Spieghel historiael. Deel 1. Partie I

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


I partie. V boek. Hier beghint die vijfte bouc. Hoe Alexanders rike ghescuert wart na sine doot. I. Ga naar margenoot+ Nae Alexandere wert sijn rikeGa naar voetnoot1) Gescurt harde jammerlike. Phillip, sijn broeder, die oec hiet Arrideus, behilts oec niet 5[regelnummer] Dan dat lant van Macedone; Lysmacus behilt die crone Van Tharsien ende oec van Lyden; Perdicas behilt indien tiden Int lant van Azia een deel: 10[regelnummer] Niemene hadt al gheheel. Tholomeus, die Socher hiet, Behilt Egypten ende dat diet; Hi hilt oec te siere paertien Daer na dat lantscap van Surien. 15[regelnummer] Dit bleef die machtichste van allen, Ende up desen sullen wi vallen. Dat Walsch maect grote sprakeGa naar margenoot+ Van sconinx Alexanders wrake; Maer dat es eene geveinsde saghe, 20[regelnummer] Mine rouc, wiere omme vraghe. Tholomeus Socher quamGa naar margenoot+ Na Alexandere, ende hi nam Tlant van Egypten onder hem, Ende hi voer vort in Jherusalem, 25[regelnummer] Alse of hi sacrificie woude Gode maken dor sine houde. Dat was up enen Saterdach, Om dat hi wiste, datter an lach An dien dach der Jueden viere, 30[regelnummer] Ende si en vochten in gere maniere, Ende voerdere gevaen met him; Ende oec diere van Garissim Voerde hi in Egypten lant, Ende vercochtse inder coepmanne hant.
[pagina 181]
35[regelnummer] Jadus, die doe bisscop was In Jherusalem, alsict las, Entien Alexander die eere dede, Dat hi vri maecte die stede, Staerf tien tiden, alsict las. 40[regelnummer] Na hem wart bisscop Onias, Sijn sone, alse hi soude doen; Na hem die rechtre SymoenGa naar voetnoot1) Ga naar margenoot+ In Tholomeus tiden waren CC^M porters te waren 45[regelnummer] Ende LXX^M tote Rome ghetelt: Dus groot was doe hare gewelt. Die coningen van Egypten lant Bleven voert alle Tholomeus genant Na desen Tholomeus alleine, 50[regelnummer] Al tote dien dat die Romeine Egypten wonnen, wi lesent dus. Hoert voert van Theofraustus.
Van Theofraustus sproken. II. Ga naar margenoot+ In desen tiden was meester groot, Naer des wijs Aristotiles doot, Theofraustus, die de overhant Na hem behilt in Griekenlant. 5[regelnummer] Dese sprac: ‘Hets goet ende het behoevetGa naar voetnoot2), Alsemen hevet vrient geproevet, Vint mense vray, dat mense minne; Want trouwe vrienscap die es dinne. Men sal minne indien mesprisen, 10[regelnummer] Dat soe blent vonnesse can wisen.’ Theofraustus sprac goede wortGa naar voetnoot3),Ga naar margenoot+ Daer hi an leren mach diese hort, Weder dat hi trect ter baten Huwelijc doen ofte laten. 15[regelnummer] Dit trac Jheronimus met siere pine Uten Griexen in Latine. Onderwilen werdet goet, Dat die wise huwelijc doet. Es hi dan ghesont van live, 20[regelnummer] So come an enen sconen wiveGa naar voetnoot4), Wel gheseet ende wel geboren; Maer ant wenschenGa naar voetnoot5) mach men horen, Dat dit sijn selsiene saken. Maer die der wijsheit wille genaken, 25[regelnummer] Hem mach over een niet bliven Minne van bouken ende van wiven: Teen van beeden moet achterbliven. Alle vele bedaerf den wiven: Scone gesteente, cledere diere, 30[regelnummer] Joncwive ende cameriere, Diere allame, grote juweele; Maer snachts so coemt die quareele: ‘Mine geburnede heeft alde ecre, Alt volc siet up hare sere;
[pagina 182]
35[regelnummer] Soe gaet gecleet bet alden dach Dan ic diet also wel vermach. Waer so ic bem, vroe ende spade, Ic hebbe donwerde entie smade.’ Dan sprect siGa naar voetnoot1) echt: ‘Wat sagestu heden 40[regelnummer] So vele up onser gebuurneden? Wat runestu jegen dat joncwijf? Du waers ter maerct, sech, keytijf! Wat dinghen so brochtstu mi?’ Sine conen gedogen dat iemen si 45[regelnummer] Metten man vrient of vriendinne: Hare scade rekenen si anders minne. Ga naar margenoot+ Neemt men ene aerme sonder goet, So eist cost dat mense voet; Neemt men ene met groten goede, 50[regelnummer] So es te fier hare overmoede; Maer dats al niet, hoe soot gaet el. Es soe gheseet qualike of wel, Dul, mesraect, of oec te fier, Doof, lelijc oft ongier, 55[regelnummer] Dat machmen alre eerst verstaen, Alse dat huwelijc es gedaen. Een ezel, een osse of een paert, Oft ander dinc ne bore waert, Dat proeftmen ende copet dan; 60[regelnummer] Maer een wijf togemen cume den man, Omme dat soe hem niene verlede. Eer si sijn versament beedeGa naar voetnoot2). Beveelstu hare dine saken, Soe mach di lichte scade maken; 65[regelnummer] Sluudstu oec voer hare iet, Si seghet: ‘Hine betrout mi niet.’ So eist al scelden ende belgen, Ende lichte mede si doet di zwelgen Ghevenijnde quade pusoene, 70[regelnummer] Dune maecs saen dinen zoene. Coepstu hare diere merserie, Vreese eist of mense di ontfrije; Eist dattuse haer niet en geves, Soe seget dattuse onwert heves. 75[regelnummer] Wive te wachtene dats verloren; Maer dats die goede uutvercoren, Die mesdaet noch nie en dedeGa naar voetnoot3). Es soe van grotere scoenhede, So mindse menech bidi; 80[regelnummer] Ende eist oec dat soe leelijc si, So siedsoe selve om haer gevouch; Ende hets te houdene zwaer genouch, Daer alde werelt omme vaertGa naar voetnoot4); Ende dat niemen hebben begaert, 85[regelnummer] Dat es eene onwerde have: Wie wiste hem danc datmense hem gave?
[pagina 183]

Vanden selven. III. Ga naar margenoot+ Eist oec datmen huwelijc doet Om te berechtene een goet, Hoe velc bet so es berecht Een goet met eenen getrouwen knecht, 5[regelnummer] Ende vele bet doet hi ende hort Sijns heren gebot ende sine wort, Dan een wijf die hare toget Vrouwe te sine ende voghet. Neemstu wijf om sulke sake, 10[regelnummer] Troost te hebbene in ongemake, Hoe vele getrouweliker dient Een sijn maech of sijn vrient, Dan soe dien dat goet gaet an, Ende penst om enen anderen man. 15[regelnummer] Es soe oec siec, daers geen sceeden Vanden bedde van hem beedenGa naar voetnoot1). Es soe goet ende goedertiere, Dat selsiene es ende harde diere, Alsoe met kinde es beswaert, 20[regelnummer] Ga naar margenoot+ Eist recht dat men met hare mesbaert. Die wijf oec neemt om eenlijchede Te bescuwene daer mede, Sine wijsheit die es cleene: Wijs man die nes nemmer allene, 25[regelnummer] Hi hevet mettem al dat levet; Want hi sinen zin vri hevet, Ende draechtene daer hi gebiet. Ende al en hevet hi bi hem niet, Sijn gepens hevet al bevaen; 30[regelnummer] Ende al sijn hem die liede ontgaen, Hi mach jegen Gode spreken: Der reinre herten mach niet gebreken. Niet min allene es de goede, Dan als alleene es de vroedeGa naar voetnoot2). 35[regelnummer] Sulke sijn die huwelic beginnen, Want si willen kindere winnen, Dat hare name niet bederve, Ende up vremde haer goet niet erve, Ende up dat kindere inder ouden 40[regelnummer] Hem helpen sullen ende houden: Dats grote dompheit, sonder waen. Wat mach ons dat in staden staen, Dat men ons na onser doot Gedinct cleene ofte groot? 45[regelnummer] Wat mach dit helpen dire ouden, Dattu voeden wilt ende houden Den ghonen, die lichteGa naar voetnoot3) vor di stervet? Het si hi levet ende up hem ervet Dijn goet, ende het si een quaet ries, 50[regelnummer] So es al dine pine verlies. Hi leve ende ghedye te manne, Hem sal lichte vernoyen danne, Dat di so spade ancoemt de mort. Dit sijn Theofraustus wort: 55[regelnummer] Al sijn si al kerstijn gelijc niet, Daer es doch ane leringe iet.
Van Tholomeus Socher ende Egypten. IIII. Tholomeus, leest men vorwaer,Ga naar margenoot+ Die was coninc XL jaer. In Tholomeus seste jaer Ghewan Azia daer naer 5[regelnummer] Antygonus, ende wasere here XVIII jaer met grotere eere. Na hem was coninc Dymetrius XVIIIGa naar voetnoot4) jaer, wi lesent dus; Ende daer nam ende sekerlike 10[regelnummer] Van Azia dat conincrike; Want Zeleucus van Surien Wan dat lant met sire paertien, Ende hadde Dymetrius gevaen: Dus moeste dat rike tegaen. 15[regelnummer] In Tholomeus tiden medeGa naar margenoot+
[pagina 184]
Hadde Rome groten onvrede Jegen tfolc, heten Samiten, Die wilden tRoemsce rike versliten, Ende slougen hem af menegen man. 20[regelnummer] So groot goet men up Rome wan, Dat hem verchierden die Samiten Met niewen wapene, met niewen abiten; Ga naar margenoot+ Want cledere ende wapene daer Maecten si al selverijn claer. 25[regelnummer] Ten naesten jare quamen si echt, Die Samiten, omme gevecht Uptie Romeine; si senden dan Jegen hem haren stouten raetsman PapyruseGa naar voetnoot1) met eenen here; 30[regelnummer] Maer die waersagers ontseiden de were, Ende seiden: het soudem mesfallen. Papyrus seide: ‘Laet staen u callen, Ende geloef hem groot no cleene.’ Des wighes so wart hi gemene, 35[regelnummer] Entie zeghe quam hem an, So dat hi die Samiten verwan. Die wijch was vreselijc ende groot: XII^M blevere doot; Maer naer desen sconen zeghe 40[regelnummer] Quam mesfal, alst alle weghe Vernoy coemt na groot gheval; Want die stat was in vernoye al. So grote mortGa naar voetnoot2) quam nader feesten Onder tfolc ende onder beesten, 45[regelnummer] So dat sire omme daden soeken Raets in Sybillen boeken, Hoe men die plaghe verdriven soude; Doch endde soe alst God woude.
Van Papyruse van Rome. V. Ga naar margenoot+ Papyrus, die stoute manGa naar voetnoot3), Die de Samyten dus verwan, Hi hadde, eert quam te desen, Van groter name te Rome gewesen. 5[regelnummer] Alse te voren die grote Alexander Up die van Rome eeschte een ander Dan Emulus hadde besproken, Die den nijt hadde tebroken Metter ghichten ende metter crone, 10[regelnummer] Daer hine mede eerde wel scone, Ende vermat hem, dat hi soude Van Orienten comen te houde Te haren bouf ende oec mede Kartago, der grotere stede, 15[regelnummer] So dat die raet drouch over een, Dat in Rome ware ne gheen Beter in alsulkere were, Jeghen also machtich here, Dan Papyrus selve ware 20[regelnummer] Jegen Alexanders scare. Macrobius die scrivet aldusGa naar margenoot+ Dat dese PapyriusGa naar voetnoot4), Dat hi in sinen kindschen daghen, Also alse andere kinderen plagen, 25[regelnummer] GincGa naar voetnoot5) int hof met sinen vader, Daer die raet was altegader, Ende horde, also ander kinder daden, Wat dingen die heren raden. Navonds alse hi thuus es comen, 30[regelnummer] Hevetene die moeder genomen, Ende vragedem omder heren raet. Papyrus seide: ‘Vrouwe, dat staet Te heelne; want dat ware mesdaen, Lietment openbare verstaen.’Ga naar margenoot+ 35[regelnummer] Als tkint der moeder dus ontstreet, Wart soe tornech ende heet, Om te wetene die heimelicheden Met bedwange ende met beden. Tkint dat siet, en can ontgaen 40[regelnummer] Haer bidden noch oec haer slaen,
[pagina 185]
Ende hevet eene loghene gepeinset, Die wel ende spellike was geveinset. ‘Vrouwe,’ seit hi, ‘die senature Quamen velc up ene hureGa naar voetnoot1), 45[regelnummer] Welc dat best te baten quame, So een man twee vrouwen name, So eene vrouwe name II man.’ Die vrouwe sere belgen began, Ende hevet dese dinc utebrocht. 50[regelnummer] Anderen vrouwen hevet gedocht, Dat dat ware eene sware plaghe, Ende quamen ten derden daghe Inden raet der senaturen, Ende baden dat men wille curen, 55[regelnummer] Dat een wijf hadde twee man. Dien raet hem wonderen began, Wanen onder so scamele liede Sulke onscamelheit gesciede, Ende ontsaghen meerre mesfalGa naar voetnoot2). 60[regelnummer] Papyrius die troostese al, Ende telde van siere vrouwen, Hoe hi met boerden ontginc een blouwen. Die senature prijsden den zin Entie ghetrouwecheit daer in, 65[regelnummer] Ende verboden vortmeer ghinder Inden raet te comene kinder, Sonder Papyriuse, om die dinc Dat hi der moeder so ontginc.
Van Fabius die de Samiten verwan. VI. Ga naar margenoot+ Nadien dat Papyrius Die Samiten verwan aldus, Verhieven si hem anderwerven gemene Te stridene uptie Romeine. 5[regelnummer] Fabius GurgusGa naar voetnoot3) die raetsman Was van Rome ghesent dan, Dat hi uptie Samiten vochte. Hi nam den wijch; maer hi en mochte Niet verweren hem daer jeghen; 10[regelnummer] Sijn here hebsi hem afgesleghen, Ende hem verwonnen ende mat Ghejaghet te Rome indie stat. Den senaturen dochte bet, Dat men Fabius ontset, 15[regelnummer] Ende men eenen anderen name, Dan men met hem te wige meer quame; Maer Maximus, Fabius vader, Die bat den heren allegader, Want hi des soens scande ontsach, 20[regelnummer] Dat men hem mede uptien dach Metten sone sendde te stride. Men deet, ende des was hi blide, Ende hi es metten sone ghevaren Te wighe metter Roemscher scaren 25[regelnummer] Die SamitenGa naar voetnoot4), die ghinder quamenGa naar margenoot+ Met haren volke altesamen Ende met PensiusGa naar voetnoot5) haren here. Daer vachtmen utermaten sere, Ende Fabius Gurgus wart beringet 30[regelnummer] Met menegen spiete, diemen bringet Up hem ende uptie sine algader. Alse dit sach Maximus sijn vader, Die goede oude slouch vort sijn paert; Mids indie viande hi vaert, 35[regelnummer] Om tonsettene den sone. Die Romeine, die sagen tgone, Setten alle tlijf indien waghe. Daer vachtmen sere indien dage, Entie Samiten gingen onder. 40[regelnummer] Volx verloren si een wonder, XX^M man bi ghetale, Ende III^MGa naar voetnoot6) ghevaen also wale, Ende Pensius haer coninc mede. Hier endde al hare mogenthede. 45[regelnummer] LIX jaer stont dorloghe. Die twee heren verhiefmen hoghe, Daer torloghe bi was gehent, Entic Samiten alle ghescent.

[pagina 186]
Van Fabius ende van Curius. VII. Ga naar margenoot+ Desen Maximus Fabius, Dient so wel geviel aldus, Geviel grote getrouwechede; Want over een wilde die stede, 5[regelnummer] Dat men ghenen tharen rade name Dan die van haren tronke quame. Hi weret wel ende getrouwelike, Ende wilde niet, dat sulc een rike Altoos up een geslachte come: 10[regelnummer] Nochtan kendi den sone vrome. Wie es nu so hout siere port, Die seggen soude sulcke wort? Tien tiden so was menechfout Geprijst eere vore gout. 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Int jaer daer na dat die Samiten Hem aldus lieten verbiten, Vochten die Romeinsce Latine Up hare gheburen die Sabine, Die al hareGa naar voetnoot1) van Romulus tiden 20[regelnummer] Uptie Romeine plagen striden. Doe senden die senaturen Curius haren raetsman tier uren, Die den wijch nam ter goeder wilen. Daer was gesleghen, sonder ghilen, 25[regelnummer] So vele volcs ende ghevaen, Men consts geen getal verstaen; Ende alder Sabinen lant Dat viel inder Romeinen hant. Dese Curius, die oec Marcus hiet, 30[regelnummer] Hi minde die eere ende tgoet niet; Want hi sat eens up ene banc, Ende at mede ende dranc Altemale uut houtinen vaten, Dat menegen wonderde utermaten; 35[regelnummer] Ende men senddem te prosente Ga naar margenoot+ Vele gouts, maer sulke rente Sone waest niet dat hi sochte. Scone antworde hi vortbrochte, Ende louch ende seide: ‘Dits al niet! 40[regelnummer] Segt den ghonen die mi dit biet: Marcus Curius minnet mere Over die rike te sine here, Dan hi selve scat soude winnen. Wet dat men niene mach verwinnen 45[regelnummer] No met ghichten no met stride.’ Oec gheviel in dit getide, Dat Pyrrus, coninc van Europen, Ute Grieken met groten openGa naar voetnoot2) Up Ytale quam ghevaren, 50[regelnummer] Ende Marcus Curius te waren Die was jeghen hem ghesent. Gesconfiert ende ghescent Was coninc Pirrus ende veryaghet. Daer was roof so groot bejaghet, 55[regelnummer] Dat het ghinc al uten ghetale. Noit en wildijs tien male An hem een vingerlijn niet trecken; Maer algader was sijn mecken, Hoe hi die meentucht entie stede 60[regelnummer] Rike mochte maken daer mede. Ende alse die senaturen wouden, Dat si tgoet smaldeelen souden, Sone nam hi nemmeer das, Dan die mindste diere was. 65[regelnummer] Hi seide dat hi onnutte ware, Die dat makede ommare, Daer hem een ander borgher mede Liet genoughen vander stede. Desen maecte rike niet tgoet, 70[regelnummer] Maer die ombecommerde moet.
Olympias doot, Alexanders moeder. VIII. In Tholomeus Socher tiden,Ga naar margenoot+ Daer wi de redene af lieten liden, Dede Alexanders moeder, Olympias, Phillippe sinen broeder 5[regelnummer] Doot slaen, om dat soe de crone Dragen wilde van Macedone. VI jaer drouch hise na de doot
[pagina 187]
Van Alexandere. In dier noot Brochtene Erudice sijn wijf, 10[regelnummer] Die hadde een ongetrouwe lijf, Want Cassander, Antypaters sone, Was bi hare te slapene gewone. Maer daer naer Olimpias Niet harde lange vrouwe en was; 15[regelnummer] Want die heren ghemeenlike Hatense, ende in dat rike So es mede Cassandre comen, Ende hevet de macht an hem genomen. Alsoe vernemet dat hi quam 20[regelnummer] Up hare, ende menech Griec gram, Nam soe Hercules, Alexanders kint, Ende Roxanes die soe mint, Haer soens weduwe Alexanders, Ende dordie vreese Cassanders Ga naar margenoot+ 25 So weec soe in eene stat, Aldaerse Cassandere in besat; Maer die honger dwanc die port Ende brochtse so verre vort, Dat soe upgaf ghene stede, 30[regelnummer] Behouden lijf ende lede. Cassandre saen vraghen dede, Wat hi doen wilde daer mede. Alle riepen si: ‘Men slaese doot!’ Voerwoerde en halp clene no groot. 35[regelnummer] Alse dat vernam Olympias, Dat tfolc up hare so gram was, Dede soe hare pareren sciere Na eere coninghinnen maniere, Ende an elke zide van hare 40[regelnummer] Eene cameriere, ende soe quam dare Jegen die gewapende tehant, Up elker joncfrouwen scoudere een hant. Ende doese saghen diese slaen souden, Ontfaermets hem ende sine wouden, 45[regelnummer] Want si gedochten der grotere eere, Daer soe in was een lettel eere; So dat Cassandre wart geware, Ende sendde andere liede dare, Diese staken duerenture. 50[regelnummer] Soene scuwede niet tiere ure, No en veryschede, noch en riep Wijflike, alsemen up hare liepGa naar voetnoot1); Maer soe ginc dat sterven an Alse een stout, gehertich man, 55[regelnummer] So dat men Alexanders gedochte An die moeder kennen mochte. Jae, aldaer soe endde mede, Decte soe hare wijflike lede, Dat mense scamelike niet en saghe, 60[regelnummer] Aldaer soe ter erden laghe.
Van Surien dat beghin. IX. In Tholomeus tiden mede,Ga naar margenoot+ Daer ic gewach hier voren af dede, In sijns riken XIIste jaer Van Egypten, dats waer, 5[regelnummer] Begondemen upheffen scone In Surien, in Babylone, VI jaer ende een half mede Naer Alexanders mogenthede, Een nieuwe crone, een nieuwe rike, 10[regelnummer] Dat regneerde mogendelike. Eerst Zeleucus, Nichanors sone, XXXII jaer waest die ghone; Antyochus Socher daer naer Was coninc sider XX jaer; 15[regelnummer] Doe drouch XV jaer die crone Anthyocus Theos te lone; Doe XX jaer Gallinicus, Die oec mede hiet Zeleucus; Een ander Zeleucus daer naer, 20[regelnummer] Ende was coninc waer drie jaer; Doe Anthyocus die grote XXXVI jaer; doe die genote Namen Zeleucus sinen sone, TwalefGa naar voetnoot2) jaer so waest die ghone;Ga naar margenoot+ 25[regelnummer] Anthyocus Ephiphanus daer naer, Hi regneerde XIGa naar voetnoot3) jaer;
[pagina 188]
Doe Anthyocus Eupator, Die hilt II jaer den coninc tor; Doe Demetrius der jare drie; 30[regelnummer] Anthyocus so was na die, Ende drouch die crone IX jaer; Demetrius Sother daer naer XII jaer die crone van Surien; Alexandere, horic lien, 35[regelnummer] Was X jaer here, II maendeGa naar voetnoot1) min: Doe slougene doot in een begin Die coninc van Persen lant; Doe nam die crone inde hant Demetrius sijn broeder daer naer, 40[regelnummer] Ende was als coninc IIII jaer; Daer naer, alst geviel aldus, Wart coninc Anthyocus Griffus XII jaer int lant van Surien; Doe slougene uut met sire pertien 45[regelnummer] Anthyocus SizecinusGa naar voetnoot2); Doe verdrevene weder Griffus, So dat si wel XVIII jaer Regneerden, nu deen, nu dander naer; Phillip die en regneerde nemmee 50[regelnummer] Daer naer dan der jare twee. Doe quam van Rome GabinusGa naar voetnoot3), Ende vingene, ende verdaerf aldus Van Surien, van Babilone, Dat conincrike entie crone, Ga naar margenoot+ Doet gestaen hadde, alsemen waent, CC jaer XX ende twee maent.
Van Zeleucus van Babylone. X. Ga naar margenoot+ Seleucus, dese stoute man, Die eerst Babylonen vinc an, Na des groots Alexanders doot, Die maecte die stede groot, 5[regelnummer] Die stat van Anthyochia, Ende gaf hare die name daer na. Dese Zeleucus hilt Babylone Na Alexandere. Daerna scone So voer hi in Bactren lant, 10[regelnummer] Ende dwanct al an sine hant. Ende doe hi die hadde verwonnen, Es hi te Ynden waert geronnen; Want hem mare toe was gedragen, Dat die Ynden hadden verslaghen 15[regelnummer] Alle die Alexander liet Te berechten dat ghediet; Ende het was waer dat hi vernam. Nu hoert hoet ten dingen quam. Een, hiet Sandra, was gevaen 20[regelnummer] Hier te voren, sonder waen, Van Alexandere, ende ware doot, Maer dat hi nauwelike ontscootGa naar voetnoot4). Daer hi ontran, wart hi so moede Indie vlucht, al sonder hoede 25[regelnummer] Dwanckene daer toe met gewelt Die slaep, dat hi sliep up tfelt; Ende daer hi upten velde lach,Ga naar margenoot+ Quam een liebaert up genen dach, Groot ende scone ende dorewrect, 30[regelnummer] Entie leckede hem af dat zweet, So dat hi ontwake waert; Entie liebaert, diene spaert, Hevet grootlijcGa naar voetnoot5) orlof genomen: Dus es Sandra die hope ancomen, 35[regelnummer] Dat hi comen soude te eeren. Dese sprac ten IndscenGa naar voetnoot6) heren, Alse Alexanders was vergeven: Of si vrilike wilden leven, Hi wildem also beraden, 40[regelnummer] Dat si die Grieken tonder daden. Oec brochti an sine scare Mettem een deel rovers dare, Ende hevet den wijch bestaen. Een fel elpendier quam saen, 45[regelnummer] Utermaten scone ende groot,
[pagina 189]
Ten wighe, daer was al de noot: Mettien sat hi up dat dier. Den wijch wan hi, die sere was fier, Ende hevet die IndenGa naar voetnoot1) verdreven, 50[regelnummer] Die van Alexandere daer bleven. Ende alse hi was gheweldich here, Dwanc hi de Inden noch also sere Alse die Grieken hadden gedaen. Doen dien Zeleucus hadde bestaen, 55[regelnummer] Ende hi hem te machtich quam, Versoendi jegen den here gramGa naar voetnoot2), Ga naar margenoot+ Also dat hi met ghewelt XIII Tlant van India behelt, Tote dat Alexander wart man, 60[regelnummer] Dien groot Alexandere wan An Clofilis die coninginne, Alst voren hevet de jeeste inneGa naar voetnoot3). Ga naar margenoot+ Echt in Tholomeus tidenGa naar voetnoot4), Die der Jueden niet wilde vermiden, 65[regelnummer] Ende diese fellike, sonder waen, Vercochte ende hadde ghevaen, Was over die Jueden bisscop ende here Een, hiet Symoen, met groter eere. Heilech ende hovesch was de ghone, 70[regelnummer] Ende hiet Symoen, Eneas soneGa naar voetnoot5). Zeleucus, die oec drouch crone Dalre eerste van Babylone Naer des groots Alexanders doot, Gaf den Jueden vrijheit groot, 75[regelnummer] Dat si in al sinen steden Waren van alsulker vriheden, Alse die inborlinge waren. In desere tiden oec, te waren, Waren getelt die porters mede 80[regelnummer] Van Rome der vaster stede: CC^M waerre vonden Ende LXX^M tien stonden. Int XLste jaer sekerlikeGa naar voetnoot6) Van Tholomeus conincrike 85[regelnummer] So was Costratus TydiusGa naar voetnoot7), Een wijs man, die hiet aldus, Die maecte in AlexandrienGa naar margenoot+ Enen tor, dus horic lyen, Ende heet Pharus, dies groot ende hooch, 90[regelnummer] Hen si dat sente Ysidorius looch, Die dus bescrijft in sinen bouken. Die ghene, die de havene souken Bi nachte, hebbens orbore van dien; Want si van verren dat vier zien. 95[regelnummer] Dits der VII wondere een, Dat die zonne ie besceen; Want die tor staet min no mee Dan XX passe indie zee, Gefondeert staerc ende fijn 100[regelnummer] Up IIII kreveetse, die glasijn sijnGa naar voetnoot8). Dit brinct menegen te dwase, Hoe men mochte van glase Also grote creefte ghieten; Ende hoe dat sijs mochten genieten, 105[regelnummer] Hoe mense sonder breken drouch Indie zee, dits wonder genouch; Ende hoe mer up mochte fonderen, Ende moertere oec [niet] verterenGa naar voetnoot9), Ende zeewater niet in mochte, 110[regelnummer] Dits dat ongelovelijc dochte, Ende oec dat si den last gedraghen: Men caent geweten, al machment vragen; Maer sonder twifel, het es waer: So menech bouc seghet al claer.
Van Tholomeus Filadelphus. XI. Tholomeus staerf, dats waerGa naar voetnoot10),Ga naar margenoot+
[pagina 190]
In sijns riken XLste jaer, Deerste vanden Alexandrinen Die Egypten hilt met pinen, 5[regelnummer] Entie geweldichste coninc mede Die bleef in Alexanders stede. Alle die coningen naer desen Van Egypten moesten wesen Tholomeus geheeten, te samen 10[regelnummer] Emmer met eere ander namen. Ga naar margenoot+ Tholomeus Filadelphus Wart coninc, ende wi lesent dus, Dat hi in Egypten daer naer Regneerde XXXVIII jaer. 15[regelnummer] Dese sendde in Jherusalem Die heileghe vate, die wilen hem Tholomeus sijn vader nam; Ende want hem ghene dinc bequam Voer clergie ende scrifture, 20[regelnummer] Dedi souken die werelt dure Om bouke die te rechte dochten; So dat si hem te voren brochten, Dattie Jueden hadden wet, Die van Gode ware gheset, 25[regelnummer] Ende God geboot met sinen monde Te houdene, also alst stonde, Ende met sinen vingre screef; Ende noint man gesont en bleef, Diese uter Ebreuscher talen 30[regelnummer] Ute GriekenGa naar voetnoot1) wilde halen, Ende niemen mochter comen an, Ga naar margenoot+ Hine ware Juede ende goet man; Want Theopompus ende TheotectusGa naar voetnoot2) Wilden hem bewinden dus: 35[regelnummer] Deen wart blent ende dander verwoet. Sint heeftem elc man gehoet. Ende omme dat Tholomeus woude, Dat sine dinc vulcomen soude, So cochtc hi C dusent vri 40[regelnummer] Ende XX dusent Jueden bidi, Gode te eerne ende oec mede Om te vulbringene sine bede.
Vanden LXXII bedieders van Jherusalem. XII. Hier voren hevet hi gescreven dusGa naar voetnoot3)Ga naar margenoot+ Den bisscop Eleazarus: ‘Wi hebben dijn volc gevrijet, Ende inde eere Gods gebenedijet; 5[regelnummer] Ende want dat wi te hebben rouken Uwe wet in onsen bouken, So sultu wel doen ende senden hare Oude vroede van grotere mare, Die beede conen harde wale 10[regelnummer] Eubreusche ende Griexe tale, Dat si ons ende onsen lieden Die wet in onser talen bedieden. Nu senden wi u te prosente Teere offranden C talente 15[regelnummer] Ende L talente van goude, Die wi willen datmen houde Te makene mede die vate ons Heren, Ende diere steenen Gode teeren. Nu soutu ons weder ontbieden 20[regelnummer] Dinen wille van desen lieden.’ Doe screef Eleazarus Toten coninc weder aldus: ‘Omme te doene altemale Dinen wille, in Griexscer tale 25[regelnummer] Uten Ebreuscen onse wet Te bediedene, hebbic gheset Hem LXXII, die conen bet Beede die tale entie wet Dan eeneghe, die ic nu weet. 30[regelnummer] Alse dijn wille es ghereet, So behoert diere eerheit mede Onse wet te sendene tonser stede
[pagina 191]
Onsen lieden in goeden vreden, In eeren ende in werdichedenGa naar voetnoot1).’ 35[regelnummer] Dit es tfole dat geheeten es Die LXXII InterpretesGa naar voetnoot2).
Vander byblen die si ontbonden. XIIIGa naar voetnoot3). Ga naar margenoot+ Dese waren met eeren ontfaen Ende in onsenGa naar voetnoot4) huse ghedaen, Daer si translateerden wale Uten Eubreuschen in Griexer tale 5[regelnummer] Moyses bouken enter Propheten Ende dystorien, alstem was geheten, Van anegange van erderike Tote haren tiden sekerlike. Dese maecten den coninc vroet, 10[regelnummer] Dat waer één God es diet al doet. Ga naar margenoot+ Alsi gedaen hadden, liet hise kerenGa naar voetnoot5) Ga naar margenoot+ Scone gheghift ende met eeren. Eleazaruse hevet hi gesent Ten temple ons Heren groet prosent, 15[regelnummer] Diere vate, sulc alse hi woude, Ende eene tafle oec van goude, Vinghers dicke, ende omden cant Diere ghesteente anden rant; Nochtan waes twerc dierre allene 20[regelnummer] Dan beede gout ende steene. Ga naar margenoot+ Dese Tholomeus, dese wise, Die gewan in sulkere wise Die heilege Scrifture eerst int ghemene: Vor hem waest in Ebreusch allene. 25[regelnummer] Dese coninc in sijn doen Vant vanden sterren dat regioen, Ende maecte boeke menechfout, Die al noch die werelt hout.
Van Brennus ende vanden Gallen. XIIII. In sinen tiden daden die GallenGa naar margenoot+ Menegen ter erden vallen In Grieken ende in andren landen, Want si die wapene altoos vanden; 5[regelnummer] Want alsic hier voren telde, Doe Brennus in Rome velde Aldie macht toten Capitole, Doe voer hi vort met sire scole, In des coninx Assuerus tiden, 10[regelnummer] Up dat lant van Grieken striden, Ende quam voert in Machedone Met eere scaren van lieden scone: Anderhalf M liede met orsse, Ende XV^M metter porsse 15[regelnummer] Lieden te voetGa naar voetnoot6), ende sloegen al doot Dat jegen hem quam, clene ende groot. Deen ginc roven die afgode, Ende sprac spotlike: hine deet niet node -, Hi ware aerm, die gode rike, 20[regelnummer] Dies moesten si deelen mildelike. Daer naer wildi te Delphos varen; Want hi hadde gehort te waren, Dat die tempel rike ware. Doe en was geen tempel so mare; 25[regelnummer] Want Apollijn plach daer te gevene Antwerde, enten berch te doen bevene. Parnasus hiet die berch bi namen, Daer tempel ende stat up stoet tsamen.
Hoe Brennus in Delfos staerf. XV. Brennus naecte entie sineGa naar margenoot+ Omme te rovene Apolline.
[pagina 192]
Boven hadden si III^MGa naar voetnoot1) man, Enten berch so steil nochtan, 5[regelnummer] Dat die upganc was te zwaer; Want C man en mochten een haer Niet ghedoen up enen man. So verdoemt waren nochtan Brennus ende oec die Gallen, 10[regelnummer] Dat sijs en roeken niet met allen; Ende dit dede dat si vernamen, Dattere so vele gouts was tsamen: Goudine paerde, goudine manGa naar voetnoot2). Ga naar margenoot+ Omme den roof vergaten si dan 15[regelnummer] Den upganc, die sere was swaer. Die van Delphos stonden daer Van boven ende worpen neder Ende velleden menegen, die weder Daer naer nemmermcer upstont. 20[regelnummer] Ga naar margenoot+ Oec quamen ter selver stont Beede papen ende papinnen Vanden temple van daer binnen, Ende si seiden: Apollo quame, Ende mettem in hulpen name 25[regelnummer] Beede Pallas ende Dyanen! Dus doen si den lieden wanen, Dattem die gode staen in staden, Die niemen moghen beraden. Die van Delphos wonnen den moet, 30[regelnummer] Entie Gallen den onspoet, So dat si vele volx verloren. Nochtan quam hem doe meerre toren: Haghele, wint ende so zwaer reghen, Die quam hem in die ogen jeghen. 35[regelnummer] Brennus wart daer gewont, Ende alse hi dat verlies verstont Vanden sinen, wart hi so gram, Dat hi selve eenen knijf nam, Ende stac hem selven doot, 40[regelnummer] Want hi den toren hadde so groot. Een was mettem ter selver stont, Die met X^M man gewont Uten lande van Grieken streec, Ende in anderen lande weec, 45[regelnummer] Daer hi dandere Gallen vant,Ga naar margenoot+ Die daer Brennus liet int lant. Derre was XVIII^M man, Die bleven inden lande danGa naar voetnoot3).
Noch vanden Gallen. XVI. In des Tholomeus jaren,Ga naar margenoot+ Die Philadelphus hiet te waren, Was int lant van Oriente In wighe, in allen parlemente, 5[regelnummer] So groot die name vanden Gallen, Dat geen coninc [was] van hem allen, Hine hiltse te vriende ofte te zoude, Die Gallen, alse hi orlogen woude; Ende worde oec iemen slands verdreven, 10[regelnummer] Ende gewan hi hem beneven Die Gallen, hi hopede gheval Te hebbene omme verwinnen al; Want si hadden tlant begrepen Met ridderen, entie zee met scepen, 15[regelnummer] Ende waren, alsemen ons maect wijs, Aldaer nu Sans staet ende Parijs, Ende andere steden in Vrancrike. Sidert worden si ghemeenlike Vanden Grieken wel na verslegen, 20[regelnummer] Ende diere bleven hebben hem gedregen Anden coninc [van] BytineGa naar voetnoot4), Ende holpen hem in menege pine, Dat hi menegen zeghe vacht. Doe namen si tlant onder sine macht, 25[regelnummer] Ende begaven met haren scarenGa naar margenoot+ Dat dolen ende achter lande varen, Ende met stride meer te levene, Ende namen een lant hem benevene, Dat langhe Gallo-Grieken hiet, 30[regelnummer] Om de Gallen, diemen tlant liet.

[pagina 193]
Dat wonder dat in Filadelfus tiden gevel. XVII. Ga naar margenoot+ Nadien dat Rome, die stede machtich, CCCC jaer ende LXXXVII Hadde gestaen, wet vorwaer, In Philadelfus VIIste jaer, 5[regelnummer] Ghesciede in Rome wonder groot; Want eene blexeme nederscoot, Die daer beede huse ende mure Brac ende bernde in eene ure. III wulve quamen indie stede, 10[regelnummer] Ende brochten hare proie medeGa naar voetnoot1) Mids indie maerct, eert was dach; Ende alse tfolc die proye sach, Lieten si die proye bi sticken daer, Ende vloen henen dorden vaer. 15[regelnummer] Daer bi mede lach een lant, Daer die erde scuerde te hant, Ende daer vlooch ute vier met crachte, Dat drie daghe ende drie nachte Togede vreseliken brant, 20[regelnummer] Ende verterde ander lant Vijf buunre, dat daer bi lach, Ende wart asscen daermen toesach. Inden anderen jaere daer naer Een raet van Rome, diemen daer 25[regelnummer] Sempinus bi namen hietGa naar voetnoot2), Also alst senaturscap ghebiet, Nam groot here, ende voer striden Up lieden, die indien tiden PitencesGa naar voetnoot3) indiere wilen hieten, 30[regelnummer] Die hem belopen niet en lieten, Sine quamen up hem ter were - Elke scare hadde groet here - Ende naecten met haren scaren. Alsi so naer quamen gevaren 35[regelnummer] Deen den anderen, dat hem dochte Dat deen in dander scieten mochte, Wart ginder ruusscinge so groot. Die erde verbevede ende verscoot Also, dat aldaer ter stede 40[regelnummer] Van miracle ende van wondere mede Beede die scaren waren versaget, Ende hem dies stridens wanhaget. Ten lesten setten si die orssen te lope, Ende vielen daer te hope. 45[regelnummer] Dat was een sere droeve strijt; Want daer bleven in genen tijt So menech man in beden siden, Dattem vernoyen mochte dat striden, Ende het met rechte wesen mochte, 50[regelnummer] Dat om sulken wijch onsochte Wel die erde mochte beven. Lettel Romeinen, diere bleven, Behilden den zeghe daer, Ende quamen thuus van herten swaer.Ga naar margenoot+
Van Pyrrus, coninc van EgyptenGa naar voetnoot4). XVIII. Tien selven tiden so ghevel,Ga naar margenoot+ Dat coninc Pyrrus also wel, Die in Epyre crone drouch, In Machedone met eeren slouch 5[regelnummer] Antygonus, die de crone Drouch int lant van Machedone. Na Alexanders ellefste jaer, Verwan met orlogen swaerGa naar voetnoot5). Oec dwanc hi te sulken dinghen 10[regelnummer] Die Machedone, dat sine ontfingen. Dese Pyrrus was sere vroet Lant te winne ende goet; Maer hine conste no en dochte Niet, hoe hijt behouden mochte; 15[regelnummer] Want hi hadde gewonnen Ytale,Ga naar margenoot+ Ende [was] daer ute geslegen altemale [Bi] Marcus Curius ende verdrevenGa naar voetnoot6),
[pagina 194]
Alse hier voren es bescreven. Ga naar margenoot+ In Philadelphus XVste jaer 20[regelnummer] Was ErastratusGa naar voetnoot1), dats waer, Van fysiken so sere vroet, Dat hi anden puls verstoet, Of een mensce was ziec van minnen; Ende dit dede hi bekinnen. 25[regelnummer] Daer hi teens coninx tafle sat, Ende hi met sinen sone atGa naar voetnoot2), Die ziec was, haddi talre stont An sinen puls den vingher, omme cont Van sinen evele te sine. 30[regelnummer] Nu mercti, alse hem pine Aneginc, slouch hem de puls sere, Ende alse nu sette hi hem ten kere, Ende wart sachte ende goet. So dat die wise man verstoet, 35[regelnummer] Alse des coninx wijf uteghinc, Mercti dat dien jongelinc Sijn puls was sachte ende goet; Ende alsoe dan incomen bestoet, Verscoot hem die puls harde sciere, 40[regelnummer] Rechts nader herten maniere. Doe maecte hijs den vader vroeder, Dat h minde die stiefmoeder, Entie vader gaf hem twijf, Die hi minde alse sijn lijf, 45[regelnummer] Ende hadde twijf liever te verliesene Dan sijns soens doot te kiesene.
Vanden stride van Kartagho. XIX. Ga naar margenoot+ In Philadelphus XXste jaer So wart viantscepe zwaer Tusscen Rome ende Cartagho, Dies menech man wart onvro. 5[regelnummer] Die van Rome streden met scepen, Ende versloegen ende begrepen Die van Carthago, ende wonnen mede Up Affrike met mogenthede C steden, seget Eusebius. 10[regelnummer] Maer dorloge besceet aldus Orosius, ende vertellet al, Dat die oude HanibalGa naar margenoot+ Met LXX grotere hooftscepen Ytalen hadde al begrepen, 15[regelnummer] Ende woestet bider zee ende bi na al, Ende in Rome wart groot gescal. Een Azina Cornelius Ende een Gayus Duilus Waren raetsmanne vander stede, 20[regelnummer] Ende droughen aldie mogenthede. Deen seide ten heren al, Dat men scepe maken sal, Omme hem te verdrivene te bet. Duilus wort hier toe gheset, 25[regelnummer] Ende hevet die zee begrepen Met C ende met XXX scepen, Die binnen LXXX daghenGa naar voetnoot3) waren Gereet, dat mer in mochte varen. Cornelius die haddere mede 30[regelnummer] C ende XVI tiere stede, Ende voer in Lippera met desenGa naar voetnoot4), Daer hi vernam Hanibal wesen, Die hem anespreken dede In manieren van vrede. 35[regelnummer] Daer beginc Hanibal dorperlike, Na die valscheit van Affrike, Corneliuse, ende heeftene gevaen Ende in vangnessen ghedaen. Gayus Duilus horde dit: 40[regelnummer] Hi ghebiet mede ende bit Al dat hi geleesten mach, Ende hevet up eenen dach Haniballe aldaer begrepen Met C ende LXX scepenGa naar voetnoot5), 45[regelnummer] So dat si quamen si twee, Ende vochten uptie zee Met scepen eenen swaren wijch. Aldaer wart in ghenen prijch
[pagina 195]
Hanibal onderghedaen. 50[regelnummer] Van LXX scepen, sonder waen, Wartere XXX ghevaen alleene; Dandere worden alle ghemeene Some verdronken, some verbrant; Tfolc wart versleghen metter hant 55[regelnummer] III dusentech daer, ende ghevaen Also vele, alse wi verstaen. Hanibal es cume alleene Ontfaren met eenen bote cleene. Van desen Duilus so seghet 60[regelnummer] Jheronimus, diene pleghet Dwellus te noemene al, Dat hi hem eerste dat gheval Vant met scepe te winne lof Eersten inden Roemschen hofGa naar voetnoot1). 65[regelnummer] Men gaf desen eene maghet, Alse hi out was ende ghedaghet, Die suverste verre ende na, Ende hiet bi namen Ylia; Nochtan was hi inde stedeGa naar voetnoot2), 70[regelnummer] Ende ghenen mesprijs men an haer leide, Ende dese hilt hare oint onbesmet Ga naar margenoot+ Hare reine na mageden wet. Dese, alse hi wart out ende tebroken, Wart hi van eenen versproken, 75[regelnummer] Dat hem qualike roke de mont. Thuus quam hi ter selver stont, Ende seide tsinen wive: ‘Twij Ne haddi geseit tote mi, Dat mi dese lac anelaghe? 80[regelnummer] Ic hadt gebetert in enen daghe.’ - ‘Minne,’ sprac soe, ‘ic hadt gedaen; Maer ic waende, al sonder waen, Dat alle der manne monde Also roken talre stonde.’ 85[regelnummer] Dit wijf salmen prisen danne, Die dus lettel wiste van manne.
Van Regulus van Rome. XX. Hier naer quam Regulus van Rome,Ga naar margenoot+ Dien bevolen was, alsic gome, Dat orloghe van Affrike, Ende quam ghevaren ridderlike 5[regelnummer] Metten Romeinen up eene riviere. Alsemen daer na die maniere Watren soude na dien nootGa naar voetnoot3), Een serpent utermaten groot Heefter daer vele verswolghen. 10[regelnummer] Regulus die wart verbolghen, Ende hietere al tfolc up gebiedenGa naar voetnoot4); Maer het doodde [vele] vanden lieden, Ende so staerc was hem sijn vel, Datmen altoes niewet wel 15[regelnummer] Met ghenen spiete can dorsteken. Doe hiet hijt den lieden breken Met enen werke, dat mer toe steldeGa naar voetnoot5), Also dat men die beeste velde, Ende men hem die leden brac, 20[regelnummer] Ende onder inden buke doot stac. Sijn vel was te Rome ghesent Over een selsiene prosentGa naar voetnoot6), Ende was lanc, dus eist bekent, Hondert ende XX voete mede. 25[regelnummer] Regulus hadde sinen onvrede Jeghen drie heren emmermee Dat waren Hasdruballe twee Ende HaniscarGa naar voetnoot7), die mede dor das Ute Cysilien ontboden was. 30[regelnummer] Jeghen desen dat hi vacht Vreselike met siere cracht.
[pagina 196]
Hi slouch af indien wighe dan Dien van Cartagho XVII_M man; VM vinc hiere met machte, 35[regelnummer] Ende daer toe olyfante achte. Oec dede hi onder met mogentheden LXXXII grotere steden.
Hoe Regulus wart gevaen. XXI. Ga naar margenoot+ Die van Cartago dit versien, Si moeten den Romeinen ontflien, Of hem verweren: dus staet onscone. Exantipus van LacedemoneGa naar voetnoot1) 5[regelnummer] Hebben si ghenomen over hoeftman, Ende in Spaengen hebsi nochtan Ga naar margenoot+ Omme groot soccoers gesent, Ende in Gallen al ommetrent. Exantipus die nam den strijt, 10[regelnummer] Die vijf dusent ridders hadde ter tijt. Die Romeine inden nijtspele Verloren daerbi alte vele; Want hare lieden waren ghevelt XXXM daer upt veltGa naar voetnoot2). 15[regelnummer] Regulus, die edele vorste, Diet al aventuren dorste, Wart mettem Lsten ghevaenGa naar voetnoot3), Ende in vangnessen ghedaen. Dese zeghe van Kaertago, 20[regelnummer] Dies si waren seere vro, Die was in dit Xste jaer, Dat si eerst orloghe zwaer Uptie Romeine beghonden. Exantipus ontsach tien stonden 25[regelnummer] Die wandele aventure te waren, Ende liet den strijt ende es thuus gevaren; Want hi vruchte ende dochte, Dat daventure keren mochte. Ga naar margenoot+ In desen tiden was ghesien 30[regelnummer] Catoron die philosophienGa naar voetnoot4), Die vele goets te gader brochte, Ende een stic gouds daer mede cochte, Ende warp indie zee aldat, Ende seide: ‘Vare, verdoemet scat 35[regelnummer] Ic saldi verdrinken te voren, Dattu mi niet en souts versmoren;’ Omme dat hi niet sinen moet Indie leringhe ende indat goet Ghehouden conste, vroe no spade, 40[regelnummer] Hine moeste int ende nemen scade.
Hoe Paulus vechten voer up Affrike. XXII. Alse die mare te Rome quam,Ga naar margenoot+ Menech was erre ende gram Omme tmesfal van Regulus. Doe wart Paulus EmulusGa naar voetnoot5) 5[regelnummer] Ende een, die Fulvius hiet mede, Doverste raet vander stede, Die doe best geboren waren. Die senaturen hietense varen Met scepen ende met groten here 10[regelnummer] In Affrike te doene were. CCC scepen hebben si ghenomen Ende sijn tote Clipia comen, Dits in Affrike eene stede. Hem quamen te gemoete mede 15[regelnummer] Die van Kartago, alsi mochten, Die even vele scepe brochten. Daer ne was verste te genen tiden, Men moeste daer te scepe striden. Die van Kartago worden begrepen. 20[regelnummer] C ende IIII van haren scepen Die worden inden strijt verdaen, Ende XXX wordere daer ghevaen, Ende XXXV dusent man Bleven daer verslegen nochtan. 25[regelnummer] Die Romeinen die verloren Daer IX scepe, alse wijt horen,Ga naar margenoot+ Ende XI hondert man tier tijt. Echt gheviel daer naer een strijt Bi Clipia die selve stat. 30[regelnummer] Die van Affrike worden mat,
[pagina 197]
Ende lieten inden stride dan Anderwaerf XI^M man. Daer naer souden die Roemsche heren Te Rome metten rove keren, 35[regelnummer] Ende worden indie zee vervondertGa naar voetnoot1). XX scepe ende twee hondert Lieten si inder zee vloede Metten volke ende metten goede; LXXI quamer ant lant, 40[regelnummer] Die uteworpen metter hant Al tgoet dat si hadden in, Ende al omme des lijfs ghewin.
Van Mettellus ende Hasdrubal. XXIII. Ga naar margenoot+ Na dit verlies, na desen toren, Hebben die van Kartago vercoren Hasdruballe tenen niewen here, Om te wrekene van haren sere, 5[regelnummer] Ende ghaven hem te helpen sciere C ende XXX elpendiere Ende ridderen XXX^M mee, Ende sendetse over die zee In Cesile, daer uptien dach 10[regelnummer] Mettellus metten Romeinen lach. Te bant so nam hi den strijt. Mettellus, die sijns niet vermijt, Die vant eenen goeden raet, Ende heet dat men teersten slaet 15[regelnummer] Die olyfante ende verjaghe. Dus wan hi up ghenen daghe Den strijt met behendichede, Entie van Kartago der stede Lieten daer XX^M man. 20[regelnummer] Indien strijt bleven nochtan Elpendiere gesleghen doot XXVI staerc ende groot, Ende gevaen hondert ende viere. Doe leedemen die elpendiere 25[regelnummer] Dore dat lantscap van Ytale, Omme mare te makene ende tale, Dat sulke diere die Roemsce heren Uptie van Kartago wonnen met eeren. Hasdrubal die es te waren 30[regelnummer] Cume met lettel volx ontfaren; Ende alse Kartago wiste die mare, Daden sine bannen openbare Uten lande omme dat verlies, Al en mochte hi niet dies. 35[regelnummer] Nu sijn die van Kartago moede, Ende peinsden om pays als de vroede. Regulus wilden si senden daer, Dien si ghevaen hadden V jaer, Met anderen boden vander stede; 40[regelnummer] Maer eer daden si hem sweren mede, Dat hi weder soude keren; Ende hadde hijt ontseit den heren, Hi waers wel achter bleven:Ga naar margenoot+ Dus en was hire niet toe verdrevenGa naar voetnoot2). 45[regelnummer] Dus es hi te Rome gevaren Metten anderen inder scaren. Daer was gesproken onderlinge Omme vrede ende omme vele dinge, Ende men die ghevangene gave 50[regelnummer] Deen omme dandere of om have. Regulus sprac openbare Vorden raet van Rome dare: ‘Wattan, al bem ic ghevaen, Daer omme sone laet niet gaen 55[regelnummer] Deene ghevane omme dandre, Hoe els die aventure wandre; Want hennes orborlijc no goet Der stat van Rome, seit mijn moet.’ Hier ane hilden hem die senature. 60[regelnummer] Nu mochte Regulus wel ter cure Ghebleven te Rome sijn na desen, Haddi loghenare willen wesen! Neen hi, hi keerde in Affrike, Daer hi ghedoot was bitterlike 65[regelnummer] Omme den raet dien hi riet; Want men een hout halen hiet, Daer hi cume mochte staen: Al daer in so dedemenne gaen. Dat was met naglen dorsleghen
[pagina 198]
70[regelnummer] Al omme sinen live jeghen, Dat hi te gheere zide en weke, Hine moeste hebben menegen steke. Die ogelede sneden si hem af mettien, Dat hi waken moeste ende zien. 75[regelnummer] Dus dede Regulus sware doot Doer eere ende dor trouwe groot.
Van Filadelphus mogenthede. XXIIII. Ga naar margenoot+ Alse Filadelphus hadde gewesen In Egypten, alse wi lesen, Coninc XXIX jaer, Drouch in Surien crone, dats waer, 5[regelnummer] Coninc Teos Anthyocus XV jaer, wi lesent dus. Dese hadden wijch ende parlemente Met alden volke van Oriente. Doe dese strijt lange hadde gestaen, 10[regelnummer] So waser een ende an gedaen; Want Phyladelphus siere dochter gaf Antyochus: dus stonden si af Des orloghens ende hadden vrede. Ga naar margenoot+ Philadelfus, leestmen mede, 15[regelnummer] Die was mogender, alsict las, Dan Socher sijn vader was. Die ystorie ons te wetene doet, Dat hi orloghers te voet Hadde twee hondert dusent man, 20[regelnummer] Ende tors XX dusent nochtan, Ende II^M waghenen ghereet, Daer men mede tien tiden street, Ende oec CCC elpendiereGa naar voetnoot1), Die hi na die Indsce maniere 25[regelnummer] In Etyopen alre eerst cochte Ga naar margenoot+ Ende int lant van Egypten brochte, Ende V hondert galeiden mede Ende L, daermen mede stredeGa naar voetnoot2), Alse hem dorloghe begrepe, 30[regelnummer] Ende daertoe dusent spisescepe; Van goude ende van selvere so rike, Dat het was ongelike; Van coren rente so voersien, Dat gheen wanen was te dien. 35[regelnummer] In Philadelphus XXXVIIIste jaerGa naar voetnoot3) Gesciede verlies harde zwaer Tote Rome indie port. Die Tybere wies weder ende vort, Want ghereinet hadde so vele, 40[regelnummer] Dat het ginc al uten spele. Soe vellede die huse ter neder, Die voert stonden ende weder In dat pleine vander stede. Hier naer eene andere plage mede: 45[regelnummer] 45 Een brant, dies men en wiste wane, Die begonste up te ghane Ende verbrande huus ende man, Kindre ende wijf nochtan, Ende maecte tasschen ente stove 50[regelnummer] Tgoet, dat met groten love Ende met zeghe ende met prighe Gewonnen was in menegen wighe. Indie maerct stont een tempel binnen In Vesten eere der godinnen, 55[regelnummer] Die Eneas van Troien brochte. Soe was die haer selven en mochte HaerGa naar voetnoot4) ghehelpen vorden brant; Maer Mettallus die gheprant, Hare bisscop, hare ende andere gode 60[regelnummer] (Want hi lietse verbernen node) Ende ontdrouchse altehant; Doch was hals ende aerm verbrantGa naar voetnoot5).
Van Evergetes, Philadelfus broeder. XXV. Doe Tholomeus die here grootGa naar voetnoot6),Ga naar margenoot+ Die Philadelfus hiet, was doot, Wart Tholomeus Evergetes
[pagina 199]
In Egypten here, sijt seker des, 5[regelnummer] Ende was Philadelphus broeder. Dese wart sijns lands behoeder; Want hi dorstreet ende onderdede Surien ende Azia mede; Ende oec haelde dese Evergetes 10[regelnummer] Die goden, die wilen Cambices Int lant van Egypten nam, (Dit was dat den lieden bequam) Ende brochte die gode ende groten roof Ute Persen, des hebt geloof. 15[regelnummer] XXVI jaer te lone So drouch hi de coninccrone. In sijn XIXste jaerGa naar voetnoot1) So rees eene orloghe swaer Tusscen Rome enten Gallen; 20[regelnummer] Maer die Gallen moesten vallen, Want si verloren oec wel daer XL dusent volx wel naer. Ga naar margenoot+ Oec in sijn XXIIIIste jaerGa naar voetnoot2) Begonde echt orloghe swaer 25[regelnummer] Tusscen Rome ende Kartago, Dies menege vrouwe wart onvro. Vorden coemst vanden nijtspele Gescieden vortekene vele, Die som bescrivet Orosius, 30[regelnummer] Ende som sente ValeriusGa naar voetnoot3). Te Rome so sprac eene coe, Ende het reinde vleesch daertoe; Doe quamen voglen diet namen, Ende dat liggende bleef te samen 35[regelnummer] Ne rooc niet noch ontkeerde cleeneGa naar voetnoot4); In PyseinenGa naar voetnoot5) reindet steene; In Gallen staerf een wijf daertoeGa naar voetnoot6) Eenen man tswert uten scoe; In Cesile, alsict verstoet, 40[regelnummer] So zweetten II scilden bloet, Ende daermen coren sneet, dats waer, So wart bloedich daer elc aerGa naar voetnoot7). Sente Augustijn lyet das, Dat die coe sprac, alsict las, 45[regelnummer] Ende soe seide: ‘Merke ende ghome, Ende hoet di noch nauwe, Rome!’ Oec spreect hi te desen saken, Dat die kindere worde spraken, Al daerse die moeder drouch; 50[regelnummer] Ende dat oec hinnen ende wijf genouch Hanen worden ende man. Nu naket hier grote plage vort an.
Van Hanibal van Carthago. XXVI. In Evergetes XXVIste jaerGa naar voetnoot8)Ga naar margenoot+ Was eene erdbeve so swaer In Rodos, dat Colosus vel, Ende was een beelde gemaect wel, 5[regelnummer] Mettalijn, dats de werelt wondert, XXVI voete hooch ende hondert. Hoe ment gerechte up ende neder, Hoe ment gegoot vort ende weder, Sine grootheit, sine lingde beede, 10[regelnummer] Wanic dat nie man besceede. Dat es der VII wondere een, Dat oint die zonne besceen. Int selve jaer quam Hanibal Van Kartago; berch ende dal 15[regelnummer] Woeste hi in Spaengen lant: Hi wilt al hebben in sire hant. Sagunsen, eene edele stede, Besat hi inden lande mede,
[pagina 200]
So dat hem die spise ontginc. 20[regelnummer] Doe aten si, dats vremde dinc, Hare dode, si die daer leven; Nochtanne en willen sise niet upgeven; Maer si maecten enen brant Midden indie stat te hant, 25[regelnummer] Daer in worpen si hare dodeGa naar voetnoot1). Also gewillichlike ende niet node Verbernden si hem, want si na desen Niet gevangen wilden wesen: Hiertoe heefse Hanibal verdreven. 30[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sente Augustijn heeft bescreven, Doe te Rome quam die mare, Dat Hanibal so machtech ware, Senden si hare boden daer. Onwerdelike ende openbaer 35[regelnummer] Meshandelt so sende hiseGa naar voetnoot2) dane: Dus gaet Rome dorloge ane.
Van Filopater, coninc van Egypten. XXVII. Ga naar margenoot+ Evergetes die verstaerfGa naar voetnoot3), Ende tlant van Egypten verwarf Een sijn sone, die hiet aldus Philopater Tholomeus, 5[regelnummer] Ende was XVII jaer Coninc int lant, wet vorwaer. Dese Philophator met sinen genoten Vacht jegen Antyochus den groten, Die coninc van Surien was 10[regelnummer] Ende van Azia, alsict lasGa naar voetnoot4); Ende Anthyocus die verwan, So dat hi afnam den man Der Jueden lant: dus mincti trike Van Egypten sere jammerlike. 15[regelnummer] Dese Anthyocus die nam al uut Vanden Jueden den tribuut, Die Philadelfus quite scout, Ende dede pine menechfout Dien lande, so dat die clage quam 20[regelnummer] Te Rome, ende ment daer vernam; Want Rome begonste in desen So groot ende so machtich wesen, Dat die heren van over mere Ontsaghen dat Roemsche here. 25[regelnummer] Doe waren over zee ghesint Twee vrome Roemeine wel bekint: Deen was Cypio Affricaen, Ende dander Cypio NascicaenGa naar voetnoot5), Die so machtech quamen int lant, 30[regelnummer] Dat si hem sweren daden te hant Sine orloghe te beghevene; Ende omme in sekerheit te levene, Namen si van hem ghisel om tgone Sileucus, sinen outsten sone, 35[regelnummer] Dien hi sijnt verwisselen dede, Ende sendde te Rome in die stede Te wiselne sijn joncste kint Antyochus, ende verbint Ghisel te sine al sijn leven, 40[regelnummer] Wildmen hem den outsten geven. Hier naer Anthyocus de grote Voer in Perci ende sine genote, Omme te winne lant ende scat;Ga naar margenoot+ Ende alsi quamen teere stat 45[regelnummer] Inden tempel Nanee,
[pagina 201]
Beloveden hem die papen mee Scats dan gelovede sijn moet. Doe soudi ingaen besien tgoet. Daer bleef hi doot ende sijn raet mede; 50[regelnummer] Want si ontledene daer ter stede, Ende worpen die sticken den here, Dat danen keerde sonder wereGa naar voetnoot1).
Hoe Hanibal te Rome waert trac. XXVIII. Ga naar margenoot+ Hanibal, die noit van kinde Die stede van Rome ne minde, (Ja, doe hi out was IX jaer, Leestmen, dat hi sprac vorwaer, 5[regelnummer] Daer dat mul uptie erde lachGa naar voetnoot2): ‘Goet pays sal sijn uptien dach Tusscen Rome ende Carthago, Alse deseGa naar voetnoot3) stat es gemaect so Te pulvere clene alse dit sant,’ 10[regelnummer] Dat hi tart aldaer upt lant), Nu so trac hi metter vaert Van Spaengen te Rome waert, Ende hevet sijn volc doen leeden Over die berghe, die versceeden 15[regelnummer] Spaengen ende tlant van Gallen, Die jegen hem waren met allen, So dat si vochten inder waerdeGa naar voetnoot4), Maer hi hilt den wech metten swaerde. Binnen X dagen quam hi wale 20[regelnummer] Toten berghe van Ytale, Dat sijn die berghen van MonjuGa naar voetnoot5). Hi verstreet, dat seggic u, Die Gallen die anden berghe saten, Ende maecte sine straten 25[regelnummer] Met viere ende met ysere mede, Want hi die roetse verhouwen dede. Indie montaenge was hi IIII dage. Inden vijften, dans gene saghe, Quam hi weder inden dale, 30[regelnummer] In dat pleine van Ytale. Hondert dusent ende XX^M mede Haddi voethers daer ter stede, Ende tors XX^M man. Doe Hanibal tplein gewan, 35[regelnummer] Quam hem Cypio te gemoete Metten Romeinen sonder groete, Ende vacht up hem bi Pavien; Maer die Romeine moesten lijenGa naar voetnoot6), Want al meest haer grote here 40[regelnummer] Dat bleef doot daer indie were.Ga naar margenoot+ Sypio wart selve gewont, Ende ware doot bleven daer ter stont, Hen hadde alleene ghedaen Sijn neve Cypio Affricaen. 45[regelnummer] Echt daer naer up ere rivieren Quam die Cypio met banieren, Ende began noch eenen strijt, Ende bleef verwonnen in corter tijt Ende al meest sijn here doot, 50[regelnummer] So dat hi selve cume ontscoot.
Hoe Sempronius den wijch verloos. XXIX. Sempronius lach tiere wilenGa naar margenoot+ Met groten here in Cycilen, Ende horde sijns gesellen verlies. Droeve sere was hi dies, 5[regelnummer] Ende es uut Cycile gevaren Vechten jegen Hanibals scharen, So dat hi Haniballe vant Up de selve riviere, up tselve lant, Daer dander wijch ghevochten waert. 10[regelnummer] Hi bestont den wijch metter vaert, Ende verloos al dat hi brochte, So dat hi cume ontriden mochte Alleene, ende daer up die stont
[pagina 202]
So wart Hanibal ghewont. 15[regelnummer] Daer naer so soudi henen riden Met sinen here in lentijn tiden Over die berghen Appennijn. Aldaer wart dat here sijn, Menech man ende menege beeste, 20[regelnummer] Beede van couden ende van tempeesteGa naar voetnoot1), So bedorven binnen tween daghen, Dat si daer vervorsen laghen. Sijn olyfanten, staerc ende groot, Bleven bi naer alle doot. 25[regelnummer] Ga naar margenoot+ Binnen desen dat dit mesfal Lach up dien van Rome al, Ende Cypio, die stoute here, Twee waerven was gesconfiert sere, Was een sijn broeder met groten here 30[regelnummer] In Spaengen, daer hi oec vant were, Ende verwan daer menegen strijt, Ende vinc daer ter selver tijt Magoene, enen here van Affrike, Hanibals vrient, die sere was rike. 35[regelnummer] Ende doe was te Rome in die stede Niewe tekene gesien mede; Want die zonne minderen dochte, Dat wonder es hoet wesen mochte. Ga naar margenoot+ Oec sach menech man daer ane, 40[regelnummer] Dat die zonne vacht entie mane, Ende oec sachmen wonders mee: Indien daghe manen tweeGa naar voetnoot2).
Van FlamineusGa naar voetnoot3) ende Hanibal. XXX. Ga naar margenoot+ Echt so setten hem ter were Jegen dat Affrijcsce here Die Romeine, ende hebben gesint Flaminium, enen here bekint 5[regelnummer] Van wijsheden ende van mogentheden; Ende Hanibal, vul van scalcheden, Hevet vernomen waer hi lach, Ende haestem nacht ende dach, Hoe hi comen moge te dien, 10[regelnummer] Dat hine besta onversien. In den lentijn ten beghinne So mict hi in sinen zinne Up hem te comene al rasch, Dor brouc te vaerne ende dor marasch 15[regelnummer] Bi eere rivieren, die Samos heet; Maer hine proevet noch en weet, Dat die brouc es diep ende sochte. Sijn here hi upten woch brochte, Entie mersche roken begonde, 20[regelnummer] So dat deen den anderen en conde Vanden roke niet gesien. Dies so moeste hem gescien, Dat hi verloos daer uptie stede Vele beesten ende volx mede, 25[regelnummer] So dat hi up enen olyfant, Want hire els mee en hadde in tlantGa naar voetnoot4), Uten roke ontreet upt droghe; Doch verloos hi daer een oge, Daer hi ziec in hadde gewesen. 30[regelnummer] Dus so wart hi blent in desen Van wakene ende van ander pine. Teerst dat hi quam bi Flaminine, Bernede hi omme hem dat lant; Want hi wilde sinen viant 35[regelnummer] Doen vechten ende comen te stride. Doe worden die Romeine onblide; Want Hanibal entie sine Hadden ommeringet Flaminine, Ende sloughent al up clene ende groot. 40[regelnummer] Die prince blever selve doot Met XXV dusent man; Nochtanne vinc hire vort an VI^M, ende hine verloos nemmee, Hanibal, dan M ende tweeGa naar voetnoot5). 45[regelnummer] Orosius scrivet, datmen vacht Desen wijch met so groter cracht Ende daertoe met so groten moede, Dat des niemen en nam hoede Vander erdbeven die gesciede; 50[regelnummer] Want dat wisten vele liede,
[pagina 203]
Dat stede vielen ende berge scuerden. So sere sijt beede aventuerden, Dat die heren cleene ende groot Niet en wisten van deser noot. 55[regelnummer] Alse te Rome quam die mare, Entie wijf liepen harentare, Gemoete een wijf haren sone: Hi was hare doot geseit de gone. Doe soene sach, van bliscepen groot 60[regelnummer] Helsedsoene ende bleef daer doot. Oec gesciede al tselve mede Ere andere vrouwen vander stede.
Van Hanibal ende van Lucius. XXXI. Ga naar margenoot+ Omme dit verlies, om dit gevecht En bleef niet, sine hebben echt, Ga naar margenoot+ Die Romeine, den strijt bestaen. Hanibal die hadde bevaen 5[regelnummer] Met sinen here Spaengen lantGa naar voetnoot1). Si senden daerwaert te hant Enen die hiet Lucius, Ende eenen Paulus Publius Ende Terencius VerroeneGa naar voetnoot2), 10[regelnummer] Heren wijs ende coene, Met wel naer al meest de macht, Die doe hadde de Roemsche cracht; Want meest alle die senature Ende alle die edele gebure 15[regelnummer] Van Rome waren in desen strijt, Die gevochten was tontijt, Ende vele bi Verroens haestichede, Dies daer sinen wille dede. Indien strijt bleven doot al reine 20[regelnummer] XLIIII^M Romeine, Ende oec nam daer Hanibal Vanden sinen swaren valGa naar voetnoot3). Daer bleven XX raetsmanne dootGa naar voetnoot4), Heren mogende ende groot; 25[regelnummer] Senaturen, sonder waen, Onder doot ende gevaen, Blevenre XXX up dat velt. Die over vri edel getelt Waren, blevenre CCC man; 30[regelnummer] Ende ridderen te voet nochtan Blevenre XL dusent doot; Ridderen tors ende heren groot Blevenre III^M ende V hondert. Verro ontflo, des menech wondert, 35[regelnummer] Mettem L alleeneGa naar voetnoot5). Hanibals joie en was niet clene. Te lijctekene van sinen zeghe Senddi te Cartago enwege III mudden vingerline van goude, 40[regelnummer] Die hi afwan met gewoude Den edelingen, diere doot waren Bleven inder Roemscer scaren. So fier wart hi in dit doen, Dat vort in sijn pauwelyoen 45[regelnummer] Sijn lantsman niet mochte gaen; Ende soude iemen antworde ontfaen, Dat was bi enen anderen man: Selve en sprac hi hem niet an.
Hoe nauwe dat te Rome stont. XXXII. Die Romeine droeveden sere,Ga naar margenoot+ Ende coren enen Junium hereGa naar voetnoot6), Die gaderde here tsinen doene Als coeps maer IIII legyoeneGa naar voetnoot7), 5[regelnummer] Alse elc hadde getellet an VI^M VI^C LXVI man. Ende dit waren gegaderde scaren; Want eigine knechten, die scone waren
[pagina 204]
Ende staerc, hevet hi gemaect vri, 10[regelnummer] Ende some, die oec gecocht si, Hevet hi gevrijet saen, Ende dedem ridderscap ontfaen. Wien aernasch oec gebrac, Die tempelen men upstac, 15[regelnummer] Ende wapenen, die der gode waren, Gaf hi sinen naecten scaren. Die van quaetheit waren gevaen, Of om scout in prisoen gedaen, Hevet hi quite al gescouden, 20[regelnummer] Enten orloge upgehouden. Ende alse oec die gemeene scat, Die behorde toter stat, Verdaen was, ginemen toten scrinen, Ga naar margenoot+ Ende men nam der borgers scat met pinen, 25[regelnummer] Omme te ghevene in zoude. Poelgen, Calabren dat swoer houde, Ende dat lant van Principaet Haniballe; ende an hem gaet Steden, lant naer altemale 30[regelnummer] Vanden lande van Ytale. Dus nauwe eist dien van Rome gescepen, Ende dus heefse Hanibal begrepen. Dese wighe, dit ongheval Ghesciede int lant van Poelien al. 35[regelnummer] Sente Augustijn spreect van desen stride: Al was Hanibal sere blide, Die den Romeinen sere was wreet, Hem verdochte doch, doemen street, Datmen so vele volx verslouch, 40[regelnummer] Ende sprac doch eens: ‘Hets genouchGa naar voetnoot1).’
Hoe Hanibal Rome wilde winnen. XXXIII. Ga naar margenoot+ Int tienste jaer, alsict vernam, Dat Hanibal in Ytalen quam, Trac hi int lant van Principaet - Up Rome stont al sijn raet - 5[regelnummer] Ende quam III milen nader stede, Dat grote vreese van lieden dede. Al waest vervaert, vrouwen, senature; Alle liepen si toten mure Ende daden hem ter were 10[regelnummer] Indie ghelike van mans here; So dat hi toetrac entie sine Toter porten, die hiet Colline, Ende daer scaerdi sine scaren. Die raetsmanne van binnen waren, 15[regelnummer] Nontseiden hem niet den strijt, Maer si scaerden hem tier tijt. Ende alse die scaren souden striden, Ende in hopen van beeden ziden Omme te winne zege ende ere, 20[regelnummer] Wart het hachgelendeGa naar voetnoot2) so sere, Ende reinde so utermaten, Waest lief of leet, si moestent laten, Ende elc en wiste wat anders doen Dan souken stat ende pauwelioen. 25[regelnummer] Echt, alse dat weder verghinc, Ende elc te sinen wapene vinc, Ende weder trocken te velde, Reinet so met ghewelde, Dat dat weder dochte verbieden 30[regelnummer] Die mogentheit vanden lieden; Ende elc here sere vervaert Trac te sinen behoude waert. Doe seidemen dat Hanibal Dit den goden tijede al, 35[regelnummer] Ende seide: ‘Alsic mochte in woude, Alsic Rome winnen soudeGa naar voetnoot3).’ Al was Rome dus altemaleGa naar margenoot+ Ende dat lantscap van Ytale Van Haniballe dus verladen 40[regelnummer] Ende gevallen in deser scaden, Si hadden grote mogenthede
[pagina 205]
In Grieken ende in meneger stede, Daer si met groten volke streden. Uptie lande ende uptie steden. 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ In Spaengen waren II Cypioene, II Romeine van hogen doene, Gebroederen met here groot, Die slouch Hanibals broeder doot, Die Mago bi namen hiet. 50[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat Roemsche volc dit weten liet Te Rome, ende baden met genende, Ga naar margenoot+ Datmen hem enen voghet sende, So dattere twee waren genomen; Maer men cons niet te hovede comen, 55[regelnummer] Wie best ware te sulken doene. Ga naar margenoot+ Men coes den jongen Cypioene, Die doe hadde XXVII jaer, Entie doe seide al openbaer: ‘Deen es te aerm, dander te vrec; 60[regelnummer] Lichte mochte in een strec TRoemsche rike hier mede vallen.’ Dese raet was geprijst van hem allenGa naar voetnoot1).
Van Cypioens vaert te Spaengen. XXXIIII. Ga naar margenoot+ Men nam Sypioene te waren, Dat hi soude in Spaenyen varen Wreken die twee Cypioene Up Hanibals broeder Maghoene: 5[regelnummer] Deen was de oem, dander sijn vader. Doe droughen si over een algader, Datmen also best nederen sal Den overdadeghen Hanibal; Want hi so machtich was in Ytale, 10[regelnummer] Men mochtene wederstaen niet wale. Solinus seget in sinen doene Van desen jongen Cypioene, Dat hi was uter moeder gesneden, Ende hi bi alsulker reden 15[regelnummer] Eerst Cesar gheheten was, Ende wille mede lijen das, Dat kindere, die so ter werelt comen, Gheluckich dicken sijn ter vromenGa naar voetnoot2). Dese was vromech ende gerecht. 20[regelnummer] In Spaengen voer hi om gevecht, Ende tRoemsche here, dat lach in tlant, Quam hem altemale in hant. Eene stat wan hi ten beghinne, Die rijcheit groot hadde inne, 25[regelnummer] Die Niewe Carthago hiet: Daer wrac hi tRoemsche diet, Sinen oem ende sinen vader. Selver, gout nam hi algader, Dies daer vele was tsinen doene. 30[regelnummer] Hi vinc aldaer oec Maghoene, Hanibals broeder, ende menegen man, Ende sendedse alle te Rome dan. Maer eene maget was daer gevaen, Scone ende oec wel ghedaen, 35[regelnummer] Daermen groot goet omme boot: An hare dedi doghet groot. Want soe was eene edele joncfrouwe, Gaf hise in wetteliker trouwe Eenen edelen jongelinc 40[regelnummer] Vandien lande, dien hi vinc, Bider joncvrouwen maghe rade. Hine wilde niet, datmen mesdade In sinen here met sulker joget. Oec gaf hire mede dor sine doget 45[regelnummer] Hare den scat, diemen hem brochte, Daermense hem mede ontcochteGa naar voetnoot3). Hier mede brochti al dat lant Ghewillike tsire hant.

[pagina 206]
Van Valerius ende Hanibal. XXXV. Ga naar margenoot+ Binnen dien dat Cypio In Spaenyen wan Nuwe Cartago, Quam Valerius uut Macedone Van Grieken met enen here scone 5[regelnummer] (Want hem mare was comen al, Wat gedaen hadde Hanibal), Ende es comen in Cycile, Daer hi wan in corter wile Agrigentum, eene vaste stat. 10[regelnummer] Ga naar margenoot+ Daer wan hi volc ende groten scat, Ende vinc Aninoene vromechlike, Eenen prinche van AffrikeGa naar voetnoot1). LX steden dat hi wan Uptie van Affrike ende menegen man, 15[regelnummer] Ende XXVII heeft hire gevelt Ende tebroken met gewelt. Up dit gheluc van desen doene Van Valerius, van Cypioene, Waren die Romeine blide; 20[regelnummer] Maer Hanibal an dander zide Ne liet hem wantroesten niet, Noch omme broeder, noch om verdriet, Hine lach vaste in Ytale, Also dat tien selven male 25[regelnummer] Fu vius, van Rome een raet, Ende XI princen van hogher daet Eenen wijch namen up Hanibal, Daer si tspel verloren al; Want die XII heren groot 30[regelnummer] Blevenre mettem XVII^M dootGa naar voetnoot2). Maer Marcellus Claudius, Die tspel sach verloren dus, Die gaderde aldat hi mochte, Ende vacht up Haniballe onsochte. 35[regelnummer] III daghen vochten si ridderlike: Ten eersten daghe even gelike Vochten si met groter gewelt, Want elkerlijc behilt sijn velt; Ten anderen daghe die Romeine 40[regelnummer] Worden gesleghen vanden pleine; Ten derden daghe quam dat mesfal Upten stouten Hanibal; Want hi lieter up dat velt VIII^M man te doot ghevelt, 45[regelnummer] Ende moeste dor noot woch striken Ende in sine tenten wiken. Dit lach hem in therte sware; Maer daer na ten naesten jare, Alsten nieuwen gerse quam, 50[regelnummer] Elkerlijc sijn here nam, Marcellus ende Hanibal. Daer wart afgesleghen al Maercellus met sinen here; Want Hanibal vantse in cleenre were, 55[regelnummer] Also nauwe hadde hijs belaghet: Dit was te Rome sere geclaghet. Cypio, die met groter cracht In dat lant van Spaengen vacht Uptie heren van Affrike, 60[regelnummer] Slouch uten lande vromelike Hasdruballe in eenen stride, Die was van Hanibals zide. Daertoe wan hi LXXX steden, Diemen hem som upgaf met vreden, 65[regelnummer] Ende som wan hise met gewelt. Al dat lant, plein ende velt,Ga naar margenoot+ Vanden berghen die heeten Pyrene, Die Spaenyen ende Gasscoengen gemene In tween deelen, alsemen weet 70[regelnummer] (Ic waent nu Porchisers heetGa naar voetnoot3)), Hevet hi gewonnen ende beset, Ende gebrocht ter Roemscer wet, Ende settem weder in dat keren Te Rome waerts met groter eren.
Hoe Cypio in Affrike voer. XXXVI. Alse Cypio te Rome quam,Ga naar margenoot+ Die gemeene raet daer nam Hem ende Livius ende CrassusGa naar voetnoot4)
[pagina 207]
Te raetsmanne, het stont hem dus; 5[regelnummer] Ga naar margenoot+ So dat Cypio gaf den raet, Datmen Haniballe Ytalen laet, Ende men in Affrike vare, Ende men die lande also versware, Dattem aldus, hoe dat gaet, 10[regelnummer] Niemen van daer in staden en staet: Dus sal emmer sijn here dwinen, Ende hem sal vernoyen der pinen; So dat si volgeden in desen doene, Ende senden in Affrike Cypioene. 15[regelnummer] Daer bestont hi harde vromelike Hamonne, den prince van Affrike, Ende sloughene doot in enen stride. Sijn here wart gespaerset wide, Som ghesleghen, som ghevaen, 20[regelnummer] Som gejaget, som ommegedaen. LX dusentGa naar voetnoot1) blevere doot Indien selven wighe groot Van den heren van Affrike. Maer en gheviel niet deser gelike 25[regelnummer] Den ghenen die in Rome bleven; Want si hebben hem verheven Anderwaerf up Haniballe. Cempronius met ongevalle, Die hovetman was vander schare, 30[regelnummer] Die verloos vele ende sware; Want si hebben tfelt begeven, Ende worden indie stat gedreven. Maer Cypio was die dorreet Affrike, dat sere es breet; 35[regelnummer] Ende waer so hi verhorde mare, Dat eenech here versament ware, Daer wart sette hi sine vaert; So dat hem ontboden waert, Dat Hasdrubal, die keyserGa naar voetnoot2) ware 40[regelnummer] Van Cartago ende menege scare, Hadde versament groot here, Ende mettem was indie were Sifax van Numidia. Sypio trac hem snachts na, 45[regelnummer] Ende hevet die logen in beeden heren Ontsteken daer ter eerster werenGa naar voetnoot3). Die Numidiene entie Affriken, Alsi sagen den brant bliken, Bewaenden hem niet van vianden, 50[regelnummer] Ende liepen tfier blusscen te handen, Ongewapent ende bloot: Daer slougense die Romeine doot. In beeden heren altehant, Onder versleghen ende verbrant, 55[regelnummer] Lieten sire LX^M manGa naar voetnoot4), Ende V^M ghevaen nochtan. Die here Sifax ende Hasdrubal Waren daer na verbornen al, So dat elc nauwelike ontfloGa naar voetnoot5). 60[regelnummer] Hasdrubal quam te Carthago Alse een droeve keyser ontreden; Doch versaemden si daer ter steden, Hi ende Sifax, echt groot here, Ende quamen up Cypioene ter were. 65[regelnummer] Cypio hadde mettem II heren, Orlogers van groter eeren, Massimissa ende Lelyus, Ende quamen ter were daer aldus, Ende wonnen den wijch ende sconfierdent al, 70[regelnummer] Sifax ende Hasdrubal. Lelyus ende Massimissa Volgeden Sifaxe na, Ende hebbene al daer gevaen. Dat ander volc dat wart ondaen,Ga naar margenoot+ 75[regelnummer] Ende volgheden met scepe in CretaGa naar voetnoot6); Hem volghede Massimissa, Diese onderdede alle ende vinc.
[pagina 208]
Sifaxe, den wisen coninc, Sendde Cypio te Rome ghevaen 80[regelnummer] Met Lelyuse, ende sonder waen Menegen riken prisoniere, Ende meneghen roof rike ende diere.
Hoe Cartago Haniballe ontboot. XXXVII. Ga naar margenoot+ Carthago, die rike stede, Die om der werelt mogenthede Jegen die Romeine street, Siet dat hare onsiene steet. 5[regelnummer] Die senaturen ginghen te rade, Ende ontboden, al waest te spade, Haniballe, dat hi quame Ende waer ter stede name. Daer mochtmen sien den groten here, 10[regelnummer] Beswaert van rouwen harde sere, Weenen ende claghen also wale, Dat hi rumen moeste Ytale. Die hem volghen niet en woude, Alse hi Ytalen rumen soude, 15[regelnummer] Ende van danen was gheboren, Dien dedi doden, alse wijt horen. Ten zeile ginc hi sere vervaert, Ende voer tAfferike waert. Alse hi den lande waent wesen bi, 20[regelnummer] Eenen clemmere so hiet hi Upten mast gaen, ende hi hiet Hem seggen wat lande hi siet. Dander riep daer neder af: ‘Ic zie een tebroken grafGa naar voetnoot1).’ 25[regelnummer] Haniballe mesquam dit wort, Ende keerde tseil, ende voer vort In eene havene daer ter stede, Daer hi sijn volc aysieren dede; Ende daer naer, alst quam also, 30[regelnummer] Trac hi binnen Cartago. XXVIGa naar voetnoot2) jaer, alse wi lesen, Haddi uut Cartago gewesen; Want hi jonc met siere moeder Daer ute voer ende Mago sijn broeder.
Hoe Cypyo Haniballe verwan. XXXVIII. Hanibal na desen doeneGa naar margenoot+ Die ontboot an Cypioene, Dat hi mettem wilde spreken Sonder eeneghe lose treken. 5[regelnummer] Men swoer dit so in beeden ziden, Datter elc wel toe mochte tiden.Ga naar margenoot+ Daer mochtmen sien II grote heren Hem jegenlijc tanderen waert keren, Ende wonderlijc met fieren ogen 10[regelnummer] Elc anderen sijn ghelaet toghen, Ende spreken menech hoge wort. Die pays die en ginc niet vort, Want elkerlijc was so coene, Niemen en wilde onscone soene: 15[regelnummer] Dus moesten si sceden sonder vrede. Te wighe setten si hem bede Met groter macht ende wiselike, Want elc was sijn sinnes rike. Daer vachtmen lange sere ende vele: 20[regelnummer] Noch in ghenen nijtspele Ne was met wapenen bet gedaen, Al was sulc wijch, sonder waen, Daer meer volcs in was versleghenGa naar voetnoot3). Doch wart meester des zeghen 25[regelnummer] Cypio metten Romeheren. Die Cartagiene met onneren Verloren XX dusent man Ende V hondert daertoe nochtan; LXXX elpendieren groot 30[regelnummer] Waren som ghevaen, som doot. Hanibal, die met alre macht Ende met alre wijsheit vacht, Met eere cleenre menechte ontflo Indie stat van Caertagho, 35[regelnummer] Mids dordie vianden ende dorden strijt, Alse die noch andere viande ontbijt. Teersten dat hi quam inde port, Quamen die senaturen vort, Ende sijn te rade gegaen,
[pagina 209]
40[regelnummer] Wat si best mogen anegaen. Hanibal die seghet wel, Hine weet anders ontset geen el, Dan men souke pays ende vrede Tusscen Rome ende hare stede; 45[regelnummer] Ende Cypio die sendde mare Te Rome daer af al openbare, Wat den senaturen best dochte, Weder men pays wilde of datmen vochte; So dat biden senaturen 50[regelnummer] Pays gemaect was daer ter uren, Ende omden stouten Cypioene, Die om die eere van dien doene, Dat hi Affrike heeft ondergedaen, Hiet hi Cypio die Affricaen. 55[regelnummer] Doe die pays entie vrede Ga naar margenoot+ Was besproken daer ter stede, Hevet Affricanus Cypio Ghenomen die scepe van Cartago, Groot ende staerc V hondert ende mee, 60[regelnummer] Ende deedse voeren indie zee Vor die porte, ende stac te hant In die scepe eenen brant, Ende bernedse daer si toesaghen. Doe voer hi in ghenen daghen 65[regelnummer] In Cartago met groter eeren, Alse die here was vanden heren, Ende men ontfinc den edelen man Alse den prence diet al verwan. Ga naar margenoot+ Dit grote orloghe ende dit striden 70[regelnummer] Ghesciede in Philopaters tiden, Die coninc in Egypten was, Alsic hier voren gewouch das, Die jegen den groten vacht Anthyochus met sire cracht.
Van Ephifanes van Egypten. XXXIX. Ga naar margenoot+ Philopater Tholomeus Regneerde, wi lesent dus, In Egypten XVII jaer; Naer hem sijn sone, wet vorwaer,Ga naar margenoot+ 5[regelnummer] Tholomeus Ephiphanes, XIIIIGa naar voetnoot1) jaer, wi lesent des. Plautus was in sinen daghen,Ga naar margenoot+ Die maecte vele scoenre zaghen, Daermen nu hier af sal noemen 10[regelnummer] Van sinen sproken, van sinen bloemen. Ghelt es sake ende hovet Van alre sorghen, des gelovet. Wiltu geheert sijn in dinen live, So wandele altoos onder die keytive. 15[regelnummer] Dune souts genen sot te vriende bejagen; Want men mach bet vanden sot verdragen, Dat hi hem onheimelijc si, Dan hi hem dicken ware biGa naar voetnoot2). Menech man es in sijn lijf 20[regelnummer] Sonderlinghe ende keytijf, Die niene gedoget openbare, Dat iemene sine ghelike ware: Hi versmaet sine ondersaten; Die boven hem sijn moetti haten 25[regelnummer] Ende versmaden dorperlike; Entie oec sijn sine gelike, Mettem en can [hi] sake en gheen Niet gedraghen over eenGa naar voetnoot3). In des Ephifanes tidenGa naar margenoot+ 30[regelnummer] Begonste dalen ende liden, Dat Alexanders wilen was scone, Dat rike van Machedone,Ga naar margenoot+ Dat Alexander so hadde verheven, So dat si den Romeinen geven 35[regelnummer] Hare steden indie hant, Ende sise sonder enegen bant Vrilike hilden ende saten. Hieromme was so utermaten In Grieken die bliscap groot, 40[regelnummer] Dat noint man sach des genootGa naar voetnoot4).

[pagina 210]
Vanden Gallen enten Romeinen. XL. Ga naar margenoot+ In desen tiden quamen die Gallen Met crachte over berch gevallen, Om tRoemsce rike te verslane, Ende verloren te Meilane 5[regelnummer] X dusent man in enen strijt. Doe quamen si teere ander tijt Uptie Romeinen aldaer int lant, Ende lieten liggen daer int sant XL^MGa naar voetnoot1) man up dat velt, 10[regelnummer] Ende si sloughen af met gewelt Dien Romeinen V^M man. Nochtoe lach den Romeinen an Anthyocus, die in Surien Hem hilt met sire partien; 15[regelnummer] Want Hanibal was an hem comen, Ende haddene te hulpen genomen; Ga naar margenoot+ So dat die Romeinen vernamen, Ende si teenen rade quamen, Ende coren jeghen Haniballe, 20[regelnummer] In aventuren ende in gevalle, Anders niemen in ghenen daghen Dan Sypioene ende sine maghen; So dat men nam te rade do Eenen Lucius Cypio: 25[regelnummer] Affricaen die was sijn broeder, Die ouder was ende vroeder; Maer Rome ne wilde nemmere, Dat een man te lange ware here. Om dat so namen si dese tweeGa naar voetnoot2), 30[regelnummer] So dat si wilden dat emmermee Anthyocus daer omme dinke, Eist dat Hanibal iet scinke, Dattie stoute Sypioene Den dranc sijn tontfane coene. 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dese voeren in Surien Met LXXX scepen ende hare pertijen, Datmen hiet gebecte scepe, Ende met groten ridderscepe. Aldaer was Sypio AffricaenGa naar margenoot+ 40[regelnummer] BodeGa naar voetnoot3) ghesent ende ontfaen Van Anthyocus den groten Eerlike met sinen genoten; Ende alsemen om pays spreken sal, So quam ghinder Hanibal, 45[regelnummer] Die sijn spel hadde verloren Jeghen Sypioene te voren. Daer wies die fierheit ende de nijt Also, dat in ghere tijt Dat parlement te nieute quam, 50[regelnummer] Ende Affricaen orlof nam, Ende voer weder toten sinen.Ga naar margenoot+ Anthyocus siet, dat sijn pinenGa naar margenoot+ Jeghen die Romeinen niet en dochte, Ende verdrought sware ende onsochte, 55[regelnummer] Ende voer in Persen naer das, Aldaer hi versleghen was, Alsomen hier te voren screefGa naar voetnoot4). Der Romeine scare, die int lant bleef, Wonnen die eylande in de Zuutzee, 60[regelnummer] Was Haniballe wel oft wee.
Hoe TheodorusGa naar voetnoot5) Gods tempel wilde roven. XLI. Int XVIIde jaer, merket desGa naar voetnoot6),Ga naar margenoot+ Dat Tholomeus Ephifanes In Egypten drouch die crone, Staerf Antyochus onscone. 5[regelnummer] Na hem Zeleucus sijn sone Die so nam na hem die crone, Ende was coninc in Asya XII jaer; noch verre noch na Ne was aerger dan hi was. 10[regelnummer] In sinen tiden, alsict las, Sendi in Jherusalem Helyodorus, ende hiet hem, Dat hi den tempel roven soude Van selvere, van scatte ende van goude. 15[regelnummer] Hi voer doen sijns heren wort,
[pagina 211]
Ende alse hi terden soude bet vort Inden tempel omden scat, Gaf hem dingel Gods enen plat, Dat hi daer doot ter neder lach. 20[regelnummer] Alst GrimasGa naar voetnoot1) die bisscop sach, Verbat hi onsen Here das, Dat hi upstont ende genas, Ende keerde te sinen here thant, Ende seide: ‘Hevestu enegen viant, 25[regelnummer] Sentene omden heilegen scat: Nemmermeer onteerstune bat.’ In desen tiden ghevielt dus, Dat Lucius Emilius Van Rome was in Spaengen gesent, 30[regelnummer] Ende hi ende al sijn here ghescent Vanden Spanyoelen ende al verslegen. Doe senden die Romeine daer jegen Lucius Belius, die bleef doot Bi MeilanenGa naar voetnoot2): clene no groot 35[regelnummer] Sone ontginc der aventure. Dese mort daden die Lygure. Het ware al verholen bleven, Maer dat die van Maerscaelie screven Den Romeinen dese niemare. 40[regelnummer] Ter selver tijt nam ene scare Vanden Romeinen een, hiet Fulvius, Ende voer die Grieken dwingen dus Die Gallen-Grieken, die stoutelike Streden upten Roemscen rikeGa naar voetnoot3). 45[regelnummer] Si waren te samen ghetoghen Up Olympen den berch hoghe Met wive ende met kindere mede. Hi sochtse daer ter hoger stede, Maer met steene ende met gescote 50[regelnummer] Ga naar margenoot+ So quetsten si die Roemsche rote Sere van boven nederwaert; Doch die Romeinen metter vaert Worden mettem des strijts gemene, Ende sloeghere, onder groot ende cleene, 55[regelnummer] XL dusent man te doot. Die Romeine haer scade groot Ghedochtem vanden Lyguren, Ende senden daer ter selver uren Marcus met enen groten here, 60[regelnummer] Die verloes daer indie were IIII^M man, ende moeste wiken Indie tenten ende so ontstriken.
Hanibal des fieren doot. XLII. Hier binnen dat dit ghesciede,Ga naar margenoot+ Eescheden die Roemsche liede Haniballe, die in Surien Orloghede met sire paertien, 5[regelnummer] Dat hi hem upgheven soude. Ende want hijs niet doen en woude, So moesti Surien begheven, Ende es in Creta verdreven, Daer hi langhe lach in vreden; 10[regelnummer] So dat hi vernam daer ter steden, Dat menne haette omme dat, Want hi hadde so groten scat. Doe maecti vaste vate dare, Alse offere sijn scat in ware; 15[regelnummer] Daer dedi bli in over goutGa naar voetnoot4): Dat dedi draghen met gewout Inden tempel vrouwe Dyanen. Dus dedi der stede wanen, Dat hi leide in hare were 20[regelnummer] Sinen scat ende sine lijfnere. Maer hi dede beelden maken, Entie hol omme die saken, Dat hire in ghoot al sijn gout, Ende so henen om sijn behout 25[regelnummer] Toten coninc van Bytine, Die orloghe groet ende pine
[pagina 212]
Hadde jeghen den coninc Eumene, Die in Ponten was here niet cleene. Prucias, coninc van Bithine, 30[regelnummer] Hadde verloren entie sine Eenen volcwijch up dat lant. Doe riet hem Hanibal te hant, Dat hi met scepe vechten soude, Want hi hem zeghe beloven woude. 35[regelnummer] Hanibal hadde vele utermaten Serpenten in erdinen vaten; Die dedi werpen met handen Indie scepe der viandenGa naar voetnoot1), Die teersten maecten hare ghile 40[regelnummer] Om sulc orloghe, om sulke pile; Maer doen si hem ommetrent In haer scepe so menech serpent Saghen, vloen si woch te handen, Ende weken daer den vianden. 45[regelnummer] Te Rome quam mare van desen: Sine wilden nieweren laten wesen Ga naar margenoot+ Haniballe, ende sendden dare Ridderscap ende grote scare, Die dese coningen vercoenenGa naar voetnoot2) souden, 50[regelnummer] Wouden si oft en wouden, Ende Haniballe up doen gheven, Ofte vaen oft nemen tleven. Doe Hanibal vernam die mare, Nam hi venijn al openbare, 55[regelnummer] Ende endere mede, alse een keytijf, Sinen toren ende oec sijn lijf. Dus so staerf die grote here, Die meneghe sware onnere Eerst dede den Roemscen rike, 60[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die wilen gheweldichlike Vanden Roemschen lachamen Overdammede mede tsamen Gello eene staerke riviere, Ende dede in diere maniere 65[regelnummer] Sijn here daer over varen, Met groter overmoet te warenGa naar voetnoot3).
Des stouts Cypioens doot. XLIII. Haniballe eist dus vergaen.Ga naar margenoot+ Den stouten, vromen Affricaen, Hi diene eerst onderdede Ende tlant van Rome suverde mede, 5[regelnummer] Sine viande si beniden Sijn welvaren ende sijn striden, Ende wrougedene vorde senature, So dat hi wart indier ure Ghebannen van Rome uter stat. 10[regelnummer] In een stedekijn, dat bet af sat, Wart hi gesent, dat hiet LincherneGa naar voetnoot4), Daer hi, sinen vrienden te scerne, Hevet gehent daer sijn leven. In sijn graf so was bescreven, 15[regelnummer] Also alse hijt selve hiet: ‘Onhovesch lant, gedincti niet, Dat ic di met minen live Verloste, alstu, keytive, Onder voeten laghes in wene? 20[regelnummer] Dune hads selves niet de beneGa naar voetnoot5).’ Dit was in Tholomeus daghen Ephifanes, daer wi af saghen, Die XXIIII jaer drouch crone Int lant van Egypten scone, 25[regelnummer] Ende ghedoot was met venine. Naer hem quam die sone sine,Ga naar margenoot+ Filometor Tholomeus, Ende was coninc, wi lesent dus, In Egypten XXXV jaer. 30[regelnummer] In sijn vijfte, wet vorwaerGa naar voetnoot6),Ga naar margenoot+ So wart coninc in Surien Ende in Azia met sire partien Anthyocus Ephifanes, Die broeder was, gelovet des,
[pagina 213]
35[regelnummer] Zeleucus, dic hier voren staet. Dese was stout ende sere quaet Ende hadde te Rome gysel gewesen, Alse wi hier te voren lesen: Sijn vader, die grote Antyochus, 40[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die gavene te ghysele aldus, Doe hi pays van sinen saken Jeghen Rome moeste maken. Ga naar margenoot+ Dit was die selve Antyochus, Daer jeghen Judas Machabeus 45[regelnummer] Ende Mathatias sijn vader Jeghen vochten beede gader, Daer ghi die wighe af van desen Hier naer wel sult horen lesen.
Van Anthyocus Ephifanes. XLIIII. Ga naar margenoot+ Anthyocus Ephifanes, Alse hi coninc worden es, Wildi winnen Egypten lant; Ende gheviel, alsict bevant, 5[regelnummer] Dat men te Jherusalem sach XL daghen up elken dach Ridders striden indie lucht, Nu indie jacht, nu indie vlucht, Beede met swerden ende met speren, 10[regelnummer] Nu slaen, nu vlien, nu hem verweren. Hier omme was die stat vervaert. Ga naar margenoot+ Anthyocus sette sine vaert In Egypten. Alse hi daer quam Ende hi die waerheit vernam; 15[regelnummer] Want het hem was doen weten, Dat die meeste waren beseten TAlexandrien, ende, alsict las, So quam daer Marcus Popilius LenasGa naar voetnoot1) (Dese drie namen was een man), 20[regelnummer] Ende gheboot den coninc dan, Dat hi Egypten rumen soude; Ende alsene Anthyocus cussen woude In vriendscepen, alsemen doe plach, Sprac hi: dat wesen niet en mach, 25[regelnummer] Voer dat hi ter vriendscap quame Van Rome: want het ware blame. Doen seidi hem aldaer ter uren Den wille vanden senaturen. Alse Anthyocus van deser dinc 30[regelnummer] Met sinen vrienden te rade ginc, Entie raet een deel lanc was, Marcus Popilius Lenas Hadde eene roede in die hant, Ende maecte eenen rinc thant 35[regelnummer] Omtrent den coninc enten raet, Ende hiet dat niemene uut en gaet, Eer hi antworde daer ter stede Den senaturen strijt of vrede. Doe was Anthyocus vervaert 40[regelnummer] Ende sprac: ‘Nadien dat aldus vaert, Ende het willen die senature, Wi willen pays nu ter ure.’ Dus liet hi Egypten lant, Ende es ghevaren altehant 45[regelnummer] In Jherusalem, ende heeft gerovetGa naar margenoot+ Tfolc dat an Gode ghelovet Enten tempel, ende altehant Keerdi dus weder in sijn lant.
Hoe Anthyocus rovede Jherusalem. XLV. Daer naer so bedochti hemGa naar voetnoot2),Ga naar margenoot+ Dat die van Jherusalem Eenen andren here mochten ontfaenGa naar voetnoot3), Ende quam ende hevet die stat bevaen,
[pagina 214]
5[regelnummer] Ende sloughere in LXXX^M man, Ende vercochtere oec nochtan XL^M in meneghere stat, Ende nam al des tempels scat, Ga naar margenoot+ Ende hiet ende seide dat hi woude, 10[regelnummer] Dat mer Jupiter anebeden soude. Ga naar margenoot+ In desen tiden verloos scone Tlant van Machedone die crone, Daer Alexander in was geboren, Die allen heren ginc te voren, 15[regelnummer] Ende meer dan anderhalf hondert jaer Naer hem stont, telt ons twaer; Want een, hiet Perses, van sinen geslachte, Hilt Machedone met machte, Ende hadde volc, hieten Basterne, 20[regelnummer] Die met rove hem generden gerne, Also dat si hem dies ghetrouwen, Dat si over der Dunouwen, Die int lant van Hyster gheetGa naar voetnoot1), Roven willen varen ghereet, 25[regelnummer] Up dat soe doe was vervroren. Alse si upt ijs waren die doren, Scorde die riviere ontwee: Daer hadde menech harde wee; Want al na doot bleef, deen ende groot, 30[regelnummer] Dan somich een die ontscoot, Die quamen met gescorden live Uten yse alse keytive. Ga naar margenoot+ Te desen tiden begonden mede Die Romeine hare mogenthede 35[regelnummer] Te toghene up Machedone. Perses, die daer drouch crone, Nam te helpen jeghen die Romane Die Sordisen, die Hystoriane, Entie Deenen entie GallenGa naar voetnoot2). 40[regelnummer] Die Deenen waren, horen wi callen, Sonder lantscap volc geheeten, Ende gheboren vanden Gelen, Diemen sidert Goten hiet, Daermen wonder hier na af ziet. 45[regelnummer] Dese Deenen hadden do Eenen heere, hiet Orolo, Ende hadden eenen wijch verloren Uptie Basterne, alse wijt horen. Dit dede hem haer coninc boeten, 50[regelnummer] Ende moesten haer hooft ten vrouwen voeten, Alsi sliepen, leggen neder, Tote dat si verwonnen weder Wijch met haerre vromichede, Ende haren wiven dienen mede.
Hoe trike endde van Machedone. XLVI. Van Rome quam die raet aldus,Ga naar margenoot+ Dat daer Paulus Emelius Ghecoren was den strijt tontfane, Ende up Machedone te gane. 5[regelnummer] Alse hi hier toe was ghenomen, Ende hi daer na thuus es comen,Ga naar margenoot+ Quam hem sijn dochter te gemoete, Ende hi cussedse met gegroete, Ende vernamse in sinne zware. 10[regelnummer] Doe vragedi, wat haer ware. Soe seide: ‘Persse, mijn hondekijn, Es doot, dat was die feeste mijn.’ Paulus quam thant inden moet, Dattem die boetscap ware goet, 15[regelnummer] Ende was in hopen vort alle wege, Dat het meende sinen zeghe Van Perses van Machedone. Des avonds vorden wighe scone Vervoer die mane. Doe seide tfolc al, 20[regelnummer] Dat het meende dongheval, Dat dat Griexe rike soude inden, Entie Romeine soudent scinden. Die wijch was upten naesten dach, Daer was gheslegen menech slach; 25[regelnummer] Maer Marcus Cato, Euaters soneGa naar voetnoot3),
[pagina 215]
Wan den prijs, ende was die gone Die mids onder die viande vacht, So dattene vellede die cracht Vanden orsse: die ridder goet 30[regelnummer] Vacht alse een leu te voet, Ende hi was al omme bestaen. Men riep up hem, men gincken slaen: Daer waenden sine te sticken houwen. Men mochte daer dorsteken scouwen 35[regelnummer] Menech ors ende menech man. Alse al there dus up hem ran, Ten lesten slouch hi enen groten Upten helm vandien genotenGa naar voetnoot1), Ende tswert ontspranc hem uten handen 40[regelnummer] Inden trop vanden vianden. Doe decti hem metten schilde, Der vuustslage was hi milde, Ende brac dus der viande zwerde, Ende nam tsine daert lach up derdeGa naar voetnoot2), 45[regelnummer] Daer anesagen bede die scaren, Ende es den vianden dus ontfaren, Sere mesmaect ende ghewont. Sine stoutheit gaf daer ter stont Den Romeinen daer den zeghe. 50[regelnummer] Persses die coninc vloe enweghe, Ende Gneus Octavius volgede naer, Ende vinghene al vliende daer Met Phillippe ende Alexander, Sine twee sonen, ende menech ander. 55[regelnummer] Orosius spreect, daer bleven dan Indien wijch XX dusent man.
Van Mathatias ende sinen kinden. XLVII. Ga naar margenoot+ Dit gheviel int XIIste jaer, Dat Filometor, wet vorwaer, In Egypten coninc was, Ende int VIIIste, alsict las, 5[regelnummer] Dat Anthyocus Ephifaen Die crone van Azien hadde ontfaen Ende vanden lande van Zurien. Dese Anthyocus ende sine partienGa naar margenoot+ Wart biden Romeinen verdrevenGa naar margenoot+ 10[regelnummer] Ute Egypten, als wi eer screven, Ende maecte grote mort In Jherusalem, als ghi eerst hort, Ende wilde aldie Jueden dwinghen, Dat si heidijnscap ontfinghen; 15[regelnummer] Maer Mathatias ende sine kinder Wederstonden sine macht ginder, Ende sloughen sine bailliuwe doot. An hem so viel menechte groot, Die eer wilden laten tleven 20[regelnummer] Dan ons Heren wet begeven. Een jaer hilt Mathatias vogedieGa naar voetnoot3)Ga naar margenoot+ Over die Joedsche paertie, Ende staerf heilechlike. Na tgoneGa naar voetnoot4)Ga naar margenoot+ Wart Judas Machabeus, sijn sone, 25[regelnummer] Bisscop ende hertoghe gheset Over aldie Joedsche wet. Dese slouch Appolonise doot, Die hertoghe was ende here groot Over die Samaritane, 30[regelnummer] Ende wan sijn swert, ende vort ane Vacht hire mede al sijn leven. Seron hevet hem oec verheven, Die hertoghe van Neder-Surien: Dien slouch hi met sire partijen. 35[regelnummer] Beede Gorgien ende Lisien, Die van Anthyocus partijen Hertoghen waren, quamen hem jegen: Die hevet hi uten lande geslegen. Ons Heren tempel maecti reine, 40[regelnummer] Dien die heidine ghemcine Ontreent hadden achter een III jaer, Ende maecter eene feeste daer. Thimoteus hi oec verwan, Die up hem brochte menegen man
[pagina 216]
45[regelnummer] Van Amon, daer hi af was here. Meneghe uutnemende ere Gheviel hem, die hier niet en staet: Hi was der Jueden toeverlaet.
Anthyocus Ephifanes doot. XLVIII. Ga naar margenoot+ Hier binnen Anthyocus EphifaenGa naar voetnoot1) Hevet verhort ende verstaen, Dat in Persen een tempel ware So rike. Om dusdane mare 5[regelnummer] Wille hire varen ende nemen tgout; Maer men verdrevene met gewout, So dat hi keerde met scanden. Mettien quam hem mare te handen, Hoe Judas Machabeus sijn here 10[regelnummer] Versleghen hadde met groter were. Doe voer hi henen ende vermat hem Te destruweerne Jherusalem. Alse hi hem vermat dit doen, Quam hem ane dat torsioenGa naar voetnoot2), 15[regelnummer] Ende uut sinen vleesche mede Cropen wormen te meneger stede, So sere hi stinkende wart mede. Doe bekendi sine cranchede, Ende seide: ‘Hets recht, sonder waen, 20[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dat die mensche si onderdaen Gode, die es boven al.’ Hi belovet, dat hi sal Die Jueden vrijen, mach hi ontgaen, Ende Juedsche wet selve ontfaen, 25[regelnummer] Ende screef den Jueden hovesce brieve, Ende bat dat si doer sine lieve Sinen sone waren hout, Anthyocus, die niet was out. Al quellende verloos hi tlijf 30[regelnummer] Indie montaenge, als een keytijf. Lisias verhorde dese mareGa naar voetnoot3), Ende maecte coninc dare Anthyocus, sinenGa naar voetnoot4) heren sone. Twee jaer regneerde die ghone 35[regelnummer] In Azien ende in Surien; Int XVIde, horen wi lijen,Ga naar margenoot+ Was dat Filometor was In Egypten coninc, alsict las.
Judas Machabeus strijt. XLIX. Anthyocus EphifanesGa naar margenoot+ Nam ende aldus, ende sijn sone es Coninc ghemaect in sine stede, Die Anthyocus hiet ende mede 5[regelnummer] Eupator te sire toenamen. Ane hem quade Jueden quamenGa naar voetnoot5), Die dagheden sere, alsict las, Over Machabeus Judas. Doe quam hi up hem met groter were: 10[regelnummer] C^M voetgangers int here, Ende XX dusent ridderen fiere, Ende XXXII elpendiere. Elc dier hadde M man te voet Gewapent, die dat dier behoet, 15[regelnummer] Ende V hondert ridderen medeGa naar voetnoot6). Dus quam hi voer ene stede, Hiet Betsura, die hi besat, Bi Jherusalem der stat. Sijn here quam in tween gescaert: 20[regelnummer] Die eene paertie sette hare ter vaert Uptie berghen, ende indien dale Trac die andere gewapijnt wale. Judas quam hem te gemoete Met lettel volx met felre groete, 25[regelnummer] Ende slouch hem af VI^C man. Eleazarus sach ditGa naar voetnoot7) an, Judas broeder, een elpendier Sere groot, staerc ende fier, Dat alre meeste vander scare, 30[regelnummer] Ende peinsde dat die coninc daer ware.
[pagina 217]
Dordie vianden hi daertoe brac; Van onder hi die beeste stac Inden buke, ende soe vel; Daer bleef hi mede also welGa naar voetnoot1). 35[regelnummer] Doe trac Judas over zide. Hi entie sine weken uten stride, Alse die achter was gedrevenGa naar voetnoot2). Betsura wart upgegheven: Anthyocus die traect an hem, 40[regelnummer] Ende belach Jherusalem. Ga naar margenoot+ Maer Lisias verhorde mare, Dat int lant comen ware Phillip, die was daer de coninc staerf, Ende hi pijnde ende verwaerf 45[regelnummer] Om soverein vanden hove tsineGa naar voetnoot3). Ten coninc seidi: ‘Verlorne pine Eist dat wi doen vor dese stede: Gheven wi desen lieden vredc, Ende laettem pleghen haerre wet.’ 50[regelnummer] Dit was besworen ende gheset Vanden coninc entie daer waren. Doe lietmen indie stede varen; Maer te hant brac hi sijn spreken, Ende dede des muurs vele breken, 55[regelnummer] Ende voer tAntyochen daer naer, Ende vant Phillips here daer, Ende wan met crachte die stat. Onlanghe levede hi na dat.
Van Demetrius ende Machabeus. L. Ga naar margenoot+ Van Rome quam Syleucus soneGa naar voetnoot4) Tien tiden ende horde tgone, Dat Ephifaen sijn oem ware doet, Diene uten rike vercrootGa naar voetnoot5): 5[regelnummer] Dymetrius was hi ghenant. Teersten dat hi quam int lant, Want hi was vanden oudsten ore, Ghaven hem die heren die chore, Ende vinghen Eupator Anthyocus 10[regelnummer] Ende Lisias; maer Demetrius Hi seide: hine wildere niet sien. Doe sloughen sise doot meitien, Ende Demetrius die sat Coninc in sijns vaders stat. 15[regelnummer] Doe quamen quade liede ende fel Uten volke van Israel An Dymetriuse, ende spraken Van Judas loghenlike saken Met haren hoeftman Alchimus. 20[regelnummer] Hem gelovede Dymetrius, Ende Alchimus ontfinc van hem Bisscopdoem van Jherusalem. Up Judase senddi dor des Met eenen here een, hiet Bachides, 25[regelnummer] Diene setten soude indie macht. Si quamen daer ende daden cracht, Ende sloughenre doot LX man. Judas dit horen began, Dat Bachides wech es gevaren 30[regelnummer] Ende hadde tlant heeten bewaren Alchimus in ghenen tiden. Uptie heidinen liet hi sijn striden Ende slouch die Jueden vernoyertGa naar voetnoot6). Alchimus merct ende visiert, 35[regelnummer] Dat hi hem altoes up genen dach Jeghen Judase verweren mach, Ende claghet den coninc dien torment. Die coninc hevet mettem ghesent Nichanorre omme te doene wrake. 40[regelnummer] Judas gemoetene sonder sprake, Ende vacht up hem met gewelt. Nichanor wan up hem tfelt,Ga naar margenoot+ Ende Judas die weec mede
[pagina 218]
Te Jherusalem indie stede, 45[regelnummer] Ende van danen in Samaria. Nicanor die volgedem na Met eenen onghetelden here. Judas die sette hem ter were; Want God hadden nachts getroost 50[regelnummer] In drome, dat hi soude sijn verloost, Ende hier mede troosti sine scaren, Die vervaert ende lettel waren, Entie heren vielen te samen. Daer slouch hi hem af in Gods namen 55[regelnummer] XXX^M man uptie stede Enten here Nycanorre mede. Desen dach van desen zeghe Vierdemen sint alle weghe.
Van Terencius ende sine sproken. LI. Ga naar margenoot+ In den tiden van desen Demetrius Was te Rome een Terentius, Die van Carthago was geboren, Ghevaen, alse die stede was verloren; 5[regelnummer] Ende om die wijsheit van sinen zinne, Dat eigijndoem, daer hi was inne, Was hem ghequijt ende aftebroken. Hort hier van sinen wisen sproken. Ga naar margenoot+ Smeeken dat mach vriende maken, 10[regelnummer] Haetscap coemt van waerre sprakenGa naar voetnoot1). Elc mensche hate in sinen zeden Weelde ende ledicheden. Leere die wile dat di mach gescien, Sone mach di niet dijn wille ontflien. 15[regelnummer] Hout up die spise entien wijn, Dijns vleesch luxurie sal te minder sijn. Alt volc es welnaer indien, Dat si nauwere vele sien An andere lieden hare smette, 20[regelnummer] Dan si doen haer selves lette. Scaerp recht sonder goeden raet Es dicken dorperlike daetGa naar voetnoot2). Niet es te doene so lichte, dats waer, Doestut node, en si di swaerGa naar voetnoot3). 25[regelnummer] Ennes dit niet ongeval ende quaet, Te gevene enen anderen raet, Ende du di, no cleene no groot, Ne coens ghehelpen uter noot? Een sot es gerne ongerecht: 30[regelnummer] Hi waent dat niet goet si echt Sonder dat hi selve doet. Een out wort es dit ende goet: Vriende dinc, groot ende cleene, Die es talre tijt ghemeene. 35[regelnummer] Ghelt verliesen te tijt ende te stede, Es somwile wasdoem ende wijshede. Gevroeden es naden zinne mijn Niet dinghen die vor doghen sijn Te bekenne ende te besiene, 40[regelnummer] Maer dat lange es te gesciene. Meest alle wive diemen vint, Sijn ghemaniert na dat kintGa naar voetnoot4). Welken tijt so di eene aventureGa naar margenoot+ Te ghevoughe es ter cure, 45[regelnummer] So eist noot dat ghi u besiet, Wat ghi sult doen, alse u messciet. Alse menech hovet, alse menege sede, Ende also menech zin daer mede. Men can niet so goet gheleeren, 50[regelnummer] Men en maget in quade verkeerenGa naar voetnoot5).
Van Machabeus entie na hem quamen. LII. Dat Joedsche rike lach ter nederGa naar margenoot+ Langhe eert uphief weder Biden Machabeus Judas; Want sidert dat ghewonnen was 5[regelnummer] Vanden here van Babylone, Waest oint sint onder die heidijnsce crone. Maer nu hebben die Jueden gecoren
[pagina 219]
Judas, alsict seide te voren, Bisscop te sine ende hertoghe: 10[regelnummer] Drie jaer waest dese prince hoghe. Na hem waest XIX jaer Jonathas sijn broeder, dats waer; Na Jonathas hilt Symoen Sijn broeder VIII jaer dat doen; 15[regelnummer] Doe Symoens sone Jan Yrcaen XXVGa naar voetnoot1) jaer, sonder waen; Doe Aristobulus, entie ghone Hadde ghesijn Jonathas sone, Hi wart bisscop ende coninc mede. 20[regelnummer] Doe Jherusalem die stede Die crone verloren hadde, dats waer, CCCC ende LXXXIIII jaer, So hevet hi die crone upgeheven. Ne maer een jaer es hi coninc bleven. 25[regelnummer] Alexander was daer naer Bisscop ende coninc XVIIIGa naar voetnoot2) jaer; Na hem Alexandra sijn wijf Was coninghinne al haer lijf, IX jaer naer haren man. 30[regelnummer] Hyrcanus die volgede hare an, Haer sone, ende was daer naer Coninc wel XXIIIGa naar voetnoot3) jaer. Hier naer die Jueden die streden Omdie eere vander mogentheden, 35[regelnummer] Entie Romeine ghaven die crone Herodes, die niet eene bone En hadde an dat conincrikeGa naar voetnoot4), Ende hi drouch crone mogendelike XXXVII jaer, ende galt der doot haer scout, 40[regelnummer] Alse onse Here was VI jaer out. Naer sine doot, alse wijt vinden, Deel et Augustus sinen IIII kinden Dlant, ende Archelaus daer naer Was coninc ghinder IX jaer; 45[regelnummer] Doe Herodes, die Baptiste Onthoveden dede, dat menech wiste, Was coninc XX jaer ende viere Over die Jueden, na sine maniere; Doe was Herodes Agrippa 50[regelnummer] VII jaer coninc daer na; Na hem quam Agrippa sijn sone, Ende XXXVIIGa naar voetnoot5) jaer waest de ghone.Ga naar margenoot+ Daer endde haer coninclike doen In ons Heren incarnatioen 55[regelnummer] LXX jaer ende daertoe twee: Heren ne wordsi nemmermee.
Judas Machabeus doot. LIII. Nu keren wi weder ande jeeste.Ga naar margenoot+ Judas horde ende verheesteGa naar voetnoot6), Dat die Romeine machtich waren Ende getrouwe, ende wilde varen 5[regelnummer] An hem, ende maken sekerhede Ende vriendscap andie stede, Omme hulpe jegen die partien Van Asyen ende van Surien, Entie dinc wart vaste gemaect. 10[regelnummer] Om dese sake - wat helpt ontsaect? Dat hi ander hulpe sochte Dan an Gode, diet al vermochte, Willemen wanen dat hi bleef doot Ten naesten wighe, die here groot. 15[regelnummer] Dymetrius dien quam de mareGa naar voetnoot7),Ga naar margenoot+ Dat Nychanor versleghen wareGa naar voetnoot8), Ende sende up Judase na des Alchimus ende Bachides, Die hebben JudaseGa naar voetnoot9) met II scaren 20[regelnummer] Vreselike dorevaren.
[pagina 220]
Doe quam den edelen prince daer Van herten den eersten vaer; Doch troosti sijn volc ende seide: ‘Hets beter sterven upter heide 25[regelnummer] Voer die vianden met genende, Dan men ere met scanden ende.’ In desen heeft hi bestaen Die meeste scare ende omgedaenGa naar voetnoot1); Entie crancste quam van bachten, 30[regelnummer] Ende slougene doot alsonder wachten, Entie sine lieten hem jaghen, Daer si tlijf waenden ontdraghen. Na hem wart bisscop ende hertoge Jonathas verheven hoghe. 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dymetrius die wart versleghenGa naar voetnoot2) Saen na dat Judas die deghen Sinen ende hadde ghedaen; Want een, hiet Alexander, quam saen, Ende seide, dat hi sone was 40[regelnummer] Anthyocus, daermen af las, Dien Dymetrius verslaen dede, Sijns oems sone. Hem quam mede Van Surien menech man, So dat hi Dymetrius afwan 45[regelnummer] Beede sijn leven ende sijn lant. Hi nam te wive altehant Filometors dochter Cleopatra. Indie stat te Tholomaida, Diemen nu hort Akers nomen, 50[regelnummer] Wart dat huwelic vulcomen. Dese Alexander eerde sere Jonathase ende mindene mere Dan noit coninc van Surien Iemen vander Juedscer pertien.
Ga naar margenoot+ Hoe die Romeinen echt Afferike bestonden. LIIII. wat helpt ontsaect? Ga naar margenoot+ Filometor die verstaerf, Ende tlant van Egypten verwaerf Tholomeus Evergetes, Also alse gheheeten es 5[regelnummer] Een ander, die hier voren staet. Dese Evergetes, die hier angaet, Regneerde XXIX jaer. In sinen tiden wart echt swaerGa naar margenoot+ Dorloghe ende dat grote gevecht 10[regelnummer] Tusscen Rome ende Cartago echt. Die senaturen bringen vort Ende willen, datmen veile die port; Maer Sypio Nascica Dinct beter dat die port sta. 15[regelnummer] Hi lijede wel sekerlike, Dat soe swaer ware den Roemscen rike; Maer hem dinct, eist datmense velt, Ledicheide, weelde ende ghelt Sal verslapen doen de zinne, 20[regelnummer] Daer dat Roemsce here lach inne. Hi wilde luxurie verduwen Met swaren orlogen ende met nuwen. Cato wille dat mense velle; Mettem waes menech gheselle, 25[regelnummer] Entie meneghe verwint sekerlike. Dus sendemen in Affrike Eenen Lucius Sensorine Ende Marcus ende Manlus, gesellen sine, Ende oec Nascica CypioeneGa naar voetnoot3). 30[regelnummer] Dese heren wijs ende coene Vielen verre vander port, Ende senden hare boden vort Ter stat, ende eeschten vander stede Hare wapene ende haer scepe mede. 35[regelnummer] Daer brochtmen uter stat gedragen So vele wapine, hem dochte diet sagen, Datmer mede sekerlike Wapenen mochte al Afferike.
[pagina 221]
Daer na hieten die Romeine dat, 40[regelnummer] Dat si alle rumen die stat Ende henen traken verre tier wilen Vander zee oec X milen. Hier omme vielen si in wanhopen, Alsi dus waren belopen; 45[regelnummer] Want si verloren saghen de stede, Ende pijnden hem alle te sterven mede, Ende coren te heren alle Onder hem II Hasdruballe. Cyerlijc maecten si menechfoude 50[regelnummer] Haernasch van selvere ende van goude; Want al haer yser was verloren. Nu suldi van Cartago horen.
Hoe Carthago wart ghevelt. LV. Ga naar margenoot+ Cartago, tellet daventure, Hadde ommeganc van mure XIX^MGa naar voetnoot1) passe tier stede, Alse elc pas V voete dede, 5[regelnummer] Ende wel naer waest in sijn staen Ga naar margenoot+ Al omme metter zee bevaen, Dan een deel an deene zide, Ende hadde III^M passe indie wideGa naar voetnoot2). Daer was die stat gevest ter cure, 10[regelnummer] XXX voete dicke die mure, Ende XXXGa naar voetnoot3) ellen hooch ten tinnen. Een tor stont daer, men conste bekinnen Cume hoe hoghe dat hi wasGa naar voetnoot4), Die hiet Biersa, alsict las, 15[regelnummer] Ende stont ter zee waert up enen hoec: Die zee hietmen daer een broucGa naar voetnoot5). Ga naar margenoot+ Die Romeinen vochten sture, Ende braken een groet deel vanden mure. Die Cartagiene hebse verdreven. 20[regelnummer] Sypio sach hem de vlucht geven, Ende quam hem tontsettene om dat, Ende dreef die vianden indie stat. Ginder worden verslegen dan Vanden Affrikers XL^M man, 25[regelnummer] Ende VI^M ghevaen. Hasdrubal vlo, hi was ondaen. Die raet waerpen doot vander stat Metten steene daermen up satGa naar voetnoot6); Want men hem anteech de mort, 30[regelnummer] Dat hi verraden hadde de port. Doe viel men an de stat gereet, Ende men stac ende men street Achter een VI dage ende VI nachte Gewillichlike met groter crachte. 35[regelnummer] Die Cartagiene sere baden, Datmen haers hadde genaden. Eerst gaf hem up, vor dandere al Diere levede, dander Hasdrubal. Doe quamer vort droever keytive 40[regelnummer] Teere scare XXXV^MGa naar voetnoot7) wive, Ende daer naer so volgeder an Teere ander XXX^M man. Hasdrubals wijf nam ghinder Ende warp in een vier hare II kinder, 45[regelnummer] Ende spranker in selve nochtan Omden rouwe van haren man. Dus staerf dachterste van Cartago Coninghinne, ende deerste also. Deerste was Dydo, die hare verbrande 50[regelnummer] Omme Encase van grotere ande; Ende dit was die achterste vrouwe, Die hare verbrande omden rouwe. XVII daghe achter een Bernde die stat, dat wonder sceen. 55[regelnummer] Een swaer bispel gaf soe den man, Die den zeghe al ginder wan, Dat dit werelike gheval So ongestade es over al. Vandien mure alle die steene
[pagina 222]
60[regelnummer] Wreefmen daer te pulvere rene. VII^C jaer ofte mere Hadde soe gestaen met groter ere.
Van Jonathas, Machabeus broeder. LVI. Ga naar margenoot+ Alse dese dinc aldus gesciedeGa naar voetnoot1), Alexander ende sine liede, Ga naar margenoot+ Die Asien hilt ende Surien Ende met sire staerker partien 5[regelnummer] Dymetriuse uten lande slouch, Wies crone hi met rechte drouch, Wart uten rike al verdreven; Want van Dymetrius es bleven Een sone, die Demetrius hiet, 10[regelnummer] Die quam van Creten, ende verstiet Alexandere altemale. Evergetes also wale Van Egypten siere dochter nam Alexandere, ende quam 15[regelnummer] Ende gafse Demetrius te wive. Doe wart gerovet vanden live Alexander, ende ghesent Sijn hovet over een prosent Evergetes, dies vro was daer: 20[regelnummer] Des derds daghes staerf hi daer naerGa naar voetnoot2). Dus wart die jonge Demetrius here, Ende waest III jaer ende nemmere Over Azien ende Surien. Ga naar margenoot+ Een van Alexanders paertienGa naar voetnoot3), 25[regelnummer] Die Trifoen hiet, mercte ende sach, Datten ridderscepe verwach Des coninx Demetrius zedenGa naar voetnoot4); In Arabien es hi ghereden Om coninc Alexanders sone, 30[regelnummer] Ende brochtene int lant die gone, Ende maectene coninc sonder were. An hem quam te hant dat here, Dat Demetrius was ontsprongen. Anthyocus hiet men den jongen. 35[regelnummer] Demetrius hevet hi verdreven: Antyochen wart hem upgegeven. Dese screef an JonathasGa naar voetnoot5), Die bisscop ende hertoghe was Te Jherusalem indie port, 40[regelnummer] Vriendelike scone wort, Ende senddem diere prosente van goude; Want hine te vriende hebben woude, Dat Jonathas wel gerne sach. Oec so sendde hem updien dach 45[regelnummer] Jonathas bode metten RoemherenGa naar voetnoot6), Om te vernieuwene metten heren Die vriendscap, die gemaect was Metten Machabeus Judas: Dat, wanic, corte sine daghe. 50[regelnummer] Trifoen wilde leggen lagheGa naar voetnoot7) Om Anthyocus den jongelinc; Maer hi ontsach hem ene dinc, Dat hem Jonathas helpen soude. Dies peinsdi, dat hi dien eerst woude 55[regelnummer] Vermorden, so mochti te bet Den coninc slaen ongelet. Dus es Jonathas vermort, Entie jonge Anthyocus vort, Ende Trifoen wart daer naGa naar voetnoot8) 60[regelnummer] Coninc ghemaect in Azia. Maer in Surien wert, wi lesent dusGa naar voetnoot9), Coninc Sedices Anthiocus, Demetrius broeder, die wart verdreven,Ga naar margenoot+ Alse wi hier te voren screven.
Symeoens Machabeus doot. LVII. In desen tiden so bleef dootGa naar margenoot+
[pagina 223]
Attalus die prince groot, Coninc van Azia dat Cleene. Al sijn rike gaf hi gemeene 5[regelnummer] Der stat van Rome, dat sijt berechte, Ende hi staerf gelijc enen knechte. Ga naar margenoot+ Na Jonathas coren te hantGa naar voetnoot1) Die Jueden in haer lant Symoen teenen here, sijn broeder 10[regelnummer] (Tien tiden was niemen vroeder). Die wart hertoghe ende bisscop mede Te Jherusalem indie stede, Ende regneerde VIII jaer. Ga naar margenoot+ Anthyocus, wet voer waerGa naar voetnoot2), 15[regelnummer] Die Sedices bi namen hiet, Ne liet Trifoen gherusten niet, Hine volghede hem emmer na, Ende jaghedene ute Azia. In Surien liet hi hereGa naar voetnoot3) 20[regelnummer] Jeghen die Jueden ter were, Ende sendde CendebonsGa naar voetnoot4) daer mede Jeghen Jherusalem die stede. Symoen hevet dese dinc verstaen, Ende nam sine twee sonen saen, 25[regelnummer] Eenen Judas ende eenen Jan, Ende gaf hem XX^M man, Om te bescermene dat lant. Die bestonden den strijt te hant, Ende riepen hulpe an onsen Here, 30[regelnummer] Ende God die gaf hem daer die ere; Want Cendebons wart verdreven, Ende daer sijn der siere bleven Twee dusentech upten velde: Dus wonnen die Joden met gewelde. 35[regelnummer] Cortelike daer naer bet vortGa naar voetnoot5) Wart die goede Symoen vermort, Ende sijn sone Jan Hyrcaen Hevet die heerscapie ontfaen, Ende was XXVI jaer 40[regelnummer] Bisscop ende hertoghe daer.
Vanden Gallen enten Romeinen. LVIII. Orosius spreect: te desen stondenGa naar margenoot+ Die Gallen orloghen begonden Uptie Romeine, ende niet te scerne, Entie coninc van AbierneGa naar voetnoot6), 5[regelnummer] Bituitus, hi was haer here, Die ghereetsceep hadde mere Te orloghene dan die Roemheren; Nochtan en wilsi niet dat keren. Fabius die quam ghevaren 10[regelnummer] Van Rome met eere scaren, Ende ghetrecket bider Rone. Bituitus quam harde scone Mettem C^M man Ende LXXX^M mee nochtan, 15[regelnummer] Ende teersten dat hi sach sine grote, Ende also cleene die Roemsce rote, Seide hi, dat cume een mael wareGa naar margenoot+ Den honden van siere scareGa naar voetnoot7). Bituitus dochte te cleene 20[regelnummer] Over die Rone ene brugge alleene, Ende dede noch eene maken Van houte ende van staerken saken, Ende met vasten ketenen binden. Daer over hem te gane bewinden 25[regelnummer] Die Gallen ende over dandere mede. Sere vachtmen daer ter stede Ende langhe; doch moest mesfallen Int ende dien van Gallen; Want si verloren dat velt, 30[regelnummer] Ende vloen heenen met ghewelt Over die brugge die ontwee brac, Daer menech af hadde ongemac. Onder versleghen ende versmort, Alsemen dware bescreven hort, 35[regelnummer] Waerre C^M vanden Gallen En L^M: dus eist ghevallen. Oec gheviel int selve jaer,
[pagina 224]
Scrivet Orosius over waer, Dat Quintus Marius vanGa naar voetnoot1) Monju 40[regelnummer] Van Rome quam, lesen wi nu, Ende hevet die Gallen begroet, Die saten an dies berghes voet, Dat si Rome waren onderdaen. Niemene en wildere in hant gaen; 45[regelnummer] Maer si roveden vanden live Hare kindere ende hare wive, Ende worpense in eenen brant, Ende liepenre in selve te hant. Doe hem dat die Romeine benamen, 50[regelnummer] Ende si some levende bequamen, Ende sise vinghen die kaytive, Noint een wilder bliven te live.
Vanden jongen Alexander. LIX. Ga naar margenoot+ Die verdrevene Dymetrius, Dien die jonghe Anthyocus Bi Trifoens rade verdreef, Ende daer ic te voren af screef, 5[regelnummer] Es weder comen in Surien, Ende regneerde, horic lijen, Anderwaerven IIII jaer. Ga naar margenoot+ In Jan Yrcaens derde, dats waer, Doe verhief hi hem te hant 10[regelnummer] Jeghen Evergetes, die in hant Hadde Egypten. Doe hijt verstont, Maecte hi in corter stont, Dat in Surien quam een ander, Diemen daer hiet Alexander, 15[regelnummer] Ende wart coninc met ghewelt. Hulpe, troest ende groet gelt Wart hem van Egypten gesent: Dus wart Dymetrius gescent; Want Alexander heeftene verwonnen. 20[regelnummer] Dymetrius begonste wanconnen Beede sijn wijf ende sine kinderGa naar voetnoot2): Dus wart hi verdreven ghinder, Ende es tote SursGa naar voetnoot3) ghevloen; Daer dedene die bailliu verdoen.Ga naar margenoot+ 25[regelnummer] Alse Alexander tesere eereGa naar margenoot+ Bi Evergetes quam den here, Begonsti up hem versetten, Ende Evergetes begonsten letten, Ende maecte eenen Anthyocus, 30[regelnummer] Die ghetoenaemt was AffricusGa naar voetnoot4), Coninc in Surien thant, Die Alexandere sinen viant In eenen wighe heeft verdreven. Daer naer es hi ghevaen bleven 35[regelnummer] Van rovers, ende alse een prosent Den coninc Affricus ghesent, Die hem dede neemen tlijf. Affricus bleef here sonder blijf, Ende was coninc, wet vorwaer, 40[regelnummer] In Surien XII jaer. Dymetrius hadde gesijn sijn vader, Die twee waerven tlant verloes algader; Ende Evergetes die was broeder Cleopatroen sire moeder.
Van Griffus Anthyocus. LX. Grippus, die Antyocus hiet,Ga naar margenoot+ Was vro dat hem dus was gesciet; Maer sijn moeder nauwe dochte, Hoe dat soene ontliven mochte, 5[regelnummer] Ende soe vrouwe bleve vanden goede; Maer selve was hi in siere hoede. Eens soene willecome hiet, Ende mettien den nap soe hem biet, Die getempert was met venine. 10[regelnummer] ‘Drinct selve,’ sprac hi, ‘moeder mine!’ Alse oft hijt dade dor hare ere. ‘Drinct ghi,’ sprac soe, ‘sone, here!’ - ‘Neen,’ sprac hi, ‘lieve moeder, vrouwe! Drinct voren, of gijt meent up trouwe.’ 15[regelnummer] Die moeder scaemde hare ende en weet
[pagina 225]
Neghene ontsculde ghereet, Ende dranc selve genen dranc, Ende viel doot daer eer iet lanc. Dus regneerde in sijn rike 20[regelnummer] Grippus een deel sekerlike. Dese Anthyocus Grippus, Seghet Scolastica aldus, Dat hi besat Jherusalem, Alsemen daer seget van hemGa naar voetnoot1).
Hoe Fiscoen sinen broeder verdreef. LXI. Ga naar margenoot+ In Hyrcanus XVste jaer Hadde Anthyocus vorwaer IX jaer crone gedraghen In Surien in sinen daghen, 5[regelnummer] Ende Evergetes overwaer In Egypten XXIX jaer. Doe quam Tholomeus Fiscoen, Sijn broeder, ende menech baroen, Ende hebbene des lands verdreven. 10[regelnummer] Fiscoen wart coninc verheven In Egypten, ende drouch crone XVIGa naar voetnoot2) jaer met sulkere hone. Die ghenote gaven hem trike, Ga naar margenoot+ Ende te wive dies ghelike 15[regelnummer] Sijns broeders wijf ende sine zuster mede, Want het was heidijnsce zede. Maer teerst dat hi quam tAlexandrienGa naar voetnoot3), So dede hi van soensGa naar voetnoot4) partijen, Dien sijn broeder hadde gewonnen 20[regelnummer] Andie zuster, al ontgonnenGa naar voetnoot5), Entien sone slaen te doot. Hine liets niet dor de feeste groot Vanden huweleke dat hi dede, No dor sijn wijf, die moeder medeGa naar voetnoot6). 25[regelnummer] Ja diene brochtenGa naar voetnoot7) andie crone, Dien gaf hi die doot te lone. Hi liet sire zuster, sijn wijf, Ende vercrachte alse een keytijf Haerre dochter, ende met ghewelt 30[regelnummer] Hare in huwelike helt. So fel was hi, dat sine liede Rumden tlant als dit gesciede. Lelijc was hi, cort ende vet, So dat hi sceen beeste bet 35[regelnummer] Dan coninc, sonder alleene Dat sine cierheit niet was cleneGa naar voetnoot8).
Den strigt van Rome up Jugurta. LXII. Te desen tiden rees die strijtGa naar voetnoot9),Ga naar margenoot+ Die gheduurde langen tijt, Tusscen den coninc Jugurta, Die crone drouch in Yndia, 5[regelnummer] In dat lant van Afferike, Ende dien vanden Roemseen rike. Orosius seghet dat geen strijt Vreeselikere in ghere tijt Noch swaerre den Romeinen was; 10[regelnummer] Want Jugurta, sijt seker das, Was wijs, moghende ende rike, Ende conste so scalekelike Met sconen worden valsceit decken, Ende sine mordaet scone vertrecken. 15[regelnummer] Oec haddi vernomen een wort, Dat te Rome indie port Recht ende onrecht te cope ware: Des maecte hi vele vrienden dare Met scatte, die hire toe heeft gesent:
[pagina 226]
20[regelnummer] Dit hevet Rome bina gescent. Jugurta plach te seggene dit wort: ‘Ay Rome, Rome, valsche port! Hoe saen waerstu verdorven, Waren copers diere omme verworven!’ 25[regelnummer] Int ende was int lant gesent Mettellius, diene hevet gescent, Ende wan hem af NumidiaGa naar voetnoot1). MariusGa naar voetnoot2) die quam daer na, Alse Jugurta was geweken 30[regelnummer] In Getulya ende met treken Den coninc Boetus so beginc, Dat hi mettem den strijt ontfinc. Ga naar margenoot+ Daer quamen si teenen swaren stride: Die Romeine an deene zide, 35[regelnummer] An dander zide die Getuliene Ende met Jugurta die Numidiene. Ga naar margenoot+ Dlant was heet ende seere droghe: Dies stoof daer die moude hoghe, Dat die zonne verdonkerde al, 40[regelnummer] Ende daertoe was so swaer die val Van schichten ende van quareelen, Die die Barbarienen deelen Uptie Romeine in elke side, Daerne was geen wiken inden stride, 45[regelnummer] Ende niemen mochte inder roten Iet gescuwen vanden scoten. Daertoe was die hitte so groot Ende van duerste so grote noot, Dat altemale tRoemsche here 50[regelnummer] Verderven waende sonder were.
Hoe Jugurta wart verwonnen. LXIII. Ga naar margenoot+ Alst aldus jammerlike stont Den Romeinen, quam tier stont Een reghen al onversien, Diese lavede mettien, 5[regelnummer] Ende vercoelden vander hitte. Den Barbarienen was quaet al ditte; Want hare peesen worden slac, Daer hem dat scieten bi ghebrac, Ende hare scilden also wel; 10[regelnummer] Want het waren olifants vel, Daer si mede waren verdect, Ende dat zughet water ende trect Ghelijc oft eene spongie ware; Doe wart hem die last so sware, 15[regelnummer] Dat sise geheffen niet en conden. Boetus ende Jugurta tien stonden Die vloen heenen met ghewelt, Entie Romeinen behilden tfelt. Daer sloughen si ende verloren 20[regelnummer] Meneghen man uutvercoren. Echt versaemden si een here, Dese twee coningen, ter were Up Marius entie Romeine. Daer verloren si indien pleine, 25[regelnummer] Boetus metten Getulienen Ende Jugurta metten sinen. Marius die vinghene vort, Ende brochtene te Rome indie port Met tween kinderen ghevaen, 30[regelnummer] Ende was in eenen kaerker gedaen, Daer hi in verworget was: Dus endde die here, alsict las.
Hoe die Jueden drougen crone. LXIIII. In coninc Trifons derde jaerGa naar voetnoot3).Ga naar margenoot+ Was Jugurta verwonnen daer, Ende in sijn XIIste jaer so staerf Jan Hyrcaen, ende doe verwaerf 5[regelnummer] Aristobolus, Jonathas sone, Dbisscopdoem, ende was die gone, Die eerst in Jherusalem Crone drouch, sident datse hem Nabugodonosor eerst nam. 10[regelnummer] Quaet was die gene, fel ende gram: Hi doodde met hongre sire moeder, Ende dede ontliven sinen broeder Antygonus den jonghelinc;Ga naar margenoot+ Ende hier omme, om dese dinc, 15[regelnummer] Staerf hi met torment zwaer, Ende was coninc maer een jaer. Alexander sijn broeder ontfincGa naar voetnoot4).Ga naar margenoot+
[pagina 227]
Na hem die crone, ende wart coninc Ende bisscop vander stede. 20[regelnummer] Dit was dalre quaetste mede Die wesen mochte van felheit groet: Hi slouch sinen broeder doot Ende L dusent goede man, Want si niet gescouwen an 25[regelnummer] Sine grote quaetheit conden. Den Jueden vragedi teere stonden, Hoe hi best hare hulde verworve. Si seiden: up dat dat hi storve. Hier omme dedi hanghen dan 30[regelnummer] In Jherusalem DCCC man, Ende daertoe dedi ontliven Hare kindere metten wiven. Ga naar margenoot+ Coninc ende bisscop was hi daer Quaet ende fel XXVII jaer.
Vanden Duutschen enten Romeinen. LXV. Ga naar margenoot+ In Trifons XVIIde jaer So ghesciede scade swaer Vanden Duutscen upte Romeine. Si waren comen inden pleine 5[regelnummer] Van Ytale over Montiven, Ende wilden al Rome verdriven. Daer jegen so vacht Marius Ende gaf hem daventure aldus, Dat hi hem den wijch afwan, 10[regelnummer] Ende slouch hem af CC^M man, Ende heeftere LXXX^M ghevaen Met haren coninc EuroniaenGa naar voetnoot1). CCC edele vrouwen waren Gevangen met haerre scaren, 15[regelnummer] Die nachts alle hare kinder Metten handen vermorden ghinder, Ende verworgeden hem selven mede; Want het dochtem edelhede. Dit scrivet sente Jheronimus. 20[regelnummer] Voert so seghet Orosius, Dat die Duutsche anderwarf quamen Over die berghe alle te samen, Ende wonnen tlant ende vele steden In Ytale ende vele rijcheden. 25[regelnummer] Echt was jegen hem ghesent Marius ende sijn covent, Diese bestonden onversien; Want sise waenden doen vlien, Beede die Duutsce metten Gallen, 30[regelnummer] Die te samen waren gevallen. Daer wart den Roemheren afgeslegen Menech ridder, menech deghen; Maer die Duutsche hadden de scende Entie Gallen alle int ende. 35[regelnummer] Die wijf daden die meeste were: Si hadden met waghenen haer here Al beringet, ende verdreven Die Romeinen, die hem waren beneven;Ga naar margenoot+ Maer int leste die Romeine 40[regelnummer] Wonnen tfelt up hem al reine. Doe gingen onderlinge die vrouwen Elke andere steken ende houwen. Oec so waerre daertoe vele, Die eene line an hare kele 45[regelnummer] Teersten daden ende daer naer An haers paerds beene daer, Ende storven also tien stonden. Eene vrouwe si daer oec vonden, Ende hare twee kindere an haer been 50[regelnummer] Ghecoppelt, dat wonder sceen, Ende soe metten halse ant paert: Dus storven si drie andie vaert. Die baroenen onderlinghe Slouch elc anderen sonderlinge. 55[regelnummer] Borax ende LuigiusGa naar voetnoot2), Twee coningen die hieten aldus, Bleven upten velde doot. Twee andere coningen groot, Cessorix ende ClaudiusGa naar voetnoot3), 60[regelnummer] Worden gevaen, wi lesent dus. In desen tween wighen es gevallen Vanden Duudschen enten Gallen
[pagina 228]
CCC_M doot tier stede Ende daertoe XL^M medeGa naar voetnoot1), 65[regelnummer] Ende C^M waerre ghevaen Ende XL^M, sonder waen, Sonder wive ende kinder, Die bleven ongetellet ginder.
Hier wart trike van Surien Rome onderdaen. LXVI. Ga naar margenoot+ Up tselve jaer dat mesfallen Den Duutscen was enten Gallen, So wart Tholomeus Fiscoen Van Egypten om sijn mesdoen 5[regelnummer] Van siere moeder slands verdreven, Entie crone wart gegheven Tholomeus Alexander. Ga naar margenoot+ In Surien wart oec een ander Coninc na Anthyocus Grippus, 10[regelnummer] Dats Techines AnthyocusGa naar voetnoot2), Die was coninc XVIII jaer. Na hem was coninc, dats waer, Phillip, ende waest jare twee; Want die van Rome en wilden nemmee 15[regelnummer] Ghedoghen die overdaet, Dattie coninge so menech quaet Van Azien ende van Surien daden, Ende worden anders beraden, Dat si Pompeiuse senden int lant, 20[regelnummer] Die verjagedse altehant, Ende Anthyocuse hi verdreef, So dat hi sijn gevane bleef. Doe moeste Phillip coninc sijn. Doe quam van Rome GalijnGa naar voetnoot3), 25[regelnummer] Ende hevet dien Phillip gevaen. Daer naer ende, sonder waen, Dat conincrike van Surien, Ga naar margenoot+ Ende alt lant van diere partijen, Ende van Azien ende van Babylone, 30[regelnummer] Wart onderdaen der Roemscer crone.
Hoe die meente wart jegen die heren. LXVII. Ga naar margenoot+ Te desen tiden ende tien stonden, So lesen wi, dat beghonden Te Rome ende in Ytale Die lande verroeren alle te male, 5[regelnummer] So dat tusschen nagesellen, Alse ons die ystorien tellen, Groot orloghe rees ende strijt; Ende dat begonste in ghere tijt, Alse ons tellet Orosius. 10[regelnummer] Een Liberinus DrussusGa naar voetnoot4), Die metter meentocht was in desen, Omme dat si emmer vri wilden wesen, Brochte in werringen die stede. Doe ghesciede wonder mede; 15[regelnummer] Want men te zonne upgange vernam, Dat daer uten Norden quam Een groot vier met groten lude, Daer af vervaerden hem die lude. Tote Tarenten inder steden, 20[regelnummer] Alse die lieden haer broot sneden, Liepere uut dbloet also clare, Alse oft uut eere wonden ware. VII daghe vielen ghemeene Haghel, scerve ende steene 25[regelnummer] Vanden hemel uptie aerde, Daer quam uut vier, dat vervaerde Menegen mensche diet anesach. Oec so sachmen updien dach Een swerc, alse gout gedaen, 30[regelnummer] Vanden hemele nedergaen, Ende ter erden comen neder, Ende meerre uprisen weder, Ende oestwaert ter zonnen trecken, Entie altemale verdecken. 35[regelnummer] Drussus quam hier met in vare, Wat hier mede betekent ware, Ende wart vermort, dat men en weet Van wien dat quam ghereet. Alle die bedwonghene lande, 40[regelnummer] Die onder die Roemsche bande Int lant laghen van Ytale, Worden in roere altemale.
[pagina 229]
Alse of si wilden ontbreken Den Romeinen, was haer spreken. 45[regelnummer] Die senaturen hem genenden, Dat si eenen bode senden Tote Asscaloen indie stedeGa naar voetnoot1), Die hem vermaende trouwelichede: Dien sloughen die ghemeente doot. 50[regelnummer] Daer naer al, cleene ende groot, Die Romeine vander stede Hebben si versleghen mede.
Van Pompeius van Ascaloen. LXVIII. Ga naar margenoot+ Pompeius wart uter stede Van Rome gesent, omden onvrede Te wrekene ende oec de mort Ga naar margenoot+ Up Ascalun, die grote mortGa naar voetnoot2); 5[regelnummer] Also dat hi langhe besat Ascalun, die vaste stat, Ende hinc hadse niet lichte verwonnen, En haddi gheene list geconnen; Want so vele hi doch dede 10[regelnummer] Met siere grotere bendichede, Dat hi die vander stat upt velt Uut dede comen, ende met gewelt Bestont hise buten mure. Bi dusgedaenre aventure 15[regelnummer] Slouch hi hem af XVIII^M man Ende Franken haren coninc nochtan, Ende IIII_M wordere ghevaen; Andere IIII^M waerre ontgaen, Ende versmorden inden snee 20[regelnummer] Van couden ende van andren wee. Upten selven dach worden mede Verwonnen die van Presenne der stedeGa naar voetnoot3). Doe DaliciusGa naar voetnoot4) oec haer here Sach verloren goet ende eere, 25[regelnummer] Bat hi te samen sine meeste, Ende maecte werscap ende feeste; Ende alsi alle waren vroe, Nam hi doe venijn also Voer hem allen ende dranc, 30[regelnummer] Ende staerf also daer eer iet lanc, Omme dat hi lievere doot ware vri Dan hi levende eygijn si. Alle prijsdesine daer, Maer niemen wildem volgen naer. 35[regelnummer] Nochtoe, eer de meentucht wasGa naar margenoot+ Gestillet, alsemen hier voren las, So rees te Rome indie port Tusscen die heren strijt ende mort. Een here, hiet Cilla, was daer, een raet 40[regelnummer] JoncGa naar voetnoot5), haestich, stout in sine daet: Hem waren bevolen IIII legioene, Alse elc hadde in sinen doene VI^M VI^C ende LXVI man, Omdat hi soude striden an 45[regelnummer] Van Ponten coninc Metridaet, Die den Romeinen dede quaet. Doe wilde Marius over recht, Dat men hem loede dat gevecht. Hier omme viel Cilla vorde stat 50[regelnummer] Met sinen here te keerne dat, Ende hevet Marius boden geslegen, Die hem boetscap brochten gedregenGa naar voetnoot6). Doe quam hi in met gewoude, Alse diet al verderven soude. 55[regelnummer] Marius vloe int Capitole. Daer quam Cilla met sire scole, Ende hevet dat up hem gewonnen, So dat hi cume es ontronnen. Die raet vander stat was met Cillen, 60[regelnummer] Want Marius wils te vele willen.
Van Marius ende van Cilla. LXIX. Marius vloe uter stede,Ga naar margenoot+ Ende hem volgede volc groet mede Dat mettem al daer ontliep.Ga naar margenoot+ In liesschen, in modren sloep hi ende sliep,
[pagina 230]
5[regelnummer] Al daer in wart hi ghevaen. Also ontreint ende so ontdaen Ledemenne onder tfolc te handen, Hem te scenden ende te scanden, Ende waerpene in eenen kaerker echt. 10[regelnummer] Daer sendde Cilla eenen knecht, Hem tonthovedene metter vaert. Die knecht brocht een getrocken swaert; Maer alse hi Marius sach in dogen, Dien hi so edel ende so hogheGa naar voetnoot1) 15[regelnummer] Beede kende ende hadde versien, Wart hi versaghet ende ginc vlien: Dus wart geverst sine doot. Ga naar margenoot+ Mettien Marius ontscoot, Ende es ontfaren in Affrike, 20[regelnummer] Ende gaderde volc haestelike, Ende gewan helpe te Rome binnen An enen raetsman, hietmen ChinnenGa naar voetnoot2). Haer here deelen si in vieren, Ende raden ende oec visieren, 25[regelnummer] Hoe si Rome, die edele stat, Gedestruweren ende maken mat. Die senaturen ontboden ter were Pompeius met sinen here, Dat hi der stat in staden stonde. 30[regelnummer] Alse Pompeius comen begonde Omme te helpene der stat, Gaf hem daventure dat, Dat hi up eene van Marius scaren Onversien quam gevaren, 35[regelnummer] Daer jammerlijc was gevochten; Want sijt beede sware becochten, Entie nacht an beeden siden Die benam hem dat striden. Alset dach was, een ridder sach 40[regelnummer] Waer sijn broeder bi hem lach, Dien hi doot hadde gesleghen; Sijn selves swert heefti verdregen, Ende dodere hem selven mede Biden broeder daer ter stede. 45[regelnummer] Pompeius slouch die donre doot; Die mort verdaerf sijn here groot, Wel XI^M man bi getale. Marius pijnde hem altemale, Hoe hi ghedoen mochte groet quaet, 50[regelnummer] Luxurie, roof ende overdaet, Ende wan porte ende menege stede, Daer hi die goede liede in verdede, Entie verraderen liet hi gaen; Alt goet liet hi te rove staen. 55[regelnummer] Daer naer met sinen gesellen Chinnen So quam hi te Rome binnen; Die alre edelste entie beste Slougen si doot binnen der veste, Ende maecten hem selven heren, 60[regelnummer] Waest met scanden of met onneren. Doch bleef in sire quaetheit doet Marius, die scade dede groot; Ende Chinna die wart daer na vortGa naar margenoot+ Van sijn selves volke vermort, 65[regelnummer] Alse hi up eenen dach indie stede VIII^M man ontliven dede.
Van Mitridates den groten here. LXX. Te desen tiden so beganGa naar margenoot+ Mitridates, die mogende man, Sine orloghe uptie Roemheren, Alse hi XXIII jaer met eeren 5[regelnummer] Crone gedreghen hadde, dats waer, Ende orloghede XL jaerGa naar voetnoot3) Uptie Romeinen eer hi staerf, Ende menegen zeghe up hem verwaerf. Justinus scrivet, dat die sterren 10[regelnummer] Sine gebornesse van verren Ende sine coemste daden verstaen; Want die comete, sonder waen (Dats eene sterre diemen siet selden, En moeten coningen ontghelden), 15[regelnummer] Die sachmen claer gelijc der zonnen,
[pagina 231]
Int jaer dat hi was gewonnen, LXXX daghe achter een; Ende daertoe die selve sceen LXXX daghe int selve jaer 20[regelnummer] Dat hi coninc wart, dats waer. Doe hi kint was, die sijns rochten Pogheden hoe sine gedoden mochten, Ende dadene riden felle paerde, Ende leerdene scietenGa naar voetnoot1); maer hi verhaerde 25[regelnummer] Sine meesters alle metter pineGa naar voetnoot2); Doe worden si hem an met venine. Alse hi vaer hadde van desen doene, Nutte hi triacle ende pusoene So vele ende so menechwaerf, 30[regelnummer] Dat sindent, als hi gerne staerf Ende hi out oec was van jaren, En mochtem geen venijn daren. Helynandus scrivet, dat hi las, Dat Mitridates coustume was, 35[regelnummer] Dat hi voer des venijns scade Elx daghes at XX rute blade Nuchterne ende II okernoten, Ende II kaerskenGa naar voetnoot3), datten stoten Altoes mochte geen venijn. 40[regelnummer] Ga naar margenoot+ Mitridates hi waent sijn Verslaghen, vermort ende verraden, Alse hem venijn niet conde gescadenGa naar voetnoot4), Ende wart jagende in foreeste, Datmen in VII jaren vereeste 45[regelnummer] Dat hi in dorp oit quam oft stat. Int foreest sliep hi ende at, So dat niemene en wiste das In wat lande dat hi was, Ende levede algader bider jacht 50[regelnummer] In foreesten dach ende nacht: Dus hoedi den lachame sine, Ende vougedene talre pine.
Hoe Mitridates wan vele lande. LXXI. Alse Mitridates crone hadde ontfaen,Ga naar margenoot+ Dwanc hi eerst die Syten saen, Ponten ende Capadocia mede.Ga naar margenoot+ Daer naer wart hi pensende ter stede 5[regelnummer] Omme dat rike van Azia, Hoe dat hijt winnen besta, Ende ontsloep uten lande stille. Hi seide sinen heimeliken wille Somegen vrient, ende voer mettien 10[regelnummer] Al Azien dorentore besien, Dat niemen wiste sinen sin. Alt lant entie steden daer in Hevet hi ghesien ende gemaerct, Hoe dat si waren ghestaerct. 15[regelnummer] Doe so quam hi in Bithine, Ende alse des waenden die sine Dat hi verloren mochte wesen, Quam hi te lande binnen desen. Mitridates verroert gemeine 20[regelnummer] Al Azien uptie Romeine: Gallen, Duutsche, die Sermaten, Gallo-Grieken, BascaernatenGa naar voetnoot5), Hevet hi te hulpen ghenomen; Sijn here dedi ute SytenGa naar voetnoot6) comen, 25[regelnummer] Ende hevet Cleene Azien al reine Al gewonnen uptie Romeine. Tote Effesun dedi ghebieden Van Azien allen den lieden, Datmen vaste in elke port 30[regelnummer] Alle die Romeinen vermort, Waersi porters, waersi gaste: Dus orloghedi sere ende vaste. Archelaus, sijn hertoghe, Voer met banieren gebonden hoge, 35[regelnummer] Ende mettem C^M man
[pagina 232]
Ende XX^M voert nochtan, Ende wan Grieken ende Moreie; Ende Athenen met groten gescreie Was oec upghegheven mede. 40[regelnummer] Cilla quam al daer ter stede Van Rome met sinen here, Ende hevet met grotere were Archelaus daer beseten In eene veste, alse wijt weten, 45[regelnummer] Met VIII muren gevest reeneGa naar voetnoot1), Ende dits die havene van Athene. Daer ne condijs niet gewinnen. Ga naar margenoot+ Doe wildi die waerheit kinnen, Offet hem iet nutte ware, 50[regelnummer] Dat hi naer Mitridates vare In Azia, ende dede vraghen An Jupiterre tgene in den dagen; So dat hem Jupiter ontboot, Sijn afgod, dat hem eere groot 55[regelnummer] An Mitridates soude gescien, Want hine verdriven soude nadien.
Van Mitridates ende Cilla. LXXII. Ga naar margenoot+ Cilla es in Azia gevaren, Ende wan enen wijch te waren Up Mitridates, daer hi mede Hem afwan grote mogenthede; 5[regelnummer] Maer hem luste so te wrekene Ga naar margenoot+ Sinen toren, die hem bi sprekene Comen was te wetene daer, Hoe sere pijnlijc ende hoe zwaer Chinna ende Marius mede 10[regelnummer] Hadden ghesijn Rome der stede, Dat hi daerwaert henen trac, Ende sinen toren an somegen wrac; Want hi ende sine vianden beede Hadden scade ende vochten met leede; 15[regelnummer] Doch behilt Cilla tfelt. Maer hi balch hem so met gewelt, Dattem die zege so swaer ontstoet, Dat hi ghemanc lijf ende bloet Utewarp van moede grootGa naar voetnoot2), 20[regelnummer] Ende bleef uptie stede doot. Van Mitridates laten wi bliven, Ende moeten ander dinc bescriven. Hier naer sullen wi scriven al Sine aventure ende sijn mesval. 25[regelnummer] In desen tiden, alst es bescreven,Ga naar margenoot+ Fiscoen die coninc, die verdreven Uut Egypten was bider moeder, Ende coninc gemaect sijn broeder Tholomeus Alexander, 30[regelnummer] Die IX jaer onder een ende ander In Egypten crone drouch, Quam weder in sijn ghevouch; Want hem was die crone gegeven,Ga naar margenoot+ Ende Alexander die wart verdreven. 35[regelnummer] Doe regneerdi VIII jaer. Hi staerf, ende coninc wart daer naer Een, hiet Tholomeus Denijs,Ga naar margenoot+ In Egypten in sulker wijs, Ende was coninc XXX jaer. 40[regelnummer] In sijn derde, wet vorwaer, Wan Lucillus LuciusGa naar voetnoot3) Aermenien, wi lesent dus, Ende Mesopotania mede, Ende dwancse onder de Roemsce stede.
Van Lucillus ende Mitridates. LXXIII. Mitridates sendde ter wereGa naar margenoot+ Jegen Lucillus groot here, Ende sendere II hertogen sine, Eunacuse ende Marrine, 5[regelnummer] Die vochten tote Calcedone Sere uptie Roemsche crone, Daer si beede bleven doot, Ende mettem een here grootGa naar voetnoot4). Lucillus die hevet vernomen,
[pagina 233]
10[regelnummer] Dat hi met sinen here es comen, Aldaer Mitridates sat Voer AthenenGa naar voetnoot1), die vaste stat. Der stat ontboot hi daer ter stonde Met eenen man die swemmen conde, 15[regelnummer] Dat si hem niet en vervaren. Selve besat hi te waren Mitridates in derre wise, Dattem gebreken mochte spise. Doe minderdi sijn here te waren, 20[regelnummer] Ende hietse henen thuus varen. Ga naar margenoot+ Dit hevet Lucillus verstaen, Ende slouch hem af, sonder waen, XV^M man upt velt. Aldus moeste met ghewelt 25[regelnummer] Mitridates die stede laten Ende henen varen siere straten; Want die Romeine, verre ende wide, Vochten hem an in elke zide. Ga naar margenoot+ In desen tiden so staerf medeGa naar voetnoot2) 30[regelnummer] Te Jherusalem indie stede Alexander, alsic voren las, Die bisscop ende coninc was. Ga naar margenoot+ In desen tiden wart geboren Virgilius, alse wijt horen, 35[regelnummer] Bi Manten in een dorp niet groot, Die noint sint en hadde genoot. Ten selven tiden was also Marchus Pontus CatoGa naar voetnoot3), Die menege wijsheit heeft bescreven. 40[regelnummer] Hi sprac dit wort: des menscen leven Slacht den ysere talre tijt: Alsement claer maect, het slijtGa naar voetnoot4), Ende laetment ledich, het roest dan. Hi sprac dus sinen ridderen an: 45[regelnummer] Peinset om te doene weldaet; Want die aerbeit die tegaet, Ende weldaet en mach niet enden. Ende volget di oec quaetheit ende scenden, Corte genouchte es saen vergaen, 50[regelnummer] Ende quade wort sullen lange staenGa naar voetnoot5). Catho screef enen bouc van zeden. Dien vintmen in vele steden In Dietsch gemaect; dies latic bliven Hier dat icker af soude scriven.
Hoe Mitridates staerf. LXXIIII. Binnen desen tiden Pompeius die grote,Ga naar margenoot+ Die dien Roemschen ghenoteGa naar voetnoot6), Besette tlant van Aermenien Ende meneger paertien, 5[regelnummer] Colcos ende Capadocia mede, Ende in Surien meneghe stede, Ende voer dor Ponten in Persi, Ende quam in dedele stede vri, OgbathanisGa naar voetnoot7), die sere es rike 10[regelnummer] Ende hovet vanden conincrike. Mitridates was int lant, Dat Bosfarus es ghenantGa naar voetnoot8), Ende wart daer erdbeve so groot, Dat menege grote stat verscoot, 15[regelnummer] Daer bi verdorven altehant Borghen ende oec ackerlant. Castor, Mitridates rechtreGa naar voetnoot9), Wart te hant up hem een vechtre, Ende wan hem af ene vaste stede, 20[regelnummer] Ende slouch hem vele volx af mede, Ende vinc hem daertoe IIIGa naar voetnoot10) kinder, Ende sendetse den Romeinen ginder. Mitridates hi wart gram, Sinen enen sone hi tleven nam.
[pagina 234]
25[regelnummer] Te voren so haddi enen doot; Maer FamatesGa naar voetnoot1) die ontscoot, Ga naar margenoot+ Die derde sone, omden vaer. Daer sendde die vader naer Met groten here dat sine vingen; 30[regelnummer] Maer si lietene verdinghen, Ende swoeren met hem upten vader, Ende belaghene allegader In eene stat, die hem wel dochte Die men houden niet en mochte. 35[regelnummer] Mitridates ten mure stont, Ende riep ghenade daer ter stont An sinen sone al omme niet. Doe seidi: ‘Mi es ghesciet, Dat mijn sone om mine doet wacht! 40[regelnummer] Ghi gode! of ghijs hebt de macht, Noch moeti dat selve vinden Ende horen van sinen kindenGa naar voetnoot2)!’ Vanden mure ginc hi cliven Te sinen dochtren, te sinen wiven, 45[regelnummer] Ende gaf hem allen venijn dranc, Daer si met storven eer iet lanc. Selve dat hire af dranc mede, Maer geen quaet het hem dede: Dat was hem utermaten leet. 50[regelnummer] Mettien bracmen den muur gereet: Eenen ridder hi versiet Incomen, die Gallus hietGa naar voetnoot3), Ende hi boot hem die kele thant: Aldus staerf daer die tyrant. 55[regelnummer] LX jaer in sinen daghen Haddi coninclike crone gedragen, Ende XL jaer al omme met eren Vacht hi uptie Roemsce heren.
Hoe Pompeius wan Surien. LXXV. Ga naar margenoot+ Hier binnen die coninc TriganisGa naar voetnoot4) Up Pompeius geporret is Om orlogen; maer als hi sach Dat hi dorloge niet en vermach, 5[regelnummer] Quam hi Pompeius te genaden, Ende knielde vor hem met staden, Ende hevet hem geset mettien Sine crone up sine knien. Pompeius die heefse ontfaen 10[regelnummer] Ende gafse hem weder saen, Ende seide: ‘Het scijnt gelike saken Coninc verwinnen ende makenGa naar voetnoot5).’ Hi eerdene; maer som sijn lant Nam hi hem daer uter hant 15[regelnummer] Ende daertoe VI_M talente, Omdat hi strijt ende perlemente Sonder redene ende saken Uptie Romeine soudeGa naar voetnoot6) maken. Alse Alexandra was dootGa naar voetnoot7),Ga naar margenoot+ 20[regelnummer] So wart strijt ende werringe groet Te Jherusalem onder haer kinder. Al was Aristobolus minder, Hi verdreef den broeder Yrcane, Ende vinc dat lantscap ane, 25[regelnummer] Ende wilde sijn coninc met gewelt. Hyrcanus moeste rumen tfelt, Ende voer te Damas toter stat, Aldaer Pompeius in sat,Ga naar margenoot+ Ende Antipaterre sijn raetGa naar voetnoot8), 30[regelnummer] Die Yrcane in staden staet, Want hi wijs was ende vroet. Alst Aristobolus verstoet, Quam hi daer oec met gewelde, Want hi vriende hadde met ghelde 35[regelnummer] Gemaect, ende balch hem sereGa naar margenoot+ (Want hem Pompeius gene eere Alse eenen coninc hadde gedaen), Ende es danen gesceeden saen Sonder groeten in eene veste, 40[regelnummer] Die vanden lande was die beste, Ende van danen in Jherusalem.
[pagina 235]
Pompeius die grote volgede hem, Ende indien weghe quam hem mare, Dat Mitridates selve doot ware, 45[regelnummer] Daer hier voren af staet de dinc, Hoc sine aventure verginc. Alse Aristobolus dat vernam, Dat Pompeius selve quam Met here up Jherusalem, 50[regelnummer] Die stat te winne ende hem, Quam hi uut ende liet hem vaenGa naar voetnoot1). Pompeius besat Jherusalem saen. Die stat was gedeelt in tween: Die eene paertie wilde over een, 55[regelnummer] Die Aristobulus waren hout, Dat men die stat houde met gewout; Yrcanus partie wildse ontdaen Hebben ende Pompeius ontfaen. Deene paertie ondede die stat. 60[regelnummer] Alse dander paertie sach dat, Sijn si inden tempel gegaen, Die sere vast was, sonder waen; Maer Pompeius wan na dat Beede tempel ende stat, 65[regelnummer] So dat die heidine Romeine Maecten dat Gods huus onreine. Hier omme seget men over waer, Dat nemmermeer en vacht daer naer Pompeius, hine verloes den zege: 70[regelnummer] Te voren verwan hi allewege.
Hoe Crassus was ghedoot met goude. LXXVI. Ga naar margenoot+ Pompeius saghere groten scatGa naar voetnoot2): Hine namer no dit no dat, Maer hi sette uptie stede Ende up die Jueden tribuut mede, 5[regelnummer] Ende gaf dbisscopdoem Yrcane. Aristobolus voerdi dane Ghevaen te Rome indie stede, Ende oec sine kindere mede. Surien enter Jueden lant 10[regelnummer] Gaf hi Scaurus in die hant, Ende lietene here, om dat hi te bet Dat lantscap hebbe beset. In Scolastica mogedi lesen Vele ende meer dingen van desen. 15[regelnummer] Yrcanus regneerde, dats waer, Te Jherusalem XXXIIIIGa naar voetnoot3) jaer.Ga naar margenoot+ In sinen tiden quam CrassusGa naar voetnoot4),Ga naar margenoot+ Na den groten Pompeius, Te Jherusalem gevaren 20[regelnummer] Van Rome met sinen scaren, Om te winne Perchen lant. Al dien scat, dien hi vant Inden tempel, selver ende gout, Nam hi omme te geldene sijn sout. 25[regelnummer] Ontaen wart hi ende sine roten, Ende hem inden mont ghegoten Wallende gout, ende gheseit: ‘Du minnes gout ende gierecheit! Nu drincs genouch omme dat, 30[regelnummer] So dat duus werds vul ende sat!’ In desen tiden daden pinenGa naar voetnoot5)Ga naar margenoot+ Die Romeine Katelinen, Eenen edelen Romein, want hi woude Dat men here maken soude, 35[regelnummer] Ende trac te gadere een ghemene Enter heren so menech eene Van Rome heimelijc ende stille, Omme te vulbringene sinen wille.
[pagina 236]
Die senaturen wordens geware, 40[regelnummer] Ende maectene ballinc ende sine scare Uter Roemscher moghenthede. Doe trac hi woch uten onvrede, Ende wille over berch in Gallen, Wel gewapent mettem allen, 45[regelnummer] Dies hem hilden an sinen raet; Want hi peinst, hoe soet gaet, Eist dat hi in Gallen coemt, Dat hi Rome al up verdoemtGa naar voetnoot1). Die Romeine wordens geware, 50[regelnummer] Ende senden ute Rome dare, Wille Cateline oft en wille, Die hem dien woch vorleiden stilleGa naar voetnoot2). Dus moet hi emmer wijch ontfaen, Oft hem upgheven ghevaen, 55[regelnummer] Dies hi en hadde wille no gere. Maer Kateline troeste sijnGa naar voetnoot3) here Ende seide: ‘Heren! die hier wikenGa naar voetnoot4), Hier saelt openbare bliken, Wien dat indie herte vertregetGa naar voetnoot5), 60[regelnummer] Dat ons Rome es ontseget Sonder redene ende recht; Wi proevent so indit gevecht, Dats onse vianden werden onblide, Oft wi bliven inden stride.’ 65[regelnummer] Mettien vielen si te samen, Ende alst die ballinge vernamen, Dat Cicero den zeghe verwan, En weec daer niemen sinen man, Noch daers niemen die vlien can, 70[regelnummer] Maer elc den sinen sere upranGa naar voetnoot6). Elc proefdem so indie tornoie, Dat die zege was sonder joie. Cateline die was vonden Doot ende dorsteken met wonden 75[regelnummer] Midden onder sine viande. Die sine laghen anden zande,Ga naar margenoot+ Diere geen ontginc; als wijt horen, Waren si alle gewont van voren. Daer bi mochtmen merken wel, 80[regelnummer] Datter negeen vliende en vel. Daer na hadde Rome wijch swaer, Ende verloren vele volx, dats waer. Na Tholomeus, die hiet Denijs,Ga naar margenoot+ Wart Cleopatra, ene vrouwe wijs, 85[regelnummer] In Egypten vrouwe, wet vorwaer, Ende drouch crone XXII jaer. In haer derde jaer verginc Harde sere die Roemsce dinc; Want Julius wart enech here 90[regelnummer] Ende keyser, dats noch mere, Alse u die bouc hier na verclaert. Die vijfte endt hier, hoe soet vaert.	margenoot+ Vinc. B. VI. c. 1. voetnoot1) Vs. 1-51. Verg. Rijmbijbel, vs. 18483-18521. Vs. 21-51 zijn letterlijk daaruit overgenomen. De verschillende redactie in F. schijnt dus wel oorspronkelijk voor den Sp. Hist. bestemd te zijn geweest. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 1. m. [tekstkritische noot](Vs. 35-52 ontbreken, en zonder nieuw opschrift volgt terstond vs. 1 van cap. II). Vs. 2. Na. 3. Theofrastus. Vs. 5. E. Theophrastus sprak: het behoeft. F. hets g.e.h. behoft. 6. E. Alsemen vr. heeft geproeft. E. Als men heft vr. geproeft. 7. E. Vindmenne recht, dat menne m. 8. E. getrouwe vr. es d.F. Wantrouwel vrientscap. 9. E. in dat m.F. minnen. 10. E. Dat si valsch v. 12. E.F. hi ane mach l.d.h. 14. E. ochte. F. of. 15. E. Die J.u m.s.p.F. Dien Jh. m.s.p. 16. E.F. Trac uten. E. Griexe. (Na vs. 16 in F., als opschrift van een nieuw cap.: Theofilus van wiven. II.). 17. E.w. eest g. 18. F. Dattie. 19. E. Es hi dan g. dan van 1. F. danne. 20. E. Soe come an enen sconen wive. F. So come ane enen sconen wive. 21. E.F. geseedt. 22. E. ant wenschen m.m.h.F. ant wenscen m. ment h. 23. E. selsene. F. seltsiene. 24. E. Maer ontbr. 25. E. En mach. F. Henne mach eer een. 26. E. boeken. F.v. beelden e.v.w. (Vs. 27-29 in F. weggesneden). 27. E. Deen van den II m. 30. E.F. Joncwijf. F. entie. 31. E. alame. F. aleme. 32. E. snachs ierst c.F. nachs. 33. E. geburinne. F. geburenne hevet. 34. E. Tfole. F. Dit volc. voetnoot1) Vinc. Iado pontifici successit filius eius Symon iustus. - Maerlant schijnt voor iustus gelezen te hebben iudex; want ook de Rijmbijbel, vs. 18512, heeft die rechtre. Verg. de Aant. aldaar. margenoot+ Vinc. O. Fol. 38. b. margenoot+ Vinc. B. V. c. 2. ± voetnoot2) Van vs. 5 tot 81 van dit cap. treffen de fragmenten E. en F. te zamen. Met vs. 81 eindigt F., en is de verdere collatie aan E. ontleend. voetnoot3) Vs. 11-23. Vinc. Fertur aureolus Theophrasti liber de nuptiis, in quo querit an vir sapiens ducat uxorem. Et cum definisset, si pulcra esset, si bene morigerata, si honestis parentibus nata, si ipse sanus ac dives, sic sapientem inirealiquando matrimonium, statim intulit: hec autem raro in nuptiis universa concordant. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 3. voetnoot4) Aldus verbeterd naar E. en F. Hs. So comen an hem scone wive. voetnoot5) Aldus verbeterd naar E. en F. Hs. ane vonnessen. [tekstkritische noot]Vs. 35. E. Sijs bat gecleedt al d.d. 36. F. al wel. 37. E. soe ontbr. - vroech. 38. E. ende de sm. F. den vrede e. 39. E. Dan segt si echt wat saegedi. F. Dan sprect so echt wat sage.... 40. E. Op onser geburinnen twi. F. So vaste up onser geburn.... 41. E. Rumedi. 42. E. Ghi waert t.m. segt k.F.t.m. nu sech. 43. E. dinge brachti danen mi. F.d. brochstu danen mi. 44. E. nieman. F. conden. 45. E. vrient ontbr. - ochte. 46. E.F. rekent. F. so. 49, 50. ontbr. in F. 50. E. haer. 51. E. dat al n.F. hoe dat g. 52. E. Es si geseedt qualec. F. gesedet qualeke. 53. E.m. oec ofte f.F. Dies m. 54. E. Lelijc, doef ochte ongehier. F. 1. ende ongehier. 57. E. Een osse, een ezel ochte e. p.F. Een esel, osse of e.p. 58. E. Ochte a.d. en b.w.F. Of. 60. E. toent men. 61. E.F. Om dat si. F. niet en v. 62. F. versamet. 63. E.h. alle d.F. Bevelestu h. al d. 64. E. Si. 65. E. Slutstu. F. Sluutstu oec vore. 66. E. Soe seght si h.F. So s.h. betrouwet. 68. E. Ende mach lichte si doet di zw. F.m. so doet hi zw. 69. E. Venijn ochte andere q.p.F. Di g.q.p. 70. E. Ochte du en m. zaen die soene. F. maects s. dijn. 71. F. haer dier. 72. E. Vr. e. dat m.F. oft. 73. E. Ende eest dattuse hare niene geefs. F. Ende dattuse haer niene g. 74. E. Si seght d.o. heefs. F. So seget soe d. 75. E.F. Wijf. E. dats al v. 76. F. daets. 77. F. nie ne d. 78. E. Es si oec v.E.F. groter. 79. E. Soe soectse de menege bedi. 80. E. Ende ontbr. E.F. dat si l. 81. E. Soe soect si selve hare g.F. So soect so selve hare g. Vs. 82. zware. 83. Der alt velt o.v. 86. wists h.d. diese h.g. (Na vs. 86 geen nieuw cap.). voetnoot1) Aldus de variant, te regt. Hs. spreecstu. margenoot+ Fol. 38. c. voetnoot2) Vinc. ne ante displiceat quam ducatur. voetnoot3) Vinc. quid prodest diligens custodia, cum uxor impudica servari non possit, pudica non debeat? Infida enim custos castitatis est necessitas, et illa vero pudica dicenda est, cui licuit peccare sed noluit. voetnoot4) Vinc. nihil enim tutum est in quo totius populi vota suspirant. [tekstkritische noot]Vs. 3. bat. 5. bat. 6. h. wille e. 7. w. doet die. 8. voegt. 9. Nemt men een w. om sulke ... 12. Eenen sijn maecht ochte s. vr. 13. Dan si die dat goet.... 15. Es si o.s. daer en es g. sc. 17. si. 18. selsene es e. sere d. 19. Alsi. 24. Want wijsman en es nemmermeer a. 25. met hem. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 4. voetnoot1) Vinc. si ipsa languuerit, eque egrotandum est et nunquam ab eius lectulo recedendum. margenoot+ Fol. 38. d. voetnoot2) Vinc. sapiens .... nunquam minus solus erit quam cum solus fuerit. voetnoot3) Hs. lichte die. Vinc. qui prior forte te moriatur. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 5. f. voetnoot4) Vinc. Secundus Demetrius, qui et Poliorcetes, XVII. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 6. ± margenoot+ Fol. 38. e. voetnoot1) Vinc. Papyrius consul. voetnoot2) Vinc. tam intolerabilis pestilentia. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 7. † voetnoot3) Vs. 1-20. Vinc. Hic Papyrius adeo apud Romanos, bellicosissimus habebatur, ut cum Alexander Magnus disponere diceretur, ab Oriente descendens, obtinere viribus Affricam atque inde in Ytaliam transvehi, Romani inter ceteros duces tunc in republica vel expeditione sua optimos hunc precipuum fore, qui Alexandri impetum sustinere posset, meditarentur. -Vs. 5-14 zijn deerlijk verward en bijna onverstaanbaar. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 7. voetnoot4) Lees: Van desen Papyrius, voetnoot5) Hs. Ginc hi. margenoot+ Fol. 38. f. voetnoot1) Denkelijk te lezen: cure. Verg. vs. 54. Vinc. Actum in senatu dicit, utrum videretur utilius esse, cet. voetnoot2) Vinc. Senatores, quenam esset illa mulierum intemperies et quid sibi postulatio hec vellet, mirabantur, et non ut parve rei prodigium illam vereenndi sexus impudicam pavescebant insaniam. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 8. voetnoot3) Vinc. Fabius Gurges consul. voetnoot4) Lees: Uptie Samiten. margenoot+ Fol. 39. a. voetnoot5) Vinc. Poncius. voetnoot6) Vinc. capta IIII milia. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 8. m. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 9. voetnoot1) D.i. her. De zin is: al van den tijd van R. her. margenoot+ Fol. 39. b. voetnoot2) D.i. hopen. Doch men leze: coninc van Epiroten, Ute Grieken met groten roten Proza-Vert. Pirrhus, dye coninc van Epirus oft Epiroten, met vele volcx. Vinc. alleen: Pyrrhum regem. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 10. ± margenoot+ Fol. 39. e. voetnoot1) Vinc. non refugientem gladium nec vulnera, nec muliebriter vociferantem. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 12. voetnoot2) Vinc. Scleucus Philopator XXII. Ook de Proza-Vert. heeft XXII. Doch men leze bij beiden, met onzen tekst, XII. Seleucus Philopator regeerde v. 187-175 v.C. margenoot+ Fol. 39. d. voetnoot3) Hs. XL. Vinc. Antiochus Epyphanes XI. voetnoot1) Hs. jaer. Vinc. [annis] IX cum mensibus X. Proza-Vert. IX jaren ende X maenden. voetnoot2) Vinc. Antiochus Cizetenus [l. Cyzicenus]. voetnoot3) Vinc. Gabinius. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 13. i. ± voetnoot4) Vinc. Hic a Vanandro [ed. 1494: Vanadro. Proza-Vert. Venadrus.] rege interfici iussus salutem pedum celeritate quesierat. margenoot+ Fol. 39. e. voetnoot5) Lees: groetlijc. Vinc. blande reliquit. voetnoot6) Hs. Juedscen, en zoo ook vs. 52 Jueden. Vinc. Indos ad novitatem regni solicitavit. voetnoot1) Lees: die ghenen of die jugen. Verg. vs. 15 vlg. Vinc. Moventi deinde bellum adversus prefectos Alexandri. voetnoot2) Vinc. cum hoe fecit pacem Seleuchus. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Zie B. IV. c. 38, vs. 20-29, waar zij Cleopholis wordt genoemd. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 14. ± voetnoot4) Vs. 63-82. Verg. cap. I. vs. 31-46. voetnoot5) Vinc. Onye filius. - Ook in cap. I. vs. 40 was hij Onias genoemd. voetnoot6) Vs. 83-114. Verg. Rijmbijbel, vs. 18579-18588 en de Aant. aldaar. voetnoot7) Vinc. Sostratus Chidius. margenoot+ Fol. 39. f. voetnoot8) Vinc. super quattuor cancros vitreos. - Proza-Vert. op viere ghelasen creeften. - Rijmbijbel insgelijks: Up IIII kervetsen dat hi stont, Enz. voetnoot9) Vinc. quomodo fundamenta super ipsum et adherere potuerunt, et sub aqua qualiter cementum stare potuit, cet. - Proza-Vert. hoe den mortele daer aen vestighen ende vaste staen mocht onder dat water, sonder daer af te slibberen oft die te brekene. voetnoot10) Vs. 1-42. Verg. Rijmbijbel, vs. 18517-18541. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 15. ± voetnoot1) Lees: In die Griexe. Vinc. nunciatum sibi dixit apud Iudeos esse legem ore ipsius Domini editam et digito eius scriptam, pro qua summo opere laborandum esse dicebat ut in Grecum conversa eloquium in archivis regalibus haberetur. Hec enim erat lex Dei .....; et ad ostendendam legis eius sanctitatem addidit, quod non nisi a Dei viventis cultoribus transferri potuisset. margenoot+ Fol. 40. a. voetnoot2) Vinc. Therotectus, ed. 1494 en Proza-Vert.: Theoricus. Hist. Schol. Theotecus. Rijmbijbel insgelijks: Theotectus. voetnoot3) Vs. 1-36. Verg. Rijmbijbel, vs. 18542-18567. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 16. ± voetnoot1) Vinc. tue autem pietatis erit vel institie ad nos eam caute remittere. voetnoot2) Bij Vinc. is nog de volgende verklaring bijgevoegd: Hi sunt LXX interpretes, qui, licet LXXII fuerint, more saere scripture LXX dicuntur, que modicum numerum, si super aliquam summam excreverit, sepe subticet. voetnoot3) In het Hs. is, door eene blijkbare vergissing, de verdeeling der hoofdstukken in de war geraakt. Cap. XII loopt door tot vs. 10 van cap. XIII. Dan volgt het opschrift van cap. XIII, en vlak daaronder dat van cap. XIV, welk laatste hoofdstuk dan aanvangt met vs. 11 van cap. XIII. In den tekst is de ware indeeling, naar de kenlijke bedoeling van Maerlant, hersteld. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 17. ± voetnoot4) Waarschijnlijk te lezen: sconinx. Vinc. Introducti autem sunt in domum regis secus mare secretam, que ad deliberationem negotiorum erat. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 18. ± voetnoot5) Vs. 11-20. Verg. Rijmbijbel, vs. 18568-18578. margenoot+ Fol. 40. b. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 19. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 20. voetnoot6) Vinc. adunatis CL milibus peditum et XV milibus equitum. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 29. m. ± voetnoot1) Vinc. Delphorum sociorumque non nisi quatuor milia milites erant. voetnoot2) Vinc. Erant autem in templo multe statue cum quadrigis solido auro fuse. margenoot+ Fol. 40. c. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 21. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 22. i. ± voetnoot3) Vinc. Porro a Brenno duce, cum in Greciam proficisceretur, ad terminos gentis tuendos relicti fuerant peditum XV milia, equitum tria milia. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 22. m. voetnoot4) Vinc. residui in auxilium Eumenis Bithinie regis invocati, regnum cum eo parta Victoria diviserunt. margenoot+ Fol. 40. d. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 23. voetnoot1) Vinc. semiesum cadaver intulerunt, sparsumque membratim in foro ipsi strepitu hominum exterriti reliquerunt. voetnoot2) Vinc. Sempronius consul. voetnoot3) Lees, met Vinc.: Picentes. margenoot+ Fol. 40. e. voetnoot4) Lees: Epyren. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 23. m. ± voetnoot5) Vs. 7 en 8, die het verband geheel verstoren, zijn hier zeker misplaatst. - Vinc. Eo tempore Pyrrus in Epyrum reversus Macedonie fines invadit, Antigonum vincit, Macedoniam in deditionem accipit. margenoot+ Vinc. O. voetnoot6) Waarschijnlijk aldus te herstellen. De lezing van het Hs. levert een geheel verkeerden zin op. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 34. voetnoot1) Vinc. Herasistratus. voetnoot2) Vinc. cum Antiochus Seleuci filius noverce infinito amore correptus esset, ab Herasistrato medico sanatus est. margenoot+ Vinc B. VI. c. 34. m. margenoot+ Fol. 40. f. voetnoot3) Vinc. intra LX dies. voetnoot4) Vinc. Cornelius Azina, consul alter, cum XVI navibus Liparam insulam petit. Ibi ab Hannibale, quasi ad colloquium pacis evocatus, punica fraude captus atque in vinculis necatus est. - Voor ghedaen in vs. 38 misschien verdaen te lezen. voetnoot5) Vinc. cum XXX navibus. voetnoot1) Vinc. Duellus, qui primo Rome navali certamine triumphavit. voetnoot2) In het Hs. letterlijk aldus, doch onverstaanbaar. - Vinc. Yliam virginem duxit uxorem tante pudicitie, ut illo quoque seculo pro exemplo fuerit, quo impudicitia monstrum erat, non vitium. - In vs. 72, voor Hare, misschien Harde te lezen. margenoot+ Fol. 41. a. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 35. voetnoot3) Vinc. aquandi necessitate. voetnoot4) Vinc. Regulus ad expugnandam bestiam cum exercitu profectus est. voetnoot5) Vinc. balistas deferri iussit, per quas molare saxum spine eius incussum compagem totius corporis solvit. voetnoot6) Dit vers is in het Hs. met een flaauw streepje doorgeschrapt, denkelijk om het drietal rijmregels tot een tweetal terug te brengen. Vinc. heeft dan ook alleen: Corium eius Romam deductum CXX pedes habuisse dicitur. voetnoot7) Vinc. Amulcar. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 35. f. voetnoot1) Vinc. Xantipum regem Lacedemoniorum bello prefecerunt. margenoot+ Fol. 41. b. voetnoot2) Vinc. Xantipus, inspectis Penorum copiis et in campum deductis, .... pugnam cum Romanis conseruit, ubi XXX milia Romanorum prostrata sunt. voetnoot3) Vinc. cum quinquaginta viris captus est. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 25. ± voetnoot4) Vinc. Crates. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 36. voetnoot5) Vinc. Emilius Paulinus. margenoot+ Fol. 41. c. voetnoot1) Vinc. Romana autem classis, cum ad Ytaliam predis onusta remearet, naufragio eversa est. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 36. m. margenoot+ Fol. 41. d. voetnoot2) Vinc. nec post hanc persuasionem a suis ad hostes redire compulsus est. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 37. i. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 38. ± voetnoot1) Vinc. elephantos, quos primus adduxit de Ethiopia, CCCC. margenoot+ Fol. 41. e. voetnoot2) Vinc. naves longas, quas nunc liburnas vocant, mille quingentas. voetnoot3) Vinc. Anno Philadelphi ultimo, id est quadragesimo. voetnoot4) Lees: Niet. Vinc. ne sibi quidem diis subvenientibus. Proza-Vert. dese goddinne en conste haer selven nyet ghehelpen teghen den brant. voetnoot5) Vinc. Metellus pontifex, dum arsuros deos excipit, vix brachio semiusto lacer aufugit. voetnoot6) Vs. 1-14. Verg. Rijmbijbel, vs. 18591-18602. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 39. ± voetnoot1) Vs. 17-22. Verg. Rijmbijbel, vs. 18617-18620, waar evenwel verkeerdelijk gezegd wordt, dat de Romeinen de nederlaag leden. Zie de Aant. aldaar. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 40. ± Fol. 41. f. voetnoot2) Vinc. Anno eiusdem XXIII. Doch in de uitg. van 1494 ook: XXIIII. voetnoot3) Vinc. de quibus quedam posuit Orosius, plura vero ponit Valerius. - Heeft Maerlant Valerius Maximus voor een heilige aangezien? Of moet voor sente misschien scrivet gelezen worden? voetnoot4) Vinc. reliquum humi per aliquot dies neque odore gravi neque aspectu deformi mutatum iacuit. voetnoot5) Vinc. in Piceno. voetnoot6) Lees: In Gallen trac een wolf daer toe. Vinc. fertur ... in Gallia lupum vigili e vagina gladium abstulisse. Proza-Vert. in Gallien quam eenen wolf, die eenen man die wakende was zijn sweert uut zijnder sceyde nam. voetnoot7) Vinc. metentibus cruentas spicas in orbem [l. corbem] cecidisse. voetnoot8) Lees: XXVste. Vinc. Anno Ptolemei XXV. Vs. 1-12. Verg. Rijmbijbel, vs. 18621-18636. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 40. m. voetnoot1) Men zon kunnen gissen, cleynode te lezen, omdat de Proza-Vert. heeft: daer verbranden si alder eerst in hare goeden ende rijcdommen, ende daer na hare wiven ende kinderen, ende ten lesten verbranden si haer alle ghewillichlijc metter stadt. Doch Vinc. heeft alleen: in quem ardentem ferro etiam trucidatos omnes se suosque miserunt. margenoot+ Fol. 42. a. voetnoot2) Hs.: senden sise. Vinc. Hannibal legatos Romanorum ad se missos iniuriosissime etiam a conspectu suo abstinuit. Proza-Vert. sant hijse. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 41. ± voetnoot3) Vs. 1-52. Verg. Rijmbijbel, vs. 18637-18690. voetnoot4) De verwarring in den tekst bij Maerlant, in den Rijmbijbel evenzoo voorkomende, en aldaar in de Aant. vermeld, vindt men ook bij Vinc., wien zeker de eerste fout te wijten is. Men leest daar: Comestor. Hunc Philopatorem Euergetis filium vicit rex Syrie Antiochus Magnus et Iudeam sibi subiugavit. - Ook de lezing uit de Hist. Schol., in den Rijmbijbel aangehaald, is niet vrij van verwarring: Post Evergetem regnavit filius eius Ptolomeus Philopater, post quem Ptolomeus Epiphanes, post quem Ptolomeus Philometor, quem vicit rex Syriae Antiochus Magnus et Iudaeam sibi subiugavit. - Men leze hier Antiochus Epiphanes, want deze was het die in 170 Egypte veroverde. De poging daarentegen van Antiochus den Groote tegen Ptolemeus Philopator mislukte door den slag bij Raphia in 217. voetnoot5) Vinc. Scipio Nasica. margenoot+ Fol. 42. b. voetnoot1) Vinc. occisus est in Perside Antiochus in phano Nanee, et membratim eiectus a sacerdotibus, qui in dolo ei promiserant thesauros et cum paucis induxerant eum in abditum. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 42. voetnoot2) Vinc. inflicto in terram pede suscitatoque pulvere. voetnoot3) De zin eischt, dene te lezen. Zoo heeft dan ook Vinc.: tunc inter eas finem belli fore dixit, cum alterutra pars in habitum pulveris esset redacta. voetnoot4) D.i. in de vlakte. Zie LSp. Gloss. op Waerde. voetnoot5) Zie bl. 31, aant.Ga naar voetnoot2). voetnoot2) Vinc. inflicto in terram pede suscitatoque pulvere. voetnoot6) Men zou al ligt geneigd zijn, vlien te lezen. Doch er is geene verandering noodig, want lijen is de verkorte uitdrukking voor ghelove of verwonnen lien, waarover zie de aant. op Walewein, II. 332 vlgg. margenoot+ Fol. 42. c. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 42. f. voetnoot1) Vs. 19 en 20 staan in het Hs. in omgekeerde volgorde. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 43. f. ± margenoot+ Fol. 42. d. voetnoot2) Vinc. in die duas lunas ortas. voetnoot3) Vinc. Flamius. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 44. voetnoot4) Vinc. qui solus superfuerat. voetnoot5) Vinc. duo milia. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 45. margenoot+ Fol. 42. e. voetnoot1) Lees: Poelien lant. Proza-Vert. int lant van Poelien. voetnoot2) Maerlant is hier deerlijk met de namen in de war. Vinc. Anno ab urbe condita quingentesimo XL Lucius Emilius Paulus et Publius Tarentinus [l. Terentius] Varro consules contra Hannibalem missi, impatientia Varronis consulis infelicissime apud Cannas, Apulie vicum, omnes pene Romane spei vires perdiderunt. voetnoot3) Vinc. et de exercitu Hannibalis pars magna cesa est. voetnoot4) Vinc. consulares et pretorii viri XX. voetnoot5) Vinc. cum L equitibus. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 45. m. voetnoot6) Vinc. Tunc Romani Mimum [l. Iunium] Decimum dictatorem creant. (zie Liv. XXII. 57). voetnoot7) Vinc. qui ducatu habito ab annis XVII immature inordinateque militie quattuor legiones undecunque contraxit. margenoot+ Fol. 42. f. voetnoot1) Vinc. In hac pugna Cannensi Hannibal quoque, cum esset crudelissimus, tamen satiatus tanta cede parci inermis iussisse perhibetur. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 46. ± voetnoot2) Hs. achgelende. Vinc. imber grandine mixtus. voetnoot3) Vinc. conversus in religionem Hannibal dixisse fertur: potiende sibi Rome modo voluntatem dari, modo potestatem. - Proza-Vert. Want op die tijt als die goden Hanibal den wille gaven die stadt van Rome te ghewinnen, so en gaven si hem de machte niet; ende als si hem dye machte gaven, so en gaven si hem den wille niet. Bij Maerlant is waarschijnlijk een paar regels uitgevallen. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 46. m.† margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 43. a. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 47. voetnoot1) Het hier in den Lat. tekst ontbrekende vindt men wel in de Proza-Vert. Ende hier toe werdter twee ghecoren. Ende de senatoren en consten niet ghediffinieren, wie beste ende profitelijcste hier toe was. Ende hier om vraechden si dat den jongen Scipio, die XXVII jaren out was. Ende doen sprac die jonghe Scipio openbaerlijc, dat die eene te arm was ende die ander te vreck was; ende dat die Romeynen bi aventuren hier dore in laste comen mochten. Ende hier na offerde hi hem selven hier toe den senatoren, om zijns vaders ende ooms doot te wreken. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 47 ± voetnoot2) Vinc. Necatis matribus nati auspicatiores sunt, qualis fuit Scipio Affricanus prior, qui ob hoe primus Romanorum Cesar dictus est, quia excisus utero matris in diem venerat. voetnoot3) Vinc. quod pro redemptione puelle allatum erat. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 50. ± margenoot+ Fol. 43. b. voetnoot1) Vinc. Hannonem, Affrorum ducem. voetnoot2) Vinc. Eodem anno in Ytalia Hannibal Gneum Salvium [l. Fulvium] proconsulem et XI tribunos et XVII milia militum interfecit. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 51. voetnoot3) Verg. B. I. c. 27. vs. 36. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 51. i. † voetnoot4) Vinc. Consul autem cum Licino Crasso creatus. margenoot+ Fol. 43. c. voetnoot1) Vinc. XL milia. Zoo ook de Proza-Vert. voetnoot2) Onjuiste vertaling van imperator, gelijk Vinc. heeft. Beter in de Proza-Vert. hair opperste capitein. voetnoot3) Vinc. nocte concubia incendit. Proza-Vert. die logijsen ende tenten. voetnoot4) Vinc. XL milia hominum. Zoo ook de Proza-Vert. voetnoot5) Vinc. Duces ipsi mirabiliter ambusti egre effugerunt. margenoot+ Fol. 43. d. voetnoot6) Eene vergissing van Maerlant, die aan het eiland Creta dacht, terwijl Cirta, de hoofdstad van Numidië, bedoeld was (zie Liv. XXX. 12). Ook de Proza-Vert. heeft even onjuist: die ander menichte vloot met schepen in Creta. Aanleiding tot de fout gaf de lezing bij Vinc.: cetera multitudo Cretam confugit, quam Masinissa oppugnatam in deditionem recepit. - Voor volgheden zal wel vloen te lezen zijn. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 52. voetnoot1) Vinc. sepulchrum dirutum se prospicere respondit. voetnoot2) Lees: XXXVI. Vinc. post VI et XXX annos. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 52. m. margenoot+ Fol. 43. e. voetnoot3) Vinc. proelium consertum est, quod diu magnis ducum artibus dispositum, magnis copiarum milibus gestum, magnis militum viribus consummatum, Romanis victoriam contulit. margenoot+ Fol. 43. f. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 41. i. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 54. i. voetnoot1) Lees: XXIIII. Vinc. regnavit Ptolomeus Epiphanes annis XXIIII. - Verg. cap. XLIII. vs. 23. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 55. ± voetnoot2) Vinc. insipientium atque improborum facilius sustinetur odium quam collegium. voetnoot3) Vinc. res nimium singularis est homo parem ferre non patiens; minores despicimus, maioribus invidemus, ab equalibus dissentimus. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 56. i. margenoot+ Fol. 44. a. voetnoot4) Vinc. Philippo rege Macedonum superato, cum Romani omnes Grecie urbes, que sub eius ditione erant, libertate donassent, tanta celum clamoris alacritate compleverunt, ut certe constet aves, que supervolabant, attonitas paventesque decidisse. (Val. Max. IV. 8). margenoot+ Vinc. B. VI. c. 56. m. ± voetnoot1) Lees: XI^M. Vinc. XI milia Gallorum. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 57. voetnoot2) Vinc. Creatur igitur consul Lucius Scipio eique datur legatus frater Aphricanus. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 56. m. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 57. f. voetnoot3) Hs. Boden. Vinc. Scipio Aphricanus inter alios legatos ad Antiochum missus, cet. margenoot+ Fol. 44. b. margenoot+ Vinc. O. voetnoot4) Zie cap. XXVII. vs. 41-52. voetnoot5) Lees: Helyodorus. voetnoot6) Vs. 1-26. Verg. Rijmbijbel, vs. 18697-18714. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 58. ± voetnoot1) Vinc., Proza-Vert. en Rijmbijbel: Onias. voetnoot2) Vinc. Lucius autem Lesbius in Hyspaniam proficiscens, a Liguribus circumventus, cum omni similiter exercitu occisus est, ita ut ne nuncius quidem superfuerit, sed Massilienses hoe Rome nunciaverunt. Men leze in vs. 33: Bebius, en vs. 34: Bi Maerscaelie of Maersaelie (zie Liv. XXXVII. 57). voetnoot3) Vinc. Fulvius autem consul de Grecia in Gallogreciam, que nunc est Galacia, transvectus. Men leze dus in vs. 42: Ende voer ute Grieken. margenoot+ Fol. 44. c. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 59. ± voetnoot4) Vinc. amphoras plumbo repletas in templo Dyane quasi fortune sue presidia deponit. voetnoot1) Vinc. omne serpentium genus in fictiles lagenas proiici iussit, medioque proelio in naves hostium mittit. margenoot+ Fol. 44. d. voetnoot2) Lees: versoenen. Vinc. missi sunt a senatu legati, qui utrumque regem in pacem cogerent. - Proza-Vert. om beyde dese coninghen bi foertsen te versoenene oft te accoorderene. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 59. f. voetnoot3) Vinc. Idem Hannibal tam crudelis extitit, ut in flumine Gello de corporibus Romanis ponte facto exercitum transduxerit. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 60. m. voetnoot4) Vinc. In oppido Linnensi. Proza-Vert. Lutzerne. voetnoot5) Vinc. Ingrata patria, ne ossa mea quidem habes. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 61. ± voetnoot6) Vs. 30-42. Verg. Rijmbijbel, vs. 18715-18723. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 62. i. ± margenoot+ >Fol. 44. e. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 64. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 65. i. ± voetnoot1) Vinc. Post biennium rursus contra Ptolomeum congregavit exercitum Antiochus, Ptolomeo maiori sororis sue filio regi Egypti bellum infert, segni admodum et quotidiana luxuria ita marcenti, ut non solum regie maiestatis officia intermitteret, verum etiam sensu hominis nimia sagina careret. Pulsus igitur regno ad fratrem minorem Ptolomeum Alexandriam confugit, participatoque cum eo regno, legatos Romam ad senatum mittunt. Cum ergo duo fratres Ptolomei obsiderentur Alexandrie ab avunculo suo, venere Romanorum legati, quorum unus Marchus Popilius Lenas excedere eum ab Egypto iubet. De verwarde voorstelling in den tekst is wel denkelijk aan den afschrijver te wijten: tusschen vs. 14 en 15 ontbreken vermoedelijk eenige verzen. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 64. f. voetnoot2) Vs. 1-10. Verg. Rijmbijbel, vs. 18764-18786, waar de toedragt der zaak juister is voorgesteld. margenoot+ Fol. 44. f. Vinc. B. VI. c. 64. f. voetnoot3) Vinc. suspicans Iudeos deserturos se. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 65. m. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 65. f. voetnoot1) Vinc. Danubius, qui et Hyster. - Men zal dus moeten lezen: Die int lant oec Hyster heet. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 66 voetnoot2) Vinc. Sordisci, Galli, Histriani et Daci. Qui Daci soboles Getarum sunt, qui cum Orolo rege adversus Basternas male pugnassent, ad ultionem segnitie capturi somnum capita loco pedum ponere iussu regis cogebantur, ministeriaque uxoribus, que ipsis ante fieri solebant, facere. - Maerlant heeft Daci met Dani verward. Zoo ook de Proza-Vert. Dacos, dat zijn die Denen. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 66. i. margenoot+ Fol. 45. a. voetnoot3) Vinc. Marchus Catho, oratoris filius. voetnoot1) Vinc. dum quendam procerum petiit. voetnoot2) Vinc. ad quem (gladium) recuperandum umbone se protegens inspectante utroque exercitu inter hostium muerones sese immersit, recollectoque gladio multis vulneribus acceptis ad suos cum clade hostium revertitur. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 66. f. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 67. i. ± margenoot+ Fol. 45. b. voetnoot3) Vs. 21-23. Verg. Rijmbijbel, vs. 18871-18950. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 67. f. voetnoot4) Vs. 23-48. Verg. Rijmbijbel, vs. 18951-19248. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 69. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 69. i. ± voetnoot1) Vs. 1-30. Verg. Rijmbijbel, vs. 19249-19314. voetnoot2) Vinc. apprehendit eum amarus dolor viscerum. margenoot+ Fol. 45. c. voetnoot3) Vs. 31-35. Verg. Rijmbijbel, vs. 19315-19320. voetnoot4) Lees: sijns. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 70. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 70. i. ± voetnoot5) Vs. 6-58. Verg. Rijmbijbel, vs. 19321-19410. voetnoot6) Vinc. astiterunt singulis elephantis ad custodiam mille pedites loricati et equites quingenti. voetnoot7) Lees: daer. voetnoot1) Vinc. et cadens elephas oppressit eum. voetnoot2) Vinc. Tunc diverterunt Iudei a prelio et ascendit rex post eos. margenoot+ Fol. 45. d. voetnoot3) Vinc. Tunc audivit Lysias quod Philippus redierat a Perside et querebat suscipere regni negocia. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 71. ± voetnoot4) Vs. 1-58. Verg. Rijmbijbel, vs. 19411-19542. voetnoot5) Van vercruden, expellere; zie Kil. op Kruyen, Kruyden. Vinc. hunc, dum adhuc esset puer, patruus eius Antiochus Epyphanes privaverat regno. voetnoot6) Vinc. recessit Bachides a Hierusalem et commisit regionem Alchimo, et fecit malum in Israel plus quam gentes, quod attendens Iudas cessavit exire in regiones et fecit vindictam in viros desertores. - Proza-Vert. die Joden die met Alchimo God achterlieten. margenoot+ Fol. 45. c. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 72. i. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 73. ± voetnoot1) Vinc. Obsequium amicos, veritas odium parit. voetnoot2) Vinc. Ius summum sepe summa est malicia. voetnoot3) Vinc. Nulla est tam facilis res, quin difficilis sit, si invitus facias. voetnoot4) Vinc. Mulieres ferme ut pueri levi sententia sunt. margenoot+ Fol. 45. f. voetnoot5) Vinc. Nihil est quin male narrando possit depravari. margenoot+ Vinc. B. VI c. 74. voetnoot1) Lees: XXVI. Vinc. deinde filius Symonis, Iohannes Hyrcanus, XXVI. voetnoot2) Lees: XXVIII. Vinc. Deinde Iamneus, qui et Alexander, XXVIII. voetnoot3) Lees: XXXIII. Vinc. Postmodum Hyrcanus, filius Alexandri, XXXIII. voetnoot4) Vinc. Tandem Antigono dimicante contra Iudeos cessavit principatus pontificum, et a Romanis constitutus est princeps alienigena, Herodes filius Antipatri Ascalonite. voetnoot5) Lees: XXVI. Vinc. Deinde Agrippa, filius Agrippe, XXVI. margenoot+ Fol. 46. a. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 74. f. ± voetnoot6) Vs. 2-14. Verg. Rijmbijbel, vs. 19553-19586. voetnoot7) Vs. 15-34. Verg. Rijmbijbel, vs. 19587-19652. margenoot+ Vinc. O. voetnoot8) Zie cap. 50. vs. 38-56. voetnoot9) Lees: Judea. voetnoot1) Verg. P. IV. B. ii. c. 56. vs. 25, en c. 73. vs. 115. Rijmbijbel, vs. 19618: Die stareste, met groter vaerd, Hevet die goede Judas bestaen: Die was saen voor hem ondaen. Hist. Schol. c. 8 (aldaar in de Aant. aang.): expugnabant cornu dextrum. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 75. f. voetnoot2) Vs. 35-54. Verg. Rijmbijbel, vs. 19733-19804. margenoot+ Fol. 46. b. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 76. i. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 77. voetnoot3) Ook bij Vinc. Profectique sunt in Africam consules Lucius Censorinus et Marcus et Manilius Scipio, tunc tribunus militum. - Doch men leze: et Marcus Manilius et Scipio cet. Proza-Vert. Hier na trocken de consules oft borgemeesters van Rome, Lucius Censorinus ende Marcus Manlius, mit Scipio in Affrica. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 77. f. voetnoot1) Lees: XXX^M. Vinc. XXX milibus passuum muro amplexa. margenoot+ Fol. 40. c. voetnoot2) Vinc. tota pene mari cingebatur, absque faucibus, que tribus milibus passuum aperiebantur. voetnoot3) Lees: XL. Vinc. in altitudinem cubitorum XL. voetnoot4) Vinc. arx, cui Birse nomen erat, paulo amplius quam duo milia passuum tenebat. voetnoot5) Vinc. quod mare stagnum vocant. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 78. ± voetnoot6) Vinc. Hasdrubal, Penorum imperator, Masinisse nepos, subselliorum fragmentis in curia a suis propter suspicionem proditionis occisus est. voetnoot7) Lees: XXV_M. Vinc. mulierum XXV milia. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 79. ± voetnoot1) Vs. 1-20. Verg. Rijmbijbel, vs. 19807-19880. margenoot+ Fol. 46. d. voetnoot2) Vinc. misit caput Alexandri Ptolemeo, qui gavisus est, sed factum est ut tertia die moreretur. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 81. ± voetnoot3) Vs. 24-31. Verg. Rijmbijbel, vs. 19899-19906. voetnoot4) Vinc. videns quod omnis exercitus murmurabat contra Demetrium. voetnoot5) Vs. 37-49. Verg. Rijmbijbel, vs. 19935-19974. voetnoot6) Vinc. misit Ionathas Romam renovare cum eis amicitiam. - Waarschijnlijk te lezen: Oec so sendde updien dach Jonathas bode ten Roemheren. Rijmbijbel, vs. 19971: Te Romen sendde hi ooc mede. voetnoot7) Vs. 50-57. Verg. Rijmbijbel, vs. 19991-20019. voetnoot8) Vs. 58-60. Verg. Rijmbijbel, vs. 20055-20057. voetnoot9) Vinc. Antiochus, qui cognominatus est Sedetes. margenoot+ Fol. 46. e. margenoot+ Vinc B. VI. c. 83. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 81. f. voetnoot1) Vs. 7-13. Verg. Rijmbijbel, vs. 20022-20024. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 85. ± voetnoot2) Vs. 14-18. Verg. Rijmbijbel, vs. 20087-20090. voetnoot3) Vs. 19-34. Verg. Rijmbijbel, vs. 20170-20200. voetnoot4) Vinc. Cendebeum. voetnoot5) Vs. 35-40. Verg. Rijmbijbel, vs. 20201-20244, en vs. 20255-20258. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 86. i. voetnoot6) Vinc. Bituito, regi Arvernorum. margenoot+ Fol. 46. f. voetnoot7) Vinc. ut Bituitus paucitatem Romanorum vix ad escam canibus, quos habebat in agmine, sufficere posse iactaret. voetnoot1) Lees: bi Monju. Vinc. Eodem anno, dicit Orosius, Quintum Marium consulem Gallorum gentem sub radice Alpium sitam aggressum esse. Verg. bl. 31, aant.Ga naar voetnoot2) voetnoot2) Vinc. ad postremum etiam ab uxore filiisque deseritur. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 86. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 87. ± voetnoot2) Vinc. ad postremum etiam ab uxore filiisque deseritur. voetnoot3) Vinc. Tyrum. margenoot+ Fol. 47. a. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 88. ± voetnoot4) Vinc. Grippus. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 88. m. voetnoot1) Verg. Rijmbijbel, vs. 20273-20290. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 89. ± voetnoot2) Lees: XVII. Vinc. regnavit annis XVII. margenoot+ Fol. 47. b. voetnoot3) Vs. 17-24 bij Vinc. Fratris filium, statim ubi Alexandriam ingressus est, fautoresque pueri trucidari iussit; ipsum quoque die nuptiarum, quibus matrem eius in matrimonium recipiebat, inter apparatus epularum et solennia religionum in complexu matris interfecit. voetnoot4) D.i. 's soens, des zoons. voetnoot5) Maerlant vertaalt trucidari niet letterlijk. Ontgonnen, hetzelfde als veronnen en wanconnen, is benijden, haten, hier zooveel als in ongenade brengen. Kil. ‘Ontgunnen, male favere.’ voetnoot6) Vs. 23 en 24 in het Hs. in omgekeerde volgorde. voetnoot7) Hs. brochte. Vinc. non mitior in populares, qui eum ad regnum vocaverant, fuit, siquidem peregrinis militibus licentia cedis data omnia sanguine quotidie manabant. voetnoot8) Vinc. non homini sed belue similis, quam feditatem nimia subtilitas perlucide vestis augebat. voetnoot9) Het hier bij Vinc. ontbrekende vindt men daarentegen wel in de Proza-Vert., fol. CXXVIII. c. LIX. margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Hs.: Mymidia. voetnoot2) Hs., hier en elders: Maurius. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 90. ± margenoot+ Fol. 47. c. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 90. m. voetnoot3) Vs. 1-16. Verg. Rijmbijbel, vs. 20291-20382. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 91. ± margenoot+ Fol. 47. d. voetnoot4) Vs. 17-34. Verg. Rijmbijbel, vs. 20383-20412. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 92. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 95. i. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 93. ± voetnoot1) Vinc. cum duce Teucomodo. Doch de Proza-Vert. heeft: haren coninc Erodiaen. margenoot+ Fol. 47. e. voetnoot2) Vinc. Lugius et Boiorix. voetnoot3) Vinc. Claudicus et Cessorix. voetnoot1) Vinc. CCXL milia Gallorum occisa. margenoot+ Vinc B. VI. c. 94. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 95. ± voetnoot2) Vinc. Antiochus Cizicenus. voetnoot3) Vinc. Philippus captus est a Gabinio. margenoot+ Fol. 47. f. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 96. voetnoot4) Vinc. Livius Drusus. voetnoot1) Vinc. Asculum. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 97. ± margenoot+ Fol. 48. a. voetnoot2) Denkelijk te lezen: die grote port. voetnoot3) Vinc. Picentes congressi victi sunt. voetnoot4) Vinc. Indalicius. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 98. ± voetnoot5) Hs. I. Ionc. voetnoot6) Vinc. cum quattuor legionibus primum ante urbem consedit, ubi Quantidium legatum Marii quasi primam victimam belli civilis occidit. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 98. f. margenoot+ Fol. 48. b. voetnoot1) Hs.: Die hi so edelen ende so hoghen. Proza-Vert. want hij Marium seer machtich ende edel bekent hadde. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 99. ± voetnoot2) Vinc. Continuo Romam ingressus, Cinne consuli societate scelerum coniunctus est. margenoot+ Fol. 48. c. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 100. voetnoot3) Vinc. per annos XLVI varia victoria contra eos pugnavit. - Ook in de Proza-Vert. XLVI jaren. voetnoot1) Vinc. Puer tutorum insidias passus est, qui eum fero equo impositum iaculari equitareque cogebant. voetnoot2) Vinc. Qui conatus cum eos fefellissent. voetnoot3) Vinc. rute folia XX cum duabus nucibus et totidem caricis admixto sale quotidie ieiunus edebat. Proza-Vert. twee noten ende twee vigen. Maerlant schijnt caricis niet verstaan te hebben. margenoot+ Vinc. B. VI. c.101. voetnoot4) Vinc. Timens deinde Mitridates, ne inimici quod veneno non poterant ferro peragerent, venandi studium finxit. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 101. i. ± margenoot+ Fol. 48. d. voetnoot5) Vinc. Bastenias (l. Basternas), Proza-Vert. Basternaten. voetnoot6) Vinc. de Syria exercitum venire iubet. Proza-Vert. uut Scythen ende Surien. voetnoot1) Vinc. (Pireum) septemplici muro communitum. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 103. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 103. i. ± margenoot+ Fol. 48. e. voetnoot2) Vinc. spiritum cruore ac minis mixtum evomuit. Proza-Vert. dat hi zijn siele met sinen bloede uutspooch. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 95. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 102. i. ± margenoot+ Vinc. B. VI. c. 104. i. ± voetnoot3) Vinc. Lucius Lucullus. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 104. i. ± voetnoot4) Door Maerlant geheel verkeerd opgevat en vertaald. Vinc. Marius et Eumacus duces a Mitridate adversus Lucullum missi, magno exercitu brevi tempore congregato, cum Publio Rutilo apud Calcedoniam congressi sunt, eumque cum plurima exercitus ipsius parte ceciderunt. voetnoot1) Lees: Cizicenen. Vinc. Lucullus autem Mitridatem Cizicenos obsidentem fossa cinxit. - Proza-Vert. die stercke stadt van Cizicenen. margenoot+ Fol. 48. f. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 105. i. ± voetnoot2) Vs. 29-32. Verg. Rijmbijbel, vs. 20411-20412. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 107 ± voetnoot3) Vinc. Marcus Porcius Cato. voetnoot4) Vinc. si exerceas, conteritur. voetnoot5) Vs. 48-50. Vinc. si quid pro voluptate nequiter feceritis, voluptas cito abibit, nequiter factum apud vos semper manebit. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 112. ± voetnoot6) Denkelijk te lezen: Dien sendden die Roemsche ghenote. Proza-Vert. In dese tijden wert Pompeius Magnus van den Romeynen ghesonden om tegen Mitridates oerloghe te voeren. voetnoot7) Vinc. Egbathana. voetnoot8) Vinc. in Bosphoro. voetnoot9) Vinc. Castor, Mitridatis prefectus. voetnoot10) Lees: IIII. Vinc. Quattuor Mitridatis filios ad presidia Romana transmisit. voetnoot1) Vinc. Phamaies. margenoot+ Fol. 49. a. voetnoot2) Vinc. si estis dii patrii, precor ut quandoque ipse hanc vocem a liberis suis audiat. voetnoot3) Vinc. Gallum quendam militem. - Proza-Vert. eenen riddere die uut Gallien was. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 112. f. voetnoot4) Vinc. Deinde Tygrani Pompeius bellum intulit. voetnoot5) Vinc. eque pulcrum iudicans reges facere et vincere. voetnoot6) Lees woude. Vinc. quod bellum sine causa Romanis commovisset. voetnoot7) Vs. 19-70. Verg. Rijmbijbel, vs. 20445-20487. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 113 ± margenoot+ Fol. 49. b. voetnoot8) Denkelijk te lezen: Ende Antipater, een sijn raet. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 114. ± voetnoot1) Vinc. Cumque Hierosolimam properaret, territus Aristobulus occurrit ei, pecuniam pollicens que erat in Alexandrio, seque de cetero Romano pariturum imperio; sed nihil horum effectum est, missum enim Gabinium ad suscipiendam pecuniam custodes nec in oppidum receperunt; his commotus Pompeius Aristobulum in custodiam collocavit. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 114. f. voetnoot2) Vs. 1-12. Verg. Rijmbijbel, vs. 20488-20502. voetnoot3) Lees: XXXIII. Vinc. regnavit Hyrcanus apud Iudeos annis XXXIII. margenoot+ Fol. 49. c. voetnoot4) Vs. 17-30. Verg. Rijmbijbel, vs. 20531-20544. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 116. m. voetnoot5) Bij Vinc. vindt men alleen: Ea quoque que de Cathelina et consule Cicerone Salustius scribit et Livius, hoc tempore gesta sunt. - De Proza-Vert. daarentegen komt vrij wel met Maerlant's tekst overeen. Zij vangt aldus aan: In dese tijden dede Cathelina den Romeynen groote tribulacie aen. Dese Cathelina was een edel Romeyn, ende hij wilde enz. Blijkbaar had dus Maerlant geschreven: In desen tiden dade pine Den Romeinen Kateline, Een edel Romein. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 116. f. † voetnoot1) Vs. 42-48. Proza-Vert. Ende doen wilde Cathelina in Gallien trecken, om daer een heyr te vergaderen ende om die Gallen teghen die Romeynen te brengen. voetnoot2) Proza-Vert. Ende hier om sonden si Ciceronem mit een heyr van Romeynen heymelijc na Gallien, die Catelinam den wech ondergingen. voetnoot3) Hs. haer. Proza-Vert. Ende doen vertrooste Catelina zijn heyr. voetnoot4) Proza-Vert. hier en is gheen wijeken. voetnoot5) Verg. bl. 47, aant.Ga naar voetnoot1). voetnoot1) Vs. 42-48. Proza-Vert. Ende doen wilde Cathelina in Gallien trecken, om daer een heyr te vergaderen ende om die Gallen teghen die Romeynen te brengen. voetnoot6) Proza-Vert. ende elc van haer bevacht cloeckelijc sinen man totter doot. margenoot+ Fol. 49. d. margenoot+ Vinc. B. VI. c. 117. ±

Vorige Volgende

I partie. V boek.

Hier beghint die vijfte bouc. Hoe Alexanders rike ghescuert wart na sine doot. I.

Van Theofraustus sproken. II.

Vanden selven. III.

Van Tholomeus Socher ende Egypten. IIII.

Van Papyruse van Rome. V.

Van Fabius die de Samiten verwan. VI.

Van Fabius ende van Curius. VII.

Olympias doot, Alexanders moeder. VIII.

Van Surien dat beghin. IX.

Van Zeleucus van Babylone. X.

Van Tholomeus Filadelphus. XI.

Vanden LXXII bedieders van Jherusalem. XII.

Vander byblen die si ontbonden. XIIIGa naar voetnoot3).

Van Brennus ende vanden Gallen. XIIII.

Hoe Brennus in Delfos staerf. XV.

Noch vanden Gallen. XVI.

Dat wonder dat in Filadelfus tiden gevel. XVII.

Van Pyrrus, coninc van EgyptenGa naar voetnoot4). XVIII.

Vanden stride van Kartagho. XIX.

Van Regulus van Rome. XX.

Hoe Regulus wart gevaen. XXI.

Hoe Paulus vechten voer up Affrike. XXII.

Van Mettellus ende Hasdrubal. XXIII.

Van Filadelphus mogenthede. XXIIII.

Van Evergetes, Philadelfus broeder. XXV.

Van Hanibal van Carthago. XXVI.

Van Filopater, coninc van Egypten. XXVII.

Hoe Hanibal te Rome waert trac. XXVIII.

Hoe Sempronius den wijch verloos. XXIX.

Van FlamineusGa naar voetnoot3) ende Hanibal. XXX.

Van Hanibal ende van Lucius. XXXI.

Hoe nauwe dat te Rome stont. XXXII.

Hoe Hanibal Rome wilde winnen. XXXIII.

Van Cypioens vaert te Spaengen. XXXIIII.

Van Valerius ende Hanibal. XXXV.

Hoe Cypio in Affrike voer. XXXVI.

Hoe Cartago Haniballe ontboot. XXXVII.

Hoe Cypyo Haniballe verwan. XXXVIII.

Van Ephifanes van Egypten. XXXIX.

Vanden Gallen enten Romeinen. XL.

Hoe TheodorusGa naar voetnoot5) Gods tempel wilde roven. XLI.

Hanibal des fieren doot. XLII.

Des stouts Cypioens doot. XLIII.

Van Anthyocus Ephifanes. XLIIII.

Hoe Anthyocus rovede Jherusalem. XLV.

Hoe trike endde van Machedone. XLVI.

Van Mathatias ende sinen kinden. XLVII.

Anthyocus Ephifanes doot. XLVIII.

Judas Machabeus strijt. XLIX.

Van Demetrius ende Machabeus. L.

Van Terencius ende sine sproken. LI.

Van Machabeus entie na hem quamen. LII.

Judas Machabeus doot. LIII.

Ga naar margenoot+ Hoe die Romeinen echt Afferike bestonden. LIIII.

Hoe Carthago wart ghevelt. LV.

Van Jonathas, Machabeus broeder. LVI.

Symeoens Machabeus doot. LVII.

Vanden Gallen enten Romeinen. LVIII.

Vanden jongen Alexander. LIX.

Van Griffus Anthyocus. LX.

Hoe Fiscoen sinen broeder verdreef. LXI.

Den strigt van Rome up Jugurta. LXII.

Hoe Jugurta wart verwonnen. LXIII.

Hoe die Jueden drougen crone. LXIIII.

Vanden Duutschen enten Romeinen. LXV.

Hier wart trike van Surien Rome onderdaen. LXVI.

Hoe die meente wart jegen die heren. LXVII.

Van Pompeius van Ascaloen. LXVIII.

Van Marius ende van Cilla. LXIX.

Van Mitridates den groten here. LXX.

Hoe Mitridates wan vele lande. LXXI.

Van Mitridates ende Cilla. LXXII.

Van Lucillus ende Mitridates. LXXIII.

Hoe Mitridates staerf. LXXIIII.

Hoe Pompeius wan Surien. LXXV.

Hoe Crassus was ghedoot met goude. LXXVI.

Hier beghint die vijfte bouc.
Hoe Alexanders rike ghescuert wart na sine doot. I.