toget daventure sere: Want die doot van sinen kinde 30[regelnummer] Toget wel, alsict bevinde. Dese bisscop Fortunaet Eens quam hi, alst bescreven staet, Daer een dode lach teere stede, Ende dedene upstaen met sire bede. 35[regelnummer] Alse hi den bisscop sach, sprac hi saen: ‘Owi! wat hevestu mi gedaen?’ Dander seide: ‘Wat dedic dan?’ Hi antworde: ‘Mi quamen an Si twee ghistren te samen, 40[regelnummer] Die mi dit aerme leven namen, Ende leden mi daer ic al goet sach; Heden,’ sprac hi, ‘upten dach Quam een die mare brochte ende seide, Datmen mi saen weder leide, 45[regelnummer] Want die bisscop Fortunaet In sijn huus om bidden gaet.’ Naer dese wart hi ghesont Ende levedere na lange stont. Doch salmen geloven wel, 50[regelnummer] Dattem also goet ghevel Of beter, alse hi echt verstaerf, Dan dat hi teerst verwaerf; Want gheen heilech man en bade, Ghelovewi, om iemens scade.
Van den pape Severe. XXVII. Het was een man van goeden levene,Ga naar margenoot+ Severus hiet hi, die te gevene Dor Gode plach ende was priester mede Tons Vrouwen kerke tere stede. 5[regelnummer] Een huusman lach up sinen ende, Die om desen priester sende, Datti them quame in corten stonden, Ende hi bade voer sine zonden, Dat hi ontbonden ende claer 10[regelnummer] Sterven mochte ende sonder vaer. Nu stont die man, heilech ende waert,
[pagina 26]
Onledich over sinen wijngaert, Sodat hi sijns selves vergat, Want hi hadde onder handen dat 15[regelnummer] Dat hi gerne vuldade. Dus so quam hi te spade, Ende alst gedaen was haesti hem dane, Ende gemoete in sinen gane Die hem te keerne geven raet: 20[regelnummer] ‘Here!’ seiden si, ‘ghi sijt verspaet, Want die man es bleven doot.’ Doe quam hem an een rouwe groet, Ende riep in jammerliker wort: ‘Wapene! ic hebbe desen man vermort.’ 25[regelnummer] Ten doden quam hi met weene Ende lach vor hem up derde allene, Ende riep dat hi schuldich ware An sine doot al openbare. Te hant wart die ziele ontboden 30[regelnummer] Ende quam weder in dien doden. Alsemen hem dan vragede das, Ga naar margenoot+ Wanen hi quam ende wie hi was, Hi sprac: ‘Mi leedden swarte man, Dien uut haren monde ran 35[regelnummer] Ende uut haren neseghaten Vlamme so groot utermaten, Dat iet conde niet gedogen. In donkeren steden si mi togen; Maer een scone jongelinc 40[regelnummer] Quam jegen ons ende mettem ginc Gheselscap, ende hi sprac dese sake Toten ghenen die mi traken: “Leettene weder nu ter steden! Severus hevet vor hem gebeden, 45[regelnummer] God heeftene sinen tranen gegeven.”’ Severus heeftene upgeheven, Die priester, ende hem gheset Penetencie nader kerken wet, Ende dede voer hem sine bede. 50[regelnummer] VII daghe levedi mede Ende beweende sine mesdaet, Daer na voer hi ter goeder staet. Pieter! nu proef hoe onse Here Vercoren hadde desen Severe, 55[regelnummer] Dat hine ene wile en liet Van herten verdroeven iet.
Van enen, hiet Benedictus. XXVIII. Het was een man, lane eist niet,Ga naar margenoot+ Die Benedijt bi namen hiet, Dats Benedictus in Latijnscher tongen, Van zeden out, van jaren jonge, 5[regelnummer] Die woende upten berch Cassijn. Alle die geburen sijn Bekeerdi met predicaden. Dat quam den duvel te scaden, Sodat hine somwile riep 10[regelnummer] Ende al omme den doester liep: ‘Benedicte! Benedicte!’ Alsemen antworde min no mee, Riep hi lude: ‘Vermaledide!’ Ende vragede wat hi hem tijde, 15[regelnummer] Dat hi hem dede so grote scade Met siere leeder predicade. Sine moenke waren int visieren Ant werc van ere maysierenGa naar voetnoot1), Ende hi lach in siere gebede 20[regelnummer] In sine celle, up sine stede. Die duvel spotte mettem sere Ende seide: ‘Hont! nu kere Te dinen moenken, die du heves, Ende daer du omme in sorgen leves, 25[regelnummer] Die staen in haren aerbeit,’ Benedictus sendde ghereit Te sinen broeders gelijc den vroeden, Dat si hem wilden vorhoeden. Cume die bode die boetscap brochte 30[regelnummer] Die duvel en stac die want onsochte, Dat soe viel ende beghinc Eens edels mans kint, een jongelinc, Die daer binnen was begeven, [Ende] es te sticken gewreven; 35[regelnummer] Ende si hebbene met groter clagenGa naar margenoot+ Sente Benedictuse gedraghen In een cleet, want anders niet
[pagina 27]
Mochtmenne dragen; ende alsijt siet So tebroken al te sticken, 40[regelnummer] So versuchte hi sere ende dicken, Ende maket met sire bede Levende ende al gesont mede. Ga naar margenoot+ Hi hadde mede, hore ic lijen, Den gheest vander prophetijen: 45[regelnummer] Want die coninc Totel van Goten Horde seggen sinen ghenoten, Dat hi die dine conde voersien Die daer naer souden gescien, Ende es te sine cloester gevaren, 50[regelnummer] Ende bleef met sinen scaren Ende beidde ende dede hem verstaen, Dat hi soude comen saen. Doe so senddi voren echt Eenen, hiet Riggo, sinen sciltknecht, 55[regelnummer] Ende gaf hem sine gewaden scone, Dat hiere voere in sinen persone. Alse van verren quam de gone, Riep hi lude: ‘Lieve sone! Doe wech dattu heves an, 60[regelnummer] Want du en best niet die man.’ Die ghene viel neder ende scaemdem sere Te spottene met so groten here. Totila quam selve dan, Ende alse hi sach den heilegen man 65[regelnummer] Van verren, so heette hi tien tiden, Want hine dorste te hem niet riden. Voer hem viel hi ter erden; Benedictus hieven up met werden Ende scaltene van sire mesdaet, 70[regelnummer] Ende seide, wat hem te comene staet: ‘Du heves gedaen groete mesdaet, Ende noch volgestu sulken raet; Du suls te Rome met dinen here, Ende du salt liden oec die mereGa naar voetnoot1); 75[regelnummer] Du salt sijn here IX jaer, Ende sterven int tiende daernaer.’ Hieraf wart Totila vervaert, Ende keerde ten sinen waert, Ende beval hem in sire gebede. 80[regelnummer] Vort liet hi vele siere fellede.
Van sinen miraclen. XXIX. Oec ghesciede alsict vant,Ga naar margenoot+ Dat in Benedictus lant Honger quam, groot ende swaer, Ende sine moenken hadden vaer; 5[regelnummer] Want si ter maeltijt tharen live Ne hadden brode als maer vive. Alse die here bedroevet sach, Vragedi wat hem anelach: ‘A1 hebdi nu min dan gevouch 10[regelnummer] Spise, u wert maergen genouch.’ Ten naesten dage so vondsi saen CC mudde in zacken staen Met mele voer hare dure, Ende men wiste niet tier ure,Ga naar margenoot+ 15[regelnummer] Wanen si quamen of wiesc brochte, Of wiese daer senden mochte. Dies dancten die moenken sere In hare ghebede onsen Here. Doe die Oester Goten warenGa naar margenoot+ 20[regelnummer] Int lant van Napels met haren scaren, Was daer een Gote ende hiet RalleGa naar voetnoot2), Ende hadde met ongevalle Eenen dorpere in sire oude, Dien hi pinen ende reimeren woude. 25[regelnummer] Alse hi den ghenen so wee doet, Seide die ghene: ‘Ic hebbe mijn goet Benedictuse al bevolen, Den heilegen man, dus eist verholen.’ Doe jagedine voer sijn paert 30[regelnummer] Ende seide: ‘Nu leet mi darewaert, Daer die man es.’ Hi deet gereet, Ten cloestre heeftine gheleet; Den man vant hi sonder geselle Lesende voer sine chelle. 35[regelnummer] Doe riep die gebondene man: ‘Dits Benedictus, spreect hem an!’ Doe sprac die Gote, fel ghemoet: ‘Stant up, ghef hare tgoet, Dat di dese dorper liet.’ 40[regelnummer] Mettien die heilege man upsiet, Entie banden sprongen ontwee
[pagina 28]
Van ghenen dorpere, min no mee Dan oft hadde gheweest rooc. Ralle sach dat wonder oec, 45[regelnummer] Ende viel ter erden tsinen voeten Ende bat ghenaden met moeten, Ende scalt met groten vlite Vortmeer ghenen dorper quite. Ga naar margenoot+ Dese Benedictus hadde mede 50[regelnummer] Ene zuster van groter heilechede, Eene nonne ende eene maghet, Daermen vele dogeden af gewaget, Die niet verre en woende dane. Van hare sach hi met ogen ane 55[regelnummer] Hare ziele in ere duven gelike Upwaert varen te hemelrike. Hi deedse halen van daer soe lach Sine moenken upten selven dach, Ende deedse in sinen doester erden, 60[regelnummer] Naer recht, met wel groter werden, Daer bi dat hi menegen dach Selve oec begraven lach. Sidert daer na sach hi ane Van Caeps den bisscop Germane, 65[regelnummer] Up enen zwarten donkeren nacht, Met claerheden van groter cracht, Den ingelen voeren inden trone In ghene claerheit harde scone.
Vanden bisscop Andries van Fonden. XXX. Ga naar margenoot+ Pieter! mi gedinet ter stonden, Dat Andries, bisscop van Fonden, God van zonden hoede wel; Want vele dogeden hem ghevel 5[regelnummer] Ga naar margenoot+ In zuverheden, in goeden levene, Eer dat quam in sinen snevene. Eene nonne hi te houdene plach, Lange stont ende menegen dach, So seker wildi in desen 10[regelnummer] Haerre beeder zuverheit wesen. Daer bi so quam eer iet lanc Die duvel te hem enen ganc, Want hi brachtem inden zinne Hare welgemaectheit ende minneGa naar voetnoot1), 15[regelnummer] So dat hem dat gepeins genoegede. Tien tiden eenen Juede voegede Uten lande van Caeps sine vaert Te settene te Rome waert, Ende quam ter selver stonden 20[regelnummer] Bi nachte anden berch van Fonden, Ende hine vant nieweren, alsem dochte, Daer hi snachts herbergen mochte. Een out tempel van Apolline Stont daer: daer micti in te sine; 25[regelnummer] Doch ontsach hi een deel mede Die verwatene duvels stede, Ende al en haddi ghelove niet, Sijn herte hem te seinne riet, Alse hi dede, hi waes bedachtGa naar voetnoot2). 30[regelnummer] Alst quam omtrent middernacht, Wart hi ontwake, daer hi lach, Alse die hem der woestheit ontsach, Ende sach een trop van quaden gheesten Hem daer beroemen met harre feesten, 35[regelnummer] Daer een van hem, alse een potestaet, Mids inden tempel sitten gaet, Ende vragede elken quaden geest, Wat hi gedaen hadde ende verheest. Elc duvel hevet daer vort bracht, 40[regelnummer] Wat hi quaets hevet gewracht; Maer een spranc up vor die rieseGa naar voetnoot3) Ende seide, dat hi bisscop Andriese Verdort hadde so met eere nonnen, Dat hijs ontgaen en soude connen. 45[regelnummer] Dies was die meester sere vro, Dat sulc een man verdort was so. ‘Ja hi!’ sprac die duvel, diet vort brachte, ‘So verre hebbic bracht sijn gedachte, Dat hi van lieve hare enen plat 50[regelnummer] Upten rugge gaf in heimeliker stat.’ Doe sprac die meester daer ter stede, Die viant es der menscelichede: ‘Vrient! vulbrinc vort dijn beginnen,
[pagina 29]
Hets grote eere, mochstuse verwinnen.’ 35[regelnummer] Die Jode lach in anxene groot, Ende horde dit al bloot. Doe hiet die meester, die daer zat, Tsinen knecht: ‘Gaet, besiet dat, Wie si sijn ende segt mi mede, 60[regelnummer] Die rusten inder minnen stedeGa naar voetnoot1), Ende wie hi si, segget mi dat, Die rustet daer in mine stat.’ Die quade geeste gaen tien man Ende ziene te wondere an. 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ Si sagen wel ende worden vervaert, Dattene tcruce hadde bewaert, Ende riepen: ‘Wapen! wat es dat? Een gheseint ydel vat!’ Want si tcruce en conden gedogen. 70[regelnummer] Mettien si alle henen vloghen, Die meester duvel ende sine gesellen. Die Juede, daer wi dit af tellen, Die dat horde ende anesach, Stont up teerst dat was dach 75[regelnummer] Ende ginc ten bisscop rechts betide, Ende ledene daer an deene zide Ende vragedem ten eersten worde, Wat dinge dattene becorde. Die bisscop wilder niet up mecken, 80[regelnummer] Dat hijt hem iet wilde ondecken. Die Jode seide: ‘Du heves minne Gheleit met enen dommen zinne An eene nonne, wetic wale.’ Die bisscop loghenets altemale. 85[regelnummer] Die Jode seide: ‘Twi logenstu dat? Du gaves hare van achter enen plat, In spele, teser avont stonden.’ Die bisscop lijets tien stonden Ende seide omoedelike ghereet, 90[regelnummer] Daer hi te voren so omme street. Doe seide hem die Juede das, Hoet hem te voren comen was. Die bisscop viel in sine gebede Ende dancte Gode diere hovescede, 95[regelnummer] Ende liet die nonne niet mettem bliven, No geen geselscap oec van wiven, Ende wijede in sent Anderies name Den tempel, daer sine mesquame Die Jode in hadde verstaen. 100[regelnummer] Vort doepti den Juede saen.
Van bisscop Datius van Meilane. XXXI. Bisscop Datius van MeilaneGa naar margenoot+ Die quam eens in sinen gane Bi Corinten in Grieken lant. Een huus bider straten hi vant, 5[regelnummer] Dat hem genougede ende seide, Dat mer hem sine ruste reide. Die lieden seiden vander steden: ‘Here! dan mach niet sijn met vreden, Want die duvel menech jaer 10[regelnummer] Plach te wandelne aldaer.’ Die bisscop sprac: ‘Daer willic wesen, Den viant jagen van desen.’ Snachts als die bisscop ruste, Quam die viant, die des luste. 15[regelnummer] Nu grongierdi alse een lyoen, Nu gebaerdi alse verkene doen, Ende nu alse oft ezele waren, Nu alse serpenten gebaren, Nu alse stieren. Dit verhort 20[regelnummer] Ghene bisscop ende tart vort, Ende was erre als hijt vernam. Den duvel sprac hi ane gram: ‘Keytijf! dat betaemt di wel, Sidert dat di dat ghevelGa naar margenoot+ 25[regelnummer] Dattu Gode geliken wouts, Dattu den luut van beesten houts.’ Die duvel en conde niet gedogen Den lach ter ende es woch gevlogen, Ende nemmermeer daer naer 30[regelnummer] Sone keerdi ten huse daer. Pieter! mi es te horne becant Van enen bisscop, Sabijn genant, Die bisscop te Placensen sat. Eens seidem sijn dyaken dat, 35[regelnummer] Dat die riviere, die Padus heet, Scade dade ende groot leet Daer an der kerstijnre lant.
[pagina 30]
‘Ganc heenen,’ sprac hi te hant, ‘Sech hem, dat die bisscop heet, 40[regelnummer] Dat hi binnen sinen oever geet.’ Die dyaken hilt sijn spot Mettem alse met enen zot, Ende en wilde dies doen niet. Die bisscop sinen vicaris hiet: 45[regelnummer] ‘Scrijf: ‘Sabijn, ons Heren knecht, Ghebiet den watre Padus recht, In Jhesus Cristus name des Heren, Dattu souds binnen dinen oevere keren, Noch en scade nemmeer vort 30[regelnummer] Den lande datter kerken hort.’ Werpdi weder indie riviereGa naar voetnoot1).’ Alst gedaen was also sciere, Schiet gheent water vanden lande Ende dedere nemmeer scade no scande. 55[regelnummer] Pieter! men mach merken hier in Des overhorichs menschen zin; Want een lijfloes element Dat gebot ons Heren kent, Daer die mensce niet omme gevet, 60[regelnummer] Die zin ende redene hevet.
Vanden heileghen Ysaac. XXXII. Ga naar margenoot+ Tote Spoletten binnen der steden Was een man van heilecheden, Ysaac hiet hi vorwaer, Ende quam van over mere daer. 5[regelnummer] Tote Spoletten quam hi ter steden, Ende hevet den coster ghebeden, Datmen hem orlof geven soude Te bedene alse lange als hi woude, Ende menne uter kerken niet en stake, 10[regelnummer] Alsemen ne gene getide sprake, Ende lietene beden sonder verdrieten, So dat hem die costers lieten. In sijn ghebede es hi ghestaen Ende stont III daghe al sonder waen. 15[regelnummer] Een costre was fier, als hi dit sach, Ende riep, alsem int herte lach: ‘Dese triwant staet hier ter stede, III daghe ende III nachte mede, Vor die liede ende bit.’ 20[regelnummer] Enen plat gheefti hem na dit, Ende drevene alse enen triwant Uter kerken daer te hant. Altehant voer naer datGa naar margenoot+ Die quade gheest in sijn vat, 25[regelnummer] Ende waerpene vor des Ysaacs voete. Lude riep hi ende onsoete, Die duvel, uut des menschen monde: ‘Ysaac verdrijft mi nu ter stonde.’ Niemen en kende dien Ysaac 30[regelnummer] Dan die duvel, die dit sprac. Ysaac viel upten zieken neder, Entie duvel moeste-uut weder. Wijf ende man, aerm ende rike, Al wart lopende gemeenlike, 35[regelnummer] Ende elc pijndem, dat hi mochte, Hoe hine mettem thuus brochte. Niet verre vander selver stat Maecti ene celle naer dat, Daer hem ane quamen gesellen 40[regelnummer] Die hem dor Gode wilden quellen, Ende leveden onder sijn gebot. Men boot hem goet ende lant dor God; Sine moenke haddent gaerne gesien, Ende hi gaf hem dit wort mettien: 45[regelnummer] ‘Moenc, die up erderike Goet souct ende wille werden rike, Dans gheen moenc, alsic gevroede.’ Dus nauwe wachti sine aermoede, Ende hoedde sere met ghewelt, 50[regelnummer] Alse die rike vrecke doet tghelt. In miraclen began hi dijen,Ga naar margenoot+ Den gheest haddi van prophetien; Want up enen avont hi dede Spaden werpen daer ter stede 55[regelnummer] In sijn hof, tsinen jongers hi seide, Hoe vele hi wilde dat mer leide. Snachts alse mattinen waren geseit, Sprac hi ten jongers: ‘Nu bereit Poelment een deel ende alsoe,
[pagina 31]
60[regelnummer] Dat het si gereet wel vroe.’ Alst dach was, daer si toe saghen, Dede hijt inden hove draghen, Ende vonden daer gravers also vele, Alsi savonds, dat sceen in spele, 65[regelnummer] Spaden hadden uutgedaen; Want dieve waren uutgegaen Omme stelen datter was in; Maer hem verkeerde haer zin, Also alst God selve woude. 70[regelnummer] Teerst si in quamen, also houde Lieten si den quaden wille scieten, Ende gingen graven ende spieten, Ende haddent al gegraven omme Dat int hof was teere somme. 75[regelnummer] Alse hi in quam so betide, Die heilege man, sprac hi: ‘Sijt blide, Broederen! ghi hebt gepijnt sere; Rust u ende et in Gods ere. Broedere! nemmeer en mesdoet; 80[regelnummer] Maer alse ghi wilt enech goet Dat int hof staet, eschet dor Gode, Men gheefter u af uwe gebode.’ Ga naar margenoot+ In haren scoot gaf hi hem genoech Colen, die elc vor hem drouch, 85[regelnummer] Ende verboot hem stelen vort. Si beterden hem an sine wort; Vortmeer setten si hem ant generen, Ende wonnen met pinen haer verteren.
Vanden selven noch. XXXIII. Ga naar margenoot+ Eens quamen vremde liede an, Als pelegrine, desen heilegen man, Ende baden dat hem haers ontfaermde, Ende hise met clederen verwaermde, 6[regelnummer] Want si waren so naect nochtan, Dat si cume doeken hadden an. Ysaac, alsi cledere baden, Stille heveti hem beraden; Te hem so roept hi stille 10[regelnummer] Enen jongre, dien hi wille, Ende seide: ‘Ganc henen in dat wout. Enen boem, dien du daer vinden sout, Binnen hol te deser stede, Daer in vintstu cledere mede: 15[regelnummer] Brincse hare te mi gereide.’ Dien boem vant hi, daer hi seide, Cledere vant hire in, die hi sochte, Die hi sinen meester brochte. Hij riep die vremde liede naer 20[regelnummer] Ende seide: ‘Hets cout ende zwaer, Doet dit an ende laet u claghen.’ Alsi hare cledere saghen, Quam hem scaemenesse groet ane Ende scieden al confuus dane. 25[regelnummer] Eens was desen man gesent, Onder hem ende sijn covent, Twee corven met spisen geladen. Die knecht diet drouch wart so beraden, Dat hi den eenen stac over zideGa naar voetnoot1), 30[regelnummer] Alse hi te genen goeden man tide; Dien drouch hi met als hi ginc. Ysaac blidelike ontfinc Den corf ende seide: ‘Groten danc! Maer minne! merc in dinen ganc, 35[regelnummer] Dat niemene toten corve gaet, Die over zide geborgen staet, Daer es inne een serpent: Coemsture an du warts gescent.’ Confus sciet danen de jongelinc, 40[regelnummer] Toten corve dat hi ginc, Maer een serpent den corf besat, Alsem Ysaac voerseide dat.
Van enen heilegen Florense. XXXIIII. In Ytalen, Pieter! so wasGa naar margenoot+ Een hiet Florens, gelooft mi das, Daer vele dogeden ane lach. Gode bat hi up enen dach, 5[regelnummer] Dat hi hem gave iet solaes, Ende hine bat niet als een dwaes; Want God hem enen bere sende, Die hem dicken was gehende, Ende hem vijf scape wachte ter weiden. 10[regelnummer] Ter rechter noenen sonder beiden Brocht hise emmer thuus geleet,Ga naar margenoot+
[pagina 32]
Alst tijt was dreef hise vort gereet. Hier mergedem mede Floreins. Dies hadden nijt in haer gepeins 15[regelnummer] Eens anders mans ghesellen, Alsi dit horden tellen, Dat hare meester, die sere was goet, Sulke miracle niet en doet, Die Euticius hiet bi namen. 20[regelnummer] Vier van sinen jongers so quamen Ende belageden den goeden bere, Ende slougene doot al sonder were. Alse Florens sinen bere miste, Ginc hine soeken, als die niet wiste, 25[regelnummer] Ende vant waer hi lach doot; Doch vernam hi wel al bloot, Wie hem die scade hadde gedaen, Ende hi vloukedse wenende saen. Doe worden dandere moenke viere 30[regelnummer] Alle malade daer na sciere; Dies ontsach hem harde sere Florens wrake van onsen HereGa naar voetnoot1). Dien selven Florens dien gevel Ene andere miracle also wel. 35[regelnummer] Het sochtene thuus een dyaken, Want van hem was vele spraken. Alse hi te sire cellen quam, Sach hi om hem ende vernam Menech harde fel serpent 40[regelnummer] Bider cellen al ommetrent. Die dyaken vervaerdem bidi, Ende riep: ‘Gods man! bit vor mi.’ Dweder was scone ende claer. Florens hief up aldaer 45[regelnummer] Sine hande ende bat: ‘God! verjaghe Dit venijn ende dese plaghe!’ Mettien wart een donder groot, Die alle die worme slouch te doot. Florens sprac: ‘Si sijn doot, Here! 50[regelnummer] Hoe comen si nu wech emmermere?’ Mettien worde quamen daer mede Alse vele vogelen tier stede, Alse daer menech serpent lach; Elc nam tsine, daerment toe sach.
Van Martine den hermite. XXXV. NiewingeGa naar voetnoot2) was in PrincipaetGa naar margenoot+ Een edel man van heileger daet, Een eencedel, hiet Martijn daer, Die zat in een hol menech jaer. 5[regelnummer] Deerste miracle die hi dedeGa naar voetnoot3), Alse hi quam te diere stede, Sittende in dat eylant clene, Datter spranc een borne rene, Die hem waters gaf ter noot, 10[regelnummer] Ende anders nemmee clene no groet. Den viant waest leet, diet kent, Ende gaet in een serpent, Om dat hine danen verdrive Om die vreese vanden live. 15[regelnummer] Dat serpent quam daer int gat Metten man, die daer allene sat.Ga naar margenoot+ Het lach voer hem in sine gebede; Rusti, het lach bi hem mede. Die goede man was onvervaert, 20[regelnummer] Ende stac sine voet te hem waert Ende sprac: ‘BidtGa naar voetnoot4), hevestus orlof, Ic en were di niet hier of.’ Drie waervenGa naar voetnoot5) heefti dit begaert, So dat die duvel wart vervaert 25[regelnummer] Dor des mans ghestadichede, Ende spranc neder tier stede, Daer die berch was steil ende hooch, Ende sine quaetheit, die niet en dooch, Togedi, daer hi neder vel, 30[regelnummer] Alsemen mochte merken wel: Want gras, cruut ende haghe
[pagina 33]
Verbrande al in ghenen daghe. Pieter! merke wel hier an, Up wat berghe ruste die man, 35[regelnummer] Die drie jaer alsulc serpent Bi hem hadde al ongescent. Boven dien gate, daer hi in lach, Hinc een steen, daert meneeh sach, In der manieren of hi met allen 40[regelnummer] Up sine celle soude vallen, Alse offer sijn leven laghe an. Ghinder so quam menech man Om te doene woch den steen, Daer Martijns sterven ane sceen; 45[regelnummer] Ende alsi alle pinen begonnen, Hoe sine alre best gewonnen, So dat die roetse neghene scade An ghenen heilegen man en dade, So wart hi daer gesteken dane 50[regelnummer] Verre, daer sijt sagen ane, Ghelijc oft dor negene saken Der cellen niet en dorste genaken. Alse dese Martijn, alsict vernam, Eerstwaerf an genen berch quam, 55[regelnummer] Alse hi vercoos dat gat, Haddi geweest in ene stat, Daer ene ketene an enen steen Ghespannen was an sine been, Dat hi niet vorder gaen en mochte 60[regelnummer] Dan ghene ketene rochte. Benedictus horde dese saken, Daer wi hier te voren af spraken, Ende ontboot hem aldus recht: ‘Oftu best ons Heren knecht, 65[regelnummer] Sone saldi houden ketene ghene, Dan Jhesus Cristus minne alleene.’ Omme dese wort te hant Martijn sinen voet ontbant; Doch en ginc hi te genen stonden 70[regelnummer] Vorder dan hi eer was gebonden.
Vanden selven Martine. XXXVI. Eens gheviel [van] desen saken:Ga naar margenoot+ Gevaen so wart een dyaken Vanden Lumbaerden, die grote quale Daden int lant van Ytale, 5[regelnummer] Ende desen hiltsi omme ontliven,Ga naar margenoot+ Ende bat hem, dat hi moeste blivenGa naar voetnoot1) In sire wachte dien nacht omtrent. Si seiden: ‘Ja! up sulc covent, Eist so dat hi di ontga, 10[regelnummer] Datter dijn leven voren sta.’ Die heilege man lovede de dinc: Den dyaken hi ontfinc. Snachts sliepen die Lumbaerde; Martijn hiet doe sire vaerde 15[regelnummer] Ghenen dyaken vlien te hant: ‘In mach,’ sprac hi, ‘dats di becant, Want vlie ic, du moets sonder blijf Dor minen wille verliesen tlijf.’ ‘Vlie!’ sprac Martijn met desen, 20[regelnummer] ‘Onse Here moete met u wesen!’ Dus dwanc hine dat hi ontran, Ende hi bleef borge over den man. Up dien morgen die Lumbarde Eeschsten haren man ten zwaerde, 25[regelnummer] Maer die priester antworde hem: ‘Hi es ontslopen, ziet, waric bem.’ Den Lumbarden dochte best gedaen, Datmen hem soude thovet afslaen, Om te dodene met corten tormente. 30[regelnummer] Si namene na den parlemente Ende leedene uut met haren swaerden; Doch ghebat hi den Lumbarden Sine ghebede te doene ene tijt. Doe was daer een, hiet BelijtGa naar voetnoot2), 35[regelnummer] Diene onthoveden soude, ende seide: ‘Du maecs ons te lange beide,’ Ende stakene metten voeten mettien,
[pagina 34]
Ende seide: ‘Valle up dine knien, Ende recke den hals, hets groet tijt.’ 40[regelnummer] Martijn oec onlange ontbijt, Hi dede dat hem hiet den man, Maer hi seide: ‘Here sente Jan! Ontfanc vor mi selve dat swaert.’ Dat swert hief up die Lumbaert, 45[regelnummer] Maer hine conde gebringen neder Aerm no swert, hier no weder, Ende bleef staende al gerecht. Die Lumbaerde baden echt, Alsi den pape na hare wise 50[regelnummer] Gheëert hadden met groten prise, Dat hi upstonde ende daerna dan Ghenesen soude genen man. Doe stont hi up met groter ere, Maer hine wilde nemmermere 55[regelnummer] Bidden voer den quaden man Hine swoere dat hi vort an Kerstijn man en name tleven. - Die Lumbaerde hebben hem gegeven Van rove beesten menech ene; 60[regelnummer] Hi seide, hine ontfingre ghene, ‘Maer wildi dat ic bidde vor uGa naar voetnoot1), So gevet mi vele gevangen nu.’
Bi wat redene sondaers miraclen bespotten. XXXVII. Ga naar margenoot+ Diede, die naden vleesche leven, Ga naar margenoot+ Horen si of vinden si bescreven Iet van gheesteliken saken, Hen ware of sise conden genaken 5[regelnummer] Met valscelikenGa naar voetnoot2) ogen te siene, Sine pleghen niet te ghiene. Desen twivel altegader En hadde niet onse eerste vader, Die verloos dat paradijs; 10[regelnummer] Hi bleef wetende ende wijs Van dat hi horde ende sach, Eer hi quam in desen wach. Nu merc oft eneghe gelike Heeft gevallen in erderike: 15[regelnummer] Dat ene vrouwe draget kint, Ende mense in enen karker bint, Ende soe geneest des kints aldaer, Soe houdet up ende leret daer naer, Alset cornet te sinen zinne. 20[regelnummer] Die moeder tellet hem daer inne Vander manen, vander zonnen, Vanden sterren, die anden troen ronnen, Van visscen, vogelen ende beesten, Van hoocheden ende van jeesten. 25[regelnummer] Hij, die indie deemsterhede Gheboren was aldaer ter stede, Ende anders niet en hevet beseven Dan gevancnesse ende kaerkerleven, Pieter! al heveti ander gehort, 30[regelnummer] Wat sal hi gheloven der wort Hine hadse ondervondenGa naar voetnoot3)? Also eist bi hem, die in zonden Gheboren sijn, in deemsterheden, In deser aermer erdscher steden. 35[regelnummer] Alsemen hem seget sulke dinc, Die haer oge nie en bevinc, So twifelen sire an, alsijt horen; Maer daer si in sijn geboren, Ende si tasten mogen ende sien, 40[regelnummer] Alleene houden si hem indien. Hierbi die sceppere, diet al bediet, Datmen ziet ende niet en siet, Hevet ghesent tonsen zinnen Den heilegen gheest, die ons doet kinnen 45[regelnummer] Metten ghelove, vul van trouwen,
[pagina 35]
Dingen diemen niet mach scouwen. Wie so si sijn, die hebben ontfaen Desen gheest, sien sonder waen Dat die dingen sijn al claer, 50[regelnummer] Die dogen niet en scouwen daer. Dat die ziele na smenschen dootGa naar voetnoot1) Levet - dat es redene groot, Maer metten gelove gemanc. En doet men niet alle dage ganc 55[regelnummer] Toten heilegen ons Heren, Die hem ontliven ende onneren Lieten omme Jhesus Cristus minne, Om die miracle, die daer inne Ghescien, so dicken ende so groot? 60[regelnummer] Ne leveden si niet na die doot, Ga naar margenoot+ Dan ne mochte niet ghescien. Hadsi oec selve niet versien Ander leven, dan hier up de erde, Sine hadden pine ende onwerde 65[regelnummer] Omme niet gedoget also vele, Dat si verdrougen al te spele. Nu leven die zielen, wat somen seget, Want daer haer pulver leghet, Ghenesen zieke ende staen up dode: 70[regelnummer] Dit machmen wederseggen node. Oft wi die ziele hier in dit leven Den lachame sien sine crancheit geven, Ende hi niet dooch sonder hare, Mogen wijt niet proeven openbare, 75[regelnummer] Dat die ziele hevet leven groot Oec naer des lachamen doot? Want dat pulver entie beene Doen miracle menech eene. Oec vintmen, Pietre! menegen man, 80[regelnummer] Die dogen vanden zinne can So suveren, dat hi sach te waren Die ziele uten lachame varen.
Van enen man, die Spes hiet. XXXVIII. Een man was, hiet Spes bi namen,Ga naar margenoot+ Die maecte cloestre vele te samen, Ende was XL jaer ommetrent Van sinen ogen al staerblent. 5[regelnummer] Daer naer gaf hem God sine ogen, Ende wilde hem mede vertogen Sinen ende, die hem was bi. Daertoe mede so seide hi: ‘Ganc henen visenteren gedichte 10[regelnummer] Dine cloestre, dine ghestichte, Ende sech hem die heileghe wort.’ Hi ghinc weder ende vort, Ende hiet hem ende leerde Dattem niemene en keerde 15[regelnummer] Uten weghe, dien hi hem hadde gegeven, Beede in leeren ende in leven. Dese XVdages waer si omme gegaen Ende keerde tsinen cloestre saenGa naar voetnoot2). Daer riep hi die broeders tsamen 20[regelnummer] Ende ontfinc daer in Gods namen, Daer hi mids onder hem stoet, Gods lichame ende oec sijn bloet, Ende begonste mettem na desen Bede zinghen ende lesen; 25[regelnummer] Ende in die bedinge ende inde feeste Sciet die lachame van den gheeste. Alle die broederen, die daer waren, Sagen uut sinen monde varen Alse eene witte duve tien tiden, 30[regelnummer] Ende boven duert bedehuus liden, Ende sonder pine dorescone Upwaert clemmen inden trone. Int selve jaer, seide dabt Steven, Was een priester, goet in sijn leven, 35[regelnummer] Die berechte die prochie sine
[pagina 36]
Met sorghen ende met groter pine, Die een wijf hadde te voren, Ga naar margenoot+ Eer hi te priester wart gecoren; Maer sint hi quam ter paepseap inne, 40[regelnummer] So begaf hi sine papinne Ende antieredse in diere gebare, Alse oft soe sijn zuster ware, Ende scuwedse in allen saken Ende en lietse hem niewer genaken. 45[regelnummer] Naer sine paepscap XL jaer,Ga naar voetnoot1) Viel hi in enen rede zwaer Ende ghereedde hem ter doot. Sine papinne dor die noot Was bi hem ende sach tien stonden 50[regelnummer] Sijn lijf metter doot gebonden, Ende leide hare ore ten monde noch Ende horde oft hi iet ademde doch. Die priester gevoelde das, Die cume in hadde een geblasGa naar voetnoot2), 55[regelnummer] Ende sprac, alsem God gaf orlof: ‘Wijf! ganc woch, trec bet of; Noch leeft dat vierkijn, al eist clene, Doe wech dat caf, dat stro gemene!’ Alse die ghene van hem sciet, 60[regelnummer] Wies hem cracht des lives iet, Ende hi wart roepende: ‘Gi heren mijn, Willecome so moetti sijn! Twi ghewerdechdi nu recht Te comene tuwen armen knecht? 65[regelnummer] Ic come totu eer iet lanc, Grote genaden hebt ende danc!’ Alse hi dicken achter een Dit riep, alse die niesende sceen, Die bi hem stonden vrageden de sake, 70[regelnummer] Te wien dat hi also sprake. Doe antworddi in diere gebare, Alse of hijs in wondre ware: ‘En ziedi niet al hier ter stede Pieter ende Pauluse mede, 75[regelnummer] Der apostele prince ende bloeme?’ Doe keerdi hem ende sprac: ‘Ic come.’ Met desen worde enddi tleven, Ende hevet den geest upgegeven.
Vanden aermen Servulus. XXXIX. Pieter! men mach wel verstaen,Ga naar margenoot+ Daer die zielen uten lachame gaen, Dat daer es de hemelsce zanc: Omme, alsi horen dat geclanc, 5[regelnummer] Dat hem niet en werde leet Vanden lachame dat gesceet. Het gesciede te Rome aldus Van enen aermen ende hiet Servulus, Dies du selve hads conde, 10[regelnummer] Omme dat hi lach lange stonde Int portael, daer men utevaert Te sente Clements kerke waert. Aerm ter werelt, vor Gode rike, Aelmoesne bat hi vriendelike, 15[regelnummer] Van langere ziecheit versleten. Want alse wijt mogen weten, Was hi jechtech tote in sijn ende, Want het wiste wie sone kende, Dat hem noit so vele en sochte,Ga naar margenoot+ 20[regelnummer] Dat hi hem verkeren mochte, Noch staen noch sitten conde, Noch hant bringen tsinen monde. Desen diende sijn selves moeder Ende met hare een sijn broeder, 25[regelnummer] Ende wat hi in aelmoesene wan Gaf hi vort die aerme man. Ter scolen en haddi nie gegaen Noch oec boecstave verstaen, Nochtan haddi bouke ter ureGa naar voetnoot3) 30[regelnummer] Vander heileghere scrifture. Lieden van goeden levene Dien plach hi herberghe te gevene; So dedi den selven lieden, Die bouken lesen ende bedieden, 35[regelnummer] So dat hi naer sine persone Die scrifture verstont wel scone. In sinen evele, in sinen sere, Dancti emmer onsen Here Ende lovede Gode in sire gebede.
[pagina 37]
40[regelnummer] So verre leeddene die ziechede, Dattem tevel ter herten slouch, Ende Gode dochte, dat hi genouch Verduldichede hadde gehat, Ende hi hem wilde lonen dat. 45[regelnummer] Alse dese wart geware das, Dat hi biden stervene was, Die liede, die hi hadde dor God Gheherberget in sijn aerm cot, Bat hi omme upstaen te desen, 50[regelnummer] Dat si mettem souden lesen Salme, om dat hem sijns levens ende Bi ware ende oec ghehende. Ende alsi lasen ende hi mede, Hiet hise swigen daer ter stede 55[regelnummer] Ende riep lude ende openbare: ‘Swighet alle ende hort hare! Ne condi niet horen met mi Wat sanghe inden hemel si?’ Ende alsi horen souden daer toe, 60[regelnummer] Gaf hi den gheest, in weet hoe; Ende alse die ziele henen sciet, So grote roke hi ginder liet, Dat al dat was tier stede Vervullet was ghinder mede.
Vanden kinde van V jaren, dat verloren bleef. XL. Ga naar margenoot+ Omme dat die mensceit tallen stonden In vele quaetheit es gebonden, So mogen wi dies wel geloven, Dat die stoele van hier boven, 5[regelnummer] Die de ingelen verloren, Ghedoepte kindere ende nieboren Vervullen sullen sekerlike. Ende al wetewijt dat si hemelrike Besitten, die clene kinder, 10[regelnummer] Die in kintsceit comen ghinder, Nochtan kindere, die spreken mogen, Sijn vele diere niet toe dogen, Ga naar margenoot+ Want die zonden van diese wonnen Dat ghedoghen niet en connen. 15[regelnummer] Want een man in dese stat Van ons allen bekennet sat, Omtrent III jaer es dat ghone, Ende hi hadde eenen sone. Omtrent V jaer hadde dat kint, 20[regelnummer] Dat haddi te sere ghemint. Dat kint was van sulken zeden, Quam hem ane iet onvreden, So spraect lachter ende onnere Der mogentheit van onsen Here, 25[regelnummer] Dat te zwaer te seggene es. Die vader en achte niet des, So dat hem anequam ziecheit groot Dat kint ende tijdde ter doot. Die vader, seiden si diet saghen, 30[regelnummer] Hilt inden scoot ende begant clagen. Dat kint sach ende verheeste Met beweenden ogen quade geeste, Omme te nemcne algader. Twee waerf riept: ‘Hulpe, hulpe, vader!’ 35[regelnummer] Ende keerde dansichte ins vaders scoot, Van vreesen diet hadde so groot. ‘Wat siestu?’ sprac hi, ‘lieve sone!’ Bevende antworde tgone: ‘More,’ seide het, ‘hebbic ghesien, 40[regelnummer] Die mi henen willen tien.’ Ende te hant daer uptie stede Lachteret Gods mogenthede, Ende staerf, alst met rechte soude, Omme dat onse Here togen woude, 45[regelnummer] Dat hi bi sire onhovescher talen Den duvel dat kint liet halen, Daert af die vader niet en scout In sinen levene, alst was out. Die felle Lumbaerden sonder waen 50[regelnummer] Hadden twee moenken gevaen; An enen boem hingen sise te samen, Daer si haren ende namen. Alst avond was hebben si vernomen Hare gheeste singende coemen, 55[regelnummer] Utermaten scone ende claer, Also dat si hadden vaer Die ghene, diese hadden ghevaen. Dit was waerheit sonder waen. Die goede, die ter rusten tiden, 60[regelnummer] Al eist dat si onlanghe liden Pine oft ceneghe sware doot, Wat leghet hem daer an clene of groet?
[pagina 38]
Mach lichte si suveren hem daer mede Some vergetene roekelooshede.
Vanden moenc Gerontius. XLI. Ga naar margenoot+ In minen clooster hier ter stat Ghesciede eenen moenc dat, Die Gerontius hiet bi namen, Dat hi quam in zwaerre mesquamen. 5[regelnummer] Snachts sach hi vor hem comen dare Van boven ene witte scare, Die gingen voer sijn bedde staen Ga naar margenoot+ Ende begonden seggen saen: ‘Om die dinc wi hier comen wouden, 10[regelnummer] Dat wi uut desen cloestre souden Somege broedere sonder letten In onse ridderscap besetten.’ Eenen hiet hi dat hise te samen Alle scriven soude bi namen. 15[regelnummer] Dander screef al dat hi hiet. Doe seidi: ‘Desen, die ons siet, Settene mede oec int was.’ Hier bi was hi seker das, Wie dat ghene moenke waren, 20[regelnummer] Die sterven souden vander scaren. Des morghijns dedi verstaen, Wiere sterven soude saen, Ende dat hi volgen soude mede, Also hi te wetene dede. 25[regelnummer] Doe worden si van evele zwaer, Deen staerf voren, dander naer; Hi was die leste ende volgede mede In die langhe weeldichede. Een moenc was in onsen tijt 30[regelnummer] Hier int lant, hiet Mellijt, Die sinen bisscop, die vor hem stont Ende diene troeste, dien maecti cont: ‘Ic hebbe gelevet mine daghe, Want ic sach, dins gene saghe, 35[regelnummer] Eenen jongelinc, alse mi dochte, Die mi eenen brief toe brochte. Hi seide: ‘Ontdoe ende les.’ Daer vandic die waerheit des, Dat ic storve in cortere tijt. 40[regelnummer] Ic vant minen name, dats mijn delijt, Ende oec alder gherre namen, Die ghi te Pascen dopet te samen, Met guldinen lettren bescreven: Dies moeten wi alle laten tleven.’ 45[regelnummer] Die moenc staerf upten selven dach, Ende also, alse hijt bescreven sach, Storven si cortelike tere scaren, Die te Paschen gedoept waren, Also dat si in corten daghen 50[regelnummer] Allegader begraven laghen. Echt was ene sterfte hir inde stat: Een portre was ende hadde gehat Eenen herde over sijn vie, Simpel ende oetmoedich was hie. 55[regelnummer] Dien man ontstaerf sine meisniede, Also alse storven andere liede, Ende ghene herde die staerf mede, Maer hi bequam weder ter stede Ende seide: ‘Ic was in hemelrike, 60[regelnummer] Ende sal u seggen gewaerlike. Roep minen here: ic noemse bi namen Die hier sterven sullen tsamen.’ Doe noemdise alle sinen here Ende seide: ‘Vervaerdi min no mere, 65[regelnummer] Dune sterves niet te derre stont. Ende want u allen dat si cont, Dat ic was in hemelrike, Ic can alle tongen gemeenlike.’Ga naar margenoot+ Doe sprac hem ane in Griex sijn here, 70[regelnummer] Ende hi antwordde min no mere, Alse oft hire in ware geboren. Doe riepmere eenen Bulgre voren, Die sprac hem in Bulghers an; Alse wel antworddi dien man, 75[regelnummer] Alse oft hire in geboren ware. Ten derden daghe begonsti zware Echt te tidene tsinen ende; Waerbi het was, dattene bekendeGa naar voetnoot1)
[pagina 39]
Niemene dane God alleene, 80[regelnummer] Maer hi staerf in groten wene: Want hi schorde met sinen tanden Sine aerme ende oec sine handen, Ende staerf ende bleef doot te samen. Niemen ontginc, dien hi bi namen 85[regelnummer] Ghenoemt hadde, hine bleef doot, Ende dander en hadden ghenen noot.
Van miraclen van doden. XLII. Ga naar margenoot+ Gheliker wijs rechts alse de goede Met Gode varen in sire hoede, So eist te ghelovene noot, Dat die quade na hare doot 5[regelnummer] Varen in dat helsche vier; Ende des machmen geloven hier, Dat dat vier pijnt te samen Beede zielen ende lichamen. Doe tlant woesten die Goten quaet, 10[regelnummer] Was hier een man ende hiet Reperaet, Een voerbaer man, ende quam ter doot. Al sijn ghesinde dreef rouwe groot, Alse haer here doot lach neder. Mettien quam hi ten live weder 15[regelnummer] Ende seide: ‘Sent woch metter vaert Te sente Laureins kerke waert, Ende maect ons daer der maren vroet, Wat Tyburtius de pape doet.’ Nu was die selve pape een man, 20[regelnummer] Die der werelt al lach an, Nadien dat sijn vleesch begaerde. Een bode liep woch siere vaerde Ende haestem sere darewaert. Die wile dat hi was in die vaert 25[regelnummer] Seidi, dat hi den pape bekende, Dat hi gheleet was na sinen ende, Daer hi sach ghereet te hant Een utermaten vreselijc brant, Ende Tyburtius was gespreet 30[regelnummer] Up geent vier groot ende breet, Ende daer up verbrant altemale. Reperatus naer dese tale Heeft echt sinen ende genomen. Die bode die es weder comen, 35[regelnummer] Die ten pape was ghesent, Ende seide: ‘Hi es uptie stat gehent.’ Eenen vorbaren man hier inde stat Gheviel up enen Pasceavont dat, Dat hi uter vonten ontfinc 40[regelnummer] Ene joncfrouwe, diemen dopen ginc. Naer noene so es hi thuus comenGa naar margenoot+ Ende hevet dranx so vele genomen, Dat hi dronkenscap aneginc. Die selve, die hi ter vonten ontfinc, 45[regelnummer] Sine gheestelike dochter, daer ic af scrive, Heet hi dat met hem wonende blive, Ende binnen diere heilegere nacht Dedi met siere cracht An hare, dat swaer was mesdaen. 50[regelnummer] Spaeschdages so es hi upgestaen, Ende hem gedochte siere mesdact. Henen gaet hi ende baet; In derre manieren oft dwater conde Ofdwaen sine dorperlike zonde; 55[regelnummer] Ende sine bescedenheit wrougedem daer, Of hi mochte sonder vaer Toter kerken gaen wale: Want hi ontsach der lieder tale Tantierne die kerken updien dach; 60[regelnummer] Ende ghinghe hire in oec, hi ontsach Die wrake van onsen Here. Doch verwan die werelt ere Ende ginc ter kerken openbare; Maer emmer stont hi in groten varc, 65[regelnummer] Alse die emmer waent te ware Dat die dievel in hem sal varen. Die messe en scaet hem niet een stro. Ute gaet hi blide ende vro, Ende des naests dages, sonder waen, 70[regelnummer] Es hi stoutelikere ingegaen. Dus dede hi VI daghe achter een, So dat hi sonder vreese scheen, Ghelijc dat God niene hadde gesien Sijn mesdaet, noch sijn messcien, 75[regelnummer] Ofte altemale vergeven mede Omme sine grote ontfaermechede. Upten sevenden dach daer an Staerf vander ghadoot die man, Ende wart begraven na den zede.
[pagina 40]
80[regelnummer] Langen tijt ter selver stede, Daer hi lach, sachmen dore tsant Upwaert gaen enen brant, Onthier entie vlamme die erde Vanden grave al verterde, 85[regelnummer] Ende wat so daer binnen lach. Daer togede God, daerment sach, Wat die ziele dogede van dien, Daerment niet en mochte sien.
Van enen die ter hellen was ende wederquam. XLIII. Ga naar margenoot+ In Cycilien, dats menegen cont, Bernen berghen talre stont, Ende heeten die pottenGa naar voetnoot1) van Vulcane. Dat vier wasset emmer ane: 5[regelnummer] Want sore meer te tormenten in vallen, So si meer wassen ende wallen. Dit wille God onse Here togen, Omme te payene des menscen ogen, Om dat die ongelovege felle 10[regelnummer] Dien torment van der helleGa naar voetnoot2) Niet mogen sien in ogeschine Ga naar margenoot+ Die stede der helscher pine. Daer hevet men dicke wile gehort Groot ghescrei ende sware wort. 15[regelnummer] Die goedertierheit van Gode Die ordineert, dat sulc van dodeGa naar voetnoot3) Weder coemt te desen live, Ende si vor manne ende vor wive Tellen den swaren torment, 20[regelnummer] Die den lieden es ombekent. Want, Pieter! du kennes in dit leven Enen edelen man, hiet Steven, Die telde mi die waerheit das, Dat hi te Constantynoble was 25[regelnummer] Ghevaren in ene besichede, Ende wart ziec daer in die stede, So dat hi daer der doot betaelt. Een ersatre was daer gehaelt, Diene ondoen soude na de zede 30[regelnummer] Ende oec eerlike balsemen mede. Des dages ne was hi niet vonden Ende bleef onbegaet tien stonden. Hier binnen warti geleet ter hellen, Ende sach vele, dat hi te voren tellen 35[regelnummer] Hadde gehort te meneger stonde, Dies hi gheloven niet en conde. Doe brochtemen vor den rechter saen, Diene niet en wilden ontfaen Ende sprac: ‘Ghine sout mi desen niet geven, 40[regelnummer] Maer enen yserman, heet Steven.’ Te lachame keerdi tier ure, Ende Stevene sijn ghebure, Die bi hem woende, dyserman, Staerf ende voer ten rechtre dan. 45[regelnummer] Dus worden die wort waer vonden, Alse mense proevede tien stonden. Een ridder was in dese port,Ga naar margenoot+ Die staerf in die grote mort, Die hier te voren ghesciede; 50[regelnummer] Maer al daer toe sagen de liede, Es hi becomen ende indien Teldi wat hi hadde ghesien. Hi vertellede, daer hi lach, Dat hi eene brugge sach, 55[regelnummer] Daer onder ene riviere liep, Swart, stinckende ende sere diep. Een mist rees ute ghere vloet, Van stanke zwaer ende al verwoet. Over die brugge, an dander zide, 60[regelnummer] Waren die mersce scone ende blide, Daer bloemen stonden ende cruut, Die soete roke gaven uut. Daer in sachmen sonder wee Dat volc wandelen alse sneeGa naar voetnoot4). 65[regelnummer] Die soete lucht es daer so goet,
[pagina 41]
Dat soe daer die liede voct; Daer sijn woningen menech ene, Van werke claer ende reene. Daer sach hi mede die ghone 70[regelnummer] Maken eene scone wone, Ga naar margenoot+ Daer dwerc af dochte guldijn wesen; Maer hine mochte niet van desen Wesen vroet, wien mense visierde. Upten oevere vander riviere 75[regelnummer] Stonden vele woningen oec, Daer an slouch die vule rooc, Ende sulke oec, alse hem dochte, Dien hi genaken niet en mochte. Die brugge hadde sulken aert, 80[regelnummer] Quamer een, dies was onwaert, Hi viel indie swarte vloet; Quamer oec een, die es goet, Die ghinc henen alse die vrije Indie scone praierie. 85[regelnummer] Eenen Pietren sach hi daer, Die staerf over IIII jaer, Die in die kerke was groet here, Liggende inden swarten sere, Met vele ysers vaste gebonden; 90[regelnummer] Ende alse hi vragede tien stonden, Twi hi alginder ware, Was hem geantwort al openbare: ‘Omme die felle herte sine, Want alse hi gaf discipeline 95[regelnummer] Iemene omme sine mesdaet, Was hi so fel ende so quaet, Dat hijt dede omme felle wrake, Meer dan omme beteren de sake.’ Ende dit kennen wi selve mede, 100[regelnummer] Dat het was des Pieters zede. Daer sach hi enen pape comen, Dien hi Pelegrijn horde noemen, Die daer vrilike over ginc, Alse een reine van alre dinc.
Vanden selven mee. XLIIII. Ga naar margenoot+ Ter selver brucgen, die daer lach, Die selve ridder daer comen sach Stevene, daer wi eer af spraken. Over die brucge wildi hem maken, 5[regelnummer] Maer hem begaf saen de voet, So dat hi half indie vloet Hinc ende uptie brugge lach. Doe riep hi: ‘O wi! o wach!’ Doe quamer swert volc, diene mettien 10[regelnummer] Neder alle wilden tien; Doe quamer wit volc te samen, Diene biden aermen namen Ende upwaert trocken tier tijt. Alsi stonden in desen strijt, 15[regelnummer] Die ridder, die dit anesach, Quam hi te live, daer hi lach, Ende en vulsach niet de dinc, Hoet mettien Stevene verginc. Van desen Steven mogen wi verstaen 20[regelnummer] Dat hi vlescelike hadde mesdaen, Doe hi was in desen levene, Ende hi gerne oec plach te gevene Sine aelmoesen den aermen. Dics tracmen upwaert metten armen, 25[regelnummer] Ende dat men nedertrac mettien, Machmen ter onsuverheden tien;Ga naar margenoot+ Maer winc weten, noch diet sach, Hoet hem verginc up dien dach. Doch kennen wi vanden selven Stevene, 30[regelnummer] Dat hi wandel was van levene, Naerdien dat hi was ter hellen, Alse ghi horet hier boven tellen. Alse Gregorius vertelde dese saken, Pieter seide, sijn dyaken: 35[regelnummer] ‘Wat meent, datmen maken dede Indie scone reene stede Eene zale van goude fijn? Ghelovewijs, het dinct boerde sijn, Dat si daer sijn van eneger werde, 40[regelnummer] Dingen die behoren ter erde. Wat souden die zielen daer met scaffenGa naar voetnoot1)? Dies simpele geloven, dat sijn affen.’ Gregorius antworde gaf: ‘Pieter! wien twifelt hier af?
[pagina 42]
45[regelnummer] Hore, so plomp es daerme diet, Men dadem verstaen niet Gheestelike [dinc] bi eneger saken, Hen ware bi utelikere spraken; Engheen betekent ons de rede. 50[regelnummer] Wie so hi si, diemen die stede Daer ghereet, wi mogen verstaen Dat hi hier wel hevet gedaen, Ende dat hi loen daer sal ontfaen, Die nemmermeer en mach ontgaen; 55[regelnummer] Ende sine aelmoesene ende weldaet, Die hi hier dede ende zayde sijn zaet, Dat es tjegen tgout gelijct, Om dat diere es ende scone blijctGa naar voetnoot1). Hier bi mach men verstaen wale, 60[regelnummer] Wat soe meent die guldine zale: Want ic des hier boven vergat, Die selve ridder die tellede dat, Dat hi temmer dragen sach van goude Jongen lieden ende oude, 65[regelnummer] Joncvrouwen ende kindere mede, Daer men thuus af maken dede. Daer wi bi verstaen wel mochten, Dat si hem ginder werken dochten Die ghene, die [n hi] in dit leven 70[regelnummer] Sine aelmoesene hadde gegevenGa naar voetnoot2).’ Also woende een man hier bi, Deusdedit so hiet hi, Een goet man waest ende maecte scoen. Van hem sach hi een visioen, 75[regelnummer] Datmen in dander werelt mede Desen een huus maken dede, Maer die makers en wrochten niet Dan upten Saterdach, als hi siet; Ende dese redene heeft ondervonden, 80[regelnummer] Wildine bekennen met conden, Waer bi dat wesen mochte: Want wat hi inder weken wrochte, Ende boven cleder ende mont Hem overbleef, dat was ons cont, 85[regelnummer] Gaf hi te sente Pieters dan, Des Saterdages onder daerme man,Ga naar margenoot+ Onder wijf ende onder kinder, Dattem en bleef meer no minder.
Van enen moenc die verbeden was. XLV. In minen cloester, hier in de stede,Ga naar margenoot+ Was een pijnlijc moenc mede, Die sine broeders volgede daerin, Inden abite, niet inden zinGa naar voetnoot3). 5[regelnummer] Desen waest alte zwaer, Datmen hem seide wel ende waer Hine dede wel no goet; Oec en haddi ghenen moet, Dat hi doghet horen mochte. 10[regelnummer] Dese wart siec harde onsochte, So dat hi doot was al gemene Int lijf dan indie borst allene. Die broeders gingen vor hem staenGa naar voetnoot4) Ende daden hem sermoen also saen; 15[regelnummer] Want sine rechts al spuwen saghen. Doe begonsti roepen ende clagen: ‘Gaet van mi, laet dese sake! Ic bem ghegheven enen drake, Die mi verswelgen niet en can: 20[regelnummer] Want ghi mi staet so vaste an. Mijn hovet in sinen mont; Ghevet hem stede nu ter stont, Dat hi mi nemmeer en pine, Maer come saen ende neme tsine.’ 25[regelnummer] Dandere seiden, die waren vroeder: ‘Wat eist dattu seges, broeder? Seine di, dats wel gedaen.’ Dander seide: ‘Inne cans bestaen; Want die scellen vanden drake 30[regelnummer] Duwen mi so met ongemake.’ Die broedere uptie erde vielen Ende baden Gode vor der zielen Met tranen, so si best conden. Die zieke bequam daer ten stonden
[pagina 43]
35[regelnummer] Ende seide: ‘Gode onsen Here danc! Die drake, die mi sere dwanc, Die es woch; want uwe bede Drevene uut siere stede. Bidt Gode vor mine zonden! 40[regelnummer] Ic wille bekeren nu ten stonden, Ic bem gereet, ic wille mi baten Ende vort meer de werelt haten.’ Dus quam bider broeder bede Die moenc weder ter salichede. 45[regelnummer] In enen anderen cloester was Een ander moenc, die plach das, Dat sijn gelaet so scone sceen, Datmen waende dat beter geen En was; - maer alsmen sider kende, 50[regelnummer] Sone waest el niet dan scende. Dese wart ziec ende ontboot Dat broederscap clene ende groot. Elc liep ende wilden sijn gehende, Want si waenden altoes smans ende 55[regelnummer] Ende iet goets horen ende verstaen; Maer hi sprac hem ane saen, Ga naar margenoot+ Bevende ende an sinen danc: ‘Ic bem,’ sprac hi, ‘nu in bedwanc Den duvel gegeven sonder raste. 60[regelnummer] Ghi wanet dat ic met u vaste, Ende ic at heimelike over zide: Dies bem ic al nu bi tide Den drake ghegheven al, Die mi hier verslenden sal, 65[regelnummer] Ende mi nu al hier ten stonden Voete ende been hevet gebonden, Mijn hovet in sinen mont gesteken, Alse die mi wille den geest uutbreken, Ende zughen uut miere herten.’ 70[regelnummer] Mettien staerf hi met groter smerten. Die drake en lieten niet tien stonden Berou hebben van sinen zonden.
Vanden vagheviere. XLVI. Ga naar margenoot+ Men sal wanloven niet een twint Hennes oec vagevier, datmen vint, Daer hem in zuveren bi stonden Vele sielen van someghen zonden, 5[regelnummer] Alse van dagelijcschen dinghen, Alse ydele worden, lachgen, singen, Ende diere gelike, daer an en staet Niet alte grote mesdaet. Nochtan weetmen wel over waer, 10[regelnummer] Dat hier af ghinder geen wert claer Hine hebt in desen levene Verdient met bedene ende met gevene, Ofte in anderen weldaden, Dat hi ghinder vinde genaden. 15[regelnummer] Want mi es cont ere saken: Hier was ter kerken een dyaken, Die Paschalius bi namen hiet, Die emmer pijnde ende riet, So dat cont was onder de clerke, 20[regelnummer] Wie dat paues soude sijn inde kerke, So Lauwereins, so Symachus. Die selve Paschalius Was met Laurence altemale Jegen alle die bisscoppe, weetmen wale, 25[regelnummer] Ende bleef inden selven wille doot, Dat hi en weec clene no groot. Hi staerf; daermen ten grave drouch, Daert anesach lieden genouch, Dat sine almatike ghenas 30[regelnummer] Eenen die beseten wasGa naar voetnoot1). Lange daer na sente Germaen, Een heilech bisscop sonder waen, Dien was geraden om sijn gesonde, Dat hi hem baden begonde 35[regelnummer] Teere stede, daert water spranc, Dat was in sinen uutganc. Ende alse hi ginder in es gegaen, Vant hi Paschaliuse daer staen, Midden daer die waterganc 40[regelnummer] Wallende uter roetsen spranc. Hi wart vervaert doe hine sach, Hi vragede: waer bi het wesen mach, Dat so goet man alse hi was Iet mochte verbueren das.Ga naar margenoot+ 45[regelnummer] Paschalius seide: ‘Om el ne gene sake Sone staic dus tongemake,
[pagina 44]
In dese stede, met tormente, Sonder dat ic met Laurente Jegen den paues was Symachus. 50[regelnummer] Maer ic biddi, doe aldus, Dattu vor mi does dine gebede. Vintstu mi hier niet weder ter stede, So es ghehort die bede dine, Ende ic bem quite vander pine.’ 55[regelnummer] Die bisscop voer Paschaluse bat, Ende keerde cortelike na dat Ende vant Paschaliuse niet daer. Dies wille hi weten over waer, Dat hi verloost was bi sire bede, 60[regelnummer] Want hi onwetende mesdede. Dies moeste hi naer sine doot Purgeren sine mesdaet groot, Ende om die aelmoesne, die hi dede In sinen live, so haddi vrede.
Hoe God die sine troost inder noot. XLVII. Ga naar margenoot+ Dicken, Pieter! gevallet dat, Daer een heilech man rumt sijn vat, Dat hi vervaert es vander doot, Alse du mi van enen here groot 5[regelnummer] Hores vertellen, daer hi lach Vervaert up sinen stervedach. Naer sine doot hi hem verbaert In eenen abite sere geclaert Sinen jongers ende dede verstaen, 10[regelnummer] Hoe lievelike hi was ontfaen. Indien vaer, lichte tier stonde, Dedi af someghe zonde, Die hi, wanic, vor sinen ende An hem selven niet en kende. 15[regelnummer] Dicken stille ende openbare Troost God die herten van vare, Dat si ne ghene vreese groot Ne sullen hebben vor die doot. Want met mi was een moenc tsamen, 20[regelnummer] Die Anthonius hiet bi namen, Die themelrike tidende began Met vele tranen emmer vort an. Die heilege scrifture hi besochte, So hi nerenstelijcst mochte, 25[regelnummer] Niet datter clergien in scouwe, Maer alle worde van berouwe, Dat sijn zin daer bi ontstake, Alse hi sulke worde sprake, Indie begherte van hier boven. 30[regelnummer] Snachts na sijn bidden ende na sijn loven, Quam hem ane een visioen Ende men seide: ‘Gereet dijn doen, God die heet di henen varen.’ Hi antworde: ‘Ic hebbe te waren 35[regelnummer] Ne genen cost te vaerne medeGa naar voetnoot1).’ Men antwordem tier stede: ‘Maecstu van dinen zonden gescal, Sij sijn di vergeven al.’ Alse hi eens dit hadde gehort,Ga naar margenoot+ 40[regelnummer] Bleef hi noch in vare vort; Ter naester nacht was hi vort Ghedaget in sulke wort. Na vijf daghe quam hem an de rede, Daer hi sinen ende in dede. 45[regelnummer] Een ander moenc, hiet MerubusGa naar voetnoot2), Was met ons, dien geviel dus, Dat hi hadde in allen stonden Salme binnen sinen monde; Harde selden gebrac hem dat, 50[regelnummer] Sonder alse hi sliep oft at. Up enen nacht quam desen man Een visioen dus gedaen an, Dattem van hemele ene crone Van witten rosen overscone 55[regelnummer] Up sijn hovet neder quam. Mettien hi een evel nam, Ende staerf in groter sekerhede, Ende in groter bliscap mede. - Van sinen grave niet verre af 60[regelnummer] Wilde een, hiet Pieter, maken sijn graf, XIIII jaer naer des mans doot. Daer wart te hant de roke so groot, Die uut sinen grave es comen, Ghelijc recht of alle de bloemen, 65[regelnummer] Die die werelt heeft gehat, Ghelegen hadden in dat vat.

[pagina 45]
Hoe dat tkerchof niet en helpt den quaden. XLVIII. Ga naar margenoot+ Vele lieden begeren ende seggen, Dat si in kercken willen leggen, Ende dat coemt hem te bederven, Hen si of si in zonden sterven; 5[regelnummer] Want haren vrienden gedinct daer ave, Alsi bescouwen hare grave Ende bidden daer voren onsen Here. Quaden lieden scadet sere Datmense in goeden steden leget, 10[regelnummer] Also alse dit bispel seghet: Want een bisscop, die Felix hiet, Seide eens dit ende looch niet, Dat hi eene nonne kinde, Die hare zuverhede minde, 15[regelnummer] Maer haer tonge was tallen stonden Te spottelijc ende al tontbonden. Dese staerf ende wart geleget Indie kerke, alsemen daer pleget. Snachts sach die costere dit visioen: 20[regelnummer] Hi sachse bringen ende staen doen Vorden outaer ende ontwee sniden, Ende deene heelt bernen tien tiden, Ende dander heelt bleef ongescaet. Des dages alse hi upstaet, 25[regelnummer] Telde hi dit den broederen vor waer, Ende ledese vorden outaer, Al daer hise bernen sach. Upten steen, die ginder lach, Sachmen lijctekijn van viere, 30[regelnummer] Min no meer in der maniere, Ga naar margenoot+ Alse of soe daer alte hant In mensche vorme ware verbrant. Die patricius Valeriaen Die en wilde niet afstaen 35[regelnummer] Siere onsuverhede tote siere oude, Noch oec en ghene gemate hi woude. Hi staerf te Brixem indie stat. Die bisscop, want mens hem bat, Dedene indie kerke begraven, 40[regelnummer] Want hi was ghemiet met haven. Des nachts daer na quam sente Faustijn, Want die selve kerke es sijn, Ende sprac ten costre ende seide: ‘Ganc, Ende sech den bisscop eer iet lanc, 45[regelnummer] Dat hi tfleesch, dat hi hier leide, Want het stinct, werpe upter heide. Doet hijs niet, sech sonder zaghe, Hi sterft inden XXXsten daghe.’ Die costre en dorste dit visioen 50[regelnummer] Altoos den bisscop niet ondoen. Des XXX daghes gine al gesont Die bisscop slapen inder nacht stont, Ende es ghalike bleven doot. Dit es fine waerheit groot.
Ene miracle vanden selven. XLIX. Ga naar margenoot+ Oec was een ander, hiet Valentijn, Die bescermere hadde gesijn Vander kerken van Meilaen, Van live, van zinne licht sonder waen, 5[regelnummer] Die oec begraven was te waren In Syrus kerke des maertelaren. Snachts hordemen in de kerke groot luut, Alse of men met cracht uut Eenen uter kerken trake. 10[regelnummer] Die costers omme dese sake Liepen ter kerken ende vernamen Twee swarte geesten, die te samen An dies mans voete hadden ene line, Entien selven Valentijn 15[regelnummer] Mesbarende uter kerken slepen. Si worden met vare begrepen, Ende elc liep weder daer hi lach. Tylike, alset was dach, Hebben si dat graf ondaen, 20[regelnummer] Ende en vonden daer in niet, sonder waen. Doe so vonden sine in een ander graf, Liggende een deel bet af, Ende al noch die voeten sine Ghebonden metter selver line. 25[regelnummer] Hier bi merke, Pieter! te waren, Dat die in zonden sijn, in zwaren, Ende in kerken hem graven doen, Dat sijs ontfaen zwaer pardoen. Wats hier te Rome ghesciet, 30[regelnummer] Dat welna kennet al dit diet? Dat hier een man vander stede
[pagina 46]
Hem selven oec graven dede Indie kerke van Januare, Dat was een vray maertelare; 35[regelnummer] Also dat die costre hort Ga naar margenoot+ Sinen gheest roupen dese wort Uten grave, daer hi in lach: ‘Ic verberne algader, wach!’ Doe dit riep die keytive, 40[regelnummer] Ontboot die coster sinen wive. Dat wijf sendde lieden daer Te proevene oft ware waer. Dat graf hebben si upgedaen: Sine doot cledere sonder waen 45[regelnummer] Die hebben si ongescaet daer vonden, Ende indie kerke brocht tien stonden; Maer sine vonden groot no clene Van sinen lachame dinc en gene. Nu merken wi dat de ziele sine 50[regelnummer] Was in sonderlingere pine, Daer dat vleesch af, als wi spreken, Uter kerken was gesteken.
Dat messe ende aelmoesnen den ghoeden helpt. L. Ga naar margenoot+ Eist dat de zonden naer de doot Te swaer niet si noch te groot, So mach de mensce met offeranden Der zielen vele in staden standen, 5[regelnummer] Ende scijnt oft si begerte groot Daertoe hadden naer die doot. Een priester woende in sinen dagen, Daer waerme fonteinen springen plagen Ende daer bade waren gheset. 10[regelnummer] Alse hi met evele ware belet, Ghinc hi hem baden in dat bat, So dat hi eens daer ter stat Quam gegaen ende sach tier stonde Enen man, dies hi niet hadde conde, 15[regelnummer] Die sine scoen te hant trac af, Ende sine clederen hi hem gaf; Ende alse hi uten bade ghinc, So plach hi na wel al sire dinc. Dit dede hi meneghe stonde, 20[regelnummer] So dat die pape peinsen begonde: In ghenen bade dijn goede vrient, Die di altoos so wel dientGa naar voetnoot1), Also dat hi mettem drouch Van brode een deel sijn gevouch. 25[regelnummer] Ende teerst dat hi quam in dat bat, Vant hi ghenen man in dat, Die hem diende al daer ter stede, Alse hi dicken te voren dede. Ende alse die pape was uutgegaen 30[regelnummer] Ende sine clederen anghedaen, Boot hi gheent broot ghenen man, Die te hant weenen began. ‘Twi so biedstu mi dat, vader? Des en maghic niet algader. 35[regelnummer] Nu merke wel: ic was here Van deser stat wilen ere, Maer omme mine mesdaet groot Settemen mi hier na mine doot. Maer ontfaermt di mijns iet sere, 40[regelnummer] Offer dit broot vor mi onsen Here, Ende bidt vor mine zonden. Ende en werdic dan niet vondenGa naar margenoot+ Alstu weder comes hier baden, So bem ic ter Gods genaden.’ 45[regelnummer] Die pape verloessene met desen. Dus die hem mensche dochte wesen, Togedem daer al openbare Dat hi gheest, geen mensche ware. Die pape weende ende bat 50[regelnummer] Eene weke voer hem nadat, Ende sanc messe voer hem mede. Doe quam hi baden daer ter stede, Ende hine hevet den man niet vonden. Hier bi machmen wel orconden, 55[regelnummer] Dat si nemen niet node Beede zanc of messe die dode, Want sise bidden hem die leven, Ende oec vray lijctekijn gheven, Dat sire bi van haren zonden 60[regelnummer] In dander werelt sijn ontbonden.
[pagina 47]
Ga naar margenoot+ Een man in enen cloester was, Dien die duvel gheriet das Dat hi drie bisante ontstac, Mede te doene sijn ghemac, 65[regelnummer] Alse oft ware sijn eigijn goet, Dat geen moenc doen en moet. Si waren onder hem vonden. Doch beweendi die zonden, Eer hi uter werelt schiet. 70[regelnummer] Doch alse hi doot was, ic hiet Dat men groeve in onreinre stede, Ende sijn ghelt up hem mede, Ende men seide: ‘Dijn gelt dat si In verdoemenessen met di!’ 75[regelnummer] Omme dat hem elc castie daermede Te doene dat die broeder dede. XXX daghe naer sine doot Quam mi berouwenesse an groot Van dien moenc, ende ic dochte 80[regelnummer] Dat hi zwaer genouch becochte Sine dompheit, ende seide: ic woude Datmen vor hem bidden soude. Doe gincgic XXX daghe mede Voer hem doen messe ende gebede. 85[regelnummer] Wi vergaten dat ghetal Vanden XXX dagen al, Dat men vorden moenc bat. Doe verbaerdi hem nadat, Dat die XXXste dach was leden, 90[regelnummer] Sinen broeder teere steden, Die them seide: ‘Broeder! hoe staet?’ Hi antworde: ‘Tote nu waest quaet, Maer heden up desen dach Quamic daer ic genade sach.’ 95[regelnummer] Sijnt brochti dit int covent, Ende wart vertelt ende bekent, Dat was die XXXste dach Datmen siere zielen plach.
Dat si den levende staen in staden. LI. Ga naar margenoot+ Oec heeftmen vernomen mede, Dat die messe, zanc ende gebede Ga naar margenoot+ Den levenden hevet goet gedaen: Want het was een man gevaen 5[regelnummer] Van vianden, daer sijn wijf af plach Te offren up somegen dach. Die wart ontsleghen ende al vri, Nochtan en wisti niet waerbi. Doe hi dit telde in sijn claghen, 10[regelnummer] Wart twijf geware van dien daghen, Doe soe messe ende ghebede Ende offerande voer hem dede. Pieter! mi telden goede liede, Dat dese miracle ghesciede: 15[regelnummer] Een bisscop soude te Rome comen, Ende indie zee heeftene genomen Een tempeest, groot ende zwaer, Sodat hi waent sterven daer. Een scipman sat in enen boot, 20[regelnummer] Die met eenen zeele groot Andie stiere sat gebonden, Die ontbrac die zee tien stonden. So groot waren daer die waghen Dat si den man onlange saghenGa naar voetnoot1), 25[regelnummer] Entie bisscop metten sinen Quam teenen eylande met pinen. Den scipman ende oec den boot Hilt hi verloren ende doot, Ende dedem aldaer tien stonden 30[regelnummer] Messe doen voer sine zonden, Ende voer te Rome naer dien, Alse hem dweder liet gescien. Doe vant hi daer sinen scipman. Groot wonder so ginc hem an 35[regelnummer] Ende vragedem: hoe hi emmermee Leven mochte in sulke zee. Doe teldi van vele plaghen, Die hem gesciede inder waghen: ‘Alse mi gebrac der lijfnere, 40[regelnummer] Verlosic hulpe ende were, Ende viel in enen drome diep, Dat ic no weder wiec no sliep. Doe quam daer een, alse mi dochte, Die mi broot ter spisen brochte; 45[regelnummer] Ende alsic dat hadde ontfaen, Quam mi mine cracht an saen.
[pagina 48]
Saen daer na quam een scip an, Dat mi uter vreesen gewan Ende brochte mi te lande met hem, 50[regelnummer] So dat ic hier comen bem.’ Die bisscop rekende openbare, Dat dat die XXXste dach ware, Van dat hi messe upwan, Dat verledecht was de man. 55[regelnummer] Dus helpet die messe uten noden Beede levende ende doden. Ga naar margenoot+ Maer nu moetmen dat gemoeden: Messe helpt niemen dan den goedenGa naar voetnoot1), Die hier so leveden haren dach, 60[regelnummer] Dattem bedinghe helpen mach. Beter eist nochtan ende noch als goet, Dat een voer hem selven doet, Ga naar margenoot+ Dat hi wilde datmen hem dade Naer hem voer sine mesdade. 65[regelnummer] Hets beter wesen ongevaen Dan gebonden ende dan ontgaen. Ga naar margenoot+ Een huusman die vroede liede Gherne ontfinc ende sine meyseniede, Ende alle daghe ontfinc mede 70[regelnummer] Aerme ten male, [dat] was sine zede. Eens quam onder der aermer scare Een aerm mensche tetene dare. Die huusman, naer sine zede Ende naer sine omoedichede, 75[regelnummer] Nam water na, alsemen ginc dwaen, Ende wille water gheven saen. Ende teersten dat hi twater ghiet, Sone can hi vinden niet No den ghenen scouwen na dien, 80[regelnummer] Dien hi waende hebben gesien. Hier omme hi wonderen began. Ter naester nacht so quam hem an Onse Here, aldaer hi lach, Ende seide: ‘Over menegen dach 85[regelnummer] Hevestu mi ende mine lede Ontfaen in grotre hovescede, Maer ghistren hadstu mi ontfaen In mi selven, sonder waen.’ Hier laten wi die bispele bliven, 90[regelnummer] Die sente Gregorius wilde bescriven In Dyalogus sinen bouc, Ende sullen vort doen ondersouc Die rechte ystorien vanden tiden, Entie met waerheden overliden.
Vanden orloghe van Vrancrike. LII. Focas, alse die jeeste telt,Ga naar margenoot+ Die wart keyser met gewelt, Ende bi siere overmoedichede Verslouch hi Mauriciuse mede, 5[regelnummer] Ende sijn wijf ende sine kinder (Dies was sine sorge te minder). Oec slouch hi vele edelre liede doot, Die hi waende dat clene of groot Hem ane trike scaden mochten, 10[regelnummer] Ende anderen man te kiesene sochten. Dese vacht uptie Persiene Sware wighe, daert onsiene Den Romeinen ende zwaer verginc: Want die zege vander dinc 15[regelnummer] Gheviel den Persienen al, Entie Romeine hadden tmesfal, Al sulc dat si verloren Surie Ende Jherusalem die stede vrije. In sinen tiden was de strijt, 20[regelnummer] Die geduurde langen tijt, Tusscen den conine van Vrankerike Lottarise ende dies ghelike Diedericke ende sine neven, Die te coninc was verheven 25[regelnummer] In Bourgoenyen naden rechte, Na sinen vader Hyldebrechte. Lottaris moeder VredegontGa naar voetnoot2)Ga naar margenoot+ Die was doot ter selver stont,Ga naar margenoot+
[pagina 49]
Ende te Parijs, met groter haven, 30[regelnummer] Te sente Vincens oec begraven, Dat men te sente Germeins nu heet Ende buten in de mersch nu steet. Ga naar margenoot+ Die coninc Diederic, die de crone In Borgoenyen drouch - so scone, 35[regelnummer] No weder vromeger noch vroeder En wistemen -, sijn oudermoeder Was Brunilt dat felle wijf, Die felste die nie hadde lijf; Soe rieder toe (het was haer gere), 40[regelnummer] Dat hi versaemde groot here Up Lottarise sinen neve, Want hine slands gerne verdreve. Lotaris hevet dit vernomen, Ende es met here up hem comen 45[regelnummer] Metten Fransoysen te hant, Alse te verwerne sijn lant. Up die Rone die riviere Versaemden die heren sciere, Daermen anchstelike vacht, 50[regelnummer] Met stouten wille, met groter cracht; Ende daer was so grote mort, Dat van versleghen ende versmort Dat water so vele brochte, Dat cume gelopen mochte. 55[regelnummer] Daer sachmen boven inde lucht Den ingel Gods met groter vrucht Met menegen swerde boven de lieden. Die ystorien ons bedieden, Datter meer bleef inden dan 60[regelnummer] Doot dan XXX^M man, Maer Diederic hadde den zege: Want Lotaris trac enwege, Alse hi sijn here sach verladen Ende ghescien so vele scaden, 65[regelnummer] Ende es gheweken metten sinen Ter Seinen waert met groter pinen. Diederic behilt dat velt Ende rovede met gewelt Vranckerike ende keerde thant 70[regelnummer] Te Borgoenyen in sijn lant, Met groten rove ende met goede, Ende met groter overmoede. Brunilt was vro ende louch, Die desen mordadegen raet slouch.
Van Brunilden quaetheden. LIII. Brunilt en genoegede nietGa naar voetnoot1),Ga naar margenoot+ Dat so ongetellet diet Bi haren rade doot es bleven, Soene dede dat hare II neven 5[regelnummer] Onderlinge hadden gevecht: Want haer sone, coninc Hildebrecht, Hadde enen sone, die Tydebrecht hiet, Dien hi tlant van Oestrike liet, Alse die bouc hier voren telt; 10[regelnummer] Maer Tydebrecht, die dat lant helt, Was bastaert, niet getrouwet kint. Desen raet ver Brunilt vint, Dat soe sprac tote Diederike:Ga naar margenoot+ ‘Du versinnes di onwiselike, 15[regelnummer] Dattu ne esches niet altegader Den scat noch van dinen vader Ende sijn rike: - hets dijn met rechte. Wat bestaet Tydebrechte? Over waer gelove mi des, 20[regelnummer] Dat hi dijn broeder niene es. Ene hoere was die moeder sine, Ende dijns vader concubine, In overspele geboren nochtan. Wat machmen weten wiene wan?’ 25[regelnummer] Diederic vernam dit wel, Die wreet was ende sere fel. Here versaemde hi metter vaert, Ende so ten Duutschen lande waert Up sinen broeder Tydebrechte. 30[regelnummer] Te Sulpen daer was tgevechteGa naar voetnoot2), Bider stat, recht upten velde. Den zeghe verloes met gewelde Tydebrecht ende weec naer dat Tote Colne indie stat. 35[regelnummer] Diederijc ende there sijn Verherijeden tusscen Mase ende RijnGa naar voetnoot3)
[pagina 50]
Al tlant, na orloges maniere. Doe vielen ane hem de Ruwiere Ende seiden: ‘Ons genadech here! 40[regelnummer] Wi willen u dienen vort mere; En doet ons nemmeer overdaden.’ Diederic sprac: ‘Nu sidijs beraden, Of ghi wilt genaden ontfaen, Dat ghi mi geeft uwen here gevaen, 45[regelnummer] Of sijn hooft, deen vanden tween: Anders en esser troest ne geen.’ Doe si vernomen hadden dat, Voeren si te Coelne indie stat Ende seiden ten coninc Tydebrechte: 50[regelnummer] ‘Dijn broeder ontbiedet di van rechte, Sent hem sijns vaders scat; Hi trect uten lande na dat.’ Hier an hebben si geloghen Ende haren here bedroghen. 55[regelnummer] Doe ginc hi mettem ten pallayseGa naar voetnoot1), Daer hi waende sijn met payse, Ende leeddese teere kiste, Daer hi grote cierheit in wiste. Daer wart hem thovet afgeslegen 60[regelnummer] Ende sinen broeder gedreghen. Heimelike over die mure Clommen si die ghebure. Doe wan Diederic die stat, Daer hi in vant groten scat. 65[regelnummer] Daer quamen hem an de Ruwiere Ende oec die Rijnvranken sciere, Te sente Gereons inde kerke, Ende swoeren hem hulde sterke, Ende ontfingen een ende een 70[regelnummer] Ghinder van hem haer leen. Doe dochtem, aldaer hi stont, Dat hi mordadelike was gewont Ga naar margenoot+ In sine side, sere onsachte, Ende heet datmen die duere wachte, 75[regelnummer] Ende seide: ‘Een gesworne RuwierGa naar voetnoot2) Hevet mi gesteken hier.’ Alsemen onder die cleedre siet, Sone vintmen anders niet Dan recht ene knorre groot, 80[regelnummer] Een ghaelkijn staende al root.
Van haerre mort. LIIII. Van danen es Diederic gevarenGa naar margenoot+ Uten lande met sinen scaren, Here van II conincriken. (Sine ommesaten moesten hem wiken). 5[regelnummer] Te Mets voer hi indie stede, Met rove ende met gevane mede, Ende hadde gevaen sijns broeder kinder, Ene dochter ende II sonen ginder. Die sonen dedi vanden live, 10[regelnummer] Ende wilde nemen teenen wive Sijns broeders dochter, want soe scone Was, ende hare geven die crone. Daer was sijn oudermoeder Brunilt, Die scoren dede menegen schilt, 15[regelnummer] Die ontsach in haren zinne: Ware eene rechte coninghinne, Dat soe verlore daer mede Algader hare mogenthede, Ende seide: ‘Hoe mochtstu gheteemen, 20[regelnummer] Dattu souts te wive nemen Dijns broeders dochter? het ware zonde!’ Diederic antworde tier stonde: ‘Jane seidstu mi openbareGa naar voetnoot3), Dat mijn broeder niet en ware? 25[regelnummer] Gods onvriendinne van hemelrike! Mordaet te vindene sonder gelike, Van allen morde ondersocht! Twi hevestu nu dit upbrocht, Dat ic minen broeder soude verslaen?’
[pagina 51]
30[regelnummer] Mettien trac hi een zwert saen, Ende soudse hebben gesteken dure, Maer men ontracse hem tiere ure, Want vele volx daer bi hem stoet. In hare behout haer Brunilt doet 35[regelnummer] Ende visierde mordadege sake, Hoe soe hare best gewrake, Alse die therte hadde gevenijnt. Om venijn soe hare pijnt Ende maecte enen dranc, 40[regelnummer] Daer sijn lijf an was belanc, Ende gaeftem bi sulken bode, Die de mort niet dede node; Ende hi, die hem niet en wachte, Dranc geent venijn, staerc van crachte, 45[regelnummer] Ende staerver achter saen. Ga naar margenoot+ Die vite van sente Columbaen, Die in sinen tiden was (Alsemen hier te voren las), Entien hi met groter scande 50[regelnummer] Ghedreven hadde uten lande, Seghet van desen Diederike, Ga naar margenoot+ Dattene God van hemelrike Te Mes slouch bider statGa naar voetnoot1), Ende hi so swaer endde in dat, 55[regelnummer] Of hi binnen al ware verbrant. Lichte tfenijn dat die viant Hem gaf, was vander maniere Dat het bernde gelijc den viere. In tormente, in grotere noot, 60[regelnummer] Bleef hi sekerlike doot. Ga naar margenoot+ Brunilt na des neven leven Hevet haren nijt verheven Up sine kindere, dat felle wijf, Ende nam hem haer lijf 65[regelnummer] Mordadelike, alsemen vint. Een sijn alre joncste kint Slouch soe selve doot allene, Sijn hovet ontwee met enen stene. Ga naar margenoot+ Doch so doet ons dit verstaen 70[regelnummer] Die vite van sente ColumbaenGa naar voetnoot2), Datter een was, hiet Segebrecht, Dien hevet soe also berecht, Dat soene met haerre scalchede In Borgoengen maken dede 75[regelnummer] Coninc, omme dat soe behelde Met hem tlantscap met gewelde. Alse dese eoningen waren verslegen,Ga naar margenoot+ Hebben over een gedreghenGa naar voetnoot3) Die Borgenyoene entie Loreine 80[regelnummer] Entie Rijnvranken ghemeine, Dat si Lotarise wilden ontfaen, Ende hem wesen onderdaen. Si maecten mettem vasten vrede, Ende daden hem manscap mede, 85[regelnummer] Ende hebbene over here ontfaen In alt rike sonder waen, Dat Clodoveus wilen besat, Die deerste was, wi lesen dat, Coninc vanden Vrancscen heren, 90[regelnummer] Die hem ten doepsele wilde keren.
Brunilden ende. LV. Lotaris was wel in wane,Ga naar margenoot+ Biden worden van Columbane, Te besittene vroedelike Al Diederix sijns neven rike: 5[regelnummer] Want hi hadt hem wel vorsproken Dat sijn rike soude sijn tebroken. Here vergaderde hi metter vaertGa naar margenoot+ Ende trac te Bourgoenyen waert, Omme te hebbene al dat 10[regelnummer] Dat die felle Brunilt besat Met haren neve Segebrechte. Some scriven si, dat hi met gevechte Tlant wan ende sinen neve verslouch. Die Vrancsce ystorie claret genouch: 15[regelnummer] Soe seget, dat hi quam inder gebare Alse oft sijn wille ware
[pagina 52]
Brunilde te nemene te wive, Die ghemaect hadde vele keytive. Gheleede so gaf hi hare, 20[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat soe quame daer hi ware, Maer gheen geleede heeft soe ontfaen, Dat soe vri mochte henen gaen. Maer soe quam met fieren zinne, Ghepareert als ene coninghinne. 25[regelnummer] Doe hise sach, sprac hi te hant: ‘Sech, quaet wijf, recht Gods viant! Wanen quam di macht ende raet Te vulbringene so menech quaet, Dattu so edel een geslachte, 30[regelnummer] So staere ende so groot van machte, Verderven souts met dinen rade, Ende sake sijn van so swaerre scade?’ Mettien hebben sise omme geringet Ende om hare daghe ghedinghet, 35[regelnummer] Borgenyoene ende Fransose, Ruwieren ende Avelose, Ende seiden: het ware recht groot, Dat soe storve dorper doot. Lotaris en wilde niet letten, 40[regelnummer] Ende deedse up enen kemel setten, Ende voeredse dor there gemene, Ende si vliekense alle beghene; Ende daer naer, in corten stonden, Wart soe an wilde paerden gebonden, 45[regelnummer] Te sticken gesleept ende gescuert. (Desere doot hadsoe verbuert). Daer na waren hare gescorde lede Alle versament teere stede Ende te pulvere verbrant: 50[regelnummer] Anders graf men geen en vant, Datmen jonste haren live. Dus staerf die galle alre wiveGa naar voetnoot1). Seghebrecht gewaghet das, Die te Gembloys moenc was, 55[regelnummer] Dat soe den Vranken was so zwaer, Datmen wanen wilde vorwaer, Dat Sibilla die prophetersse Sprac van desere quadersse. Soe scrivet: ‘Het sal uut Spaenyen comen 60[regelnummer] Eene, die men mach evele noemen; Vor haer upsien sullen sterven Vele coningen ende bederven; Soe sal verderven upter erden, Ghescort met voeten ende met paerden.’ 65[regelnummer] Soe brochte up ende hare paertijeGa naar margenoot+ In Vranckerike symonie, Dat niemen bisscop wesen en mochte, Dan diet jegen die heren cochte. Nochtan al was soe aldus quaet,Ga naar margenoot+ 70[regelnummer] Also alse hier bescreven staet, Soe dede der kerken ons Heren Werdicheit ende vele eeren, Ende maecte cloestre sekerlike, Vele scone ende oec rike, 75[regelnummer] So vele dat wonder dochte Hoe soet emmermeer vermochte. Dese Lotaris hiet de grote,Ga naar margenoot+ Die naer sinen wederstote Al Vranckerike hadde in hant 80[regelnummer] Vanden Rine tote Spaengen lant.Ga naar margenoot+ Alse hem sijn rike an was gewassen, Trac hi over Rijn in Sassen, Daer heidijn volc was, staerc ende stout, Ende verwanse met gewout, 85[regelnummer] Sodat hise ter Vrancscher crone Onderdede harde scone. Oec dede hise alle slaen te doot, Die so lanc waren ende so groot, Dat si verlingeden sijn zwaert, 90[regelnummer] Daert lant mede gewonnen waert. Bertoude slouch hi haren here In eenen stride met grotre ere. Van sinen hove was doverste raet Een Pippijn, daer noch af staet 95[regelnummer] Menege dinc werdich van love, Ende swertdraghere vanden hove. Van desen Pippen, die wi noemen, Sijn die Brabantsche heren comen. Haer geslachte vindic al claer; 100[regelnummer] Maer ic en vinde niet wel die jaer Besceden van hem allegader, Hoe lange elc kint na den vader
[pagina 53]
Regneerde up erderike; Doch seggic u hier cortelike 105[regelnummer] Hare geslachte bi siere namen, Ende elken wanen si quamen.
Wanen die Brabantsce princen quamen. LVI. Ga naar margenoot+ In Aspengouwe was een KarlemanGa naar voetnoot1), Die mogentheit des lants gewan, Die wan den eersten Puppine. Noch staet die hooftstede sine 5[regelnummer] Up Haspengouwe, tote Landen, Want al dat stoet in sinen handen. Dese nam in Acquitaengen een wijf, Ende wan an hare lijf Grimilden ende Geertruden der maget, 10[regelnummer] Die Gode hevet so wel behaghet, Dat hi te Nivele dor hare mede Meneghe scone miracle dede. Dese Geertruut ende Ixe haer moeder Ende Grimilt mede, haer broeder, 15[regelnummer] Maecten menegen cloester goet. Noch eene dochter was daer vroet, Puppijns dochter ende Ixen te samen, Die Becge hiet bi rechter namen, Die nam te manne een, hiet AnguijsGa naar voetnoot2), 20[regelnummer] Die van dogeden hadde prijs. Dese Anguijs was sente Arnouds sone, Raet van Vrancrike was de ghone Metten goeden Pippine van Landen, Dien wi noemden te handen. 25[regelnummer] Sidert wart Arnout bisscop te Mes, Ende een clusenare naer des, Ende dede miracle menechfout, Also dystorie hier naer hout. Karlemans sone, PuppijnGa naar voetnoot3), 30[regelnummer] Daer die Brabanters af comen sijn, Die schiet vanden erdscen levene, Alsemen VI^C XL ende sevene Ga naar margenoot+ Ons Heren jaerscreef, ende wart te Landen Begraven van kerstinen handen. 35[regelnummer] Grimilt sijn soens oir wart al nietGa naar voetnoot4), Maer Begge, alsement bescreven siet, Sijn dochter, hilt thertogherike Met haren man Anguise vromelike. Anguijs wart daer na verslegen 40[regelnummer] Van hem, die hem waren jegen, Ende regneerde XXXVIII jaer Int hertogedoem, weetmen vor waer. Na hem wart here die sone sijnGa naar voetnoot5), Die gheheeten was Pippijn, 45[regelnummer] Ende hadde sijn huus ende sine zale Up die Mase tote Haerstale, Tusscen Ludeke ende Trecht. Dese verwan in een ghevechtGa naar voetnoot6) Rabboude der Vriesen hertoghe. 50[regelnummer] Sijn name wart verheven hoge, Want men hietene gemeenlike Swertdragere ende hertoge van Vrancrike. Na Anguise was hi vorwaer Hertoghe XXIX jaer. 55[regelnummer] Puppijn, Becgen sone, die wanGa naar voetnoot7) Karle Maertele den stouten man, Die here was gheweldechlike Over die coningen van Vrancrike, Ende hadde ten wapenen meer eren 60[regelnummer] Dan sine vorders al die heren, Ende was here in desen levene XX jaer ende daertoe sevene. Karel Marteel wan Pippine den clenen, Die doe ghelike vant ne ghenen 65[regelnummer] Van vromichede, van coenen live. Die Vrancsce coninge waren keytive In sinen tiden; dus eist ghesciet, Dat hi, also die paues riet, Deerste was vanden Brabantscen connen, 70[regelnummer] Die de Vrancsce crone heeft gewonnen. Dese was na den vader here, XXVII jaer ende nemmere. Puppijn wan Karle den groten,
[pagina 54]
Die cume oint prince mochte genoten. 75[regelnummer] Die regneerde naer den vader Coninc ende keyser bede te gader, XLVI jaer heilechlike. Na hem quam inden rike Loduwijc die goedertiere, 80[regelnummer] Die naer sijns vaders maniere Coninc ende keyser was, XXVI jaer, sijt seker das. Dese Loduwijc Karel den kaluwen wan, Dien tlant van Vrancrike quam an; 85[regelnummer] Maer eer hi staerf was hi keyser mede, Min dan II jaer nar de waerhede; Maer naden vader drouch hi crone XXXII jaer te lone. Na Karle quam Lodewijc sijn sone; 90[regelnummer] II jaer regneerde die ghone, Ende staerf sonder hoir genouch, Sonder dat sijn wijf kint drouch. Ga naar margenoot+ Sine bastaerde hilden VI jaer Omme dit Vrancrike dus daer naer. 95[regelnummer] Doe V jaer een keyser, die Karel hiet, Sijns oems sone, die dede verdriet. Doe een Ode IX jaer, Dies oec niet bestont een haer. Nu quam te manne Loduwijcs sone, 100[regelnummer] Die ghedreghen was de ghone, Tien tiden dat die vader staerf; Sodat hi Vranckerike verwaerf, Ende was coninc over waer Omtrent XXVII jaer, 105[regelnummer] Ende wart van sinen man gevaen, Daer hi moeste sonder ontgaen Sterven in fellen prisoene. Sijn kint was jonc te sulken doene. Een Radolf, van Borgoengen hertoghe, 110[regelnummer] Was coninc vri ende hoghe In Vrancrike XIII jaer. Doe quam te sire cronen daernaer Lodewijc simpel, Karles sone; Vranckerijcs coninc was de gone 115[regelnummer] XIX jaer gheweldichlike, Indie crone van Vrancrike. Doe wart coninc Lottaris, sijn sone, XXXI jaer waest die ghone. Tote noch ginc derve an dese line 120[regelnummer] Int conincrike al toten Rine, Dat al was in hare gewelt, Ofte datment al van hem helt. Dese goedde altehant Met Lottrike ende met Brabant 125[regelnummer] Sinen broeder, die Karle hiet. Bi desen waest, dat verschiet Bider rivieren vander Schelt Tkeyserrike, die omme tgewelt Van Brabant die Vrancsce crone 130[regelnummer] Sciet hier, al en waest niet scone.
Van al haren gheslachte. LVII. Karel, Lodewijcs simpels sone,Ga naar margenoot+ Brachte weder die ghewone, Dat hem Brabant liet gedogen Te sittene onder sine hertoghen. 5[regelnummer] Dese was hertoge bekant Van Lottrike ende van Brabant. Up desen staerf de Vrancsce crone, Ende hem wanse af harde onscone Hughe Capet, grave van Parijs, 10[regelnummer] Die naradich was ende wijs, Ende leeddene tOrliens gevaen, Daer hi niet en mochte ontgaen. Bi desen mesfalle worden ontogen Ute Brabant die hertoghen; 15[regelnummer] Want Karles sone, die Otte hiet, Staerf ende liet achter hem niet. Karel liet, alsict vernam, Ene dochter, daer hoir af quam, Gheerberge, daer ic af las 20[regelnummer] Dat soe gravinne van Brusele was, Die den ouden Heinricke wan, Dien tgravescap van Brusele quam an.Ga naar margenoot+ Heinric doude wan Lambrechte, Die des vaders erve besat met rechte. 25[regelnummer] Van Lambrechte es Heinrijc comen, Dien wi grave van Bruesele nomen; Dien vermordde een sijn gevane, Alse die pijnde also tontgane. Heinrijc van Lovene die liet 30[regelnummer] Enen sone, die Heinrijc hiet,
[pagina 55]
Die na hem nam sijns vader erve, Te sinen rechte, te sinen bederve. Dese vive, alse wijt bekinnen, Waren graven ende gravinnen 35[regelnummer] Van Bruesele ende van Lovene te samen, Ende en hadde ghene hertoge namen. Dese Heinric, dachterste grave, Daer die Brabanters quamen ave, Hadde eenen sone van groter waerde, 40[regelnummer] Ende hiet Godevert metten baerde, Die verdreef doe vromelike Van Limborch hertoghe Heinrike, Dat hi beweste der Masen lant Moeste laten in Godeverts hant; 45[regelnummer] Ende Godevert wart verheven hoghe Bi skeysers vonnesse hertoghe Over Lottrike ende Brabant: Dus quam die name ter rechter hant. Dus wart Godevert metten baerde, 50[regelnummer] Beede met vonnesse ende metten zwarde, Deerste hertoghe van hem allen, Sidert dat tlant was tevallen. Dese Godevert metten baerde Wan eenen anderen Godevaerde, 55[regelnummer] Die hertoghe naer den vader was Van Brabant, sijt seker das. Dander Godevert die wan Eenen sone, eenen jongen man, Die oec Godevert was ghenant, 60[regelnummer] Ende was oec van Brabant Die derde Godevert erfelike. Dese Godevert die wan Heinrike, Die eerste hertoghe die so hiet. Daermen sinen name bescreven siet, 65[regelnummer] Heetmenne den ouden Heinrike. Te Coelne staerf hi menscelike, Ende was met rouwen groot In Brabant bracht te gravene doot. Heinric doude Heinricke wan, 70[regelnummer] Den goeden ridder, den stouten man, Die tlant van over Mase dorreet, Ende vor Colne die stede street; Ende dese wan Daleem dien casteel, Dat Brabant noch hout al gheel. 75[regelnummer] Te Vileer wart hi begraven, Indien cloester rike van haven. Dese liet Heinricke sinen sone. Hovesch ende sachte was de ghone, Ende staerf niet out van daghen: 80[regelnummer] Dat mochte Brabant te rechte clagen. Dese Heinric, dese soete man, Wan desen hertoghe Jan,Ga naar margenoot+ Die hadde eenen ander broeder. Haddi gheweesen bet vroeder, 85[regelnummer] So hadde hi hertoghe gebleven. Dus wart dese Jan verheven Hertoghe te sine met geslachte Int jaer ons Heren XII^C LX ende achte. Dus waerre VI manne danne, 90[regelnummer] Vanden eersten Karlemanne Tote Kaerle, die tAken leghet, Daermen wonder ave seghet; Ende van Karle den here hoghe, Tote Karle den hertoghe, 95[regelnummer] Dien so swaerlike messciede, Waren VI andre liede; Ende vanden selven Karel waren VI manne oec te waren Tote Godeverde metten baerde, 100[regelnummer] Die Brabant weder brochte ter waerde; Ende van Godeverde tote desen Janne Sijn VI man, nu merct danne. Nu keren wi ter jeesten weder, Die wi hebben gheleget neder.
Wat in Focas tiden ghevel. LVIII. In keyser Fokes eerste jaerGa naar margenoot+ Staerf Gregorius overwaer, Daer wi hier te voren af spraken Van dingen, die hi wilde maken. 5[regelnummer] Int ander jaer van Fokas rikeGa naar margenoot+ Wart gecoren redenlike Paues te Rome indie port Sabianius, daermen af hort Wonderlike dinc hier naer, 10[regelnummer] Van siere doot ende emmer waer. In desen tiden gesciede mede, Dat een aerm man ter bede Aelmoesne teenen scepe bat, Ende men antworddem ter stat:
[pagina 56]
15[regelnummer] ‘Indit scip ennes geen broot, Ende els dan stene, clene no groot.’ Daerme sprac: ‘So moete God weten, Wat daer es ende men mach eten, Dat al, groot ende cleene, 20[regelnummer] Moet ghedijen teenen steene.’ God ghehorde sine bede, Ende wart al stene up de stede, Datmen eten mochte, doch blever ane Buten die eerste gedane. 25[regelnummer] In Rome wart die honger so groot, Dat si Gregorise na sine doot Mesprijs spraken, want hi den scat, Die de kerke hadde gehat, Ghegheven hadde so mildelike; 30[regelnummer] Ende en wisten ghemeenlike Hem meer te mesprise doen, Dan sine bouke ende sijn sermoen Te bernen, die hi hadde gemaect, Die goet waren ende wel geraect, 35[regelnummer] Ende also van sire namen Hem ontsetten alte samen. Ga naar margenoot+ Maer Pieter werde die saken, Sente Gregorius dyaken, Ende seide te hem: ‘Ic zwere u dat, 40[regelnummer] Daer ic bi minen here sat, Ende screef dat hi mi hiet, Dat ic sach, in lieghe u niet, Ene witte duve te meneger stont Haren bec steken in sinen mont; 45[regelnummer] Ende doe soe woch voer, sprac mijn here, Ende ic screef doe sine lere. Es dit waer, alst es al bloot, So blivic noch heden doot; Want hi verboot mi up mijn leven, 50[regelnummer] Dats van mi gene tale worde verheven.’ Alse hi dit seide, onlange nadat Bleef hi doot daer up die stat. Dus wilde die jongere sijn leven Vor sijns meesters boeke geven.
Sabiaens doot ende ander dinc. LIX. Ga naar margenoot+ Int jaer daer naer Sabiniaen, Die den paues stoel hadde ontfaen, Ende diene te Rome indie stat Een jaer ende V maent besat, 5[regelnummer] Bleef emmer vort ongemate Weder sinen heileghen vorsate. Ende alse begevene liede quamen, Die te voren altesamen Gregorius te voedene plach, 10[regelnummer] Ende si riepen: ‘Here, owach! En laet ons niet sterven uptie strate Van hongre, want u vorsate Plach ons te voedene dor God,’ So antworddi dan als een sot: 15[regelnummer] ‘Al hilt u Gregorius te samen Om die hoocheit van siere namen, Wine moghent al niet gevoeden.’ Des en wildi hem niet hoeden. Nochtan quam hem in drome an 20[regelnummer] Gregorius ende scout den man III waerven omme dese sake, Dat hi ontbere der achtersprake, Ende hi bet milder ware den aermen, Ende haer noot hem liete ontfaermen. 25[regelnummer] Te spotte hijt al varen liet Ende en wilde hem betren niet. Ter vierder waerf quam hi hem te voren Errelike, alse die hadde toren, Ende dregedene ende sloughene mede 30[regelnummer] Up sijn hovet aldaer ter stede. Doe wart die vrecke paues in wake, Int hooft wart hem wee om de sake, So dat hi onlange daer naer Staerf in tormente zwaer. 35[regelnummer] Dese paues SabiniaenGa naar margenoot+ Die visierde ende dede staen, Datmen ter kerken luden soude, Alsemen den dienst Gods doen woude. Na hem was paues gecorenGa naar voetnoot1)Ga naar margenoot+ 40[regelnummer] Bonefacis, van Rome geboren, Die sette dat upten outare Een wit cleet gheleit ware.Ga naar margenoot+ VIII jaer ende lettel mere Was hi paues ende here.
[pagina 57]
45[regelnummer] Dese bejagede an Foeken mede, Dat die kerke van Rome der stede Hovet van allen kerken ware; Want Constantinoble screeft openbare. In keysers Foekes vierde jaer 50[regelnummer] Staerf Augustijn over waer, Die den Ingelschen ontfaen dede Eerst dat tekijn van kerstijnhede. Na hem wart bisscop gecoren Een, hiet Laureins, alse wijt horen, 55[regelnummer] Die dat bisscopdoem besat Te Cantelberghen indie stat. Paues was also corte stontGa naar voetnoot1) Een Bonefacis, dats ons cont, Die de vierde was vander namen, 60[regelnummer] Ende geboren alte samen Van Valarien die stede. Sijn vader die hiet Jan mede. Dese Bonefacius die gewan An keyser Foeken, den stouten manGa naar voetnoot2), 65[regelnummer] Een out tempel, hiet Panteoen, Dat ghemaect was in sijn doen In heidinen tiden wilen eere, In alrehanden Goden ere. Alse hem Fokas dat tempel gaf, 70[regelnummer] Stac hi met heilegen worden af Alle die duvele van dier stede, Ende wijede dien tempel mede In onser Vrouwen ere Marien, Ende mede belas hijt in dat wijen 75[regelnummer] In deere alre martelaren. Dus wart daer ute gedreven te waren Die duvelen ende hare wet. Dese feeste was gheset Ter elleffer maent upt beghin. 80[regelnummer] Hier af quam die costume in, Datmen sidert, updien dach, Alre heileger feeste dede gewach. Die tempel heet noch ter stondenGa naar margenoot+ Te Rome tonser Vrouwen te ronden.
Van sente Janne den aelmoesenier. LX. In des keysers Foken tiden,Ga naar margenoot+ Daer wi die redene af overliden, So was te Alexandrien Die heilege bisscop, die vrie, 5[regelnummer] Sente Jan die aelmoesenier, Die om sine miltheit ghierGa naar voetnoot3) Sulken scone name ontfinc. Dese, als hi was een jongelincGa naar margenoot+ Van XV jaren, alse hi seide, 10[regelnummer] Woendi in Cypre, daer hi hem meide. Up enen nacht sach hi staen Ene joncvrouwe wel gedaen, Daer hi up sijn bedde lach, Claerre dan die zonne of dach, 15[regelnummer] Verchiert boven allen wane, Die noeptene ter ziden ane. Hi wart in wake ende zietGa naar margenoot+ Dat daer es ende anders niet, Ende hilt over ene vrouwe scone, 20[regelnummer] Die up thovet hadde ene crone Van olivebome mede. Hi seindem na tkerstijnhede, Hi sprac: ‘Wie bestu ende hoe dorstu mede Alhier comen terre stede, 25[regelnummer] Daer ic lach indie ruste mine?’ Lachende, met bliden anschine, Sprac soe: ‘Dit soutstu ondervinden: Ic bem deerste van sconinx kinden. BesiestuGa naar voetnoot4) mi in dinen dinghen, 30[regelnummer] Ic saldi vorden keyser bringen. Vor hem sone heeft niemen macht, Die jegen mi iet heeft geacht: Want ic was, diene comen dede
[pagina 58]
Ter mensceit enter ontfannechede, 35[regelnummer] Omme te behoudene de menscelichede.’ Mettien verloos hise tier stede. Jan es te hem selven comen Ende hevet dit visioen vernomen. Hi seide: ‘Ic wane ende gelove mede, 40[regelnummer] Dat aelmoesne ende ontfarmechede Betekent dese vrouwe claer, Want sekerlike ende over waer Dat het quam emmer bi hem beden, Dat God met mensceit hem wilde cleden.’ 45[regelnummer] Sijn bedde rumde hi harde saen, Ende hevet sine cledere an gedaen, No niemene daer binnen wect, Maer ter kerken waert hi trect, Entie dageraet ghinc an. 50[regelnummer] Mettien ghemoetti enen man, Van clederen naect, ende het was cout. Doe seidi: ‘Vrient! nem ende hout,’ Ende gaf hem sine clederen doe. Eer hi quam ter kerken toe, 55[regelnummer] Quam hem te gemoete een scone man, Die witte clederen hadde an, Die hem een ghuerdel met gelde gaf. Alse hi hem danken sal daer af, Want hem die gene dat beval: 60[regelnummer] ‘Ghef daer du wilt, eist som, eist alGa naar voetnoot1),’ So siet hi omme; maer hi en mochte Niet gesien, die hem dat brochte. Doe peinsedi dat van Gode ware Dese dinc al openbare. 65[regelnummer] Te Alexandrien, alsict vant, Dat staet in Egypten lant, Wart hi patriaerc ghewijt Ende bisscop ghebenedijt. Hi gaf al dat hi ghewan, 70[regelnummer] Ende men gaf den heilegen man Goets genouch, want elken dochte, Dat ment niet bet besteden mochte.
Van sinen dinghen. LXI. Een rike man so woende daer,Ga naar margenoot+ Dien de dieve gingen so naer, Dat si hem tsine up namen so rene Al toten bloten stro alleene.Ga naar margenoot+ 5[regelnummer] Doe quam hi ten milden sente Jan, Ende seidem sijn verlies vortan, Ende bat hem, dat hi sijns soude ontfaermen. Den patriaerc ontfaermde sijn caermen. Sinen drussate hiet hi tier stont, 10[regelnummer] Dat hi hem gave XV pont Gouts, maer die houdere was daer af Maer V pont gouts hi hem gaf. Daer na niet lanc quam ene vrouweGa naar voetnoot2), Ene weduwe ghetrouwe, 15[regelnummer] Die hem bescreef van goude te waren Te sinen behouf V centenaren. Alse hi tghene hadde ontfaen, Riep hi sinen uutgevere saen: ‘Hoe menech pont gaefdi den man, 20[regelnummer] Die mi nu bidden began?’ ‘Here!’ sprac hi, ‘XV pont, Also alse hiet u heilege mont.’ Doch hevet hi binnen verheest Sijn lieghen biden heilegen geest, 25[regelnummer] Ende proevede bi hem, diet ontfinc, Dat het was gelogene dinc. Doe brachti die borse vortGa naar voetnoot3), Daer ghi af hebt gehort,
[pagina 59]
Daer in V centenaren van goude, 30[regelnummer] Die soe gaf te haren behoude, Ende seide: ‘God eescht u te waren Dandere X centenaren; Want haddi XV pont gegheven, Ons waren centenaren bleven 35[regelnummer] XV vanden haren, diet brochte.’ Die vrouwe lijede, dat haer gedochte, Dat soere XV hadde ghenomen, Alsoe te hem soude comen, Entie in brieve gheset; 40[regelnummer] Maer alse soet mercte bet, Sach soe die X afghedaen. Doe dochte soe in haer selven saen: ‘Ic wane, die wille Gods dus blive, Dat icker maer ne geve vive.’ 45[regelnummer] Sine uutgevers die baden, Dat hi hem dies dade genaden, Want nemmermeer nadien Ne sout hem meer vort gescien. Dese en was nie gevens moede, 50[regelnummer] Ende selve hilt hi daermoede. Ga naar margenoot+ Een portre quam eens te hem gegaen, Ende sagene met enen clede staen, Alte sticken ende ne bore goet, So dat hem tgeent toren doet, 55[regelnummer] Want hi was een rike man, Ende sendde hem een goet cleet an, Ende bat, dat hi dat dragen woude, Ende sijns daer bi gedinken soude. Node so ontfinc hi dat, 60[regelnummer] Maer dats hem die man verbat. Ende alse hi geent cleet hadde an, Nachts clagedi ende stan, Alst seiden sine camerlinghe. Ga naar margenoot+ ‘Wie sal seggen dese dinghe? 65[regelnummer] Die omoedeghe Jan hevet bedect Een cleet, datmen diere mect, Entie broeders van Jhesum Kerste Hebben couts ende cledere berste. Ay! hoe vele aermer sijn, 70[regelnummer] Die wel gherne dat sopekijn Mijns waermoes souden genieten, Datmen ter cokenen uut moet ghieten! Menech soude drinken gherne Den wijn, diemen al te scerne 75[regelnummer] Stort inden kelre mijn. Wat waenstu, Jan! hoe vele sijn, Die van aermoeden verderven, Ende du ontbeids der hogher erven, Ende verswelghes te dinen dissche 80[regelnummer] Den wijn entie grote vissche, Ende rusts in dine camere mede. Noch hiertoe te dire onsalichede Hevestu ane dit diere cleet. Te waren! di wert ongereet 85[regelnummer] In Gods weelde te comene vort; Maer du souts horen des riken wort, Die Lazaruse ontseide de crumen - Dies moesti indie helle turnen -; Hem was geseit: ‘Ghedinke dies, 90[regelnummer] Dattu hads der werelt kies, Ende Lazarus al ongeval.’ Ghebenedijt si God van al! Die aerme Jan die en meet Niet maergijn nacht dus tsine verdect; 95[regelnummer] Bet so decken hare lede Si hondert ende XL daer mede.’
Van hem noch meer. LXII. Teerst dat was verdaghet,Ga naar margenoot+ Hiet hi datment ter maerct draget. Die rike man cochte, diet gaf, Ende teldere dat ghelt oec af, 5[regelnummer] Ende droucht den bisscop up genade, Ende hiet echt dat hijt andade. Hi ontfinct ende vercocht. Echt hevet hem die man brocht, Entie patriaerc ontfinc 10[regelnummer] Dat cleet ende danctem der dinc. ‘Wi sullen sien,’ sprac hi nu, ‘Wie eerst sal moeden, so ic so du,’ ‘(Want ghene man was sere rike). Dus clene te samen ende soetelike 15[regelnummer] Mayede hi den man sijn goet af, Dat hi vort den aermen gaf. Gherne plach dese heileghe man Sijn couten te leggene daer an, Te vertelne heileger lieden leven.
[pagina 60]
20[regelnummer] Eens hevet hi sinen zin verheven Van Syndonius SephenioeneGa naar voetnoot1), Eenen abt van hoghen doene, Die eenen gaf sijn overste cleet, Ende niet verre danen en leet 25[regelnummer] Hine sach noch enen zware beven, Dien hevet hi sinen roc gegeven. Ga naar margenoot+ Naect sat hi cume in sine brouc, Ende las enen ewangelie bouc, So dat daer een voren leet: 30[regelnummer] ‘Abt! wie hevet di ontcleet?’ Dese antworde gaf hi mettien, Ende liet hem dewangelie sien. Daer na hi oec den bouc vercochte, Ende tghelt hij den aermen brochte. 35[regelnummer] Sijn jongre seide: ‘Abt, vader mijn! Waer es die ewangelie dijn?’ ‘Sone! dat wort dat mi riet: Vercoep tine,’ ende vort hiet: ‘Ghef den aermen,’ was dat brochte 40[regelnummer] Mi daertoe, dat ict vercochte, Omme dat ic mi getroesten mach Upten swaren doemesdach.’ Eene weduwe eens an hem quam, Daer soene comende vernam, 45[regelnummer] Want soe hadde hongerege kinder. Sydonius hadde meer no minder, Maer hem selven hi hare brochte, Dat soene den Grieken vercochte. Die bekeerdi ten kerstijnhede 50[regelnummer] Alle met sire doget tier stede. Alse Jan van Sephinione las, Alte barenteert dat hi was, Ende sprac: ‘Tote desen dage heden Waendic doen iet dogedachticheden; 55[regelnummer] In wiste nie eer dat wesen mochte, Dattem een dor miltheit vercochte.’ Hi hiet datmen naer die dodeGa naar margenoot+ Messe ende bedinghe dade te Gode, Ende aelmoesne dade mede: 60[regelnummer] Want hi wiste teere stede Enen mensche sonder waen, Die in Persen was gevaen. Die daer ontliep uter scharen, Quam thuus met ere maren, 65[regelnummer] Dat hi doot ware daer bleven. Sine maghe ende sine neven Daden over hem ghebede, Aelmoesne ende messanc mede, Up Kerstdach ende up Pascedach, 70[regelnummer] Ende up Tsinxene, hoet gelach. Over IIII jaer hi ontran, Ende quam te Cypre die selve man, Ende seide tote sinen maghen: Dat emmer in ghenen daghen 75[regelnummer] Quam een, als de zonne claer, In sijn gevanenesse daer, ‘Ende ontbant mi, daer ic lach, Ende leedde mi, daer mi niemene sach, Harentare, ende daer na saen, 80[regelnummer] Des naests dages, wasic ontgaen.’ Doe warens die mage beraden Om aelmoesne, die si vor hem daden, Dat te staden stont den man. Aldus sprac sente Jan: 85[regelnummer] ‘Dus staet aelmoesne in staden Die zielen, die noot hebben genaden.’
Noch vanden selven. LXIII.Ga naar margenoot+ Een man gaf hem gouds VI pont,Ga naar margenoot+ Ende bat hem ter selver stont,Ga naar voetnoot2)
[pagina 61]
Dat hi vor sijn kint bade, Ende voer sijn kint dies gelike dade, 5[regelnummer] Dat in Affrike gheseilt ware. Jan bat die aelmoessenare, Ende tscip ende al dat goet Voer henen inder zee vloet, Ende alt volc bleef te live. 10[regelnummer] Dat kint staerf; doe riep [die] keytive: ‘Wat, manGa naar voetnoot1)! wat es mi ghesciet?’ Snachts in sinen droem hi siet Enen man in sente Jans abijt, Die hem vraget, wat hi hem wijt? 45[regelnummer] ‘Dijn kint es in hemelrike, Ende alle die lieden ghemeenlike Waren alle verdronken mede, En hadde gedaen mijns selfs bede; Want tfonnesse was gegheven 20[regelnummer] Over tgoet ende up haer leven, Ende God gaf mi haer lijf; Ende dijn sone ware een keytijf, Haddi ter werelt gheleeft. Nu eist beter dat hi hemelrike heeft.’ 25[regelnummer] Dese ende andere menege weldaet Van desen Janne bescreven staet, Dat wi niet en mogen vertrecken, Wi moeten up onse materie mecken. Ga naar margenoot+ Die keyser, daer ic af sprac, FocasGa naar voetnoot2), 30[regelnummer] Die met overdaden was Comen andie keyser crone, Handelde sine dinc onscone; Want hi wart quaet ende fel Up sijn ghesinde also wel, 35[regelnummer] Alse hi up die vremde was. Sere so vernoyede das Den Romeinen enten Grieken mede Van siere overdadichede, Also dat die senature 40[regelnummer] Woch senden in diere ure Tote Eracliuse in Affrike, Die daer hilt ten Roemscen rike Dlant bedwongen ende was mede Patricius van Rome der stede: 45[regelnummer] Waert dat hi over wilde comen, Die crone werde saen afgenomen Foken, diese tonrechte besat, Ende vanden heren ware gehat. Eraclius hevet dit verstaen, 50[regelnummer] Dattem trike es onderdaen, Ende versaemde scepe vele Te comene teenen nijtspele, Jegen Foken, sinen viant. Alse hi over quam ant lant, 55[regelnummer] Verwan hine met wighe saen, Ende hietene te hant verslaen, Ende wart na sine doot Keyser ende here groot. Foeke hadde, alse wijt lesen, 60[regelnummer] VIII jaer keyser ghewesen.Ga naar margenoot+ Dese Eraclius, alsict verstoet, Was scone, hovesch ende goet. Sine aventuren sullen staen Inden bouc hierna, sonder waen, 65[regelnummer] Daer doet menre af ondersouc, Maer hier endt die sevende bouc.	margenoot+ Fol. 171. b. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. I. margenoot+ Vinc. O. van vs. 13-56. margenoot+ Fol. 171. c. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 1. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 1. voetnoot1) Vinc. Tunc Mauricius purpura indutus et dyademate coronatus ad circum processit. margenoot+ Fol. 171. d. voetnoot2) Vinc. Licinius. voetnoot1) Vinc. Non poteras, o homo dei! cum vestro Simeone hanc urbem salvare, ne subverteretur? margenoot+ Fol. 171. e. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 2. † voetnoot2) Vinc. Anno quoque Mauricii III. Guntrannus Francorum rex in venando fessus, dum in gremio armigeri sui dormiret, juxta rivum aque, vidit armiger ex eius ore parvum animal exire. Cui volenti transire rivum nec valenti, armiger gladio trans rivum posito viam ei eundi et redeundi paravit. Quo iterum in os eius intrante, rex experrectus est, et stupefactus dixit se per somnium per pontem ferreum transisse, et sub quodam monte multos thesauros vidisse; ubi cum rex perrexisset secundum fidem somnii, multos thesauros invenit eosque acceptos sancte ecclesie usibus delegavit. margenoot+ Fol. 171. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 2. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 131. voetnoot1) Vinc. Erat autem Fredigundis regina pulcra et ingeniosa nimis, atque adultera. voetnoot2) Vinc. Vir efficax atque strenuus. - Verg. zot, nar, dwaas, vrek enz., alle adj. als subst. staande. voetnoot3) Vinc. Illa faciem suam erat abluens aqua in ipsa camera, et rex retro veniens eam in nates suas fuste percussit. voetnoot4) Wellicht vlo of tooch te lezen? margenoot+ Fol. 172. a. voetnoot5) Vinc. Ignoro enim quid agere debeamus, quia comprimunt me undique angustie. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 2. margenoot+ Vinc. B. XXII. c. 130 f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 2. f. en c. 3. i. voetnoot1) Vinc. c. 2. Itaque Fredegundis viro suo Hilperico ingeniose perempto, ipsa cum Lothario rege parvulo suo, et Landrico, quem majorem domus palacii elegerunt, in regno resedit; Franci quoque praedictum Lotharium regem super se in regno statuunt. C. 3. Audiens vero Hildebertus, rex Austrasiorum, filius Sigiberti omnia hec, hostem collegit. Nam defuncto Guntranno, patruele suo, regnum Burgundie ipse acceperat. margenoot+ Fol. 172. b. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 8. m. voetnoot2) Vinc. in modum valide trabis. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 9. margenoot+ Fol. 172. c. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 9. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 23. voetnoot1) Vinc. Cum autem sedisset beatus Gregorius annis XIII., anno Domini DC. VI. migravit ad Dominum. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 8. voetnoot2) Lees: dien sijn. Vinc. Anno sequenti Hormisdam, regem Persarum a Persis excecatum, filius eius Cosdroe occidit et ad Mauricium imperatorem confugit, eiusque virtute Persas debellans, regnum Persarum accepit et annis XXXVIII regnavit. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 10. margenoot+ Fol. 172. d. voetnoot1) Vinc. Deinde sub religionis habitu exhibebat se pseudoprophetam, deinde magum. voetnoot2) Vinc. Gauthericus. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 10. voetnoot3) Vinc. Anno sequenti Richaredus, rex Wisigothorum, sinodo LXII. episcoporum apud Tholetum congregata, ibique Arriana heresi abdicata et anathemizata, se cum tota Wisigothorum gente confirmat in fide Catholica. margenoot+ Fol. 172. e. voetnoot4) Vinc. Agilulfus. voetnoot1) Vinc. In montem Cassinum. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 10. † voetnoot2) Vinc. Anno sequenti Guntrannus rex sanctitate clarus dormit in Cristo. Regnum eius cessit fratrueli suo Hildeberto. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 3. margenoot+ Fol. 172. f. voetnoot3) Vinc. Cum Gundebaldo et Wintrione. margenoot+ Fol. 173. a. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 3. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 4. margenoot+ Fol. 173. b. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 5. † margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 11. f. margenoot+ Fol. 173. c. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 11. voetnoot1) Vinc. Mellitus. margenoot+ Vinc. O. van vs. 15-24. Vergelijkevenwel Vinc. B. XVII. c. 6. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 11. voetnoot1) Vinc. Quibus Deus tantam faciendorum miraculorum gratiam contulit, ut verbum Dei, quod ore praedicabant, signorum efficacia confirmarent. margenoot+ Vinc. O. van vs. 35-41. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 11. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 12. margenoot+ Fol. 173. d. Vinc. O. van vs. 51-74 voetnoot2) Vinc. Anno sequenti Edelbertus rex Anglorum, qui Cantuarii vocantur, praedicante Augustino cum gente sua baptizatur. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 12. voetnoot3) Vinc. Sub regibus Echelfrido et Elle. voetnoot4) Lees sijn? voetnoot5) Vinc. Annis XCIX. fuere Nordanimbri duces communi habitu contenti sub imperio Cantuaritarum. voetnoot1) HS. Otta. Vinc. Occha. voetnoot2) Lees: LX. Vinc. Post mortem Hengestii LX. margenoot+ Fol. 173. e. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 11. f. margenoot+ Vinc. O. van vs. 59-88. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 17. voetnoot3) Vinc. Augustinus ab Etherio, Arelatensi Episcopo, consecratur Anglorum Episcopus. margenoot+ Fol. 173. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 17. † voetnoot1) Vinc. Anno sequenti Augustinus Episcopus Anglorum, habita sinodo cum Britonum et Scotorum episcopis, quia sacerdotes et monachos invenit adversarios equitatis, quos noluit habere socios praedicacionis, terruit eos vaticinio future super eos calamitatis. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 17. f. margenoot+ Fol. 174. a. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 17. f. margenoot+ Vinc. O. van vs. 7-18. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 18. margenoot+ Fol. 174. b. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 104. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 19. margenoot+ Fol. 174. c. voetnoot1) Vinc. Mox ut papa factus est supersticiosum universalis vocabuli nomen refutavit primusque se servum servorum Dei in epistolis suis nominavit. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 20. margenoot+ Fol. 174. d. voetnoot1) Vinc. Quod cum fuisset oratum, ipse una cum populo et eadem muliere exurrexit, et ad altare cunctis cernentibus et sese ad cernendum celeste spectaculum comprimentibus, corporalem pallam revelavit. voetnoot2) Vinc. Disce, inquam, veritati vel modo jam credere contestanti: Panis, quem ego do, caro mea est et sanguis meus vere potus est. Sed praescius conditor noster infirmitatis nostre, ea potestate qua cuncta fecit ex nichilo, et corpus sibi ex carne semper virginis, operante spiritu sancto, fabricavit; panem et vinum aqua mixtum, manente propria specie, in carnem et sanguinem suum, ad catholicam precem ob reparacionem nostram, spiritus sui sanctificatione convertit. - Men zal dan moeten lezen (vs. 56 vlg.): Heefti gekeert in deilege kerke In broot, in watre enz. margenoot+ Fol. 174. e. margenoot+ Vinc. O. van vs. 73-98. margenoot+ Vinc B. XXIII. c. 22. † voetnoot1) Vinc. Beatus igitur Gregorius cum quodam tempore ante palacia Trajani transiret, recordatus clementie ejus, ut plenius videlicet superius enarratum est, amarissime cepit flere. - Vergelijk Vinc. B. XI. c.46. margenoot+ Fol. 174. f. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 24. f. voetnoot2) Vinc. Eoque magis mirum est tot eum et tanta condere volumina potuisse, quem omni fere juventutis sue tempore creber viscerum dolor cruciabat; horis atque momentis omnibus fracta stomachi virlute lacessebat; lentis quidem sed tarnen continuis febribus anelabat. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 23. margenoot+ Fol. 175. a. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 24. † voetnoot1) Vinc..... conpulsus est, ut librum beati Job multis involutum misteriis enodaret. Quem quomodo juxta literam intelligendus, qualiter ad Cristi et ecclesie sacramenta referendus, quo sensu unicuique fidelium sit aptandus, per XXXV. librorum seriem mira racione perdocuit..... Primam quoque et ultimam Ezechielis partem, que videbantur obscuriores, per omelias XXII, quantum lucis intus habeant, demonstravit. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 25. margenoot+ Fol. 175. b. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 26. margenoot+ Fol. 175. c. voetnoot1) Vinc. Beatum Augustinum, excellentissimum virum, de quo loqueris, altior a nobis continet locus. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 54 † voetnoot1) Vinc. Denique dum beate recordacionis decessor meus argentum, quod super sacratissimum corpus sancti Petri apostoli erat, longe tamen ab eodem corpore fere quindecim pedibus, mutare voluit, signum ei non parvi terroris apparuit. - Waarschijnlijk dus te lezen: Ende soude tselver, daer het lach, margenoot+ Fol. 175. d. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 55 † margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 56. margenoot+ Fol. 175. e. voetnoot1) Vinc. Autharith. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 59 voetnoot2) Vinc. Darida. voetnoot3) Vinc. Surge, tolle caballum tuum. margenoot+ Fol. 175. f. voetnoot4) Vinc..... ac si alveus aquam minime haberet. Sicque factum est, ut dum servo Dei unus suus caballus redditur, omnes a singulis reciperentur. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 60. margenoot+ Fol. 176. a. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 61. margenoot+ Fol. 176. b. voetnoot1) Lees: lijs. Vinc. Qui sacrum ordinem non habes, atque a Romano pontifice, sub quo degis, predicacionis licenciam non accepisti, predicare quomodo praesumis? Qua eius inquisicione compulsus vir sanctus indicavit predicacionis licentiam qualiter accepit, dicens: cet. voetnoot2) Lees: di mine. Vinc. Ecce posui verba mea in ore tuo. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 62. voetnoot3) Vinc. Eadem vero hora casu contigerat, ut vir sanctus, stans in ligneis gradibus, refieiendis lampadibus deserviret. margenoot+ Fol. 176. c. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 63. margenoot+ Fol. 176. d. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 66. voetnoot1) Vinc. Alio quoque tempore idem Dei famulus ex obsesso quodam immundum spiritum exenssit. voetnoot2) Vinc. Multa, Petre! videntur bona, sed non sunt, quia bono animo non fiunt. margenoot+ Fol. 176. e. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 67. m. margenoot+ Fol. 176. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 68. voetnoot1) Vinc. Rursus dum fratres parietem paulo altius edificarent, vir Dei oracionis studio intra cellule sue claustra morabatur. margenoot+ Fol. 177. d. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 69. voetnoot1) Vinc. Romam ingressurus es, mare transiturus. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 69. f. margenoot+ Fol. 177. b. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 71. m. voetnoot2) Vinc. Galla. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 72. m. † margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 73. margenoot+ Fol. 177. c. voetnoot1) Vinc. Nam cepit speciem eius oculis mentis illius imprimere, ut illectus nefanda cogitaret. voetnoot2) Vinc. Qui ipsum loci illius sacrilegium pertimescens, mescens, quamvis fidem crucis minime haberet, signo tarnen crucis se munire curavit. voetnoot3) Vinc. Unus in medium prosilivit, qui etc. voetnoot1) Vinc. Ab eodem spiritu, qui cunctis illis obsequentibus praeerat, jussum est, ut requirerent, quisnam esset ille, qui jacere in templo eodem praesumpsisset. margenoot+ Fol. 177. d. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 74. margenoot+ Fol. 177. e. voetnoot1) Vinc. Atque eidem notario subiunxit dicens: Vade, hoe scribe et in aquam eiusdem fluminis proiice. Quo facto etc. - Misschien dus: Werp dit int water der riviere. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 75. margenoot+ Fol. 177. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 76. margenoot+ Fol. 178. a. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 76. m. voetnoot1) Vinc, unam ... surripuit atque in itinere abscondit, unam vero ad Dei hominem detulit. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 77. † margenoot+ Fol. 178. b. voetnoot1) Vinc. Quod factum vir Dei Florencius vehementer expavit, seque fratribus maledixisse pertimuit. voetnoot2) HS. Dievringe. Vinc. Nuper quoque in parte Campanie vir valde venerabilis Martinus nomine. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 78. voetnoot3) Vinc. Cujus hoe miraculum primum fint, quod mox, ut se in praedicti montis foramine contulit, ex petra eadem, que in semetipsa concava angustum specum fecerat, aque stilla prorupit, que Martino Dei famulo in usu quotidiano sufficeret, et nee plus adesset nec necessitati deesset. margenoot+ Fol. 178. c. voetnoot4) Lees: bijt. Vinc. Si licentiam accepisti ut ferias, ego non prohibeo. voetnoot5) Vinc. per triennium. Lees: drie jare, als in vs. 35. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 83. margenoot+ Fol. 178. d. voetnoot1) Vinc. De Viro Dei Sanctolo et eius transitu. Die quodam a Longobardis captus quidam dyaconus tenebatur ligatus, eumque ipsi qui tenuerant, interficere cogitabant. Advesperascente autem die, vir dei Sanctolus ab eisdem Longobardis petiit, ut relaxari eique vita concedi debuisset. Quod posse se facere omnino negaverunt. Cumque mortem illius deliberasse eos cerneret, petiit ut sibi ad custodiam tradi debuisset. voetnoot2) NB. Vinc. electus interfector! voetnoot1) Vinc. Si michi vultis aliquid concedere, omnes captivos, qaos habetis, michi tribuite, ut habeam unde pro vobis debeam orare. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 84. margenoot+ Fol. 178. e. voetnoot2) Lees: vleesceliken. Vinc. Carnales quique, quia invisibilia scire non valent per experimentum, dubitant utrumne sit quod corporalibus oculis non vident. Que nimirum dubietas primo parenti nostro esse non potuit, quia exclusus a paradisi gaudiis, hoe quod amiserat quum viderat recolebat. Hi autem sentire vel recolere audita non possunt, qui eorum nullum, sicut ille, saltem de praeterito experimentum tenent. Ac si enim praegnans mulier... cet. voetnoot3) ille vero, qui est in carcere natus et nutritus, nichil aliud quam tenebras carceris sciat, et hoe quidem esse audiat, sed quia ea per experimentum non novit, veraciter esse diffidat. voetnoot1) Vinc. Nam quia post mortem carnis vivat anima, patet racio, sed fidei admixta. Numquid nam sancti Apostoli et Martires Christi praesentem vitam despicerent, in morte carnis animas ponerent, nisi certiorem animarum vitam subsequi scirent. Et ecce, hi, qui animas in morte posuerunt, atque animarum vitam post mortem carnis esse crediderunt, quotidianis miraculis coruscant. Ad extincta namque eorum corpora viventes egri veniunt et sanantur. Si igitur vitam anime, manentis in corpore, deprehendis ex motu membrorum, cur non perpendis vitam anime post corpus, et iam per ossa mortua in virtute miraculorum? margenoot+ Fol. 178. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 85. voetnoot2) Vinc. Quintodecimo igitur die ad monasterium suum, peracta praedicacione, reversus est. margenoot+ Fol. 179. a. voetnoot1) Vinc. Anno quadragesimo ordinacionis sue in ardescente graviter febre correptus, ad extrema deductus est. voetnoot2) Vinc. Quod ille sentiens, cui tenuissimus inerat flatus, quanto valuit erupit dicens: ‘Recede a me, mulier! adhuc igniculus vivit, paleam tolle!’ margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 86. margenoot+ Fol. 179. b. voetnoot3) Lees: ter cure. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 87. margenoot+ Fol. 179. c. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 88. margenoot+ Fol. 179. d. margenoot+ Fol. 179. e. voetnoot1) Vinc. sed die tercio, quo occulto Dei judicio nescitur, manus ac brachia lacertosque suis dentibus laniavit, atque ita de corpore exivit. - Men leze dus: - Waerbi het was, dat en bekende Niemen dan God allene - margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 89. margenoot+ Fol. 179. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 90. voetnoot1) Vinc. olle. voetnoot2) Tusschen vers 10 en 11 ontbreken een paar regels. Vinc. Quod omnipotens Deus ad correpcionem viventium in hoc mundo voluit ostendere, ut mentes infidelium, que inferni tormenta esse non credunt, tormentorum loca videant, que audita credere recusant. margenoot+ Fol. 180. a. voetnoot3) Hs. tweemaal geschreven met dit verschil: Die ordineert dat sulc van Gode. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 91. voetnoot4) Lees: wit alse snee. Vinc. (prata) in quibus albatorum hominum conventicula esse videbantur. margenoot+ Fol. 180. b. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 92. margenoot+ Fol. 180. c. voetnoot1) Ridiculum valde est, si credimus, quod in illa vita adhuc metallis talibus egeamus. voetnoot1) Vinc. Nam quam premium lucis eterne elemosinarum largitate praemerebitur, nimirum constat, quia auro edificat mansionem suam. voetnoot2) Vinc. hi quibus hic pietas facta est, ipsi illic operatores esse videbantur. margenoot+ Fol. 180. d. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 93. voetnoot3) Vinc. Inquietus valde, Theodorus nomine, puer fuit, qui in meum monasterium fratrem suum, necessitate magis quam voluntate secutus est. voetnoot4) Vinc. Cuncti autem fratres tanto pro eo ceperunt enixius orare, quanto eum iam videbant sub celeritate discedere. margenoot+ Fol. 180. e. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 94. voetnoot1) Vinc. Hic itaque cum temporibus Symachi esset defunctus, eius dalmaticam feretro suppositam demoniacus tetigit, statimque salvatus est. margenoot+ Fol. 180. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 95. voetnoot1) Vinc. Cumque ille non habere se sumptus ad migrandum diceret, responsum protinus audivit, dicens: - margenoot+ Fol. 181. a. voetnoot2) Vinc. Merulus. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 96. margenoot+ Fol. 181. b. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 97. margenoot+ Fol. 181. c. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 98. voetnoot1) Hier ontbreken een paar regels. - Vinc. Viro illi, qui michi solet tam devotissime ad lavandum obsequi, ingratus apparere non debeo; sed aliquid me necesse est ei pro munere dare. margenoot+ Fol. 181. d. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 99. † margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 100. margenoot+ Fol. 181. e. voetnoot1) Vinc. Nauta vero...... post navem carabum regebat, rupto fune cum eodem carabo inter undarum cumulos repente disparuit. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 101. i. voetnoot1) Vinc. Sed sciendum est quod illis sacra victima mortuis prosit, qui hic vivendo obtinuerunt, ut eos etiam post mortem bona adiuvent, que hic pro ipsis ab aliis fiunt. Inter hec autem pensandum est quod tutior via sit, ut bonum, quod quisque post mortem suam sperat agi per alios, agat, dum vivit ipse per se. Beatius est quippe liberum exire, quam post vincula libertatem querere. margenoot+ Fol. 181. f. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 103. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 104. † voetnoot2) Vinc. Eo tempore mortua est Fredegundis regina plena dierum et in basilica sancti Vincentii martiris est sepulta. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 3 f. margenoot+ Fol. 182. a. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 104. m. voetnoot1) Vs. 1-13. Vinc. Brunichildis vero sepius pejora consilia Theoderico nepoti suo sumministrabat, dicens: margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 105 † margenoot+ Fol. 182. b. voetnoot2) Vinc. ad Culpiacum castellum. voetnoot3) Vinc. Theodericus autem totam terram Ribuaricensem succendit atque vastavit. voetnoot1) Vinc. Cumque in archa thesaurorum ornamenta requirerent, unus, evaginato gladio a retro eum in cervice percussit et amputavit caput eius, sustuleruntque illud per murum civitatis Colonie. Theodoricus vero hoc videns ipsam civitatem conprehendit cum thesauris multis. margenoot+ Fol. 182. c. voetnoot2) Vinc. Nescio quis de his periuratis Ribuariis me percussit. Cumque revolvissent vestimenta eius, nichil aliud repererunt nisi signum parvulum purpureum. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 105. voetnoot3) Vinc. Num tu dixisti michi quod non esset frater meus? Cur inimica Dei, inventrix malorum et auctor mortis? Cur induxisti super me hoc peccatum, ut fratrem et parentes interficerem? margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 8. i. margenoot+ Fol. 182. d. voetnoot1) Vinc. Porro Theodericus, penes Metense oppidum divinitus percussus, inter flagrantis ignis incendia mortuus est. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 105. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 2. † voetnoot2) Vinc. Post quem Brunichildis filium eius Sigibertum in regno suffecit. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 105. † voetnoot3) Vinc. His regibus mortuis, Burgundiones et Austrasii cum Francis pace facta, Lotharium filium Hilperici regem in totis tribus regnis in monarchiam super se stabilierunt. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 8. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 106. margenoot+ Fol. 182. e. voetnoot1) Vinc. Deinde equorum pedibus indomitorum alligata, dissipatis membris obiit; ad postremum igni combusta sepulcro caruit. margenoot+ Vinc. O. van vs. 65-69. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 106. margenoot+ Vinc. O. van vs. 77-106. margenoot+ 182. f. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Verg. Brab. Yeesten, B. I. c. 2. voetnoot2) Verg. Brab. Y. B. I. c. 3. voetnoot3) Verg. Brab. Y. B. I. c. 5. vs. 413 vlg. margenoot+ Fol. 183. a. voetnoot4) Verg. Brab. Y.B. I. c. 6. vs. 473. vlg. en vs. 575 vlg. voetnoot5) Verg. Brab. Y. B. I. c. 6. vs. 591. vlg. voetnoot6) Verg. Brab. Y. B. I. c. 9. voetnoot7) Verg. Brab. Y. B. I. c. 10. margenoot+ Fol. 183. b. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 183. c. margenoot+ Fol. 183. d. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 104. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 107. margenoot+ Fol. 183. e. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 107. † en c. 23. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Vinc. Post quem Bonefacius Romane ecclesie LXIII. praesidet. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 107. † margenoot+ Fol. 183. f. voetnoot1) Vinc. Bonefacius Romane ecclesie LXV. praesidet. voetnoot2) Vinc. Hic Pantheon Rome a Foca imperatore impetratum, vertit in ecclesiam Sancte Marie et omnium martirum, et in kalendis Novembris ibi instituit solemnitatem omnium martirum, que postera, crescente religione Christiana, decreta est fieri in honore omnium Sanctorum. margenoot+ Vinc O. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 107. f. voetnoot3) Vinc. ob eximiam in Cristum liberalitatem. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 108. margenoot+ Fol. 184. a. voetnoot4) Lees: besitstu. Vinc. Si me amicam possideris, ego te ducam in conspectu imperatoris. Nemo enim habet potestatem apud eum, sicut ego, que feci eum hominem fieri in terris et homines salvare. voetnoot1) Vinc. Accipe hec frater! et dispensa ut vis. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 108. margenoot+ Fol. 184. b. voetnoot2) Vinc. Mulier vidua dedit ei in scriptis noticiam exenii V centenariorum auri. voetnoot3) Vinc. Proferens ille pictacium, quod ei traditum fuerat, ait eis: A vobis exquiret Deus et alia X centenaria, quia si dedissetis XV libras, ut dixit humilitas mea, que attulit V centenaria, XV daret. Et ut certos vos faciam, mittam et adducam eam. Cumque per nuncios accersisset feminam, illa statim surgens cum quantitate auri venit et vestigia sancti apprehendit. Qui cum suscepisset oblaciones et orasset super ea, dixit ad eam: Obsecro te, nonne hoe tantum voluisti offerre Deo, an aliud aliquid? At illa cum sensisset, Deiferum illum cognovisse, quod fecerat, tremore concussa dicit: Per Sanctorum memoriam, ego ancilla tua manu propria scripseram centenaria XV in pictacio, ut darem tibi, domino meo, et inveni X deleta a se ipso. Tunc stupefacta intra me dixi: Utique voluntas Dei non est ut dem nisi V. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 109. margenoot+ Fol. 184. c. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 109. voetnoot1) Vinc. Sancti Serapionis, qui vocabatur Sindonius. margenoot+ Fol. 184. d. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 110. margenoot+ Fol. 184. e. margenoot+ Vinc. B. XXIII. c. 110. † voetnoot2) Vinc. Huic quidam totum quod habebat aurum, sive VII libras et dimidiam obtulit, rogans eum flexis genibus ut oraret pro salute unici filii eius, et ut Deus navem eius, que in Affricam abierat, cum bono reduceret. Quod cum ille fecisset, mortuus est puer, et navis illa, in qua frater illius hominis erat, naufragium pertulit, totumque, quo plena erat, periit, preter animas et scapham vacuam. Cumque vir ille ultra modum tristis esset, vidit per noctem in somnis quendam, quasi in habitu sancti patriarche, dicentem sibi: Ut quid turbaris, frater! Nonne rogasti me, ut peterem a Deo, quatenus filium tuum salvaret. Ecce salvus factus est. Crede michi, quia si viveret, pravus et immundus homo fieret. Et de navi tua scito, quia non Deus pro bono, quod fecisti, placatus esset, sententia data erat, ut tota cum animabus in profundum pergeret, et fratrem tuum perdidisses. Sed surge et glorifica Deum, qui donavit tibi eum, et ab hoc seculo vano salvavit filium tuum. voetnoot1) Men leze Jan!, blijkens vs. 13 en 14. margenoot+ Vinc. B. XXIV. c. 1. † voetnoot2) Vinc. Cum igitur Focas in suos crudeliter domesticos deseviret, ipse quoque Heraclii Affrice patricii jussu peremptus est. Qui post eius necem sibi rempublicam vendicavit. margenoot+ Fol. 184. f.

Vorige Volgende

Jacob van Maerlant's Spiegel Historiael.

III partie. VII boek.

Ga naar margenoot+ Vanden sevenden bouc. Hoe Mauricius ende Fokas keyser worden. I.

Ga naar margenoot+ Wat in Mauricius tiden gevel. II.

Ga naar margenoot+ Van sent Gontramme van Orlieins. III.

Ga naar margenoot+ Coninc Cylprics doot. IIII.

Ene plaghe van Rome. V.

Ga naar margenoot+ Van Sente Gregoriuse. VI.

Sente Gontrams doot. VII.Ga naar margenoot+

Vanden coninc Hildebrechte. VIII.Ga naar margenoot+

Van Sente Columbane. IX.Ga naar margenoot+

Hoe Ingelant kerstijn wart. X.Ga naar margenoot+

Vanden selven. XI.Ga naar margenoot+

Van dingen die gevielen. XII.Ga naar margenoot+

Keyser Mauricius doot. XIII.Ga naar margenoot+

Van Sente Gregoriuse. XIIII.

Ene miracle van Gods lachame. XV.

Ene miracle van Sente Gregoriuse. XVI.

Sente Gregorius doot. XVII.

Ene miracle van sinen boeken. XVIII.

Van sente Laureinse. XIX.

Van sente Pieters slotele een miracle. XX.

Van enen heilegen Libertijn. XXI.

Van enen moenc die colen wachte. XXII.

Van enen heileghen Equius. XXIII.

Van eenen heileghen Constantijn. XXIIII.

Van enen bisscop, hiet Bonefaes. XXV.

Vanden bisscop Fortunaet. XXVI.

Van den pape Severe. XXVII.

Van enen, hiet Benedictus. XXVIII.

Van sinen miraclen. XXIX.

Vanden bisscop Andries van Fonden. XXX.

Van bisscop Datius van Meilane. XXXI.

Vanden heileghen Ysaac. XXXII.

Vanden selven noch. XXXIII.

Van enen heilegen Florense. XXXIIII.

Van Martine den hermite. XXXV.

Vanden selven Martine. XXXVI.

Bi wat redene sondaers miraclen bespotten. XXXVII.

Van enen man, die Spes hiet. XXXVIII.

Vanden aermen Servulus. XXXIX.

Vanden kinde van V jaren, dat verloren bleef. XL.

Vanden moenc Gerontius. XLI.

Van miraclen van doden. XLII.

Van enen die ter hellen was ende wederquam. XLIII.

Vanden selven mee. XLIIII.

Van enen moenc die verbeden was. XLV.

Vanden vagheviere. XLVI.

Hoe God die sine troost inder noot. XLVII.

Hoe dat tkerchof niet en helpt den quaden. XLVIII.

Ene miracle vanden selven. XLIX.

Dat messe ende aelmoesnen den ghoeden helpt. L.

Dat si den levende staen in staden. LI.

Vanden orloghe van Vrancrike. LII.

Van Brunilden quaetheden. LIII.

Van haerre mort. LIIII.

Brunilden ende. LV.

Wanen die Brabantsce princen quamen. LVI.

Van al haren gheslachte. LVII.

Wat in Focas tiden ghevel. LVIII.

Sabiaens doot ende ander dinc. LIX.

Van sente Janne den aelmoesenier. LX.

Van sinen dinghen. LXI.

Van hem noch meer. LXII.

Noch vanden selven. LXIII.Ga naar margenoot+

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

landen

Ga naar margenoot+ Vanden sevenden bouc.
Hoe Mauricius ende Fokas keyser worden. I.