Spieghel historiael. Deel 1. Partie I

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 237]
I partie. VI boek. Hier beghint die seste bouc. Wanen dat Rome eerst quam. I. Ga naar margenoot+ Nu moeten wi hier properlikeGa naar voetnoot1) Scriven van den Roemscen rike, Dat doe dat moghenste was, Daer men oint in bouke af las. 5[regelnummer] So moeten wi hier dus beginnen Ende sijn begin doen bekinnen. In AochsGa naar voetnoot2) tiden, die LXXX jaer Bailliu was, wet vor waer, Over tfolc van Ysrael, 10[regelnummer] So lesen wi dat ghevel In sijn LXXVIste jaer, Dat een Janus quam aldaer, Daer nu Rome staet die stede, Ende eene borch maken dede, 15[regelnummer] Hiet Janiculus, weetmen wale: Dits deerste coninc van Ytale. Dit was C jaer ende sevene Nadien dat met heilegen levene Die kindere van Ysrael 20[regelnummer] Die Rode Zee dorgingen wel, Ende Pharao ende sine scare Aldaer bleven openbare. Na Janus quam Saturnus Van Creten; na hem quam Pycus, 25[regelnummer] Ende na hem quam FaunoenGa naar voetnoot3). Oec daer naer in sijn doen Wart die stat van Troien verloren Ende quam Eneas, alse wijt horen, Verdreven daer nu Rome staet.Ga naar margenoot+ 30[regelnummer] Omme te scuwene menech quaet, Nam hi Latijns dochter te wive. Voer Enease die coninge vive Regneerden, alsemen vint vorwaer, Omtrent C ende L jaer; 35[regelnummer] Eneas omtrent jare vive. Doe wart na hem van sinen wive, Creusa, sijn sone coninc Ascanius, Ende si XIIII na hem aldus Coningen in Alba die stede, 40[regelnummer] Die Ascanius maken dede. Dese XV regneerden, dats waer, CCCC ende vijftich jaer. Daer naer maecten Rome de stede Romulus ende Remus mede, 45[regelnummer] Ende waren in Rome coningen VII, Die regneerden in haren levene, Deen voren ende dandere naer, Omtrent CC ende XL jaer.
[pagina 238]
Doe waren die coningen verdreven, 50[regelnummer] Entie raetsmanne upgeheven, Die regneerden in hare maniere CCCC XL jaer ende viereGa naar voetnoot1), Onthier ende Julius Cesar quam, Die met gewelt anevinc ende nam 55[regelnummer] Den Romeinen mogentheit ende ere, Ende was deerste eeneghe here. Nu salic u die raetsman noemen, Die in eeren ende in vromen Rome setten ende int gheval, 60[regelnummer] Dat soe wart hovet der werelt al. Brutus die verstac Tarquine, Den lesten coninc, entie sine, Ende was raetsman int eerste jaer. Hi entie sine blevent daerGa naar voetnoot2) 65[regelnummer] XXXIX jaer alduere. Doe coos men binden Roemscen mure Hem X, diemen niet en noemt, Die berechten datter stat vroemt, Ende dese coustume die stoet 70[regelnummer] XCVI jaer over goet. Int honderste ende XXXVI jaer Coren si echt weder daer Raetsmanne na haren wille, Ende namen eenen, hiet CamilleGa naar voetnoot3), 75[regelnummer] Die XII jaer berechte die stat.Ga naar voetnoot4). Doe coren si sidert na dat Quintiliuse, ende was, alsict achte, C jaer XL ende achte Na dat die coningen waren verdreven; 80[regelnummer] XXXVIII jaer es hijt bleven. Papyrus die was daer naer Raetsman, ende waest VI jaer. ManlusGa naar voetnoot5) ende Regulus wart vercoren C ende XCII jaer, als wijt horen, 85[regelnummer] Na dat verdreven was Tarquijn. Fabius Maximus moest voget sijn, Die wart vercoren oec, dats waer, Alsemen screef CC jaer Ende XCVIII, horen wi spreken,Ga naar margenoot+ 90[regelnummer] Na dat die coningen waren versteken. Lucius Emulus wart vercoren Ende Verro mede, alse wijt horen, In dat naeste jaer daer naer, Alst was CC ende XCIX jaerGa naar voetnoot6). 95[regelnummer] Livius ende Maercelius coesmen die, Alsemen screef CCC jaer ende drieGa naar voetnoot7). Claudius ende Livius die quamen In die heerscapie te samen, Alsemen screef CCC ende vive. 100[regelnummer] Doe coesmen daer den stouten van live, Cypioene den Affricaen, Ende men screef doe, sonder waen, CCC ende LX ende een. Daer naer coren si el negeen 105[regelnummer] Dan Cypio Affricaen, den jongen, Alsemen screef in Latijnscer tongen CCC LX jaer ende viere. Naer hem so coren si schiere Eenen, hiet Nassica Cypioen, 110[regelnummer] Doe si screven na haer doen CCC jaer XC ende twee. Daer naer namen si vogede mee Mettellius ende Postulenius mede, Alsemen screef in Rome die stede
[pagina 239]
115[regelnummer] CCC XC ende drieGa naar voetnoot1). Te hant hier naer coren sie Marius ende Genius mede, Alsemen screef in hare stede CCCC jaer ende viereGa naar voetnoot2). 120[regelnummer] Doe wart Cilla gecoren sciere, Alsemen screef CCCC jaer Ende XXII over waer. Marcus Tullius Cicero Wart raetsman gecoren doe, 125[regelnummer] Alsemen screef CCCC jaer Ende XLIX mede daer naer. Doe coes men daer metten genoten Pompeius, diemen hiet den groten, Ende Crassus, die wart vermort 130[regelnummer] Ende int wallende gout versmort, CCCC ende LVII jaerGa naar voetnoot3). Quam Julius, alsemen screef vorwaer, Ende nam die heerscapie An hem ende an sine paertie, 135[regelnummer] Alsemen screef no min no mee Dan CCCC LX ende twee, Oft II meer, dats LX ende viere, Na dat die Roemsche baniere Den coningen wart genomen ende deereGa naar voetnoot4). 140[regelnummer] Hoert sine orloghe, eer hi was here.
Julius wijch uptie Gallen. II. Ga naar margenoot+ Cesar Julius quam gevallenGa naar voetnoot5) Van over berch uptie Gallen, Ende up Germania, dat sterke lant, Dat nu Almaengen es genant. 5[regelnummer] Eene brugge maecti over Rijn, Daer over voer dat here sijn; Want al was tDuutsce lant ende GallenGa naar margenoot+ Dicken in verlies ghevallen, Noint ne quamer Romein int lant, 10[regelnummer] Diet an Rome dwanc metter hant. Nu hebben die Gallen vernomenGa naar margenoot+ Cesar inden lande comenGa naar voetnoot6)... Die beste dat waren die AvoisineGa naar voetnoot7), Entie staercste in alre pine, 15[regelnummer] Entie meest volx mochten geleesten; LX^M, lesen wi in jeesten, Brochten si volx inden onvrede. Die SusinoiseGa naar voetnoot8) quamen mede, Die van XII steden hovet waren, 20[regelnummer] Ende brochter L^M teere scaren. Die Amminoise, die Aertisiene, Brochtenre M waerven tieneGa naar voetnoot9). Die Tornoise quamen daer an Ende brochten XXV^M manGa naar voetnoot10). 25[regelnummer] Merapi, wanic te waren, Dat dat die Tornoise waren, Si haddenre XI^M daerGa naar voetnoot11). Die Casseloyse quamen daer naer, Die nu Vlaminge heten gemene, 30[regelnummer] Ende haddenre X^M alleene. Doe brachtere die VermidisieneGa naar voetnoot12) Mannen M waerven tiene. Aduatici, na dat iet weet,
[pagina 240]
Sijn die[men] Henewiere heet, 35[regelnummer] Ende Alialoise ende Brabantsoene, Brochtenre XVII^M tien doeneGa naar voetnoot1). Die Germeinen, dat sijn dAelmanne, Brochtenre XL^M nochtanne, Die traken ten Rine waert, 40[regelnummer] Omme te nemene dovervaert Van Juliuse. Doe sire bi waren, Was hi metten volke overgevaren Int overlant vanden Rine. Daer vachtmen met groter pine, 45[regelnummer] So dat die Gallen ente Germeine Gheslegen worden bi na alreine: Alle die beste blevenre doot, Cleene menechte daer onscoot.
Hoe Julius den Rijn quam neder. III. Ga naar margenoot+ Daer na wart Julius gewareGa naar voetnoot2), Dat hem eene grote scare Volx vergaderden barbarieneGa naar voetnoot3), So menech M waerven tiene, 5[regelnummer] Int geberchte uptie Rone. Hi sendere met enen legione Galba, die hem den wijch afwan, Ende slouch hem af XXXm man. Hier naer saen so traken hem ane 10[regelnummer] Met groter macht die Acquitane, Die wonen over die Geronde; Hi slouch hem af up ene stonde XXXVIII^M man. Echt verhieven hem vort an 15[regelnummer] Die Germeine, dat stoute diet: Omt verlies en lietsijs niet. Alt volc, lude ende stillekine, Ga naar margenoot+ Dat tusscen der Elven enten Rine Orlogens lusten al ghemeine, 20[regelnummer] Quamen alle uptie Romeine, Die Cesarre vele perssen daden; Maer int ende quaemt hem te scaden, Want hi den wijch up hem verwan. Voer CCCC^M man 25[regelnummer] Was gherekent haer verlies. Oec so gaf men hem up dor dies Borghen, steden wel naer alle In Aelmaengen ende in Galle. Julius es van daer gestrekenGa naar margenoot+ 30[regelnummer] Ende dede sine brugge breken, Ende quam den Rijn neder gevaren. Aldaer so waent men te waren Dat hi Niemagen maken dede, Als teenen pale in ere hoechede, 35[regelnummer] Dat hi vanden berghe dorronnen Tlant tote daer hadde ende verwonnen; Want daer beneden berch ende dal Hiet doe Neder-Sassen alGa naar voetnoot4). Over Mase trac hi van dane. 40[regelnummer] Die lande quamen hem alle ane, So dat hi quam daer nu es Ghent. Daer versaemdi sijn covent, Entie in sijn here waren Gheaffoleert van sinen scaren, 45[regelnummer] Ofte te moylijc waren medeGa naar voetnoot5), Die liet hi aldaer ter stede, Ende maecte daer eene veste. Oec so liet hi daer int leste, Alse hi woch voer, ridderen mede 50[regelnummer] Indie vaste nieuwe stede, Die tlantscap entie stat souden Jegen donbedwongen Gallen houden. Want Gayus was sine eerste name, Hiet hise Ghent heeten, hoe soet quame.
Hoe Julius Baertaengen wan. IIII. Daer na trac hi neven der zeeGa naar voetnoot6),Ga naar margenoot+ Omme lande te winne mee. Thorout seitmen dat hi stichte.
[pagina 241]
Vlaendren hiet, seget tgedichte, 5[regelnummer] Doever van Rusen; sider was tlant Naden bossch Vlaendren genant. Also quam hi vort gevaren West lancs der zee met sinen scaren: Ga naar margenoot+ Grote Baertaengen heefti versienGa naar voetnoot1) 10[regelnummer] Met witten roedsen, ende mettien Vervreeschte hi wat lande het ware. Doe seidi al openbare, Dat hijt emmer winnen woude. Over voer hi alse die boude. 15[regelnummer] Jegen hem quam Cassibellaen. Den wijch verloren, sonder waen, Ga naar margenoot+ Die Romeinen, ende metter vaert Weken si ten scepen waert. Menegen lieten si daer ter stede, 20[regelnummer] Cesar verloos sijn swert mede. Hi weec over int ander lant, Ende want die winter ginc in hant, Ga naar margenoot+ Maecti, daer bi nu Boenen staet, Eenen tor, up toeverlaet, 25[regelnummer] Hem tonthoudene dor die noot: Noch staet hi daer scone ende groot. Ga naar margenoot+ Daer naer besochti Teemsen lant, Daer hi menegen scaerpen pael vantGa naar voetnoot2), Daer siere lieden vele verdronken, 30[regelnummer] Ende siere scepen vele versonken; Doch dattie Bertoene weken. Nochtan met liste ende met treken Daden si menegen swaren stoot Uptie Romeine ende scade groot. 35[regelnummer] Tachterst so ginc in hant Hare hoeftstede Trinovant, Dat nu Lonnen heet bi namen, Ende gaf hem die stat te samen XL ghisele; naer desen zede 40[regelnummer] Volgheden andere steden mede. Oec es coninc Cassibilaen Juliuse in hant gegaen. Dus ginct met Bertaengen twaren, Dat binnen VIII^C jaren 45[regelnummer] Hier naer, alst es becant, Cume was geheeten Inglant.
Hoe Tullius Cycero was beleghen. V. Binnen dien dat die stoute manGa naar margenoot+ Julius Bertaengen wan, Embiorix, coninc van Gallen, Es uptie Romeinen ghevallen, 5[regelnummer] Ende daer Julius Octa lachGa naar voetnoot3), Ende slouch hem af up enen dach Een legyoen altemale. Octa bleef doot indien dale, Ende Pretotius te warenGa naar voetnoot4), 10[regelnummer] Die inden wijch drouch den aren, Dat was die Roemsche baniere. Die Romeine, die dese maniere Van desen wighe hadden verstaen, Si begroeven hem daer saenGa naar voetnoot5), 15[regelnummer] Daer si laghen up dat velt, Ende maecten daer met gewelt Een fosseit, X voete diep, XV voete wijt, dat omme liep Haer here den ommeganc, 20[regelnummer] Die was XV milen lancGa naar voetnoot6). Ende want sine hadden waer mede delven, Maecten sijt al bi hem selven Beede met zwerden ende met kniven. Die erde daden si teenen dike driven, 25[regelnummer] Daer up setten si jegen die gaste C torren ende XX vaste. Hier binnen belagense die Gallen. Tullius Cicero was van hem allen Hovetman van diere beseten waren. 30[regelnummer] Die Gallen sijn die niet en sparen, Sine vechten ane nacht ende dach; Want alse eene scare stille lach,
[pagina 242]
So vacht dandere uptie Romeine: Embiorix, ende mettem ghemeine 35[regelnummer] Van Trieren II princen goet, Ga naar margenoot+ Indiciomaris, alsict verstoet, Was deen, ende Cingetorix dander: Elc was sijns lives Alexander. VII daghe ende alle die nachte 40[regelnummer] Vochten si hem ane met machte, Ende worpen vier met potten inne, Omme dat die brant die veste winne, Ende daer toe sendemen hem ghedichte Menech quareel, menich gescichte; 45[regelnummer] Maer die Romeinen en weken niet Om brant, omme waken, om geen verdriet, Sine waren dach ende nacht Indie were met grotere cracht.
Hoe Julius Cyceroene ontsette. VI. Ga naar margenoot+ Cycero Tullius dede weten Juliuse, dat si waren beseten Ende in een harde swaer doen, Ende hadden verloren een legioen; 5[regelnummer] Dat hijs niet en liete hine quame Enter andere ware nameGa naar voetnoot1). Julius sendde in Beavosijns Sinen ridderen, dat si sijns Wachten souden met haren scaren, 10[regelnummer] Want die andere beleghen waren. Dus trac hi ten Gallen waert, Ende eermen sijns geware waert, So trac Julius ende sine beste Allegader indie veste. 15[regelnummer] Die Gallen die lagen daer bi, Alse diese node lieten vri. Doe hiet Julius sine scaren Som uptie Gallen varen, Ende hiet hem maken ene vlucht 20[regelnummer] In eenen dale, gelijc ene vrucht, Dat daer biden here lach. Si daden dit, ende alsi dat sach, Dattem die Gallen volgeden naer, Warp hi up die porten daer, 25[regelnummer] Ende sijn here quam uut alGa naar voetnoot2). Daer wart also groot gescal, Want die Gallen alle waren Seringhet metten Roemscen scaren. Cleene menechte daer ontran 30[regelnummer] Wel van LX dusent man, Die dore marasschen ontscoten daer. Daer bleef doot IndiomaerGa naar voetnoot3)Ga naar margenoot+ Van Trieren ende menech man. Alse Julius sien began 35[regelnummer] Sijn volc aldaer ter selver stont, Sone vant hi niet daer ongewont Den tienden man van sire scare. Anderwaerf quam hem daer mare, Dat dat volc van Armorike, 40[regelnummer] Dat nu Bartaengen heet gemeenlike, Up hem quam met groter were: Doe sconfierdi al dat here.Ga naar margenoot+ Dese wighe bescriven dus Helynandus ende Orosius 45[regelnummer] Ende Julius Celsus, die dus mede Scrivet vander Gallen zede.
Die zeden vanden Gallen. VII. Die godeGa naar voetnoot4),die euwelike levenGa naar margenoot+ Ende hare gichten bi redenen geven, Alsi an lieden willen wreken Haer mesdoen, haer messpreken, 5[regelnummer] So geven si hem een goet geval Ende altemale haer gevouch al, Omme dat hem verlies ende scade Dat herte te sware lade Sulcken tijt alstem messciet.
[pagina 243]
10[regelnummer] Aldie werelt en mochte niet Tlant van Gallen al bederven, Wilde hem therte over een wervenGa naar voetnoot1). Die Gallen sijn alle van zinnen Heet ende fier van swaren beginnen. 15[regelnummer] Te hant gheloven si ere mare, Rechts alse oft geproevet ware. Qualike moghen si iet langhe In pinen sijn ende in bedwanghe. Men vint van hem menegen genoet, 20[regelnummer] Die hem selven eer slaen doot, Dan si wijflike inder hoede Langhe ghedogeden aermoede. Usage, costume es alre dinge Een groot meester sonderlinge: 25[regelnummer] Hier omme eist grote nuttelicheden, Kinderen te leerne goede zeden. Vaer neemt den mensche zin ende cracht, Entie die aventure wacht, Hi siet haer sulken in dit leven 30[regelnummer] Ga naar margenoot+ Gheluc ende groot vordeel gheven, Omme dat hi te meer droeven sal, Alse hi coemt in sinen valGa naar voetnoot2). Die Gallen sijn lieden openbare, Sine souken geene vlucht haer no dare; 35[regelnummer] Gherne toghen si hare zeden, Si willen met vromicheden Vechten ende met claren daghen, Niet verradenlijc no met laghenGa naar voetnoot3). Ga naar margenoot+ Hier laten wi een sticke bliven 40[regelnummer] Van Juliuse, ende sullen scriven Van Marcus Tullius Cicero, Die mettem in dorloghe was do, Ende makere was van vele bouken. Sine bloemen sullen wi souken, 45[regelnummer] Die in sinen boeken staen: Die suldi in Dietsche verstaen.
Tullius Cyceroens proverbien. VIII. Die gherechtecheit, dats bekent,Ga naar margenoot+ Dat dat es dat fondament, Dat men niemen onrecht doet Ende men si der gemeenten goet. 5[regelnummer] Niemen en houdem an dat belof, Daermen es oft toe oft of, Anecomende ten anegange Met looshede oft met bedwangeGa naar voetnoot4). Onrecht es dicken vertrect 10[regelnummer] Met scalcken mantele ende bedect, Alsemen trecht ontect niet wel. Daer af coemt dit bispel: Daer scaerp recht in somegen stonden Alte groot onrecht es vondenGa naar voetnoot5). 15[regelnummer] Dats datmen vechten sal, Omme tlant te payse te bringene al; Dus salmen emmer te paise raden, Waerbi dat pays niet coemt te scadenGa naar voetnoot6). Gheen onrecht sal men meer becronen, 20[regelnummer] Dan dattie ghene, diet al honen, Daer naer setten haren moet, Dat men segge, si sijn goetGa naar voetnoot7). Gheene dinc es van meerren moede,Ga naar margenoot+ Dan onwerde van erdschen goede, 25[regelnummer] Eist so dattu aerm best; Ende bestu oec int goet gevest, Dattu vrilike geven connes Dies wert es ende dien dues jonnesGa naar voetnoot8).Ga naar margenoot+
[pagina 244]
Ghene dinc es te prisene mere 30[regelnummer] Eenen edelen man, enen groten here, Dan ghemate ende goedertiere; Maer dat sal sijn in goeder maniere, Datmen fierheit buten zie, Waerbi hem die quade ontsie. 35[regelnummer] Ende hort, dat wrake ende daet Alle weghe over een gaet; Ende nemmer en doe gerechtechede, Als di verwerret es die zedeGa naar voetnoot1). Ghylers, smeekers die laet varen, 40[regelnummer] Want si sijn alle valsch te waren. Ga naar margenoot+ Dan gaet die doget achter voet, Alsemen die dinc copen moet, Ende dat ment te ghelde keert, Dat die doghet geven leert. 45[regelnummer] Gherecht altoes en es hi niet, Die doot, aermoede, rouwe ontsiet, Of die enech welvaren echt Anevaet ende latet trecht. Gherechtecheit es so goet, 50[regelnummer] Dat die hem met rove voet Hine magere niet ontberen al; Die meester dies wesen sal, Hi moet effene in midden wanderen, Of si slane ende kiesen enen andren. 55[regelnummer] Den rechtre kent men inden stride, Volget hi int pleit der rechter zideGa naar voetnoot2). Eerlijc eist, dat goets mans tale Goede lieden ontfangen wale; Maer daermen siet dat men van desen 60[regelnummer] Alre meest gedanct sal wesen, Daer esmen gereet int ontfaen. Rijcheit hevet ondergedaen Entie sware ghierechede Den ganc vander hovescede. 65[regelnummer] Niet aergers danne goet bejagen Onder hem die dat recht draghen. Alle die eene sake sprekenGa naar margenoot+ Ende ander dinc soeken ter treken, Die sijn ongetrouwe ende loes, 70[regelnummer] Ende haer doen coemt te quade altoes. Men sal houden dat men swert Den vianden, so wien soet dert, Ende dit niet alle weghe nochtan. Swerstut eenen quaden man, 75[regelnummer] Alse mordre ofte rovere mede, Die gheenen goeden man hout vrede, Al sonder mesdaet machmen breken Hem al sweren ende al spreken. Tullius die spreect dese wort 80[regelnummer] Inden bouc der Vriendscap vort.
Tullius van vriendscepen. IX. Vriendscap machmen sonderlingeGa naar margenoot+ Prisen vor alle erdsce dinge; Maer dese vrienscap en gesciede Nie dan onder goede liede. 5[regelnummer] Men mach merken wel hier bi, Hoe grote dinc vriendscap si; Want onder alle creaturen,Ga naar margenoot+ Die sijn onder menscelike naturen, So hout haer vriendscap so bedruct, 10[regelnummer] Dat soe niet vorder hare en truct Dan onder hem tween of lettel meerGa naar voetnoot3). Vriendscap es sonder losen keerGa naar voetnoot4) Gheselscap ende goede minne In goeden dingen, in hogen zinneGa naar voetnoot5). 15[regelnummer] Wat es soeter dan hebben eenen, Daer du dars seggen toe dijn meenen, Ghelijc dat tote di selven ware? Ic willeGa naar voetnoot6) dat een man wel vare, So eist cleene nuttelichede,
[pagina 245]
20[regelnummer] Een ander en si daer mede, Die des alse vro sal wesen, Alse du selve van desen; Oec eist swaer verdriet ghedogen, Men weet oec wien dat toghen, 25[regelnummer] Diet dan draghet in sire herten Swaerre dan du dine smertenGa naar voetnoot1). Vriendscap es in welvaren soete, Ende in mesfal eist oec boete....Ga naar voetnoot2) Ende al bidmens, dat mens niene doe. 30[regelnummer] Also vele tree iet mi toe, Hoe die meentucht so ghesta, Dat soe naer mi oec wel ghae, Alsic doe, dat soe niet en sneve In die wile dat ic leveGa naar voetnoot3). 35[regelnummer] Tusschen die goede entie quade Ennes die vriendscap niet gestade; Want die zin es van hem beeden Alte wide van een ghesceeden. Ga naar margenoot+ Ofte ons enech god daer sette, 40[regelnummer] Daer wi hadden sonder lette Eten, drinken ende alle miede, Sonder geselscap eneger liede, Wie es so yserijn nu bi daghen, Die so hart lijf soude gedraghen? 45[regelnummer] Nature die es also reene, Dat soe wille al goet gemeene. In vriendscepen ens niet so quaet Alse smeeken ende valsch baraet, Ende seggen alder lieder wille, 50[regelnummer] Enter waerheit swigen stille. Dat es vriendscap verloren, Alse een tware niet wille horen, Ende sijn gheselle, die dit weet, Es te lieghene ghereet.
Vanden selven. X. Hort Tullius wort menechfoudeGa naar margenoot+ Inden bouc vander Oude. So sere es tfolc buten ganghe, Dat al tfolc wille leven langhe, 5[regelnummer] Ende alsi dan ter ouden comen, So vlouken sise dan ende verdomen. Langhe ghelevet ende wel, Dats in ghepeinse een edel spelGa naar voetnoot4). Joget hevet dompheit in, 10[regelnummer] In die oude vintmen den zin. Cracht en doet gene hoghe dade Die wel enden, en si bi rade. Oude dats eene edele ghave,Ga naar margenoot+ Want soe trect der mensceit ave 15[regelnummer] Luxurie, die sware ondoghet, Diemen lachtert in de jogetGa naar voetnoot5). Wat oude vrecheit wille anegaen,Ga naar margenoot+ Dat ne canic niet verstaen; Want so des weghes es min te gane, 20[regelnummer] So ons min ghelts bedaerf daer ane. Omme niet maect die jonge gescal, Dat hi langhe leven sal. Wat sijn ongeraecter saken, Dan onsekerheit seker maken? 25[regelnummer] Oec hevet die joget sake ende spoet Ter doot meer dan doude doet. Die joget valt in evele lichtre, Ende haer evel es vele bedichtre Des ouden, wet voerwaer, 30[regelnummer] Ende haer ghenesen es also swaerGa naar voetnoot6). In desen hevet te voren die oude: Hi es daer dander comen woude. Hier dinct mi best aftebroken
[pagina 246]
Van des wijs Tullius sproken, 35[regelnummer] Ende ic noch ter jeesten kere, Ende van Juliuse voert leere.
Hoe Julius Rome bestont. XI. Ga naar margenoot+ Rycardus die hystorien, Die vele ystorien hadde gesien, Scrivet dat Julius X jaer Orloghe hilt staerc ende zwaer, 5[regelnummer] Eer hi Bartaengen ende Gallen Ant Roemsche rike dwanc met allen. Doe sendde hi te Rome indie stat, Ende eeschede dus ende bat, Dat men hem gave daer meer herscapie. 10[regelnummer] Pompeius ende sine paertie Wederseident al ter ure. Doe ontboden die senature, Dat hi te Rome niet en keere, Hine liete te siere onnere 15[regelnummer] Sijn here bliven buter stat. Julius balch hem omme dat, Ende versaemde al ommetrent Al sijn here in een covent, Ende quam getrect te Rome int lant, 20[regelnummer] Gewapijnt alse een stout wigant, So dat hi ter havene quam. Menegen wijch dat hi nam Up Pompeius paertien swaer, Entie zeghedi alle, dats waer. 25[regelnummer] Pompeius entie senature Saghen, dat die aventure Juliuse sere mede was, Ende si vernamen oec wel das, Dattem emmer die cracht anwies. 30[regelnummer] In groten vare waren si dies, Ende hebben Ytale begheven, Alse oft sire uut waren verdreven, Ende sijn in Grieken gevaren, Om te makene hare scaren. 35[regelnummer] Julius quam te Rome binnen, Ende hi brac in sijn beghinnenGa naar margenoot+ Die trisorie van dier stat, Daer inne lach die ghemeene scat; Dien hevet hi al upgheheven 40[regelnummer] Ende sinen ridderen in soude gegeven.
Hoe Julius ende Pompeius vochten. XII. Hier binnen quam in Pompeius hereGa naar margenoot+ Menech coninc van over mere; Diese weten wille ende souken, Hi maechse vinden in Lucaens boeken, 5[regelnummer] Wie si waren ende wanen si quamen. Cesar entie sine vernamen Dese dinc, ende alle te male Voeren si over in Tessale. Pompeius hadde in sijn here 10[regelnummer] XL^M volx ter were, Die sette hi te middewaerde; Andie rechtre zide hi scaerde VI^C dusent volx te samen, Ende alle die met ridders namen; 15[regelnummer] Ende ane die luchter side daer bi V^C dusent ridderen vri: Aldus quam sijn here in drienGa naar voetnoot1). Julius scaerde oec mettien Sijn here in drien; hi hadde nochtan 20[regelnummer] Min dan XXX^M man Te voet in die middewaerde; In elke side hi ridders scaerde, Diere haddi M over alGa naar voetnoot2). Daer wart een mekel ghescal, 25[regelnummer] Daer dat here viel te samen; Maer alle die mesfalle quamen Up Pompeius entie senature, Die verloren daer ter ure XII dusentich up dat velt, 30[regelnummer] Ende XXXIII wartere ghevelt Heren, die hieten senturioene,
[pagina 247]
Ende elc hadde te sinen doene C ridders te sinen vane. Ende Pompeius die seilde dane 35[regelnummer] In Egypten, daerne vinc Tholomeus die jongelinc, Ende dede hem sijn hooft afslaen Ende sendet Juliuse saen, Ga naar margenoot+ Die over in Surien quam, 40[regelnummer] Ende tlant in sinen handen nam, Ende voer met sire paertien In Egypten tote Alexandrien, Ende sette trike vandien lande Tholomeuse in die hande, 45[regelnummer] Dat Cleopatre oec besat. Ende Tholomeus wart omme scat Jegen Juliuse in stride, Want bidi hi waes onblide, Dat hine also machtich sach. 50[regelnummer] Daer verloes hi uptien dach XXII^M man; Hem waren afgewonnen nochtan XII scepe oec tier stedeGa naar voetnoot1). Tholomeus quam in vare mede, 55[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende soude met enen scepe ontflien; Daer liep so menech in mettien, Dat dat scip te gronde ginc: Aldus staerf die jongelinc. Daer na wart hi teenen stonden 60[regelnummer] Biden goudinen halsberch vonden Onder die dode diemen vant, Die die zee daer warp upt sant. Doe wart Cesar harde saen Egypten oec onderdaen, 65[regelnummer] Ende hi gaeft Cleopatren weder, Dier af was gesteken neder.
Hoe Julius keyser wart. XIII. Ga naar margenoot+ Cesar Gayus Julius Die verwan Egypten dus, Ende keerde dor Surien weder, Ende quam in Ponten daer hi neder 5[regelnummer] ParnacesGa naar voetnoot2) velde ende sine macht. Doe quam hi met groter cracht Echt te Rome indie stede. Daer dedemen hem die werdichede, Datmen hem gaf II hoghe namen: 10[regelnummer] Consul ende Dictator te samen. Van danen es hi met sinen scaren Over in Afferike gevaren, Daer hi dede grote plaghe Up Pompeius vrient ende mage: 15[regelnummer] Die vervacht hi ende verslouch. Nochtan en was dit niet genouch, Pompeius dochter, Pompeia, Soene moeste sterven daer na. Jonghe Cato, doe hi dat sach, 20[regelnummer] Dranc hi venijn up dien dach; Want hi lievere vri wilde sterven Dan in vangnessen bederven. Nu es Julius in Rome gekeert,Ga naar margenoot+ Alse hi in Affrike heeft onteert 25[regelnummer] Al dat Pompeius was hout. Doe trac hi an hem met gewout Al die macht entie ghewelt, Die dat senaturscap helt Entie raetsmanne gemeene, 30[regelnummer] Ende wart eenech prince allene, Ende dedem Imperator noemen, Ende niet coninc; dus eist comen, Dat hi keyser van Rome waert. Dit es, alse ons tware openbaert, 35[regelnummer] Vander werelt aneginge, Alse ons tellet die leringhe, LI hondert jaer Ende LII ende een half, dats waerGa naar voetnoot3). Keyser was hi in desen live 40[regelnummer] Meer dan IIII jaer, min dan vive.

[pagina 248]
Julius ghedane ende zeden. XIIII. Ga naar margenoot+ Julius was groot ende lanc Ende wel gaende in sinen ganc, Wit van hude, bruun van ogen, Entie bliscap dochten togenGa naar voetnoot1); 5[regelnummer] Staerc ende dapper was hi van leden. In slape plach hi swaerre seden, Ga naar margenoot+ Want hem droemde so sware, Dat hi dicken upscoot van vare. Calu voren, dat hem messat, 10[regelnummer] Ende harde leet so was hem dat. Lettel sere dranc hi van wine; Onwetende plach hi te sine In sinen eteneGa naar voetnoot2); maer indie tale En was niemen geraect so wale. 15[regelnummer] Wel gelettert was hi mede: Ga naar margenoot+ Dat machmen proeven hier ter stede; Want deerste die oint jaer besciet Te Rome, alsemen bescreven siet, Dat was Romulus, wet vorwaer; 20[regelnummer] Ne maer X maende maecti int jaer. Doe quam Numa, diere toedede Laumaent ende Sporcle mede, Ende maecte tjaer lanc, sonder saghe, CCC ende LXV daghe. 25[regelnummer] Hier na wart Julius geware, Dat dat jaer te cort noch ware Een vierendeel van eenen daghe, Ende sette datmen vort des plaghe, Datmen ten vierden jare name 30[regelnummer] Dien dach die daer over quame, Versament vanden IIII vierendeelen, Ende menne an dat jaer soude heelen. Dus sout eenen dach hebben meer Dan dander viereGa naar voetnoot3) hadden eer, 35[regelnummer] Entien dach soudemen achter setten, Dat hi dien jare niet soude letten. Ga naar margenoot+ Voert was Julius ten wapenen vroet Enter pinen sere goet. Waest in reghene, waest inder zonnen, 40[regelnummer] Bloots hovets plach hi henen ronnen. Verdich was hi in sijn wech tidenGa naar voetnoot4); Letten hem rivieren in sijn riden, Die consti overzwemmen wel; Was soe te wijt ofte te snel, 45[regelnummer] So nam hi balgen ofte blasen, Die vul winds waren gheblasen, So dat hi dicken met genende Die sine voerreet, die hi sende. Alse strijt in aventuren stoet, 50[regelnummer] Liet hi tors ende vacht te voet, Omme dat sijn volc soude sien, Dat hi hem niet en tijdde up tflienGa naar voetnoot5). Sijn ors was alse Bucifal; Want hen was man inde werelt al, 55[regelnummer] Diet gheriden mochte daer bi, Sonder namelike hi. Alle ghevoeghe, alle hoveschede,Ga naar margenoot+ Stoutheit, miltheit, vromichede, Dies mochtmen an hem bevinden: 60[regelnummer] Dies waest recht datten ridders minden. Gayus hiet hi bi namen recht; Julius so hiet hi echt, Want hi van Troien was geboren Van sire moeder, alse wijt horen, 65[regelnummer] Entie hoofttor vander stede Van Troyen hiet Ylioen mede; Cesar hiet hi, want men waent das,Ga naar margenoot+ Dat hi uter moeder gesneden was.
Die vortekenen van Julius doot. XV. Cesar Julius was dus here,Ga naar margenoot+ Ende regneerde met groter ere Enech here, dat in Latijn Imperator wille sijn. 5[regelnummer] Monercha eist in Griexscere tale; In Dietsch dinket mi keyser wale, Want hets heren name de meeste, Diemen vint genoemt in geeste. Dit was voer Jhesus Cristus te voren,
[pagina 249]
10[regelnummer] Eer hi van Marien wart geboren, Siere moeder, XLVI jaer Ende VI maent, wet vorwaer, Dat hi tkeyserrike ontfinc. Ga naar margenoot+ Hi sette inder Jueden dincGa naar voetnoot1) 15[regelnummer] Hyrcanus bisscop ende here; Antipater dede hi eere, Want hi was comen an sine zide; Nochtanne haddi inden stride In Tessalen met Pompeius gewesen 20[regelnummer] Der Jueden hertoghe, alse wi lesen; Doch omme sine vromechede Maect hine bailliu vander stede Van JherusalemGa naar voetnoot2) onder Yrcane. Ga naar margenoot+ Dit was, naer onsen verstane, 25[regelnummer] Antypater, Herodes vader, Die sijnt die kindere allegader In Bethleem onthoveden dede, Om Jhesuse te gecrigene mede. Ga naar margenoot+ Sine doot die wart te voren 30[regelnummer] Voertekent, also alse wijt horen, Messeliken in menegen figuren; Want die lantmanne, die geburen, Die om lant pinen ende winnen al Ende berich slichten ende dal, 35[regelnummer] Worden hackende in dien dagen, Daer vele oude grave laghen; Ende want si vonden in some scat, So daden si nerenstelike dat, So dat si vonden in eenen vate 40[regelnummer] Eene coperine plate, Ende daer in Griex gescreven: ‘Capis, die wilen in sijn leven Stichte Caeps die goede stat, Die leghet hier in dit selve vat; 45[regelnummer] Ende alsemen ontect sine been, So sal worden een Julius over een Verslaghen van sinen maghen, Ende daer naer in corten daghen Gewroken swaerlijc ende wale, 50[regelnummer] Ten groten verliese dien van Ytale.’ Int lant van Rome ende in de stede Gesciede menech ander dinc mede, In sinen drome, in andren dingen, Die al te sinen stervene gingen. 55[regelnummer] C daghe voer sine dootGa naar voetnoot3) Gesciede mede een wonder groot: Sijn beelde stont mids in de stat, Ende in sijn voerhoeft hadde datGa naar margenoot+ Alleene ghescreven eene C. 60[regelnummer] Eene blexeme quam min no mee, Die ghene lettre ontwee stac, Ende els en dede gheen ongemacGa naar voetnoot4). Des nachts doe menne sdages verslouch, Daer hi sliep naer sijn ghevouch, 65[regelnummer] Vloghen up in sine zale Alle die veinstren teenen male; So dat hi up in diere gebare Scoet oft al ghevallen ware. Ten selven daghe, daer hi oec ginc 70[regelnummer] Int capitoel, daer hi ontfinc Die doot, waren hem inde hant Lettren gheleit diemen vant, Daer in stont, alsemense updede, Al bescreven oec daer mede 75[regelnummer] Die grote mort, wet vor waerGa naar voetnoot5). Inden naesten daghe daer naer Dat hi was gesleghen doot, Sachmen risen III zonnen groot; Ende alsi dan bet upquamen, 80[regelnummer] Worden si teere zonnen te samen. Dit mochtmen wel bedieden scone, Dat een God in drien persone Alder werelt cortelike na desen Openbare soude weseneGa naar voetnoot6). 85[regelnummer] Oec sprac een osse vremde dincGa naar margenoot+
[pagina 250]
Teenen man die erien ginc: Dat men soude in corten tiden Meer manne verslaen dan coren sniden.
Hoe Julius was vermort. XVI. Ga naar margenoot+ Al was Pompeius doot bleven Ende sine vriende som verdreven, Iemen was die noch sijns gedochte, Entie siere doot oec rochte. 5[regelnummer] Twee waerre die hicten aldus: Brutus ende CassiusGa naar voetnoot1), Die altoes in rade bleven, Dat si stoeden na Julius leven; Maer indie sekeringeGa naar voetnoot2) nochtan 10[regelnummer] Waren CC ende LX man, Edele heren, senaturen. Alse sine bestonden daer ter uren, Ende Cesar sach, dat si te samen Alle up hem met kniven quamen, 15[regelnummer] Nam hi sijn cleet in die hant, Ende decte sijn hovet inden pant, Ga naar margenoot+ Omme dat hi wisschen niet en woude; Ende dat hi cuusscelijc vallen soude, Warp hi sijn cleet voer sine been. 20[regelnummer] XXIIII steken haddi al in een. Haer ne gheen, wet voer waer, Ne verlevede oec drie jaer: Some bleven si doot in stride, Som indie zee, som verre, som wide; 25[regelnummer] Sulke daden hem vanden live Metter hant ende metten knive, Daer si Cesarre mede staken. Die Romeinen daden makenGa naar voetnoot3) Eene columme hooch XX voete, 30[regelnummer] Ende bernden met goeder moete Sinen lachame, ende tpulver tsamen Daden si in een vat, ende namen Tgheene ende settent in dieGa naar voetnoot4) columme, Ende hietense oec daer omme 35[regelnummer] Julia; want hi daer lach, Die beste die levede onder dien dach. Alle die keyseren die na hem quamen, Hieten alle Cesar bi namen, Al tote indien daghe heden, 40[regelnummer] Doer deere van siere werdicheden. Out was hi LVI jaer, Alse hi staerf, lesen wi voer waer.
Vanden keyser Augustus. XVII. Naer hem was ten rike ontfaenGa naar margenoot+ Cesar Augustus Octaviaen. Van hem quam, dat al noch blivet, Dattem elc keyser Augustus scrivet, 5[regelnummer] Alse ghi horen sult hier naer. Hi regneerde LVI jaer. Noint was gheluckeghere gheen In wighe keyser over een, Noch goedertierre geen in vrede. 10[regelnummer] Grieken ende Pannonien mede Wan hi ende daer in meneghe port, Oec sochte hi die lande vort. Die Sycambre wan hi te samen, Daer sidert die Fransoyse af quamen. 15[regelnummer] Spaengen wan hi metter hant Ende dat volc dat hire in vantsGa naar voetnoot5). Die Norichi entie Dalmaten, Die Deenen entie Sormaten, Die BeyeuiersGa naar voetnoot6), die Bosferane,Ga naar margenoot+ 20[regelnummer] Brachte hi den Roemscen rike ane. Eer hi eenech keyser was, Droughen si over een das, Hij ende Anthonis, die vor desen Met Juliuse hadde geselle gewesen, 25[regelnummer] DatGa naar voetnoot7) Augustus up soude vallen Spaenyen, Ytale entie Gallen; Maer Azia, tlant van over mere,
[pagina 251]
Dat quam in Anthonis wereGa naar voetnoot1). Sine conres scriven sine gedane 30[regelnummer] Scone buten allen wane; Also alse sine daghen souden Henen gaen al tote sire ouden, Was hi altoos te scouwen an Van sinen daghen een vulmaect manGa naar voetnoot2); 35[regelnummer] Nochtan was hi tonweget sere Sijns lijfs, die vulmaecte hereGa naar voetnoot3); Want hi boeke hadde vercoren: Dichten wildi ende lesen horen. In spraken was hi stille ende mate. 40[regelnummer] In doghen van sconen gelate, Ende daertoe utermaten claer, So datmen wanen mochte vorwaer, Offer iet godleecs in ghelach; Ende alse iemene up hem sach, 45[regelnummer] DienGa naar voetnoot4) vander claerheit die zie ontfel, So bequaemt hem dorewel. No lanc no cort was hi van leden, Maer van grotre hovescelicheden. Ga naar margenoot+ Menech ongevoughe lant 50[regelnummer] Sette hi ter Roemscher hant, Ende hine street oec up geen lant, Hine was hem te swaer viant. Die stat van Rome verchierdi so, Dat hijs in sijn sterven vro 55[regelnummer] Was; want die huus merberijn stonden, Die hi tichlijn hadde vonden. Nerenstelijc verboot hi ende sere Wijn te drinkene; want die here Sach die lieden hem sware verteren 60[regelnummer] Ende dronkensceep hem seere deren. Ga naar margenoot+ Lettel lande so wan die man, Hine gafse hem weder dien hise afwan, Entie coningen alle, horen wi tellen, Hiet hi vrienden ofte gesellen. 65[regelnummer] Lettel achte hi sulker sake, Dat men van hem sprac achtersprake. Alsemen omme sine eere maecte Selverine beelden, hi ontsaecte Sulker eeren ende wilder niet, 70[regelnummer] Want hise alle smelten hiet. En geens prijs en wildi roeken: Hi haetet seerre danne vloeken. Hi verboot oec harde sware, Dat niemen so coene en ware; 75[regelnummer] Siere maysenieden verboet hijt mede. Selden quam hi in eeneger stede Sonder tilike ende met nachte; Want hi nerenstelike wachte, Dat hi niemene verloede te sere,Ga naar margenoot+ 80[regelnummer] Omme hem te doene dienst ende eere.
Van Augustus manieren. XVIII. Sine maghen ende sine kinder,Ga naar margenoot+ Beede meerre ende minder, Alse hise den lieden beval, Sprac hi mede dit wort al: 5[regelnummer] ‘Verdienen si doget, doet hem wel.’ Dicken mede dat gevel, Alsemen enen ontliven dede Omme mesdaet die hi dede, Dat si seiden die keytive: 10[regelnummer] ‘Maer dat Augustus levende blive! Al sterven wi, wat rouct ons dat?’ Sulctijt als hi quam indie stat, Sone was niemen so coene mede, Die mesdadegen overdedeGa naar voetnoot5). 15[regelnummer] Niemene lichte en verdiende, Dat hine hebben mochte te vriende; Maer dien hi wilde te vriende kiesen, Die en mochten niet lichte verliesen. Een sijn ridder die vernam, 20[regelnummer] Dat een ever up hem quam,
[pagina 252]
Daer hi ginc bi skeysers zide, Ende stakene, dat was niet in nide, Jegen den slach, ende spranc bet achter: Die keyser loech ende seits hem lachter, 25[regelnummer] Ende teecht sire bloetheit mede, Niet dat hijt in quade dedeGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Sine begingheGa naar voetnoot2) was gemeene Beede van nederen ende van cleene; No van cledren, no van gelate 30[regelnummer] Ne was hi fier noch ongemate. Drie gherechten haddi ten male, Ende altoes boven den getale Van VI ne wildi niet gaen, Hoe grote feeste hi hadde gedaen. 35[regelnummer] Lettel etens was sine zede; Sere lettel wijns dranc hi mede: Drie waerven dranc hi ten maleGa naar voetnoot3), Ende alse hem dorste, plach hi wale Dat hi ene soppe in watre at, 40[regelnummer] Of boemvrucht van naturen nat. Van talen was hi sere vroet, Ende van lettren meester goet. Brieve en prijsdi niet wale, Die waren van swaerre tale; 45[regelnummer] Hi wilde wel dat elc brief ware Licht van Latine ende openbare. Vaste hordi ende niet en sprac, Alsemen tale voer hem vertrac. Hine ghedoghede niet lichte, 50[regelnummer] Datmen tale voer hem dichte, En waren meesters alte waertGa naar voetnoot4). Van donre was hi sere vervaert. Dus, alsemen u hier visiert, Was hi gheseedt ende gemaniert.
Van wondere dat in Rome geviel. XIX. Ga naar margenoot+ In Augustus eerste jaer Gesciede verre ende naer Menech wonder, nu dit, nu dat. Al vaste te Rome bider stat 5[regelnummer] Sprac een osse, daer hi drouch Sinen last in eene plouch. Ende Tullius Marcus Cycero Was int selve jaer also Vermort ende genomen sijn leven: 10[regelnummer] Eerst was hi tonrechte verdreven Ende verbannen uter port, Ende nu sonder mesdaet vermort. Sijn hovet ende sijn rechter hant Was brocht te Rome te hant, 15[regelnummer] Ende al dor sine werdichede. Ovidius wart geboren mede Int selve jaer; so sachmen wonder Boven andre al besonder; Want inden naesten jare, dats waer, 20[regelnummer] Ontspranc eene fonteine claer Tote Rome van olien, die diep Ende grouflijc indie Tybre liep Eenen dach al duerentuere. Dat bediedde wel ter cuere, 25[regelnummer] Dat Gods gratie ende sine houde Onder die heidine comen soude. In desen tiden was HerodesGa naar voetnoot5),Ga naar margenoot+ Antipaters sone, sijt seker des, Upcomende, ende was gemaect thant 30[regelnummer] Bailliu inder Jueden lant. Nu was hi scaerp van zinne ende snel, Ende berechte tlant so wel, Dat men in Galylee sanc mede Van siere grotere vromechede. 35[regelnummer] Hyrcanus nichte nam hij te wive, Ende want hi heidijn was van live, Viel hi indie Juedsche wet, Ende dede besniden sijn let Omme hare grote edelhede,
[pagina 253]
40[regelnummer] Ende omme hare lieve mede, Want soe was utermaten scone. Yrcanus, die drouch daer crone, Ende bisscop ende coninc was, Hi was haer oem, alsict las. 45[regelnummer] So wel was hi Anthonis vrient, Ende so wel hevet hi hem gedient, Dat hine sidert brochte scone Te Jherusalem andie crone.
Hoe Herodes gewan de crone. XX. Ga naar margenoot+ Hier binnen maecte sine vaertGa naar voetnoot1) Anthonis te Rome waert. Aldie wile quamen te hant Die Persen in Surien lant, 5[regelnummer] Ende wonnen Jherusalem. Si voerden ghevaen met hem Hyrcane den bisscop uter stede, Ende Facelus, Herodesbroeder, mede; Maer Herodes liet hem jaghen 10[regelnummer] In Ydumea te sinen maghen. Den bisscop waren dogen uuttebroken; Ga naar margenoot+ Facelus hevet hem selven gewroken, Alse hi sinen here sach doen so wee, Ende slouch sijn hoeft selve ontwee 15[regelnummer] Up enen steen. Bi deser sake Nam hi den vianden de wrake, Ende sprac:‘Nu willic sterven saen; Want mijn broeder es ontgaen, Daer ic af seker bem vor al, 20[regelnummer] Dat hi mi noch wreken sal.’ Ga naar margenoot+ Herodes vernam die mare, Dat sijn broeder doot bleven ware, Ende voer te Rome altehant, Aldaer hi Anthonise vant, 25[regelnummer] Die Augustus gheselle was, Ende telde hem die waerheit das, Hoe hi om die Roemsche eere Sinen broeder ende sinen here Beede ghader hadde verloren. 30[regelnummer] Anthonis warp sijn doen te voren Augustuse enten senaturen. Aldaer wart ter selver uren Herodes coninc ghemaect thant Te Jherusalem over tlant. 35[regelnummer] Tusschen Augustus Octaviane Ende Anthonise so dede ane Herodes die coninx gewaden scone, Ende ontfinc daer die crone. Men sendene weder over mere, 40[regelnummer] Ende mettem hulpe ende here. Aldus wart coninc die tyrant, Die gheen recht en hadde an tlant. Aldus waest den Joden vorsproken: Alse hem af worden tebroken 45[regelnummer] Hare ceptren van haren maghen, Dat Cristus quame in corten dagen. IIII jaer waest van dien daghe, Dat hi ontfinc, sonder saghe, Die crone te Rome, eer hi alt lant 50[regelnummer] Geweldechlike hadde indie hant.
Hoe die Jueden verloren die waerde. XXI. Nu hevet Hyrcanus verstaenGa naar voetnoot2),Ga naar margenoot+ Dat Herodes heeft ontfaen, Siere nichten man, sijn rike, Ende quam te Jherusalem aermelike; 5[regelnummer] Doch heeftene Herodes gheset In sijn bisdoem ongelet. Dit was, alse wi weten vorwaer,Ga naar margenoot+ In Augustus tiende jaer, Dat Herodes crone ontfinc, 10[regelnummer] Die hem tonrechte aneginc; Maer Maragnes, alse wijt horen, Sijn wijf, waser af geboren. Crone drouch hi over waer Te Jherusalem XXXVII jaer, 15[regelnummer] Ent die crone en mochte niet comen Vort tote den bisscopdomenGa naar voetnoot3), Entie bisscoppe vort an Waren ongebortege man, Niet van Aarons kinderen geset,
[pagina 254]
20[regelnummer] Naer dat recht van Moyses wet, Ga naar margenoot+ Noch sine blevent niet al haer lijf; Maer si cochtent alse keytijf, Van stonden te stonden, van jare te jare, Jegen die Romeine openbare. 25[regelnummer] Daer mochten die Joden merken wel, Want hare heerscapie vel Int bisscopdoem ende indie cronc, Dat sine gebornesse scone Nakende ware ende bi, 25[regelnummer] Die ghene die Cristus geheten si.
Anthonis doot ende Cleopatra. XXII. Ga naar margenoot+ Anthonis, Augustus compaenGa naar voetnoot1), Dien Azien was onderdaen, Verminnede in sinen zinne Cleopatren die coninghinne 5[regelnummer] Van Egypten, ende schiet Van Octavien, die hi lietGa naar voetnoot2), Augustus zuster, ende tien tiden Begonsti up Augustuse striden. Augustus gereedde sine vaert, 10[regelnummer] Ende voer te Anthonise waert Met scepen in Egypten lant. Daer vachtmen sere, daer bleef int sant Ende int water menech man; So dat Augustus den wijch wan, 15[regelnummer] Ende Anthonis sach te waren Ondercomen sine scaren; Ende Cleopatra die coninghinne Die wart eerst vervaert van zinne, Ende vloe met haren scepe van goude. 20[regelnummer] Van puerpere diere menechfoude Hadsoe dat seil upghetoghen; Anthonis saeght, hine const gedogen, Alse hem volgede sijn viant, Hine doodde hem selven metter hant. 25[regelnummer] Cleopatra leidene na dat In een harde scone diere vat, Vol dierre specien ende cruut, Ende soe pareerde hare als ene bruut, Ende soe viel Augustus te voeten, 30[regelnummer] Ofte soe iet mochte ghesoeten Met haerre scoenheit sinen zin; Maer hine achtes meer no min. In desen merct soe ende verstaet, Dat haers sijn mach geen raet, 35[regelnummer] Ende gaet daer Anthonis lach Bi hem liggen up enen dach. An elke borst, dus eist bekent, So sette soe een serpent, Bi naturen so ghevenijnt, 40[regelnummer] Dat soe slapende ongepijnt Staerf: aldus bleef soe doot. Doe wan Augustus die stede groot Alexandrien in dien twiste, Die rijcste stat diemen wiste. 45[regelnummer] Egypten verloes hier onscone Aldus sine coninccrone, Ende moeste onder Rome bliven, Ende dadent haren bailliuwen bedriven. Dit was, alsemen seget vorwaer, 50[regelnummer] In Augustus XVde jaer.Ga naar margenoot+
Herodes doghet.XXIII. Herodes, van JherusalemGa naar voetnoot3)Ga naar margenoot+ Coninc, hadde gebonden hem Met Anthonis in sekeringen Jeghen Augustus; maer tien dingen 5[regelnummer] Daermen vacht en was hi niet. Alse hi horet ende besiet, Dat Anthonis was verdorven, Hevet hi een scip verworven, Ende voer daer hi Augustus vant. 10[regelnummer] Die crone sette hi af te hant, Met clederen quam hi bore goet, Maer binnen haddi coninx moet. Aldus began hi sine tale: Hi sprac: ‘Here, ic lije wale, 15[regelnummer] Dat ic Anthonise getrouwe was, Alse een die ghedochte das, Dat hi mi ter cronen brochte,
[pagina 255]
Daer ic van eren niet toe en dochte; Ende dat ic mettem niet en vacht, 20[regelnummer] Dan dooch ter bloetheit niet geacht, Noch dat ic sijns hadde vergeten: Ic was thuus selve beseten; Doch sendic hem succoers ende corenGa naar voetnoot1). Nu hevet Anthonis verloren 25[regelnummer] Bi diere cracht, bi siere scout, Om doverdaet, omme dongedout, Dat hi met Cleopatren dreef, Daer hi omme verwonnen bleef. Nu bem ic verwonnen met hem. 30[regelnummer] Ontfanc hier nu ende nem Mine crone in dijn gewout, Ende gef ordeel sulc als du wout.’ Augustus die sprac hovescelike: ‘Wes gesont ende nem dijn rike; 35[regelnummer] Want wine haten noch ons onthoget Niemens vromecheit noch doget. Du best een vrient van sterken zinne; Al sijn wi nu inden gewinne, Nochtanne bestu int herte vast. 40[regelnummer] Hen clach Anthonise niet een bastGa naar voetnoot2)..... Du best verwonnen, wi sullen di mede Verwinnen in dogedachtichede.’ Met desere antworden scone Sette hi hem upt hovet die crone; 45[regelnummer] Oec maecti hem sijn rike wider. Dus sciet hi vanden coninc blider. Ga naar margenoot+ Alse die Perssen dat verhoren, Dat Anthonis es verloren, Ende dat Augustus al verwan, 50[regelnummer] Sendden si hem ghisele dan; Want si horden mare dus, Dat Brutus ende Cassius, Die Juliuse hadden vermort, In Grieken velden ende hadden testort 55[regelnummer] Hare macht ende haer here. Si senden mede sonder were Metten ghiselen die banieren, Die [si] Crassuse den ghieren Af hadden gewonnen met gewout,Ga naar margenoot+ 60[regelnummer] Doen sihem dat wallende gout Inghoten ende sine doden so. Dies vreden was de menege vro; Want hi was gemaect met eeren Tusscen die Perssen enten Roemheren.
Herodes quaethede. XXIIII. Herodes dede maken doenGa naar voetnoot3)Ga naar margenoot+ Uptie zee den tor Stratoen, Ende hiet Cesarien die stede Doer Augustus werdichede. 5[regelnummer] Hi maecte zale ende stat gemene Al van witten maerbersteene. Samarien dedi maken weder, Daert gevallen was ter neder, Ende hiet vesten. Oec maecti mede 10[regelnummer] Eenen tempel teere stede In Augustus ere uptie Jordane. Dus brochti den Jueden ane Der heidine costume ende zede, Daer hi swaerlijc an mesdede. 15[regelnummer] Te Jherusalem biden templeGa naar voetnoot4) Van Anthonise hier te voren, Maecti eenen hoghen toren Van dieren werke ende sterc mede, 20[regelnummer] Dien hi Anthonia heeten dede, In die hoocheit ende in dat doen, Dat wilen maecte Salomoen. Andere borghen, vesten ende steden Maecti so vele, datmen noch heden
[pagina 256]
25[regelnummer] Wonderen mach wanen quam de scat. Daer omme scrivet Josephus dat, Dat hi Davids graf heeft ontdaen, Daer hier te voren Jan Yrcaen Ute haelde so groot goet. 30[regelnummer] Nachts hi tgraf ontdelven doet, Daer vant hi menech diere vat. Doe si bet in quamen ter stat, Daer David lach ende Salomoen, Gesciede daer een wonderlic doen; 35[regelnummer] Want een vier vlooch daer uut thant, Dattem II ridders heeft verbrant. Dese dinc es hem gesciet, Want si der const en wisten niet, Daer die scat bi was verborgen. 40[regelnummer] Uutwaert so trac hi met sorgen, Ende dede geent graf verchieren Met werke van dierre manieren. Ga naar margenoot+ Hyrcanus, die eerst was sijn hereGa naar voetnoot1), Dedi ontliven, want hi sere 45[regelnummer] Ontsach dat hi hem trike name. Mariagnes, die so bequame Van scoenheit was boven alle wijf, Diere dedi oec nemen tlijf. Dies haddi sidert rouwe so groet, 45[regelnummer] Dat hi naer was bleven doot.
Van Verrone ende sine proverbien. XXV. Ga naar margenoot+ In desen tiden so bleef doot Verro die poete groot, Die vele dierre boeken maecte, Ga naar margenoot+ Ende sprac menege sproke gheraecte. 5[regelnummer] Nu hort hier van sinen bloemen, Die uut sinen bouken comen. Ga naar margenoot+ Die emmer ander dinc wille prisen, Dan die menechte vanden wisen Bi redenen proeven ende leeren, 10[regelnummer] Dat dinct mi ter sotheit keren. Wie so ghevet onghebeden, Gevet twee waerf in hovesceden. Wiltu kennen dine vriende al, So werp di int ongeval. 15[regelnummer] Alse blidelijc alsemen tgoet ontfaet, Alse blidelijc eist recht dat wech gaetsGa naar voetnoot2). Al te kenne dat nu es, Dats onmogelijc, sijts gewes, Ende lettel weten es mesprijs: 20[regelnummer] Die de middel heeft es wijs. Hine can hem daertoe niet bekeren, Dat hi vort iet groets can leeren, Die an hem selven niet en leerdeGa naar voetnoot3). Hi dade wel die den ouden eerde. 25[regelnummer] Anden ouden es kintsce daet Te bespottene, hoe soet gaet; Ende anden jongen en es niet min Te wonderen wijsheit ende zinGa naar voetnoot4). Den vroeden ennes geen dinc so zwaer 30[regelnummer] Alse tijtverlies, wet vorwaer. Emmer salmen den vroeden wisen, Eist hem lief oft leet, oec prisenGa naar voetnoot5). Wiltu comen te hogen saken, So soudstu recht onwert maken, 35[regelnummer] Dat di die onwise versmaden: Hare pinen quame di te scadenGa naar voetnoot6).
VanVirgilius. XXVI. In Augustus XXste jaerGa naar margenoot+ So nam te berechtene, dats waer, PlautusGa naar voetnoot7) dat Gehaerde GallenGa naar voetnoot8), Dat sijn alle die lande met allen 5[regelnummer] Vander Seine toter Rone. Dese Plautus maecte scone Lyons, dat noch hovetstede Van Gehaerden Gallen es mede.
[pagina 257]
In Augustus XXsteGa naar voetnoot1) jaer 10[regelnummer] Staerf Virgilius, dats waer, In die stede van Brandijs, Ende omme dat hi was so wijs, Brochtmen te Napels sine beene. Up sijn graf so stont alleene: 15[regelnummer] ‘Van Mantes bem ic, des gelovet, In Calabren wasic gerovet, Ic ligge te Perthonope: III bouke screvic min no meeGa naar voetnoot2).’ Ga naar margenoot+ Sulke willen seggen ende leeren, 20[regelnummer] Dat hi voersprac die coemst ons Heren Ende een deel van siere doot; Jheronimus wederseget albloet. Hort hier wat van sine zinne Ware ystorie hevet inne. 25[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die wijste van allen prophetenGa naar voetnoot3) So es Virgilius geheeten. Men seghet van hem dese wort, Ga naar margenoot+ Dat hi te Napels in die port Maecte eene vlieghe coperine, 30[regelnummer] Die alle dandere vliegekine Jagede algadere uter stat. Oec mede seghet men, dat Een vleeschhuus es in die stede, Daer geen vleesch mach stinken mede. 35[regelnummer] Men seghet, hi maecte met zinne Een clochuus ende ene clocke daer inne: Alsemen die clocke luden dede, So ginc die tor rechts also mede; Maer dit scijnt logene als bi orconden, 40[regelnummer] Want clocken en waren doe niet vonden In sinen tiden; want dien zede, Wanic, vant dat kerstijnhede. Een praieel maecti, wanic wel, Daer noint reghene in en vel. 45[regelnummer] Van sinen baden vintmen besonder Ongelovelijc ende wonder. Oec waent men, dat hi twonder baerde, Dat Rome hadde ende bewaerde, Ende dat men deerste sekerlike 50[regelnummer] Heet vanden wondere van erderike. Van elken lande, dat Rome wan, Was daer een beelde, ende nochtan In des beelden borst geset, Hoet lant hiete, ende omme bet 55[regelnummer] OmmeGa naar voetnoot4) te vernemene die dinc, An elc eene belle hinc. Papen haddenre hare wachte Beede met daghe ende met nachte, Ende wat lande hem beriet 60[regelnummer] Jegen Rome te settene iet, Dat beelde verscuddeentie belle clanc; So daden die papen haren ganc Ten wisen, ende dadent hem verstaen: So voer men dan up geent lant saenGa naar voetnoot5). 65[regelnummer] Dits dwonder dat ic vant bescreven Van Virgilius hier beneven. Nu suldi horen van sinen boeken Ende sine proverbien daer inne soeken.
Van Virgilius sproken. XXVIIGa naar voetnoot6). Minne verwint alle dinc.Ga naar margenoot+ Wachti, scone jongelinc, Die bloemen gaders, ende merke das, Dat serpent leghet int gras. 5[regelnummer] Oncondeghe dinc die doet Dicken versaghen des menscen moet. Die verdoemde dorst van goude Doet tfolc doen datmen laten soude. Dat wijf es van wandelen rade, 10[regelnummer] Messelijc ende onghestade. Den stouten es hout daventure,
[pagina 258]
Ja somwile, niet talre ure. Hier latic van Virgiliuse bliven, Ende sal die geeste voert bescriven.
Van onser Vrouwen geborte. XXVIII. Ga naar margenoot+ Alse Augustus hadde gewesen Keyser, alse wijt vinden lesen, XXVII jaer, wart geboren Ga naar margenoot+ Maria die moeder uutvercoren, 5[regelnummer] Dear af scrivet Jheronimus Van hare in sinen bouke dus. Maria, seghet hare vite, Was gheboren van Davite, Van sinen geslachte te Nazareth. 10[regelnummer] Alsoe ghewies, was soe gheset Inden tempel te Jherusalem, Daer magheden waren bi hem. Joachim was des vaders name, Anna die moeder; goet ende bequame 15[regelnummer] Was haer leven met Gode vercoren. Anna was van Bethlem geboren, Ende Joachim van Nazareth. Haer goet hebben si in drien geset: Deen derdendeel gaven si Gode teeren 20[regelnummer] Den dienres inden tempel ons Heren, Den aermen tander derdendeel, Dat derde hilden si gheheel. Dus wel ende dus heilechlike Leveden si in huwelike 25[regelnummer] Omtrent XX jaer te samen, Dat hem gene kindere quamen; Doch daden si belof daer ave, Waert dat hem God kint gave, Dat sijt setten souden ende leeren 30[regelnummer] Inden dienst Gods ons Heren. Omme dese dinc quamen si nare Ten temple Gods ende badens dare Sulken tijt alset feeste was. Up eenen tijt gesciedem das, 35[regelnummer] Dat Joachim met sire offrande Metten geburen vanden lande Quam al tote Jherusalem, Om Gode te biddene ende teeren van hem Ende Ysacar heeftene versien, 40[regelnummer] Die bisscop, onder dandere mettien, Ende vermeesaemde te hande Beede hem ende sine offrandeGa naar voetnoot1), Ende seide: ‘Dijn prosent mach dinken Gode onbequame ende stinken, 45[regelnummer] Want bidi dat hi di vint Onwerdich te hebbene kint; Want die wet verdoemtene wel, Die geen kint heeft in Israel.’ Des scaemdem Joachim so sere, 50[regelnummer] Dat hi hem woch maecte ten kere Indie weide, daer sine herden Hem met haren beesten generden: Thuus en wildi hem niet keren, Want hi hem scaemde der onneren 55[regelnummer] Voer sine geburen, die de wort Vanden bisscop hadden gehort.
Hoe dinghel voerseide hare comst. XXIXGa naar voetnoot2). Doe hi eene stont, alsic seide,Ga naar margenoot+ Hadde gheweest inde weide, Ende daer hi dus was alleene, Quam dinghel te hem clear ende reene 5[regelnummer] Met eenen claeren lichte vort, Ende troestene in dusdane wort, Wantene daer die vaer verswaert:Ga naar margenoot+ ‘Joachim, wes niet vervaert; Want ic bem dingel, ons Heren bode, 10[regelnummer] Ende ane di ghesent van Gode, Ende doe di van Gode verstaen, Dat dine aelmoesene es ontfaen Voer Gode, ende dine bede Es voer hem gehort oec mede. 15[regelnummer] Dijn verwijt ende dine schame Hevet hi ghesien ende dine mesquamc, Diemen di tonrechte warp anne;
[pagina 259]
Ende verstant wel, dijn wijf Anne Van hare sal di eene dochter comen, 20[regelnummer] Entie saltu Maria noemen. Dese sal van kindscher name Gode lief sijn ende bequame, Ende gheheilecht oec te voren, Eer soe sal sijn gheboren. 25[regelnummer] Soene sal eten no drinken mede Altoes en gene onreinechede. Haer wandelinge sal sijn inden temple, Niet der werelt, daermen exemple Bi neemen mochte teneger wantrouwen; 30[regelnummer] Maer rechts alse van ere vrouwen, Die verdroget was, wert geboren, Des hem wonderen sullen diet horen, Also sal soe in reinecheden Draghen den God der mogenthedenGa naar voetnoot1), 35[regelnummer] Die Jhesus sal heeten bi namen, Want hijt behouden sal te samen.’ Nu es dinghel van hem gevaren, Ende quam daer Anna was te waren, Ende brochte hare de selve mare. 40[regelnummer] Soe ginc te Jherusalem daer nare, Ende ghemoette haren man, Daer soe minne hadde an, Ter porten die goudijn hiet. Also alse dinghel, eer hi schiet 45[regelnummer] Van hare, deedsoe hem verstaen. Lieflijc heeft elc anderen ontfaen, Met sekeren wille ende ghereet Beiden si ons Heren beheet.
Hoe Maria ten temple quam. XXX. Ga naar margenoot+ Anna die wan ene dochter: Soeter, zaleghere no sochter, Noch van so reinre nature Was nie wijfs creature. 5[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hare dat men Maria hiet, Alse dinghel voerseide ende riet. Alsoe drie jaer hadde van ouden, Ende men hare mochte onthouden Bi naturen hare mamme, 10[regelnummer] So dedemense vander amme, Ende voeredse ten tempele ons Heren Te prosente ende Gode teeren. Nu waren daer up te ghane XV trappen, die te verstane 15[regelnummer] Die XV salme doen van Davite, Die hi maecte, seget die vite, Der maghet die kint soude dragen. Daer wart Maria van haren magen Uptie nederste trappe geset, 20[regelnummer] Omme dat soe hem daer verelaerde betGa naar voetnoot2), Te comene te Gods outare. Die maget sonder iemens ware Ginc up die XV grade mede, Eer daer iemene hulpe toe dede, 25[regelnummer] Sonder leeden ofte draghen, Alse oft soe out ware van dagen, Alse oft soe seide over luut: ‘Hier bi so wasic beduut.’ Hare offrande es upgheheven, 30[regelnummer] Ende Maria es daer bleven. Vader, moeder ginghen dane, Ende lieten tkint, daer men van wanc Niet dan dueget an mochte vinden, Inden tempel met anderen kinden. 35[regelnummer] Ne hadde Maria niet ghewesen Ghepurgeert ende genesen Vanden sonden van Adame, Het ware te vierne ombequame Van haerre gebornessen den dach. 40[regelnummer] Maer want ment wel proeven mach, Dat soe van alder mesdaet, Diemen indie moeder ontfaet, Ghesuvert was, ende oec bi hare Niet alleene die vloeke sware 45[regelnummer] Van vrouwe Yeven waren vergeven, Maer gemeenelike allen die leven, Overmids hare ghebenedijt, So eist recht dat elc man lijt,
[pagina 260]
Dat soe niet en hadde altemale 50[regelnummer] Vander mesdaet originale. Dies viert men hare gebornesse. Men leest in oudere gescienesse, Dat dat beghin van kerstijnhede Altoes geene feeste en dede 55[regelnummer] Vander gebornessen onser Vrouwen. Een hermite diende hare met trouwen, Die uptie nacht alle jaerlike Horde feeste in hemelrike. Doe wonderets hem, twi het allene 60[regelnummer] Updien nacht ende el ne gheene Ware, ende bat Gode dat hijt toge Hem, wat dat bedieden moghe. Dinghel seidem die des vraget: ‘Maria, die euwelike maghet, 65[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die God ter werelt hevet bracht, Wart gheboren updien nacht; Ende al eist der werelt niet openbare, Die feestees den inglen mare.’ Doe die wereltGa naar voetnoot1) dit vernam, 70[regelnummer] Gheboot soe, waer so men quam, Dat men soude houden dien dach Hare te eeren daer Jhesus in lach.
Van onser Vrouwen manieren. XXXI. Ga naar margenoot+ Een Jacob scrivet ons, Josephs sone, Eenen bouc, ende es die ghone Van ons Heren Jhesus kintscede, Ende seget van Marien aldus mede, 5[regelnummer] Dat soe beede sprac ende ginc Also vulmaectelike in alre dinc Ende also wiselike te waren, Doe soe kint was van III jaren, Alse oft soe hadde XXX jaer. 10[regelnummer] In bedingen stille ende openbaer Was soe vele, ende so claer Up upsiene, wet vorwaer, Dat geen man en conde Up hare gesien ene corte stonde. 15[regelnummer] Haer hant slouch soe an wulle werke, Ende wat so oude wive sterke Niet en mochten altoes vulbringen, Dat dede soe wel met lichten dingen. Soe hilt dit vaste ende niet ter lideGa naar voetnoot2): 20[regelnummer] Van smargens toter tierche tide Was soe vaste int gebede. Voert toter noenen was soe mede In haer ambacht ende waf, Ende te noenen, alsoet begaf, 25[regelnummer] Was soe weder int gebede, Ende ne quam niet vander stede, Eerse dinghel brochte daer af Ende hi hare tetene gaf. Vul gratien waren hare worde, 30[regelnummer] So dat men in hare horde Die kennesse van Gode onsen Here. Inde wet lach soe emmermere Oft in bedinghen haren zinGa naar voetnoot3). Altoes hadsoe sorge daer in 35[regelnummer] Om hare geselleneden alle, Dattere gene in sonden valle. Altoos gebenediet soe Gode. Hadsoe van groetinge gebode, ‘Deogratias’ sprac [soe] daer of, 40[regelnummer] Om te behoudene den Gods lofGa naar voetnoot4). Soene nutte niet no en mochte Els dan hare die ingel brochte; Die spise, die hare die bisscop gaf, Die aerme troeste soe daer af. 45[regelnummer] Men sach dicken openbare Den ingel spreken jegen hare, Ende alle dandere, die daer waren, Eerdense boven allen scaren.
Vanden selven. XXXII. Ambrosius spreect van hareGa naar margenoot+ Van Marien suverhede clare: -
[pagina 261]
Ga naar margenoot+ Laet ons onse zinne gheven, Alse oft een beelde ware gescreven, 5[regelnummer] Die claerheit van haerre zuverhede Ende hare grote dueghedachtichedeGa naar voetnoot1) Die schinen up ons inder maniere, Alse oft ware een spieghel diere. Maghet was soe van rechter name 10[regelnummer] Inden wille ende inden lachame; Int herte vul omoedicheden, In worden wijs ende besneden, Vroet van zinne, vroet inden mont. Lesens plach soe talre stont. 15[regelnummer] Haer hope lach in des aerms bede, Niet in onsekere rijchede. In haer werc vast ende wale, Ende scamel indie tale. Soe wille dat God therte kinne, 20[regelnummer] Ende niemen met menschen zinneGa naar voetnoot2). Niemene quetsen wilde haer moet, Maer alder werelt wilde soe sijn goet; Haer ghelike niet beniden, Die mindste te eerne tallen tiden. 25[regelnummer] Roem ende hoverde vloe soe verre. Haren oudereGa naar voetnoot3) maecte soe niet erre; Noit vernoyede hare des aermen; Der cranker plach hare ontfaermen. In worden en was soe niet wreet, 30[regelnummer] Noch in sprekene licht no heet. Die maniere entie ghedane Vanden lachame liet te verstane, Wat dogeden dat soe hadde inne Indie herte ende indien zinne. 35[regelnummer] Hier laten wi van onser Vrouwen staen, Ende sullen die jeeste anevaen Vanden keysers; want hier naer Sullen wire af seggen meer ende waer.
Van Horatius ende sinen sproken. XXXIII. Ga naar margenoot+ In Augustus XXXVste jaer Staerf Horatius, dats waer, Een poete. Sine bloemen Willic u hier ave noemen. 5[regelnummer] Ons ende donse, clene ende groot, Alle sijn wi sculdich der doot. Vele ongevals volget den ouden: Hine can niet dan sparen ende houden, Ende prisen dattere leden es, 10[regelnummer] Te clappene altoes geles. Altoes en geraect hi niet Die ghene, die te scietene pliet. Somwile slaept als wel de vroede, Ens niemen altoes inder hoede. 15[regelnummer] Dat poeten boeken maken, Dat ghesciet al omme II saken: Of si willen die lieden leeren, Of si souken twort der eeren. Wachti van zinne, radic wel, 20[regelnummer] Die luusscet onder des vos velGa naar voetnoot4). U heren, u radic dat,Ga naar margenoot+ Dat ghi teersten souct den scat. Altoes so gebreect den vrecken. Die nidech es hine caent gedecken,Ga naar margenoot+ 25[regelnummer] Hem ne vernoyet in sinen moet, Dat een ander hevet goet. Een nieuwe pot hevet lange smake, Alsemer in doet enege sake. Wat sal mi goet, ic en hebbe den zin, 30[regelnummer] Dat ickere doe mijn vordeel in? Die penninc gevet edelhede Ende maket scone liede mede. Die lucht verwisselse ende den zin niet, Diemen over teGa naar voetnoot5) varen siet. 35[regelnummer] Die goede ne mesdoet een twint, Want dat hi dueghet mint; Die quade, om dat hi die galge ontsiet, Sone dar hi stelen niet. Wachti wattu spreecs van elken man, 40[regelnummer] Ende wiet hort hoet di nochtan. Hets recht datmen genade doe,Ga naar margenoot+
[pagina 262]
Dies bidt ende hem voeget daer toe; Ende oec hout dese regie echt, Die mesdoet, dat hijt boete na recht. 45[regelnummer] Bi mesfalle men dicken kinnet, Hoe die lieden sijn ghesinnet; Ende alse hare dingen wel gaen, Sone can mense niet verstaen. Ga naar margenoot+ Die doot coemt also gherne 50[regelnummer] In die borch alse in de taverne. Effene so drach in dine saken, Alse du di sies gelucke nakenGa naar voetnoot1). Men mach oec gevinden niet, Dat men elcsins te prisene pliet. 55[regelnummer] Hets soete ende eerlijc echt, Dat een sterve up sijn rechtGa naar voetnoot2). Alse di anewast die rijchede, So wast di ane die sorghe mede.
Van Augustus wighen. XXXIIII. Ga naar margenoot+ Int XXXVIIste jaer van Augustus Verwan sijn stiefsone Tyberius Pannonye, dat nu es Hongerie, Ende oec verwan hi HermenieGa naar voetnoot3). 5[regelnummer] Drusus sijn broeder voer up Germane, Dattem pijnde Rome tontgane, Ende brochtse ant Roemsce rike, Beyeren ende Zwaven des gelike. Die Cycambriene dwanc hi mede, 10[regelnummer] Die waren van groter wreethede. Hi verwanse met groter pinen Ende met verliese vanden sinen. Hare wreetheit machmen sien Ghemeenlike, dat de vrouwen plien: 15[regelnummer] Alsi also sijn bestaen, Datter en es ne geen ontgaen, Ende hem wapenen gebreect ginder, Nemen si haer selves kinder, Ende slaense jegen die erde doot, 20[regelnummer] Ende verwerenre hem met ter noot. In Affrike ten selven tiden Wilden uptie Romeine striden Die Getuliene, die Isulane. Daer quam hem gereden ane 25[regelnummer] Cossus, Augustus hertoghe,Ga naar margenoot+ Ende verdreefse so verre int droge, Dat si vro waren, dat si mochten Pays hebben, alse sine sochtenGa naar voetnoot4). Echt so reet Tyberius ane 30[regelnummer] Uptie moylike Germane, Die emmer braken haer belof, Ende slouch hem volx daer of, Ende vingen XL^M man, Die brochti te Rome nochtan. 35[regelnummer] Dit orloge was vreselijc sere, Ende was drie jaer ofte meere Gheantiert al achter een, Dat cost ende groot aerbeit sceen. Dat meeste orloge waest van al, 40[regelnummer] Sonder dat van Hanibal; Want XV legyoene Laghen III jaer tesen doene. Ten selven tiden was, alsic wane, Quintilius gesent in Germane, 45[regelnummer] Want si echt wilden ontbreken; Dat wildi te fellike wreken Met hoverden, met gierecheden, Ende wart verslegen daer ter steden, Ende mettem III legyoene, 50[regelnummer] Alse elc hadde te sinen doene VI^M VI^C LXVI man. Dit nam hem so swaerlic an Augustus, dat hire omme daer naer Maecte dat alre meeste mesbaer. 55[regelnummer] Agrippa, des keysers bailliu, Vacht tien tiden, dat seggic u, Up lieden, hieten BestoraneGa naar voetnoot5), Ende leget Grieken oec ane:
[pagina 263]
Die wan hi met stouter manieren, 60[regelnummer] Ende wan hem af hare banieren, Die si in Mitridates tide Uptie Romeine wonnen met stride.
Van onser Vrouwen belove. XXXV. Ga naar margenoot+ Alst al verwonnen was ende verstreden, Ende aldie werelt stont in vreden, Wilde Jhesus Cristus ter werelt comen; Want alse wi hebben vernomen, 5[regelnummer] So sat Augustus voerwaer In payse wel XII jaer, Dattem al die werelt booch, Staerc, cranc, neder ende hooch: Ende in dien vullen vrede woude 10[regelnummer] God comen diet al paysen soude. Ga naar margenoot+ Nu suldi horen sonder verdrieten Van Marien, daer wijt lieten, Alse ons Jheronimus bescreef. Onse Vrouwe in den tempel bleef, 15[regelnummer] Ende so soe meer wassen began, So hare die gratie meer wies an, Dat soe in alre dueget te waren Quam te haren XIIII jaren. Doe geboot die bisscop saen, [regelnummer] 20 Om dat soe so vele jaer hadde ontfaen, Dat soe soude thuus trecken, Ga naar margenoot+ Ende vortmeer om huwelic mecken. Dit ghebot daden gemeene Alle dandere; maer Maria alleene 25[regelnummer] Seide, dat soet niet doen en mochte; Wantse daer haer vader brochte, Ende offeredse Gode te dienne daer, Ende oec hadsoe over waer Gode gelovet te dienne mede 30[regelnummer] In vulmaectere suverhede, Ende dat en mochtsoe breken niet. Die bisscop merct ende ziet; Want hi die scrifture breken en can, Die seget:‘Belovet ende geldet danGa naar voetnoot1);’ 35[regelnummer] Ende oec jegen ghemeene zede Ne dar hi niet raden mede, Dies men te voren niet en plachGa naar voetnoot2). Hi beriet hem updien dach Metten wijsten, wat hi best dade, 40[regelnummer] So dat si vonden teenen rade, Dat mens best an Gode bade, Wat hi wilde datmens dade. Die bisscop met siere clergien Bat Gode omme die dinc Marien. 45[regelnummer] Daer quam ene stemme van Gode, Die seide, dat God ghebode, Datmen sochte andie prophetie Vanden heileghen Ysaie, Wien men bevelen soude de maget, 50[regelnummer] Te diere stede daer hi gewaghet: ‘Uten wortele van Jesse sal gaen Eene roede, sonder waen.’
Hoe Joseph onser Vrouwen nam. XXXVI. Alle van Davids meyseniedenGa naar margenoot+ Geboot die bisscop, dattie lieden Comen souden ten outare, Ende hare roeden bringen dare, 5[regelnummer] Alle dongebondene sekerlike, Die nutte waren te huwelikeGa naar voetnoot3). Joseph quam onder dandere mede Met siere roeden. Daer ter stede Bloyede sine roede in sine hant, 10[regelnummer] Ende vanden hemele quam te hant Eene duve diere up sat. Doe wijsdene si alle bi dat, Dat hi die maget soude ontfaen. Daer wart soe hem bevolen saen. 15[regelnummer] Ende hi voer in Bethleem Sijn huus vorsien ende oec hem, Om te vorsiene talsulken saken, Alse hem ter brulocht gebraken.
[pagina 264]
Maria voer in Nazareth, 20[regelnummer] Ende VII mageden daer met, Die hare die bisscop sendde voren, Int huus danen soe was geboren. Inden bouc van ons Heren kintscede Seghet dit Jacob van hare mede.
Vanden selven. XXXVII. Ga naar margenoot+ Joseph die ontfinc Marien, Al wilde hijs teersten vertyenGa naar voetnoot1), Want soe jonc was ende hi out. Ga naar margenoot+ Teersten, want die bisscop wout, 5[regelnummer] Gaf [hi] met hare V mageden mede; Dien gaf die bisscop daer ter stede Te spinne puerper, bis ende vlas, Zide, jacinctGa naar voetnoot2); want het was Orbare indie kerke ons Heren 10[regelnummer] Andie cortine, Gode teeren; Ende emmer viel die cavele danGa naar voetnoot3) Marien, dat soe puerper span. Doe seiden dandere: ‘Nu du sijs Die joncste, wanen quam di de prijs, 15[regelnummer] Dat di alle weghe God Puerper gevet in dat lot?’ Omme dit, alse in erren zinne, Hieten sise coninghinne. Doe quam dingel openbare 20[regelnummer] Onder hem allen ende seide dare: ‘Dit wort en sal, sonder waen, In gramscepen no tonrechte niet staen; Maer in waerre prophetien Saelt vervult sijn in Marien.’ 25[regelnummer] Dandere mageden worden vervaert, Alse hem dinghel dus openbaert, Ende seiden: ‘Bit over ons, Marie, Dat ons God dit niet entie.’ Ga naar margenoot+ Binnen desen dat Maria letGa naar voetnoot4) 30[regelnummer] Indie stede van Nazareth, Quam dinghel in haer camerkijn, Ende groette die maget fijn, Ende seide: ‘Ave gratia plene! God metti, maghet reene, 35[regelnummer] Onder alle wijf gebenedijt!’ Up dit wordekijn castijt Sente Bernaert een sermoen, Daer ic somege pointe af sal doen.
Sente Bernaert van onser Vrouwen. XXXVIII. Hi seghet dus: Die maget verhogetGa naar margenoot+ Met gesteente van alre doget, Ende dobbel scoenheit hadde tsamen, Beede ter zielen ende ten lachamen, 5[regelnummer] Met haerre uutnemender chierheit scone Bekennet inden hogen trone, So brocht soe dingelen indien, Dat sise alle wilden sien; Ja so, dat die Coninc mede 10[regelnummer] In hare begherelijchede Van daer boven sine zinne Beeten dede in hare minneGa naar voetnoot5); Also alse hare die hoghe bode Neder was gesent van Gode. 15[regelnummer] Dus quam daer die hemelsce geselle In hare heimelike celle, Dat zuver was ende reine ter cure, Ende ic waen soe, beslotenre duere, In hare ghebede heimelike 20[regelnummer] Den Vader bat van hemelrike. Ende oec en eist niet mijn waen, Dat dingel vant die duere ontaen; Want hare achtinge was indien Emmer der lieder uplopen ontflien, 25[regelnummer] Ende van te vele te sprekene mede,Ga naar margenoot+ Dat mense niet in haer ghebede
[pagina 265]
Haer ghepeins met eneger sake Ne verleede noch en brake, Ende dat hare suverhede name 30[regelnummer] In ghene coringe en quame. Dus sloot soe hare celle danne Niet den inghel, maer den manne. ‘Ave!’ sprac dinghel met staden, ‘Maria alle vul ghenaden!’ 35[regelnummer] Waerlike vul gratien dan Gode, den inghel, den man: Gode bider omoedicheden; Den inghel bider reinecheden; Den mensche bider soeter dracht. 40[regelnummer] Waerlike vul gratien gheacht; Want God sette in dese joghet Die vulheit van alre doghet. Also eist, alse ons mach ghescien Iet goets, iet gratien, dats in dien, 45[regelnummer] Dat elc wete die hem bekinnet, Dat ons al van hare rinnet, Die daer indie hemelsche stede Gheclommen es indie weeldichede. Die inghel sprac: ‘Die Here metti!’ 50[regelnummer] Die Vader mede, ende twi? Want dat hi den Sone sijn Di sent ende maket dijn. Oec die Sone metti mede, Die in di ende uut dine lede 55[regelnummer] Hem selven minget ende ghevouget Menscelijc vleesch, dattem genoegetGa naar voetnoot1). Die Heileghe Gheest mede metti, Die dinen edelen lachame vri Heilechde ende dede lusten 60[regelnummer] Den Sone, dat hiere in soude rusten. ‘In alle wijf ghebenedijt du!’ Dat suldi aldus verstaen nu, Dats boven alle wijf geheert; Want bidi selven ongeleert 65[regelnummer] Belovestu eerst suverhede, Ende want du best moeder ende maget mede, Ende Gode ons heves gewonnen: Dits boven allen wiven connenGa naar voetnoot2).
Van onser Vrouwen boodscepe. XXXIX. Maria, die dit heeft gehort,Ga naar margenoot+ Wart ghestorbeertGa naar voetnoot3) indit wort, Of van des ingels upsiene soete, Oft omder sonderlingere groete, 5[regelnummer] Oft dat soe waende dat hi ware man, Ende soe alleene ware dan. Bernaert seghet: ‘Haer sturberen Quam van scamelikere eeren, Die betaemt der mageden zinne; 10[regelnummer] Dat soe staende bleef daer inne, Bediet haren gestadegen moet; Dat soe peinsde, zweech ende stoet, Dat keert men al ter wijsheit waert.’ Dinghel sprac: ‘Wes niet vervaert, 15[regelnummer] Maria! want du heves vonden Voer Gode gratie nu ten stonden. Die Heileghe Gheest sal bidi Upcomen al selve in di.’ Dat wordekijn meent ende seghet: 20[regelnummer] Boven dien dat hi pleghet Inden heileghen te comene inne, Sal hi comen in dinen zinne, Ende des upperst Gods cracht Sal di bedecken met sire macht. 25[regelnummer] Dats te verstane: in heimelichede Sal soe in di nemen stede, Dat van di sal comen die ghone, Die sal heeten die Gods Sone. Soe sprac: ‘Zie die dierne ons Heren.’ 30[regelnummer] Ter omoet wilde soe haer keeren, Omme dat soe gereeden soude daer mede Den stoel der upperster hoochedeGa naar voetnoot4). Met desen worde, sonder lette, Ontfinc soe Jhesus sonder smette, 35[regelnummer] Vulmaect in ziele ende inde leden,
[pagina 266]
Altehant ende upter steden. Men seghet, alsemen tware kende, Dat hi up die achtenste kalende Voer Aprille was ontfaen, 40[regelnummer] Ende oec en es dies geen waen, Dat hi naer XXXIII jaer Ghecruust was upten dach daer naer.
Van Marien ende van Elysabeth. XL. Ga naar margenoot+ Alse Maria hadde ontfaenGa naar voetnoot1) Haren sceppere, also saen Ginc die maget onbesmet Te haerre nichten Elyzabeth, 5[regelnummer] Des papen wijf Zacharien, Die God so wilde benedien, Dat soe drouch den dopre ons Heren, Ende hadde ghedreghen met eeren VI maent dat heileghe kint. 10[regelnummer] Ghi vrouwen, leert dit ende bekint, Dat ghi sijt sculdich te stane in staden Vrouwen die met kinde sijn verladen. Dit es bi Marien wel bescreven, Die gherne inde camere ware bleven; 15[regelnummer] Soe ginc nochtan metter vaert Gerne thaerre nichten waert, Ende soe heeftse ghegroet. Ga naar margenoot+ Elyzabeth heefse ghemoet, Ende mettien groetene dat soe ontfinc 20[regelnummer] (Dat was eene heileghe dinc), Maecte tkint bliscap ghenouch, Dat Elyzabeth noch drouch; WantGa naar voetnoot2) Jhesus heileghede sinen dopre, Sinen prophete, sinen voerlopere. 25[regelnummer] Elke moeder propheteerde ginder, Ende dat daden hare kinder; Ende Elyzabeth dede verstaen, Dat Maria Gode hadde ontfaen, Ende Maria die ghevoelde dat, 30[regelnummer] Ende seide doe: ‘Magnificat! God hevet voersien mede Siere diernen omoedichede.’ Maria bleef daer besetGa naar margenoot+ Met haerre nichten Elyzabeth; 35[regelnummer] Niet dat haere genougede dbliven In dat huus met anderen wiven; Ne waer dat soe niet en woude, Dat mense dicken buten sien soude. Aldaer bleef soe ende was 40[regelnummer] Tote dat Elysabeth genas. Dat was III maent; daer na soe set Hare te keerne te Nazareth, Ende dat kint, Jan Baptiste, Wies ende begaf die twiste 45[regelnummer] Vander werelt, ende levede met pinen Metten dieren indie wostinen. Maria die es thuus comenGa naar voetnoot3), Ende haer brudegoem heeft vernomen, Dat soe hadde kint ontfaen, 50[regelnummer] Ende peinsde, hi wilde hare ontgaen Heimelike, dats niemene ghome. Doe quam hem te voren in drome Vanden ingle, dat hise ontfinghe, Ende hijt in gheenen quaden dinghe 55[regelnummer] Ne merke, dat soe draghe kint, Want God hadt in hare ghesint, Ende seide, alst ter werelt quame, Dat Jhesus soude sijn sine name. Dus es dat huwelijc vulcomen, 60[regelnummer] Ende bleef maghet, alse die genomen Eene maghet hadde te wive, Hoeder te sine van haren liveGa naar voetnoot4).
Twi Joseph hiet Marien man. XLI. Redene seghemen, twi God woudeGa naar voetnoot5)Ga naar margenoot+ Dat sijn moeder wesen soude Niet eene simpele maget allene; Maer te heetene int ghemeene 5[regelnummer] Josephs wijf, was die sake,
[pagina 267]
Hine wilde dat men sprake Mesprijs hare int ghemeene, Ende mense doodde onder die steene, Alset quam der werelt an, 10[regelnummer] Dat soe kint drouch sonder man; Echt, om dat hi wilde te waren, Alsoe soude in Egypten varen, Da[...] soe man hadde die haers plage Ende behoedde alle daghe; 15[regelnummer] Ga naar margenoot+ Echt, omme dat men soude ontkeren Den viant die coemst ons Heren, Ende hine wiste noch en vername, Dat hi vander maget quame. Ga naar margenoot+ Nu alse die werelt echtGa naar voetnoot1) 20[regelnummer] In payse was sonder gevecht, Wille Augustus, datmen sette Aldie werelt te rechte ente wette, Ende dede al die werelt bescriven; Want hi wilde dat bedriven, 25[regelnummer] Dat hi wilde weten te samen Vanden lande alle die namen; Daer naer, hoe hieten gemeenlike Alle die steden van erderike, Ende men hem dan soude bedieden 30[regelnummer] In elke stat tghetal van lieden; So dat men elken bescreve bi worde Ter stede daer hi toe behorde, Ende elc eenen penninc brochte Van sinen hoofde, die wert dochte 35[regelnummer] In paymente X Ga naar voetnoot2) cleene, Entie penninc soude int gemene Met skeysers beelde sijn verchiert. Hier omme waest gevisiert Denarius int Latijn, 40[regelnummer] Want hi van X genant soude sijn. Desen scat souden indie hande Ontfaen die princen vanden lande, Ende elc diet gave soude lijen, Dat hi behorde ter Roemscher pertien.
Hoe Maria voer in Bethlem. XLII. Dus, alse dit gebod uutquamGa naar voetnoot3),Ga naar margenoot+ Joseph sijn wijf Marien nam, Ende voer, als ander volc met hem, Van Nasareth in Bethleem, 5[regelnummer] Ende Maria sijn wijf mede. Nu spreect die bouc van Gods kintscede, Alse Maria groet niet zwaerGa naar voetnoot4) Henen voer inden weghe daer, Dat soe dus Joseph bediede: 10[regelnummer] ‘Ic zie tweerande liede Voer mi, ende deene weenen so, Entie andere sie ic vro.’ Joseph hilt over saghe, Ende dattere niet an gelaghe. 15[regelnummer] Doe quam een jongelinc aldaer, Alse in eenen abite claer, Ende ontbant hem wat soe siet, Ende seide: ‘Teen es dat Juedsce diet, Dattu sies also screyen; 20[regelnummer] Ende die du vro sies ende meyen, Dat es dat heidijnscap al, Dat God te hem halen sal.’ Men hiet die beeste staen na dat, Aldaer onse Vrouwe up sat, 25[regelnummer] Ende soe beette neder sochte, Ende in ene donkere hagedochte Ginc soe daer na, daer groet no clene Altoes en was claerheit gene; Maer teersten soe quam binnen daer, 30[regelnummer] So wart ghinder also claerGa naar margenoot+ Alse oft omtrent middach ware; Noch daer en verginc niet dat clare Voer ter wilen dat onse Vrouwe Ter werelt brochte sonder rouwe 35[regelnummer] Haeren eighinen groten sone. Dinglen quamen omme tgone, Omme dat kint aldaer ter steden,
[pagina 268]
Ende alle te samen sijt anebeden, Ende songhen lude ende vro: 40[regelnummer] ‘Gloria in excelsis Deo!’ Ga naar margenoot+ Onse Here wart gheborenGa naar voetnoot1) Upten ZonnachtGa naar voetnoot2), alswijt horen, In Augustus XLIIste jaer, Dat hi keyser was voerwaer, 45[regelnummer] Ende XXXII jaer hadde gedraghenGa naar voetnoot3) Herodes crone in sinen daghen. Die vijfte etaet heeft hier ende, Die ghestaen hadde, alsict kende, V^C jaer ende XC mede, 50[regelnummer] Ende van beghinne, na der waerhede, Hadde die werelt gestaen vorwaer LII hondert jaer, Een min, dus vinden wijt int ware Bescreven al openbare.
Vanden herden ende ander dinc. XLIII. Ga naar margenoot+ Des nachts, daer die herden warenGa naar voetnoot4) Bi haren beesten, quam gevaren Die ingel, ende was bi Bethleem, Ende seide die mare hem, 5[regelnummer] Dat die behoudere geboren ware Te Bethleem. Si gingen dare Vanden beesten uter weyde, Ende vondent daert die ingel seide. Nu spreect hier up Jacob mede 10[regelnummer] Inden bouc van Gods kintschede, Dat Maria die haghedochte Des derds dages rumde, endebrochte Haren sone ende leide In die crebbe, daer alle beide 15[regelnummer] Die osse ende desel an was gebonden, Diet kint anebeedden tien stonden. Bernaert seit hier up, nu hort: ‘Siet hier een cort besneden Wort, Wat God de Vader uptie erde dede. 20[regelnummer] Wildi bekennen die lanchede, Hoe cort hise af hevet ghesneden?Ga naar margenoot+ Dit Wort spreect inder godlijcheden: “Ic vervulle hemel ende erde.” Nu es tWort mensce ende onwerde, 25[regelnummer] Ende in eene nieuwe crebbe geleghet. Daer die propheete af seghet: “Du best God euwelijc sonder saghe,” Nu es dat kint een van eenen daghe. Twi wildi hem corten dus sere, 30[regelnummer] God alder mogentheden here, Sonder dat ons wilde die goede Dies vorme geven van sire omoede? Want hi sprac: “Leert dat ane mi, Dat ic sachte ende omoedich siGa naar voetnoot5).”’ 35[regelnummer] Des achtes daghes nadie wetGa naar margenoot+ Besneden si tkint ende hebbent geset, Dat sine name si Jhesus; Want die inghel hiet aldus, Eer dat hi ontfanghen waert. 40[regelnummer] Hier up spreect mede sente Bernaert: ‘Hi wart ghecort inde menscelichede, Noch daertoe meer gecort mede, Want hi hem besniden liet Vanden vleesche, alse ghi siet. 45[regelnummer] Doe hi ter werelt quam in, Was hi ghemindert een deel min Vanden inglen; maer al nu Seere ghemindert, seggic u; Want hi ontfinc wonde ende snede 50[regelnummer] Over al die menschelichede. Sijn besniden en wondert niet, Want hi hem dor ons crucen liet:
[pagina 269]
Dus es hi ons ghegheven geheel, Ende al vertert in onse vordeelGa naar voetnoot1).
Vanden drien coningen. XLIIII. Ga naar margenoot+ Ten dertiendages, es bekentGa naar voetnoot2), So quamen ute Orient Te Jherusalem coningen drie, Ende seiden aldus: ‘Waer es hi, 5[regelnummer] Der Jueden coninc? Dus verstaen wi Voer waer, dat hi geboren si: In Orienten hebben wi ghesien Sine sterre, ende comen dien Anebeden.’ Omme dit wort 10[regelnummer] Wart Herodes entie port Verstormet van Jherusalem, Want Herodes ontsach hem, Dat iemene van Hyrcanus geslachte Comen soude, ende hem met machte 15[regelnummer] Soude verdriven uter stat, Want hi tlant tonreehte besat; Ende vragede saen na desen, Waer Cristus soude geboren wesen, Ende men seide in Bethleem, 20[regelnummer] Dus so wart voerseit van hem. Die coningen sendire tien stonden, Ende seide: ‘Als ghi tkint hebt vonden, Ontbiet mi dan, dat ic mede Dat heileghe kint anebede.’ 25[regelnummer] Die coningen sijn woch gegaen, Ga naar margenoot+ Ende vonden tkint ende offerden hem saen Gout, wierooc ende merre, Ende keerden. Des was gram ende erre Herodes, dat sijs niet en spraken. 30[regelnummer] Daer naer gevielen die sakenGa naar voetnoot3), Dat die tijt quam van XL daghen, Ende Maria hevet gedraghen Toten temple haren sone. Symeoen ontfinc dat ghone, 35[regelnummer] Die inden geeste verhuegede das, Want hi wiste dat Cristus was. Daer voerseidi ons Heren doot, Ende onser Vrouwen rouwe groot. Oec anebedene daer nochtanne 40[regelnummer] Eene oude prophetesse, hiet Anne.
Noch vanden selven. XLV. Vanden III coningen maket contGa naar margenoot+ Sente Jan Goudijnmont, Ende seget dus, dat hi vernam, Dat vanden boeken Balaham 5[regelnummer] Dese lieden te voren verre Gheleert waren vander sterre. Oec scrijft hi, dat hi teere ure Horde tellen eene scrifture, Al wistmen niet wanen soe quam, 10[regelnummer] Die tgelove niet benam. Die scrifture sprac te waren, Dat in Orienten waren Lieden, die bouke hadden das, Dat die sterre te comene was, 15[regelnummer] Ende wat men offren soude dien God, Diese hadde in sijn gebot; Ende die scrifture seide clare, Dat soe van Seth comen ware, Adams sone, onser alre vader, 20[regelnummer] Entie de vorders allegader Hadde gelaten, deen na den anderen, In haer gheslachte wanderenGa naar voetnoot4); So dat si daer vanden haren Hem XII coren teere scaren,
[pagina 270]
25[regelnummer] Die wijs waren ende neerstaehte, Om datmen die sterre wachte. Alser een staerf, settemen mede Eenen anderen in sine stede. MaguseyGa naar voetnoot1), dits ware sake, 30[regelnummer] Hietmense in hare sprake, Want si swighende ende stille Gode anebeden metten wille. Naden oegst alle jare Quamen si te samen dare 35[regelnummer] Up eenen berecht altemale, Ende hiet die berch VictorialeGa naar voetnoot2) Daer up stont in enen steene Eene haghedochte alleene, Ende sere scone was die stede 40[regelnummer] Van bomen ende van fonteinen mede. Daer dwoughen si hem alle met, Ende spraken stille haer gebet. Dit daden die jonge na die oude, Ende ontbeiden weltijt dat soude 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die sterre comen openbare, Die der werelt belovet ware, Ende oec mede in wies geslachte Die sterre soude risen diemen wachte; So dat soe quam teenen male 50[regelnummer] Uptie montaenye Victoriale. Indie middelt was soe ane Te siene alse eens kints gedane, Ende boven eens crucen gelike. Die leefde hem cortelike, 55[regelnummer] Ende hiet hem mede te hant Varen inder Jueden lant; Ende also alsi voeren daer, Waren si inden woch II jaer, Die sterre vor hem in haren ganc 60[regelnummer] (Hem en gebrac spise noch dranc), Ende quamen daer alsonder saghe, Alst kint hadde XIII daghe. Alse si weder te lande quamenGa naar voetnoot3), Doe geloveden si bet alle te samen 65[regelnummer] Gode onsen Here dan si eer daden. Haren lieden hebben si geraden, Dat si dien God souden eeren. Daer na, na die upvaert ons Heren, Quam een apostel daer int lant 70[regelnummer] Diese doopte, ende altehant Volgheden si hem weder ende vort, Ende predecten ons Heren wort. Al es dit gheen auctoriteit, Nochtan es hier niet gheseit, 75[regelnummer] Datten kerstinen gelove scaet, Of daermen in mach merken quaet.
Vanden Innocenten. XLVI. Herodes hevet gesien te warenGa naar voetnoot4),Ga naar margenoot+ Dattem die coningen sijn ontfaren, Ende visiert alleene bi hem, Dat hi wille in Bethleem 5[regelnummer] Die kindere doden up enen dach, Up dat hi Jhesus begaen mach. Maer die inghel hiet mettien Joseph in Egypten vlien, Metter moeder ende metten kinde, 10[regelnummer] Dattene Herodes niet en vinde. Doe wart Herodes gedaget te Rome, Dat hij sijns gedingen ghome, Also dat hi sonder sparen Emmer moeste te Rome varen. 15[regelnummer] Daer gewan hi lude ende stille Van Augustus al sinen wille, Ende es comen te lande weder; Maer die sorghe en viel niet neder Vandien kinde, daer si toe quamen 20[regelnummer] Die drie coningen te samen; Ende omme dat hi hadde gemerret lange In wochvaerne ende in wedergange Inden Roemschen woch te waren, Dede hise alle van II jaren 25[regelnummer] Ende daer beneden slaen te doot. Haers gebeenten vele ende groot Leghet zuud van Bethleem III milen
[pagina 271]
Ga naar margenoot+ Begraven al noch ter wilen. Nu seghet hier af Jacobus 30[regelnummer] Inden bouc der kintscheit dus.
Hoe Jhesus voer in Egypten. XLVII. Ga naar margenoot+ Enen dach, seghet hi, te voren Eer Herodes sinen toren An donnosele kindere wrac, Dat die ingel an Joseph sprac, 5[regelnummer] Dat hi trocke dordie wostine, Ende name tkint entie moeder sine. Nu seghet noch Jacobus Inden bouc der kintscede dus, Dat si daer teenen hole quamen, 10[regelnummer] Daer si hem alle te samen Vercoelden inder hitten meeste. Maria beette vander beeste, Ende sat ende nam in haren scoot Jhesumme met ghenouchten groot. 15[regelnummer] Een joncwijf ende III kinder Waren inden woch met hare ginder. Altehant na deser saken Quamen uten hole vele draken, Entie kindre riepen sere. 20[regelnummer] Jhesus stont up, onse Here, Die nochtoe niet hadde II jaer, Entie draken anebedene daer, Ende gingen woch na hare maniere. So daden lyoene ende andere diere, 25[regelnummer] Ende ginghen voer hem al ghemate, Ende wijsden hem die strate. Inden wech waren ossen twee, Die els en daden nemmee Dan dat si droughen dat, 30[regelnummer] Dat men dranc ende at, Die dreven daer die liebaerdeGa naar voetnoot1). Scaep waren daer indie vaerde, Die gingen onder wulven daer Ende onder leuwen sonder vaer. 35[regelnummer] Ten derden daghe wilde sitten Maria, vermoyet vander hitten, Onder eenen palmeboem. Soe sach upwaert ende nam goem Den boem geladen. Soe sprac met desen: 40[regelnummer] ‘O wi! of het mochte wesen, Dat ic hadde van gheenen daden.’ Joseph sprac: ‘Du best beraden, Dattu wils vandien daden sprekenGa naar voetnoot2); Maer ic sorge ons saels gebreken, 45[regelnummer] Want onse vate sijn alle droghe.’ Jhesus sprac ten bome: ‘Boghe Al hier neder metter vrucht dijn, Ende lave nu die moeder mijn.’ Die palme haren uppersten tac 50[regelnummer] An Marien voeten stac, Ende booch neder toter erde. Maria nam dat soe begerde, Ende alse die vrucht was afgelesen, Bleef die boem rechts na desen 55[regelnummer] Tontbiden weltijt dat woude Dat kint, dat hi rechten soude; Ende alst tijt was sprac dusGa naar margenoot+ Toten palmbome Jhesus: ‘Nu wes staerc ende rechti weder; 60[regelnummer] Ondoe uut dine wortele weder Dine bedecte, scone fonteine, Ende gef te vullen water reine.’ Dit was alse hijt hiet gedaen. Lieden, beesten dronken saen, 65[regelnummer] Ende loveden Gode onsen Here. Doe sprac Jhesus ter palmen mere: ‘Ic wille dat di ghescie Dese eere ende dit vordeel van mie, Dat een telch van dinen rise 70[regelnummer] In mijns Vader paradise Ghedraghen si ende daer geplant.’ Dit dede een ingel altehant. Joseph sprac ten kinde ditte: ‘Here, ons quetst die hitte. 75[regelnummer] Wiltu, wi varenGa naar voetnoot3) bider zee, Want daer sijn oec steden mee,
[pagina 272]
Aldaer wi in rusten moghen.’ Jhesus sprac: ‘Laet u ghedoghen, Ic sal u corten dese vaert. 80[regelnummer] Die wech es lanc XXX dachvaert, Ic saelt u teenen daghe bringen.’ Altehant naer dese dinghen Saghen si die berghen bliken thant Voer hem van Egypten lant. 85[regelnummer] Vro waren si ende quamen na dat In Cyene in eene stat; Ende want siere hadden gene conde, Gingen si ter selver stonde Int temple, dat hiet Capitole. 90[regelnummer] Daer stonden hare gode ene scole CCC LX ende oec vive, Die anebeden die keytive Vander stat te haerre scanden, Ende brochten hem der offranden 95[regelnummer] Vanden selven dat si hadden daer, Ende gavent hem met herten claer. Ga naar margenoot+ Teerst dat Maria quam ginder, Alle die afgode meer ende minder Vielen neder. Alse dat hort 100[regelnummer] Die here van gerre port, EffrodosiusGa naar voetnoot1), doe quam hi daer, Ende alse hi vant die saken waer, Te Marien quam die ghone, Ende anebeedde haren sone, 105[regelnummer] Dien soe drouch in haren scoot. Mettien sprac die here groot: ‘Ware dese niet onser gode here, Dese en laghen nemmermere Voer hem neder uptie erde. 110[regelnummer] Nu doen wi hem de selve werde, Die wi sien dattem doen moeten Onse goden te sinen voeten, Dat ons niet ghescie also, Alst wilen dede Pharao, 115[regelnummer] Doen God daer dede menech wonder In Egypten al besonder.’ Ga naar margenoot+ Voert leest men, dat men en vant Gheenen tempel in Egypten lant, Daerne viel een afgod ter neder. 120[regelnummer] Cassiodorus en seeghter niet weder: Hi spreect dat hi bescreven vernam, Doe Jhesus in Egypten quam, Dat voer Hermoplus der stedeGa naar voetnoot2) Een groot persker boem stoet mede; 125[regelnummer] Doe Joseph ende Maria quamen Indie stede daer te samen Met Jhesus, dat die boem en mochte Ghedoghen dat tlant Jhesus besochte, Hine heeftene gheanebeet daer. 130[regelnummer] Sider seghetmen over waer Van siere vrucht, van sinen bladen, Van siere scuerssen, dat si in staden Staen den ghenen boven alre aert, Die met evele sijn verswaert. 135[regelnummer] Bi aventuren men anebede Den boem aldaer inder stede Over heilech, daermen an looch: Lichte hier om waest dat hi booch, Alse andere afgoden vellen, 140[regelnummer] Die duvel vlo met sinen gesellen.
Herodes quaetheit ende sine doot. XLVIII. Onrecht moet te rechte comenGa naar voetnoot3).Ga naar margenoot+ Herodes, die hadde genomen Meneger moeder hare kinder, Die moeste met mesfalle niet minder 5[regelnummer] Also dwasen ende riesen, Dat hi moeste die sine verliesen; Want Antipater sijn sone Verwerret al, ende was die ghone Doutste ende gewonnen te voren, 10[regelnummer] Eer hi ter cronen wart gecoren, Ende van enen onnedelen wive; Die maecte onwert ende keytive Sine edele broederen aldus, Alexander ende Aristobolus, 15[regelnummer] Die Mariagnes kinder waren.
[pagina 273]
Hi visierde in eere maren, Dat si doden wilden den vader, Omme dat si beede gader Comen souden ter cronen, die hare 20[regelnummer] Van gerechter geborten ware, Alse vander moeder, dan des vader. Hier omme dedise beede gader, Herodes die quade, ontliven, Om dat hi seker wilde bliven. 25[regelnummer] Ga naar margenoot+ An dese dinc hevet hi verstaen Dat hi sere hevet mesdaen Bi soens Antipaters rade, Ende berau hem, al waest te spade, Ende heeftene mede ghevaen 30[regelnummer] Ende oec in prisoene gedaen. Ga naar margenoot+ Herodes viel oec also wale Selve in eene grote quale, Ende doude ginc hem mede naer; Want hi hadde LXX jaer, 35[regelnummer] Ende oec siere kinder doot Ga naar margenoot+ Meerde sinen rouwe groot. Onverwinlijc was die ziechede: Hi hadde eenen groten rede, Entie joocte mede so groot, 40[regelnummer] Dat het sceen eene mate doot. Oec so swollen hem die voete; Daertoe was hi so onsoete Beneden an sine mans vorme, Daer was hi rechts al vul wormeGa naar voetnoot1). 45[regelnummer] Versuchten haddi mede so swaer, Dat men mochte seggen over waer, Dattet ware die Gods wrake: Bidi alrehande sake, Dat anderen lieden was medicine, 50[regelnummer] Was hem torment ende pine. Hi horde dat bliscap groot Die Jueden hadden om sine doot, Die si hopeden te comene saen. Doe dedi die beste vaen, 55[regelnummer] Ende hiet, weltijt dat hi storve, Datmense vanden live bedorve, Omme dat lant dan rouwe groot Maken soude omme sine doot. Daer naer quam hem een hoest an, 60[regelnummer] So datmen roupen began Indie zale in diere ghebare, Alse of die coninc doot ware. Antipater sijn sone was vroe, Ende boot goet ende ghiften doe, 65[regelnummer] Dat men ute liete gaen. Alst die vader hadde verstaen, Dat sijn sone sine doot belouch, Dedi dat men hem thooft afslouch. Ten vijften daghe staerf die ghone 70[regelnummer] Na die doot van sinen sone.
Hoe Herodes rike wart ghedeelt. XLIX. Herodes die staerf overwaerGa naar voetnoot2)Ga naar margenoot+ In dat XXXVIIste jaer, Dat hi die crone ontfinc met eeren, Indat carnation ons HerenGa naar margenoot+ 5[regelnummer] Int beghin alsemen sereef sesse. Noint man in meerre verdoemenesseGa naar margenoot+ Ne staerf onder erdsche liede, Alse dese onder sine mayseniedeGa naar voetnoot3). Buten sinen huse in elke stede 10[regelnummer] Sone was geen so geluckich mede, Alse in orloghe, in aventuren, In planteit, in soeten, in suren. Die dat wel wille weten begaren, Scolastica saelt hem verclaren. 15[regelnummer] Die gheene, die hi hadde ghevaen Ende geheeten oec verslaen, Teersten dat hi ware doot, Omme te makene rouwe groot, Hevet sijn zuster laten varen. 20[regelnummer] Met eeren groufmen te waren. Archelaus wart na hemGa naar margenoot+ Here in Jherusalem; Maer niet en quaemt hem so scone, Dat hi hadde coninccrone. 25[regelnummer] Herodes, sijn ander sone,Ga naar margenoot+ Galylee ontfinc die ghone
[pagina 274]
Ende die dinc diere hinc an. Phillips, sijn derde sone nochtan, Hadde groot deel vanden rike. 30[regelnummer] Dus was ghedeelt jammerlike Der Jueden conincrike in sticken. Archelaus en wilds niet micken, Hine was wreeder dan die vader Up sine ondersaten allegader, 35[regelnummer] Ende regneerde IX jaer. Ga naar margenoot+ Int eerste van hem, dats waer, Hiet dinghel Joseph dat hi name Tkint entie moeder ende quame, Ende hi keerde in Israel. 40[regelnummer] Hi deet ende vernam dat wel, Dat Archelaus die mogenthede Hadde in sijns vaders stede, Ende voer wonen in Nazareth. Hier omme was onsen Here geset 45[regelnummer] Die toename van Nazarene, Omme dat hi daer woende clene. Archelaus die wart daer naerGa naar voetnoot1) Gcwrouget te Rome, dat hi swaer Sinen lande ware ende quaet. 50[regelnummer] Ghedaghet wart hi vorde senaet. Ghedoemt was hi perlement, Ende was in ellenden ghesent Te Vianen int lant van GallenGa naar voetnoot2). Aldus so moest hem mesfallen, 55[regelnummer] Ende dede daer sinen ende Jammerlike ende in ellende.
Van Jhesus sittene onder die wise. L. Ga naar margenoot+ Alse Jhesus was out XII jaerGa naar voetnoot3), Ginc hi te Jherusalem daer naer Teere feesten, teere hoochede, Ende Joseph entie moeder mede. 5[regelnummer] Die feeste hadde VIII dage gestaen; Daer naer alsi henen souden gaen, Ende si een dachvaert henen waren, Souken si Jhesus inder scaren. Joseph ende Maria mede 10[regelnummer] Si keeren weder indie stede, Ende vondene midden onder die vroede. Daer sat ende vragede die goede God, ende vragede niet al bloot, Omme dat hi hadde vragens noot, 15[regelnummer] Want hi wist al groot ende cleene, Dat onder hem was gemeene; Maer omme dat wire an leren souden, Dat die, die wijs wesen woudeGa naar voetnoot4), Dat hi te horne ware snel, 20[regelnummer] Ende traech te sprekene also wel. Bernaerd seit hier up mede: O dogedachtege omoedichede, Met hoe rechter groter onwerde Verduwestu die hoverde 25[regelnummer] Van onser dulre, idelre glorie! Lettel hebbic in mine memorie, Nochtan en canic niet geswigen,Ga naar margenoot+ In wille hogelike prighen, Mi voert trecken ende togen, 30[regelnummer] Ende meester maken vor die ogen, Snel int spreken, traech int horen! Slachte Jhesus Cristus den doren, Dat hi also lange zweech? Ontsach hi spot ofte gedreech? 35[regelnummer] Neen hi, al dor onsen wille, Niet dor den sinen, sweeeh hi stille.
Augustus des keysers doot. LI. Alse Archelaus was verdrevensGa naar voetnoot5),Ga naar margenoot+ Alse hier voren es bescreven, Was een Procreerre te hant Van Rome ghesent int lant, 5[regelnummer] Componius, dat hi al uut Gaderde den Roemschen tribuut
[pagina 275]
Int lant van Jherusalem. Vele Jueden gavene hem Den tribuut sere onwillike, 10[regelnummer] Ende wilden seggen gemeenlike, Sindent dat si Gode ghaven Tiende ende rente van haerre haven, Dat si ghenen erdschen heren Tribuut geven mochten met eeren, 15[regelnummer] Ende dat het sere oec ware mesdaen. Componius wart afgedaen Vander baillien, ende na hem Was ghesent te Jherusalem Marcus, die inder Jueden lant 20[regelnummer] Den chens nam ter Roemscher hant. Na hem quam Avius RufusGa naar voetnoot1) Indien tiden staerf Augustus, Alse hi hadde over waer Geregneert LVII jaer , 25[regelnummer] VI maende ende X daghe. Anthonis, dans gheene saghe, Hadde mettem here gewesen XII jaer, alse wijt lesen; Daer naer was hi mogendlike 30[regelnummer] Enech prince van erderike, Dat hi hadde in sijn bedwanc Al die werelt ommeganc. Noint sidert noch te voren En was so machtich here geboren. 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ Some bouken gewagen das, Dat hijt maer LVI jaer was Keyser indie stat van Rome; Maer omme dwaerste eist dat ic gome, Want hi staerf in werelt eeren 40[regelnummer] Int carnation ons Heren XV, dat vint men voer waer, Ende oec XLII jaer Haddi keyser gesijn te voren, Eer Jhesus Cristus was geboren. 45[regelnummer] Ghelevet haddi in desen levene Der jare ellef waerven sevene. Hi was YacusGa naar voetnoot2) sone,Ga naar margenoot+ Die sijn vader was; die ghone Hiet Octavianus mede, 50[regelnummer] Ende was senatur vander stede;Ga naar margenoot+ Maer Julius haddene gheset Sinen sone naer die wet. Vander moeder hi comen was Van Troyen van Eneas. 55[regelnummer] So scone noch so gheluckich medeGa naar margenoot+ Ne was nie keyser indie stede; Nochtan en was hi met deser name Niet altemale sonder blame, Want hi was luxurieus, 60[regelnummer] Al was hi anders wijs ende preus.
Van Ovidius sproken. LII In des keysers Augustus daghenGa naar margenoot+ Levede, horen wi gewaghen, Ovidius Naso die boeke maecte Scone, vele ende wel geraecte. 5[regelnummer] Uut sinen bouke sullen wi noemen Hier ter stede somech bloemen. Twi so maghic sijn versaghetGa naar voetnoot3)? Die niet upten woch en draghet, Mach die rovers ontsien cleneGa naar voetnoot4). 10[regelnummer] Wort ende sin si dat alleeneGa naar voetnoot5).Ga naar margenoot+ Minne dats een swaer gheval, Vul van soeten sorghen al. Die hoept omme dat hi verdient hevet, Dats hope die redene ghevet. 15[regelnummer] Dende proevet alle dinc. Alsemen dat wals teersten vinc, So waest des ongewone. Aldus eist biden jongen sone:
[pagina 276]
Hine ontfaet niet wel bedwanc, 20[regelnummer] Teerst en si an sinen dancGa naar voetnoot1). Die sonder spel sijn onderlinghe, Dat sijn ongedureghe dinghe: Merchtucht verrust die moede lede Ende vermaecse weder daer medeGa naar voetnoot2). 25[regelnummer] Lichter verdoochtmen doch tverdriet, Dat men doch verdient hevet iet, Dan men tleet doet ongewes, Dies men ontschuldich es. Hets somwile quade maniere, 30[regelnummer] Datmen es te goedertiere. Hets grote doget, dat een laet Die dinc, daer hem die sin toe staet. Langhe aerme, wideGa naar voetnoot3) hande Hebben die heren vanden lande. 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die last die de man bejaghet Es licht, gerne alsemenne draget. Joncvrouwen sijn van lichten seden: Dies reine die es ongebedenGa naar voetnoot4). Die tijt gaet houde ende merret niet, 40[regelnummer] Alse dwater te dale vliet. Gheloof mi dies, het es bescreven: Een seere edel dinc es geven. Men siet onder thonich sijn Dicken quaet fel venijn. 45[regelnummer] Die gode moetti huusloes maken, Ende aerme oude moetti naken, Ende du moets hebben langen verst Enten euweliken derstsGa naar voetnoot5). Ga naar margenoot+ Men siet den verwonnen upstaen; 50[regelnummer] Ende sulc es inder liede waen Oft hem niet mesfallen mochte, Diemen vallen siet onsochte. Nemmermeer hebbets geloof, Dat goeden ende nemet roof. 55[regelnummer] Wats die slaep els, clene of groet,Ga naar margenoot+ Dan die ghelike vander doot? Slaep te tijt; als tleven ent, Wert di lanc slaep angesent. Dat ons georlovet en willen wi niet,Ga naar margenoot+ 60[regelnummer] Maer emmer datmen ons verbiet. Die den riken gevet sijn goet, Hi ghietet dwater in de vloet.
Vanden selven. LIII. Al sluutstu twijf van cranker voere,Ga naar margenoot+ Tfleesch es reene, tgepens hoere. Hets omme niet datmen hoet, Soe en si van herten goet. 5[regelnummer] Sluut al binnen, sluut al buten: Dat gepeins mach niemen sluten. Wi willen emmer datmen verbiet, Ende eeschen dat men ons jan niet: Alse die zieke om dwater pleget 10[regelnummer] Te biddene, datmen hem ontseghet. Daerme ne mach niet int hof, Daer gevet geit eere ende lofGa naar voetnoot6). Gelt hevet al in sire gewelt, Eist pleit, eist maerct, eist lant of stede; 15[regelnummer] Om gelt so vechtmen mede, Ende oec maect die penninc vrede. Die doot es alder werelt fel: Lere wel leven ende sterf wel. Die andere lieden wille bevroeden,Ga naar margenoot+ 20[regelnummer] En can hem selven niet gehoeden. Wijn die maect geverwet wel, Ende leert der luxurien spel; Sorge ende dronkenscap groot Dats der luxurien doot. 25[regelnummer] Joncvrouwe haren vrilinc vlouct,
[pagina 277]
Doch es haer lief datmense versouct. Al es God erre, metter bede Brinct menneGa naar voetnoot1) ter omoedichede. Wat es harder dan die steen? 30[regelnummer] Sachter dan water ens dine geen; Nochtan maect dat water nat Inden steen dicken gat. Rechter soene es geene wet, Dan die scalcke in dat net 35[regelnummer] Ghevaen wert dat hi heeft gemaect, Ende sijn selfs venijn daer in smaect. Ga naar margenoot+ Alse groot sin eist dat men hoet Ende datmen berecht gewonnen goet, Als te winne es van beginne. 40[regelnummer] Wes cusschen, wiltu dat men di minnesGa naar voetnoot2). Scoenheit es cranc toeverlaet: So soe meer ter ouden gaet, So soe meer breect ende dwijnt, So lange dat soe niet en scijnt. 45[regelnummer] Elc poghe dat hi gewinne Ga naar margenoot+ Met soeten worden sine minneGa naar voetnoot3). Nu es die werelt goudijn al; Want wie thof hebben sal, Vrouwen minne of heerscaps houdeGa naar voetnoot4), 50[regelnummer] Men vindet al te cope met goude. Al coemstu vort, Aristotiles, Ende al dine aerte met, sijt gewes, Brincstu niet, men sal di sluten Dat wiket, du blives daer butenGa naar voetnoot5). 55[regelnummer] Nemmermeer ne comet te desen, Dat sonde mach eere wesen. Alse vele alse sants es uptie zee, Alse menegertieren ende mee Comen hem sorgen van zinne, 60[regelnummer] Die volgen wille dommer minne. Ghenoeghte die es cort van minnenGa naar voetnoot6), Ende vele sorghen sijnre binnen.
Noch vanden selven. LIIII. Hets onrecht dat alt volc becoept,Ga naar margenoot+ Dat clene menechte beloept. Peinster omme, u naect de oude; Die hier omme peinsen woude, 5[regelnummer] Hine verlore en ghenen tijt. Speelt, singet, hebt delijt, Die jaer geliden inder maniere Dat twater doet inder riviere. Dat water en keert niet, 10[regelnummer] Alst nedere te dale vliet: Alsoe peinst dat keren mach No weder wile noch dach. Hets eene grote rijchede, Dat men leere goede sede. 15[regelnummer] Ic georloves in mine lere, Dat men scalcheit met scalcheit kere; Want die wet hevet gegeven, Dat een man verwere sijn leven. Miede ende gichte, men maget scouwen, 20[regelnummer] Verwinnet heren ende vrouwen. Goede cruden ende oec die nosenGa naar voetnoot7)Ga naar margenoot+ Wassen te gader: men siet rosen Dicken biden netelen staen. Het es nuttelijc gedaen, 25[regelnummer] Dat men scuwe dulle minne, Ende uten sonden trecke de sinne.
[pagina 278]
Were die quaetheit int begin; Want alse devel es comen in, Ende tlijf vul wert van venine, 30[regelnummer] So coemt te spade die medicine. Die hem heden niene wacht, En heves maergen gene macht. Welc tijt so heet es de moet, So wijc hem, hijs al verwoet. 35[regelnummer] Hets quaet pinen jegen stroem, Maer an wijken so nem goem; Die henen mach varen in onweder, Ende hem werpt jegen den stroem neder, Die es dom ende ongeleertGa naar voetnoot1). 40[regelnummer] Een verwoet sin ende een verkeert Die hevet onwert, als hi hort Hem an spreken wise wort; Ga naar margenoot+ Maer, alse hi hem selven kinnet Gewont, so eis tijt dat hi beginnet: 45[regelnummer] Dan sal ghenougen die zieke, Dat men sine wonde wieke. Doe van di die ledichede, So vliet di die minne mede; Want alse gerne alse triet 50[regelnummer] In marassce te wassene pliet, Also gerne volget mede Die minne der ledichede. Men doget vele te meneger stont, Omden lachame te makene gesont: 55[regelnummer] Oec moetmen wel dogen pine, Omme meester vanden zinne tsine. Wi jonge lieden werden bedroghen, Alse hem vrouwen gepareert toghen, Ende dan es emmer onse zede, 60[regelnummer] Dat ons vernoyet die outhede. Ga naar margenoot+ Hijs dom die hem an wijf keert; Want si hebben hare ogen geleert, Dat si wenen alstem gevoughet. Dien de minne niet en ghenoeget, 65[regelnummer] Worde aerm; want die aermoede En weet hoe soe die minne voede. Scuwe dat upsien, jongelinc! Den zieken dert ene clene dinc.
Vanden selven noch. LV. Die beesten sien alle nederwaert,Ga naar margenoot+ Want die erde es haer aert; Maer God heeft den mensce verheven, Ende dat hovet upwaert gegeven, 5[regelnummer] Ende wille dat hi merke van verren Den hemel entie clare sterren. Scaemte ende trouwe sijn verdreven; In hare steden so sijn bleven Onscamelheit ende looshede, 10[regelnummer] Laghe, cracht ende gierechede. Nu levet men bi rove vaste. Tusscen den wert enten gaste Nes altoes gheene sekerhede, Noch tusscen swegher ende swager mede. 15[regelnummer] Rechte lieve ende rechte minne Es tusscen gebroederen dinne. Die man staet na sijns wijfs leven, Ende soe wille hem venijn weder geven. [Den sone dinct moeder ende vader 20[regelnummer] Te langhe leven beede gader. Goedertierheit es verdreven, Felheit die es nu uphevenGa naar voetnoot2).] Mi vernoyes ende ic scaems mi Te seggene wat al quaets oec si; 25[regelnummer] Doch lijcs al openbare, Dat tware es meerre dan de mare. Hout die middel entie mate,
[pagina 279]
Dat es di die sekerste strate. Selden siet men teenegere stede 30[regelnummer] Langhe gheduren mogenthede. Swaer es, danscijn en moet pogen Den sin, die quaet wille togenGa naar voetnoot1). Die nideghe en lacht niet, Dan als hi enen mesfallen siet. 35[regelnummer] Alse alt volc vaert hinderwaert, So dinct hem dat hi wel vaert. Men sal beiden den lesten dach, Ga naar margenoot+ Eer men eenen salich heten mach. Decke dat vier nauwe ende seere, 40[regelnummer] Eert indi selven mereGa naar voetnoot2). Minners mach clene dinc dereGa naar voetnoot3). Men mach wel anden viant lerenGa naar voetnoot4). Alse wi prisen andere saken, Souden wi donse wel prijs wert makenGa naar voetnoot5). 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die met minnen swaer es bevaen, Hi dar wel alle dinc bestaen. Wet God, die werelt es blent, Want sulc es diemen niet en kent, Die mordaet jaget inder gebare, 50[regelnummer] Alse oft trouwe ende doget ware, Ende hevet van sire quaetheit groet ere. Aermoede die leert sere. Somwile volget goede aventure, Daert begin af was sure. 55[regelnummer] Ennes somwile niet quaet, Dattem een verwinnen laet. Alle gaen wi ter doot waert; Maer dat deen vorden andren vaert, Eist lanc, eist cort, traghe of snel, 60[regelnummer] Al teenen huse, dit proeven wi wel. Sekere vele eist tallen tiden Scelden dan met swerde striden. Vromeghe herteGa naar voetnoot6), dits geseget, En es gheene dinc ontweget. 65[regelnummer] Die ziele en mach niet versterven, Alle andere dingen verwandelen [ende] verderven.
Vanden selven noch. LVI. Ghierecheit es meester vor al:Ga naar margenoot+ Ic waense cume meer wassen iet sal; Nochtan so meer wasset tgelt, So die dorst heeft meerre gewelt. 5[regelnummer] Scoenheit die es gerne verwaent, Want hare dompeit dat al vermaentGa naar voetnoot7). Verste, al en es soe niet lanc, Bejaget dicken groten danc. Gramscap es quaet, dier jegen vecht, 10[regelnummer] Want soe gaet dicken over recht. Aldus maectmen die liede goet, Alse die here desGa naar voetnoot8) niet en doet, Dat hi sinen lieden verbiet; Want hijs die spiegel daer men in siet. 15[regelnummer] Die duve die eens ontbracGa naar margenoot+ Des havecs claeuwen, hort soe gecrac Van enegen vogel na oft bi, Soe waent al dat havec si. Ghelijc ende in derre maniere 20[regelnummer] Dat men proevet gout biden viere, Also moet men inder noot Proeven ware trouwe ende groet.
[pagina 280]
Alse di die aventure es hout, So wast di ane selver ende goutGa naar voetnoot1) 25[regelnummer] Die di ter noot niet en dient, Dat was der aventuren vrient. Ga naar margenoot+ Die edel name diemen heet vrient, Die wilen en was niet ontsient, Die es te cope nu gheset. 30[regelnummer] Ga naar margenoot+ Alst mi wel stont ende bet, Waren vele die vriende hieten; Maer alse mi die gelucke lieten, So moestic alleene bliven, Vriendeloos metten keytiven. 35[regelnummer] Ga naar margenoot+ So hogher die persoen oec siGa naar voetnoot2), So genadegher met rechte daer bi. Hi es dorper, die sinen viant Slaet aldaer hi leget int sant. Eere hevet eenen snellen voet, 40[regelnummer] Soe loept henen metter spoet. Meer messit, dat men uutslaet Den gast dan menne niet ontfaet. Ga naar margenoot+ Trouwe die staet nu ter ure Ende vallet metter aventure. 45[regelnummer] Niemen en mach nu wesen lief, Hine hebbe der aventuren brief; Ende soe slaet haer donreslaghe, Ende vliet al, vriende ende maghe. Hets eerlike hoghe daet, 50[regelnummer] Datmen vriende in staden staet. Ga naar margenoot+ Gheluc es der liede ghemeene, Ende hanct bi enen drade cleene, Ende dat men recht nu sach staen, Sachmen altehant vergaen. 55[regelnummer] God speelt wel indie menscelichede, Ende die wile hout ghene stedeGa naar voetnoot3). Eene maniere es vander doot, Te levene in rouwen grootGa naar voetnoot4). Ga naar margenoot+ Hier gaen uut Ovidius bloemen; 60[regelnummer] Diere meer can machse noemen, Maer sijn werc dat was so lanc, Dat mi gaf te groot bedranc Te makene al uut ende uut; Maer sine bloemen al over luut 65[regelnummer] Die so hebbic hier ghenoemt, Ende niet al so hoe dat coemt. Dies meer wille, doe ondersouc Sine auctore; mine rouc, Dat hijs meer daer in vint. 70[regelnummer] Redene, die den leeken es blint, En onderwindic mi niet vele; Maer die scone bispele, Diemen gerne lesen hort, Ende daer een niet in wert verdort, 75[regelnummer] Ende nuttelijc sijn in vroetscepen, Daer eist goet sijn met begrepen. Het es menech die niet en acht Der vroetscap ende daer omme lacht, Alse hise hort, ende mede spot: 80[regelnummer] Dit es tgelike van enen sot; Maer vroede lieden horen gerne Vroetscap ende niet in scerne; Want in vroetscap hebben si delijt, In sotheit sceren ende verwijt. 85[regelnummer] Daer omme, als dies vele es, Coeptmen lichte, des sijt gewes; Al waert goet, dat es waer, Nochtan moet lichten daer. Dit sijn Ovidius sproken, 90[regelnummer] Derre es goet nu ontbroken,Ga naar margenoot+ Ende spreken vort vander jeesten, Die ic gerne soude vulleesten. Gave mi God gratie ende zin, So ware mi dit dicht te min; 95[regelnummer] Nochtan hopic up sinen troost, Dat hi mi hier af verloost. Dese bouc, die hier naer sal comen, Salic ons noch vorwaert noemen.
[pagina 281]
Van Tyberiuse den here, 100[regelnummer] Hoe hi wart eenech here, Sine seden ende sijn doen al Ende sijn leven, groot ende smal, Dat suldi vinden wel bescreven Inden sevenden bouc hier neven, 105[regelnummer] Entien sesten endic hier mede. Die sevende die spreect oec gereede, Die des wille wesen vroeder, Ons Heren jeeste ende sire Moeder; Ende oec hare miraclen mede 110[regelnummer] Salmen vinden hier ter stede.	margenoot+ Vinc. B. VII. c. 1. † voetnoot1) In de Proza-Vert. is Maerlant weder op den voet gevolgd, en aldaar dus de tekst veel breedvoeriger dan in het Latijn van Vinc. voetnoot2) Vinc. Aoth. voetnoot3) Proza-Vert. Faunus. Aldaar vindt men ook naauwkeuriger: Ende nae Faunus regneerde Latinus. Ende in Latinus tijde wert die grote stadt van Troyen ghedestrueert. margenoot+ Fol. 49. e. voetnoot1) Proza-Vert. vierhondert ende LXIIII jaren. Vinc. per annos CCCCLXII. voetnoot2) Vs. 64-70. Vinc. Deinde decem viri constituti anno XL. voetnoot3) Vinc. en Proza-Vert. verkeerdelijk: Catillus. voetnoot4) Vinc. Catillus consul anno CXXXVI. Quintilius dictator anno CXLVIII. Papirius consul anno CLXXXVI, cet. Door Maerlant, waarschijnlijk wegens de kortheid van Vinc., geheel verkeerd opgevat. In de Proza-Vert. is de zaak juister voorgesteld: Ende int hondert ende XXXVI jaer na dat dye coningen van Rome verdreven waren, doen koren de Romeynen weder eenen raetsman, die de stadt van Rome een jaer regeerde. Ende dese wert weder Consul ghenaemt. Ende Catillus was dese eerste raetsman weder. Ende na Catillus regneerden te Rome andere Consules achter een tot int hondert ende XLVIII jaer nae dat die coningen verdreven waren. Ende doen koren die Romeynen Quintilium tot eenen regeerder. Ende dese regeerder wert Dictator ghenaemt, ende na Quintilium regeerden Rome ander Dictatores achter een tot int hondert ende LXXXVI jaer. voetnoot5) Vinc. Mannilius et Regilius (l. Regulus) anno CCXLIII. Proza-Vert. twee hondert ende XLIIII. margenoot+ Fol. 49. f. voetnoot6) Vinc. Lucius Emilius Paulus, Terentius Varro, anno CCXCIX. voetnoot7) Vinc. Levinus et Marcellus anno CCCIII. voetnoot1) Vinc. Postulenius et Marcellus anno CCCXCIIII. Proza-Vert. Int III hondert ende XCIIII jaer werden Metellus ende Posthumius raetsmannen ende regeerders te Rome ghecoren. voetnoot2) Vinc. Marcius Gneus et Caius Marius anno CCCCIIII. voetnoot3) Vinc. Pompeius et Crassus anno CCCCLVII. Denique Cesar imperavit solus anno CCCCLXII. De tekst is hier wederom in de war, daar CCCC ende LVII bij Pompeius en Crassus behoort. Misschien zal men vs. 131 vlgg. aldus moeten lezen: Alsemen screef, wet vorwaer, CCCC ende LVII jaer. Doe nam Julius die heerscapie voetnoot4) Vinc. besluit zijne opgave aldus: Hec de temporibus consulum excerpsi, illos potius signans, quorum temporibus aliqua memorabilia contigerunt. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 2. ± voetnoot5) De Proza-Vert. volgt hier Maerlant wederom op den voet. margenoot+ Fol. 50. a. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 3. voetnoot6) Hier ontbreken eenige verzen, in de Proza-Vert. aldus uitgedrukt: so vergaderden si een heyr uut alle landen van Gallien ende Germanien, om Julium te bevechten, eer hi over den Rijn in Gallien quame. voetnoot7) Lees:Beauvoisine. Vinc. Bellovagi. Proza-Vert. die Beauoisine, die Bellovagi ghenaemt waren. voetnoot8) Vinc. Suessiones. voetnoot9) Vinc. Attrebates et Ambiani X milia. Proza-Vert. Die van Atrecht ende van Ambiens. voetnoot10) Vinc. Morini XXV milia. Proza-Vert. Nervii, die nu Tornasinen genaemt worden. voetnoot11) Vinc. Menapi IX milia. voetnoot12) Proza-Vert. Vermendoisinen. voetnoot1) Proza-Vert. Ende Avaloysen ende Tongri, diemen nu Brabantsoenen noemt. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 3. † voetnoot2) Ook hier volgt de Proza-Vert. Maerlant weder. voetnoot3) Proza-Vert. dat die barbaren weder een grote scare volcx vergaderden. margenoot+ Fol. 50. b. margenoot+ Vinc. O. voetnoot4) Verg. Stoke, B. I. vs. 41 vlgg. en Huyd. aldaar. voetnoot5) Proza-Vert. Ende in dese stadt liet hi alle zijn scaren die rebel ende moeyelijc waren. Over affoleren, wonden, verminken, zie Du Cange (ed. Henschel), I. 132, en Roquefort, Gloss. I. 32. De Proza-Vertaler heeft het woord niet verstaan. voetnoot6) Ook hier volgt de Proza-Vert. Maerlant weder. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 3. f. † voetnoot1) Vs. 9-17. Bij Vinc. vindt men alleen: deinde in Britanniam proficisci contendit. Cesaris equitatus primo congressu a Britannis convictus est. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 50. c. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 3. f. voetnoot2) Vinc. cuius ripam ac pene totum sub aqua vadum acutissimis sudibus hostes prestruxerant. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 4. ± voetnoot3) Vinc. Lucius Cocca [l. Cotta]. voetnoot4) Vinc. Lucius Petrosidius. voetnoot5) Proza-Vert. doen omgroeven si haer heyr ront omme. voetnoot6) Vinc. vallum X pedum et fossam XV per milia passuum XV in circuitu perfecerunt. margenoot+ Fol. 50. d. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 4. m. voetnoot1) Vinc. nunciavit unam deletam esse legionem alteramque iam pene confectam. Proza-Vert. Ende doen ontboot Cicero aen Julius, dat die Romeynen in swaren laste beleghen waren, ende datter een legioen van den Romeynen doot ghebleven waren, ende dat dat andere legioen oec verslagen soude worden, waert dat hi haer niet haesteliken te hulpen en quame. voetnoot2) Vinc. totis repente portis paratum effudit exercitum. voetnoot3) Lees: Induciomaer. margenoot+ Fol. 50. e. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 5. voetnoot4) Hs. goede, en in vs. 5: een out geval. Vinc. Consueverunt dii immortales, quo gravius homines ex commutatione rerum doleant, quos pro scelere eorum ulcisci volunt, his secundiores interdum res et diuturniorem impunitatem concedere. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 5. i. voetnoot1) Vinc. Totius Gallie consensui nec orbis terrarium obsistere possit. margenoot+ Fol. 50. f. voetnoot2) Vinc. Fortuna plerumque eos, quos plurimis beneficiis ornavit, ad duriorem casum reservat. voetnoot3) Vinc. zegt juist het tegendeel; doch de plaats is vrij verward en denkelijk corrupt: Galli homines apti sunt minimeque insidiosi; non per virtutem sed per dolum dimicare consueverunt. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 6. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 7. ± voetnoot4) Vinc. In illis promissis standum non esse quis non videt, que quis metu coactus vel dolo deceptus promiserit? voetnoot5) Vinc. Existunt sepe in iure quedam nimis callida, sed malitiosa iuris interpretatione, ex quo illud: summum ius summa iniuria est factum, est tam tritum proverbium. voetnoot6) Vinc. Quare suscipienda sunt bella? Ut sine iniuria in pace vivatur. Itaque paci, que nihil habitura sit insidiarum, semper est consulendum. voetnoot7) Vinc. Totius iniustitie nulla capitalior quam eorum, qui, cum maxime fallant, id agunt ut boni viri videantur. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 8. ± voetnoot8) Vinc. Nihil honestius atque magnificentius, quam pecuniam contemnere, si non habeas; si autem habeas, ad beneficentiam liberalitatemque conferre. margenoot+ Fol. 51. a. voetnoot1) Vinc. Nihil est laudabilius, nihil magno preclaroque viro dignius placabilitate et clementia, que tamen ita probanda est, ut adhibeatur reipublice severitas, sine qua civitas non potest administrari..... Cavendum est etiam ne maior sit pena quam culpa, et ideo prohibenda est ira in puniendo maxime. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 10. ± voetnoot2) Vinc. Iudicis est semper in causis verum sequi. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 12. m. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 13. ± margenoot+ Fol. 51. b. voetnoot3) Vinc. ex infinita societate generic humani, quam conciliavit ipsa natura, ita contracta res est et abducta in angustum, ut omnis charitas vel inter duos vel inter paucos iungeretur. voetnoot4) Hs. sonder so losen keer. voetnoot5) Vinc. Est autem amicitia nihil aliud nisi omnium divinarum humanarumque rerum cum benivolentia et charitate consensio. voetnoot6) D.i. ik stel, onderstel. voetnoot1) Vinc. Quis esset tantus fructus in prosperis rebus, nisi haberes qui illis eque ut tu gauderet? Adversas vero ferre difficile esset sine eo qui eas gravius etiam quam tu ferret. voetnoot2) Tusschen dit vers en het volgende zijn eenige regels weggevallen. Vs. 29 behelst het slot eener beschouwing, die bij Vinc. met deze woorden eindigt: Hec igitur lex in amicitia sancitur, ut neque rogemus res turpes, neque rogati faciamus. Turpis enim excusatio hec est et minime accipienda, si quis contra rempublicam amici causa se fecisse fateatur. voetnoot3) Vinc. Non mihi minoris cure est, qualis respublica post mortem meam futura sit, quam qualis hodie sit. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 15. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 16. ± voetnoot4) Vinc. bene acte vite... recordatio iocundissima est. margenoot+ Fol. 51. c. voetnoot5) Vinc. O preclarum munus etatis, siquidem aufert nobis quod est in adolescentia viciosissimum, sc. libidinem corporis. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 17. i voetnoot6) Vinc. Quid enim stultius quam incerta pro certis habere? Quin enim [l. etiam] illa etas multo plures quam senectus habet mortis casus; facilius enim in morbos adolescentes incidunt, gravius egrotant, tristiuscurantur. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 35. margenoot+ Fol. 51. d. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 35. m. voetnoot1) Deze opgave is tamelijk overdreven. Vinc. Pompeius LXXXVIII cohortes ordine triplici collocavit; fueruntque in eius exercitu peditum XL milia, equites in sinistro cornu sexingenti et in dextro quingenti. - Zoo ook de Proza-Vert. Men neme dus uit vs. 13 en 16 het getal dusent weg. voetnoot2) Vinc. in eius exercitu fuere minus quam XXX milia peditum, equites M. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 36. voetnoot1) Ook hier is de vertaling minder naauwkeurig. Vinc. in quo bello cesa referuntur hominum XX milia et XII milia navibus dedita. Proza-Vert. Ende Julius versloech van Ptolomeus volcke meer dan XXII duysent mannen. Daer na street hi weder tegen Julium te schepe, ende doen versloech Julius van sinen volcke meer dan VIII dusent mannen die te schepe waren. margenoot+ Fol. 51. e. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 36. m. voetnoot2) Vinc. Pharnacem. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 37. ± voetnoot3) Vinc. mundi vero IIIMDCCCCXVI. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 38. ± voetnoot1) Vinc. nigris vegetisque oculis. margenoot+ Fol. 51. f. voetnoot2) Vinc. circa victum.... indifferentem. - Proza-Vert. in die spijsen en was hi niet sonderlinghe curioes. margenoot+ Vinc. O. voetnoot3) Men zal drie moeten lezen. Doch het kan ligt een lapsus calami van Maerlant zelven zijn. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 38. m. ± voetnoot4) Vinc. longissimas vias incredibili celeritate confecit. voetnoot5) Vinc. quo maior permanendi necessitas imponeretur, auxilio fuge erepto. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 52. a. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 40. f. ± voetnoot1) Vs. 14-23. Verg. Rijmbijbel, vs. 20579-20586. voetnoot2) Vinc. procurator Iudee declaratus est. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 41. ± voetnoot3) Vs. 55-88. Verg. Rijmbijbel, vs. 20638-20670, grootendeels eensluidend met onzen tekst. margenoot+ Fol. 50. b. voetnoot4) Vinc. fulmen cecidit iuxta statuam eius in foro, et de nomine eius superscripto C literam eius capitalem abrupit. voetnoot5) Vinc. date sunt ei litere indices mortis imminentis. Que, dum referretur occisus, in manu eius invente sunt nondum solute. voetnoot6) Vinc. significantes quod dominium Lucii Antonii et Marci Antonii et Augusti in monarchiam rediret; vel potius quod notitia trini Dei et unius toti orbi futura imminebat. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 42. voetnoot1) Hs. Crassus. voetnoot2) Vinc. in hac coniuratione. margenoot+ Fol. 52. c. voetnoot3) Vs. 28-42. Verg. Rijmbijbel, vs. 20629-20637. voetnoot4) Hs. in ene columme. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 43. voetnoot5) Vinc. Illyricum et Pannoniam occupavit, et Siccambros et Astures Hispanie populos superavit, et eiusdem terre populum barbarum et agrestem Romanis legibus informavit. voetnoot6) D.i. de Boioarii. Vinc. Norici quoque, Dalmate, Mesi, Bosroani (Proza-Vert. Bosforani), Crates, Daci et Sarmate ducum eius sunt superati virtute. margenoot+ Fol. 52. d. voetnoot7) Hs. Daer. voetnoot1) Vinc. antequam regni monarchiam obtinuisset, ita inter ipsum et Antonium Romana respublica divisa manebat, ut Augustus Italiam et Galliam et Hispaniam, Antonius vero Asiam Pontumque possideret. voetnoot2) Vinc. Fuit autem Augustus forma eximia et per omnes etatis gradus venustissima. voetnoot3) Vinc. omnis lenocinii negligens. voetnoot4) Hs. Die. - Zie d.i. gezigt, blik, Mhd. diu sëhe. Verg. Belg. Mus., 1846, bl. 286. Vinc. gaudebatque si quis sibi acrius contuenti quasi ad fulgorem solis vultum submitteret. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 44. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 45. ± margenoot+ Fol. 52. e. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 46. ± voetnoot5) Vinc. Observatum est etiam ne quotiens introiret urbem supplicium de quoquam sumeretur. voetnoot1) Vinc. Diomedem dispensatorem, a quo simul ambulante incurrenti repente fero apro per metum obiectus est, maluit timiditatis arguere quam noxe, remque non minimi periculi, quia tamen fraus aberat, in iocum vertit. - De zin van vs. 22 en 23 is: ‘en stiet hem (den keizer) - maar het was zonder boos opzet - tegen den slag (van het zwijn) in, en sprong zelf achterwaarts.’ margenoot+ Vinc. B. VII. c. 47. ± voetnoot2) Denkelijk te lezen: beddinghe. Vinc. Nequidem thoro eum cubuisse aiunt, nisi bumili et modico in strato. voetnoot3) Hs. te male. Vinc. super cenam. voetnoot4) Vinc. Componi aliquid de se nisi et serio et a prestantissimis offendebatur. margenoot+ Fol. 52. f. Vinc. B. VII. c. 48. ± voetnoot5) Vs. 27-48. Verg. Rijmbijbel, vs. 20681-20712. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 49. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 50. ± voetnoot1) Vs. 1-50. Verg. Rijmbijbel, vs. 20713-20802. margenoot+ Fol. 53. a. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 51. ± voetnoot2) Vs. 1-6. Verg. Rijmbijbel, vs. 20803-20808. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 50. f. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 52. ± voetnoot3) Vinc. Ex tunc ergo deficiente principatu pontificum regnaverant Herodes et filius eius post eum. margenoot+ Fol. 53. b. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 53. ± voetnoot1) Vs. 1-41.Verg. Rijmbijbel, vs. 20831-20844. voetnoot2) Hs.Van Octaviane dien hi liet. Vinc. repudiata Angusti sorore. margenoot+ Fol. 53. c. voetnoot3) Vs. 1-46. Verg. Rijmbijbel, vs. 20851-20874. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 54. voetnoot1) Vinc. domi rebus agendis occupatus. Ingratum tamen sibi me non sensit Antonius, cui etiam adiumenta exercitus et frumenti copiam miserim absens. voetnoot2) Hier moet een paar verzen zijn weggevallen. Men leze Anthonis, en versta den zin aldus: Antonius klage niet, want (hier kunnen wij Vinc. laten spreken): non enim Antonium deseruisti, sed Antonius te, qui magis credidit Cleopatre quam tibi. Insipientia illius te nobis acquisivit, qui sibi perniciosam elegit Cleopatram et te fidelem repudiavit. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 53. m. margenoot+ Fol. 53. d. voetnoot3) Vs.1-24. Verg. Rijmbijbel, vs. 20875-20910. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 55. ± voetnoot4) Hier ontbreekt een regel. Vinc. extruxit preterea Ierosolimis turrim magnam, quam appellavit Antoniam propter Antonii gratiam veteris amici. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 56. ± voetnoot1) Vs. 43-50. Verg. Rijmbijbel, vs. 20809-20823. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 57. ± margenoot+ Fol. 53. e. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 59. ± voetnoot2) Vinc. Eo vultu dimittende sunt divitie, quo accipiende. voetnoot3) Vinc. Nil magnificum docebit qui a se nil didicit. voetnoot4) Vinc. Tam ridenda est in sene puerilitas, quam obstupenda in puero optimorum morum constantia. voetnoot5) Vinc. Qui in magnis excellit, etiam invitus laudabitur. voetnoot6) Vinc. Contemnendi sunt ineruditorum contemptus, si vis ad summa progredi. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 60. i. ± voetnoot7) Zoo ook Vinc. Doch men leze: Plancus. voetnoot8) Vinc. Galliam Comatam. voetnoot1) Lees: XXVste. Vinc. Anno eius XXV Virgilius Brundusii moritur. voetnoot2) Hs. screvic nanumee. Vinc. Cecini pascua, rura, duces. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 62. i. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 61. ± voetnoot3) Lees: poeten. Vinc. Constat Virgilium inter omnes optimum fuisse poetarum. - Proza-Vert. Virgilius was de wijste onder alle poeten. margenoot+ Fol. 53. f. voetnoot4) Misschien te lezen: Van elken. voetnoot5) Vinc. Quod ... continuo sacerdos principibus deportabat, et mox exercitus ad eam gentem reprimendam mittebatur. voetnoot6) In het Hs. Ontbreekt de titel, hier ingelascht uit de lijst op bl. 10. Alleen is het cijfer op den kant aangeteekend. Vermoedelijk ontbreekt met den titel tevens de aanhef en een gedeelte van het hoofdstuk, dat blijkbaar te kort en onvolledig is. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 63. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 64. margenoot+ Fol. 54. a. voetnoot1) Vinc. Isachar pontifex ..... sprevit eum cum muneribus suis. voetnoot2) In het Hs. begint cap. XXIX midden in de rede van den engel, bij vs. 9. Wij hebben het opschrift eenige verzen verplaatst, daar blijkbaar hier de aanvang van het hoofdstuk bedoeld is. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 64. m. margenoot+ Fol. 54. b. voetnoot1) Vinc. ita etate procedente, sicut ipsa mirabiliter ex sterili nascetur, ita incomparabiliter virgo generabit altissimi filium. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 65. margenoot+ Fol. 54. c. voetnoot2) Vinc. Cumque se exuerent et cultioribus ex more se vestibus induerent. - Misschien dus te lezen: Omme dat si hem daer vercleedden bet. margenoot+ Fol. 54. d. voetnoot1) Denkelijk te lezen: die kerke. Vinc. Qua revelatione divulgata eius nativitas ab ecclesia celebrari instituta est. - Zoo ook de Proza-Vert. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 66. voetnoot2) Vinc. Hanc autem regulam ipsa sibi statuerat. voetnoot3) Vinc. semper in oratione et in scrutatione legis Dei permanebat. voetnoot4) Vinc. Si quis eam salutabat, ipsa pro resalutatione ‘Deo gratias’ respondebat. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 66. m. margenoot+ Fol. 54. e. voetnoot1) Vinc. Sit nobis tamquam in imagine descripta virginitas Marie. voetnoot2) Vinc. Arbitrum mentis non hominem, sed Deum quaerens. voetnoot3) Vinc. parentes. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 67. ± voetnoot4) Vinc. Numquam te fallant animi sub vulpelatentes. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 68. ± margenoot+ Fol. 54. f. voetnoot5) Lees: over zee, als in de Proza-Vert. Vinc. Celum non animum mutant qui trans mare currunt. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 69. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 70. ± voetnoot1) Vinc. Equam memento rebus in arduis servare mentem. voetnoot2) Vinc. Dulce et decorum est pro patria mori. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 71. ± voetnoot3) Vinc. Tyberius, deletis Vindelicis, Armeniis et Pannoniis triumphavit. margenoot+ Fol. 55. a. voetnoot4) Vinc. Tune etiam in Affrica Insulanos et Getulos latius vagantes Chossus, dux Cesaris, arctatis finibus coercuit atque a Romanis limitibus abstinere metu compulit. voetnoot5) Vinc. Bosphoranos. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 71. f. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 72. margenoot+ Fol. 55. b. voetnoot1) Vinc. Vovete et reddite. voetnoot2) Vinc. nec morem genti insuetum introducere auderet. margenoot+ n="Vinc. B. VII. c. 72. m" voetnoot3) Hs. hemelrike. Vinc. Cunctos itaque de familia David nuptiis habiles, non coniugatos, virgas suas ad altare iussit allaturos. Proza-Vert. die bequaem waren totten huweliken state ende niet ghebonden en waren. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 72. f. voetnoot1) Vinc. licet prius renuens. margenoot+ Fol. 55. c. voetnoot2) Vinc. Date sunt ei in solatium quinque virgines que essent cum. ea in domo sua; quibus etiam datum est a pontificibus sericum, iacintbum, bissum, purpura et linum. voetnoot3) Vinc. miseruntque inter se sortem. Proza-Vert. Ende dese maechdekens cavelden oft loetten onder malcanderen. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 76. i. ± voetnoot4) Vs. 29-35. Verg. Rijmbijbel, vs. 21077-21105. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 76. voetnoot5) Vinc. Virgo ita gemmis ornata virtutum, geminoque mentis et corporis pariter decore prefulgida, specie sua et pulchritudine sua in celestibus cognita, celi civium in se provocavit aspectus, ita ut regis animnm in sui concupiscentiam inclinaret. margenoot+ Fol. 55. d. voetnoot1) Vinc. Fiuis tecum, qui in te et ex te sibi iungit corpus humanum. voetnoot2) Vinc. ‘Benedicta tu in mulieribus,’ i.e. prae mulieribus, quia sine exemplo muliebris conditionis virginitatem vovisti, et quia virgo et mater eris, et quia Deum generabis. margenoot+ Fol. 55. e. Vinc. B. VII. c. 76. m. ± voetnoot3) Vinc. turbata est. voetnoot4) Vinc. ut sedes gratie preparetur. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 85. ± voetnoot1) Vs. 1-46. Verg. Rijmbijbel, vs. 21127-21164. margenoot+ Fol. 55. f. voetnoot2) Hs. Wat, en straks sine. Vinc. Jhesus enim, qui in utero illius erat, Iohannem adhuc in ventre matris positum sanctificare festinabat. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 86. ± voetnoot3) Vs. 47-62. Verg. Rijmbijbel, vs. 21165-21186. voetnoot4) Vinc. Et accipiens sponsam in uxorem cum virgine virgo permansit. voetnoot5) Vs. 1-18. Verg. Rijmbijbel, vs. 21187-21194. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 56. a. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 87. voetnoot1) Vs. 19-44. Verg. Rijmbijbel, vs. 21195-21218. voetnoot2) D.i. penninc (denarius). Zie D. III, bl. 149, aant.Ga naar voetnoot1) enz. voetnoot1) Vs. 19-44. Verg. Rijmbijbel, vs. 21195-21218. voetnoot3) Vs.1-40. Verg. Rijmbijbel, vs. 21221-21252. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 87. m. voetnoot4) Aldus het Hs. Denkelijk te lezen: Alse Maria met kinde zwaer. margenoot+ Fol. 56. b. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 88. i. ± voetnoot1) Vs. 41-54. Verg. Rijmbijbel, vs. 21253-21260 en vs. 21305-21308. voetnoot2) Vinc. nocte dominice diei. voetnoot3) In den Rijmbijbel vs. 21259 leest men: Ende int XXXste jaer, sijt seker des, Dat crone droech Herodes. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 89. voetnoot4) Vs. 1-54. Verg. Rijmbijbel, vs. 21309-21358. margenoot+ Fol. 56. c. voetnoot5) Vs. 18-34.Vinc. Ecce Verbum abbreviatum fecit Deus pater super terram. Vultis nosse quam breve, quam longum fecit?Celum, inquit hoe Verbum, et terram ego impleo. Nunc autem caro factum in angusto locatum est presepio. A seculo, etiam ait propheta, et in seculum tu es Deus, et ecce, factus est infans diei unius. Ut quid se sic abbreviare voluit dominus maiestatis, nisi ut nobis formam daret humilitatis? Hic enim ait: Discite a me, cet. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 90. voetnoot1) Vs. 41-54. Vinc. Ecce Verbum abbreviatum in carne amplius abbreviatum est, suscepta etiam carnis circumcisione. Die nativitatis minoratus est paulominus ab angelis, sed nunc multominus ab angelis, quia infixus est velut quodam cauterio latronis, pro totius corporis putredine cauterium factum est in capite. Quid autem mirum, si pro nobis voluit circumcidi, qui pro nobis voluit crucifigi? Totus siquidem mihi datus est, totus in meos usus expensus. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 91. ± voetnoot2) Vs. 1-29. Verg. Rijmbijbel, vs. 21367-21439. margenoot+ Fol. 56. d. voetnoot3) Vs. 30-40. Verg. Rijmbijbel, vs. 21467-21496. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 92. ±. voetnoot4) Vinc. apud quos ferebatur scriptura de apparitura hac stella et offerendis muneribus huiusmodi nomine Seth inscripta, que per generationes studiosio rum hominum patribus filiis suis referentibus habebatur deducta. voetnoot1) Vinc. Dicebantur autem Magi lingua eorum, quia in silentio tacitaque voce glorificabant Deum. voetnoot2) Hs. Vistoriale. Vinc. Victorialis. - Verg. vs. 50. margenoot+ Fol. 56. e. voetnoot3) Vs. 63-72. Verg. Rijmbijbel, vs. 21440-21445. voetnoot4) Vs. 1-30. Verg. Rijmbijbel, vs. 21563-21584 en vs. 21527-21562. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 93. ± margenoot+ Fol. 56. f. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 94. voetnoot1) Vinc. quos dirigebant leones. Proza-Vert. dese ossen werden vanden leeuwen gheleyt. voetnoot2) Vinc. tu quidem de palme fructibus cogitas, ego autem de aqua que nobis iam defecit in utribus. Er schijnt een paar verzen te ontbreken, of men zal in vs. 44 moeten lezen: Ic sorge ons sal waters gebreken. margenoot+ Fol. 57. a. voetnoot3) Hs. waren. Vinc. si vis, transeamus viam maris. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 95. voetnoot1) Vinc. Cum hoc nunciatum esset Affrodosio. margenoot+ Fol. 57. b. voetnoot2) Vinc. in Hermopoli .. arbor que vocatur Persidis. Proza-Vert. eenen boom die Persidis ghenaemt was. voetnoot3) Vs. 1-70. Verg. Rijmbijbel, vs. 21585-21750. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 98. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 99. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 100. ± margenoot+ Fol. 57. c voetnoot1) Vinc. Putredo testiculorum vermes generabat. voetnoot2) Vs. 1-46. Verg. Rijmbijbel, vs. 21751-21856. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 100. f. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 101. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 100. f. voetnoot3) Vinc. In aliis fortunatissimus, in rebus domesti cis infelicissimus fuit. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 102. ± margenoot+ Fol. 57. d. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 103. ± voetnoot1) Vs. 47-56. Verg. Rijmbijbel, vs. 21895-21910. voetnoot2) Vinc. apud Viennam civitatem Gallie. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 104. ± voetnoot3) Vs. 1-36. Verg. Rijmbijbel, vs. 21861-21889. voetnoot4) Hs.wouden, doch de zin eischt een enkelvoud; of men leze in vs. 19: si en waren. Vinc. Interrogabat ergo non ut disceret, sed ut nos doceret, quia etiam homines docti promptiores debent esse ad audiendum quam ad docendum, quoniam audiens sapiens sapientior fit. margenoot+ Fol. 57. c. voetnoot5) Vs. 1-44. Verg. Rijmbijbel, vs. 21911-21931. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 105. ± [tekstkritische noot]Vs. 7. mach hi sijn. 9. clene. 10. sie. 13. hopet om. 14. Dats en hope. 15. Teynde. 16. Doemen tpaert eerste.17. onleesbaar. 18. ist metten j. voetnoot1) Vinc. Aminus (l. Annius) Ruffus. Proza-Vert. Anthonius Rufus. Rijmbijbel, vs. 21917: Annius. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 105. f. ± voetnoot2) Lees Cayus. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 57. f. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 105. f. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 106. ± voetnoot3) De varianten van vs. 7 tot vs. 44 zijn ontleend aan een der fragmenten C. Zie bl. 117, aant.Ga naar voetnoot2). voetnoot2) Lees Cayus. voetnoot4) Aldus verbeterd naar de variant. Hs. onclene. voetnoot5) Vinc. Mentem verba sequantur. Alleene is zooveel als al een, d.i. aan elkander gelijk. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 107. ± [tekstkritische noot]Vs. 23. Meerechtucht. 41. Ghelove. 43. onder dat. 44. Dicke dat felle v. voetnoot1) Vinc. Scilicet ut teneros ledunt iuga prima iuvencos, Frenaque vix patitur de grege captus equus, Sic male vixque subit primos rude pectus amores. Proza-Vert. Doen men een wilt peert eerst vinck. voetnoot2) Vinc. Quod caret alterna requie durabile non est: Hec reparat vires fessaque membra novat. voetnoot3) Hs. wilde. Proza-Vert. Langhe armen ende wijde handen hebben de heeren van den landen. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 108. ± voetnoot4) Hs. ongeleden. Vinc. Ludunt formose: casta est quam nemo rogavit. voetnoot5) Vinc. Dii tibi dent nullosque lares inopemque senectam, Et longas hyemes perpetuamque sitim. margenoot+ Fol. 58. a. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 109. m. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 110. m. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 110. ± voetnoot6) Vinc. Curia pauperibus clausa est, dat census honores. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 111. ± [tekstkritische noot]Vs. 4. pensen. 7. jare gliden. 9. D.w. ne k. danne n. 10. Van daert neder t.d. vl. 11. dat en k.m. 12. N.w. w. jaer no dach. 15. georlovet. 16. met scalcheden. 19. macht. 21. G. cruden e. ooc die n. voetnoot1) Hs. merre. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 112. ± voetnoot2) Vinc. ut ameris, amabilis esto. Proza-Vert. Ende weest cuysch, soe salmen di minnen. margenoot+ Fol. 58. b. voetnoot3) Vinc. Dulcibus est verbis alliciendus amor. Proza-Vert. elck poghe hem dat hi ghewinne duecht ende eere, so crijcht hi minne. voetnoot4) Hs. Vrouwe en heerscap. Proza-Vert. Die werelt is nu gouden al, want men lichtelijc gecrigen sal. Vrouwen minne ende heerschaps houde machmen nu al coopen met goude. voetnoot5) Vinc. Si nihil attuleris, ibis, Homere, foras. voetnoot6) Hier volgen de varianten van fragment G., bevattende cap. LIII. vs. 61 - cap. LVI. vs. 44, medegedeeld door Dr. W.G. Brill, in de Nieuwe Reeks van Werken van de Maatsch. d. Nederl. Lett. D. VII, bl. 221-230. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 113. ± voetnoot7) Aldus verbeterd naar de variant. In het Hs. ontbreekt cruden, en staat verkeerdelijk die oec voor oec die: margenoot+ Vinc. B. VII. c. 114. ± [tekstkritische noot]Vs. 28. alst thevel. 44. dan es die tijd dat men begint. 45. gedogen. 48. So vl. van di. 58. dogen. 59, 60. Nijt es emmer van sulker seden, Dat hem vernoyt der hocheden. 61. wine. 68. scaet. Vs. 14. No t. zweer e. zweger m. 15. Dechte 1. ende m. 17. st. omme sijn wives. 18. weder ontbr. - Na vs. 18 volgen de in den tekst tusschen haakjes geplaatste verzen. 23. vernoyets. 24. quaets nu si. 25. lye ics. 27. middelt. voetnoot1) Vinc. Stultus ab obliquo dum quo discedere possit, Pugnat in adversas ire natator aquas. - Proza-Vert. Die henen vaert in onwedere, ende hem worpt tegen storm [1. stroom] daer weder, die is dom ende ongheleert, ende van sinnen seere verkeert. margenoot+ Fol. 58. c. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 115. m. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 116. ± voetnoot2) De hier tusschen haakjes geplaatste verzen, die in het Hs. niet voorkomen, zijn aan het fragment ontleend. [tekstkritische noot]Vs. 28. bate. 31. Sw. eist tanscijn het m. togen. 32. die omme quaetheit wille pogen. 34. Sonder als. 39. Duwe. 40. Het verhit in hem selven te meere. 42. M. moet. 47. Ay God. 49. mort. 51. groet ontbr. 54. was wel sture. 63. Vromeger. 66. v. ende bederven. Vs. 1. meester. 4. deerst. 6. W. dompheit hare dat v. 9. q. alsmer j.v. 10. d. boven r. 21. A. proeftmen in d.n. 22. Waer trouwe ende vrienscap es groot. voetnoot1) Men leze, naar aanleiding der variant: Swaer es, danscijn en moet togen Den sin, die quaet wille pogen. Vinc. Heu! quam difficile est crimen non prodere vultu. margenoot+ Fol. 58. d. voetnoot2) Beter in de variant: Het verhit in hem selven te meere. Vinc. Quoque magis tegitur, tectus magis estuat ignis. voetnoot3) Vinc. Quid non sentit amor? voetnoot4) Vinc. fas est et ab hoste doceri. voetnoot5) Vinc. Laudare parum est, laudemur et ipsi. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 117. ± voetnoot6) Lees, ten deele met de variant: Vromegher herten. Vinc. Invia virtuti nulla est via. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 118. ± voetnoot7) Vinc. Fastus inest pulchris sequiturque superbia formam. voetnoot8) Hs. dus. Vinc. Sic agitur censura et sic exempla parantur, Cum iudex alios quod monet ipse facit. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 119. ± [tekstkritische noot]Vs. 24. So vleyt die an weilde ende g. 35. So hoger persone ooc so si. 36. met rechte ontbr. 41. ute slaet. 42. Dan dat men niene o. (Bij vs. 41 staat den gast op den kant bijgeschreven). voetnoot1) Vinc. Dum iuvat et vultu ridet fortuna secundo, Indelibatas cuncta sequuntur opes. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 121. m. margenoot+ Fol. 58. e. Vinc. B. VII. c. 119. m. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 120. ± voetnoot2) Aldus met de variant. Het Hs. heeft minder juist deze spreuk aan de voorgaande verbonden: Ende so hogher, enz. margenoot+ Vinc. B. VII. c. 121. ± margenoot+ Vinc. B. VII. c. 122. m. ± voetnoot3) Vinc. Ludit in humanis divina potentia rebus, Et certam praesens vix habet hora fidem. voetnoot4) Vinc. Et genus est mortis male vivere. margenoot+ Vinc. O. margenoot+ Fol. 58. f.

Vorige Volgende

I partie. VI boek.

Hier beghint die seste bouc. Wanen dat Rome eerst quam. I.

Julius wijch uptie Gallen. II.

Hoe Julius den Rijn quam neder. III.

Hoe Julius Baertaengen wan. IIII.

Hoe Tullius Cycero was beleghen. V.

Hoe Julius Cyceroene ontsette. VI.

Die zeden vanden Gallen. VII.

Tullius Cyceroens proverbien. VIII.

Tullius van vriendscepen. IX.

Vanden selven. X.

Hoe Julius Rome bestont. XI.

Hoe Julius ende Pompeius vochten. XII.

Hoe Julius keyser wart. XIII.

Julius ghedane ende zeden. XIIII.

Die vortekenen van Julius doot. XV.

Hoe Julius was vermort. XVI.

Vanden keyser Augustus. XVII.

Van Augustus manieren. XVIII.

Van wondere dat in Rome geviel. XIX.

Hoe Herodes gewan de crone. XX.

Hoe die Jueden verloren die waerde. XXI.

Anthonis doot ende Cleopatra. XXII.

Herodes doghet.XXIII.

Herodes quaethede. XXIIII.

Van Verrone ende sine proverbien. XXV.

VanVirgilius. XXVI.

Van Virgilius sproken. XXVIIGa naar voetnoot6).

Van onser Vrouwen geborte. XXVIII.

Hoe dinghel voerseide hare comst. XXIXGa naar voetnoot2).

Hoe Maria ten temple quam. XXX.

Van onser Vrouwen manieren. XXXI.

Vanden selven. XXXII.

Van Horatius ende sinen sproken. XXXIII.

Van Augustus wighen. XXXIIII.

Van onser Vrouwen belove. XXXV.

Hoe Joseph onser Vrouwen nam. XXXVI.

Vanden selven. XXXVII.

Sente Bernaert van onser Vrouwen. XXXVIII.

Van onser Vrouwen boodscepe. XXXIX.

Van Marien ende van Elysabeth. XL.

Twi Joseph hiet Marien man. XLI.

Hoe Maria voer in Bethlem. XLII.

Vanden herden ende ander dinc. XLIII.

Vanden drien coningen. XLIIII.

Noch vanden selven. XLV.

Vanden Innocenten. XLVI.

Hoe Jhesus voer in Egypten. XLVII.

Herodes quaetheit ende sine doot. XLVIII.

Hoe Herodes rike wart ghedeelt. XLIX.

Van Jhesus sittene onder die wise. L.

Augustus des keysers doot. LI.

Van Ovidius sproken. LII

Vanden selven. LIII.

Noch vanden selven. LIIII.

Vanden selven noch. LV.

Vanden selven noch. LVI.

Over dit hoofdstuk/artikel

landen

Hier beghint die seste bouc.
Wanen dat Rome eerst quam. I.