Episodes uit Maerlant's Historie van Troyen

Naar het te Wissen gevonden handschrift

Tweede fragment van Segher. (Blommaert, Ovl. Ged. I, 11).
Bénoît ± 13049-13234.
(t Paerlement van Troyen).

Pryamus sone Hector die goede
Reet buten Troyen sonder hoede;
Met hem vele riddren coene,
Die herten hadden alse lioene;
Sy waren dapper ende groet.
Die mynste was conincs ghenoet,
Ende ghereden als coninc;
Elc reet een ors dat ginc
Grote spronghen al springende.
Daer reden veel ridders al singende
Herde wel in hare wise.
Hector sat op een ors van pryse,
Dat hy hadde in menech lant
Gheproeft ende gheduerech vant.

[p. 149]

 

Hy en const noyt ghemaken moede.

3710

⁺Diere cleder ende goede

 

Haddy aen; roc ende sorcoet,

 

Van eenen dieren samite roet,

 

Wel ghewracht royele,

 

Daer in van goude lionele,

3715

Al gevoedert met ermine.

 

(Pentetelie, die amie sine,

 

Vander maghden lant de coninghinne,

 

Sende hem op rechte minne.

 

Noch seldy hoeren hoe sy quam

3720

Te Troyen ende wat inde sy nam.)

 

Ende enen mantel alsoe mede.

 

Het soude schinen onwaerhede,

 

Wildic u al te male visieren,

 

Van hoe mengher manieren

3725

Sy waren ende hoe wel sy hem saten.

 

Hy hadde een scoen hoeft uyttermaten,

 

Blont ende den hals wit daer onder;

 

Daerop een hoeftbant, die een wonder

 

Coste, eer hy gemaket was.

3730

Synt haddene Eneas,

 

Ende gaffene Ydomen sire amyen

 

Die hy creech by rechter vryen.

 

Hector reet voren op Galenteyen,

 

Een ors dat hem wel conste meyen

3735

In groten perssen van orloghen.

 

Hy ende de sine reden in hoghen

 

Jeghen den Griecken ten paerlemente.

 

Op die riviere van Clarenten

 

Bleven sy houden al stille;

3740

Daer seide elc anderen sinen wille.

 

Nu willicker u een deel noemen bi namen

 

Der gere die van buten quamen,

 

Omdat men hem ende die van bynnen,

 

Te bat sal moghen onderkynnen.

3745

Achiles ende Agemoen

 

Ayax ende Telamoen,

 

Tonas ende Menelaus,

 

Nestor ende Antilogus,

 

Calcas ende Palamedes,

+ f⁰. 109v.

[p. 150]

3750

Ulixes ende Dyomedes,

 

Dese ende diese hebben wilden,

 

Seghet ons Darys, dat daer hilden,

 

Om te ridene ten parlemente.

 

Op die riviere van Clarente

3755

Saghen sy houden meneghen Troyen.

 

Myn her Achilles voer Hector besien

 

Op een spaens ors van pryse.

 

Hector die hoefsche ende die wyse

 

Reet jeghen hem gesinnechlike,

3760

⁺Ende sine gesellen hoefschelike,

 

Tot sy d'een by d'andren quamen.

 

Sine dorsten hem niet scamen

 

Van den ghelate dat sy toegden,

 

Want sy sunderlinghe doegden

3765

In haer hertte groten nyt,

 

Sulc als die roof ende stryt

 

Maect. Goet soe was haer gelaet,

 

Sonder groeten, daert soe staet,

 

Dat d'een den andren niet en mint.

3770

Hy es dommer dan een kint,

 

Groet hine; het waer goet sede,

 

Dat elc syn groete meynde mede,

 

Mer dese sede is nu verleyt.

 

Des heft men dicwyl gheseit;

3775

Selc groet den andren, hine an hem niet

 

Der oghen, der hy mede siet,

 

Hy sweghe hondertwerven bet.

 

Hierom prisic hare wet,

 

Der Griecken ende der Troyene,

3780

Die hem met sconen ondersiene

 

Versamenden sonder groeten.

 

Soude nu elc die mesdaet boeten,

 

De werlt hadde te vele te doene.

 

Dat seet Darys: menech Griec coene

3785

Quam Hector te besiene

+ f⁰. 110r.

[p. 151]

 

Ende syne gesellen, die Troyene.

 

Die Hector sach, hem dochte,

 

Dat hy wel keyser wesen mochte.

 

Daer en was ridder die hem gheleec:

3790

Sy waren alle gader bleec

 

Teghen synre scoender ghedane,

 

Hy hadde sulcke cleder ane,

 

Diene sierden uyttermaten.

 

Die hoeghste, die voer Troyen saten,

3795

Seiden dicke al stillekine,

 

Sy hadden liever Hector te sine,

 

Dan van al de werlt here,

 

Ende te levene emmermere.

 

Dies daghes was hy sere ghepryst,

3800

Ende dicke metten vinger ghewyst.

 

Daer waster veel, hadt parlement

 

Gheduert een maent omtrent,

 

Sy haddent wel geloeft indien,

 

Dat sy Hector mochten sien.

3805

Soe scoene was hy ende so goet

 

In syn gelaet, hem en messtoet

 

Niet dat men ghemercken mochte.

 

't Gheselscap, dat hy met hem brochte,

 

Mochty oec wel met eren toghen;

3810

Dar ne was Griec, die syn oghen

 

Van Hector conste ghebringen.

 

Myn her Achilles conste niet bedwingen,

 

Hine sprac te Hectore wert fellicke,

 

Ende Hector, die des sinnes was rycke,

3815

Antworde hem met scoender antwoerden,

 

Daer 't vrienden ende viande hoerden.

 

‘Myn her Hector, spac Achilles,

 

‘My es lief dat hier toe comen es,

 

Dat ic u onghewapent sie;

3820

In sach u met oghen nie,

 

Ghy en hadt helm op 't hoeft ghebonden.

 

Te my wert heb ic u fel vonden,

 

Ende vreet in allen battaillen,

[p. 152]

 

Ghy hebt my wel vyfhondert maillen

3825

Doerhouwen van mynen halsberghe,

 

Ende ghewont, hoe ict verberge.

 

Ic hebs toren in mynen sinne,

 

Ghy toget my herde felle minne.

 

Mindy my yet, dats van verren;

3830

Die goede vrienscap sal lange merren

 

Tusschen my ende u, ic wane,

 

Alsoe hulp my God, der leget ane

 

⁺In 't inde myne doet of d'uwe.

 

Myn toren es ommer even nuwe

3835

T'uwert, ghy hebt my doerhouwen

 

Helm, scilt, in der hem betrouwen,

 

Dat ic se te stryde bringe mee.

 

Her Hector! ic ben al gevee

 

Jeghen u, dats goet te siene.

3840

Sevenwerven, ja meer dan tiene,

 

Hebdy my bestaen op 't velt,

 

Dat ic noyt en ghecreech ghewelt,

 

U te doene pennincwert scaden,

 

Mer dicke hebdy my verladen

3845

Met groten slaghen ende met sueren;

 

In conste nie voer u ghedueren;

 

In sciet nie onghewont van u,

 

Ic segt hier voer ons allen nu:

 

U herte is te mywert fel,

3850

Bedy ghy en haet niemen el

 

Van uwen geslagen vianden

 

Sonder my, dat mach my anden;

 

Soe doet oec dach ende nacht,

 

Hen sy die sake, dat ic die cracht

3855

Van uwen armen mach ontstaen.

 

Ic ben dies seker, sonder waen,

 

Soe moetic haestelicke sterven,

 

Want die rouwe doet my bederven

 

Van Patrocluse mynen geselle.

3860

Als ic om hem peise ende vertelle,

 

Hoe hy my minde ende ic hem,

 

Die droefheit, daer ic dan in ben,

 

Die es onmatelicke groet.

 

Her Hector! dien sloegdy te doet!

+ f⁰. 110v

[p. 153]

3865

Dat goet geselscap van ons beiden

 

Hebdy jammerlicke verscheiden.

 

Dat sal u te spade berouwen,

 

By Gode ende by mynre trouwen!

 

In beghere neghene sake

3870

Alsoe sere als van hem die wrake.

 

Ic segghe u ene dinc voer waer:

 

Mochtic leven noch een jaer,

 

Ende vindic u dicke in battaillen,

 

Ic sal u spelen doen ter faillen

3875

Soe diere een spel, dat costen sal

 

Den toeverlaet van Troyen al:

 

Dats u lyf, daer alle die raet

 

Ende van Troyen die cracht ane staet.

 

Mochtic u enechsins ghevaen,

3880

En hebt dies nemmer hope no waen,

 

Dat ic u levende wedergave,

 

Om al den scat no om al de have

 

Daer haer de werlt mede genert;

 

Dat heeft gedaen u scarpe swert,

3885

Ende dat scarpe yser van uwen spere,

 

Dat sere ontsien es in ons here.

 

Ene dinc seggic u te voren;

 

Ic wille dat syt alle hoeren,

 

Die met my quamen ende met u:

3890

Myne hande, die ghy hier siet nu,

 

Sy draghen wel, syt seker dies,

 

Uwe doet ende der stadt verlies,

 

Ende dat sal cortelicke wesen.’

 

Hector andworde met desen,

3895

Lachende met eenen soeten sinne:

 

‘Myn her Achilles, ghene minne

 

En maect orloghe dat wetic wel;

 

Du lies selve; al ben ic fel

 

Jeghen u, wat magic dies?

3900

In stryden es altoes verlies.¹⁾

1) De lezing van den Var.: ontderfenesse es swaer verlies, verdient de voorkeur, want Bén. 13113 heeft:

Que me volez desériter.

[p. 154]

 

Des pyndy u dach ende nacht,

 

Hoe ghy my moghet met uwer cracht

 

⁺Ontderven, ende slans verdriven;

 

Maghic 't verweren, het sal blyven.

3905

Hets my uyttermaten leet,

 

Dat ic u ende d' ander weet

 

Ghelogiert bynnen minen rycke,

 

Die my alle pynt crachtelicke

 

T' ontdervene van mynen goede.

3910

In saels niet wesen sonder hoede.

 

Mochtic een jaer gorden myn swert,

 

Hier nes soe behaghel, no soe wert,

 

Hem en sal leet syn, dat hy hier comen es,

 

Ende u te vorsten, myn her Achilles!

3915

Mer doch so hebbic sere messeit;

 

Beroemen is grote dorperheit.

 

Niemen en soude te vele spreken

 

No hem beroemen; die wille wreken

 

Synen lachter, hem behoeft ghestade

3920

Te syne van talen ende van rade,

 

Mer in die daet syn onvervaert,

 

Op synen viant als een libaert.

 

Doer God, myn her Achilles!

 

Oft u die doot soe leet es

3925

Van Patrocluse, daar men af seide

 

Sulcke felle dorperheide,

 

Die u beiden ware ghesciet;

 

Ic en wilt van mynen weghen niet

 

Om dusent marc, also help my Got.

3930

Nochtant hielt icket al aver spot.¹⁾

+ f⁰. 111r

1) De lezingen van het Hs. en de fragmenten verschillen hier aanmerkelijk. Na vs. 3927 volgt in de fr.:

Als van der scoender Ypodonien
Des coninx dochter van Albonien,
Die ghy dwonct al daer ter stede,
Dat sy uwer beider wille dede.
Her Achilles! soe hoe dat dat es gesciet.
Es en wilt van uwen t'alven niet,

en dan verder vs. 3929 van den tekst. De tekst van Bénoit (13145-52) luidt aldus:

Le talent avez de vengier
Patroclus, qu'aviez si chier;
Tant amiez sa compaignie
Que molt très cruel vilanie
En disoient la fole gent.
Endreit mei por M marc d'argent
Ne volsisse, ço sachiez bien,
Que rctez en fussez de rien.

Uit deze verzen blijkt dat de misdaad, waarop Hector zinspeelt, eene geheel andere is, dan die welke ons in den tekst van Segher wordt medegedeeld. Segher heeft blijkbaar de plaats niet begrepen, en er eenige verzen ingevoegd, om de toespeling van Hector duidelijk te maken. Opmerkelijk is het, dat het Hs. bijna woordelijk den tekst van Benoît wedergeeft. Men moet dus aannemen, dat Maerlant, hoewel hij Segher copieert, toch den franschen tekst er bij geraadpleegd en zijn voorganger verbeterd heeft.

[p. 155]

 

Den toern van hem ende dat orloghe

 

Heeft becocht menech hertoghe,

 

Ende menech coninc herde weert,

 

Ende menech ridder onverveert.

3935

Nochtant mochten wy 't in beiden syden

 

Verdraghen ende liden.

 

Mer het mach soe lange dueren,

 

Het sal sere tusschen ons sueren,

 

Want wy sitten te winnen vaste,

3940

Ende ghy syt al te stercke gaste,

 

Te verdrivene aen onsen danc;

 

Bedy macht wel ghedueren lanc.

 

Wy soudent corten ende scheiden,

 

Waert u lief, tusschen ons beiden.

3945

Es dat sake dat ghy my

 

Verwint, hebdt al quite ende vry

 

Troyen, ende al dat behoert ter stat.

 

Ende magic u ghemaken mat,

 

Soe willic dat dit here kere,

3950

Ende laten my ende myne here

 

Ende onse vriende met Gode leven.

 

Des willic dat wy gisel geven

 

In beiden syden, ic ende ghy,

 

Her Achilles! dus moechdy

3955

Vele bat comen te wraken

[p. 156]

 

Van uwen gheselle, dan met spraken

 

Of met ghedreighe; dus sal elc man

 

Den ghenen wreken, dien hys an

 

Ende synen viant sere scaden.’ -

3960

‘Her Hector, dies benic wel beraden’,¹⁾

 

Sprac Achilles ‘by mynre wet,

 

Ghy hebt waer gheseit, niet bet

 

En moghen wy cortten dese pyne,

 

Daer ons langhe in staet te sine,

3965

Hen sy dat wyt becorten dus.

 

Siet hier myne wedde.’ Antilogus

 

Grepene mitten breidele doe.

 

Daer quamen sulcke sevene toe,

 

Elc was wert coninc ende rycke,

3970

Ende hieldenne alle crachtelicke.

 

‘Here’ sprac die coninc Agamoen,

 

‘Ghy wilt bestaen ende doen

 

Sulcke dinc, die blyven moet;

 

God weet, hen ware ons niet goet,

3975

Dat ghy bestoet sulcke daet,

 

Sonder der hogher lieden raet,

 

⁺Die hier comen syn van verren,

 

Ende met ons gherne willen merren,

 

Om te wrekene onsen lachter.

3980

Varen wy soe, dat men hier achter

 

Niet ne segghe, dat wy scade

 

Hadden voer Troyen mit onrade.

 

Want dat men mit onrade doet,

 

Vergaet het wel, soe eest goet,

3985

Vergaet oec anders dan wale,

 

Soe eest emmer die yerste tale:

 

“Met rechte heeft die ghene scade,

1) Vs. 3960-4028 zijn door Segher zeer vrij vertaald en uitgesponnen. In den Franschen tekst beslaan zij maar 34 verzen (13171-204). Van de geheele redevoering van Agamemnon is bij Bénoît niets te vinden. Alleen staat daar met een enkel woord (13193):

Agamennon et li halt home
Ne volent pas, ço est la somme,
Qu' Achilles face la bataille.

Men bedenke evenwel, dat de mogelijkheid bestaat, dat Segher eene redactie van Bénoît voor zich gehad heeft, waarin die passage wel werd gevonden.

+ f⁰. 111v

[p. 157]

 

Die enich dinc doet met onrade.

 

Die hem met vrienden ende met maghen

3990

Beraet, sy hulpen hem draghen,

 

Ghesciet hem evel ofte goet

 

Van dien dat men by rade doet.”

 

By Gode, myn her Achilles!

 

Wy weten wel dat u leet es,

3995

Dat dese sake niet en volcomet,

 

Mer ic wane dat ons vromet,

 

Dat sy blyft te desen stonden.

 

Al hebben wy die van Troyen vonden

 

Avermoedich ende fel,

4000

Wy selen se noch ghematen wel,

 

Willen wy by rade varen;

 

Sy en connen hem niet ghenaren

 

Jeghen ons, eest cort, eest lanc,

 

Wy en selen se an haren danc

4005

Matten ende tonder doen.

 

Mer wilt van ons hier elc baroen

 

Doen dat hem ghenoecht, sonder raet,

 

Soe hebben wy bestaen hoghe daet

 

Grotelic tonser onvromen:

4010

Ende selen wy des te boven comen,

 

Wy moeten syn van enen rade,

 

Ende na den raet willich ter dade.’

 

Met deser talen syn sy ghesceden,

 

Ende die stryt van hen beden

4015

Bleef alsoe, sy keerden weer.

 

Van desen doen en was niet meer;

 

Elc sciet van den andren gram,

 

Ende voer weder danen hy quam,

 

Met groten avermoede.

4020

Hector voer henen die goede.

 

Achilles sprac: ‘Nu sal ic scande

 

Al hier hebben, ende in menghen lande,

 

Ende groten lachter sonder blyf,

 

Dat ic om eens ridders lyf

4025

Dus grote sake sal begheven.

[p. 158]

 

En scaemdix my niet in al myn leven,

 

En worde u van my gheholpen mere,

 

Want ghy benemt my myn ere.’

 

Groet gheluut was int stede;

4030

Daer was die mare comen mede,

 

Ter coninghinnen enter jonffrouwen.

 

Daer was, machdy my ghetrouwen,

 

Ghelaten menich diep suchten

 

Van den ghenen dies hem vruchten,

4035

Ende daertoe menech bitter traen.

 

Waerom soud ict hier laten staen?

 

Die Troyene en willens niet

 

Om neghene sake, dattet ghesciet,

 

Want sy ontsien hem voer ramp.

4040

Selc mesbaer om enen camp,

 

En hoerde man no wyf nie;

 

Sy en wilden altoes niet dat gescie;

 

Hem allen waest leet, wyf ende man

 

Sonder die coninc Prian.

4045

Hy en ontriet stille no openbare,

 

Want syn herte en was in ghenen vare:

 

Wiere screit ofte hande slaet,

 

Op Hector stont syn toeverlaet.

 

⁺Ic weet wel, hy souds hem verbouden,

4050

Waer so dat die Griecken wouden.

 

Hector was comen uytter stede,

 

Sine wapene ende syn swert mede,

 

Ende hy wapende hem ghereit,

 

Mer den ghenen dien 't was leit,

4055

Beide coninghen ende graven,

 

Die hiertoe den raet gaven,

 

Daden dit al blyven achter,

 

Sonder haerre beider lachter.

 

Dus sciet elc van anderen gram,

4060

Ende voer weder danen hi quam.

+ f⁰. 112r

3713-20. ontbr. in het Hs. - 23. al te visieren. - 27. B.e. enen sconen witten hals daeronder. - 39. houdene.

3750 Velyx e.D. - 54. Hierna volgt in de fr. nog:

Blevense houdene alle stille
Om te visierene haren wille.

55. Daer sagen si h.m.T. - 61. Onthier ende d'een ten a.q.- 64. Na dien dat si gedoegden. - 65. Onderlinghe ende hadden nyt. - 66. Sulc als roef e.s. Hs.: al.- 67. M. soe was manlyc h.g. - 69. Daer d'een. - 71. Het ware recht ende sede. - 73 en 74. ontbr. - 78. Daer p.i. - 80. Dat is, hem m.s.o. - 81. Becondegen ende s.g. - 82. Hs.: S. elc nu den anderen m.b.

Na vs. 3788 volgen verkeerdelijk in het Hs. vs. 3801-4. - 91. Bi s.s.g. - Na vs. 3800 volgen nog in de fr.

Soe minlec was hi ende soe goet
Ende syn ghelaet dat hem wel stoet.

Vgl. vs. 3805 en 6. - 1. D. waren der vele. - 2. al omtrent. - 3. Si haddent geloeft. - 4. besien. - 6. hem niet en messtoet, - 14. des sinnens. - 21. in 't hoeft.

3826. Hs.: hoe ic my berge. - 34. es mi even nuwe. - 38. ic ben altoes ghedwee (!). - 44. verlaten. - 45. stueren. - 47. In sciet ghewont van u. - 49. U.h. dunct in sinde fel. - 51. dootslagene v. - 57. moetti.

3870. soe hart. In de fr. volgen vs. 3880-87 na vs. 3872. - 75. S.d., dat spel costen sal. - 77. daer 't al ane staet. - 78. ane gaet. - 80. Hs. en fr.: En hadt dies n.h. - 83. Hs.: D.h.d.w. by verveert. - 85. Ende doert [diser] van uwen spere. - 94. Myn her H. - 95. ontbr. in het Hs. - 97. Hs.: En maect orloghe; mit sueten synne Sprac hy, als oft waer een speel. - 98. Hs.: Nu lies selve. - 3900. ontderfenesse es swaer verlies.

3912. soe hoverdech no s.w. - 14. te voren. - 16. Roemen es g.d. - 28. Es en wilt van uwen t'alven niet. - 29. hulp.

3933. coninc van vromer aet. - 34. van onvervaert. Na vs. 3934 volgen in het Hs. en de fr. de verzen 3943 en 44, door mij gesteld na vs. 3942. - 35. Wi mochten 't noch i.b.s. - 51. met goede leven.

3958. dies hys an. - 63. mogen w.c.d.p. - 67. Begrepene bi d.b.s. - 80. Hs. Waren.

3988. Die dompheit doet m.o. - 90. Sy hulpen hem allegader draghen. - 4002. hen niet bewaren. - 5. Ja, matten. Hs.: soenen doen. - 6. M. wille hier elc b. - 7. D.d.h. voeghet s.r. - 10. E. selen wy sons t.b. comen. - 12. E.n.d.r. gheweldighe dade. - 15. weder. - 16. Van hen tween he was noweder. - 17. Hine sc. van andren g.

4037. ende willens niet. - 38. wats gesciet. - 49. Hi souds hem herde wel verbouden. - 49. Waer't dat d.G.w. - 57. Dat dese dinc bleef a. - 59 en 60 ontbr. in het Hs.