Episodes uit Maerlant's Historie van Troyen

Naar het te Wissen gevonden handschrift

Diomedes en Briseis.
(Bénoît 13497-13648).

Calchas had zijne dochter Briseis, die zich in Troje door hare coquetterie vele minnaars had weten te verwerven, opgeeischt. Maerlant verhaalt ons f⁰. 102v. daarvan het volgende: (Bénoît 12967-12986).

Die Troyene seiden, dat Calcas
Arger dan een iode (l. rode B. cien) was:
‘Van groter eren ende van goede
Is hy comen ter armoede.
Hier was hy ryc ende weert,
Nu leit hy ons in deser vaert.’¹⁾
Pryan swoer daer opt feit:
Quam hy noch in syn ghewelt,
Hy souden jamerlicke begaden,
Hanghen, scleipen ofte braden.
En weer so haefs oec niet die maghet,

1) Dit vers luidt in het fr.: Puis nos guerpi, s'ala o vos. Is leit van leiden d.i. leden, verdriet aandoen of moet men lezen: Nu leit hy ons hinderwaert?

[p. 162]

 

Die hy eyst ende daer hy om vraghet,

 

Sy waer om synen wil ontlyft.

 

‘Ic en wil oec niet, dat sy hier blyft.

 

Men geeft haer goeden oerlof,

 

Te rumen stat ende hof.

 

Want (Hs.: Als) ic gheen dinc en acht so quaet,

 

Als dat die verrader bestaet.

 

Ic en wil niet, dat in die poert

 

Blyve yet, dat hem toehoert.

 

Behouden lyf ende ere

 

Sal ic se doen ten vader keren.

 

Mer dat en mach noch niet syn ter tyt,

 

Want al te groet is noch die stryt.’

Toen nu de strijd wat minder hevig was, werd Briseis (de Crescida van latere eeuwen) uit de stad verwijderd en uitgeleid door Troilus, die vooral door haar werd geboeid en die ook het meest bedroefd was over het genomen besluit.

⁺Troilus scloech thoeft neder;
Mit droeven hertten keerden hy weder.
Dyomedes nam se (Briseis) in den arm syn,
Dieder om sal lyden grote pyn,
Eer hy ommer te bedde gaet.
‘Scoen!’ seid hy, ‘dient also staet,
Dat hy uwer mynne seker es,
Mit recht is hy blyde des:
Ic wilde ic al myn leven mochte
Ghestadich syn in u ghedochte;
Mer dat al te houde sy,
Dat wy den heren syn so by,¹⁾
Ende ic u oec sien onghesont,
Droeve ende serich nu ter stont,
Ic bade u gherne in deser wys,
Dat ghy my naemt voer uwen amys,
Ende ic u ridder mochte wesen.
Ic woud pyn ghedoghen van desen,
Opdat ic uwer seker waer;
Mer ic ben altoes in vaer,
Dat ghy wout dat ons misschieden,
Ende dat ghy haet onse luden;
In die stat, daer ghy syt gheboren,
Weet ic wel, dat ghy lief hebt vercoren

+ f⁰. 114r

1) Lees:

Dat wy den here syn so by.

Vgl. vs. 4271 en Bén. 13508:

que si près somes de l'ost.

[p. 163]

 

Dat sal men u niet verwyten.

 

Wy lesen in ouden vyten,

4160

Dat men ducke seer mynt

 

Vremde lude als mense kint.

 

Ghy wet oec wel dat waerheit es,

 

Scoen,’ sprac Dyomedes,

 

‘Nie en wist ic wat mynne was

4165

Sonder nu, syt seker das;

 

Nu doet my die mynne grote pyn:

 

Dat doet u scoen aenghescyn,

 

Die my dat hertte heft doergaen,

 

Weet dat wel al sonder waen.

4170

Aen u staet al myn ghedochte:

 

En weet hoe ic vroe wesen mochte,

 

Ic en waer seker in mynen synne,

 

Te hebben u bequaem mynne,

 

Ende u myns also woud ontfarmen,

4175

Dat ic u had in mynen armen,

 

Mynen wille te doen altemaele.

 

Vernoyt u niet, scoen smale,

 

Dat ic u spreke, suete amye;

 

Verstaet in gheenre dorpernye.

4180

Men sal u mynnen in mengher wysen,

 

Ende bidden; ghy syt van hoghen pryse.

 

Hier syn vander werlt die beste,

 

Die hier ligghen voer die veste,

 

Ende die rycste uytvercoren,

4185

Sy sullen u mynne legghen te voren.

 

Mer dat weet in alre wys:

 

Maecty van my uwen amys,

 

Al dat daer is, sal u doen eer.

 

Mit recht is hy verhoghet seer,

4190

Die uwe mynne heeft te loen,

 

Al bied ic u myn manscap, scoen,

 

⁺En mynt my des niet te mynne;

 

Got geve u al sulcken synne,

 

Dat ghy voer uwen ridder ontfaet,

4195

Die gherne tuwen dienste staet.

 

Vorwertmeer wil ic syn

 

U ghestade minnekyn,

 

Menighe vrouwe heb ic ghesien

 

Ende menghe maghet, mer van allen dien

+ f⁰. 114v.

[p. 164]

4200

En waster gheen die ic bat

 

Mynnen mochte, daer ic by sat.

 

Ghy syt dyerste, ghy syt die beste,

 

Ende oec suldy blyven die leste.

 

Got gheve, of ic u verliese,

4205

Dat ic nummer ander en kiese,

 

So en sal ic oec, nadat ic kynne,

 

Mach ic vercrighen uwe mynne;

 

Nummermeer en wil ic also breken;¹⁾

 

Van my en hoerdy nummer spreken,

4210

Des ghy u toernen moghet, joffrouwe;

 

Dat versuchten ende den rouwe,

 

Dat ghy doet, ende dat hantghesclach

 

Sal ic verdryven daer ic mach,

 

Ende maken u van blyden synne.

4215

Om een cussen, suete mynne,

 

Woud ic u dienen ommermeer,

 

Ende tallen tyde doen groet eer.

 

Got gheve, dat ghy myns moet roecken.

 

Het is waer, dat wy lesen in buecken:

4220

Die mynt daer mens hem ondanc weit,

 

Hy verliest al synen aerbeit.’

 

Dat was deynde van synre taele:

 

‘Heb myns ghenade, scoen smale!’

 

Briseida, die dit verstaet wael,

4225

Antworden mit sueter tael:

 

‘Heer, hoert my ende weet dat echt,

 

Ten is gheen tyt noch recht,

 

Dat ic u antwoerden van mynne,

 

Ghy moghet lichtelicke aen my beghynnen²⁾

1) Bén. 13570.

Et se vostre amor puis aveir,
Garderai la sanz riens meffere.

Het ww. meffere doet vermoeden, dat breken bedorven is uit verbreken (verbrechen) d.i. misdoen, en dat de bedoeling is: Mag ik mij uwe liefde verwerven, dan (also) wil ik nooit iets laags of onedels doen. Misschien zou breken ook kunnen geduld worden in den zin van verminderen, afnemen, die Nat. Bl. V 353 en 358 voorkomt van de maan.

2) Bén. 13590.

Par trop legiére et par trop fole
Me porriez toz jorz tenir.

Lees dus:

Ghy mocht lichthede aen my bekynnen.

Lichtheit werd in de ME. zoowel van mannen, als van vrouwen gezegd. Vgl. Limb. III 601; Rymb. 70, en Vl. Rymkr.

Als bi siere lichtheden groet
Die Grave aldus was bleven doet.

[p. 165]

4230

Wert dat ic dit dade, God weit!

 

Hebdy my uwen wille gheseit,

 

Ic hebt verstaen nu ter tyt.

 

Mer niet en weet ic, wie ghy syt,

 

Dat ic u so saen soud mynnen.

4235

Menghe maghet, wildyt bekynnen,

 

Is mit scoenre taele ghehoent,

 

Dat haar die menghe becroent.

 

Ducke doet die valsche loghenaer,

 

Dat men den trouwe heft onmaer;

4240

Een swaer sake ist aent beghynne,

 

Dat een ghetrouwe sal schier mynnen;¹⁾

 

Teghen eens, dies vroe is, syn tien onvro;

 

Ic en wil my niet onteren so.

 

Die alsoe droeve is, als ic ben,

4245

Ende also we te moede waer hem,

 

Als my is in mynen synne,

 

Ic waen hy cleyn achte op mynne.

 

Myne vrient heb ic begheven;

 

Ic en waen se meer sien in myn leven.

4250

Ic was daer men my eer deede,

 

Ic kende se ende sy my mede.

 

Ryckheit ende groot scat,

 

Heb ic altoes ghenoech ghehadt.

 

Nu ben ic des ghemaket katyve,

4255

Des acht ic te myn van mynen lyve,

 

Ende ben droeve dat my dus staet.

 

Riedyt oec, so daedy quaet.

 

Dat een joffrouwe van mynre joghet

 

Mesprys dade ende ondoghet.

4260

Issy comen vanden goeden,

 

Sy sal haer van laster hoeden.

1) Bén. 13601.

Molt est grief chose à acorder,
Où l'en se deit d'amor fier.

Men leze dus:

Een swaer sake ist aent beghynne,
Dat een ghetrouwen sal schier mynnen.

De uitdr. schier mynnen zal wel beteekenen plotseling (schierlijk, schielijk) opkomende verliefdheid, want Briseida heeft nauwelijks Diomedes gezien, of deze kwam al met eene liefdesverklaring. Verg. ook vs. 4234.

[p. 166]

 

Die gheen die des hebben stade

 

⁺Te doen in haer camenade,

 

Sy en connen so hemelike spreken,

4265

Daer en moet ducke taele af breken.

 

Van my laet ic die taele blyven,

 

Ic ben nu buten andren wyven;

 

Dies en wil ic doen gheen saken,

 

Die my te niemaer mochten maken;¹⁾

4270

Ic en hebs noch wil noch ghere.

 

Nu naken wy seer desen heere.

 

Ghy dunct my so wel gheleert,

 

So hoghen man ende so gheëert,

 

Dat ic u gheen dinc doe verstaen

4275

Sonder waen, hoe dattet mach gaen.²⁾

 

Ten is gheen joffrouwe so rycke,

 

Noch so scoen sekerlicke,

 

Dat sy u yet ontsegghen soude,

 

Wert so dat sy mynnen woude.

4280

Ic en ontsegghe u groet noch cleen,

 

Mer dies en hebt oec hoep engheen,

 

Dat ic mynnen wil bestaen

 

U of enen andren, sonder waen.

 

Woud ickes oec yet beghynnen nu,

4285

Ic soud my seer pynen om u,

 

Mer ic en hebs wille in enighen dinghen,

 

Noch nummer en wils volbrenghen.’

+ f⁰. 115r.

1) Vs. 4266-69 = Bén. 13627-30.

Ore iere en tel feire, en tel fole,
Sanz altres dames tote sole,
Ne voldroie pas chose faire
Que l'en poïst en mal retraire.

2) Bén. 13632:

Mes tant vos quit de halt parage,
Et prouz solonc lo mien avis,
Bien affeitié et bien apris,
Ne vos voil fere chose acreire
Que bien ne fust leials ne veir.

De bedoeling van vs. 4274 en 75 moet dus zijn: ‘dat ik u tot geene andere dan goede daden in staat reken.’ Zonder twijfel is vs. 4275 geheel bedorven en onkenbaar geworden.

4170. Hs.: staen. - 72. Hs.: ic waer. - 81. Hs.: prysen. - 91. Hs.: bid.

4210. Hs.: Dat ghy.