Episodes uit Maerlant's Historie van Troyen

Naar het te Wissen gevonden handschrift

Lotgevallen der Grieksche helden na Troje's val.
(Blommaert, achter Theophilus, bl. 58).

(Van vs. 9320-10722 = Bénoît 28284-30092; 10723-10747 van Maerlant; 10748-10828 = Aeneis III, 1-55).

⁺Hoert Menelaus aventueren:
Aen Creten...........

+ f⁰. 238r.

[p. 305]

 

Dreef hy daer hy hem cleen bekande.¹⁾

 

Daar dreef hem die wynt, die hem dede

 

Scade ende grote vrese mede.

9325

Welnaer was hy daer ghedreven,

 

Daer hy ghelaten had syn leven.

 

Ter yerster havenen dat hy quam,

 

Hoerden hy maer ende vernam,

 

Dat syn broeder waer doot,

9330

Rouwe dreef hy al te groot.

 

Menich dinc vernam die heer,

 

Die hem wonderden herde seer.

 

Menelaus bracht daer die maer,

 

Hoet mit Theucere vergaen waer,

9335

Die mit Ayax ende Thelamoen,

 

Die beid waren herde coen,

 

Voer Troyen quam van Salamine.²⁾

 

Hy was, sprac hy, mit groter pyne

 

Uyt alle syne lande verdreven,

9340

Maer in Cypres es hy bleven.

 

Ene stat heefty ghemaect int lant,

 

Die Salamine es ghenant.

 

Vast ende goet es ghene stede:

 

Daer es hy mit goeden vrede. -

9345

‘Oec gheviel mi mede aldus

 

Van minen leetsman Canopus,

 

Dat wy aen enen lande quamen,

 

Daerne die serpenten namen.

 

Ic hebbe ghewest in grotre noot,

9350

Ende in vreesen van der doot.’

 

Daerna en sprac hy meer een twynt,

 

Maer tyersten dat hy hadde wynt,

 

Hy maectem henen altehant

1) Het Hs. heeft:

Aen Creten, daer hi hem cleen bekande,
Dreef hy, daer hi hem cleen bekande.

Het Fransch helpt niet, om in den eersten regel den oorspronkelijken tekst te herstellen. Bén. 28284:

Si com le demeneit fortune
Est reis Menelax arrivez
En Crete molt desbaratez.

2) Hier begint het fragm. van Blommaert, dat doorloopt tot vs. 10804.

[p. 306]

 

Te Persen in syns selves lant;

9355

Daer was hy mit grotre joye

 

Ontfaen naer synen vernoye.

 

Nu voert so mach hem lusten

 

Mit vreden leven ende in rusten.

 

Orestes was ghelachtert seer

9360

Van al den volcke in lanc so meer

 

Omme synre moeder, die hy verscloech.

 

Menelaus was hem fel ghenoech;

 

Dicke wyle dede hyne belaghen,

 

Omdat hy de moeder had versclaghen,

9365

Doch die beste van den lieden

 

Hem bespraken ende berieden,

 

Si souden hem met goeden staden

 

Alle bespreken ende beraden,

 

Tote Athenen in diè stede,

9370

Watter Orestes best toe dede,

 

Van derre vruchtelicker dinc,

 

⁺Daer so grote mare af ghinc.

 

Sy willen, dat men daer wyse echt,

 

Weder hy recht had of onrecht.

9375

Van den Griecken al die beste

 

Quamen t'Athenen in die veste

 

Om die dinc, die ghy hebt ghehort.

 

Die vertrecte al die wort,

 

Die men daer seide, het ware te lanc;

9380

Maer dat was dommeganc,

 

Dat hys hem beriet metten Goden,

 

Eer hy die moeder wilde doden,

 

Ende sys hem gaven den raet.

 

Menisteus die daer staet

9385

Biedes den hantscoe altehant,

 

Wil men hem ontwysen syn lant:

 

‘Wie,’ sprac hy, ‘dat van desen saken

 

Desen wetteloes wille maken,

 

Siet waer ic voer dese liede

9390

Voer hem hier myn wedde biede,

 

Dat hyne hevet, myn no mere,

+ f⁰. 238v.

[p. 307]

 

No lant verbuert, no lyf no ere,

 

Noch dat menne oec in ellenden

 

Om dese dinc niet sal senden.’

9395

Niemant en dorster seggen weder;

 

Syne vianden sloeghen thoeft neder.

 

Van deser mesdaet, des syt ghewes,

 

Was quite ghewyst her Orestes,

 

Men hiet oec, dat men van derre sake

9400

Hem gheen quaet nemmeer en sprake.

 

By den rade van den heren

 

Hiet menne in syn rycke keren.

 

Men gaf hem weder die ghewelt,

 

Also alse die boec vertelt.

9405

Tote Nychene voer hy mit eren;

 

Menisteus die dedene keren

 

Ende dedene ghinder crone draghen,

 

Daer alle syne lieden toesaghen;

 

Coninc was hy menghen dach.

9410

Nu hort wat ic bescreven sach:

 

Syne suster die hiet Ergiona,

 

Die nam hare den rouwe so na,

 

Omme dat hy metten lyve ontghinc,

 

Dat soe haer selven hinc.

9415

Doe Menelaus hadde verstaen,

 

Dat Orestes was ontgaen,

 

Ende hy ontfaen had syn lant,

 

Versoendy jeghen hem te hant.

 

Ydomeneus maecte die soene,

9420

Alse hy sculdich was te doene;

 

Omme dat sy oec ghestadich blyve,

 

Gaf hy hem aldaer te wyve

 

Synre dochter Ermiona

 

(Menne vant so scone verre noch na),

9425

Die hy aen Helenen wan,

 

Eer torloghe van Troyen began;

 

Sy gheleec een deel Helenen.

 

Die feeste hilt hy te Nychenen,

[p. 308]

 

Daer menich man was seer blyde,

9430

Dus waest vrede na den stryde.

 

Nu meer moghedy horen tellen

 

Van Ulixese ende synen ghesellen.

 

In Creten quam hy ende nemmee

 

Met hem danne scepe twee;

9435

Nochtan hadde hy se ghehuert,

 

Want die syne waren ghescuert,

 

Ende ghenomen al syn scat,

 

Dat hem en bleef no dit no dat.

 

Telamoens maghe ende Ajax

9440

Hadden hem ghedaen vele onghemax.

 

Al syn goet hebsy ghenomen.

 

Ware hy mit pynen niet wech comen,

 

Hy ware doot of oec verhanghen.

 

Nochtan eist hem synt wers verghanghen,

9445

Al es hy der doot ontgaen,

 

Want Nauplus haddene ghevaen.

 

Nemmermeer en levet man,

 

⁺Die sulcker vreesen ontlopen can.

 

Die tellen soude al die dinc,

9450

Hoe hy daer der doot ontghinc,

 

Hy souder omme pynen sere:

 

Die grote wysheit van den here

 

Mocht men wel mercken daer an.

 

Nu sal ic tellen, of ic can,

9455

Dien groten sorghe entien vaer,

 

Dien hy herdde wel tien jaer.

 

Alse Ydomeneus versach

 

Ulixese op dien dach

 

So verdoemt van sinen live

9460

Entie syne soe katyve,

 

Vragheden hi hem al openbaer,

 

Waerby hy nu so arm waar;

 

Hoe hy van so groten goede

 

Comen waer tot dier armoede,

9465

Ende hy so arm ende so naect

 

Van synen scatte waer ghemaect,

 

Want hem ge...........

+ f⁰. 239r.

[p. 309]

 

Hi kies bet.............¹⁾

 

Ulixes die begonde de tale,

9470

Ende seide hem altemale,

 

Waer af hi die scade nam,

 

Ende waer af hem die sake quam;

 

Hoe hy met goede was gheladen,

 

Ende hoe hy quam ter groter scaden;

9475

Hoe moghende hy was van ridderscepe

 

Ende wat hy had in synen begrepe

 

Met selvere ende met goude gheladen;

 

Hoert hoe hy quam ter groter scaden.

 

Ulixes die sprac: ‘Yerstwerve

9480

Quam ic an een lant, hiet Mynerve,

 

Daer int lant deed men my niet

 

Weder scade noch verdriet.

 

Niet langhe en was ic ghinder;

 

Met vreden rumdent ons kynder.

9485

Wi voeren te Lotefagos,

 

Aldaer werd ic veel goets los.²⁾

 

Van danen voeren wy in die see:

 

Die storm wies so lanc so mee.

 

Haghel, donre ende fel weder

1) Bén. 28455:

Et coment ço aveit esté,
Qu'il ert en si grant povreté
Venuz de si très grant richece.
Le bien de lui et la proece
Veit, poi en falt, tote perie;
Molt li prie, que veir l'en die.
Danz Ulixes li a conté, enz.

2) De vertaling van Maerlant laat hier (9483-86) veel te wenschen over. Bén. 28471 heeft:

Et si ere en Myrre arrivez.
Là ne fui onc de rien grevez,
Ne assailliz ne guerreiez,
Ne de nule rien damagiez.
Ilec ne fis pas lonc estage,
Ainz costeiai tot lo rivage,
Qu'à Lotofagos pris puis port,
Là ne me fist len mal ne tort.

Vs. 9486 is dus geheel verkeerd vertaald en van ons kynder is in den Franschen tekst niets te vinden.

[p. 310]

9490

Viel van boven op ons neder.

 

Doch dat wy ter quader wile

 

Int lant quamen van Cecile,

 

Daer een coninc aen ons quam,

 

Een fel, ende hiet Lestrigonam.

9495

Van der see sach hy ons moede,

 

Ende gheladen met groten goede;

 

Van onsen selver ende van goude,

 

Nam hy al dat hys heben woude,

 

Wy en mochtens hem ontsegghen niet,

9500

Al hadden wys toren ende verdriet.

 

Een dochter had hy, hoerter na,

 

Die men hiet Estrigona;

 

Alfenor, een myn lieve compaen,

 

Wart van haren mynne bevaen,

9505

So dat hy daer doet om waer bleven,

 

En haddic die sake niet verdreven.

 

Maer haer broeder ende haer vader

 

Hoeden se naulec allegader.

 

Dat mocht ghehelpen cleen,

9510

Want doe icse sprac alleen,

 

Maectic haren syn in porre,

 

Also dat sy Alphenorre

 

Algader synen wille dede

 

By mynre behendechede.

9515

Dies wisty my groten danc,

 

Alst recht was, syn leven lanc.

 

Het en waer hem niet ghesciet,

 

Mer dat ic die dinc beriet.

 

Ic stalse selven haren maghen

9520

Ende brochtse op mynen hals ghedraghen

 

⁺Heymelicke tot eenre stede,

 

Daer sy synen wille dede,

 

So dats vader ende moeder

 

Ghewaer worden ende haer broeder,

9525

Die mit vyfhondert man te samen

 

Ons alle te verslaen quamen.

 

Die joffrou lieten wy daer.

 

Ic waen sy der om weenden een jaer,

+ f⁰. 239v.

[p. 311]

 

Dat sy mit ons niet en quam.

9530

Als wy tfolc saghen op ons gram

 

Ende al teghen ons ghevee,

 

Ontscuylden wy hem in die zee.

 

Doe wy in die zee quamen verre,

 

Wayden een wynt, dies waren wy erre.

9535

Wast lief, wast leet, hy deed ons lopen

 

Int lant daer wonen die Ciclopen,

 

Dat was weder aen Cecile.

 

Nu hort, ic en tel u gheen gile.

 

Bi den berghe van Vulcane,

9540

Die den naem heft van Vulcane,

 

(Dat is een die beste smet,

 

Die ghy in die werlt wet)

 

Daer wonen die Ciclopen by,

 

Die men oec hiet Arimaspy.

9545

Een oghe hebn sy, des gheloeft,

 

Voer staende in dat voerhoeft,

 

Also groet wael als een scilt.

 

Ist dat gy gheloven wilt,

 

Ic wouder u wonder ave tellen.

9550

Ic quam daer mit mynen ghesellen,

 

Ende talre yerst dat sy dat saghen,

 

Ghingen sy ons te samen jaghen;

 

Doe sy ons hadden ghevaen,

 

Bonden sy ons hande ende voete saen,

9555

Ende leyden ons in haren holen.

 

Hier waren wy ter quader scolen:

 

Die vetste aten sy altemale,

 

Daer en was teghen gheen tale.

 

My had ghevaen in syn huus

9560

Een Ciclops, hiet Polifemius.

 

Doch dat ic dien also ontghinc,

 

Dat ic hem soud een dinc

 

Te drincken ghenoech gheven,

 

Dat hem mit vrouden soud doen leven.

9565

My ende die gheen die magher waren,

 

Hiet hy mit my te scepe varen.

 

Ic bracht hem starcke cypressenwyn

 

Ende maecten hem also dronckyn,

[p. 312]

 

Dat hy enen nacht ende enen dach

9570

In syn hol in dolen lach.

 

Bynnen dien ontbont ic mynen compaen

 

Ende wy ontfoeren by nachte daen.

 

Mer syn oghe staken wy hem uyt,

 

Doe gaf hy een vreselic gheluyt.

9575

Wy ontliepen mit vresen groot

 

Ende seilden daer die wynt gheboot.¹⁾

 

Doer die eylanden van Eoly,

 

Dat seg ic u, soe seilden wy.

 

Talre tyt soe syn die lande

9580

Ontsteken mit groten brande;

 

Daerby wonen twe coninghynnen,

 

Men mochte ghene scoenre kynnen:

 

Deene hiet Calipsa, dander Cyrces.

 

Nemmermeer, des syt ghewes,

9585

Ne spreect men van sulcken vrouwen;

 

Ic seg u waer, by mynre trouwen.

 

Echten man hadsy nie, die twee,

 

Noch ghewynnen oec nemmermee;

 

Sy en roeckens niet, maer diere liden

9590

By haren lande, te allen tyden,

 

Princhen ende hoghe heren,

 

Pynen sy, hoe syse ontheren,

 

⁺Die herberghen sy ende onthalen,

 

Maer sy moeten daer betalen.

9595

So vele doen sy mit nygromancien,

 

By conjuratien, mit toverien,

 

Dat syse mit haerre mynnen saen

 

Alle betoveren ende vaen.

 

Dat goet, dat sy daer bringhen,

9600

Sal daer blyven, en sulsy verdinghen;

 

Dus hebsy ghedaen menghen man,

 

Dies hem verweren niet en can.

 

Die daer gheraect, hy es verdoemt;

 

Want die in haren handen coemt,

9605

Es te hant also bedroghen

1) De geschiedenis van ‘Lestrigona’ en Polyphemus is by Bénoît (28479-570) tot één verhaal samengesmolten. Maerlant volgt hier dus blijkbaar eene andere bron, en wel Ovid., Metam. XIV.

+ f⁰. 240r.

[p. 313]

 

Byder mynnen die sy hem toghen;

 

Anders niet en coemt in synen synne:

 

Te diere vercopen sy hare mynne.

 

Sy syn tontsiene vele mee

9610

Dan al die vreese van der zee.

 

Sy nement al den lieden af,

 

Noch sy en kerens niet een kaf.

 

Ic ende al myn volc te waren

 

Quamen in Circes lant ghevaren:

9615

Ic haddere af ghehoert tellen;

 

Dies sendic voren myne ghesellen.

 

Mit haren crude dat soe hem gaf

 

Maecte syre zwine af.

 

Doe ghinghic na myne ghesellen.

9620

Sy waende my also bedwellen;

 

Maer doe sy my sach soe scone,

 

Peinsde sy ene andre hone,

 

Dat sy my soude emmermere

 

Te manne houden ende teenen here.

9625

Van my hadsy vernomen tale;

 

Myn volc ontbant sy altemale;

 

Ane my leidsy al hare atente;

 

Hare hertte ende hare conjuramente,¹⁾

 

Waren so starc, dat sy verwan

9630

My ende ic se mynnen beghan.

 

By hare laghic te waren here,

 

Ic minde se ende sy my mere.

 

Oec seg ict u, want ict wel weet,

 

Eer die naeste maent gheleet,

9635

Dat sy by my droech een kynt;

 

Daer te voren nochte synt

 

Ne wiste men dat sy ghewan

 

Enech kynt by eneghen man.

 

Conste sy toveren, ic cons mere,

1) Lees:

Hare aerte ende hare conjuramente

Bén. 28623:

Forz sont les arz et li conjure.

Vgl. vs. 703V.:

Ghemaect by aerten ende bi congure.

Zie ook vs. 5625 en Mnl. Wdb. op Aert.

[p. 314]

9640

So dat ics boven hare was here;

 

Sy en conste my ghewynnen af

 

Niet, daer ic vele om gaf.

 

Hare grote toverie,

 

Ende hare stercke nygromancie

9645

Ne dochten hare niet ene bone;

 

Op haer selven quam al die hone,

 

Al noch wanic dat die vrouwe

 

Om my doghet groten rouwe.

 

Van dien goede, dat icker vant,

9650

Haddic menghen bisant,

 

Dat namen my die van Salamine,

 

Nauplus ende die maghe syne;

 

Daer ic by seerre vremder dinc

 

Hem beeden mitten lyve ontghinc.

9655

Cyrces ontfoer ic al, Godweet,

 

Maer, waest my lief ofte leet,

 

Ic quam, aldaer was Calipsa,

 

Daer bleef ic langen stont daerna.

 

Dese deelde mi menech spel,

9660

Daer my taerchste af ghevel,

 

Want sy was my al te vroet.

 

Een deel verwan sy mynen moet,

 

Ic bleef met hare in groter noot,

 

Alsoe langhe alsoe tgheboot.

9665

⁺Sy maecten my met consten soe dore,

 

Dat ic lievere tlyf verlore,

 

Daent noch gheduerde; dats een doghet,

 

Dat noyt man scoenre joghet

 

In dese werelt ye ghesach.

9670

Deus! wat vrouden in hare lach!

 

Maer dat soet te diere vercochte.

 

Ic waent niet anders syn en mochte;

 

Hare nature es so ghedaen

 

Datter quaet af dede staen.¹⁾

+ f⁰. 240v.

1) Bén. 28679:

Molt fu li solaz agreables
Et sis cors fu trop delitables,
S'el ne vendist si chièrement
Nel poist pas faire altrement
Caz itele esteit s'aventuere.

(lees: Car itele esteit sa nature. Vgl. mijn Tekstcritiek, bl. 97).
De bedoeling der beide laatste regels is dus: ‘Hare natuur is zoodanig, dat het haar moeilijk zou vallen, er van af te zien.’

[p. 315]

9675

Hoe mochte my ghelux mee ghescien,

 

Dan dat ic hare mochte ontflien?

 

In conste niet die dinc bekynnen,

 

Daer ic hare by mochte verwynnen.

 

Man en was noch nie so vro

9680

Alsic was, doe ic hare ontflo.

 

‘Daer naer quam ic teenre kercke,

 

Die wylen maecten vroede clercke,

 

Daer antwoerdde men elcken man

 

Die dinc, daer hy af vraghen began.

9685

Myne sacrificie maectic daer

 

So ic best conste, hort hier naer:

 

Ic vraghede waer dat van den lieden

 

Die zielen voeren, alsi verscieden.

 

Het was my ghegeven te verstane;

9690

Sciere daer na so sciedic dane.

 

Ic moeste lyden, wildyt kynnen,

 

Dordie wilde Merminnen.

 

Hens gheen dinc, coensyt ghesien,

 

Dat hem iet mach ontflien.¹⁾

9695

Hen syn niet dinghen twee

 

Meer tontsiene in al die see.

 

Haer sanc dochte my inglen luyt;

 

Noyt horde man sulc beduyt.²⁾

 

Wat man diese oec hort singhen,

9700

Hy en mach synen syn niet bedwinghen.

 

Daer dat mense singhen hort,

 

Es al die vreese ende al die mort.

 

Een man peinst om dinc neghene

 

Dan om haren sanc allene.

9705

Doe ic wiste, weer ic woude,

1) Bén. 28707:

Soz ciel n'a riens, s'il les oeit,
Ço seit len bien, qui morz ne seit.

2) Lees: deduyt, d.i. genot, (eig. afleiding).
Bén. 28711:

Voiz ont cleres, angeliax,
Sor trestot chanz est li lor biax.

[p. 316]

 

Dat ic daerby lyden soude,

 

Hiet ic my binden harde vaste

 

Met goeden linen aen die maste.

 

Mynen volcke hiet ic hare oren

9710

Met pecke stoppen wel te voren,

 

Ende hiet hem, hoe so ic ghebaerde,

 

Dat sy emmer haerre vaerde

 

Henen voeren al die passage;

 

Daer sceent wel, dat ic was sage.¹⁾

9715

Ic seg u dat in waren dinghen,

 

Dat ic se so scone horde singhen,

 

Haddic ghebonden niet ghewesen,

 

Nemmermeer warix ghenesen,

 

Want wy hadden met onsen scaren

9720

Alle onder hem ghevaren,

 

So en waerre niet een ontgaen;

 

Wy souden hebben ghesyn ondaen

 

Van haren sanghe also seer,

 

Wy en hadden ons verwert nemmermeer.

9725

Ic wane wyre, al sonder ghylen,

 

Dusent scloeghen in cortter wylen.

 

Want sy aen die scepe hinghen,

 

Ende waenden se onder dwater bringhen.

 

Dese vreese gheduerde ons langhe;

9730

Wy ontfoeren hem mit bedwanghe.

 

‘Naer dese dinc begonste al

 

Nochtant myn meeste mesval;

 

Alsic peinsde hoe't my mesfel,

 

Mocht icker omme weenen wel,

9735

Want ic mynre doot was so na

 

Tusscen Caribdis enda Cilla:

1) Men zou licht geneigd zijn, om sage hier op te vatten in de gewone bet. van laf, die ook in vs. 7082 gevonden wordt. Maar dat het hier het Fransche sage = wijs is, bewijzen de volgende omstandigheden:
1⁰. sage (saghe) rijmt niet op passage.
2⁰. de Fransche tekst heeft een woord, dat slim bet. Bén. 28726:

Mès il fit tex enchantemenz,
Et si grant art et tel mestrie,...

en 28736

Mès par grant sens sont eschapez.

en 3⁰ schinen bet. niet schijnen, maar blijken, en Ulixes kon toch niet zeggen: ‘daar bleek het, dat ik een lafaard was!’

[p. 317]

 

Dat syn die navele van der zee.

 

Men mager lyden nemmermee

 

⁺Bynnen vyftien mylen ghehende.

9740

Al datter coemt doet synen ende.

 

Men can met ghere dinc te waren,

 

Coemt mer in, der doot ontfaren.

 

Caribdis verzwelghet somwile die zee,

 

Dan werpet up, no myn no mee,

9745

Dan oft den hemel soude dorvaren,

 

Ic seggu waer daer an, te waren.

 

Diere by syn bynnen vyftien mylen

 

Vliegenre toe ghelyc den pyle,

 

Die uytten boghen vliet:

9750

Hier an en lieghic u niet.

 

Ic met allen mynen ghesellen

 

Quam daer ghy my af horet tellen,

 

By ghere vreesen, by ghere sorghen,

 

Daer ic my niet af mochte verborghen,

9755

Noch ghescuwen die quade steden,

 

Die my grote scade deden.

 

Myns volx quam er in so vele,

 

Dat my ghinc al uytten spele.

 

Ic verloes op ghenen dach

9760

Wel half myn volc daer ic toesach;

 

Myne scepen saghic versincken,

 

Ende myne liede mede verdrincken.

 

My was te moede so onsochte,

 

Ja, wors dan ic ghesegghen mochte,

9765

Metten ghenen die my bleven

 

Ende ontdroeghen haer leven.

 

So quam ic al te hant

 

An der quader Fenicen lant,

 

Dits volc dat ghene Goden en kent.

9770

Dorperlicke is hy ghescent

 

Die daer coemt; want sy stryden

 

Op alle die ghene die daer lyden,

 

Ende nemen thare ende doen hem wee;

 

Altoes ligghen sy op die zee.

9775

Over waer seg ic u dat:

 

Sy hadden dat leste van mynen scat,

 

Myne rycheit ende al myn doen.

+ f⁰. 241r.

[p. 318]

 

Sy worpen my in haer prisoen,

 

Ende daden my die meeste scade.

9780

Synt daden sy my ghenade;

 

Sy lieten my ende myne liede

 

Varen, in weet hoet ghesciede.

 

Aldus eist met my comen.

 

Aldus es my myn goet ghenomen;

9785

Dus hevet my gheleet daventuere,

 

Die my fel is ende suere;

 

Sy hevet my ghesyn tien jaer

 

Pynlec, fel ende harde swaer.

 

Al myn goet hevet sy gherovet;

9790

Hys dul die an hare ghelovet:

 

An hare ghelovic nemmermere,

 

Dus quamic hier ghevaren, here.’

 

Alse Ulixes hadde ghetelt,

 

Hoe hy tien jaer hadde ghedwelt,

9795

Was daer niemen, hy en hads wonder

 

Dat hy also was comen tonder.

 

Ydomeneus hadt wel verstaen;

 

Met groter eren hevet hy en ontfaen,

 

Hy heeftene ontfaen mit vrouden,

9800

Ende een stic mit hem ghehouden.

 

Twee scepen dedy hem ghereeden,

 

Alse hy danen wilde sceden,

 

Dat sy emmer waren ghereet.

 

Oec gaf hy hem groet goet, Godweet.

9805

Gheleede gaf hy hem int lant,

 

Ende sendene danen al te hant

 

Tote Altenoen, enen coninc,

 

Diene harde wel ontfinc.

 

Van hem ende van synen treken

9810

Haddy dicken ghehoert spreken.

 

Hy dedem overgroete eere

 

Ende gaf hem gherne goets mere.

 

⁺Daer wanic dat eerst maer becande

 

Ulixes van synen lande,

9815

Dat hare dertich ende mere

 

Hadden ghepynt harde sere,

 

Om te hebbene syn wyf.

+ f⁰. 241v.

[p. 319]

 

Maer so ghetrouwe was haer lyf,

 

Dat sy er ghenen wilde ontfaen.

9820

In hare trouwe wildsy vulstaen,

 

Die sy yerst gaf haren here.

 

Om hem riep sy in lanc so mere.

 

Doch sprac sy enen die daer lach,

 

Die hare seide, dat hy en sach.

9825

Oec brachty Ulixese die mare

 

Dat hy soude vinden dare

 

Hem, die mit vryene daden wee

 

Synen wyve Penelopee,

 

Ende dies dor hem niet wilden laten.

9830

Dies balch hem Ulixes uyttermaten.

 

Hy bat den coninc Altenoen,

 

Dat hyt dor Got wilde doen,

 

Dat hy hem helpe den overmoet

 

Wreken, die men synen wyve doet;

9835

Soe vele bat hy dat hyt dede.

 

Ulixes bespiede die stede

 

Heimelicke, waer sy waren

 

Die om der vrouwen laster varen.

 

Telamacus horde mare

9840

Dat syn vader comen ware,

 

Ulixes, dies was hy vro;

 

Te hem quam hy ende vlo,

 

Ende seide hem no myn no mee,

 

Die ghene die vryeden Penelopee,

9845

By den name. Synen vader

 

Noemden hy diet waren alle gader,

 

Die hare daden dat bedwanc.¹⁾

 

Waerom soudict u maken lanc?

 

Des selves nachts also saen,

9850

Alsi waren slapen ghegaen,

 

Heeft se Ulixes also belopen,

 

Dat syt alle moesten becopen;

 

Alle sloech hyse te doot

 

Des nachts, clene ende groot.

1) Bén. 28870:

Et cil li a tot reconté
Li quel i sont et li quel nom.

[p. 320]

9855

Doe ment daar hadde vernomen,

 

Dat Ulixes was comen,

 

Haer gherechte here, van Troye,

 

Maecten alle feeste ende joye:

 

Met vrouden hebben sy en ontfaen,

9860

Die hem waren onderdaen.

 

Selve was hy harde blyde;

 

Van hem ghinc die mare wyde;

 

Men brachtem menghe scone ghichte,

 

Menghen steen van claren lichte.

9865

Hy pyndem uyttermaten sere

 

Synen wyve te doene eere,

 

Omdat sy hare hilt so wel

 

Sonder loesheit ende fel,

 

Ende was van so hoveschen doene.

9870

Ulixes sprac aen Altenoene,

 

Dat hy synre dochter gaf synen sone,

 

Nausica, die goede, die scone.

 

Die vrie was ghemaect aldus:

 

Ulixes sone Telamacus

9875

Nam Altenoens dochtre mit groten goede,

 

Die scone, die hovesche entie vroede.

 

Daer was die feeste ende grote vroude

 

Upten dach, dat hy se troude.

 

Aen hare wan Telamacus

9880

Enen sone, hiet Polliborbus,

 

Des was alt gheslachte blyde.

 

Van desen sprac men harde wyde,

 

Want syn gheslachte, dat was gheval,

 

Wart daer by verheven al.

9885

Dus syn Ulixes dinc verghaen.

 

Nu mach hy in vreden staen;

 

Nu es hem syne aventuere

 

Sere wel vergaen ter cure.

 

⁺Mer hy sal noch lyden enen vaer,

+ f⁰. 242r.

[p. 321]

9890

Die synen lyve sal gaen te naer.

 

Numeer so suldy verstaen,

 

Hoet mit Pieruse es vergaen,

 

Waer hy doolde ende waer hy quam,

 

Also alsict int walsch vernam,

9895

Dat hy den groten storm ontbrac,¹⁾

 

Daer men hier te voren af sprac.

 

Teenre havene quam hy mit groter pyne

 

Ende mettem die liede syne;

 

Syne scepen waren ghescuert,

9900

Selve was hy gheaventuert.

 

Ten lande, daerse die wynt aen brochte,

 

Dede hy se maken, so hy yerst mochte;

 

Alle die masten waren ghecorven,

 

Want sy waenden syn bedorven.

9905

Ontroedert waren sy ende hadden verloren

 

Haer ghetouwe, dies hadsy toren.

 

Daer quam hem mare, dat Acastus

 

Synen oudervader Peleus

 

Verdreven hadde uytten lande,

9910

Ende hem ghedaen oec grote scande;

 

Dat hy om hem leid hoede groot

 

Ende woud hem doen slaen doot.

 

Van Peleuse waest hem leet,

 

Ende oec mede dat so steet,

9915

Dat Acastus was Tetis vader.

 

Dus waren sy hem beede gader

 

Even na; maer alt ghevecht

 

Quam van Acastus, dies haddy onrecht.

 

Twee boden senddy in Tessale,

9920

Diet besochten altemale,

 

Waeraf dat die dinghe yerst quamen.

 

Aldus waren hare namen:

 

Cyprus ende Arastus;

 

Sy quamen in eens heren huus,

9925

Hiet Assandrus, die hem al

 

Van yersten seide, waent ongheval

 

Entie nyt algader quam,

1) ib. 28944:

Endementres que ço avint
Quant del peril fu eschapez,
Qui arrière vos est contez.

[p. 322]

 

Also als ict in't walsch vernam.

 

So begonst in Cyroens huus,

9930

Daer die coninc Peleus

 

Syne feeste van Tetis dede

 

Mit groter overmoedichede,

 

Mer doch hebben sy verheest,

 

Dat die schulden waren meest

9935

Acastus, want hy was harde fel.

 

Sy daden alse boden snel

 

Ende quamen weder tharen here,

 

So sy yerst mochten emmermere.

 

Sy seiden, dat sy hadden vonden

9940

Assandrus ende by synre orconden

 

Wisten sy die waerheit das,

 

Dat Acastus scoudt al was.

 

Pierus was uyttermaten gram

 

Om die scade die hy nam,

9945

Ende omdat hem die wynt te waren

 

Benam syn haesten ende syn varen.

 

Oec waren die liede van dien lande

 

Altemale syne viande,

 

Doch doe syne scepe ghemaect waren,

9950

Haeste hy hem sonder sparen;

 

Hy voer henen, al dat hy mochte.

 

Die wynt was hem harde onsochte;

 

Mit groter vreesen, mit groter ande

 

Quamen sy alle aen enen lande,

9955

Die havene hiet Cephalidoen,

 

Alse my boecken verstaen doen.

 

Daer haddy harde na verloren

 

Al syn volc, dies haddy toren,

 

Want sy op die roetsen staken,

9960

Dat sy alle in sticken braken,

 

Ende verloren menghen man,

 

⁺Eer men die havene ghewan.

 

Pirrus claghet dat hem mesgaet,

 

Ende hem die zee is also quaet.

9965

Hy maectem henen over lant,

 

Daer hy die beste straten vant.

 

Int wout vant hy ter selver tyt

 

Enen pit diep ende wyt,

+ f⁰. 242v.

[p. 323]

 

Vul van dornen ende van bramen,

9970

Van eglentieren al te samen.

 

Een padekyn sach hy, dat hem dochte,

 

Daer men cume dor lyden mochte.

 

Hoort hier vremde aventuere:

 

Daer vant hy in ter selver uyre

9975

Peleuse synen oudervader,

 

Die slants verdreven was algader.

 

Daer ontbeidde mit rouwen die oude,

 

Wanneer Pirrus comen soude.

 

Doe hyt wiste dat hyt was,

9980

Haddy grote vroude das,

 

Ende claghede, hoe dat Acastus

 

Hem hadde ghenomen lant ende huus.

 

Wat helpt, daer ne was gheen langher spreken.

 

Pirrus swoer hy sout wreken.

9985

In dien woude quamen hem ghinder

 

Te ghemoete Acastus twee kynder,

 

Ende wouden Peleus belaghen,

 

Die hevet Pirrus doot gheslaghen,

 

So dat Tetis die mare vernam

9990

Dat Pirrus haer neve quam,

 

Ende hare broederen doot waren.

 

Haer vader mochte oec niet ontfaren;

 

Mettien sy dus roepen began:

 

‘Felle, quade, valsche tyran,

9995

Nu en condy niet ontfaren;

 

Ghy en blyft emmer doot te waren.

 

U neve Neoptolomus

 

Hevet doot Menalapus

 

Ende Plistenese uwe kynder:

10000

In ghenen woude ligsy ghinder;

 

U doot en sal niet langhe merren,

 

Ghy hebtene ghemaect so erre.

 

Hets recht, hadde u wille ghesciet,

 

Hy en waer u ontganghen niet.

10005

Siet waer hy coemt ghereden seer,

 

Mit tweehondert ridderen ende meer!’

 

Acastus siet, dat es ghedaen

 

Ende hy der doot niet mach ontgaen;

 

Syne kynder heefty verloren;

[p. 324]

10010

Hem wille therte ontwee scoren.

 

Hy dreef rouwe ende groet ontfaerm.

 

Tetis nam in haren aerm

 

Haren neve ter selver stont,

 

Ende custene aen synen mont.

10015

Es hy hare verre ofte by,

 

Hare dinct dat Achilles sy.

 

Doch dat sy mit aerbeide

 

Aldus te haren neve seide:

 

‘Lieve neve, wet dat ghereede,

10020

Ghy hebt doot myne broeders beede,

 

Dits myn vader Acastus.

 

Al hevet hy mesdaen aldus,

 

Wildyne dor my laten leven,

 

Hy sal u die mesdaet vergheven

10025

Van synen kynderen, die ghy hebt doot.

 

Het ware redene ende recht groot,

 

Dat het ware versoenet wel.

 

Hy hevet ons ghewest so fel;

 

Onteert heeft hy ons allegader;

10030

Mer doch eist myn rechte vader.

 

Al hevet hy ons onrecht ghedaen,

 

My ware leet, saghicken verslaen.

 

My hevet so sere verlanct na u,

 

Got danc dat ic u sie alnu.

10035

Omme uwes edels vaders doot

 

Hebbic ghehadt den rouwe groot;

 

⁺Mer doch so hevet my u leven

 

Een deel troests daer af ghegeven.

 

Neve, eist dat also vergaet,

10040

Dat ghy mynen vader sclaet,

 

Ende ghy en dodet vor mynen oghen,

 

Hoe soudict emmermeer ghedoghen?

 

Verkeert myne blyscap niet in sere;

 

Dies biddic u, neve ende here,

10045

Verghevet hem, hy saelt vergheven;

 

Dus maghic mit vrouden leven.

 

‘Ic doet gherne,’ sprac Pirrus,

 

‘Men hale ons danne Peleus,

 

Ic doe dat hy wille daermede.’

10050

Doe hy was comen, bat hy den vrede

 

Synen neve ende op ghenade

+ f⁰. 243r.

[p. 325]

 

Dat hy den zweer niet en verdade.

 

Al haddy hem ghewest so swaer,

 

Sy waren nochtant ghemaghe naer;

10055

Het souden segghen al die liede,

 

Dat groot quaet daeran ghesciede;

 

Dus liet hyt dor Peleus bede;

 

Sy soendent ende maecten vrede.

 

Al die mesdaet es vergheven;

10060

Vort sullen sy in vrede leven.

 

Sy ondercusten hem alle drie;

 

Van groten jammere weenden sy.

 

Vro was Acastus, ic en wonders twynt;

 

Hy sach dat hy was sonder kynt,

10065

Ende peinsde in syn ghedochte,

 

Wiet lant na hem berichten mochte.

 

Pirruse gaf hy in die hant

 

Borghe, castele, porte ende lant.

 

Here maectine van synen goede

10070

Mit harde groten hoghen moede,

 

Omdat hy out was ende cranc;

 

Des wistem Pirrus groten danc.

 

Oec seidi: ‘Wet dat wel, here!

 

Dat ic u sal emmermere

10075

Tote aen mynen stervedach

 

Doen al die ere, die ic mach;

 

Die saken syn vergaen aldus.

 

Tetis ende Peleus

 

Voeren mit vrouden altemale

10080

Mit haren vrienden in Tessale,

 

Achter lande ghinc die mare,

 

Dat Pirrus ghemaket ware

 

Here van Acastus conincrycke.

 

Die liede quamen ghemeenlicke,

10085

Ende hebben hem manscap ghedaen,

 

Ende haer goet van hem ontfaen.

 

Hulde zwoeren die ghenoot,

 

Want Acastus hem gheboot.

 

Crone dedy hem spannen

10090

Ende maectene here van synen mannen.

[p. 326]

 

In goeden vrede was hy coninc;

 

Hierna coemt hoet hem verginc.

 

Van Troyen was mit Pirruse comen,

 

Die hy te wyve hadde ghenomen,

10095

Hectors weduwe, Andromaca,

 

(Alsict in Virgilise versta)

 

Ende Prians sone Helenus.

 

Pirrus Neoptolomus

 

Gaf hem borghe ende lant

10100

Ende trouwede hem in syne hant

 

Syns broeders weduwe, dies was vro,

 

Dat hem comen was also.

 

Helenus maecten met joyen

 

Ene stat entie hiet hi Troyen,

10105

Ende ene andere stede harde scone,

 

Die hy heeten dede Caone;

 

Want Caoen syn broeder was,

 

Waest alsict in Virgiliuse las.

 

Pirrus en dede ghene daet,

10110

Dan al gader Helenus raet,

 

Om dat hy hem was getrouwe.

 

Andromaca, der scoenre vrouwe,

 

Dier dedi eere ende lieve ghenoech,

 

Om dat sy kint van hem droech,

10115

Ende hildse werdelicke ende wale

 

⁺Beede gader in syne zale.

 

Daerna in eenen tyt so quam

 

Pirrus heimelicke ende nam

 

Orestes wyf te Nychenen,

10120

Hermionam, dochter Helenen.

 

Mettem voerde hyse in syn lant

 

Ende croendese al te hant.

 

Hy minde se uyttermaten sere,

 

Dies dedy hare te meerre eere.

10125

Orestes ende syne maghe

 

Leidere omme menghe laghe,

 

Omme te wrekene syn verdriet;

 

Maer hy en mocht vulbringhen niet;

 

So dat Pirrus eens seide te waren,

10130

Dat hy te Delfos wilde varen,

 

Ende daer dancken Apollyne,

+ f⁰. 243v.

[p. 327]

 

Dat hy had bestaect syne pyne,

 

Dat Parys verscleghen es,

 

Ende ghewroken Achilles.

10135

Ten yersten dat hy was ghereet,

 

Wanic dat hy danen reet.

 

Andromaca is ghinder bleven,

 

Die hy hoedde al syn leven.

 

Maer Ermiona ende sy

10140

Waren ghevee, ic seg u twy.

 

Menelaus dochter dochte,

 

Dat se Pirrus niet mynnen en mochte,

 

Omme dat hy so sere mynde

 

Andromaca, die ghinc mit kynde;

10145

Hier omme haetse Ermiona;

 

Nu hoert, hoet verghinc hierna.

 

Doe Pirrus danen was ghevaren,

 

Ontboet sy haren vader te waren.

 

Sy claghede dat sy niet een twynt

10150

Van haren man en es ghemynt.

 

Maer Andromaca hadde al

 

'tGheluc daer af ende tgheval.

 

Den vader nam sy in den armen,

 

Ende bat dat hys hem liet ontfarmen;

10155

‘Siet,’ sprac sy, ‘waer Landomaca gaet,

 

Dat Hector wan, dat vule quaet;

 

By synen ondadeghen vader

 

Es onse ghesclachte onteert algader!’

 

Menelaus hoert wat sy meent;

10160

Hy siet, dat syn dochter weent.

 

tKint wille hy slaen om haer mynne,

 

Ende als hy die sake soud beghynnen,

 

Warts gheware Andromaca.

 

Haer kint nam sy Landomaca,

10165

Ende liepere mede in die port:

 

‘Ghenaden!’ riep sy, ‘het blyft vermort,

 

Ghy heren, myn kint, nu sieter toe,

 

Dat ment doch behouden doe!’

 

Mettien alt folc ghinder quam;

10170

Op Menelause waersy gram.

 

Haddy hem oec niet ontlopen,

[p. 328]

 

Sy haddent hem daer doen becopen.

 

Die vrouwe hebsy in die stede

 

Ghehouden mit goeden vrede,

10175

Ende daden hare lieve ende eere,

 

So sy meest mochten emmermere.

 

Orestes die es ghinder comen;

 

Want hy mare hadde vernomen,

 

Dat Pirrus uytten lande ware,

10180

Diene leven dede sware.

 

Eer Menelaus danen sciet,

 

Quam hy daer ende en liets niet.

 

Over een so spraecsy saen,

 

Dat sy Andromaca souden verslaen;

10185

Waert dat hem niemant en bename,

 

Sy sloeghen se, wat sore af quame;

 

Mer doe sy dat beghynnen souden

 

Entie vrouwe doden wouden,

 

Weredse al tghemene diet:

10190

Dus en mochtsyt vulbrenghen niet.

 

⁺Orestes die sendde nadien

 

Omme Pirrus ende deden spien,

 

Waer hy ware, want sonder waen

 

Wilde hyne sekerlicke verslaen,

10195

Alse Menelaus dat vernam,

 

Voer hy weder danen hy quam;

 

Te Parsen, want het docht hem quaet,

 

Soud hy weten sulcken raet.

 

Tiersten dat sy waren comen,

10200

Seiden sy, sy en hadden niet vernomen,

 

Want syt gherne hadden belet,

 

Die moerdaet daer hy hem toe set.

 

Sy sworen, dat sy in Delphos quamen,

 

Ende sy Pirrus niet en vernamen,

10205

Ende dat men hem daer, dat weet twaren,

 

Niet en had sien keren noch varen.

 

Orestes seid daer, dat sy lieghen,

 

Ende sy hem qualicke bedrieghen.

 

Selven wilde hy der om varen,

10210

Des en woud hy niet ontbaren;

+ f⁰. 244r.

[p. 329]

 

Na hem voer hy in Delphos,

 

Orestes die valsche vos,

 

Ende sloech hem doot in eenre laghen;

 

Het seiden die gheen, diet saghen.

10215

Dus was ghewroken op hem Pryan

 

Ende menich ander edel man.

 

Tierst dat die mare wert openbaer

 

Onder die lude haer ende daer,

 

Nam Orestes Armiona;

10220

Met hem voerden hy se in Michena.

 

Dus hebn die Griecken verloren

 

Haren besten veel te voren,

 

Ja die doe in die werlt was.

 

Peleus was droeve des;

10225

So was Thetis; in Delphos beede

 

Voren sy mitten groten leede.

 

Sy en hadden gheen kynder.

 

Tiersten dat sy quamen ghinder

 

Ter stat, daer mit groter haven

10230

Pirrus, haer neve, was begraven,

 

Weenden sy der drie daghe omme;

 

Sy offerden op syne tomme

 

Grote rycheit ende baden

 

Den Gaden aver hem ghenaden.

10235

Wanen mach hem in haer tyden

 

Dinc comen die haer verblyden?

 

Haer rouwet seer haer langhe lyf.

 

Sy vraeghden, man ende wyf,

 

Of men Orestes daer yet sach.

10240

Sy seiden: ‘jaet’ ende noemden den dach,

 

Dat hy daer was; nu wist men wel,

 

Dat hyt deed ende niemant el.

 

Verwaten hielt men hem daernaer,

 

Ghelyc enen mordenaer.

10245

Helenen dochter Armiona

 

Bleef syn wyf langhe daerna.

 

Hy en vraeghden niet, wat men sprac,

 

Synt hy synen moet daer wrac.

 

Tot Yphicen, scryft Ysys,

[p. 330]

10250

Quam Peleus ende vrouwe Thetis.

 

Sy saghen Andromaca saen

 

Swaer ende groet mit kynde gaen

 

Van haren neve, des waren sy vro.

 

Sy namen se ende daertoe also

10255

Hectors kynt Landomata;

 

Men en vant se scoen ver noch na,

 

Ende voerden se daer sy seker laghen,

 

Want se Orestes seer ontsaghen.

 

Andromata, die vrouwe, ghelach

10260

Van kynde op haren rechten dach.

 

Molossus heittet, synt droghet crone;

 

Men en vant ver noch na so scone.

 

Mit synen broeder, Hectors kynde,

 

⁺Speeldet altoes, want het hem mynde;

10265

Oec waren sy herde wel ghelyc

 

Mit haren woerden een yghelyc.

 

Al tfolc prysde se ende niet som.

 

Van anderen kynderen waren sy bloem.

 

Baven anderen jonghelinghen

10270

Waren sy volcomen in haren dinghen.

 

Ic waen men noyt volc en achten

 

Te tieren bat na haren gheslachten,

 

Vromich, havesch ende daertoe coen,

 

Vroet van rade, daers was te doen;

10275

Van goeden wortelen goede spruten;

 

Baven alle anderen ghinghen sy buten.

 

By hem wert synt dat dinc verkeert,

 

So dat geslechte wert gheëert.

 

By desen, als ic vernam;

10280

Waen ic dat die heer quam,

 

Die synt hadden gheslechte van Troyen;

 

By desen quamen sy ter joyen.

 

Molosus deed Landomanta

 

Croen draghen oec daer na

10285

Van den lande, dat Acastus

 

Opgaf synen vader Pirrus.

 

Van Peleus quam altemale

 

Synt tlant op hem van Thessale.

 

Ende Helenus, die mit hem nam

+ f⁰. 244v.

[p. 331]

10290

Te wyve Andromacham,

 

Was coninc van Mirmidoene.

 

Ic en mach nummer van desen doene

 

U bescryven, ic wil dese saken

 

Cortten ende een eynde maken.

10295

Al ben ic moede, en wondert u niet.

 

Van Ulixes hoert dat verdriet,

 

Hoe dat hy syn lyf verloes;

 

U machs wel wonderen altoes.

 

Verveert was hy ende nam goem

10300

Om enen vreselicken droem.

 

Mittien hiet hy, dat men ontbiede

 

Voer hem alle die vroede liede.

 

Hy seid, doe hy slapen ghinc

 

Te ghemake wel van alle dinc,

10305

‘Voer my,’ sprac hy, ‘sach ic staen

 

Een beelde seer wel ghedaen,

 

Dat ic so scoen nie en sach gheen,

 

Na enen Got ghedaen, het scheen.

 

Het verwan menschen natuer,

10310

Nochtant en wast gheen hemels figuer.

 

Tusschen die hemelsche ghedaen

 

Ende der menslicheit, ic waen,

 

So dochtet my recht ghedaen wesen.

 

Groot wonder had ic van desen.

10315

In myn huys aen deen syde

 

Dochtet my staen, niet herde blyde.

 

Om dattet niet en quam bet naer,

 

Had ic rouwe ende groten vaer,

 

Want my also seer lusten,

10320

Hoe icker toe quam ende icket custen.

 

Den wil had icker toe also groot,

 

Dat ic hem myn hande boot.

 

Nie en begherdic synt noch ere

 

Sake so uyttermaten sere.

10325

Lieffelicke dat ic hem bat,

 

Dat my ghecusset hadde dat,

 

Maer om niet so badic des:

 

‘“Wet,”’ seidet te my, ‘“here Ulixes,

[p. 332]

 

Wet dat wel, dat ghy nu siet,

10330

Ende die dinc, die hier ghesciet,

 

Betekent rouwe ende jammer groot,

 

Vreese ende vruchtelicke doot:

 

Van derre saken sal u comen

 

Die dinc, die u sal verdomen.”’

10335

‘Van rouwen waendic bederven;

 

Ic bat hem harde menichwerven,

 

⁺Dat hi my doch dor ghenade

 

Dese dinc te wetene dade;

 

Hier omme dedic grote bede.

10340

Het toghede my een tekyn mede,

 

Alsulc alsic u segghen mach,

 

Want ict mitten oghen sach.

 

Het toghede my enen spiet,

 

Ende boven dat yser, merct ende siet,

10345

Tbeen van enen vissce, myn no mee,

 

Ghevoet in die zoutte zee.

 

Dit saghic; maar in wiste niet,

 

Wat vanden dinghen was tbediet.

 

Het sprac, doet van my sceden soude,

10350

Met versuchtene menechfoude,

 

Dat dat een waertekyn ware,

 

Onbedect ende openbare,

 

Dat het daer by ware becant,

 

Dat ic ware syn vyant,

10355

Ende het altoes wesen soude

 

Myne doot, woude of en woude;

 

Dus spraect te my een twynt niet mere.

 

Hier af bem ic vervaert sere,

 

Wat my sal ghescien van desen.

10360

Het sal emmer myn vrient wesen,

 

Ware hier iemene van ulieden,

 

Die my dit mochte bedieden;

 

Syn loon en soud niet wesen clene.’

 

Doe seiden sy alle ghemeene

10365

Dat het emmer bediet ellende,

 

Scande, doot ende meswende.

 

Sy rieden hem, dat hy hoede

 

Altoes syn leven als die vroede

+ f⁰. 245r.

[p. 333]

 

Vor synen sone; sy weten wel,

10370

Dat hem daventuer es fel.

 

Ulixes, die grote here,

 

Was versaget harde sere,

 

Om dat hem was doen verstaen.

 

Synen soen vinc hy saen

10375

Om dese dinc, Telamacuse,

 

Ende leidene in enen vasten huse,

 

Dat was optie zee ghestaen,

 

Daer hy hem niet en mochte ontgaen,

 

Ende nemmermeer en mochte comen,

10380

Hem te scaden noch tonvromen.

 

Hy en ontsach hem dinc neghene,

 

Sonder synen soen allene.

 

Maer dien haddy so vaste doen spannen,

 

Ende bevolen sulcken mannen,

10385

Dat hy en ontsiet een twynt.

 

Tusschen vader ende kynt

 

Ne was nochtant nie lieve so groot;

 

Maer hy wille syne doot

 

Bescudden, dat sy niet en ghesciet.

10390

Dats ene dinc die niet en diet.

 

Telamacus die dreef mesbaer,

 

Als hy was ghevaen aldaer;

 

Over den vader maecty claghe

 

Beede by nachte ende by daghe.

10395

Hy seide, dat hy hem dede scande,

 

Want hy nie van hem becande,

 

Dat hy en wilde hebben ghehoent;

 

Qualicke heeft hyt hem gheloent.

 

Alle die lieden vanden lande

10400

Sprakens hem grote scande.

 

Ulixes dien dochte das,

 

Dat hy niet wel seker en was;

 

Daeromme nam hy syns goem,

 

Omme te bescudden synen droem;

10405

In ene wostine die verre lach,

 

Daer niemene te comen en plach,

 

Voer hy wonen dor die saken,

 

Dat hy hem seker wilde maken.

 

Niemant en mocht mettem varen,

[p. 334]

10410

Dan die hem alreheimelicst waren.

 

⁺Eene vaste borch heeft hy ghenomen,

 

Daer hem niemen toe mochte comen;

 

Eene borch staerc ende duer

 

Maecty daer mit menghen muer.

10415

Daeromme maecty grachten diep

 

Ende ene haghe, diet al beliep,

 

Porten, muren ende cornele,¹⁾

 

Wel bewaert ende die cantele:

 

Het was een die staercste veste

10420

Vander werlt ende die beste.

 

Die porten ende die wikette

 

Wanic, dat hy also besette,

 

Datter dor lieve no dor mynne

 

Niemant en mochte comen inne.

10425

Syne cnapen ende syne garsoene

 

Swoeren syn ghebot te doene,

 

Ende datter niemant in ne ghinghe

 

Dor vrientscap noch dor ghehinghe;

 

Maer hoort doch waer dat aen ghelach

10430

Syne aventuere ende syn sterfdach.

 

Cyrces, daer ic af sprac ene stonde,

 

Die de lieden verkeren conde

 

In harde menghe ghedane,

 

Als ons Ysis doet te verstane,

10435

Hadde aen Ulixese een kynt ghewonnen,

 

't Scoenste dat was onder der zonnen;

 

Telogonus hiet hy, dats waer,

 

Ouder was hy dan vyftien jaer;

 

Niemant en wiste die waerheit des,

10440

Dat syn kynt was, dan Cyrces.

 

Tierst dat hem dochte dat hy verstoet

 

Redene quaet ende goet,

 

Vraghedy hare, wie ware die man,

 

Die hem an haer ghewan,

10445

Weder hy ware hoghe so laghe,

+ f⁰. 275v.

1) Cornele verkleinwoord van het fr. corn, corne, d.i. hoek, beteekent hetzelfde als cantele, verkleinwoord van cant, Germ. kant, nl. de hoeken in den ringmuur van een kasteel. Zie Burguy, Gloss. op corn en chantel. Ook de lezing van den Var. thorele, Fransch tourelle, geeft een gezonden zin.

[p. 335]

 

Ende of hy levede nu by daghe.

 

Hieromme riep hy ende screide

 

So langhe, dat hem die moeder seide,

 

Wie hy ware ende waer syn lant gheet:

10450

Nochtan waest haer te doene leet.

 

Telogonus die wilder varen;

 

Dat en wildy niet laten te waren.

 

Dies levede Cyrces onsochte,

 

Want syt benemen niet en mochte,

10455

Sy wiste wel, hy souder gaen,

 

Ende bat hem te keerne saen.

 

Ulixes, haren lieven druut,

 

Ontboet sy by hem groot saluut.

 

In ommacht viel sy, doe hy wech ghinc;

10460

Niemant voer metten jonghelinc.

 

Hy en wilde oec niet sonder waen,

 

Dat iemant mettem soude gaen.

 

Ghecleet was hy van enen sticke,

 

Root was tlaken, ente maten dicke;

10465

Roc ende mantel haddy ane,

 

Wel naer coninx kynt ghedane.

 

Graeu waren syne oghen ende thaer blont;

 

Nese, voerhovet ende mont

 

Haddy volmaect sonderlinghe;

10470

Bloeme waest van enen jonghelinghe;

 

Op enen telder staerc ende snel

 

Teldende uyttermaten wel,

 

Liet sy en sciere danen varen,

 

Mit groter haest, al sonder sparen;

10475

Dachvaerden maecten hy groot ende lanc

 

Omme te haestene synen ganc.

 

Van vissche droech hy een tekyn,

 

Omme te toghene lyctekyn fyn,

 

Wanen dat hy was gheboren.

10480

Ghescepen waest na enen toren,

 

Dat was op een spere ghesteken,

 

Want men doe plach sulcker treken:

 

Voer een man uyt synen lande,

 

Men dodene of men dedem scande,

10485

Hen was, dat men aver hem vant

 

Dat tekyn, dat was in syn lant.

[p. 336]

 

Men wiste dat wel averwaer,

 

⁺Dat langher dan drie dusent jaer

 

Dit tekyn was in Cyrces lant;

10490

In menghen steden waest bekant.

 

Telogonus syne vaert vernam,

 

So dat hy in Acayen quam.

 

Daer vraghedy harde menichfoude,

 

Waerwaert dat hy vinden soude

10495

Ulixes, die men verre prysde,

 

So langhe, dat men hem wysde;

 

Daerwaert haesty hem so,

 

Blyde ende uyttermaten vro,

 

Want hy en sien waende sekerleke.

10500

Opten eersten dach vander weke

 

Quam hy daer, maer die ne saghen,

 

Die knapen, en wildens niet verdraghen;

 

Sy werdene vander porten saen.

 

‘Ghy heren’ seit hy, ‘laet my gaen!

10505

Of Got wille, en sal niet dieden,

 

Dat ghy my wilt verbieden,

 

Mynen vader te siene ende mynen here.

 

Hy sal my herberghen tavont mere;

 

Ghesocht heb icken van verren,

10510

Ic wilne sien sonder merren;

 

Twy soudyt my te doene weren?

 

Met rechte maecht my sere deren,

 

Dat ghy my wilt doen sulcke aende.

 

Ghesocht heb icken twee maende.

10515

Noyt en sag icken noch en sprac,

 

Beneemdyt my, dats myn onghemac;

 

Ic wille syn vrient syn ende knecht.

 

Alset redene is ende recht.’

 

Die knapen daden die porten sluten

10520

Ende lieten hem blyven daer buten:

 

‘Ghyne coemt nemmer in dit huys.’

 

Dies was gram Telogonus;

 

Hy en mochte die porte niet breken tsticken.

 

Sere bat hys ende dicken,

10525

Dat sy hem niet doen sulcke onnere,

 

Maer laten hem doch sien synen here.

+ f⁰. 246r.

[p. 337]

 

Noyt dede volc dulheit so groot,

 

Dat smans kynt uytter porten sloot,

 

Die synen vader wilde sien,

10530

Cussen, helsen, mochtem ghescien,

 

Ende so menghen sconen dach

 

Socht ende noit eer en sach.¹⁾

 

En diedde niet al dat hy bat;

 

Mer sy swoeren wael dat,

10535

Dat hy en hadde, groot no clene,

 

Kynt dan Telamacus allene.

 

Hy swoer: ‘Ghy en wetes niet een twynt,

 

Twaren ic ben Ulixes kynt.’

 

Sy en achten niet syn gheluyt,

10540

Met fellen moede staecsy en uyt.

 

Telogonus was harde gram,

 

Wet dat wel, dat hem das mesquam.

 

Hy hads den wille, haddys de macht,

 

Dat hy daer mort hadde ghewracht;

10545

Nochtant en conste hy die onnere

 

Ghedoghen no gheherden mere.

 

Buten stont hy aen die weech,

 

Ende en maecte negheen ghedreech;

 

Maer enen, dies hem maecte mals,

10550

Dien sloech hy ontwee den hals,

 

Dat hy doot ter erden vel;

 

Aldus is begonnen dat spel.

 

Twee so stac hyre mit crachte

 

Neder in die diepe grachte;

10555

Altehant so waersy doot,

 

Want daer was dat water groot.

1) ib. 29869:

Nel fist (1. fust) onc mès nule genz née,
Qu'à fil deveast en l'entrée,
Qui son père volsist besier,
Joir, acoller, n'enbracier,
Qui de loing le fust venu querre
D'autre réaume et d'autre terre.

Men leze dus:

Die synen vader wilde sien,
Cussen, helsen, mochtem ghescien,
Ende hem so menghen sconen dach
Socht ende noit eer en sach.

Men vatte ende in vs. 10534 op in de relatieve beteekenis van die (Bén. vs. 29873: qui.)

[p. 338]

 

Sere erre nam hy een swaert,

 

Want hy was stout ende onvervaert.

 

Hy carf hem hovede ende syden,

10560

Been, handen in dien tyden.

 

So staerc es hy ende so siene,

 

Dat hy er doodde wel vyftiene.

 

Dan mochte wesen nemmermere,

 

Syne sloeghen hem oec weder sere,

10565

Ende quetsten den jonghelinc;

 

Niet en wetic, hoe hy ontghinc.

 

⁺Elc man mages hebben wonder groot,

 

Maer hy doet hem sulcken noot,

 

Dat hy se jaghet vander brugghe.

10570

Hy en hevet hovet, hant no rugghe,

 

Daer en liep uyt dat rode bloet:¹⁾

 

Nu merct dan, ocht hem wael stoet.

 

Ulixes horde dat mesbaer,

 

In synre hertten haddy vaer,

10575

Alse hy horde ende verstaet,

 

Dat men syn volc so verslaet.

 

Hy waende, dat Telamacus dade,

 

Ende hy pynde omme syne scade,

 

Omme dat hy en had doen

10580

Binden in een vast prisoen.

 

Hy peinst na synen besten wane,

 

Dat hy coemt om hem te slane.

 

Neder loept hy alte hant

 

Mit enen spiete in die hant,

10585

Scaerp, staerc ende harde goet;

 

Nu hoert, wat hy daer mede doet.

 

In den stryt quam hy ghelopen;

 

Dat waen ic dat hy sal becopen.

 

Den jonghelinc dat hy vercoes,

10590

Daer hy tleven om verloes.

+ f⁰. 246v.

1) Bén. 29910:

Mes il n'a piz, ne bras, ne front,
Qui de sanc vermeil ne li rait.

Maerlant heeft zich om het rijm de vrijheid veroorloofd, het woord piz (= pectus) door rugghe te vertalen. Hij vergat, dat wonden in den rug niet van iemands dapperheid getuigden.

[p. 339]

 

Syne lieden sach hy doot,

 

Dies haddy rouwe harde groot;

 

Om syne scade (maer hine hads gare)

 

Waendi dat hy comen ware.

10595

Metten spiete dat hy scoet

 

Naer hem; hy haddene gherne doot.

 

Buten rebben gheraecten hy den man,

 

So datter dbloet uyt ran.

 

Hadde hy der scoten niet ontweken,

10600

Mettem waer ghedaen dat spreken.

 

Telogonus, blyve daert blyve,

 

Hadde vaer van synen lyve.

 

Dicken siet hy syn rode bloet;

 

Daers niemant, die hem eere doet.

10605

Mit beyden handen nam hy dat spere;

 

Manlicke setten hy hem ter were.

 

Den vader dorliep hy sonder sparen,

 

Die mengher vresen was ontfaren,

 

Ende uut menegen ghesture;

10610

Maer dusdaen was sine aventure.¹⁾

 

Neder viel hy op dat gras,

 

Alse een daert mede ghedaen was.

 

Sterven moet hy in cortten tyde.

 

Vro was hy ende harde blyde,

10615

Dat syn droem hem heeft gheloghen,

 

Ende hy waent hebben bedroghen

 

Die ghescienesse ende gemaect niet,

1) Bén. 29947:

Son père fiert parmi le cors,
Qui de meint peril fut estors,
Et de meinte bataille dure;
Mès itex estoit s'aventuere.

Ghestuer is dus de vertaling van bataille dure. Zie Rijmb. 28606 en het Gloss., waar het woord zeer goed verklaard wordt door hitte des gevechts, heet gevecht. Het Oud Eng. kent in denzelfden zin het woord stoure; b.v. in een gedicht achter Scott's Rokeby:

Wist my brothern in this houre,
That I was sett in such a stoure,
They would pray for me.

Het wordt daar goed verklaard door perilous fight.

[p. 340]

 

Die op syn kynt hem was bediet,

 

Dat hy mynden also sere.

10620

Andere dinc en vruchten hy mere,

 

Danne syn kynt Telamacus

 

Ghedoot soude hebben in syn huys,

 

Mer daer en was negheen ontflien:

 

Die saken die souden ghescien

10625

Moesten hebben haren ganc,

 

Al waert al der werelden ondanc.

 

Ulixes verblyden hem daer mede,

 

Dat hem een ander man dat dede,

 

Synt dat also moeste gaen;

10630

Syn sterven ghevoelden hy saen;

 

Mer eer hem die tale ontfel,

 

Sprac hy, daer hy aen dede wel:

 

‘Van wat lande bistu gheboren,

 

Of wie syn sy, die dy toehoren?

10635

Of by wat saken ist, segt my,

 

Dat ic dus dyn vyant sy?

 

Wanen quam dy tgheluc so groot,

 

Dattu Ulixese heves doot.

 

Die so wel bekent was ende so vroet,

10640

Ende die ghehadt heeft so groet goet,

 

So grote ere, so grote glorie,

 

So grote weelde, so grote victorie?

 

Hier, daer ic was in myne sale,

 

Hoe dorstu't oyt begripen wale,

10645

Dattu my hier souds bestaen

 

Wonden ende te doot slaen?

 

In horde nie noch ander liede

 

Segghen, dat noch nie ghesciede

 

By enen kynde sulc onghedout;

10650

⁺Du moghes wel vroet syn ende stout.’

 

Telogonus hoort ende verstaet,

 

Dat hy ghedaen heeft groet quaet.

 

Hy siet, dat es al die noot,

 

Dat hy hevet den vader doot.

10655

Hy weent, hy screyet, hy mesbaert,

 

Syne hertte was also vervaert.

+ f⁰. 247r.

[p. 341]

 

Syn haer, dat scone is ende blont,

 

Toech hy al uyt in cortter stont.

 

In onmacht viel hy op dat gras.

10660

Ic wane noyt man daer en was,

 

Daer hy sulc mesbaer ye ghesach.

 

Ten vader sprac hy, daer hy lach:

 

‘Edel vader, wat doe ic nu?

 

Ter quader wylen sochtic u!

10665

Myn hertte soude my te rechte breken,

 

Dat ic mynen toren aen u soud wreken.

 

O wy aerme! dat ic u sie

 

Sterven dus jammerlicke van my.

 

Ghy syt myn vader Ulixes,

10670

Myn moeder is die wyse Cyrces,

 

Die wel gheborne coninghynne,

 

Die was bevaen mit uwer mynne.

 

U kynt ben ic, lieve here,

 

Maer nu en willic leven nemmere,

10675

Want inne worde nemmer vro,

 

Synt ic u doot hebbe also!’

 

Vanden lande, danen hy was gheboren,

 

Brocht hy hem dat tekyn voren.

 

Daer viel hy by hem in onmacht,

10680

Ende lach langhe al sonder cracht.

 

Ulixes die bekende daer,

 

Dat hy hem seide waer.

 

Hy kent dat tekyn vanden lande:

 

Van jammere wranc hy syne hande.

10685

Hy sach wel, dat het was vergaen,

 

Also hem syn droem dede verstaen,

 

Ende dat hy hevet verkeert,

 

Dat hem in drome was gheleert.

 

Om synen sone Telamacus

10690

Senden hy, ende als hy quam in huys,

 

Ende hy den vader sach emmer doot,

 

Dreef hy rouwe ende jammer groot.

 

Telogonuse wilden hy verslaen,

 

Maer Ulixes riep: ‘Het waer misdaen!

10695

Hy deet by synen ondanc.

 

Ic wille dat pays van alle wanc

[p. 342]

 

Emmermeer sy tusschen u tween.¹⁾

 

Die aventuere wout ghemeen,

 

Diet my in drome dede verstaen;

10700

Bydy so haddic dy ghevaen,

 

Omme dat ic dy hebbe ghemynt,

 

Ende ic altoes anders gheen kynt

 

Nemmee waende hebben ghehat,

 

Ende ic dy wilde benemen dat,

10705

Dattu niet sloechs dynen vader.’

 

Die liede van den lande algader

 

Waren droeve om haren here;

 

Drie daghe leefde hy ende nemmere.

 

Aldus starf hy, als ghy hort.

10710

In syne alrebeste port

 

Maecte men hem een graf van pryse,

 

Hoghelicke na coninx wyse.

 

Telogonus ghenas van den wonden

 

Ende van den quetsueren in cortten stonden.

10715

Sere droeve was Telogonus

 

Dat die dinc was vergaen aldus.

 

Te synre moeder Cyrces voer hy;

 

Daer was hy langhe coninc vry.

 

Cyrces weende menghen traen,

10720

Want sy en mynde; dus eist vergaen.

 

Na ghene mare en loech sy nie;

 

Dus eist comen, seghet men my.

 

Al daer wylen Troyen was,

 

Nu waster coren ende gras:

10725

⁺Al was Troyen die stat tebroken,

 

Het hevet die aventuer ghewroken

 

Op die van Griecken harde sere.

 

Ghy en horet nemmermere

 

Volc so dorperlicke riesen,

1) Bén. 30035:

Mès il en a feit l'acordance,
Et la pès et la bienvoillance
Séure, ferme sanz malfeire.

De uitdr. pays van alle wanc kan niet in orde zijn. De bedoeling moet zijn onwankelbare, onverstoorde vrede. Men leze dus: pays ane alle wanc d.i. zonder eenige stoornis. Zie Mnl. Wdb. op Ane (2e art.)

+ f⁰. 247v.

[p. 343]

10730

Noch hare eere also verliesen,

 

Alsi aen beyden syden daden.

 

Wetty twy men van derre scaden,

 

Ende van der overdaet oec mede,

 

Lesen laet in kerstynhede?

10735

(Want het waren aen beyden syden

 

Algader heydine in dien tyden)

 

Omme dat elc man mercken sal,

 

Hoe onreene dat averal

 

Hoerdoem es ende hoe groet quaet

10740

Datter af te comene staet,

 

Want Troyen ende des coninx vrient

 

Ne hadden des lachters niet verdient,

 

Sonder dat Got uyttermaten

 

Hoerdoem wilde wreken laten,

10745

Ende kerstynheit oec daer by leren,

 

Dat het daeraf hem soude keren.

 

Hier laet Bonoyt die jeeste blyven;

 

Maer ic wilt vordere bescryven,

 

Also als ict u behiet,

10750

Hoe Eneas van Troyen sciet,

 

Ende hoedane wys dat ict vernam,

 

Dat Rome van Troyen quam.

 

Eneas, als ict u liet verstaen,

 

Is te scepe comen saen;

10755

Mit groten weenne ende mit vernoye

 

Ruymden hy dat lant van Troye.

 

Dat lant custen sy mitten monde.

 

Ansises hiet ter selver stonde,

 

Dat men die seile optrecken soude,

10760

Ende voere, daer daventuer woude.

 

Der scepen waren tweewaerf tiene;

 

Daer was in menich ridder siene,

 

Die ic som hier na sal noemen,

 

Alse haer aventueren comen.

10765

Eneas sach den brant so groot;

 

Ancises lach in synen scoot,

 

Die niet wel en mochte sien.

 

Eneas weende ende riep mettien:

 

‘O wy, Juno, wats dat ghy doet!

10770

Hoe sware coeldy uwen moet.

[p. 344]

 

Om dat u die appel was ontwyset,

 

Ende mynre moeder, die menech pryset,

 

Venuse, ghegheven waert.

 

En eist niet ghenoech, dat dat swaert

10775

Al verslaet groot ende smal,

 

Ghy en verbernet te pulvere al

 

Die stat, daer men u in diende,

 

Ende kercke in hadt ende vriende!

 

Ay, edel stat! du best verloren!

10780

Al waerstu scone hier te voren,

 

Nu so moegstu werden heide

 

Ende daertoe der beesten weide.

 

Dyne kercke ende dyne maysieren

 

Werden al den wilden dieren.

10785

Wy moeten varen mit wynde,

 

Daer ons daventueren senden!’

 

Dus claghede Eneas al den dach,

 

So langhe, dat hy nemmee en sach

 

Dat lant van Troyen entie stede.

10790

Hy ende syne ghesellen mede

 

Dreven onghematen rouwe:

 

Daer was menghe edele vrouwe,

 

Die men verhoghen niet en mochte.

 

Dyerste havene, die hy sochte,

10795

Of daer hy eneghe kennesse vant,

 

Dat was an Pollinestors lant.

 

Daer wilde Eneas wel saen

 

⁺Ene nieuwe stat maken bestaen;

 

Die stat hiet Eneadas.

10800

Daerby dat sy begonnen was,

 

Waert hy eens graefs gheware.

 

Lyctekyn vant hyre openbare,

 

Ghemaect scone ende harde wel;

 

Enen zaerc daerop ende niet el.

10805

Daer stoeden aen ghescreven woert,

 

Dat die man ware vermoert.

 

Hy peinsde hoe dat mochte wesen;

 

Uyt dien grave riep een mit desen:

 

‘Eneas, vlie uyt desen lande!

10810

Al datter in is, dat syn vyande,

+ f⁰. 248r.

[p. 345]

 

Poliderus was ic wylen eer:

 

Coninc Priamus myn heer

 

Verluchte my in desen rycke.¹⁾

 

Mer Polinestor sekerlicke

10815

Vermoerde my, omdat hy woude

 

Heer syn van mynen goude.

 

Myn moeder heft my ghewroken.’

 

Doe dat die stemme had ghesproken,

 

Wert hy verveert ende syn ghesellen.

10820

Men mocht daer jamer af vertellen,

 

Dat sy dreven opten grave.

 

Sy scoerden haer cleder ave,

 

Ende toghen uyt haer haer,

 

Dat daer synt lach menich jaer.

10825

Sy droegen om syn weerde

 

Enen groten borch van eerde

 

Op syn graf, omdat sy wouden

 

Syn tomme daerby behouden.

1) De beteekenis van verluchten moet natuurlijk zijn: verbergen, in veiligheid brengen, doch dit is in het Mnl. niet verluchten, maar vluchten. Zie mijn Tekstcritiek, bl. 75. De afschrijver heeft een haaltje aan de hoofdletter V voor de verkorting van er aangezien. Men leze dus:

Coninc Pryamus, myn heer
Vluchte my in desen rycke.

Vgl. f⁰. 40v.

Waer wiltu henen, blode moeder!
Waer wiltu vluchten onsen broeder,
Des ouden Cyrons lerinc?
Brencht ons haer den jonghelinc.

9339. Ute sinen lande v. - 45. Hs.: Oec gheviel nu aldus mede. - 46 ontbr. in het Hs. - 49. ghesyn. - 53. Hine.

9357. Nu meer mach h.w.l. - Na vs. 58 volgt nog in het fragm.:

Want hem vort van sire pine
Staet in ghemake te sine.

64. Dat hi. - 66. Hs.: Hem verspraken. - Vs. 9367 en 68 ontbr. in het Hs. - 81. Hs.: Goeden.

9393. Hs. en fr.: men oec. - Vs. 9395 en 9496 ontbr. in het Hs. - Zoo ook vs. 9399 en 9400. - 11. Syne suster Ergiona. - Vs. 9413 en 14 luiden in de fragm.:

Omme dat hi syn lyf ontdrouch:
Soe togede dat hare in 't herte slouch;
Want soe haer selven verhinc
Omme dat hi metten live ontginc.

21. ghestade.

9431. mogede. - 51. prisen. Hs.: Hy en souder o. pynen s. - 57. vgg. Het ontbrekende is uit het Hs. aangevuld. - 57. Also. - 58. Ul. vraghe. - 61. Vragedi. - 62. Waerbi dat hi. - 63. Hoe hi een. - 64. Ende.... - 66. Van sinen tyt. - 9467 en 68 ontbr. in het Hs.

9469. Ul. begos.... - 71. Waer van. Hs.: dien scade. - 73. Hoe hi nie.... - 82. No weder. - 85. Hs.: Si voeren. - 86. Aldaer voort. - 88. Die storemme.

9490. Viel bet al over. - 91. Doch dri.... - 92. Quamen te lande. - 95. V.d.s. sat. - 97. selvere. - 98. Nam hi alse vele. - 99. Wine. - 9504. haer mynnen. - 5. So dat hire omme. - 6. Haddic d.s. - 9. Dat mochtem. - 10. Want doe ic se ge.... - 12. Also dat soe alt.... - 17. Want hem wa.... - 18. Nemaer dat i.... - 25. quam te samen.

9534. wordwi erre. - 42. Hs.: weet. - 45. ghelovet. - 46. hovet. - 48. geven wilt. - 49. ane tellen. - 51. si ons saghen. - 60. Pollifemus. - 61. so beghinc. - 63. drincken gheven. - 67. ende cypressen wyn. - 68. ...nikyn.

9573. ....ce wi hem uut. - 74. ....eselyc luut. - 87. Rechten man. - 9600. Hs. en fr.: Sal daer b., sulsy v.

9606. die si toghen. - 7. El niet. - 15. ghehoren. - 17. Hs.; wyn(!) - 24. Te manne nemen. - 33. Hs. en fr.: ic wel weet.

9648. hevet. - 58. langen tyt. - 59. Hs.: Deser stucken ende menech spel. - 60. Hs.: tachtens. - 66. mi lievere. - 67. maer dats e. doget. - 70. wat delite.

9678. hare herte. - 79. Hs. en fr.: niet. - 89. ghedaen te v. - 93. geen scip. - 97. ingle sanc. - 98. sulc geclane. - 99. diese hort s. - 9701. Daer waert dat. - 5. Doe ic't wiste, woude of en woude.

9714. Hs. en fr.: saghe. - 27. dien scepe. - 28. waendent. - 30. bi bedwanghe. - 32. meeste verdriet.

9743. zwelghet. - 49. Diemen u.b. sciet. - 54. ontborghen. - 56. grote pine. - 60. alf. - 67. quamen wy. - 76. S.h. te lesten al mynen s.

9780. Synt d.s. mi doch g. - 87. ses jaer. - 99. onthaelt. - 9804. Of gaf hy. - 7. Hs.: Athenen. - 10. Haddic. - 13. mare cande. - 15. Dat dertich riddere e.m.

9830. Dies balch U.u. - 31. Hs.: Athenoen. - 38. lachter. Hs.: waren. - 43. Hi seide. Vs. 9843 en 44 volgen in het fragm. van Blomm. in omgekeerde orde. - 46. Wie sy waren a.g. Hs.: noemden sy. - 48. Twi.

9858. Allen maecten si grote j. - 59. Met groter joyen ebben s.o. - 64. M.s. die daer lichte. - 72. N. so hiet die ghone. - 73. Die vrientscap. - 77. So was daer f.e.g.v. - Vs. 9877 en 78 volgen in het fragm. van Blomm. in omgekeerde orde. - Na vs. 9888 volgt in het fragm. nog:

Soe drivet dmesfal van hem verre;
Maer sciere sal soe hem wesen erre,
Het en mach altoes na desen
Niet wel lange gheverst wesen.

89. Hine sal l.e.v.

9899. Sire s. - 9911. Dat hi oec van hem hoede g. - 12. Leide omme te slane d.

9929. Hs.: orons hus. - 36. S.d. alse boden wel. - 42. D.A. scult algader was. - 50. Ne was daer geen langere s.

9971. Hs.: pedekyn. - Vs. 9977 en 78 ontbr. in het Hs. - 87. Sine ome, ende soudene b. - 88. Die h. hi beede d.g. - 10002. G.h. so gedaen vererren.

10028. ghewesen fel. - 33. ghelanct.

10052. mesdade. - 53. gewesen. - Vs. 10061 en 62 ontbr. in het Hs. - 63. V.w.A. omme 't gint. - 66. behouden mochte. - 68. Borghe ontbr. - 70. Met harden groten hoghen moede. Hs.: avermoede. - 73. Oec seide. (Hs.: Oec seide dus: Wet enz.)

10100. Hs.: Ende die crone setten hy h.i.s.h. - 2. D.h. beeden quam also. - 14. Omdat soe kynt bi hem drouch. Hs.: kynt ontbr. - 22. trouwedse.

10132. bestaet heeft. - 53. aerm. - 54. dat hys hadde ontfaerm. - 56. dat onrene quaet. - 57. mordadeghen. - 58. Es ontheert onse gheslachte a. - 61. dor haer minnen. - 62. E.a.h. dies sal b. - 67. ghine sieter toe.

10172. S.h.d. ghedaen becopen. - 85. W.d.h. iemene bename. - 86. Si slougene mede, w.s.a.q. - Van vs. 10197-320 bestaat bij Blomm. slechts uit halve regels en is uit het Hs. aangevuld. - 97. Toen ic... - 98. Soudi weten. - 99. Ende Orestes. - 10200. Ende seiden syn. - 1. Want si gen... - 3. Si swoeren. - 4. Ende si van P. - 5. Ende men hadde. - 6. Noweder. - 8. Ende siere quam. - 10. D.e. wilden.

10211. Naer hem. - 14. Dat s.d. - 16. Ende daertoe v. - 20. Mettem. - 26. Voeren si met. - 27. Sine hadden. - 30. Haer lieve m. - 34. Den Goden op. h.g. - 35. Hs.: Wanen mach hem comen i.h.t. - 37. Hem rouwede. - 40. S. s. ja si. - 43. Meneghen dach. - 44. Over enen. - 47. Hem en rochte. - 49. Tot Epych...

10251. Hs.: Sy saghen A. aen. - 53. Bi haren. - 55. Men vant. - 59. ...schen.... - 62. verre so scone. - 64. hen minde. Hs.: want het mynde. - 66. ...enlyc. - 67. some. - 68. blome. - 71. ...en an hare. Hs.: men ontbr. - 72. ...jare. - 74. ...e. - ...d... - 78. ...heert. - 83. ...er na. - 84. ...omaca.

10292. in desen doene. - 93. wille de saken. - 99....ingoem. Hs.: nams goem. - 10304. alre dinc. - 10. ...e. hemelsce figuere. - 11. ghedane. - 12. ghewane. - 13. ...n recht wesen. - 14. die van desen. - 15. die side. - 16. sere blide. - 18. groet mesbaer. - 19. luste. - 20. dat ic't custe. - 21. Dien wille. - 25. Utermaten ic h.b. - 26. Dat wi ghehelset adde ghehadt. - 28. seide.

10333. Van derre dinc. - 37. Dat het. - 44. boven dat hout. - 45. Een been. - 46. Hs.: stoutte. - 48. Wat saken daerbi was bediet. - 51. vortekyn. - 55. E.h. emmer wesen s. - 57. een twint mere. - 63. S.l. en soude niet syn c.

10375. Sinen soen T. - 77. Dat was uptie zee, gevaen. - 89. Bescuwen. - 10404. te scuwene s.d. - 6. te wandelen plach. - 9. en moeste.

10411. Een vaste stat. - 16. Hs.: Ende ene laghe diet al beriep. - 17. thorele. - 28. Dor ghene v. dorgene dinghe. - 29. waer an dat ghelach. - 33. mengher. - 44. Dienan haren live wan.

10449. ende syn lant g. - Vs. 10457 en 58 ontbr. in het Hs. - 71. Up enen cursael. - 72. Hs.: telden hy.

10488. dan dusent j. - 89. Gheent t.w. in C.l. - 10503. S.w. ten porten s. - Vs. 10505 en 6 ontbr. in het Hs. - 8. te nacht mere. - Vs. 10513 en 14 ontbr. in het Hs. - 20. Ende seiden: ‘Ghi blivet daer buten.

10531. Ende so meneghen bliden dach. - 32. So sochten hi noit eer en sach.

10559 Hs. en fr.: caerf. - 63. syn. - 64. Sine wondden weder s. - Vs: 10565 en 66 ontbr. in het Hs. - 70. Hs.: H.h. oec hant n.r. - 79. hadde daen doen. Hs.: doen doen. - 81. in s.b. wane. - 82. verslane. - 85. S. ende st. - 86. Hi hadden menegen dach gehoet. - 90. tleven bi v.

Vs. 10593 en 94 ontbr. in het Hs. - 10607. d. hy te waren. - Vs. 10609 en 10 ontbr. in het Hs. - 16. Hs.: Ende hy en waent h.b. - 17. Hs.: ende niet gemaect.

10618. Hs.: D. up s.k. was ghesaect. - 24. Hs.: soude. - Vs. 10625 en 26 ontbr. in het Hs. - 30. bevoeldi. -

‘Van wat landen,’ sprac hi te hem,
‘Dat ic aldus dyn viant bem?

10658. Trecte. - 59. Neder v.h. in dat gras. Hs.: in ōmat. - 72. Die ghebonden was van u m. - 81. Hs.: bekende hem. - 94. M.U.r. ‘Laet staen. - 95. ondancke. - 96. pays van allen wanke. Hs.: pays sy v.a.w.

10697. Emmermeer si onder u.t. - 98. D.a. wart over een. - 10703. N. zoude h.g. - 14. quetsene. - 23. Aylaes! d.w.T.w. - 24 bloemen ende g.

10732. Hs.: Wettie wie. - 33. Ende van derre o. - 34. In kerst. lesen laet. - 41. Hs.: Troyen is d.c.v. - Vs. 10745 en 46 ontbr. in het Hs. - 62. deghen ziene.

10778. Ende maghe in hadt e.v. - 81. moetstu. - 82. Hs.: besten. - 85. ende niet wenden. Hs.: ende mit wynde. - 98. Hs.: maken ontbr. - 10800. Hs.: ghewonnen.

10815. Hs.: omdat ic woude. - 33. Hs. Een ende hiet Jacus die snelle.