Spieghel historiael. Deel 1. Partie I

[p. 138]

I partie. IV boek.

Hier beghint die vierde capittele.
Van coninc Ochus van Persi, hoe hi Nebtanabuse verdreef. I.

⁺ Int tiende jaer, so lesen wi,

Dat coninc Ochus van Persi
Crone drouch, ende int seste jaer
Dat coninc Phillip, wet vor waer,
Crone drouch in Machedone,
Int XIste jaer dat crone
Neptanabus in Egypten drouch,
Scrivet ons Eusebius claer genouch,
Dat Olimpias genas
Alexanders; maer ic las
In anderen steden in sinen jeesten,
Die vele spreken van sinen feesten,
Dat Alexander een ander wan
Dan die coninc, der vrouwen man.
Ochus die coninc die wan
Egypten, ende jagede dan
Nebtanabus inder manieren,
Dat men u hier sal visieren.
Nebtanabus die hilt sijn lant
Met toverien metter hant,
Ende alse hi verhorde der maren,
Dat iemen up hem quam gevaren,
Ghinc hi in sine camere allene,
Ende met nygromantie niet clene
Dedi dat hare scepe versonken,
Diene sochten, ende verdronken.
So dat hem quam des ene mare,
Dat coninc Ochus quam dare
Met groten here ende dies genouch:
Nebtanabus hier omme louch,
Ende waende die alse dander doden;
Maer doe verstont hi andie goden,
Dat hi dat spel verliesen soude
Ende gevaen sijn, hine woude
Uten lande vlien metter vaert.⁺
Doe scoer hi af haer ende baert,
Ende nam sine liefste dingen scone,
Ende quam gevaren te Macedone,
Daer hi wart vermaert indien⁺
Over eenen astronomien,
So dat vrouwe Olympias,
Want Phillip niet thuus en was,
Ontboot om hem; want hare so staet,
Dat soe begerde sinen raet.

+ Vinc. B. V. c. 1. ±

+ Fol. 29. b.

+ Vinc. B. V. c. 2.

Hoe Neptanabus Alexandere wan. II.

Alse Nebtanabus ginder quam,⁺

Ende hi hare scoenheit vernam,
Wart hi met haerre minnen bevaen,
Ende hi dede hare verstaen,
Dat soe een kint soude draghen;
Ende wildse haer man verjaghen,
Phillip, dies soe was in vare,
Hi soude wel bescermen hare.
Doen dedi hare dat bekinnen,
Dat soet an enen god soude winnen.

+ Vinc. B. V. c. 2. i. ±

[p. 139]

 

[Soe] sprac: ‘Wat gode soude dat wesen?’

 

Neptanabus antworde te desen:

 

‘Ammon, die god van Lybia.

 

Nu gereet di ende ghae,

15

Dattu sijs werdich, daer du gaes,

 

Dattu sulken god ontfaes;

 

Want hi sal di comen ane

 

In eens draken ghedane.’

 

⁺ Dus bedrooch die toverare

20

Dat wijf, ende quam selve te hare

 

Indie ghedane rechts eens draken

 

(Want hi const bi aerten maken),

 

Ende was met hare, ende wan

 

Alexandere, den stouten man.

25

Nachts dedi Phillippe mede,

 

Daer hi lach voer ene stede,

 

Dit dromen, ende Phillip ontboot

 

Eenen droemdiedere wijs ende groet,

 

Ende seide: ‘Mi dochte dat ic sach

30

In minen drome, daer ic lach,

 

Eenen sconen god gaen gehaer¹⁾,

 

Met rams horne scone ende claer,

 

Die met miere Olimpias,

 

Alse mi dochte, ghemene was;

35

Ende alse sijn wille was vulbrocht,

 

So sprac hi, hevet mi gedocht:

 

“Wijf! du heves van mi ontfaen

 

Eenen wrekere, eenen sone saen.”’

 

Die meester antwordde: ‘Ic bevinde,

40

Dat dijn wijf es worden met kinde.

 

Dattu dien god sages gedaen

 

Graeu ende gehornet, du sout verstaen,

 

Dat een god es die Ammon heet,

 

Wies tempel dat in Lybia steet.’

45

Phillip wart hier omme fel gemoet.

 

Sine orloghe dat hi spoet,

 

Ende voer te Machedone waert.

 

Olimpias die wart vervaert,

 

Ende onthaeldene blidelike.

50

⁺ Doe sprac hi: ‘Ic weet sekerlike

 

Hoe die saken sijn vergaen:

 

Du en heves van geenen man ontfaen

 

Dit kint, maer van enen gode.’

 

Dus trooste hi de vrouwe blode,

55

Ende al in behendicheden;

 

Sijn herte was al in onvreden.

+ Vinc. B. V. c. 3. ±

1) Lees: graeu gehaer. Verg. vs. 42. Vinc. deum quendam formosum et canicie capitis cesariatum.

+ Fol. 29. c.

Hoe Nebtanabus hem verkeerde in eenen drake. III.

Daer naer Neptanabus verstaet,⁺

Dat hi es der vrouwen quaet,
Ende dede dat wonder daer ter feeste,
Daer die coninc zat entie meeste.
Omme dat hi altoos sine gebare
Errelike togede te hare,
Keert hem Nebtanabus om die sake
Bi toeverien in eenen drake,
Ende coemt ghinder in ghene feeste.
Vervaert waest al, minste ende meeste,
Want hi ane te siene was
Scone ende vreselijc an sinen pas;
Daertoe wispeldi so onsochte,
Dat die zale scueren dochte.
Het bevede al sonder Olympias:
Soe boot die hant, ende hi was
Ghereet te doene dat soe geboot,
Ende leide sijn hovet in haren scoot,
Ende cussedsc, ende daer na te waren
Wart hi van den drake een aren:
Uten huse vlooch hi also.
Coninc Phillip die wart vro,
Ende seide: ‘Dat ic balch wasic sot,
Ic zie wel dat dit was een god;
Maer in weet niet wat meent de sake,
Weder Ammon biden drake,
So Jupiter biden aren.’
Olimpias die sprac te waren:
‘Hi seide mi al openbare
Selve, dat hi Ammon ware.’

Phillip die coninc sat daer naer

In eene stede, doe quam daer
Eene hinne, die in sinen scoot
Een ey leide ende danen scoot.
Tey viel te sticken altemale.
Een drake quam uter eyscale

+ Vinc. B. V. c. 4. ±

[p. 140]

 

Cleene, ende ginc al omme dare,

 

Alse oft gerne weder in ware;

 

Ende alst weder in wilde gaen,

40

Viel hi doot ter erden saen.

 

Doe sprac een wijs man om tgone:

 

‘Coninc! di wert geboren een zone,

 

Dien de werelt wert in hande;

 

Ende alst keren wille te lande,

45

So saelt sterven cortelike¹⁾:

 

Dit meent dit wonder sekerlike.’

1) Lees: Ende alsi keren wille te lande.

So sal hi sterven cortelike.

Van Alexanders gebornesse. IIII.

⁺ Olimpias die ginc doe sware,

Ende Neptanabus was bi hare,
Alsoe inder pinen was.
Ende teersten dat soe ghenas,
⁺ Stormet ende donderde mede,
Ende derde bevede daer ter stede,
Ende het blexemde sere daer.
Twee aernen mede, over waer,
Saten upt huus, daert was gesciet:
Dat hevet sekerlike bediet,
Dat winnen soude ende oec belopen
Asien al ende oec Europen.

Phillip hiet dat kint Alexander;

Want hi hadde gehadt een ander
Te voren, dat hiet also.
Dat kint was int anscijn vro,
Scone ende een deel kersp gehaer,
Gelu blont gedaen daer naer²⁾,
Alse oft ware leuwen haer;
Ogen blide, scone ende claer,
Dat luchter graeu ende bruun dat rechtere:
Aldusdaen was die stoute vechtere.
Sine amme hiet Alexcrine³⁾,
Eene welgedane fine;
Sijn maghetoghe hiet Leonidus;
Lettren leerdem Pollinitus,
Alsippus leerdem musike,
Anximines leerdem rectorike,
Menedes leerdem geometrie
Ende Aristotiles philosophie.

In Alexanders vijfte jaer⁴⁾⁺

Staerf Plato, alse hi hadde vorwaer
Neghene waerf IX jaer geleeft,
Dat groot bedieden inheeft.

+ Vinc. B. V. c. 5.

+ Fol. 29. d.

2) Vinc. subcrispa paululum et flavescente cesarie.

3) Vinc. Nutrix eius Alacrimis, vel ut alibi legitur Alacronis; pedagogus Leonides, literature Polinicus magister.

4) Vinc. Anno Ochi XXI, Philippi autem XVII Plato moritur.

+ Vinc. B. V. c. 6. i. ±

Hoe Alexander Neptanabuse doode. V.

Teersten dat Alexanders twaren⁺

Quam te sinen XII jaren,
Wildi metten vader riden.
Hi minde wapenen tien tiden,
Ende drouch wapene, als hijs hadde gere,
Ende voer dicken mede int here,
Ende hilt hem also ghetoghen,
Alse of hi ridderscap hadde geplogen.
Neptanabuse bat hi mede,
Dat hi hem te wetene dede
Die const entie macht van sterren:
Dat leerdi hem sonder merren,
So dat hi daer in wart vroet.
Up eenen nacht hi comen doet
Alexander teere stede,
Daer hijs hem vele leerde mede,
Ende was up een diepe fosscit.
Daer quam met sire scalcheit
Alexander, ende stac
Neptanabuse, dat hi brac
Den hals, ende hi viel in die gracht,
Ende hi seide: ‘Twi en hadstu dit gedacht?
Mochtstu niet hebben vorsien,
Datti dit soude gescien?
Lich upwaert ende besich de sterren.’
- ‘Ay!’ sprac hi, ‘niemen can vermerren
Dattem die gode hebben geset.
Ic kende wilen, nu wettict bet,
Dat mi doden soude mijn sone.’
Alexander vragede omme tghone,⁺

+ Vinc. B. V. c. 11. ±

+ Fol. 29. e.

[p. 141]

 

Oft hi dan sijn vader ware.

 

Daer lyede die toverare,

 

Hoe hi siere moeder hoende

 

Metter dinc die hi hare toende.

35

Mettien endde hi dat leven.

 

Daer hevet hine upgeheven

 

Ende droughene indie zale,

 

Ende groevene eerlijc ende wale;

 

Entie moeder wonderde das,

40

Dat soe so bedrogen was,

 

Ende lijede openbare wel,

 

Dat die dinc also ghevel.

Hoe Alexander Bucifalle reet. VI.

⁺ In dien tiden hevet ghesent

Phillip in Delfos sijn prosent
An Apolline, om dat hi woude
Weten, wie na hem soude
Coninc sijn in sijn conincrike.
Doe antworddemen cortelike:
‘Wie so Bucifalle rijt,
Die sal wesen in siere tijt
Coninc van dinen conincrike
Ende vander werelt gemeenlike.’
Nu was Bucifal een paert,
Een wreet ors als een liebaert,
Scone, dapper ende groot;
Maer het hadde den menegen doot,
Want het noint gedogen woude,
Datter man up sitten soude.
Dit hilt Phillips in eenen stal.
Eens alse Alexanders sal
Voerbi liden, hort hi dat paert,
Ende vragede: ‘Es dat een liebaert,
Ofte een ors dat ic daer hore?’
Tholomeus, die niet was dore,
Seide: ‘Hets Bucifal,
Dat die liede verbitet al.’
Alexander deet ontsluten,
Ende talre eersten dat quam buten,
Es hi gesprongen up dat paert,
Ende reet harentare waert
Sonder breidele ende bant.
Dies wonderde menegen seriant,
Bidien dat die jongelinc
In sinen XIIIIden jare ginc.
Doe liep een metter vaert dare,
Ende brocht sinen vader die niemare.
Altehant quam hem int herte sine
Dat wort dat quam van Apolline.
Ten sone liep hi ende wart vro sere,
Ende groetene alse der werelt here.

+ Vinc. B. V. c. 12. ±

Hoe Alexander den prijs wan te Pise. VII.

Alse Alexander die jongelinc⁺

In sinen XVden jare ghinc,
Hordi mare seggen das,
Dat te Pisen beroepen was
Een spel van wapinen, ende hi bat
Sinen vader daer ter stat,
Dat hi tien spele moeste varen.
Die vader dede hem te waren⁺
Ghereeden orsse ende ander dinc,
Ende sendere den jongelinc
Eerlike, ende es te scepe gegaen,
Ende gheseilt alghinder saen.
Den knapen beval hi sine paerde,
Ende ginc selve siere vaerde,
Omme te besiene die stede goet.
Aldaer hevet hi ontmoet
Den coninc Clays van Atervaen¹⁾,
Die mettem hadde te scolen gegaen,
Dien onwerdelike onthaekle.
Alexander weder taelde:
‘Bider cronen beede ghader
Miere moeder ende mijns vader,
Ic saldi maken mat
Metten wapenen ende sceldens zat!
Scelden es des bloots mans aert,
Enten coenen betaemt dat zwaert.’
Ende dat selve daer ghevel.
Alexander deet so wel,⁺
Dat hi den coninc Clays verwan,
Ende daertoe mede nochtan

+ Vinc. B. V. c. 12. m. ±

+ Fol. 29. f.

1) Vinc. Nicholaus rex Acervanum (Uitg. 1494: Arridorum, alias Acervanum).

+ Vinc. B. V. c. 13.

[p. 142]

 

So ghevielt hem so scone,

 

Dat hi wan vanden spele de crone,

 

Ende keerde weder in sijn lant.

 

Mettien hi den vader vant,

35

Die de moeder hadde verstoten,

 

Ende wilde hem genoten

 

An een ander wijf daer na,

 

Die men hiet Cleopatra.

 

Hi quam daer upten selven dach,

40

Daer die feeste up gelach,

 

Ende brochte die crone vander eere,

 

Ende seide: ‘Neemt dit, vader, here!

 

Van minen ridderscap deerste crone,’

 

Ende sette hem up thovet scone:

45

‘Ghi sult dor minen wille ontfaen

 

Miere moeder ende dit laten staen.’

 

Mettien hi jegen den vader zit¹⁾.

 

Een was daer in ende nijdde dit,

 

Ende spotte metten jongelinc.

50

Alexander sprac: ‘Laet die dinc,

 

Of het rouwet di, wats gesciet.’

 

Dander en wils laten niet,

 

Ende Alexander nam een cop,

 

Ende gevet den anderen eenen clop,

55

Dat hi vander wonden vel.

 

Hier omme wart hem Fillips fel,

 

Ende scoot up jeghen den sone.

 

Daer wart hi ghewont die ghone

 

In sijn been, dattene verswaerde.

60

Alexander vinc ten swaerde,

 

Ende heefse uten huus gesleghen

 

Alle, die hem setten daer jeghen.

 

Ende alse die vader ghenesen was,

 

Doe versoendi Olimpias.

1) Vinc. Cum ego matrem meam iterum regalibus nuptiis coniugabo, vos quoque participabo convivio; et his dictis adversus Philippum discumbit.

Vanden wisen Xenocrates²⁾. VIII.

⁺ In desen tiden, gelovet des,

Was die wise Xenocrates,
⁺ Die sine wort hilt also waer,
Wat dat hi seide openbaer
In simplen worde sonder eet,
Dies gelovedemen hem gereet.
Eens tAthenen hem ghevel,
Dat hi hadde gedronken wel,
Ende hi sijns danx liggen ginc,
Daert sach menech jongelinc,
Inder scoenster joncvrouwen scoot,
Die hare omme penningen boot.
Daer wedden die jongelinge,
Dat soe nemmermeer die dinghe
Ne ghedade no besochte,
Dat soene te valle brochte;
Ende soe wedde dat soe soude.
Soe dede mettem aldat soe woude,
Maer hets omme niet begonnen.
Die knapen seiden: si hebbent gewonnen;
Soe seide: ‘Ic waende hebben geset³⁾
Pande van enen man, ende gewet,
Die vleesch hadde ende been;
Maer dese dinct mi sijn een steen.’

Xenocrates te seggene plach:

‘Ic hebbe gesproken dat mi wach,
Maer van swigene en quam mie
Scade nochte scande nie.’

2) Hs. hier en vs. 25: Exenocrates.

+ Vinc. B. V. c. 14. ±

+ Fol. 30. a.

3) Vinc. se de homine non de lapide pignus posuisse.

Hoe Phillips van Machedoene Grieken wan. IX.

In desen tiden so quam mare,⁺

Hoe Macedone⁴⁾ die stede ware
Jegen coninc Phillippe, ende uptien dach
Voer daer die here, diese belach;
Die stede was vast ter cuere.
Doe wart hem daer vanden mure
Sine rechtre oge uutgescoten;
Dies en begaf hi niet der roten,
Waer so men street, hine waser mede,
Noch hine was te felre der stede;
Want doe si sochten genaden,
Si bejageden dat si baden,
Ende hi was hem sachte genouch

+ Vinc. B. V. c. 15.

4) Vinc. cum Mothonam urbem expugnaret.

[p. 143]

 

Int verdinc, in al ghevouch.

15

In Grieken waren vele steden

 

Tien tiden van groter rijcheden,

 

Wel ghemuurt ende wel gevest,

 

Ende elc wilde wesen best,

 

Ende droegen geens dinx over een,

20

Alset hem ter noot wel sceen.

 

Ende Phillip, die dit wel sach,

 

Der eere nader andere anlach,

 

Onthier ende hise onderdede

 

Ende alt lant van Grieken mede.

Hoe Arsamus coninc wart. X.

⁺ In Ochus XXVste jaer¹⁾

So wart hi den Jueden swaer;
Want hi Vagasus²⁾ sendde int lant,
Die rovede dat hi inden tempel vant,
Ende sette weder den tribuut,
Daer si af alle waren uut
⁺ Beede gescouden quite ende vri
Vanden coningen van Persi,
Die coninx Ochus vorderen waren.
⁺ Maer int naeste jaer te waren
Daer na bleef coninc Ochus doot,
Alse hi hadde here groot
Gewesen XXVI jaer,
Sinen vianden fel ende swaer.

⁺ Na hem wart coninc in Perci

Arges sijn sone, dien horen wi
Arsamus some bouke noemen.
IIII jaer regneerdi in vromen,
Ende hi staerf ende liet dat rike
Dariuse, dient vromechlike
Sindent Alexander afwan,
Alse ghi horen sult hier an.

Darius regneerde VII jaer.

In sinen tiden, wet vorwaer³⁾,
Was te Rome die hovet raet
Een, hiet Mallius Torquaet,
Die sinen sone gheselen dede,
Ende daer naer onthoveden mede,
Omme dat hi jegen der heren geheet
Jegen die Roemsce vianden street,
- Ende nochtan wan hi den zeghe -
Omme dats een ander niet en plege.⁺
Teenen bispele bediedet bidi,
Dat niemene so coene en si,
Noch so vorbare noch so sot,
Die trecke boven der heren gebot.

+ Vinc. B. V. c. 15. m. ±

1) Vs. 1-23. Verg. Rijmbijbel, vs. 18367-18410.

2) Vinc. Vagosum (Uitg. 1494: Nagosum).

+ Fol. 30. b.

+ Vinc. O.

+ Vinc. B. V. c. 17. ±

3) Vs. 24-31. Verg. Rijmbijbel, vs. 18429-18434.

+ Vinc. O.

Hoe Alexander cheins ontseide den Persen. XI.

In desen tiden sette Macedone⁴⁾⁺

Hare jegen die coninc crone,
Ende Phillip sendde met here
Alexandere daer ter were,
Die in cortere tijt die stat
Onderdede ende maecte mat.
Alse hi den vader brochte mare,
Dat die stat verwonnen ware,
Hevet hi indie zale versien
Lieden van andren lande mettien,
Die bekendi bider snede
Van haren clederen jegen dien zede.
Cortelike doet hi vragen:
Wanen si waren, wat si jaghen.
Men seide hem, dat boden si
Des coninx Darius van Persi,
Die den tribuut eeschen onwerde
Vanden watre ende vander erde.
Dien eesch entie maniere mede
Wonderdem ende oec dien zede.
Den voerbaersten hi dus antwort:
‘Hoe es dit? vercopen die Persen vort
Die elimenten den lieden,
Die God hevet in hovescer mieden
Der sterveliker menscelichede
Ghemeene gegheven mede?
Segt Dariuse, dat hi der costume
Ontbere, eer hire omme tume.
Anders, segt, in corten tiden⁺
Sal Alexander hem anestriden.
Vaert henen ende segt dat uwen here:

4) Vinc. Mothona civitas.

+ Vinc. B. V. c. 18.

+ Fol. 30. c.

[p. 144]

 

Hier en werdes hem min no mere.’

 

Hier binnen wart een ander stede,

 

Die hare wilde verkeeren mede¹⁾,

35

Ende men gaf Alexanders here,

 

Dat hi voere daer ter were.

 

Ende alse hi henen gevaren was,

 

Quam daer een, hiet Pausanias²⁾,

 

Die rike ende fier was van zinne,

40

Ende verminde die coninghinne;

 

Ende soe hem weder dat ontboot,

 

Ware coninc Phillip doot,

 

Dat het ware hare bequame,

 

Dat soene te manne name.

1) Tusschen vs. 34 en 35 in het Hs. nog deze twee verzen, die den zamenhang van het verhaal geheel verstoren:

Jeghen Phillippe, ende uptien dach
Voer daer die here, diese belach.

Zij zijn echter door den afschrijver te regt doorgeschrapt, als bij vergissing herhaald uit cap. IX. vs. 3 en 4. - Vinc. dum vicina civitas de obsequio vacillaret, Alexandro datur expeditio, et illic ire iussus est.

2) Hs. Pausamias. Zoo ook cap. XII. vs. 1, 14, en XIII. vs. 18.

Phillips doot ende sine wrake. XII.

⁺ Pausanias hadde gewacht,

Dat Alexander met siere cracht
Henen was met sinen here;
Want al doe was sine were
So groot, datmen updien dach
Een deel sinen name ontsach;
So dat hi bestaen begonde
Phillippe ende gaf hem dootwonde.
Met crachte rovede hi dor minne
Olimpias die coninghinne.
Daventure quam so gegaen,
Dat Alexander daer quam saen,
Nochtoe dat tgheruchte was,
Ende vinc dien Pausanias;
So dat hi vernomen hevet,
Dat Phillip sijn vader noch levet,
Ende brochtene voer hem tehant.
Een swert gaf hi hem indie hant,
Ende hiet dat hi hem wrake
Ende sinen viant dorestake.
Dus stac hine dor die lanken,
Ende sprac, alse hi begonde cranken:
‘Die doot es mi gheen onghevouch,
Want hi doot es die mi slouch.
Nu pensic, sone, omme die dinc,
Doe dijn moeder met di ginc,
Dat soe seide dese wort:
“Ic hebbe eenen wrekere begort.”’
Met desen hi henen sende
Sinen gheest ende nam ende.

Phillip was een die conste vele⁺

Van wapenen, van ridderspele,
Een goet orlogere ende een goet waert,
Ende tallen tiden wel bewaert.
Gerne was hi up sine hoede,
Ende te rovene selden moede.
Nu ontfaermech ende nu loos
Haddi over hem altoos³⁾.
Ghene mesdaet het hem dochte,
Hoe dat hi verwinnen mochte,
Waest stille, waest openbaren,⁺
Waest met losen logenaren;
Goedertieren, mordadich mede;
Meer belovede hi dan hi dede.
Vrient was hi te siere vromen,
Anders en mocht niet toecomen:
Vriendscap maecti inden nijt,
Ende tusscen vrienden maecti strijt,
Ende danne consti in beeden ziden
Wel vriendelike om vordeel tiden⁴⁾.
Uut wel was hi geraect inde tale,
Behendich ende scaerp also wale.

+ Vinc. B. V. c. 18. m.

+ Vinc. B. V. c. 19.

3) Vinc. blandus pariter et insidiosus alloquio.

+ Fol. 30. d.

4) Vinc. amicitias utilitate non fide colebat: gratiam fingere in odio, instruere inter concordes odia et apud utrumque gratiam quaerere solennis illi consuetudo.

Van coninc Phillips doene ende sine manieren. XIII.

Valerius scrivet van hem mede,⁺

Dat men hem eens te wetene dede,

+ Vinc. B. V. c. 19. m,

[p. 145]

 

Dat Alexander wilde met mieden

 

Copen¹⁾ eens vriendscap van lieden.

5

An hem hevet hi dus gescreven:

 

‘Sone! was di dese hope bleven,

 

Daer altoos nijt ane hanghet?

 

Vriende diemen met gelde vanget,

 

Alse dat gheven es gedaen,

10

So es die vriendscap al vergaen.’

 

Oec scrivet hi mede, dat Apollijn

 

Hem ontboot dat sterven sijn,

 

Ende hiet hem wachten vanden waghene.

 

Coninc Phillip van desen vragene

15

Brac die waghene om dese saken,

 

Ende dede in sijn lant karren maken;

 

Maer hi meende die waghen, die was

 

Indat swert Pausanias

 

Teenen tekene gescreven,

20

Daer ane lach hem sijn leven.

 

⁺ Phillip, van Machedone coninc,

 

Riet Alexandere dese dinc:

 

‘Met sconen worden entie goet

 

Soutu sachten der gemeenten moet,

25

Ende met lieveliker groete,

 

Entie ridders ten gemoete

 

Sultu helsen ende onthalen,

 

Ende noden te diere zalen.’

 

Orosius spreect: des dages te voren,

30

Eer hi hevet sijn lijf verloren,

 

Was hem van eenen gevraget,

 

Wat sterven hem behaget.

 

Hi seide: ‘Eenen groten here,

 

Na sinen zeghe, na sine eere,

35

Alse hi sit in sinen vrede,

 

Sonder evel ende sonder ziechede,

 

Dat prisic, dat menne verslaet

 

Sonder vreese, sonder voerraet.’

 

Ende dat selve es hem ghesciet,

40

Die gode en constent beletten niet;

 

Nochtan dat hise oint hadde onmare,

 

Ende hi hare temple ende haer outare

 

Rovede, sine constent geweren,

 

Hine staerf naer sijn begeren,

45

Dore al dat hise te sticken brac,

 

Ende haer gout gehouden stac.⁺

1) Hs. comen. Vinc. Philippus Alexandrum, quorumdam Macedonum benivolentiam donis ad se conatum attrahere, in epistola sic increpuit.

+ Vinc. B. V. c. 20. ±

+ Fol. 30. e.

Hoe Alexander ontfinc trike. XIIII.

Alexander ontfinc dat rike⁺

Naden vader mogendelike.
Dese was vromeger beede gader
Ende argere dan was die vader,
Alse Justinius doet verstaen.
Beede stonden si, sonder waen,
Nerenstelike omme den zeghe;
Maer die sone wilde alle weghe
Openbare ende sonder laghe;
Die vader settet node inde waghe,
Maer slupende ende met zinne
So wart hi vro dan van gewinne,
Alse hi besloop dan sinen viant.
Die wijste waest een diemen vant,
Maer die sone was meerre van moede.
Phillip die plach, alse die vroede,
Alse hi erre was, dat hijt decte,
Daer die sone niet up en mecte,
Want sire gramscap was gene mate,
Noch gheene vuerste van verlate²⁾.
Wijn dronken si gerne na haer maniere,
Maer haer dronkenscap was tweetiere:
Want alse die vader dronken was,
Sone achti niewet das,
Hoe aventurlijc ende hoe diep
Hi onder die vianden liep;
Macr alse Alexander was sat,
Ontgouden sine vrienden dat.
Die sone wilde dat men ontsage,
Die vader dat men te minne plage³⁾.
Phillip was sorchvul ende welsprekende⁴⁾,
Die sone gene trouwe brekende.
Phillip was die mater man

+ Vinc. B. V. c. 22.

2) Vinc. hic ubi (ira) exarsisset, nec dilatio ultionis nec modus erat.

3) Vinc. Amari pater malebat, hic metui.

4) Vs. 31-38. Vinc. Solertior pater, maioris hic fidei. Verbis atque oratione Philippus, hic rebus moderatior. Parcendi victis filio animus promptior et honestior. Frugalitati pater, luxurie deditus magis filius erat.

[p. 146]

 

Uptie ghene die hi verwan;

35

Maer stoutere so was Alexander

 

Ende crachteghere danne dander.

 

Die vader was mate int gevouch,

 

Die sone hoverdich ghenouch.

 

Teerst dat hi dede, brachti ter erde

40

Den vader naer siere werde;

 

Ende alle die ghene die hi verstont,

 

Die raet daden ofte mont

 

Andes coninx Phillips doot,

 

Ontlivedi alle, cleene ende groot,

45

Sonder sinen broeder, een ander,

 

Die oec mede hiet Alexander;

 

Dat was want hine coninc groete

 

Ten eersten dat hine ontmoete;

 

Maer Cavarus¹⁾, sinen broeder,

50

Die was van eere ander moeder,

 

Dedi doden; want hi gelike

 

Togede omme te hebbene trike.

1) Vinc. Canarum. Lees: Caranum (Iust. XI. 2).

Hoe Alexander gaderde sijn here. XV.

⁺ Men plach tien tiden ende voren

Na eens doot, diene hadde vercoren,
Dat hi hem na sine gelike
Een beelde maecte properlike:
⁺ Dus hevet Alexander ghedaen.
Bi des vaders beelde ginc hi staen,
Ende seide: ‘Die wapene wille pleghen
Met Alexandere den jongen deghen,
Hets tijt dat sine hulden nu.
Mi dinct recht, dat seggic u,
Dat wi eerst uptie ghene striden,
Die ons hebben gescaet bi tiden,
Ende al nu oec willen ontfrijen.’
Alt ridderscap van [sire] paertien
Warens hem van herten hout.
Hi gaf woch selver ende gout,
Wapene ende ander rijcheit mede,
Want hi sijns vaders scat ondede.
Onder tors ende te voet
Versaemede hi een here goet:
LXX^M stoutere man,
DCC ende viere nochtan;
Hen waren jonge niet alleene,
Maer graeuwe oude vele ghemeene,
Die metten oem ende met dien vader
Gheorloget hadden beede gader.
Niemene haddere vogedie
Over eeneghe paertie,
Hine hadde emmer LX jaer.
Omme vlien peinsde niemen daer,
Maer algader omme den zeghe,
Ende omme weren alleweghe.
Sinen cost nam hi te datte⁺
Mildelike ute des vaders scatte.
Scepen dedi maken te waren,
Ende es in Tracien²⁾ ghevaren
Ende in Lycaonia,
Die trac hi hem met minnen na.
Daer naer tijddi in Cycile,
Ende daer naer in cortere wile
Leet hi dor tlant van Ytale.
Daer naer, eerlijc ende wale,
Heeftene Rome die stat ontfaen,
Also dat si senden saen
Emuluse in sijn gemoet,
An wien dat die stede stoet,
Ende senden hem eene crone
Van goude ende van gesteenten scone³⁾,
Om dat die vriendscap menich jaer
Ende langhe staen soude daer naer.
Alexander dat gerne nam,
Want hem uutwel bequam;
Ende met uuthoveschere talen,
Alse hi wel conste onthalen,
Liet hi Emuluse van hem varen.
Die Romeine daertoe te waren
Leenden hem II^M man,
Ende XL^M pont nochtan
Gewegens selvers andie vaert.
Dus voer hi tAffrike waert,
Ende dorreet al sonder were
Al Lybien met sinen here.

+ Vinc. B. V. c. 23. ±

+ Fol. 30. f.

+ Vinc. B. V. c. 24.

2) Hs. Gratien. Vinc. transit in Traciam.

3) Vinc. per Emilium quippe, qui tunc consul erat, coronam ei auream margaritis insignitam dirigunt.

[p. 147]

 

Dus es hi met al sinen scaren

 

⁺ Tote in Egypten ghevaren,

65

Beede met scepen ende over lant.

 

Die van Egypten altehant

 

Gaven hem den stoel vanden rike,

 

Ende ontfinghene seere eerlike.

+ Fol. 31. a.

Hoe Alexander Egypten wan. XVI.

⁺ Daer hevet Alexander versien

Ene ymage staen mettien
Van enen swarten marberstene.
Tehant vragedi, wat dat mene.
Doe antworden hem die heelde:
Het ware Neptanabus geheelde,
Die wilen, alstem stont onsiene,
Ontweec voer die Persiene,
Alse coninc Ochus hem tlant afwan,
Want daventure hem so jegen ran,
Ende ontfoer, alse die gode hieten,
Diene bliven niet en lieten.
Alse Alexander dat bevant,
Helsede hi dat beelde altehant;
Alse den vader groette hi tgone,
Ende seide dat hi ware sijn sone.
Doe voer hi te Surien waert.
Wat steden so was ande vaert
Hevet hi an hem ghesaect,
So dat hi te Surs es geracet¹⁾;
Die sloten jeghen hem die stat.
Mettien so viel hi voer dat,
Ende wanet winnen up enen stoot;
Daer bleven vele sire liede doot,
⁺ So dat hi bat af trac,
Om te soukene sijn ghemac,
Ende belaecht wiselike ende vaste,
So dat hise so verlaste,
Ende dregedse dat hise soude winnen.
Boden so senddi hem binnen,
Die brieven brochten, die tien saken
In deser manieren spraken:
‘Het hadde ons gedocht gevouch,
Dat wi hovescelike genouch
Ende oec rechtelike mede
Ontfaen hadden uwe stede;
Ne waer dat ghi deerste sijt,
Die condichlike jegen ons strijt,
Suldi der werelt togen wel
Een vreselijc swaer bispel,
Ende sult weten in corten tiden,
Of die Grieken conen striden!
Sidi wijs, so sijt ghesont;
Want ghi sult onlange stont
Gesont wesen, sidi onvroet,
Ende ghi blijft in desen moet²⁾.’
Die borgers daden die boden,
Die den brief brochten, alle doden,
Gheselen ende ant cruce slaen.
Alexander hevet dit verstaen,
Ende voer ter stat warts al verwoet,
Ende wan die stede goet,
Ende hergerde ende bernde met ghewelt,
Ende [hevet] oec altemale ghevelt.
Out ende jonc, kinder ende wijf,⁺
Altemale verloren si tlijf.

Ander jeesten seggen dat,

Dat Surs gevelt was die stat,
Na dat Darius twee waerf
Verwonnen was, daer menech staerf.

+ Vinc. B. V. c. 24. f.

1) Vinc. demum Tyrum advenit.

+ Vinc. B. V. c. 25. ±

2) Vs. 43-46. Vinc. Valete, si sapitis; non enim valebitis, si in his perseveratis.

+ Fol. 31. b.

Wat Darius Alexandere screef. XVII.

Der ystorien horic lijen,⁺

Doe³⁾ Alexander hadde Surien,
Dat Darius hem brieve sende,
Die dus spraken, alsict kende:
‘Der coningen coninc Darius,
Der gode maech, scrivet aldus
An Alexandere, sinen knecht:
Ic segge ende gebiede di echt,
Dattu keers toten magen dijn,
Die mine dienstknechte sijn.
Keere indie scoot van dire moeder,
Ende leere daer ende wes des vroeder,

+ Vinc. B. V. c. 26.

3) Hs. Dat.

[p. 148]

 

Wat ambachte si manlichede.

 

Dies hebbic di ghesent oec mede

15

Eene scorgie ende eenen stoet¹⁾

 

Ende een bigordel met gelde goet.

 

Die gesele wiset di al bloot,

 

Dattu noch heves bedwancs noot;

 

Die bal dattu speles daermede,

20

Alst betamet der kintschede,

 

Want wapene en betamen di niet;

 

Du heefse, alse die rovere pliet,

 

Kindscelike aneghevaen.

 

Ende al hadstu altesamen gedaen

25

Den roof van al erderike,

 

Sone mochstu sekerlike

 

Trike van Persen niet vervaren.

 

So vele hers hebbic te waren,

 

Dattet gelijct bet min no mee

30

Den zande, dat leghet upte zee.

 

So rike van selvere ende van goude,

 

Dat ic mochte, waert dat ic woude,

 

Aldie erde decken daer mede.

 

Dies sendic di nu hier ter stede

35

Ghelt, daer du met dine tere

 

Kerende coeps ende dijn here.

 

Wilstu oec niet doen onse gebot,

 

Ic saldi alse eenen sot

 

Senden lieden die di vaen,

40

Blouwen, gheselen ende slaen,

 

Ende die di sullen gebonden

 

Voer ons bringen in corten stonden.’

1) Vinc. habenam tibi Scythicam misi et pilam. - Verg. vs. 19, cap. XVIII. vs. 34, 38, en zie Diefenbach, Gloss. Lat.-Germ. op Pila, p. 434, en De Vries, Mnl. Taalzuiv. bl. 80.

Wat Alexander Dariuse weder screef. XVIII.

⁺ Sulke lettren ende sulke tale

Ne bequam niet harde wale
Den princen, ende worden vervaert.
Alexander sprac te hem waert:
‘Wat ontsiedi oversprake?
Daer en leget in ghene wrake,
Noch wijsheit, noch vromechede.
Hets cleenre hondekine zede:
So si sijn cranker, so si meer bilen.’
Doe riep hi vor hem tier wilen
Die boden, die de bootscap dreven,⁺
Ende hevet hem al tgeent gegeven,
Dat si te prosente brochten,
Ende brieven die dus spreken dochten:

‘Alexander, der coningen here,

Maech der gode, die groet sere
Dariuse, ende segget dat lelijc si,
Dat so groot coninc ende so vri,
Ende so machtich alse hi hem beroemt,
In swaren bedwange coemt
Ende onder dus onwerde liede,
Enten onwerdsten vanden diede,
Eenen, die Alexander heet,
Swaerlike te dienne steet.
Waerwaert was dijn zin gedreven,
Alstu ons heves bescreven,
Dattu van goude waers so rike?
Wetstu dat wi ghemeenlike
Gout minnen ende begheren?
Te beter sullen wi sijn ter weren
Om te winne tgrote gout,
Mede te gheldene onse scout.
Nu sendstu mi eene scorgye
Ende eenen bal, dies ic lie
Dattet grote dinc bediede:
Die ghesele meent, dat ic dine liede
Dwinghen sal in cortere stont;
Die bal bediet die werelt ront,
Daer ic af here wesen moet;
Dat ghelt meent, dat al dijn goet
Mijn sal wesen in cortere stont:
Aldus saelt gaen, dat si u cont.’

+ Vinc. B. V. c. 26. m.

+ Fol. 31. c.

Vanden eersten wighe van Darius. XIX.

Alsemen dese lettren las,⁺

Wart Darius verbolgen das,
Ende screef sinen baroenen gereet,
Die over den berch, die Taurus heet,
Woenden in sijn conincrike,
Ende seide: ‘Ic hore sekerlike,

+ Vinc. B. V. c. 27.

[p. 149]

 

Dat Phillips sone, een jongelinc,

 

Met onmogender cleenre dinc

 

Asyen moyet, onse lant.

10

Dies willen wi, dat ghine¹⁾ te hant

 

Vaet ende blouwet ende sleet,

 

Ende met puerpere danne cleet,

 

Ende sentene ons in sulken doene.

 

Sine scepe ende sine baroene

15

Versinct mi in dat mere sciere;

 

Sine ridders, sine saudeniere

 

Voert uptie Rode Zee ghevaen.’

 

Mettien scrivet Darius echt saen

 

Alexandere so fiere wort,

20

Dat hi swoer van danen vort,

 

Daer ware ghene tale no scriven,

 

Men moest anden swerde bliven.

 

Doe brochte Darius ter were,

 

Alse Justinius scrivet, tenen here

25

DCC dusentech man,

 

Entie alle ridders hieten nochtan.

 

Alexander die vacht daer,

 

⁺ So dat vreese ende vaer

 

Quam in coninx Darius scare;

30

Want si saghen openbare,

 

Dat een swaer reghen up hem vel,

 

Ende waenden dat weten wel,

 

Dat die gode up hem vochten.

 

Si scoven henen die vlien mochten.

35

Darius was bina deerste voren,

 

Alse die den waghene hadde verloren,

 

Ende bescreden hevet een paert,

 

Ende so henen metter vaert.

 

Der siere blevere vele doot,

40

Ende Alexander die bescoot

 

Inden wijch IX man te voet

 

Ende²⁾ C ende XXX³⁾ ridders goet.

 

Maer vandien regene, wetet wel,

 

Die up dien van Persen vel,

45

Sone bescedet niemen anders

 

Dan die ystorie Alexanders,

 

Die aldus seghet vort an,

 

Dat hi sine dode man

 

Ter erden brochte met groter eeren,

50

Ende dat alle die meeste heren

 

Van Asyen omme dese schult

 

An hem vielen, ende hebben gebult.

1) Hs. ghi.

+ Fol. 31. d.

2) Hier volgen weder de varianten van een der fragmenten C., bevattende enkele losse gedeelten van den tekst, van hier tot aan het einde van cap. XXII. Zie bl. 117, aant.²⁾.

2) Hier volgen weder de varianten van een der fragmenten C., bevattende enkele losse gedeelten van den tekst, van hier tot aan het einde van cap. XXII. Zie bl. 117, aant.

3) Lees, met de variant: C ende XX. Vinc. de exercitu Alexandri non ceciderunt nisi novem pedites et centum viginti equites.

Hoe Alexander Theben velde. XX.

Hier naer, alse sine ystorie telt,⁺

Quam hi in Grieken met gewelt,
Ende soude trecken met sinen here
Jegen Dariuse ter were,
So dat hi moeste Teben liden;
Maer die stat wildene verstriden,
Ende hebben hare porten gesloten.
Alexander met sinen roten
Viel ane die stat, ende danctem das.
Daer quam een, hiet Cleadas,
Met eere haerpe, ende luudde soete,
Ende viel den coninc uptie voete,
Ende zanc dit liet dor sine eere:
‘Ay coninc, alre coningen here!
Dese stat mogestu vellen node,
Die die onstervelike gode
Maecten, of daer in waren geboren:
Liber Bacus, alse wijt horen,
Entie grote god Hercules mede
Waren beede uut deser stede;
Anfioen maecte dese veste.
Van desen so sijn alle de beste
Comen van dinen geslachte.’
Desen zanc een twint niet achte,
Also was Alexander onsteken,
Hi deedse al bernen ende breken.
Athenen belach hi daer naer,⁺
Die mettien Persen openbaer
Ghekeert was bi Demostenes hone,

+ Vinc. B. V. c. 28. ±

+ Vinc. B. V. c. 29. ±

[p. 150]

30

Entie oec van Lacedemone;

 

Want Demostenes hads gehat

 

Vele gouds ende groten scat.

 

Echines die gaf den raet,

 

Datmen an Alexandere gaet;

35

⁺ Maer Demades¹⁾ ontriet dat,

 

Ende wille dat men verwere die stat;

 

So dat men haerre beeder raet

 

Demostenes bidt, dat men verstaet.

 

Echines raet so prijsdi voren;

40

Dus es hi daertoe vercoren,

 

Dat hi die boodscap selve jaget,

 

Ende Alexander ene crone draghet

 

Van goude, dat hi gerne dede.

 

Alse Athenen versoende die stede,

45

Versoende mede Lacedemone,

 

Ende senden mede eene crone.

 

Justinius seget, dat dit gevel,

 

Entie vite seghet also wel,

 

Eer hi in Azien voer of reet,

50

Oft eer hi jegen Dariuse street.

 

Dese Demades²⁾, die hier voren staet,

 

Sprac eene sproke die niet was quaet:

 

‘Alse mi mijn vrient te leenne bat,

 

Doe ict, latict, merket dat,

55

Ic hebbene euwelike verloren:

 

Nu kies die scade entien toren³⁾.’

+ Fol. 31. e.

1) Hs. en variant beide verkeerdelijk: Demostenes. Vinc. Hortatur Eschines ut Alexandro se dederent, econtra Demades nititur ut rebellarent.... Consultus Demostenes respondit Eschinis consilium prevalere.

2) Aldus verbeterd naar Vinc. Hs. Cleades. In de variant is dit vers weggesneden.

3) Vinc. Amico mutuam me rogante pecuniam et ipsum et pecuniam perdo.

Hoe Alexander Dariuse echt versochte. XXI.

⁺ Nu set Alexander sine vaert

Anderwaerven te Dariuse waert,
Ende heeft enen swaren woch bestaen.
Darius die lach, sonder waen,
Uptie Tygre⁴⁾ met sinen here,
Ende hadde in siere were
CCCC^M man te voet
Ende C^M ridderen goet,
Alse ons Justinius bringet vort.
Alexander, die dit verhort,
Riet te vechtene sijn here
Omme gewin, niet om were.
Ende alse hi daerwaert henen tijt,
Een Persien daer mettem rijt,
Gewapent nadie Griexe zede,
Ende alse hi stonde sach ende stede,
Waent hine doot slaen; maer die palette⁵⁾
Makets hem daer eene lette.
Hi wart altehant gevaen
Ende brocht vorden coninc saen,
Die hem vragede, wat hi hem wete.
‘Here!’ sprac hi, ‘in eenen vermete
So bem ic comen te derre noot:
Haddic u gesleghen doot,
Ende danne mettien live ontgaen,
Ic hadde van Dariuse ontfaen
Siere dochter ende sekerlike
Een deel van sinen conincrike.’
Doe prijsde Alexander die daet,
Ende heet dat hi vri henen gaet.

Doe hi Dariuse began naken,

Dedi wonderlike saken:
Beesten hi versamen dede,
An horne ende an sterten mede
So dedi hem binden rise,
So dat si quamen in eens wouds wise,
Ende metten risen die si toghen,
Daden si stuven vanden droghen⁺
Hoghe indie lucht die moude,
Omdat men there niet kennen soude.
Den wijch bestont men daer ter stont,
Elc coninc wart daer gewont.

+ Vinc. B. V. c. 30. ±

4) Hs. Tybre. Vinc. iuxta Tygridis alveum.

5) Vinc. propter galee fortitudinem. - Verg. Du Cange (ed. Henschel), V. 29, op Palettus: ‘armorum genus, quo caput defenditur.’

+ Fol. 31. f.

[p. 151]

 

In twifele was lange die zeghe,

 

Onthier ende Darius vlo enweghe.

45

Daer lieten die Persen dan

 

LXI dusentech man

 

Liggen van haren voethere,

 

Ende X dusent ridderen ter were,

 

Ende XL dusent man ghevaen.

50

Alexander, sonder waen,

 

Verloos vanden here te voet

 

C ende XXX manne goet,

 

Ende ridderen L ende hondert.

 

Dus eist vergaen, wien soes wondert.

Hoe Alexander wan Darius lant ende oec sinen scat. XXII.

⁺ Alexander wan daer ter stat

Up Dariuse ongetelleden scat:
Marke so menech M hondert,
Dats hem allen sere wondert.
Hier vinc hi Darius wijf ende moeder
Ende sijn kint ende sinen broeder.
Dese rijcheit dedene verkeren,
Den zin verheffen jegen die heren.
Hier naer meer so volgedi mede
Overdaet ende weeldichede,
Ende leide an wijf sine zinne,
Also dat hi sine minne
An eene leide, haddi ghevaen,
Hiet Bersenes, hebben wi verstaen;
Maer uutscone was die ghone¹⁾.
An hare wan hi enen sone,
Dien hi Hercules heten hiet.
Maer doch en vergat hijs niet,
Dat Darius in live noch was.
Permennione hiet hi das,
Dat hi voere uptie Perse zee,
Ende hine dade anders mee,
Hine uphilde de scepe daer²⁾.
Die baroene verre ende naer,
Die vernamen van desen wighe,
Quamen jegen hem te prighe,
Ende gaven up goet ende lant.
Dat sette Alexander in hant
Sinen vrienden, die hi woude,
Ende gaf hem rijcheit menechfoude,
Nadien dat si hem wert dochten
Ende si vriendscap an hem sochten.

+ Vinc. B. V. c. 31.

1) Vinc. Tunc et Barsenen captivam diligere propter forme puleritudinem cepit.

2) Vinc. Memor tamen adhuc Darium vivere Permemona misit ad occupandam Persicam classem.

Hoe Alexander vrijede de Jueden. XXIII.

Comestor in Scolastica⁺

Seget, dat Alexander hier na
Eerst int lant van Surien quam,
Ende Damas te sire hant nam
Ende Sayette die oude stede.
Tyrus ende Gasen mede
Vellede hi, ende sette sine vaert
Ter stat van Jherusalem waert,
Omme die te vellene met gewout,⁺
Want soe Dariuse oint was hout.
Jadus was doe bisscop daer;⁺
God troostene doe hi hadde vaer,
Ende hietene jegen hem utegaen,
Bisscop cledere uutghedaen³⁾,
Ende andere der bisscop papen mede
Ghecleet na wettelike zede.
Jadus hevet aldus gedaen,
Ende alsi dus uut quamen gegaen,
Ende dien Alexander bekant,
Beette hi ende quam te hant
Ten bisscop ende heeften geheert.
Menech waende, dat verkeert
Die coninc ware, alst quam aldus.
Alleene sprac Permenius,
Omme wat dingen, om wat pleghen

+ Vinc. B. V. c. 31. m.

+ Fol. 32. a.

+ Vinc. B. V. c. 32. ±

3) Lees: aneghedaen. Vinc. ipse pontificalibus indutus et reliqui sacerdotes cum eo legitimis stolis induti.

[p. 152]

 

Hij den pape hadde gheneghen.

 

Hi sprac: ‘In neech den pape niet,

 

Maer hem, wies bisscop dat hi hiet;

 

Want ic Gode in drome sach

30

In Machedone, daer ic lach,

 

Alsic pensede oft sijn moehte,

 

Dat ic al Asyen vervochte.

 

Doe was hi in dit abijt,

 

Ende hiet mi ter selver tijt

35

Seker sijn, hi soude mi

 

Dat lant gheven van Perci,

 

Ende mijn volc vordren nacht ende dach.

 

Nu es deerste dat ic sach

 

Sine ghelike: om dese gebode

40

Anebedic in desen Gode,

 

Ende oec getroostic mi indien,

 

Dat mi aldus sal ghescien.’

 

Dus ginc die coninc indie stat,

 

Ende offerde inden temple dat,

45

Dat den papen goet dochte wesen.

 

Doe so togedemen hem van desen

 

Daniels bouc, daer dit in stoet,

 

Dat een Griec noch al dat goet

 

Van Persen soude winnen ende alt lant.

50

‘Dat bem ic,’ sprac hi altehant,

 

Ende gaf den Jueden hare vrijhede,

 

Die hem wilen Ochus nemen dede.

Hoe Alexander voer te Ammons temple. XXIIII.

⁺ Sijnt voer Alexander hier na

Te Ammons temple in Lybia,
Om dat hi wilde maken mare,
Dat hi van eenen god gewonnen ware,
Ende siere moeder quite maken
Van haren lachterliken saken.
Sine boden hi voren sent,
Ende met hem den papen prosent,
Om dat men mettem lyen soude
Ende hem antworden dat hi woude.
Selve quam hi inden lande,
Ende reet dordie zee van zande,
Daer hi siere liede een deel
In verloos; maer selve geheel
⁺ So quam hi daer ende al ghesont.
Die papen groetene tiere stont,
Ende seiden dat al openbare,
Dat Jupiter sijn vader ware,
Diemen daer Amon heet int lant,
Nadie tale diemen daer vant.

Darius, alst hier voren staet,⁺

Indien wijch daert hem quaet
Gheviel, es ontreden scone
In dat lant van Babylone,
Ende hi verneemet dat ende leert,
Dat Alexander es ghekeert
Van Amons temple, ende hi thant
Van Egypten naecte tlant,
Alexandrie, hovet vanden rike.
Lettren sendi omoedelike
An Alexandere, die hem baden,
Dat hi hem wilde beraden,
Dat hi hem die gevangene gave,
Ende namer af ghelt ende have.
Alexander eeschte over tgelt
Van sinen lande aldie ghewelt.
Doe screef hem Darius weder,
Dat hi leide dorloghe neder,
Ende name siere dochter te wive;
Hi wille hare te sinen live
Van sinen rike geven een deel.
Alexander die eeschet gheel,
Want het sijn ware alte samen,
Ende hi ende sijn volc te hem quamen
Omoedelike, alse dies hem onnen,
Ende alse diet wel hebben gewonnen.

+ Vinc. B. V. c. 33. ±

+ Fol. 32. b.

+ Vinc. B. V. c. 34.

Hoe Darius ende Alexander hem beeden onderscreven. XXV.

Darius, alse Justinius seget,⁺

Siet datter niet ane leghet,
Dat hi omme vrientscap bit.
CCCC dusent neemt hi naer dit
Liede te voet, ende oec mede
C dusent ridders tors tier stede,
Ende maectem henen int gevecht
Jeghen Alexander echt.
Inden woch so quam hem mare
Dat sijn wijf doot bleven ware

+ Vinc. B. V. c. 34. m.

[p. 153]

 

Ende Alexander hare doot

 

Beweende met rouwen groot,

 

Ende hise eerlike graven dede;

 

Ende niet dor eenege dorperhede

15

Sone dedijt noch dor minne,

 

Maer dore hoveschcit van zinne;

 

Want hi als eens te hare ginc,

 

Sindent dat hise eersten vinc,

 

Ende sine kinderen dies gelike

20

Plach hi te troostene vriendelike¹⁾.

 

Doe dochte Dariuse openbare,

 

Dat hi al verwonnen ware,

 

Omme dat hine na dat gevecht

 

Met dogeden onderdede echt,

25

Ende dinct hem wesen grote eere,

 

Dattene verwinnet sulc een here,

 

⁺ Sindent dat hi moet tonder bliven.

 

Echt so doet hi an hem scriven,

 

Ende danetem, dat hi noit en dede

30

Den sinen quaet noch dorperhede,

 

Ende boot hem sijns lands vele meer

 

Ende ene andere dochtere dan eer,

 

Ende over dat gevanghene covent

 

XXX dusentech talent²⁾.

35

Alexander die sereef weder:

 

‘Viants danc dien leggic neder,

 

Noch in hebbe, sonder waen,

 

Dor minen viant niet gedaen³⁾;’

 

Noch in orloghen, noch in vrede,

40

Seidi, sone sochti mede

 

Overspel noch dorperhede;

 

Maer dedi iet dogeden, hi waest dict dede,

 

Want hi te stridene ware vroet

 

Jeghen sijns viants overmoet,

45

Ende jegen sijn selves zin,

 

Ende al omme der eeren ghewin⁴⁾.

 

Ende dit mach Darius verstaen,

 

Wille hi hem wesen onderdaen.

 

Die werelt en mach men niet berechten

50

Met II heren sonder vechten,

 

Sprac hi; ghelijc dat eene zonne

 

Verlicht al die werelt conne,

 

Also en dooch der werelt ghemeene

 

Nemmeer dan cen here alleene.

55

Hier omme neeme sulken raet,

 

Dat hi saen in hant gaet,

 

Of ten naesten daghe betide

 

So gereede hem echt ten stride.

1) Vinc. nam tantum semel eam Alexandro visam esse, cum matrem parvulasque filias eius frequenter consolaretur.

+ Fol. 32. c.

2) Vinc. pro reliquis captivis XXX milia talentorum.

3) Vinc. nec a se quicquam factum in hostis adulationem.

4) Vinc. nec quod in dubios belli exitus aut in leges pacis sibi lenocinia quaereret, sed animi magnitudine, quo didicerit adversus vires bostium, non adversus calamitates contendere.

Hoe Alexander met Dariuse at. XXVI.

Alexanders scare langhe⁺

Lach up een water, dat heet Strange,
So dat hi te rade waert,
Dat hi selve wille andie vaert
Varen spreken coninc Daris.
Eumeniduse neemt hi naer dis
Ende eenen anderen, ende vaert sciere
Toter Strange der riviere,
Die tusscen dien II heren liep.
Nu vervrieset dat water diep
Bi nachte dicken ende bi daghen,
Dattere een geladen waghen
Over coenlijc mach riden.
Eumenidus heet hi ontbiden,
Ende rijt an Dariuse mettien,
Die sijn here voer ommezien;
Ende alsene Alexander ontmoet,
Naden lants zede hine groet,
Ende seide: ‘Mi hevet hier gesent⁵⁾
Alexander up sulc covent,
Dat ghi mi segt den dach van stride;
Want men seget verre ende wide,
Dat mijn here nu node strijt,

+ Vinc. B. V c. 35. ±

5) Vs. 19-25. Vinc. En tibi assum internuncius Alexandri, cuius mandata sunt talia: Ego, inquit, arbitror eum regem, qui minus festinanter contendit ad prelium, ipsum sue ignavie et diffidentie testem esse. Quapropter respondeto: quod tempus agitandi dederis nobis.

[p. 154]

 

Want hi vermoet es terre tijt:

25

Dus loet hi mi sine wort.’

 

Mettien Darius antwort:

 

‘Ic wane du selve sijs Alexander,

 

⁺ Want so stoutelike gheen ander

 

Ons van stride an en sprake.’

30

Alexander loochende der sake,

 

Ende seide: hi ware bode ghesant.

 

Doe namene Darius bider hant,

 

Ende leeddene in sine tente na dat,

 

Daer hi mettem sat ende at,

35

Ende emmer dranc hi uter scale

 

Dien wijn diere in was altemale,

 

Ende stacse in sinen boesem dan.

 

Dit hevet ghemerket daer een man,

 

Diet Dariuse weten dede,

40

Ende seide: hi dade dorperhede,

 

Dat hi hem sinen nap name.

 

Hi seide: ‘Here! hens ghene scame

 

Te Alexanders hove dit;

 

Want die te sinen banken sit,

45

Die nappe sijn sine daer hi ute drinct.’

 

Mettien Passages¹⁾ hem bedinct,

 

Dat dat Alexander ware;

 

Want hi haddene openbare

 

In Phillips huse dicken gesien.

50

Dit mercte Alexander mettien,

 

Ende es mettien coppe ontfloen.

 

Die sijn ors hilt, die garsoen,

 

Stac hi mettien swerde duere,

 

Ende ontreet der aventuere,

55

Want hem niemen volghen mochte.

 

Darius mesbaerde onsochte,

 

Dattem sijn viant so ontran.

 

Alexander quam onder sine man,

 

Die versament waren, ende seget hem dat,

60

Hoe dat hi met Dariuse at,

 

Ende togedem lijctekijn ghenouch,

 

Dat hi hem sinen nap ontdrouch.

 

Vro waren si om dese eere,

 

Ende Darius was droeve sere.

+ Fol. 32. d.

1) Vinc. Pasarges.

Hoe Darius ende Alexander vochten. XXVII.

Des anders dages trac metter vaert⁺

Darius te wighe waert,
Ende Alexander hadde daer jegen
Langhe in sorghen gheleghen,
So dat hi slapen niet en conde.
Voert quam an die margijnstonde,
Ende sliep onthier ende sijn here
Ghescaert was ende ghereet ter were,
Maer dat hem haer coninc gebrac.⁺
Permennio quam ende sprac:
Twi hem die slaep so soete ware,
Ende tijt ware te sine in vare.
Alexander antwordde met vlite:
‘Ic bem grotere sorghen quite,
Want ic up aldie mogenthede
Vechten sal alhier ter stede,
Die Darius gheleesten can.
Vloe hi ende ic volghede an,
So waert wel sorghens tijt²⁾.
Nu siet dat niemene en lijt
Die riviere; maer laetse varen
Over hare met haren scaren³⁾,
Ende ic sal saen sijn ghereet.’
Binnen dien Darius overleet
Teere bruggen met sinen here,
Ende Alexander quam ter were.
Daer wart die wijch staerc ende groet,
Menech mensche blevere doot;
Maer die Persen hadden mesfal,
Si beghonsten wiken al.
Selden was daer te voren
In eenen wijch meer volcs verloren.
Doe Darius die sine sach ondergaen,
Wildi hem selven verslaen,
Of met hem sterven, eer hi vliet;
Ne maer dattem een sijn vrient ontriet,
Diene weder wiken dede
Over die brugge teere stede,

+ Vinc. B. V c. 36.

+ Fol. 32. c.

2) Vinc. Somnumque sibi a repentina securitate datum, quia scilicet cum omnibus Darii copiis confligeret; veritum longam belli moram, si Perse exercitum divisissent.

3) Vinc. datque locum Persis transeundi.

[p. 155]

 

Ende hiet die brugge breken ontwee.

40

‘Neen,’ sprac hi, ‘dat en wort nemmermee,

 

Het ware alte grote ducht,

 

Den anderen bedaerf woch ter vlucht.’

 

Menech verdranc indie Stranghe,

 

Diere in vielen bi bedranghe¹⁾,

45

Dat up gheene brugge was.

 

Alexander was blide das.

1) Hs. bi bewanghe. Vinc. Cumque omnes... in consulte irruerent.

Hoe Darius an Alexandere screef omme ghenaden. XXVIII.

⁺ Nu hevet Darius die hope verloren.

In siere zalen, alse wijt horen,
Viel hi neder uptie aerde;
Jammerlike hi mesbaerde,
Ende daer naer so screef hi vort
Alexandre dese wort:
⁺ ‘Alexander, minen here,
Darius saluut ende eere.
Het ware ghevoughe daden,
Wildstu hem doch doen ghenaden,
Dien de aventure upt velt
Di hevet ghegheven met gewelt.
Ic bidde, dat di ontfaerme doch
Miere moeder ende miere kindere noch,
Alse di betaemet, ende alse du sout,
Ende duse mi weder geven wout.
Voer dese doghet ghelove ic datte,
Dat ic al mine vorders scatte
Di gheven sal dor dine werde,
Die verborghen liggen in derde.
Trike van Persen ende van Meden
Gheve ic di metten rijcheden.’

Alexander sprac: hine daets niet.

Mettien Darius ontbiet
Porruse, coninc van Endi,
Dat hi in siere hulpen si
Jeghen Alexandere, hi wille om dat
Hem geven ongetelleden scat;
So dat Alexander vernam,
Ende hi haeste hem dat hi quam,
Eer Darius voer in India,
Ten porten van Caspia,
Dats dor tgheberchte een clene gat,
Ende men vant buten ghenen pat.
So coene es gheen man diere lijt
Inden sconen somertijt;
Want daer serpente vele sijn in,
Al nochtan meer no min,
Ende es met ysere besloten
Jegen here ende jeghen roten.

+ Vinc. B. V. c. 37.

+ Fol. 32. f.

Hoe Darius wart ghevaen van sinen lieden. XXIX.

Josephus doet ons verstaen,⁺

Alse Alexander wilde voren gaen
Dariuse die porte van Caspia,
Trac hi dore Panphilia,
Ende eene zee moeste hi liden.
Doe versciet aldaer ten tiden
Die zee, ende hi reet upten gront,
Hi ende sijn here tiere stont;
Want Hi wilde mettem wreken,
Entie macht van Persen breken²⁾.
In desen wighe, scrivet Justinius,⁺
Ende oec mede volges Orosius,
Nam Alexander met mogentheden
Trike van Perssen epde van Meden;
Want niemen dorste vort mee letten,
Noch oec jeghen hem iet setten.
Hier wan hi stede ende roof
Meer dan iemen hevet geloof.
Persopolis mede wan hi,
Thovet van altemale Persi,
Die langhe hadde gestaen in vreden,
Die al vul was ouder rijcheden,
Dier hem niemen en bewant:
Dat quam al in sine hant.

Nu vliet Darius van steden te steden,

Ende waent nieweren sijn in vreden.
Nu waren mettem II baroene,
Valsch ende van quaden doene,

+ Vinc. B. V. c. 37. m. ±

2) Vinc. Deo volente legitur mare illud fuisse divisum, qui regnum Persarum per eum delere voluit.

+ Fol. 33. i.

[p. 156]

 

Bessus ende Nacrbasines¹⁾.

30

Over een so droughen si des,

 

Dat si Dariuse daer begaen,

 

Daert eenlijc was, ende sine slaen,

 

Ende lietene liggen also gewont,

 

Ende vloen enwech eene stont,

35

Tote dien dat si wel verstaen,

 

Waer die dinc sal henen gaen.

 

⁺ Alexander hevet wel verstaen,

 

Dat Darius dus was ghevaen

 

Ende ghespannen vanden sinen

40

In ghuldinen vingerlinen.

 

Daerwaert reet hi metter haest,

 

Daer hi weet die straten naest,

 

Ende hi saghene nochtoe leven.

 

Darius hevet upgheheven

45

Die hande, ende namene biden knien,

 

Ende sprac alse hi mochte nadien:

1) Vinc. Bessas et Ariobarzanes.

+ Vinc. B. V. c. 38.

Darius wort vor sine doot. XXX.

⁺ ‘Alexander, nu ter ure,

Alse mi gheset heeft daventure,
Eist mi eene troostelike doot,
Dat sulc een here ende so groot
Te minen ende wesen sal.
Hier bi biddic di voer al,
Dattu mi bringhes ten grave,
Daer mine vorders met groter have,
Die coningen, ghedolven sijn.
Wes oec mede ter uutfaert mijn
Met dinen Grieken, mettien Persienen,
Laetse te miere uutfert dienen.
Rogodunes miere moeder,
Oxatreus minen broeder,
Mijn kint Daris bevelic di.
Ic bidde dat Roxanes si,
Mijn dochter, dijn getroude wijf.’
Ende mettien endde hi dat lijf.

Andere jeesten hebben bescreven,

Dat Darius hadde gehent sijn leven
Eerne Alexander sach.
Sulc jammer, sulc hantgeslach
Dreef Alexander openbare,
Alse oft sijns selves vader ware.⁺
Ter erden so halp hine mede
Eerlike na dien Persiene zede.

Orosius doet ons verstaen,

In dien drien wighen, sonder waen,
Die Alexander up hem wan,
Dattere in bleven man
L²⁾ hondert dusentech doot.
Justinius die scrijft al bloot,
Dat Alexander al ommetrent
Deelde XIII dusent talent³⁾
Sinen ghesellen die mettem waren
(Dus coemt die bliscap na dat swaren),
Ende C ende XC⁴⁾ dusentich mede
Dedi voeren in die stede
Ecbatenus, die sere was goet,
Daer hi here af wesen doet
Permennioene, dcn stouten man.

In sinen sesten jare wan

Alexander Darius lant,
Ende daer endde altehant
Trike van Persen, ende stont vorwaer
Hondert⁵⁾ ende XXXI jaer
Van Cyrus tiden, diet eerst began,
Tote Dariuse, den lesten man.

+ Vinc. B. V. c. 38. i. ±

+ Fol. 33. b.

2) Dit had XV moeten zijn, doch Maerlant heeft zich in het Latijn vergist. Vinc. quinquies decies centena milia.

3) Vinc. X milia talentorum.

4) Vinc. XCIX milia talentorum.

5) Lees: Twee hondert. Vinc. annis CC XXXI.

Van Aneximines. XXXI.

Tescn tiden was Anaximines,⁺

Van groter dinc, sijt seker des,
Die Alexandere in sire joget
Leerde wijsheit ende grote doget.
Van hem ghesciede teere tijt,
Dat Alexander in eenen strijt
Vellen wilde eene stat⁶⁾,

+ Vinc. B. V. c. 39.

6) Hier volgen de varianten van fragment E., dat vermoedelijk een deel heeft uitgemaakt eener bloemlezing van spreuken der oude wijsgeeren, en afgedrukt is in Mone's Anzeiger, IV. 481-485. Het bevat cap. XXXI. vs. 7-18 en vs. 31-56, en daarna van het volgende Boek cap. II. vs. 5 - III. vs. 26.

[p. 157]

 

Daer hi metter wone in sat.

 

Anaximines ginc uter stede

10

Omme hem te biddene ene bede.

 

Doe swoer die coninc, doe hinc sach,

 

Dat hi altoos updien dach

 

Niet en dade wat hi hem bade.

 

‘So biddic dan,’ sprac die wise van rade,

15

‘Dattu velles dese port.’

 

Alexander hilt sijn wort.

 

Dus bleef bi eens mans wijshede

 

Staende gheene grote stede.

 

Epycurus was doe mede

20

Tote Athenen indie stede,

 

Een philosophe van groter name;

 

Maer sine wort hebben som blame.

 

⁺ Hi seide, dat svleesch weeldichede

 

Ware dupperste zalichede;

25

Ende dese dolinghe hi vortbrochte,

 

Dat God der werelt niet en rochte;

 

Ende oec seide die keytive,

 

Dattie ziele ent metten live.

 

⁺ Oec sprac hi somech wort oec wel,

30

Alse die spreect in dit bispel:

 

Wie so die wijshede begaren¹⁾,

 

Moeten weelde laten varen.

 

⁺ Eene edele dinc ende ene goede,

 

Dat es blide aermoede²⁾.

35

⁺ Dient sine clene dinct sekerlike,

 

Nemmermeer en wert hi rike.

 

Levestu nader naturen recht,

 

Dune werds nemmer aerm echt.

 

Sulc es vander aermoede

40

Comen te wel groten goede;

 

So begonde eerst ter stede³⁾

 

Eersten sine keytivechede.

 

Alse du eten souds teere stat,

 

Eer sie met wien, eer du weets wat⁴⁾.

45

Dbegin, daer⁵⁾ salecheit angaet,

 

Dats dat een kenne sinc mesdaet,

 

Ende hi altoos niet en winke,

 

En si dat hi omme sterven dinke.

 

Overdranc noch overate,

50

Noch vrouwen van sconen gelate,

 

Ende andere weelde, dit es bescreven,

 

En geven el niet dan soete leven,

 

Ende nemen wijsheit ende mate:

 

Van weelden coemt dicke onbate,

55

Evele, quale ende meneghe mort. -

 

Hier enden wi Epycurus wort.

+ Vinc. B. V. c. 41. f.

+ Vinc. B. V. c. 40. f.

1) Van vs. 31 tot vs. 56 treft fragment E. te zamen met een der fragmenten C. Zie bl. 117, aant.²⁾.

2) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. entie goede, Dat es dat blide aermoede.

+ Vinc. B. V. c.41. ±

2) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. entie goede, Dat es dat blide aermoede.

+ Fol. 33. c.

3) Lees met de variant: Doe begonde daer ter stede.

4) Vinc. Ante circumspiciendum est cum quibus edas et bibas, quam quid edas et bibas.

5) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. dat.

Hoe Alexanders zeden verkeerden. XXXII.

Hier naer, alse Darius doot was bleven,⁺

Heeft Alexander upgeheven
Die Perse clederen, die Perse crone,
Ende liet die zeden van Machedone.
Dit selve dede hi mede pleghen
Sinen baroenen, diere seiden jeghen.
Hi hadde vele wijf ende amien;
Die scoenste die hi conde gevrien,

+ Vinc. B. V. c. 42. ±

[p. 158]

 

Daer ghinc hi toe van nachte te nachte,

10

Alse hi wilde ent hem goet dachte,

 

Ende wart overdadich van spisen,

 

Om dat hi wilde in ghere wisen,

 

Dattem die luxurie ontsonke,

 

Of hi te lettel ate of dronke.

15

In siere werscepe maecti spele,

 

Ende vergat siere wijsheit vele.

 

Hine achtes niet, dat die rijchede

 

Versmorde sine reine zede.

 

Den sinen wart hi een tyrant,

20

Niet coninclike alse een wigant,

 

Ende balch alsemen begreep dat,

 

Dat an hem qualike sat.

 

Toren haddijs ende verdriet,

 

Datmenne Phillips sone hiet,

25

Ende men hem messprac ende seide,

 

Dat hi sine lantzeden verleide.

 

Filotas staerf omme dit doen,

 

Ende sijn vader Permennioen.

 

Dus en maect rijcheit niemen goet,

30

Maer soe verdervet reinen moet.

 

Hier naer hevet hi de Syten gesocht

 

Ende met stride onderbrocht,

 

Ende oec alle die lieden aldus,

 

Die onder dien berch Caucasus

35

Harentare sijn gheseten,

 

Die wilt sijn ende lettel weten,

 

Ende noit man te voren dwanc,

 

⁺ Al wan hise an sinen ganc.

 

⁺ Mettien quam hi daer na

40

Ten berghe van Caspia,

 

Daer die X geslachte van Israel

 

In gevaen laghen, alse ghi wel

 

Hier te voren lesen moghet,

 

Hoese God omme hare ondoget

45

Dien van Assyrien liet vaen,

 

Diese daer in hebben gedaen.

+ Fol. 33. d.

+ Vinc. B. V. c. 43.

Hoe Alexander sloot die van Israel. XXXIII.

⁺ Scolastica seget¹⁾, doe tfolc vernam,

Dat Alexander ghinder quam,
Sendden si boden ende baden,
Dat hi hem soude beraden
Orlof te ghevene uut te vaerne;
Ende alse hi dit soude doen gaerne,
Vragedi, omme welke mesdaden
Si waren in alsulkere scaden.
Men seide: si hadden Gode verleit,
Ende oec so waert hem vorseit,
Dat si nemmermeer uut en quamen.
Doen besloot hise alle te samen
Met dicken muren die coninc daer,
Ende bat Gode al openbaer,
Oft sijn geheele²⁾ wille woude,
Dat hise daer in besluten soude.
Daer gingen die berghen tsamen,
Al wildemen, dat si niet uut en quamen.
Of God dit dor den quaden dede,
Wat sal hi doen dor des goets mans bede?

Nu setti hem henen metter vaert

Ten porten van Caspien waert.
Solinus doet ons verstaen,
Hoe die porten sijn ghedaen.
Hi seghet, hets een gehouwen pat,
VIII milen lanc, een nauwe gat:
Cume maghere een wagen liden;
So sijn daer an beeden ziden
Roetsen gehouwen neven de wegen,
Die altoos te traenne pleghen
Van zouten watre, dat verhart dare,
Wel na gelijc oft ijs ware,
Ende dits so glat, dattie inganc
Te moylijc ware ende te stranc.
Nochtan buten an beeden ziden
So es XIIII milen lanc dat liden,
So sandich, dat men indien pat
En vint en ghene sake nat.
So comere serpenten gecropen
Voer tgat, men can hem ontlopen,
So dattere niemene an en lijt,
En ware anden wintertijt.

Alse Alexander dat besochte,⁺

+ Vinc. B. V. c. 43. i.

1) Hier is, met Vinc., de Latijnsche Scolastica bedoeld. In den Rijmbijbel komt dit verhaal niet voor.

2) Wel denkelijk te lezen: helege. - Vinc. oravit Dominum Deum Israel, ut opus illud compleret.

+ Vinc. B. V. c. 44.

[p. 159]

 

Datmen clswaer niet en mochte

45

Die porte liden van Caspia,

 

Riep hi sine ridderen bet na,

 

Omme dat hi wilde verstaen,

 

Wie Dariuse hadde verdaen.

Die wrake van Darius doot. XXXIIII.

⁺ ‘Ghi heren,’ sprac hi, ‘ic bem vro,

Dat mi comen es also,
Dat mijn viant Darius es doot,
Ende ic bem hem danc sculdich groot
Den ghenen, die dor mi dit daden.
Hem willic bidden ende raden,
Dat si hem hier nu openbaren,
Ic maecse hoghe heren te waren.’
Dit sprac hi, ende vro waren des
Bessus ende Narbasines,
Ende quamen beede tsamen vort
Ende lyheden gheerre mort.
Beede hise hoghe hanghen hiet,
Ende seide, hine ware versworen niet;
Want hi hem een wort niet en looch,
Hi maketse beede ghader hooch.
Een ander wart gevanghen mede,
Die den raet gaf entie mort dede
Van Dariuse. Omme dese saken
Gaf hine Darius broeder te wraken.

Doe dede Alexander sciere

Up Tandis der riviere¹⁾
Een utermaten scone graf maken
Van Dariuse, omme dese saken,
Ende eene veste hire maken hiet.
Binnen XII daghen²⁾, ende langer niet,
Maecti eens muurs ommeganc,
Al omme ende omme VI milen lanc.
Volc nam hi uut someger stede,
Die Cyrus wilen maken dede,
Die hi aldaer wonen hiet.
Ende, alsomen bescreven siet,
Maecti XII Alexandrien,
Die hi veste ende dede vrien.
In somen liet hi van sinen here,
Die onnutte waren ter were,
Of die alte pijnlijc waren³⁾;
Ende inden muur dedi te waren
In Griex houwen, ende dat ghone
Sprac: ‘Alexanders, Jupiters sone⁴⁾.’
Aldus dedi in elke stede.
Dit was dulle behendichede,
Dat hi der menscheit vergat,
Ende hi nochtan dranc ende at.

+ Fol. 33. e.
Vinc. B. V. c. 44. i. ±

1) Vinc. super omnem Canaim (lees: amnem Tanaim).

2) Vinc. intra diem septimumdecimum.

3) Vinc. quoscumque in exercitu seditiosos habebat.

4) Vinc. Alexander rex, genus Iovis, fecit.

Hoe Alexander Clituse doot slouch in dronkenschepe. XXXV.

Eens sat hi in eene feeste,⁺

Ende dranc, ende mettem de meeste,
So dat hi al dronken waert,
Ende somech ander prince vermaert,
So dat si calleden allegader
Om Phillippe sinen vader.
Si begonsten den vader loven;
Maer hi trac hem vele boven
Ende verhief hem harde sere.
Dat meeste deel was mettien here,
Alse die smeekers noch pleghen.
Clitus die was hem daer jegen,
Ende peinsede dat hi spreken soude.
Want hem die coninc best horen woude,
Ende was vele an Phillips zide.⁺
Die coninc wart bevaen met nide.
Eenen spiet hi geprant,
Dien een knecht drouch in sine hant,
Ende stiveldene daer uptie stede,
Die out was ende vromech mede.
Doe riep hi, daer hi doot lach:
‘Sie, wat di Phillip helpen mach!’
Des anders dages, doe hi nuchter was
Ende hi hem bedochte das,
Wildi hem hebben ghedoot,
Ende custe sine wonden root;
Occ haddi hem selven versleghen,
Maer sine vrient die stonder jeghen;

+ Vinc. B. V. c. 45.

+ Fol. 33. f.

[p. 160]

 

Want hi hem bedochte das,

30

Dat sijn suster sine amme¹⁾ was,

 

Ende hi Permennione ende Filoten

 

Doot hadde, uten ghenoten

 

Een groot deel: dit ginc hi claghen.

 

Hieromme en at hi binnen III dagen,

35

Onthier ende hem there bat des,

 

Entie wise Calistenes,

 

Die Aristotiles jongre was

 

Ende mettem in scolen las,

 

Ende niewinghe te hem was comen,

40

Omme te radene te sire vromen.

1) Hs. amie. Vinc. quod nutrix sua soror Cliti fuerat.

Hoe Alexander Calistenese doodde. XXXVI.

⁺ Daer naer, alse hi them selven quam,

Ende hi den moet van orlogen nam,
Verwan hi twerande liede,
Die hem upgaven ende brochten miede²⁾.
Doe gheboot hi daer ter stede,
Datmen over god anebede.
Calistenes lachterde hem dat,
Ende seit, dat hem dat messat.
Dus wart Alexanders gram,
Ende teech hem, alse hijt vernam,
Dat hine wilde daer verraden,
Ende dedem sonder ghenaden
Afsniden alle sine lede:
Nese, lippen ende oren mede,
So dats elken man afdochte,
Diene anescouwen mochte.
Nochtanne sloot men tiere stonde
In eene hutte met eenen honde,
Dat men sien mochte daer in,
Omme te vervaerne der lieder zin.
Doe Lismacus dit versach,
Want hi sijn meester te wesene plach³⁾,
Ontfaermets hem, dat hine onthoget
Aldus sach omme sine doghet.
Omme te cortene sine pine,
Gaf hi hem den cop met venine.
Alexander balch omme dit doen,
Ende dedene werpen vor eenen lyoen,
Diene nochtan liet leven.
Dus hevet hem Alexander verheven.
Hiertoe vele der hoghere heren
Waren ontset van haerre eeren
Ende over verraders verdaen,
Want sine over god niet wilden ontfaen.⁺

+ Vinc. B. V. c. 46. ±

2) Vinc. Carasmos et Daas in deditionem accepit.

3) Vinc. Lisimachus, Calistenis auditor, precepta virtutis accipere ab eo solitus.

+ Fol. 34. a.

Hoe Alexander in Indya tijdde. XXXVII.

Hier na sette sine vaert⁺

Alexander te Indien waert,
Dat tmeeste lant es sekerlike
Van alder werelt namelike.
XLIIII manieren van lieden
Hevet in, horen wi bedieden,
Ende V{suM} grotere steden
Hadt, vul sere van rijcheden,
Al sonder teylant Tamperbaen,
Daer X steden binnen staen.
Dies hilt die meneghe sekerlike
Vor terdendeel van erderike.
Daer sijn der wondere in so vele,
Dat het gaet al uten spele:
So hoghe bome, dat gheen man
Es, diese overscieten can.

Alse Alexander quam int lant,⁺

Quamen hem te gemoete thant
Porrus boden, die brieve brochten,
Die aldus spreken dochten:

‘Wies vermeetstu di dompelike,

Dattu moyen wilds mijn rike?
Ic rade di in alre wijs,
Dattu peins dattu mensce sijs,
Ende en doe niet jeghen die gode.
Du moges weten bi onsen gebode,
Wie dat wij sijn, wel ter cure:
Up ons mach niet die aventure.
Hier omme hetic di metter vaert,
Dattu keers te Grieken waert,
Ende laet di daer mede genoeghen;
Want hat ons moghen gevougen,

+ Vinc. B. V. c. 47. ±

+ Vinc. B. V. c. 48.

[p. 161]

 

Het ware langhe, sonder waen,

 

Van onsen vorders onderghedaen;

35

Maer want onwert es als een slijc

 

Ende onser rijcheit ongelijc,

 

Ne sochten wijt niet noch en soeken.’

 

Alexander en wilde niet roeken

 

Deser brieven, want hi wale

40

Kende dreghen ende overtale.

Hoe Alexander eenen sone wan. XXXVIII.

⁺ Justinus scrivet dat hi vernam,

Doe Alexander in India quam,
Dedi siere ridders ghesmide
Entie scilden an hare zide
Ende haer arnasch selverijn maken.
Sciere daer na began hi naken
Ere stat, die Visa hiet,
Die en wilden hem weren niet.
Up haren god Liber Bacus
⁺ Verlieten si hem ende lietent dus:
Dies hiet die coninc dat mer vermede¹⁾.
Vort daer bi leden si teere stede
Alt volc, daer een berch leghet,
Die men bi namen heilech seghet,
Ende lach niet verre vander port.
Ghene berch es, alsemen hort,
Met wedewinde, met wijngaerde
So scone ghecleet ende so waerde²⁾,
Sonder toedoen van helpe van manne.
Van dier steden voer hi danne
In ecre coninginnen lant,
Die Cleopholis was ghenant.
Soe gaf hare up ende al haer rike;
Maer soe vrijede hare cortelike,
Want soe sconinx wille dede:
Dus wart soe vri ende haer lant mede.
Oec wan soe an hem enen sone,
Hiet Alexander, entie ghone
Was sijnt coninc van Ynden.

⁺ Porrus, alse wijt bescreven vinden,

Es comen met groten here
Up Alexander alse ter were;
Ende Alexander metter vaert
Ende sijn volc traken darewaert,
Entie scaren vielen te samen,
Die grote scade daden ende namen.
Maer ten beghinne, dits mesfal,
Wart daer dorscoten Bucifal,
Alexanders lieve paert,
Van Porrus hant. Doe wert vervaert
Menech Griec ende droeve sere.
Te hulpen quamen haren here
Die Grieken, daer hi stoet te voet;
Daer storte menech man sijn bloet,
Doch holpen si hem alsonder dere.
Alexander liet alle were,
Ende nam biden sterte sijn paert,
Ende slepet ter ziden waert;
Want hi ontsach, des ghelovet,
Dat dYnden souden hebben gerovet,
Ende dat en wildi om geen goet.
Hi trac achter over voet,
Ende men maecte daer te hant
Van XXX daghen een bestant
Tusscen den heren: binnen der stonde
Machmen genesen de gewonde,
Entie dode na haerre werde
Bernen ende bringen ter erde.

+ Vinc. B. V. c. 48. i. ±

+ Fol. 34. b.

1) Vinc. Cumque urbem Nisam venisset, opidanis non repugnantibus fiducia religionis Liberi Patris, a quo urbs condita erat, parci iussit.

2) Vinc. naturalibus bonis vite hederaque non aliter vestitum quam si manu cultus esset et ornatus.

+ Vinc. B. V. c. 49.

Alexanders camp jegen Porruse. XXXIX.

Binnen deser tijt heeftem beraden⁺

Alexander harde wel bi staden,
Dat hi Porruse met prighe⁺
Bestaen wille met eenen eenwighe,
Ende ontboet hem: en ware geen ere,
Dat lantsheren also sere
Aventuren een groot here;
Maer elc come up anderen ter were.
Porrus waes blider dan gheen ander,
Want hi horet³⁾ dat Alexander

+ Vinc. B. V. c. 49. i.

+ Fol. 34. c.

3) Hs. hopet. Proza-Vert. want hi gehoort hadde.

[p. 162]

 

Ne was maer III cubitus lanc,

 

Ende hi V, staerc ende stranc,

 

Ende hevet den camp daer gelovet,

 

Up aventure wient cost sijn hovet.

15

Alexander, eer dit leet,

 

Hevet hem ontekent ende ontcleet¹⁾,

 

Ende es comen in Porrus casteel,

 

Alse oft hi wilde wijns een deel

 

Daer copen ende vleesch daer mede.

20

Porrus vragedem tier stede,

 

Wat Alexander dade te waren,

 

Ende hoe out hi ware van jaren.

 

Alexander weder antworde ghevet:

 

‘Ghelijc den ouden dat hi levet:

25

In sine tente, naer sine maniere,

 

Waermt hi hem bi eenen viere.’

 

Doe wart hi vro, omme dat hi soude.

 

Vechten jegen eenen van groter oude,

 

Want hi jonc was ende verwaent.

30

‘Wats dat Porrus, dattu waent,

 

Dat hi dus mercte sine jaer²⁾?’

 

Alexander antworde daer naer,

 

Dat hi een mate ridder ware,

 

Ende en wiste niet al clare,

35

Wat dat Alexander dade.

 

Porrus wart al daer te rade,

 

Dat hi hem hevet enen brief gegheven,

 

Daer groot ghedreech in stont gescreven,

 

Ende belovedem grote have,

40

Updat hine Alexandere gave;

 

Ende hi swert hem saen mettien,

 

Dattene Alexander soude sien.

 

Daer naer, alst ten campe quam

 

Ende men den eenwijch anenam,

45

Was in twifele elke scare

 

Langhe, wie int scoenste ware;

 

Maer Alexander was uptie hoede,

 

Ende Porrus soude met stouten moede

 

Up sijn volc sien, die waren vro,

50

Ende Alexander stakene do

 

Metten zwerde dat hi vel,

 

Ende hi up hem wan dat spel,

 

Want die wonde was so groot.

 

Dat volc van Ynden upscoot

55

Ende wilden wreken dat,⁺

 

So dat Alexander hem bat,

 

Dat sine eene wile horden,

 

Ende verwan so met worden,

 

Dat si hem worden onderdaen,

60

Ende sijn hem in hant ghegaen.

1) Vinc. deposito cultu regio.

2) Vinc. Quid ergo, inquit, non respicit etatem suam? - Deze plaats is geheel bedorven, doch kan waarschijnlijk aldus hersteld worden:

‘Wats,’ seit Porrus, ‘datti waent,
Dat hine merket sine jaer?’

+ Fol. 34. d.

Porrus macht ende rijchede. XL.

Alexanders ystorie seghet⁺

Vanden campe alst hier leget;
Maer Justinus doet verstaen,
Dat indien wighe, sonder waen,
Daer Bucifal staerf, dat daer ter stont
Porrus wart harde sere gewont;
Want hi van Alexandre gevaen was,
Ende so sere droeve das,
Datmen an hem cume verbat,
Dat hi hem gansen liet ende at³⁾;
Ende doe hi al was genesen,
Dat hem Alexander met desen
Sijn lant weder gaf in vreden,
Ende hi hem maecte twee steden:
Alexandrie ende Bucifalline⁴⁾,
Inde eere sijns ors, dat in de pine
Porrus doodde, ende daer na
Was gheheeten Nycia.

In Porrus here was te voet⁺

XIIII{suM} volx, stout ende goet,
Ende IX hondert waghenen groot⁵⁾,
Ende alle gebatelgiert ter noot,
Ghemannet, ende in elker ziden

+ Vinc. B. V. c. 49. f.

3) Vinc. qui victum se adeo doluit, ut, cum veniam ab hoste recepisset, neque cibum sumere voluerit neque vulnera curare passus sit.

4) Vinc. duas urbes ibi condidit: Niceam et Bucefalam.

+ Vinc. B. V. c. 50.

5) Vinc. octingente quadrige, omnes falcate.

[p. 163]

 

Met scaerpen sickelen die sniden,

25

Mede te dorriden een here;

 

CCCC olyfanten ter were,

 

Alle met torren staerc ende groot,

 

Ghewapent ende gespiset ter noot,

 

Ende daer inne liede met gescote:

30

Dit was eene staerke rote.

 

Porrus die hadde eene zale,

 

Daer in waren, weetmen wale,

 

XXX colummen groot ende lanc,

 

Machijs fijn goudijn, niet gemanc¹⁾;

35

Die weeghe met goude verdect,

 

Vingers dicke al dore getrect;

 

Een goudijn wijngaert, machijs de branken²⁾,

 

Goudine bladen, goudine ranken,

 

Die druven gemaket wale

40

Van mirauden, van cristale;

 

Waerdereuben, cameren vele,

 

Die weeghe vul van allen spele,

 

Carbonkelen ende margariten.

 

Die dueren, leestmen inder viten,

45

Waren yvorijn alle ghemeene,

 

Die balken waren van eybene³⁾,

 

Met cypresse verhemelt al;

 

Beelden vele groot ende smal,

 

Fijn goudijn ende niet hol nochtan,

50

Ende indie hant elc goudijn man

 

Enen nap oec goudijn drouch;

 

Enen platanus, oec groot genoech,

 

Al fijn goudijn, indier gebare

 

Oft ene guldine linde ware;

55

Nappen van precieusen steenen,

 

Kerstalijn, sachmer menech eenen.

 

Scats was daer vele uten lude⁴⁾,

 

Diere ghesteente, diere crude.

 

Dit ende meer, alsict bevant,

60

Vant Alexander in dat lant.

1) Vinc. columne auree solide. - Verg. Du Cange (ed. Henschel), IV. 171, op Macissus, solidus, Gall. massif.’

2) Vinc. vineta solida ex auro.

3) Hs. eykene. Proza-Vert. van elbeene. Vinc. fores eburnee, lacunaria hebenina, testudines cypressini.

4) Vinc. innumeri thesauri.

Hoe Alexander spranc in ene stat. XLI.

⁺ Nu dede Alexander sijn here

Met goude al decken na sinen ghere;
Alle ponyoenen, alle banieren
Hiet hi fijn goudijn visieren.
So vele gouts was daer ten stonden,
Dat die ridderen gevoeren en conden;
M elpendieren te waren
Voerden den scat metten scaren.
Al was goudijn dat ghesmide
Vanden beesten, die blecten wide.
Alle die waghenen vanden here
Waren ghezeghelt vandier were⁵⁾.
Daer waren XIIc kerren,
Die hem volgeden van verren,
Ende XXX dusent ridderen up orssen,
Stout, ghenendech inder porssen,
Ende CCC M volx te voet,
Die ter were waren goet.
L mulen staerc ende rasch
Die voerden des coninx arnasch,
Ende III{suM} kemelen mede
Die voerden ridders arnasch ter stede;
Kemelen, buffelen, drommedaris
II{suM}, die altoes, dat waer is,
Achter there voerden spise:
Die last was niet te telne lise.

Doe voer hi vort metter baniere,⁺

Ende dwanc an hem lande viere.
Mettien wilden alle die heren
Van Grieken te lande wederkeren;
Maer Alexander sprac hem so an,
Dat si hem gheloveden dan
Te vaerne daer hi wilde varen.
Doe quam hi teere rivieren te waren,
Daer hi bi voer indie zee;
Daer in dwanc hi lieden mee,
Die wilen Hercules, die stoute man,
Doe hi tlant van India wan,
Daer gheset hadde ende gelaten.
Vreselijc ende utermaten
Quamen si hem int ghemoet
Met LXXX{suM} mannen goet,

+ Fol. 34. e.
Vinc. B. V. c. 50. m.

5) Vinc. quadrige equorum omnes falcate.

+ Vinc. B. V. c. 51. ±

[p. 164]

 

Ende LX dusent ridderen up orsse.

 

Doch verwan hi hare porsse,

45

Entie hem ontronnen mede

 

Belach hi in eene stede,

 

Die Subdracas bi namen hiet.

 

Daer clam hi up vor al tgediet,

 

Ende spranc vanden mure mede

50

Midden indie vaste stede,

 

Daer hi hem werde alleene

 

Jegen menegen man ghemeene;

 

Maer aldaer wart hi ghescoten¹⁾

 

Van eenen vander Indscher roten

55

Met eenen spiete, beneden der speene;

 

Dien loeste hi van hem alleene.

1) Hier volgen weder de varianten van een der fragmenten C. Zie bl. 117, aant.²⁾.

2) Hs. stede. Vinc. curatio vulneris gravior ipso vulnere fuit.

Hoe Alexander die Indsce zee bestont. XLII.

⁺ Uter stat hebbene ghedraghen

Sine vriende ende sine maghe,
Ende alt volc versleghen doot
Vander stat, cleene ende groot.
Maer swaerre was in gere stonde²⁾
Die ersatre dan die wonde.
Hier seidi ende bekende wale:
‘Al seghet alt volc met eere tale,
Dat Jupiter mijn vader si,
Dese wonde seget mi,
Dat ic bem een stervelijc man.’
⁺ Swaer waest hem eer hi gesonde gewan,
Ja doch, alse hi was ghenesen,
Ghereeddi hem saen naer desen,
Ende sendde weder in Babylone
Polipericon³⁾ met here scone;
Want hire mede was verladen.
Selve hevet hi hem beraden,
Dat hi te scepe ginc mettien,
Ende wilde die grote zee besien,
Wat landen daer gelegen sijn.
Ende alse ons scrijft sente Augustijn,
Hevet hire eenen hooftrovere gevaen,
Die hiet bi namen, alse wijt verstaen,
Dyomedes⁴⁾. Alexander hem vraghet,
Wat verwoetheit dattem jaghet,
Dat hi rovet emmermee,
Alse hi vaert neven der zee.

Met desen worde so antwordi:

‘Wat duvel so jaghedi,
Dattu die werelt roves aldure?
Ne maer omme dat ict a venture
Met cleenre menechte, heetmen mi
Rovere ende dief daer bi,
Ende di heetmen coninc ende here,
Omme dattu heves lieden mere.’

Sente Augustijn lijet des mede

Ende seit: ‘Doet woch gerechtechede,
Soos conincrike, na mijn geloef,
Grote diefte ende groot roof,
Ende heet rovers naer dit wort
Die telene roven ende geven vort⁵⁾.’

+ Vinc. B. V. c. 51. m.

2) Hs. stede. Vinc. curatio vulneris gravior ipso vulnere fuit.

+ Fol. 34. f.

3) Vinc. Poliperconcha.

4) Vinc. Dionides.

5) Vinc. revera remota iustitia quid sunt regna nisi magna latrocinia, quia et latrocinia quid sunt nisi parva regna? - Misschien in vs. 41 heeten of (met de var.) men heet, en voor geven, vs. 42, nemen te lezen.

Van Canday der coninghinnen. XLIII.

Binnen desen es die mare gelopen⁺

Van Alexandere in Ethyopen,
Ende Canday die coninghinne,
Die behendich was van zinne,
Hevet eenen maelre ghesent,
Die alle dingen te scrivene kent,
Ende heet hem setten daer ane,
Dat hi Alexanders ghedane
Wel bescrive ende sonderlinghe,
Ende hi hare dat beelde bringhe;
Want Alexander hadde daer te voren
Hare ghesent, alse wijt horen,
Lettren up vriendelichede,
Ende soe hem weder also mede,

+ Vinc. B. V. c. 52. ±

[p. 165]

 

Vs. 29. in des. 33. riddren. 34. wech. 38.... di a.h. Vs. 68. l. tgone. 71. in sijn behout.
Vs. 1. was binnen. 2. dustane. 5. oeste. 6. met hem.

15

Ende prosente oec niet cleene:

 

Hout ende gout ende diere steene,

 

Selsiene voglen ende diere

 

Van harde menegerande maniere.

 

Hier binnen dit ghevallen es,

20

Dat haren sone Candales

 

Sijn wijf afghenomen waert.

 

Ghevloen quam hi an die vaert

 

Tote Alexander omme ontset;

 

So dat Alexander set

25

Tholomeus in sine stede,

 

Ende seide van hem selven mede,

 

Dat hi Antygonus ware,

 

Een mate ridder van diere schare.

 

Tholomeus in coninx ghebare

30

Seide: ‘Antygonus! nu vare,

 

Ende staet desen man in staden.’

 

Alexander was saen beraden.

 

III{suM} ridderen teere scaren

 

Nam hi ende es woch gevaren,

35

Ende ontsette die joncvrouwe.

 

⁺ Candaulus quam up goede trouwe,

 

Ende danckets Tholomeuse sere,

 

Die doe antwordde alse here,

 

Dat hi siere moeder wilde sien;

40

Maer eert quam also te dien,

 

Wilde hire senden Antygonus:

 

Dies was blide Candaulus.

 

Dus voer Alexander aldare,

 

Ghelijc oft Antygonus ware.

45

Alst die moeder hevet vernomen,

 

Es soe jegen den sone comen,

 

Ende helsede Alexandere sere,

 

Ende leeddene, om hem te doene ere,

 

In hare cameren tallen steden,

50

Ende togedem vele rijcheden.

 

Alexander antwordde te dien:

 

Hi hadde meerre wonder gesien

 

In Grieken vele dan daer ware.

 

Doe sprac die vrouwe openbare:

55

‘Ic wane du Alexander sijs.’

 

- ‘In bem,’ sprac hi, ‘in gere wijs.’

 

Doe leedde soene in eere stede,

 

Daer soe hem sijn beelde sien dede,

 

Ende seide: ‘Spiegle di hier inne,

60

Ende merc dan dat Canday die coninginne

 

Vroeder dan Alexander si.’

 

So sere ontsteken wert hi daer bi,

 

Dat hi clagrde openbare,

 

Dat hi sonder swert daer ware.

65

‘Neen!’ sprac soe, die coninginne,

 

‘Nu wes onvervaert van zinne:

 

Du hilts trouwe minen sone,

 

Ende ic sal di lonen dat ghone.

 

Antygonus heete di een ander,

70

Maer du best mijn Alexander.’

 

Soe brochtene weder in sijn behout¹⁾;

 

Nochtan wildene met gewout

 

Die joncste sone doen vanden live,

 

Die Porrus dochter hadde te wive.

+ Fol. 35. a.

1) Aldus de variant, te regt. Hs. gewout.

Alexander vaert dor de Indsce wostine. XLIIII.

Dit was al bin eenen jare,⁺

Dat geviel dusdane mare;
Want inden Meye bleef Darius,
In Julius daer na verloost Porrus,
Ende inden Oest die daer na quam
Alexander mettem nam
C ende L heren van Inden,
Die de corte weghe kinden,
Ende tijdde weder, alse die wilde
Besien die grote zee, die wilde,
Dor die heete droghe zande,
Die Cerces sijn²⁾ ende vele lande.
Dat sijn lieden, seggen clerke,
Die eerst wisten van zijdwerke.
Indien weghe hadde noot
Die here van dorste groot;
Maer een ridder water gewan
Eenen helm vul, entie man

+ Vinc. B. V. c. 53.

2) Lees: Die Seres sien. Vinc. per ferventes sole harenas et loca arida de Fasciate volens ire in Bactriacem ad abditos Seres.

[p. 166]

 

Brochten Alexandere gedragen,

20

Alse dies eere wilde bejagen.

 

⁺ Die ghoot die coninc uut voer there

 

Ende benam menegen den ghere¹⁾.

 

Daer naer quamen si tere riviere

 

Van also bittere maniere,

25

Dat no man no beeste en mochte.

 

Daer bevant men ende besochte,

 

Dat een man meer dogen mach

 

Dan eenech beeste²⁾ onder den dach.

 

Sulcke lecten dor dien noot

30

Cout yser ende sulc loot;

 

Some nutten si dor pine

 

Olye, ende sulc haer orine.

 

Omtrent noene quamen si twaren

 

An eenen borch³⁾ doe gevaren,

35

Daer volc naect was van leden.

 

Alexander hevet ghebeden,

 

Dat si hem water wisen wouden,

 

Maer si schuulden alle behouden.

 

Over dwater scoot hi hem naer,

40

Maer emmer decten si hem daer.

 

Doe hiet hi sijns volx twee werf C

 

Overswemmen, wants hem wondert;

 

Ende alsi twee deel over waren,

 

Worden si verswolgen te waren

45

Vanden waterpaerden daer,

 

Die hem maken daden mesbaer.

 

Alexander balch hem dan

 

Ende dedere sine⁴⁾ leetsman

 

C neemen, entie sciere

50

Werpen mede indie riviere:

 

Altehant worden si verslonden.

 

Doe saghen si ten selven stonden

 

Die hem wijsden water goet.

 

Alsi quamen toter vloet,

55

Hadden si ghenouch den nacht te doene,

 

Hem te verwerne jegen die lyoene,

 

Tygren, paerden, linx ende beren,

 

Daer si hem sware jegen verweren.

+ Fol. 35. b.

1) Vinc. suffecitque omnibus unda.

2) Hs. mensche. Vinc. Tunc cognitum est hominem durabiliorem in cunctis rebus quam pecudem. - Ook de Proza-Vert. heeft: dan de beesten.

3) Hs. berch. Vinc. venerunt ad castellum in medio amne situm. - Proza-Vert. een borcht oft casteel.

4) Hs. sinen.

Vanden serpenten diene vreesden. XLV.

Alse Alexander aldaer quam,⁺

Daer hi soete water vernam,
Slouch hi sijn getelt gereet
VIII milen lanc ende VIII breet⁵⁾,
Ende ontstac XV{suC} viere;
Want dat ontsien bitende diere.
Doe quam daer menech scorpioen,
Cerasten, die noch leedere doen⁶⁾,
Daer na serpente menegertiere,
Nu blaeuwe, geluwe, rode nu sciere⁷⁾,
Nu wit, nu swart, nu goudijn huut:
Alt lant wart van hem geluut⁸⁾.
Daer naer sijn comen serpenten,
Up thovet gecammet, uptie tenten,
Som met enen hovede, som met drien:
Hare ogen blecten in haer sien.
Ende Alexander die visiert,
Datmen there batelgiert
Al omme met scilden [ende] staen ter weren⁹⁾
Met scaerpen spieten ende met speren.
Hi verloos in desen gevechte
Dertich ridderen ende XXX knechte.⁺

Lyoene wit quamen daer naer

Groot alse ossen over waer,
Die slouchmen met spieten doot.

Daer naer quamen eyteren¹⁰⁾ groot,

Ende menege grote panthere.

Daer naer quamen up dat here

+ Vinc. B. V. c. 54. ±

5) Vinc. in longum XXV stadia et totidem in latum.

6) Vinc. post scorpiones supervenit immensa vis cerastarum.

7) Vinc. rubentibus squamis.

8) Vinc. sibilabatque tota regio.

9) Vinc. frontem castrorum densaverat Alexander clipeis, et in manibus faciebat eos tenere hastas longas cum spiculis acutissimis. - Zie Du Cange (ed. Henschel), I. 620, op ‘Batailliae, munimenta urbium aut castrorum.’

+ Fol. 35. c.

10) Lees: everberen (enteren en ev'beren). Vinc. Deinde venerunt apri ingentis forme. - Proza-Vert. seer grote beeren die Apri ghenaemt zijn.

[p. 167]

 

Vledermuse met groten scaren,

30

Alse groot alse duven waren.

 

Daer naer quam daer een dier,

 

Meerre dan een elpendier,

 

Met drien hornen ende zwart.

 

Eert aldaer gevellet wart,

35

Hevet XXXVI Grieken doot,

 

Ende vertreden, cleene ende groot,

 

LIII andere mede,

 

Die verloren hadden die lede.

 

Cume waest met spieten dorsteken.

40

Musen quamen daer na gestreken,

 

Meerre dan vossen, alse wijt weten.

 

So wat beesten dat si beeten,

 

Dat moeste altehant doot wesen;

 

Maer lieden mochter af genesen.

45

Hier omme dede Alexander dan

 

Raetbraken sine¹⁾ leetsman,

 

Omme dat datse twilt vertere;

 

Want si verderven wilden sijn here.

1) Hs. sinen. Vinc. ductores suos.

Hoe Alexander vort voer in Indien. XLVI.

⁺ Van desen lande so quam vort

Alexander toter port,
Daer die portren hem ontboden,
Dat mense met wapine conde gedoden²⁾.
Doe schoten si gevenijnde pile,
Dat ontgouden vele ter wile,
Ende Tholomeus wart gewont;
Maer Alexandere was tier stont
In drome ghewijst een cruut,
Dat alt venijn dreef uut.

Doe quam hi up te hoghen steene,

Daer³⁾ waren groot ende cleene
Lieden ghevloen. Men seide hem dat,
Dat Hercules wilen besat,
Ende met ecre groter erdbeven
So was hi danen verdreven.
Alexander want metten sinen,
Al quaemt hem te grotere pinen.

⁺ Vort quam hi daer stonden de pale,

Fijn goudijn ende niet van stale,
Die Liber Bacus ende Hercules
Daer setten, alst bescreven es;
Want si tlant so verre wonnen.
Daer wildi weten ende connen,
Weder dat die beelden waren
So hol, so vul; doe vant hi twaren,
Dat si maetchijs waren goudijn fijn.

Doe quam hi metten here sijn

Daer hi een dier sach, sonder saghe,
Den rigge getant alse ene zaghe,
Met tween hoveden staerc ende groot,
Dat beet hem twee ridderen doot.
Dat was met hameren doot geslegen,⁺
Want geen spiet en dochter jegen.

Daerna quamen si teere riviere.

Alsi aten, quamen elpendiere
Gelopen vele ten selven male.
Doe hiet hi dien van Tessale,
Dat si up hem souden varen,
Ende vele verkine ende zwine twaren
Vor hem driven, want si ontsien
Den luut daer af, dat si vlien.
Dus sloegen sire aldaer ter stede
VIII{suC} ende LXXX mede.
Hare tande namen si over proye,
Ende keerden weder met groter joye.

+ Vinc. B. V. c. 54. f.

2) Door Maerlant verkeerd vertaald. Vinc. opidani invictum eum ferro audientes.

3) Hs. Doe. Vinc. cum ad saxum mire asperitatis et altitudinis pervenisset, in quod multi populi confugerunt.

+ Vinc. B. V. c. 55. ±

+ Fol. 35. d.

Vanden wonderen van Indien. XLVII.

Bet vort quamen si indien dagen,⁺

Daer si ru volc ende naect sagen,
VIII voete lanc; hare maniere
Die was altoos indie riviere
Water drinken ende ro visch eten.
Alsi bet naer trocken omme weten,
Hebben si hem onder dwater ghedect.
Van danen sijn si vort getrect
In een lant, aldaer si vonden
Lieden met hoveden van honden.
Hare tenten sloughen si daer,
Ende maectent van viere claer.
Mettien een groet storem uutbrac,
Die de tenten ontwee stac,

+ Vinc. B. V. c. 55. m. ±

[p. 168]

15

Entie brant vlooch uptie paerde.

 

Alexander bat dat hem niemen vervaerde,

 

Ende seide: ‘Hets die tijt vanden jare:

 

Herfst ende winter sceden zware,

 

Hen doen ons die gode niet.’

20

Mettien hi tfolc eten hiet.

 

Doe viel up hem die snee so groot,

 

Dattere si V{suC} in bleven doot.

 

Mettien viel vanden hemele neder

 

Gheheel vier ende zwaer weder¹⁾.

25

Noch binnen drien daghen daer naer

 

Ne saghen si die zonne claer.

 

Die ridderen seiden entie boden,

 

Het ware die gramscepe vanden goden,

 

Dat een man hem onderwonde des,

30

Liber Bacus ende Hercules

 

Toverlidene so verre.

 

Hier omme so wart hi erre²⁾.

 

⁺ Daer na ten berghe van Etyopen

 

Quam Alexander; daer vant hi open

35

Libers hol: wie sore in quam,

 

Ten derden daghe hi ende nam.

 

Hier naer es Alexander comen

 

Daer hi volc hevet vernomen

 

Ghecleet met huden van pantheren.

40

Daer vant hi, dat en es geen sceren,

 

Edele balseme ende wierooc,

 

Wants daer vele wasset ooc.

 

In dat lant, haddi genomen goom,

 

Stont der zonnen enter manen boem.

1) Vinc. Deinde vise sunt nubes ardentes de celo tanquam faces descendere.

2) Beter misschien: so waersi erre (nl. de goden).

+ Vinc. B. V. c. 56.

Vander zonnen enter manen boem. XLVIII.

⁺ Alse Alexander daer bi quam,

Sach hi comen ende vernam
Den pape vanden bedehuse daer,
X voete wel lanc, dats waer,
Swart, getant alse een hont,
Oren dorebort, daer talre stont
In ringhen met perlen hingen.
Ten coninc sprac hi vandien dinghen:
Waer hi reine, so mochti gaen
Wel aldaer die bome staen³⁾.
Hem allen hiet hi oec afdoen
Hare dierheden ende hare scoen.
Die bossch stont bin enen mure
Beloken, die en was niet dure⁴⁾,
Daer II bomen stonden tsamen,
Die men heilech hiet bi namen.
Die coninc deder in sinen ganc,
Ende sach die bome scone ende lanc.
Daer swoer die pape openbare,
Datter nie reghen up comen ware,
No dier, no voghel, no serpent,
Diere vele waren daer omtrent;
Ende alse verginge zonne of mane,
Dat die bome lieten trane.

Ter zonnen upgange heeftmen gehort⁺

Der zonnen boem seggen dit wort:
‘Alexander, sonder gelike,
Eenech here van erderike!
Levende, dat si di becant,
En keerstu nemmer in dijn lant.’

Navonds, alse die mane upginc,

Sprac der manen boem dese dinc:
‘Alexander, vul sijn dine jaer:
Ten naesten jare in Meye, dats waer,
Saltu sterven in Babylone;
Dien du betrouwes sal doen de hone.’

Des anders dages die zonne upginc,

Der zonnen boem sprac dese dinc:
‘Wiet di doen sal willic niet wroegen,
Hem soude die redene niet genoegen⁵⁾.
Laet di ghenoeghen ende vare hen
Met dinen here te Fasiaten.
Dijn moeder sal doen sware doot,
Ende liggen onbegraven bloot;
Dine zustre lange zalich wesen⁶⁾:
Laet di genoughen met desen.’

+ Fol. 35. e.
Vinc. B. V. c. 56. i.

3) Vinc. Si a coitu pueri et contactu femine vacas, licet ut intres divinum locum.

4) Vinc. non magno edificatum opere.

+ Vinc. B. V. c. 57. i. ±

5) Deze lezing van het hs. geeft een goeden zin. Toch zal de ware lezing wel zijn:

Hen soude die redene niet gevoegen.

Vinc. Si mortis tue, ut petis, insidiatorem tibi prodidero, facile instantia fata vitabis.

6) Vinc. Sorores tue felices diu erunt.

[p. 169]

Noch vanden wonderen van Indien. XLIX.

⁺ Daer na die coninc ende sijn volc al

Quamen gevaren in een dal,
Daer serpente waren genouch,
Dat elc an sinen halse drouch
Mirauden menech scone ende fijn,
Diere van vele tierre sijn¹⁾.

Daer naer quam hi onder diere,

Gevoet na lyoens maniere,
Ende vogle gripen quamer mede,
Ende daden hem grote pijnlichede.
Beede met speren ende met gescote
Werde hem des coninx rote
Dapperlike ende met crachte.
⁺ Twee hondert man lietsi daer ende VIII;
Beesten sloughen si, clene ende groot,
XVIII{suM} ghinder doot.

Daer naer, alse tgeent leden was,

Quam hi upt water, dat heet Ecclinas²⁾,
Ende hevet II milen andie wide;
Groot riet stont daer an elke zide,
Meerre dan men noit bome sach³⁾.
Geent riet vul olyfanten lach,
Die Alexandere no sinen here
Altoos en daden ghene dere.
Twater leet hi ende sine liede
Met scepen, gemaect van riede.
⁺ Alsi ghinder over quamen,
Ontfingene lievelike altesamen
Ghene heren, die wilde Inden.
Wilde wijf si ghinder vinden
In een water, met langen hare,
Wit, scone, ghehuut so clare,
Die dicken plaghen man te vane,
Ende te versmorne of te verslane;
Of met haerre luxurien groot
Brochtsoese dicke wile ter doot.
Deser vinc Alexanders twee,
Wit gehuut alst ware snee.

Van danen quamen si alle sciere

Up Ganges die grote riviere,
Die de Bible Fisoen heet,
Ende uten Paradise gheet;
Die es so wijt, men can dien
Van oevere banderzide niet gesien.

Daer naer quam hi onder diere,⁺

Dien uten hovede eene maniere
Van hornen ragheden, sonder zaghe,
Getant rechts alse eene saghe;
VIII{suM} sloughen sire doot ter stede
Ende IIII{suC} ende L mede.

+ Vinc. B. V. c. 58. ±

1) Vinc. serpentes habentes in collo lapides smaragdos, qui lasere et albo pipere vescebantur.

+ Fol. 35. f.

2) Vinc. ad fluvium Occlivas.

3) Vinc. Excedebant autem [arundines] altitudinem arborum procerissimarum.

+ Vinc. B. V. c. 59. ±

+ Vinc. B. V. c. 60.

Van Alexanders verweenthede. L.

Nu hevet Alexander dorstreden⁺

Wilde Yndia ende es leden,
Ende quam aldaer hi Porrus vant
Te Faciaten in een eylant,
Die sijns metten here ontbeet.
Alexander ghinder oec heet
Hem, dien hi hadde indie hant
Bevolen al Persen lant,
Dat hi hem dade maken
Colummen goudijn, ende sine saken
Daer in alghader scriven dade.
Die voerdemen bi Porrus rade
Int upperste Yndia altemale,
Verre over Liber Bacus ende Hercules pale,
Ende X voete hoghere dan die hare,
Want hi vorder comen ware.
Omtrent M ende L man
Verloos hi, alse hi twonder dorran
Vanden Indscen conincrike.

Van siere condecheit spreect sekerlike⁺

Seneca in diere maniere:
Coninc Alexander, die fiere,
Ginc boven alle menscelichede;⁺
Hi waende den hemel hebben mede.
Alse hi erderike hadde verwonnen,
Quam hem in sijn hooft geronnen,
Dat Demetricus⁴⁾ te waren
Seide dat vele werelden waren.
Doe sprac hi: ‘Ay mi, keytive!
Dat ic noch in minen live

+ Vinc. B. V. c. 60. i. ±

+ Vinc. B. V. c. 61. i.

+ Fol. 36. a.

4) Vinc. Democritus.

[p. 170]

 

Niet [ene] en hebbe gewonnen al¹⁾,

 

Dats dat mi lange rouwen sal.’

 

⁺ Nu hevet hi in Yndia gelaten

 

Eenen bailliu, ende vaert sire straten

35

Tote Babylonien waert.

 

⁺ Daer so dwanc hi andie vaert

 

Amasonia, der mageden lant,

 

Dat si hem cheins gaven te hant.

 

Boodscap quam hem inden wege,

40

Dattem brochten des lands zege

 

Die boden van al Afferike,

 

Van Carthago der stede rike,

 

Van Spaengen, van Cycile,

 

Van Gallia, van over menege mile,

45

Van Sardayne ende van Ytale;

 

Ende dese boden altemale

 

Beiden sijns in Babylone

 

Met meneghen prosente scone.

 

Doe haeste hi hem daer ten perlemente,

50

Alse die alle die covente

 

Vander werelt wilde ontfaen,

 

Alse hem te sine onderdaen.

1) Vinc. heu, inquit, me miserum, qui ne uno quidem adhuc sum potitus.

+ Vinc. B. V. c. 62. m.

+ Vinc. B. V. c. 63. ±

Hoe Alexander te Babylonen quam. LI.

⁺ Teerst dat hi der stat bi quam,

Een warsagere hem benam
Dat hi niet voere inde port:
Want daer laghe an sine mort.
Hier omme heeft hise gelaten,
Ende voer over ter Eufraten
In eene stat, die Burcia hiet;
Want men daer doe en woende niet²⁾.

Ataxarcus³⁾ seide daer jeghen:

Men soude ghene waersagers plegen,
No haren worden geloven niet,
Want mer vele loghenen ziet.
Om dese wort es hi te waren
Te Babylonien in gevaren.

Doe sprac die waersagere Corbares:

‘Taerchste dat anden mensce es,
Dats dat elc man menechwerven
Plomper es te siere bederven
Dan hi es in eens anders doene.’

Alse binnen quam die degen coene,

Ende hi ten gerechte daer zat,
Clagheden si vor hem dat
Groot volc over sine bailliuwe,
Ende vrageden, twi mense so verduwe⁴⁾.
Altehant voer alle die boden
Hiet hi dat mense soude doden.
Te wive so nam hi daer na
Darius dochter ene, hiet Staura⁵⁾;
Enten edelen Grieken mede
Hiet hi nemen daer ter stede⁺
Van allen lande die edele magede
Entie scoenste, die elken behagede.
Doe riep hi sijn ridderscap te samen,
Ende elken galt hi bi namen,
Ende gaf hem scat ende ander goet
Vele ende ghenouch, alse hem bestoet.
Die oude ridderen scalt hi quite,
Ende hevet vervullet met vlite
Hare stede met jongelinghen,
Die hier jeghen sere ghinghen,
Omme dat hi die oude verliet,
Ende baden verlaet omme niet⁶⁾;
Want hijs altoos niet en dede
Dor vriendscap, noch dor bede.

In desen sijn hem lettren comen⁺

Vander moeder, die hem nomen
Antipater over verrader,
Ende soe bidt, dat hi hem algader
Voer hem wachte; want soe ontsiet,
Dat hi hem lichte scaden sal iet.
Om dit Alexander ontboot
Antipater, dat hi om ghene noot
Ne late, hine come vort
Tote Babylonen indie port.
Antypater die was des gram,
Ende inden weghe, daer hi quam,

+ Vinc. B. V. c. 63. m.

2) Vinc. in Bursiam urbem trans Eufratem olim desertam conscendit.

3) Vinc. Anaxarchus.

4) Vinc. Cum ergo redisset Babyloniam, multe devicte gentes prefectos suos accusaverunt.

5) Vinc. filiam Darii Sturam.

+ Fol. 36. b.

6) Vinc. Qui [iuniores] discessum veteranorum egre ferentes missionem et ipsi flagitabant.

+ Vinc. B. V. c. 64.

[p. 171]

 

Dedi maken een venijn,

 

Hen mochte geen staerker sijn.

Van Alexanders verranessen. LII.

⁺ Bin desen voer weder ende vort

Alexander buten der port.
Doe ontstaerf hem een Efisioen¹⁾,
Dien hi minde voer alle baroen;
Want hi was so dorescone,
Dat men onder sine crone
Jongelinc ghenen vant sijn gelike.
Dien beweendi langhe vriendelike.
Een graf dedi maken den man,
Daer hi vele scats leide an,
Dat coste XII{suM} talent;
Nochtan gheboot hi daer omtrent
Hem allen up swaer gebot,
Dat men dien hilde over god.

Van danen keerdi na dat

Te Babylonien indie stat.
Daer lach hi ledich ende sijn meeste,
Ende maecten werscap ende feeste,
Ende ontfinc van vele landen
Die slotelen in sinen handen,
Entie ghiften die men hem sende:
Nacht no dach maectijs geen ende.

Nu hadde Antipater sonen drie:

Cassander hieter een, lesen wie,
Phillip ende Jollas dander twee.
Dese plaghen min no mee
Dan emmer te drinkene voren,
Ende daertoe waren si vercoren,
Dat die coninc den nap ontfinc,
Ende dranc na den jongelinc.
⁺ Antipater hadde sijn venijn
So staerc, dat hi wilde seker sijn,
Eist dats die coninc iet gesmaect,
Dat hem emmer die doot naect;
Want men mochte gehouden dat
In copere no in yserijn vat,
No in gheen vat upter aerde,
Dan indie ore van enen paerde²⁾.
So sekere was hi an tgone,
Dat hi Cassandre sinen sone
Voren sendde sekerlike,
Omme Macedone te houdene trike.
Hi haddem also voersien,
Dat Tessalus die phisicien
Sinen raet wiste ende sine kinder:
Dus was die mort gevisiert ghinder.

+ Vinc. B. V. c. 64. i.

1) Vinc. Effestion.

+ Fol. 36. c.

2) Vinc. in ungula equi. - Proza-Vert. in een clauwe van eenen peerde.

Hoe Alexander was ghevenijnt. LIII.

Alexander was ghebeden⁺

Tetene in eere steden
Met Thessaluse, diene ontfinc
Hem ende al dat mettem ghinc.
Daer was feeste meer dan feeste,
Ende gherechten die alre meeste
Entie dierste diemen vant.
Den wijn hadden inde hant
Phillips ende Jollas sijn broeder,
Die der mort waren vroeder,
Want hem die vader hadde geleert;
Alse hi van wine ware verkeert,
Alexander, scincte die een,
Die ander proevede, alst wel sceen,
Den wijn, die van venine was reine,
Ende doe dropere in die fonteine,
Daer tfenijn in was gheminct³⁾.
Mettien ment den coninc brinct,
Dien indien toge ter middewaerde
Een steke quam, diene vervaerde;
Want het ginc hem inden live
Alse die steke van enen knive;
Hi creesch van groten mesbare.
Die sine waenden, dat het ware
Van dronkenscap eene nope,
Ende bleven indie hope;
Maer het was mort ende laghe.
Hi heet dat menne woch draghe:
Half doot was hi doe menne wech drouch,
Zwaerlike getorment genouch,

+ Vinc. B. V. c. 64. m.

3) Vinc. Philippus autem et Iollas pregustare ac tentare potum regi soliti in aqua frigida venenum habuerunt, quam pregustate iam potioni supermiserunt.

[p. 172]

 

Vs. 54. dire.
Vs. 2. ene. 5. liet. 8. stoute. 10. dogen. 12. men. 13. gebalsemet. 14. niewer. 15. int ontbr. 17. vriende hebben g. 20. .... het hem st. d. commerlike. 21. .. sprac ten b. 22. .. noemdi d. on d. 23. no s.k. 24. no ontbr. 25. Raxanes. 26. g. oec sw. gnoech. 27. dochte hem. 28. ende sulc h. 31. haddic te laten. 32. ieman. 36. waren v.v.d. rike. 37. wilde. 38. na. 40. tere st. 43. de ontbr.

 

Ende was van steken so verswaert,

 

Dat hi dicken bat om een zwaert,

 

Omme te cortene sinen torment.

 

Sine vriende, die hem omtrent

35

Stonden ende hare hant an hem daden,

 

Dochten hem also sere scaden,

 

Of alsine hadden gewont.

 

Nochtan haddem in cortere stont

 

Dat gedromet, daer hi lach¹⁾.

40

⁺ Alst quam anden vierden dach,

 

Wart hi geware, sonder waen,

 

Dat sijn leven ware gedaen,

 

Ende seide: ‘Ic kenne mijn gheval:

 

⁺ Mijn geslachte al meeste al,

45

Dat van Achillese es comen,

 

Hevet sinen ende ghenomen

 

Omtrent sine XXX jaer,

 

Ende metten evele harde swaer.’

 

Die ridders seiden: hi ware verraden,

50

Ende riepen met overdaden:

 

‘Bestu ons aldus met morde

 

Gherooft, die dit geselscap scorde

 

Saelt menegen costen doen dat leven;

 

Want dine gelike wart nie verheven²⁾.’

1) Vinc. Alexander iam pridem periturum se manu Cassandri in somnis viderat, quem tamen, cum hoc vidit, nondum cognoverat.

+ Vinc. B. V. c. 65.

+ Fol. 36. d.

2) Hier volgen de varianten van fragment F., afgedrukt in Mone's Anzeiger, IV. 469-481, doch aldaar verkeerdelijk opgegeven als tot den Alexander te behooren. Het bevat cap. LIII. vs. 54 - cap. II. vs. 81 van het volgende Boek.

Coninc Alexanders doot. LIIII.

⁺ Mettien hem Alexander dede

Draghen in een hoghe stede,
Daerne mochten alle die sine
Sien liggen in siere pine,
Daer hise alle hiet comen te heme,
Ende hiet dat ment niemen beneme,
Men liet hem cussen sine hant.
Daer quam menech stout wigant
Met heeten tranen, met naten ogen,
Die jammers vele moesten gedogen.
In dat uterste hi bat,
Dat menne dragen soude na dat,
Met specien gebalsement wel
Sinen lachame, ende nieweren el
Dan in Lybia int monster scone,
Aldaer Ammon staet metter crone.
Sine vrienden hebben hem gevraget,
Wie hi wille dat crone draget
Na hem in sijn conincrike,
Sint hem staet dus jammerlike.
Hi seide: ‘Den besten,’ ende nadien
Ne noemde hi desen no dien,
No weder Hercules sijn kint,
No sinen broeder een twint³⁾,
No tkint, dat Roxanes drouch,
Die doe ginc swaer genouch;
Want het dochtem sijn onnere,
Dat sulc een prince, sulc een here,
Maken soude eeneghen here,
Hine ware werdich alre eere.
Sulc goet haddi te latene ommare
In iemene, dies onwerdich ware.

Ten sesten daghe ontfiel hem de tale.

Doe nam hi mids indie zale
Sijn vingerlijn ende gaeft Perdiken:⁺
Dies waerre vele vanden riken,
Die wanen wilden openbare,
Dat hi naer hem coninc ware,
Ende dat Alexander wilde dat.

Scolastica spreect teser stat⁴⁾,⁺

Dat hem gaf die zuster sijn
Drinken dat staerke venijn,
Ende dat, doe hi verloos de sprake,

+ Vinc. B. V. c. 65. i.

3) Aldus de variant, te regt. Hs. no een twint.

+ Fol. 36. e.

4) Vs. 40-54. Verg. Rijmbijbel, vs. 18470-18482.

+ Vinc. B. VI. c. 1. i.

[p. 173]

 

Dat hi selve sine sake

45

Bescreef ende al sinen wille;

 

Want hine wilde, lude no stille,

 

Dat emmermeer oec sijn gelike

 

Quame in sijn conincrike;

 

Maer XII coos hi siere gesellen,

50

Die hem int herte best bevellen,

 

Ende gaf elken daer sijn deel

 

Van sinen conincrike geheel;

 

Maer dit was niet, het moeste keren,

 

Want IIII alleene blevere heren.

Den prijs van Alexanders vromecheden. LV.

⁺ In Hoymaent, die Julius heet,

Staerf Alexander, alsement weet,
In sijn XXXIIIste jaer.
Boven allen menschen moede, dats waer,
So was hi van herten meest,
Daermen af hevet verheest.
Boven allen menscen mogenthede
So behilt hi die upperste stede,
Die sine ridderen met sinen trooste
In grotere vresen so verlooste,
Al haddi al puur naect gewesen,
Hem dochte si waren ghenesen,
Weltijt so sine anesaghen.
Noint gesciede in sinen daghen,
Dat hi bestont eeneghen man,
Hine was die ghene diene verwan;
Noint bestont hi veste no stat,
Hine maketse moede of mat;
Noint volc quam hem te gemoete,
Hine waerpt al onder voete.
Verwonnen wart hi doch int ende,
Niet met wighe no met genende,
Maer verradenlike vanden sinen,
Diene dus daden veninen.⁺

Men leset dat hi hadde eenen steen,

Dattem venijn altoes en gheen,
Wie sone drouch, mochte gescaden;
Maer, alse hi dus was verraden,
Wart hi hem des nachts bestolen,
Omme dat die mort bleve verholen;
Ende als tfenijn was indie aderen,
Enter naturen was geen vergaderen,
Was hi hem weder anghedaen:
Dus es hem die aventure vergaen.

Alse te Babylonien was mare

Sine doot al openbare,
Indie bloeme van siere joghet
Ende int beste van sire doghet,
Wart droeve ende stille aldie stat.
Sine wilden niet geloven dat,
Die lieden die verwonnen waren,
Dat dat waren vraye niemaren,
Ende waenden in haer gedochte,
Dat hi sterven niet en mochte;
Want sine in so menegher laghen
Verlosset vander doot saghen.
Maer doe si wisten wel albloot,
Dat hi sekerlike was doot,
So beweenden sine allegader,
Ghelijc oft hi ware haer vader.

Doe Darius moeder wiste dat,

Daer naer soe nemmermeer en at;
Maer sine geborne Griexe maghe
Sine maecten en ghene claghe;
Maer si waren in sulkere ghebare,
Alse oft haer viant doot ware.
Darius dochter oec, sijn wijf,
Die nam siere ammen¹⁾ tlijf,
Omme dat soe hare seide an
Na sine doot te nemene man.

+ Vinc. B.V.c. 65. m.

+ Fol. 36. f.

1) Hs. en var.: amien. Vinc. nutricem, que illisecundas nuptias suadebat, occidit. - Proza-Vert. haer voester.

[p. 174]

Alexanders sepulture. LVI.

⁺ Rouwe groot ende hantgeslach,

Menech weenen ende geclach,
Daer dat Rommans af spreket scone,
Maecten die van Babylone,
Ende dat es gheveinsde sake;
Want ic segt in waerre sprake:
Die dode en hevet ghenen vrient;
Want al dat men ter werelt dient,
Dats algader omme ghewin,
Ende anden doden es meer no min.

Die naer Alexandere bleven,

Saghen hoe dat si bedreven
Hare dinc so ghemeenlike,
Waer bi dat si bleven rike;
⁺ Doch so street men daer een ure
Omme des doden sepulture.
Die Grieken wildene te hant
Overvoeren in haer lant;
So dat si over een des draghen,
Dat si Jupiterre des vraghen;
Die hiet datmen soude den vrien
Graven tote Alexandrien
⁺ In Egypten, in sine stede,
Die hi selve maken dede:
Aldus wilde der Jupiter.
Daer maecte Tholomeus Socher
Een graf scone ende diere sere,
Alse betaemde sulken here.

⁺ Nu hort van Alexanders zeden.

Menne vant van meerre wijsheden
Noint coninc in sinen tiden,
Haddi hem conen vermiden
Den wijn te drinkene te sere,
Ende hadde die grote here
Also ghemate gesijn van zeden
In sine uutnemende rijcheden,
Alse hi was in aermoeden.
Ter noot en condem niemen bevroeden,
Maer inder weelden was hi sot,
Ende waende ende wilde wesen god.

Emmer haddi, vroe ende spade,

VII¹⁾ manne te sinen rade,
Alse hem Aristotiles hiet;
Ende alse hem zwaers uplach iet,
So nam hi elken dan alleene,
Ende seidem sine dinc al rene,
Ende hevet sinen raet ghehort;
Dus onthilt hi elc mans wort,
Ende danne so nam hi ten lesten
Den gansten raet enten besten,
So hijt naest conde ghesien,
Ende aventuurde dan dien.

Nu eist al niet, nu cs hi doot,

Die so staerc was ende so groot!
Hort van hem noch een bispel,
Wat hem mede oec ghevel.

+ Vinc. O.

+ Vinc. B.V.c. 65. f.

+ Fol. 37. a.

+ Vinc. O.

1) Voor VII misschien vijf of vive te lezen, naar de gissing van Jonckbloet, Gesch. d. Mnl. Dichtk. III. 106. Verg. Heim. d. Heim. vs. 1541 vlgg., maar daarentegen ook vs. 1708 vlgg.

Van Alexanders enten Bracmannen. LVII.

Doe Alexander wilde bevinden⁺

Die wonderlike zee van Ynden,
Sette hi daer toe sine hant
Te winne der Bracmannen lant.
Si senden te hem dusdanen brief:
‘Wi hebben verhort ende hets ons lief,
Onverwonnen coninc, here!
Dine orloghe ende dine eere,
Ende dijn geluc ende dijn gevouch.
Maer wat sal hem sijn genouch,
Dien erderike dinct te cleene?
Wine hebben rijcheide gheene,
Waer omme dattu iet wouts,
Twi du up ons vechten souts.
Onse goet es al ghemeene;
Onse rijcheit dats spise alleene;

+ Vinc. B. V. c. 66.

[p. 175]

 

Over die diere cledere fine

 

Ghenoucht ons wel ene slavine;

 

Onse wijf sijn niet geblancket,

20

Om ons te genougene te bet;

 

Want wimpel cledere ende crone,

 

Dats last ende ne gheene scone;

 

Want scoenheide en es niet

 

Els dan ons nature liet.

25

Anders huus wi noit en sochten

 

⁺ Dan hole ende haghedochten:

 

Daer in wonen wi alse wi leven,

 

Daer liggen wi alse wi doot sijn bleven.

 

Coninc hebben wi: dans niet bidi

30

Dat met ons enechs rechts noot si,

 

Ne maer alleene omme edelhede.

 

Wat salmen rechten teneger stede,

 

Daermen altoes niene mesdoet?’

 

Alexander, die was vroet,

35

Alse hi vernam hare vite,

 

Liet hise van orloghen quite.

 

Doe screef Alexander dus

 

Te haren coninc Didimus:

+ Fol. 37. b.

Hoe Alexanders den Bracmannen screef. LVIII.

⁺ ‘Menich waerf hebwi gehort

Van uwen zeden menech wort,
Dat u leven niet nes mede
Na die ghemeene menscelichede,
Entie niemare van desen
Dinct ons ongelovelijc wesen.
Hier omme senden wi di dese brieve,
Ende bidden di dor onse lieve,
Oft waer si, dat gijs ons maect vroet,
Ende of ghijt omme leren doet;
Ende alse wi seker sijn van dien,
Oft ons also mach gescien,
Dat wire ons an mogen keeren;
Want eene vrije dinc es dat leren,
Ende wijsheit en scaet groet no clene,
Alsemense bringet int gemene.
Gelijc dat niet en scaet den brande,
Alsemen kersen menegerande
[Daer] ane ontsteect, daer men af ziet,
Dan scaet den eersten viere niet:
Dus eist bider wijsheit dan,
Alser menech leeret an.’

Didimus antworde ten dingen:

‘Onse boden, die tote di ghinghen,
Versmadestu, alse die ommare
Van ons hads alsulke mare¹⁾.
Nu soudstu van mi verstaen
Alle die waerheit sonder waen.
Bracmanne leden een simpel leven,
Onre[ine]cheit es danen verdreven.
Sine souken dinghen niet
Els dan die nature gebiet.
Simpel es onse lijfnere:
Wine sijn van gere groter tere,
Noch van leckeren morselen;
Maer onder ons eten wi ende deelen
Sulc alse die erde geeft talre stont,
Ongedolven ende ongewont²⁾.
Wine eten ghene dinc die levet,
Ende hier bi eist dat niemen hevet
Met ons altoos geene ziechede.
Oec es met ons altoos mede,
Dat niemen an andren hulpe doet;
Want even rike ende even goet
Sijn wi alle talre tijt,
Ende des leven wi sonder nijt.
Onder ons es effene aermoede,⁺
Dus sijn wi alle rike van goede.

+ Vinc. B. V. c. 67.

1) Vinc. Nuncios de nobis dudum ad te perlatos non immerito fame incredulus respuisti.

2) Vinc. [alimonia] quam tellus ferro inviolata producit.

+ Fol. 37. c.

[p. 176]

 

Met ons en es gheene wet,

50

Wanter niemen mesdaet ne smet.

 

Aerbeit, daer wasdoem af coemt,

 

Es met ons al ongenoemt,

 

Want gierecheit es sere quaet.

 

Wien so soe int herte gaet,

55

Bringet soe in aermoeden ende in scenden,

 

Want haer bejach en mach niet enden:

 

So soe meer te hope trect,

 

So soe meer up have mect.

 

Alleene dat wi niet en begheren,

60

Dats onse, ende alsonder deren¹⁾.

 

Wi slapen sonder sorghe gheene;

 

Wine heeschen, groot no cleene,

 

Dienst van niemen, wi sceldent vri,

 

Sonder dat onse vleesch si

65

Onser redenen onderdaen.

 

Het dinct ons felheit, sonder waen,

 

Onder te dwinghene onse gebure,

 

Die ons die moeder die²⁾ nature

 

Broeder maect ende onse ghelike,

70

Entie de Vader van hemelrike

 

Te siere erven geroupen hevet,

 

Daermen³⁾ euwelike in levet.’

1) Vinc. Omnia possidemus quecumque non cupimus.

2) Aldus de variant, te regt. Hs. der.

3) Aldus de variant, te regt. Hs. Ende daermen.

Dydimus antworde tote Alexandere. LIX.

⁺ ‘In onse hole leven wi sochte,

Want daer noit storem scaden mochte;
Wine pleghen geere cledre diere;
Wi sijn ghedect met paupiere⁴⁾
Ende met reenre scaemten mede.
Vrouwen niet omme onsuverhede
Ne willen wi hebben no minnen,
Ne maer alleene omme kinder winnen.
Dus stervet niemen omden vaders⁵⁾,
Ende met ons nes altegader
Metten doden gheene feeste:
Hets al eens, mindste ende meeste.
Dats u doen ende uwe zede,
Hier an leggedi uwe rijchede:
Ghine laet der erden te waren
Niet ghebruken vanden haren,
Ghine ommelegget in selvere, in goude,
Dat vleesch, dat hare wesen soude.
Gheene plaghe in onsen lande gaet,
Want wine ontreinen met gere daet
Die lucht, daer plaghen omme gescien.
Die wedere entie winden plien
Na dat saysoen vanden jare
Genougelike te houdene thare⁶⁾.
Met ons nes medicine gheene
Dan cranke spise entie reene;
Want vasten doet evel ghenesen,
Ende het doet oec ghesont wesen.
Dansen, tornoye, spel van dieren,
Ne plegen wi in ghere manieren,
No wine varen nieweren el
Om te siene alsulc spel.
Die werelt entie hemel mede
Geven ons te siene ander scoenhede:⁺
Dats die hemel scone ende claer,
Met sterren versiert hier ende daer,
Die zee van puerperine ghedane,
Die visschen met springen ende met slane
Spelende int water harentare;
Ende so merken wi van hare,
Hoe soe die erde harentare

+ Vinc. B. V. c. 68. ±

4) Vinc. membra papyri tegmine vel quod est verius pudore velantur. - Proza-Vert. met papire.

5) Vinc. Nemo parens filii comitatur exequias.

6) Vinc. Semper tenet apud nos cum temporibus natura concordiam, et vices suas elementa non offensa custodiunt.

+ Fol. 37. d.

[p. 177]

 

Omhelst, oft haer zuster ware¹⁾.

 

Ons genoucht te scouwene ane

 

Die mersche van groenre gedane,

45

Daer scone bloeme staen onder voete,

 

Die so wel rieken ende so soete;

 

Dit voet beede ogen ende zin,

 

Ende dit hevet vele ghenouchten in.

 

Ons genoughen die foreeste,

50

Daer grote bliscap ende feeste

 

Die vogeline met haren zanghe

 

In driven lude ende langhe;

 

Daer sijn der naturen scoenhede

 

Vul weelden ende rijcheden mede.

55

Wine varen bi lande no inde zee

 

Omme ghene copinge nemmermee;

 

Want rijcheit van vremden lande

 

Ne doet ons nemmermeer de scande,

 

Dat soe verwinnet onsen zin;

60

Anders no meer no min

 

Ne willen wi vanden erdscen goede,

 

Dan vri in blidere aermoede.’

1) Vinc. pelagus colore purpureo venustatum germanam terram amplecti.

Noch Dydimus antworde. LX.

⁺ ‘Wine leren niet scone spreken,

Want daer ane liggen treken;
Want logene cleet men so scone,
Datmer bi coemt dicke ter hone.
Alsemen den mesdadegen onschult,
Enten juge also verdult
Dat die onnosele moet vallen,
So es die taelman van hem allen
Gheprijst ende gheheten wijs:
Dit es een onsalich prijs,
Die de conscientie besmit.
Met ons ens algader niet dit:
Wi hebben simpele tale,
Die altoes waer seit ende wale.
Wine willen ons niet ter scolen keren,
Die niet sekers wisen no leeren;
Daer die eene partie weten doet,
Dat eere si dat overste goet;
Die andere die seget daer bi,
Dat genouchte van vleesche si.
Wine offren Gode gene beesten,
Wine versieren met geere feesten
Noch geenen monster no outare.
Ane u scijnt of God aerm ware,
Ende hi uwer gichten hadde noot:
Dits mesdaet ende sonde groot.
God wille geheert sijn, want hi es goet,
Met reinen dienste, sonder bloet;
Metten worden inder bede
Doet hi den mensche genadichede;
Want God die es selve wort²⁾,⁺
Ende dat brochte die werelt vort,
Ende dat berecht ende behoet
Alle dinc, ende oec voet.
Dit minnen wi, want ons gegeven
Hevet den geest ende dat leven,
Want God es selve geest ende zin;
Ende hier omme, no meer no min,
Sone wint men Gods gemoede
Met desen utersten erdscen goede³⁾;
Maer alleene in reine leven,
Ende hem lof ende danc al gheven.
Hier omme seggen wi talre tijt,
Dat ghi onsalich volc sijt;

+ Vinc. B. V. c. 69.

2) Vinc. verbo propiciatur orantibus, quod solum ei cum homine est, suaque similitudine delectatur; nam verbum Deus est.

+ Fol. 37. e.

3) Vinc. non terrenis divitiis nec largitate munifica.

[p. 178]

45

Want ghine verstaet meer no min,

 

Dat vanden hemele es u beghin,

 

Ende ghi met Gode ghemeene

 

Maechscap hebt, die niet es clene;

 

Maer met dorperliken saken

50

Laetti u edelheit mesmaken;

 

Want ghi indes vleeschs genouchte

 

Souct altemale uwe gevouchte,

 

Dat vander erden es geboren,

 

Ende dit hebdi voer al vercoren,

55

Ende doet so vele dor sine waerde,

 

Dat ghi ontreint lucht, water ende erde;

 

Ende dat nochtan swaerre es mesdaen,

 

Ghi sijt van Gode al afgegaen,

 

Ende eeret ende anebeet die dode,

60

Alse oft waren rechte gode;

 

Ende het sijn mordadege viande,

 

Die u bringen talre scande.’

Alexander tote Didimuse. LXI.

⁺ Alexander weder antwort:

‘Eist also seggen uwe wort,
So sidi Bracmanne alleene¹⁾,
Ende indie werelt nes ne gheene
Dinghen, die sonder sonde leven,
Also alse ghi u hier hebt bescreven;
Maer want ghi u [nemt]²⁾ te geere hure
Der weelden, die de nature
Hevet ghegeven int ghemeene,
Dus so sidi goden alleene,
Of ghine acht up Gode niet,
Want ghi ontsegt dat hi u hiet.
Dits bet dompheit, na mijn lyen,
Dan leven van philosophien.’

Dydimus sprac up dese dinghe:

‘Wine sijn gheene imborlinghe
Van deser werelt, maer gaste,
Want hier bliven wi niet vaste;
Maer wi sullen hier doreliden,
Alse die willen thuuswaert tiden,
So licht ende so ontladen te waren,
Dat ons ghene zonden verswaren,
No met gulsecheit verladen,
No met genen anderen ondaden.
Voer Gode diet geen mantel gemaect;
Maer met consiencie al naect,
Met aensichten die hem niet scamen,
Sullen wi lopen alle te samen,⁺
Ende onsen woch met haesten liden.
Wine willen te gheenen tiden
Afgode sijn in ghere wijs,
No Gode doen sulken mesprijs;
Ne maer Gods hoveschede
Nutti tuwere onsalechede.
Wine sullen oec niet verteren
Dat wi sien ende begheren;
Want en ware zin no zede,

+ Vinc. B. V. c. 70.

1) Vs. 3-12. Vinc. soli, quantum video, Bragmani hominum numero tenentur, solique exortes corporee creduntur esse substantie. Qui viciis omnibus carere dicuntur, qui concessis nature voluptatibus non utuntur, aut deos se esse profitentur, aut invidere Deo.
Denkelijk zijn een paar verzen uitgevallen. Wat den zin betreft, laten zich vs. 3-6, gedeeltelijk door vergelijking der variant, misschien aldus herstellen:

So sidi Bracmanne alle gemene
Over menschen geacht allene,
Maer niet van vleesche gemaect, ic mene;
Want vander werelt en es ghene,
Die sonder sonde, als gi hebt gescreven,
Hier in dese werelt leven.

Proza-Vert. so en zijn die Bragmannen niet van een vleeschelike substancie ghemaect, ghelijc alle ander menschen zijn, want si gheen sonden en doen.

2) Lees aldus met F. In 't Hs. ontbreekt dit woord.

+ Fol. 37. f.

[p. 179]

 

No vulmakede rechtichede;

 

Want God hevet in erderike

40

Gemaect menege scone gelike,

 

Want die werelt els niet en dochte,

 

No sonder hem gestaen en mochte.

 

Die nutscap van desere baten

 

Hevet hi des menscen wille gelaten,

45

Dien hi vri hevet ghemaect.

 

Wie so dan an dbeste gheraect,

 

Ende tarechste laet heenen varen,

 

Die en es geen God te waren;

 

Maer daer bi winnet hi ende verdient,

50

Dat hi wert daer bi Gods vrient.’

Noch. Alexander tole Dydimuse. LXII.

⁺ Alexander weder ontbiet:

‘Voer salecheit en prijst dat niet!
Dat ghi u lant prijst so vri,
Dat bat kaerkere dan lant si,
Om dat ghi niemen en versouct,
No dat niemene uwes en rouct:
Dat es cranke salichede.
Ghine sayet no plant bome mede,
No en temmert huse no zale:
Dit es al keytiveghe tale,
Ende dats dat mi geen wonder hevet,
Want ghi beesten leven level;
Maer in weelden reine leven,
Dats dinc met eeren verheven.
Dat ghi niet mesdoet met wiven,
Wie sal dat voer eere scriven?
Uwe wijf sijn so onbequame,
Diese begerde, hi hads scame;
Maer wi diet altemale gebruken
Dat erde draget of wast an struken,
Ende met vrien wille onthouden
Van ondaden, van onscouden,
Recht eist datter ons af come
Vordeel, eere ende rechte vrome.’

Dus endt dat ghedinghe danne⁺

Tusscen Alexandere entie Bracmanne;
Ende hets waer, hi seide wel,
Die also dade ende niet el,
Alse hi hier int ende seide;
Maer hoe so hi die tale leide,
Didimus die was int beste,
Beede int eerste ende int leste.
Het dinct wel sijn gelove mede
Ende¹⁾ luden na dat kerstijnhede,
Daer vanden Worde spreect tgedichte,
Daer God bi die werelt stichte.

Alexanders dinc ent hier dan.⁺

Die vijfte bouc gaet hier an.

+ Vinc. B. V. c. 71. †

+ Vinc. O.

1) De variant laat Ende weg. Beide lezingen laten zich verklaren. Volgens den tekst moet sijn als werkwoord, volgens de variant als voornaamwoord worden opgevat. Het laatste verdient echter de voorkeur.

+ Fol. 38. a.

[p. 180]

Vs. 42. C ende twintich riddren. 43. vanden r. weet dat wel. 44. die. 49. erde.
Vs. 22. die. 25. ontsteken. 26. alle. 27. nare. 28. metten.

2) Hier volgen weder de varianten van een der fragmenten C., bevattende enkele losse gedeelten van den tekst, van hier tot aan het einde van cap. XXII. Zie bl. 117, aant.

Vs. 30. Ende die. 31. hadde.
Vs. 6. sine. 7. liede te v. 8. riddren. 9. Als - Justinus. 11. Bijt te. 12. Om. 13. als - lijt. 14. E.P. wech met hem r. 16. als hi sach st. e. st.

Vs. 46. LXX dusent. 47. Ligghende. 48. ridders. 52. man. 53. ridders.
Vs. 2. Up Darise ongetelden. 29. vriende. 32. vrienscap.

Vs. 7. woude. 8. hi mercus w. 10. Om te b. 11. alse h.s. 12. hi emmer op d.d. 13. dat hi. 14. Doe biddic, sprac. 15. vels. 16. sine. 18. ene. (Vs. 19-30 ontbreken, en met vs. 31 begint een nieuw cap., met het opschrift: Epicurus blomen).
Vs. 31. C. wijsheit. E. Wie soe wiesheit. 32. C.E. Moeten die welde. 33. C.E. ende ene g. 34. C. es die bl. E. es bl. 35. C. Diet sine dunct cl. s. 37. E. Lefstu. 38. E. arm knecht. 41. C. Soe begonste aldaer ter. E. Doe begonste daer ter. 42. C. Sine wel grote k.E. Strijt ane k. 43. C. Alstu salte eten tot ere stat. E. Alstu sal eten teneger stat. 44. C. Eer ontbr. C.E. sich met w.e. du sies w. 45. C. Beghin der zal. E. Teghin daer zal. ane gaet. 46. E. kint. 47. C. niet ontwinke. E. niet ne ontwinke. 48. C. Hine zie. E. Enne sie. C.E. om. 49. C. overdaet. E. overaet. 50. E. scone gelaet. 51. C. Noch ander. E. Noch a.C.E.w. die es b. 52. E. Ende. C.E.g. niet dat s.l. 53. C. Mar w.e.m.E. Daer w.e.m. 54. C. Ende weylde. E. welden. 55. C. Evelen moet ende. 56. C.E. wi ontbr.

2) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. entie goede, Dat es dat blide aermoede.

Vs. 53. was hi gestoten. 54. enen uter Juedscher. 55. enen spere, b. 56. lossedi.
Vs. 1. hebsine. 2. vrient met groter clagen. 3. geslegen.
Vs. 29. Mettesen worde antworde hi. 30. Ende wat duvele. 32. Maer om dat ic a. 33. menighen. 36. Om. 38. seghet: doe. 39. So es c. 41. E. men h. 42. Dats clene roof.

2) Hs. stede. Vinc. curatio vulneris gravior ipso vulnere fuit.

(Vs. 44-50 weggesneden). 51. d. een d. 52. sinen ontbr. 53. Dit w.n. dit m.k.
Titel. van sire ver...... LV. Vs. 2. als men. 4. minsce. 6. heft. 8. hilt. 9. sine ridders m. siner tr. 10. goter. 12. ware. 14. Noit so g. in genen d. 15. Dat hi nie en b. man. 16. Dien hi selve niet en v. 17. N. en b. 18. Hine m. emmer mat. 19. v. en q. 20. waerp. 26. Dat hem v.a. ne g. 27. mocht scaden. 30. Om dattie. 32. Ende der n. 33. ane g. 34. daventure. 39. al ontbr. (Vs. 41-47 weggesneden). 49. So bewenet sine algader. 50. of. 51. Daris. 52. D. na nemmermee sone at. 53. Griex. 54. Diene makeden g. cl. 55. selker. 56. of. 57. Daris. 58. n. hare amien. 59. Om. 60. nemen.

Vs. 3. D. cronians (l. tromans) af spreken sc. 4. Macte men in B. 5. gevensede. 6. segge. 7. doede. 9. tgewin. 10. en es no m. no m. 11. na. 15. ene. 16. Up des conincs s. 18. hare. 20. So dat. 21. dien vr. 25. Alse dus w.J. 26. Sother. 30. Men. (Vs. 32-38 weggesneden). 40. w. sijn g. 42. Viere man. 43. Alst. 44. als. 48. Daer o. si elx m.w. 49. so ontbr. 52. danne. 54. Die starc.
Vs. 3. Setti. 4. Bracmanne. 5. Hi senden d. br. 8. Dijn - dijn. 10. h. wesen g. 11. ertrike. 12. rijcheit negene. 13. ombe. 16. O.r. es sp. a.

Vs. 17. die ontbr. - cleder. 18. So genoeget ons ene sl. 19. w. en s.n. geplanket. 20. genoegen. 21. winpel, cleder e. grone. 22. ne ontbr. 23. W. sc. es el n. 24. El. 25. Ander - ne. 26. holen in h. (Vs. 27-33 weggesneden). 35. Als. 37. aldus. Vs. 1. werven hebben wi. 2. seden vele w. 3. es. 6. Donct mi o. 7. di ontbr. 8. dore dine l. 9. dattus ons maects. 10. oftut. 11. Dat a. 12. Of. 13. ane. 16. Als. 17. G. alst n. en sc. te br. 18. Als. 19. Daer ane onsteket. - af ontbr. 20. Dat en sc. ten. 22. leert. 24. Ons boten. 25. Verstaedstu. 26. Hadde van selker niemare. 27. saltu. 28. Al. 30. Onreinecheit es dane v. 32. El. 34. groten. 36. Maer ontbr. 37. Also als derde gevet. (Vs. 41-48 weggesneden).

Vs. 49. Met ons so ne es. 51. Arebeit. 54. So wien sose. 55. Bringetse in aremoeden. 56. hare. 60. Dat es onse sonder d. 63. niemene. 64. Onder. 65. redene. 68. m. dien... (l. die n.). 69. Br. maech e. 70. Ende die de. 72. Ende ontbr.
Titel. tote A. ontbr. Vs. 1. onsen holen. 2. storm. 3. cledere. 4. bedect. 5. renen scamen. 7. Willen wi huwen minne... 8. Ne ontbr. - om. 9. Ons en sterft. 10. es algader. 12. Het es. 14. ane leerdi uwe. 17. Gine ontlegget. 18. haer. 19. Ene. 22. wederen e. winde. 24. Genoechlike. 25. en es. 26. ie dewike sp. 29. onsen tornoyen. 31. niewer. 36. verchiert. 38. vissce m. springene. 41. Hoe derde h.

Vs. 42. of hare. 43. genoeget te siene ane. 45. blomen. 48. .. hier es v. 51. vogele. 52. ...iven in l.e. l. 54. e. vul rijcheden. 56. Om. 57. ..nt wi r.v. wremde l. 58. nemmermee. 59. ...atie verwint onse sin. 60. ....s altoes nie m. no m. 62. blider aremoede.
Vs. 4. Dat men bi c. menechwerf t.h. 5. ..smen des m. 6. Ende men den also v. 7. Dattie. (Vs. 8-10 weggesneden). 12. ons sone es altoes n.d. 13. ene simple. 14. seget. 17. Maer dene p. 18. Dat dere es dupperste g. 19. Dandre. 22. verchieren van gere f. 23. No weder m. 24. An. 25. gifte. 27. hijs. 29. bede. 34. dingen ende voet. 35. Dat m. wi w. hets on g. 38. ombe meer no m. 39. vint. 40. Mettesen. 41. reinen. 42. al. ontbr. 43. ombe segen.

Vs. 46. Dan - n ontbr. 49. doperliken. 50. Laet u weldecheit m. 51. vleesch. 52. Set al uwe genoechte. 54. hebben wi. 56. omtrent. 57. nochtanne swaeres m. 59. Ende eerd alle beed d.d. 60. of. (Vs. 61-62 en de Titel weggesneden).
Vs. 1. A. die a. 3. alle gemene. 4. E. van der w. en es g. 5. Die sonder sonde, als gi hebt gescreven. 6. Hier in dese werelt leven. 7. Want gine nimt ter g. ure. 8. Ter w. die n. 10. so seide gode. 12. giwederseget dat u gebiet. 14. van ontbr. 18. h. en bl. 19. hier. 20. wille th. riden. 21. twaren. 22. sonden ende v. 23. Noch met gulsecheden. 24. genen ontbr. andren. 25. Vore en diet g.m.g. 26. conciencien n. 27. Met anscinen d.h.n. ne sc. 28. Seldi alle l. te s. 29. wech. 30. in g.t. 31. Gode. 32. Noch. 33. Ne ontbr. 34. tuwer. 37. W. het ne w.

Vs. 38. vulmaecte erechtechede. 39. ertrike. 41. Om dattie w.e.n. ne d. 42. g. ne m. 43. deser. 44. den minsce. 46. danne ane tbeste. 47. darechste. 48. Diene es g.G. tuwaren. 49. wint. 50. Dat hi daer bi word G. vr.
(Titel en vs. 1-3 weggesneden). Vs. 4. Ende bet carker. 6. Ende d. niemen u.r. 8. sait noit pl. bome m. 10. keytive. 11. E. daers. 16. vore. 18. blame. 21. willen. 25. ent. 26. T. Alexandre enten Br. 30. Ende hoe dat hi d.t. verleide. 31. die ontbr. 32. B. int inde e.i. 1. 33. Hier scijnt sijn g.m. 34. Luden metten k. 35. worten. 36. der w. 37. ende.

Titel. Hoe trike waerd gestort. Vs. 1. Nae ontbr. - Alexander waerd. 2. Gestoert h. dorperlike. 3. Philips. 4. Atridens, ne b. 6.Lisimacus. 7. VanTraicen e. van L. 8. b. tien t. (Vs. 10-12 weggesneden). 13. Ende behelt te. 14. tlantscap. 15. Dat. 16. selen. 19. Maer ontbr. - gevensede. 20. roke. Vs. 21-34 aldus:

Tholomeus waerd thant
Coninc in Egypten lant,
Ende trac ane hem Surien mede.
Tote Jherusalem die stede
Quam hi upten Saterdach;
Hi wiste dat Juedsce volc plach,
Dat si up die Saterdagen
Altoes wapine geen en dragen,
Ende quam altoes in der steden,
Alse of si Goede wilden anebeden.
Der Jueden vinc hi vele te handen,
Bede in die stat ende in den lande,
Ende hevetse in Egipten brocht
Ende andren coepmannen vercocht.