Merlijn, de tovenaar van koning Arthur

[p. 205]

Verantwoording

De bloemlezing uit Maerlants Merlijns boek is gebaseerd op de editie Sodmann. De versnummers verwijzen naar deze uitgave. In 1998 nam Ingrid Biesheuvel in haar Maerlantbloemlezing een editie en vertaling van het stuk over de creatie van Uters Ronde Tafel op. Deze passage, die vanwege Merlijns hoofdrol hier niet mocht ontbreken, is integraal overgenomen, met dank aan Ingrid Biesheuvel en de betrokken uitgeverijen. Bij de overname zijn de namen aangepast aan het geheel van deze vertaling en is de paragraafindeling in lijn gebracht met de paragraaftekens in het handschrift.

Velthems Merlijncontinuatie is vertaald naar de editie-Van Vloten. De versnummers verwijzen naar deze uitgave. Van Vlotens telling van de door hem ook uitgegeven teksten van Maerlant wijkt af van die van Sodmann, zodat het lijkt alsof er een lacune is tussen Maerlants en Velthems tekst. Zij sluiten echter direct op elkaar aan. De selectie van de passages is hier vooral ingegeven door de mate waarin Merlijn bij de gebeurtenissen betrokken is. De tekst bevat een grote hoeveelheid gevechten, schermutselingen, toernooien en veldslagen. Deze worden met veel aandacht beschreven, maar zijn voor de moderne lezer niet echt boeiend en worden dus veelal samengevat.

De stijl van de vertaler Velthem wordt gekenmerkt door een zekere monotonie. Hij heeft de neiging zijn zinnen op steeds dezelfde wijze op te bouwen: ‘Toen de koningen te Logres aangekomen waren, gingen zij naar het klooster. Toen zij in het klooster arriveerden, zagen zij de bisschop. Toen de bisschop hen zag, heette hij hen hartelijk welkom,’ enzovoort. Omwille van de leesbaarheid zijn dergelijke constructies vervangen door beknoptere formuleringen. Ook de talloze stoplappen (‘wet voorwaer’, ‘sijt seker des’ etc.) die Velthem gebruikt om het vers uit te vullen en te laten rijmen zijn gewoonlijk niet vertaald.

[p. 206]

In de tekst van zowel Maerlant als Velthem zijn de namen genormaliseerd naar het gebruik in Middelnederlandse Arturteksten. Zo is de naam Gawein als Walewein vertaald, en luiden de namen van zijn jongere broers in de vertaling: Agravein, Gaheriës, Gariët en Mordret. Bij plaatsnamen wordt de moderne vorm gegeven als die eenduidig te achterhalen was, maar voor gebieden als ‘Gaule’ is de vorm van het handschrift gehandhaafd, omdat niet duidelijk is in hoeverre een dergelijke aanduiding met in dit geval ‘Frankrijk’ of ‘Gallië’ overeenstemt. Tijdsaanduidingen als ‘Sinte Jansdag’ worden tussen vierkante haken voorzien van de moderne datum, middeleeuwse maten worden vervangen door moderne. Bij het gebruik van ‘u’ en ‘jij’ is zoveel mogelijk aangesloten bij het gebruik in de middeleeuwse tekst. Het is daar bijvoorbeeld opmerkelijk dat Arturs pleegvader hem met ‘u’ aanspreekt nadat de jongen het zwaard uit de steen heeft getrokken, terwijl de oudere zoon Keye het met ‘jij’ moet doen. Wat betreft de indeling van de alinea's is in het Maerlant-gedeelte zoveel mogelijk aangesloten bij het gebruik van paragraaftekens in het handschrift en de diplomatische editie-Sodmann. De hoofdstukindeling en de hoofdstuktitels zijn uit de middeleeuwse tekst overgenomen.

Met dank aan Ingrid Biesheuvel en uitgeverij Amsterdam University Press voor de toestemming haar vertaling van de Maerlant-passage over te mogen nemen, aan Bart Besamusca en Petra Kok, aan Martine Meuwese voor de afbeelding op het omslag, en vooral aan Ludo Jongen, die de hele vertaling doornam en mij inwijdde in de ‘tricks of the trade’.