Episodes uit Maerlant's Historie van Troyen

Naar het te Wissen gevonden handschrift

Jason en Medea. (Blommaert, Ovl. Ged., II, bl. 75).
(Bénoît 1153-2708).

Jason en de zijnen waren in Colchis aangekomen, en begaven zich naar de residentie van koning Aeëtes, (bij Bénoît Oetes, bij Maerlant Cerces), Jaconites genaamd. Bénoît beschrijft hunne komst in de stad aldus, vs. 1153.

Biax fu li tens, et cler lo jor
Com el termine de Pascor.
Jason li prouz et Hercules,
Et tuit li compaignon après,
Sont venu dreit à la cité.
Gentement furent conréé.
Bien senblerent gentil mesnie,
Car molt fu bien apareillie.

[p. 51]

 

A merveille les esgardèrent,

 

Quant il en la cité entrèrent,

 

Cil des rues et des soliers,

 

Des fenestres et des planchiers.

1165

Molt estoient engrant d'enquère

 

Dont il vienent et de quel tere.

 

Mes cil ne pristrent fin ne ces,

 

De si qu'il vindrent al palès

 

Où Oetes li reis esteit,

1170

Qui un grant plet lo jor teneit.

Met vs. 1161 begint het verhaal bij Maerlant.

⁺ 
Die gheen die stonden opter straten
Ende voer die dore saten,
Wysten gherne al te samen,
Van wat lande dat sy quamen.
Niet eer en maecten sy hem ayse,
Eer sy quamen ten pallayse
Daer sy den coninc Cerces vonden,
Die groet ghedinghe hadde tien stonden.
Voer die zale binnen den mure,
Tellet ons die aventure,
Was ene plaetse groet ende breet,
Wel ghemuurt alst daertoe steet.
Daer waren der baroenen vele,
In grotre feesten, in groten spele.
Dies dages waren daer orsse ende perde,
Menech ende van groter weerde;
Meneghe man ghecleet wel
Mocht men daer sien aent spel.
Ter porten in ginghen die heren;
Cerces ontfinck se met eren;
Syne baroenen, die daer staen,
Hebbense met eren oec ontfaen.
Tyerst dat die coninc vernam
Wat tfolc woud ende want quam,
Deden hy hem te dien stonde

+ f⁰. 9r

[p. 52]

 

Alle die eer die hi conde,

 

Ende herberghedse alle te samen;

 

Synt dat sy uut Griecken quamen

270

En hadden sy niet alsulc ghevouch;

 

Eten ende drincken hadden sy ghenouch.

 

Die coninc deedse in een camer gaen,

 

Om Medeam sendden hy saen,

 

Dat was syn dochter, als ic las,

275

Die utermaten scoen was,

 

Ende meer toverien conde

 

Dan yemant cost in dier stonde.

 

⁺Nigromancye hadsy gheleert,

 

Ende van kinde daer aen ghekeert.

280

Daer af wist sy sulcke cracht,

 

Van den dach maecte sy wel nacht;

 

Sy deden wederkeren ryvieren

 

Te bergh waert teghen manieren;

 

Sy deedt wayen, sy maket stille.

285

Als sy horde al haers herten wille,

 

Deedsy aen een parament,

 

Dat haer was van Indien ghesent,

 

Dat was ghevodert met ermeline,

 

Ende den mantel met sabeline.

290

Dat laken was sevenvoude

 

Syn ghewichte wert van goude.

 

Doe sy gereet was, es soe saen

 

Uut haerre camere ghegaen

 

Ende met haer XX joncvrouwen,

295

Die scoenste, die men mochte scouwen,

 

En had Medea ghedaen.

 

Mer als gout moet by silver staen

 

Of die rose by ander bloemen,

 

So en machere geen ghelyc coemen.

300

Als tscoen by den scone leghet

 

So is den enen den prys ontseghet,

+ f⁰. 9v

[p. 53]

 

Medea quam al dor den saele

 

Thoeft een deele ghesclaghen te dale,

 

Alse die rose recht ghedaen,

305

Die den douwe heft ontfaen.

 

Sy is hoefsch ende wel gheleert.

 

Haer vader is die se altoes eert.

 

Sy had bevraghet al te voren,

 

Wan die heren waren gheboren,

310

Ende doe sy wist welck Jason was,

 

Was sy herde blyde das.

 

Sy had hem daer te voren in 't hof

 

Horen gheven groten lof;

 

Dies minden sy hem herde sciere.

315

Sy en mocht in gheenre manieren

 

Haer oghen yet van hem sclaen,

 

So wel dochte hy haer ghedaen.

 

Oghen mercten sy ende mont;

 

Den hals lanc, dat hem wel stont.

320

Volmaect was hy in allen manieren,

 

Ende daertoe simpel ende goedertieren,

 

Sterck ende groot ende wel ghemaect.

 

Dits die sake die se maect

 

Van minnen also seer ontsteken,

325

Dat haer hertte dochte breken;

 

So wel becoempt haer syn leven.

 

Haerre minne had sy hem schier gegeven,

 

Had sy hem ghesien in enigher steden,

 

Daer hy haer had ghebeden.

330

Noyt en wist men daer te voren

 

Dat sy man had vercoren;

 

Nu es sy alsoe ghevaen,

 

Dat sy niet en mach ontgaen,

 

Sy en moest hem tonen goede gonste.

335

Luttel docht haer alle die conste.

[p. 54]

 

Die se wist ende can.

 

Al haer sin leid sy daer an,

 

Hoe sy hem tenen man creghe

 

Ende sy meed mocht varen en weghe.

340

Dus so doecht sy sekerlicke

 

Groten arbeit alle die weke.

 

Sy en mach rust noch sclaep ontfaen,

 

So heft se die minne ghevaen,

 

Daer sy voer had cleen hoede.

345

Dicke peinsden sy in haren moede

 

Hoe dat emmermeer mach wesen,

 

⁺Dat sy daer af mach syn ghenesen.

 

Seer ontsach sy dat beghyn.

 

Eens daghes was sy daer in,

350

Die coninc had se doen halen

 

Na den eten in den saele.

 

Hi nam se in den arm sijn

 

Ende custese aen haer mondekijn.

 

Daerna vermaenden hy haer des:

355

‘Gaet tot Jason ende Hercules,

 

Ende maket jeghen den heren conde.’

 

Die joncvrouwe, die seer wonde

 

In 't hertte bynnen drouch,

 

Sprac: ‘Here, gherne!’ Ende sy louch.

360

Mettien es sy ten Griecken ghekeert.

 

Die scone, die vroede, die wel geleert

 

Was, hads een deel haren wille.

 

Mettien sprac sy te maten stille:

 

‘Here Jason, ghy moecht verstaen,

365

Dat ic dorperheit had ghedaen,

 

Dat ic my jegen u beconde.

 

Hy waer sot, dies hem bewonde;

 

Ten dincket my mesdaen oec niet,

 

Die enen vremden mensce siet,

+ f⁰. 10r

[p. 55]

370

Dat hy en gruet ende ghevet raet,

 

Nadien dat in den lande staet.’ -

 

‘Joncfrouwe,’ sprac Jason eer yet lanck,

 

‘Ik segs u herde groten danck,

 

Dat ghi enen vremden man

375

Aldus goetelic spreket an.

 

Ghi hebt ghedaen ghelijc den goeden,

 

Dat ghys hiertoe wout oetmoeden;

 

Ic wils u al myn leven lanc

 

Gherne weten groten danck.

380

Met rechte es u dat hertte vroe,

 

Dat ghi syt gheleert alsoe;

 

Ghi syt scoen ende wel ghemaect

 

Ende van talen wel gheraect.’

 

‘Jason’ sprac sy, ‘ic mercke dies

385

Dat ghi comen syt omt vlies.

 

Ende om ander dinck negheen¹⁾.

 

Dits ene dinc, dat niet en is cleen.

 

Want al waren al die man te samen,

 

Die noyt in die werelt quamen,

390

Sone hadden sy niet die macht,

 

Dat si gewonnen dien vacht.

 

Dat ghys proeft is om niet;

 

Het is oec dicwil ghesciet,

 

Dat daer liede om mosten sterven,

395

Nochtant en mochten sys niet verwerven.

 

Ic waen daer noyt man en ontghinc,

 

Die hem pynden om die dinc.

 

Die Gode hebben daertoe gheset

 

Sulcke hoede ende sulcken belet

400

Als men daer behoeft; ic segghe u hoe:

 

Mars setter twe ossen toe,

 

Die vier werpen tallen stonden

1) Hs.:

Ende om ander dinck, dat niet en is cleen,

terwijl vs. 387 ontbreekt.
Bénoît 1323:

Unques por el ça ne venistes;
Mès grant estoltie enpréistes.

[p. 56]

 

Uytten nese ende uytten monde,

 

Die duncken coperyn oec wesen.

405

Van dien en mach niemand ghenesen;

 

Bi starker nigromancye

 

Hoeden sy die een partye.

 

Die wynnen wilde oec den ram,

 

Hi moeste die ossen maken tam,

410

Waer met crachten, waer met rade

 

So dat hyse erselen dade¹⁾.

 

Mer ic waen, dat niet en ghedoghe

 

Mars die God van dien orloghe.

 

⁺Noch so syn daer ander saken,

415

Die der niemant en laten ghenaken.

 

Een serpent vint men daer oec,

 

Die noit en sliep noch oghe loec.

 

Het hoet den ram op deen syde.

 

So wat daer coemt, in cortten tiden

420

Ist doot van ghenen feilen dier,

 

Van sinen fenyne, van synen vuer.

 

Het is vreselyc ende groet;

 

Noit en sach man des ghenoot:

 

Men en cans so niet beghaen,

425

Dat ment ghehonen mach ofte slaen.

 

Jason, nu proeft ende merckt dies,

 

U es wel onghereet dat vlies:

 

Die saken syn aldus ghescepen;

 

Grote sotheit hebdy begrepen,

430

Bestaet ghys, u wortter of wee,

 

Ghy en geneset nemmermee.’

 

Jason antworden der joncfrouwen:

 

‘Nu en meerret niet mynen rouwe;

 

Ic en quam daerom niet uytten lande,

435

Om te meerre myne scande.

 

Ic wil eer sterven, of ic bekinne,

 

By wat saken ict vlies ghewinne;

1) Lees: erien dade. Bénoît 1351:

Que il les poisse si danter,
Que traire les face et arer.

+ f⁰. 10v

[p. 57]

 

Mach ickes ghewynnen niet met eren,

 

Ic en vraghe nemmeer na enich keren,

440

Want ic bleve ommermere

 

Al ontset van myne eere.

 

Daerom moet ic die dinc bestaen.

 

So veel hebbic er toe gedaen,

 

Wedert my goet sy ofte quaet,

445

In laets niet dor niemants raet.’

 

‘Jason’ seidsy, ‘het es di quaet.

 

Hort, ic sal di gheven raet¹⁾.

 

Gaestu, du sterfter omme sniemen,

 

Daer of en mach dy hulpen niemen,

450

Dat is scade groot te waren.

 

Mi dunct, ghi wilt ommer varen.

 

Maer waer ic seker van uwen lyve,

 

Dat ghy my nemen wout te wyve,

 

Ende ghy my te houdene swoers,

455

Waert dat ghy te lande voers,

 

Ende ghy nemmer en daets die scande,

 

Dat ghy my liet in desen lande²⁾,

 

Ende ghy my wout ghetrouwe wesen,

 

Ic soud u raden wel te desen,

460

Hoe dat dinc sout syn begaet,

 

Dat ghys bleeft al onghescaet.

 

Sonder my en is engheen,

 

Die u mach helpen groot of cleen;

 

Ic heb my van kynde ghekeert

465

Aan nigromancye ende die gheleert.

 

Of icket wille, ic saelt vulbringen:

 

Mi en ontfechten ghene dinghe;

 

Dat anderen is te doen zwaer,

 

En verweget mi niet een haer.

1) Vs. 446 en 447 ontbr. in het Hs. Bénoît 1389:

Alors, amis, tres bien entent.
N'en crerreies chastiement.

2) Vs. 454-457 ontbr. in het Hs. en zijn bij gissing door mij aangevuld. Bén. 1398:

Et que jamès ne me guerpisses
Quant en la tere retornasses,
Qu'en cest païs ne me lessases.

[p. 58]

470

Merct nu wel wattu doen sout,

 

Ofstu my dit gheloven wout.

 

Segt my daeraf dynen syn,

 

Ende die waerheit noch meer noch min.’ -

 

‘Lieve joffrouwe,’ sprac Jason,

475

‘Desen eet so willic doen,

 

Op Jupiter der goden heer,

 

Dat ic u gherne woud doen eer,

 

Ende ic u woude te wive trouwen

 

Ende eren ghelyc mynre vrouwen;

480

Myn lief bleefdi ende myn amye,

 

Van my bleef u die herscappye.

 

Ic soud my pinen vroech ende spade,

 

Hoe ic uwen wille ghedade.

 

In myn lant soudic u leyden,

485

Daer men eren soud ons beyden;

 

Alle die grote rycke heren

 

Souden tuwen wille keren;

 

Ghy sout hebben meerre solyt

 

Dan ghy noyt hadt in allen tyt.’

490

⁺Medea sprac: ‘wel suete minne,

 

Dits daer ic al om beghynne.

 

Wy laten staen alle die dinc,

 

Tot dat sclaept die coninc;

 

In myn camere coemt alleen;

495

Met u en brengt ghesellen engheen,

 

Daer suldyt sweren also mi,

 

Dat ic uwes seker si.

 

Dan willic u doen bekent,

 

Hoe ghy die ossen ende dat serpent

500

Sult dwingen upten dach van morgen

 

Sonder eneghe grote sorgen.’

 

Jason sprac: ‘Joncvrouwe, dat si;

 

Maer dincket u goet, coemt om mi:

 

In soude weten wanneer upstaen,

505

Ende tuwer cameren in gaen.’ -¹⁾

+ f⁰ 11r

1) Bén. 1446:

Mès se vos plest, venez por mei,
Car ne sauroie quant lever,
Ne en quel leu devroie aller.

[p. 59]

 

‘Vrient,’ sprac sy, ‘dit wert gedaen.’

 

Orlof nam sy, ende ghinc wech saen.

 

In die camere ghinc sy weder;

 

't Herte spranc hare up ende neder,

510

Dat dede die mynne diere in lach.

 

Sere vernoyede hare dat die dach

 

Also langhe moet gheduren;

 

Hare dinken ghelenghet al die uren.

 

So langhe vernoyede hare die dinc,

515

Dat die zonne onderghinc.

 

Sere lanct hare om dien nacht,

 

Te doene dat sy hadde gheacht.

 

Ende doe 't al was doncker nacht,

 

Nochtoe en was hare niet ghesacht.

520

Sy sach dicken omme die maen,

 

Oft sy yet woud upgaen.

 

Dien nacht waent sy wel verliesen;

 

Dat doet se sorghen ende riesen;

 

Sy was dicken bleec ende root.

525

Die in die zale feeste groot

 

Maecten, daden se dicken jameren;

 

Ter dueren ghinc sy vander cameren,

 

Omme te hoerne ocht die cnapen

 

Riepen omme enech sclapen.

530

Daer bleef sy langhe staende stille,

 

Van couden doghede sy onwille:

 

‘Here God!’ seit sy, ‘hoe mach dit wesen,

 

Welcktyt port er een van desen!

 

Hebben si gheseit in waren saken,

535

Dat si hedenmeer sullen waken?

 

Wie sach nie dus wakende heer?

 

Hebben si te sclapene ghenen gheer?

 

Verdwaset volc van dullen zeden!

 

Die middernacht es welna leden;

540

Ennes den daghe niet wel verre?

 

Ic mach my selven wesen erre,

 

Ic onderwinde my vremder dinge;

 

Meerre recht waert, dat men mi hinge,

 

Dan enen onreenen dief!

545

Nu mochte an my mercken myn lief

[p. 60]

 

Grote dulheit, ic bem te gha¹⁾!

 

Wat helpt, dat ic hier langhe sta?

 

Jane ben ic dies niet in vare,

 

Dat hi hudenmeer niet en comt hare,

550

Tyersten dat tote hem coemt myn bode?

 

Ic doe alse ene sottinne, by Gode,

 

Dat ic hier sta so langhe stonde;

 

Mi rouwet, dat ics ye begonde.’

 

Sy laet die duere, ende gaet te bedde,

555

Maer dies leggic myn wedde,

 

Dat sy daer onlanghe sal duren,

 

Sy en mochte nemmee besuren.

 

Van den bedde spranc sy saen,

 

Ende hevet ene veinstre ontdaen;

560

⁺Sy wart der manen saen bekinne,

 

Met dien vernuwede haer de minne;

 

Sy sprac: ‘Nu hevets mi ghedacht,

 

Het es leden middernacht.’

 

Die veinstre sloet sy ende ghinc daen,

565

Sere gram, na mynen waen,

 

In die camere stont sy stille;

 

Sy horde een deel haren wille,

 

Want die heren hem allen scieden,

 

Ende hem te sclapene berieden.

570

Ter dore ginc sy bleec ende vale,

 

Sy sach achter ghene zale

 

Die bedden maken harentare;

 

Daer bi wart sy wel geware,

 

Dat si sciere souden sclapen.

575

Hierna ghinc sy weder gapen.

 

Ter camere ghinc sy in mettien,

 

Ende ginc doer die lokeren sien

 

Of si alle waren gheleghen;

 

Sy mercte harde wel, waer jeghen

580

Jason lach, dat was hare lesse.

 

Doe ghinc si soeken troestenesse

 

Aen haer meestersse; altemale

1) Zie over het woord ga, dat ook voorkomt vs. 6325, het uitvoerige opstel van Dr. de Vries in T. en Letterb., II, 271.

+ f⁰. 11v

[p. 61]

 

Seyd sy haer doen, al sonder hale:

 

‘Te ghenen bedde, hebdyt verstaen,’

585

Sprac Medea, ‘so suldy gaen:

 

Hy diere up leget, brinct mi ghereet¹⁾

 

Heimelike, dat niemant weet.’ -

 

‘Minne, gaet voren sclapen saen,

 

Dat wert harde wel gedaen.

590

Die nacht es een deel tegaen;

 

Men mocht in dorpernien verstaen,

 

En waerdy noch te bedde niet.’

 

Medea dede, dat men hare riet,

 

Sy dede af hare diere ghewaden,

595

Ende ghinc te bedde waert met staden,

 

Up een bedde, dat diere was.

 

Ic wane van betre noyt man en las:

 

Die sponden van selvere, die staple guldyn,

 

Daer in menech diere robyn,

600

Mirauden, topase ende saphiere,

 

Ende mengherande steene diere,

 

Die ryke syn altemale.

 

So goet en quam nie in Tessale,

 

Die slaeplakene wit van zyden,

605

Menne vint so goet nu by tyden.

 

Die orcussinen diere ende fyn

 

Noyt en had beter moghen syn.

 

Dat covertor was seer goet,

 

Daer eene penne binnen stoet

610

Van enen diere, licht alse clare

 

Bij nachte alse oft vieryn ware²⁾.

1) Lees: brinct my gheleet.
Bén. 1527:

Cel qui i gist, ameine o tei.

Vgl. vs. 664 V en mijn Tekstcritiek, bl. 80 en 107.

2) Bén. 1549:

Covertor i ot riche assez,
D'unnes bestes fu toz orlez
Que reluisent com ors primenz.

Over penne d.i. huid, zie Burguy, Gloss en vgl. Hist. van Troyen, f⁰. 112v.

Die penne daer in was herde diere,
Al gheheel van enen diere;
Daer en was aen naet noch stic.
In den boecke so vant ic,
Dat sy was van eenre beesten
Die men vint in den foreesten.
Dyodamas hiet sy, weet men wel,
Het syn die been, ende niet dat fel.

Vgl. ook Bén. 13022.

[p. 62]

 

Dat laken, daer af scryven die clercke,

 

Was van sarracynschen ghewercke.

 

Die maghet is te bedde ghegaen,

615

Die scone was ende wel ghedaen.

 

Sy was wel wert dat syre up lach,

 

Want noyt man haer ghelike en sach.

 

Die quene gaet al dat sy mach

 

Ten bedde daer Jason lach,

620

Ende sy nam en by der hant,

 

So dat niemant ondervant.

 

Jason die stont op ghereet,

 

Ryckelicke heeft hy hem ghecleet;

 

Heimelike ende wel sachte

625

Sy en in die camere brachte,

 

Daer 't licht was ende sere claer,

 

Want twee tortytse bornen daer.

 

Die dore scloot vaste die quene,

 

Ende leedden ter joncvrouwen hene;

630

Ende alsen Medea versiet,

 

Luyct sy die oghen ende porret niet.

 

Hy, die 't herte niet hadde suer,

 

Nam in die hant dat covertuer,

 

⁺Maer Medea die vernaemt,

635

Ende ghebaerde als die haer scaemt:

 

‘Vassael,’ seit sy, ‘wie hevet u hier bracht?

 

Ghy hebt ghewaect ghenouch te nacht.

 

Ic horde daer al sulc gherochte

 

Dat ic cume ghesclapen mochte.’ -

640

‘Joncvrouwe, in soeke ander geleede

 

Dan u, dat merct wel gherede;

 

Ic ben comen in u prisoen,

 

Ic hope, ghy my geen quaet selt doen.’

 

Die meesterigge heft se ghelaten,

645

Ende ghinc scaven haerre straten.

 

Jason sprac alreyerst te voren:

 

‘Ic ben u riddere, maghet vercoren,

 

Ende sal syn, so waer ic kere,

+ f⁰. 12r

[p. 63]

 

Ende sal bliven emmermere.

650

Ic biddu, nadien dat my staet

 

Dat ghy manscap van my ontfaet,

 

Ende ic niet meer en doe,

 

Anders dan ghy my raet daertoe.’

 

Medea sprac: ‘Nu hort, Jason

655

Ghy hebt geloeft, dat suldy doen

 

Sonder enighen valschen keer.’ -

 

‘Ghy en moghet my gheloven meer,

 

Joncvrouwe,’ antworde Jason,

 

⁺‘Dies willic u so seker doen,

660

Alse ghy selve wilt ende begaert,

 

Dies weest altoes onvervaert.’

 

Een zidyn hemde deedsy ane

 

Daerover enen graeuwen pelse, ic wane.

 

Sy ginc wech ende brachte I beelde

665

Van Jupiterre, den stouten heelde,

 

Dien sy hilt over haren Got:

 

‘Jason, nu merckt dit ghebot;

 

Dits Jupiter myn rechte here

 

Ic en spottu min no mere;

670

Ghy sult my nu hier seker maken

 

Van my ende van u die saken.

 

Ghy sult zweren ende segghen,

 

Ende u hant hier up nu legghen,

 

Dat ghy trouwe al u leven

675

Houden sult ende niet begeven,

 

Ende dat ghy my altoes sult syn

 

Goet, ende doen den wille myn.’

 

Jason swoer haren wille daer,

 

Maer meenhedich bleef hy daer naer,

680

Dat scryft Ovidius, sonder sparen.

 

Ende wes die meeste sculde waren,

 

En magic u niet maken cont.

 

Ic heb ghenoech te doene ter stont;

 

Waerom soudic u nu langer leiden.

685

Sy versamenden onder hem beiden

+ f⁰. 12v

[p. 64]

 

Dien nacht met harde groter vrouden,

 

Want sy hem onderlinghe trouden,

 

Elc dede gherne dat dandere woude.

 

Die dach quam hem te houde,

690

Ende Jason sprac te hare:

 

‘Vrouwe, ic werde des daghes gheware,

 

Ic en mach niet langher sijn by u,

 

Ic moet te mynen bedde nu.

 

Nu peinst, vrouwe, om myne bederve,

695

Dat ics u dancke, eer ic sterve.’ -

 

‘Vrient, laet al u sorghen staen,’

 

Sprac Medea, ‘dit is ghedaen.’

 

Beede syn sy up ghestaen,

 

Ende in ene camenade ghegaen.

700

Medea nam een ghuldyn forsier,

 

Daer an ghemaelt was menich dier,

 

Ende toech daer uyt eene figuere

 

Gemaect by consten ende bi congure¹⁾.

 

‘Vrient,’ sprac tot hem die joncvrouwe,

705

‘Dit neempt met u, dit is getrouwe,

 

Alse langhe alse ghy dit over u draghet,

 

Blyft ghi altoes onversaget.’

 

Ene salve gaf sy hem daernaer;

 

Hoe men se noemt, in weet vorwaer:

710

‘Hier mede ghesalvet uwe lede,

 

U ist des wel te doen mede,

 

So en dorft ghy oec van dien

 

Noch serpent noch vlamme ontsien.

 

Ende neemt hier oec dit vingherlyn,

715

Sijns ghelike mach nergent syn,

 

Wet oec wel dat die steen

 

Dat alredierste dinc es een;

 

So wie dat an die vingre hadde

 

Hine dorft ontsien worem no padde,

1) Bén. 1649:

Un escring d'or prist Medea....
Si en a traite une figure,
Fète par art et par conjure.

[p. 65]

720

Noch ghene wapene die men vint,

 

Noch toverye, noch serpint,

 

Noch hy en mach in gere maniere

 

In watre verdrinken, noch in riviere.¹⁾

 

Nochtan heeft die steen ander virtuyt.

725

Wildy gaen sonder gheluyt,

 

Ende sonder scade ende sonder verdriet,

 

Alsoe dat men u niet siet,

 

Nemt den steen in u hant:

 

Dies ben ic borghe ende pant,

730

Dat u niemant en sal sien;

 

Ende als ghi des niet en wilt plien,

 

So laet den steen sijn onbedect,

 

Ten es man no wyf, diere up mect,

 

Ende ghy wert al onghesien,

735

Dus en mach u niet messcien.

 

Nu hout wel myn vingerlyn,

 

Ic mint vor alle dinc die syn.’

 

Daerna gaf sy hem enen brief.

 

Sy sprac: ‘Jason, soete lief,

740

Ist dat ghy den Ram ghewint,

 

So en gaet vorder niet een twint,

 

Eer ghy uwe sacrificie doet;

 

Dus sachti der Gode moet.

 

Wert dat ghyt niet doen en wout,

745

Ic waen ghyt daer ontghelden sout.

 

Haren moet suldy dus sachten.

 

Daer nae suldi u dus wachten,

 

Dat ghy sult lesen mitter vaert

 

Drie waerf dit ghescrifte ten oestewaert.

750

Vergeet ghy des, ghy syt gescent.

 

Siet hiertoe een duer ciment,

 

Werpt dit al in cortter stont,

 

Den Ossen in haren mont,

 

Ende in haren nesegaten schier;

1) Bén. 1672:

Ne eve ne le puet néier.

[p. 66]

755

Dus wert pays van haren vuer.

 

Ver voren doet se ende el niet¹⁾

 

Mer wacht u wel, dat ghy se niet en siet.

 

Gaet dan henen in cortten tyden

 

Teghen dat groet serpent stryden;

760

Het sal grote weer doen,

 

Mer en vervaert u niet, Jasoen!

 

Ten sal niet, sonder waen

 

Jeghen u moghen ontstaen.

 

Die tande sclach uyt mit dynen swerde,

765

Saeyse op dy gherdy der eerde²⁾

 

Want aldus moettet ghescien.

 

Daer saltu scier wassen sien

 

Ridderen, die syn ghewapent wel,

 

Ten orloghe herde snel.

770

Werpt up hem mitter eerden,

 

Ellic sal den ander mitten swerde,

 

⁺Daer ghyt siet, te stucken slaen.

 

Als du dit heves ghedaen,

 

So hefstu dyne dinc al volbrocht,

775

Die du so verre heves ghesocht.

 

Den Goden danckt des alle weghe,

 

Daer du by heves ghehad den seghe.

 

Dan daer na so staet die ram,

 

Die es wel te maten tam.

780

Neemt den vacht ende maect u dane;

 

Ghy en hebt daer langher niet te stane.

 

Mer coemt schier ten scepe waert,

 

So ghy yerst moghet metter vaert.

 

Ic en weet u wat ghewysen meer,

785

Maer ic bid u herde seer,

 

Dat ghy die sake aldus doet.

 

Nu gaet wech, alst u dunckt goet.

1) Lees:

Ver voren doet se eriën ende el niet.

Bén. 1711:

Arer les feras quatre reïes.

2) Lees:

Sayese op die ghe(h)eryde eerde.

Bén. 1720:

En la terre les someras,
Que tu as buos auras arée.

Vgl. ook Troyen, vs. 977.

+ f⁰. 13r

[p. 67]

 

Niet langer en moghen wy hier staen,

 

Die zon sal saen rysen gaen.’

790

Jason helsedse ende custe,

 

Also dicke als hem luste.

 

Orlof nam hy aen haer saen,

 

Ende es up syn bedde ghegaen.

 

Nu es hy vro ende blide

795

Ende scliep al totter priemtyde,

 

Hi was van waken worden moede;

 

Syns lyfs was hy sonder hoede.

 

Ontwaeckt wert hi ende sach,

 

Dat by nae was middach.

800

Hi stont up ende maeckte hem ghereet,

 

Ende wilde, daer hy dwonder weet.

 

Sine ghesellen worden vervaert,

 

Als 't hem so recht ernste wart.

 

Cerces sach wel, dat Jason

805

Ghene sake wilde doen

 

‘Jason,’ sprac hi, ‘noch clene noch groot

 

En wil ic scout hebben diere doot.

 

Doet ghy minen wille te waren,

 

Ten vlyes en soudi niet varen,

810

Want nyemant en keerden daen,

 

Die die wille had te bestaen.

 

Die Gode hebbent wel bedacht:

 

Sy en willen niet, dat den vacht

 

Enich man doe in syn hant¹⁾,

815

Dat is ons allen wel becant.

 

Hets misdaen, wildy daer varen;

 

Mer ic seg dy sonder sparen,

 

Daed icker toe cracht of gewelt,

 

Het worde te laster van mi getelt,

820

Daertoe dyns selves raet

 

Bi tiden dunct mi wesen quaet.’

 

Jason is, die achterleghet

 

Dat Cerces die coninc seghet,

1) Hs.:

Sy en willen niet dat die vacht
Enich man doen syn hant.

Bén. 1773:

Li Deu i ont lor garde mise,
Qui ne volent en nule guise,
Que hom charnel i mete main.

[p. 68]

 

Ende wat so hem iemant bat,

825

Hy maeckten hem henen uytter stat.

 

Hem volgden haer princen ende baroene,

 

Sine ghesellen, met Telamoene,

 

Totdat si ten oever waren

 

Daer Jason soud overvaren.

830

Daer moste blyven al dat heer

 

Ende hy moste over dat veer,

 

Mer ten was niet herde breet:

 

Anderhalf myle na dat ic 't weet.

 

An dander syde lach teylant,

835

Niet wyt, mer 't scoenste dat men vant.

 

Daer sal hy vinden dat hy sochte

 

Ende daventuer dier hy rochte.

 

Opten oever deed hy an

 

Syn halsberch, die stoute man.

840

Syn knielinghe dedi erst ane,

 

Men vint gheen so grote, ic wane;

 

Cousen van stale, daerup de sporen

 

Van fynen goude, alse wyt horen.

 

Daer na trac hy syn alsberch an,

845

Den besten, dien noyt man ghewan;

 

Na hem was hy ghescapsn wale;

 

Maelgien goet van finen stale.

 

Opt hoeft heft hy den helm geset;

 

Noyt en was gheen ghemaket bet.

850

Van goude een rinc daer omme gebonden

 

Daer der Goden naem in stonden;

 

Achter in stonder, ic weet wel,

 

Ende voren een duer berikel.

 

Ic waen hy grote sotheit dochte,

855

Die enen betren wilde ofte sochte.

 

Daer na gorden hy een duer swert,

 

Dat beste een dat ie ghewaert.

 

Den hilt had hy van yvore,

 

Daerop, als ic bescreven hore,

860

Enen bokel van finen goude;

 

Ic waen, dat hy ander bokel en woude.

[p. 69]

 

Enen spiet, den scerpsten, die men vant,

 

Nam hy mede in syn hant.

 

Tyerst dat hy had die wapen ane,

865

Wilde Jason varen van dane.

 

Thelamon, Nestor ende Hercules,

 

Theseus, Serus ende Caloës,

 

⁺Melagar ende Pirothemus,

 

Achilles vader Peleus,

870

Castor ende Pollux, die by hem stont,

 

Custen Jazoene an sinen mont,

 

Ende alle die ghesellen mede,

 

Si scieden met grotre serechede.

 

Jason selve, die rumde tlant

875

Met enen boetkine al te hant,

 

Dat was wel te maten cleen.

 

Sonder scipman voer hi alleen.

 

Hy royede henen metter vaert,

 

Met beyden handen ten eylande waert.

880

Boven den toerne stont Medea,

 

Daer hy voer ende sach hem na.

 

Sy weende, (wat mocht sy doen mee?)

 

Doe sy en sach in die diepe zee.

 

Stille sprac sy ende heimelicke:

885

‘Jason, ic waen, my 't herte breke,

 

Cume blivic in mynen zinne,

 

Want ic u met trouwen minne.

 

In weet hoe ic meer sal ghenesen,

 

Maer en mach niet anders wesen.

890

Ic wane mi nemmer goet gescie,

 

Eer ic u metten oghen sie;

 

Vaer hebbics ende onghedout

 

Dattu yet vergeten sout,

 

Dat ic dy leerde heden betide;

895

Nemmermeer en werdic blide,

 

Eer ic di hebbe in mynen aerm.

 

Ic bidde den Goden, dats hem ontfaerm,

 

Ende sy hem up u niet erren.

 

Du sult my te lange merren,

900

Maer dat soete smaect te bet,

 

Alse men 't naer dat sure et.’

 

Jason heeft hem also gemoyet,

+ f⁰. 14r

[p. 70]

 

Dat hy te lande quam geroyet,

 

Hy en wilde langher merren niet:

905

Syn swert nam hy ende sinen spiet,

 

Den boot ruumde hy te hant;

 

Ghewapent ghinc hy op dat lant.

 

Hy sach tserpent entie stiere,

 

Enten Ram metten vliese diere.

910

Het sceen so claer jeghen de zonne,

 

Hens man, die 't u ghesegghen conne.

 

Uten nesen enten monden

 

Vanden Ossen, die daer stonden,

 

So ghinc die vlamme also claer,

915

Alse of die werlt verbernet waer.

 

Jason nam die salve diere

 

Ende bestreec hem daer mede sciere;

 

Die figure nam hy daer na,

 

Die hem gaf Medea.

920

Op synen helm hy se leghet,

 

Also hem Medea hadde gheseghet.

 

Sacrificie maecty den Goden,

 

Also hem Medea hadde gheboden;

 

Die worde, die sy hem beval,

925

Las hy drie waerven ten oesten al.

 

Toten Ossen ghinc hy sciere;

 

Dor die hitte van den viere,

 

So was hem na verbernt de scilt,

 

Altemale daer hy en hilt.

930

Dat cyment warp hy in corter stont

 

In haren nese, in haren mont.

 

Doe was dat vier schiere vergaen;

 

Vier vueren deed hy se eriën gaen,

 

Mer hy en sagher altoes niet,

935

Also alse hem Medea riet.

 

So wat sy hiet, dat dedy al,

 

Dat was hem een groot gheval.

 

Doe dese sake al was ghehent,

 

Ghinc hy soeken dat serpent,

940

Ende tyerst datty en comen sach,

 

Wispelet¹⁾ lude al dat mach:

 

Het huylde ende creet na sine maniere,

1) Wispelen, d.i. fluiten. Zie vooral Alex. II, bl. 433 vg.

[p. 71]

 

Ende warp venyn gemenckt met viere.

 

Het bries so, die erde scheen breken¹⁾.

945

Dat lant wart alomme ontsteken,

 

Hennes man na mynen waen,

 

Die voer hem conde ghestaen;

 

Ware Jason niet so wel behoet,

 

Hy laghe sciere onder voet,

950

Want dat venyn entie brant

 

Haddene doot al te hant,

 

Mer dat ghescrifte entie conjure,

 

Ende daertoe mede die fighure,

 

Ende dat vingerlyn, dat hy droech,

955

Was hem daer hulpich ghenoech.

 

Hy staker op ontwee den spiet,

 

Nochtan mocht hyt ghewonden niet.

 

⁺Hy scloecht dicken harde onsochte

 

Eer dat hyt ghewonden mochte.

960

Hy scloucht so sere metten swerde,

 

Dat die sclaghe voeren in die erde;

 

Mer so starc was hem die huut,

 

Dat die sclaghe al sprongen uut.

 

Het stakene dicken oec ter neder,

965

Dat hy met pynen opstont weder;

 

Sere vernoyet den stoutten man,

 

Dat hyt ghedoden niet en can.

 

Het warp sulc vier uytten monde,

 

Dat hy cume gheduren conde,

970

Ende hem tsweet uytten leden ran;

 

Mer doch dat hy tgeluc ghewan,

 

Dat hy tswert also verdroech,

 

Dat hy hem thoeft afscloech.

 

Waert yet vele langher bleven,

975

Jason hadde ghelaten tleven.

 

Mettien trac hy uyt die tande,

 

Ende sayde se optien geheryden lande.

 

Ridderen quamere af te hant,

 

Ghewapent syn si op dat zant.

980

Jason warp op hem die erde,

1) Men zal wel moeten lezen brees van brijsen, bijvorm van brieschen. Zie Oudemans. Bijdr. i.v.

+ f⁰. 14v

[p. 72]

 

Elc doodde den anderen metten swerde.

 

Nu was altemale ghehent

 

Syn arbeit ende syn parlement.

 

Des seit men hem groet eer.

985

Hy dancte synen Goden seer.

 

Mettien ginc hy toten Ram,

 

Sciere hy hem dien vacht afnam,

 

Niet langher en wildi daer staen,

 

Om dat hem te scaden mochte vergaen.

990

Ten scepe keerdy sonder sparen,

 

Ende wille weder overvaren

 

Metten vachte, dien hy brochte;

 

Hi royede, so hy best mochte.

 

Medea was, diene yerst sach,

995

Aldaer sy opten tynnen lach.

 

Hare herte ondede hare wel wide,

 

Noint en was wyf so blide,

 

Dbloet liep weder onder die oghen.

 

Nu eerst mach sy wel bliscap toghen.

1000

Hercules ende d'andere heren

 

Saghen Jason wederkeren,

 

Blide waersys dat hy quam,

 

Maer Cerces die waes gram.

 

Jason die quam an dat lant,

1005

Uytten bote ghinc hy te hant.

 

In can die bliscap niet ghetellen,

 

Die maecten alle syne ghesellen,

 

Want sy haddene harde waert,

 

Ontwapent so hebsy en ter vaert.

1010

Alle die liede, die 't ghent vernamen,

 

Quamen ghinder al te samen

 

Te siene den vacht, die sere was rycke;

 

Nu en sach man diesgelycke.

 

Het seide menech jonghelinc,

1015

Dat nie man sach so diere dinc.

 

Oec swoeren sy lude ende stille,

 

Hadt niet ghesyn der Gode wille,

 

Ende hadden sys oec niet willen jonnen,

 

Nemmermeer en waert gewonnen.

1020

Hoe mochte iemant so stout wesen,

 

Dat hi sulx dincs mochte ghenesen?

 

Jason hevets eere groot,

[p. 73]

 

Dat hi bestont te sulcker noot.

 

Die coninc leedden bynnen der stede

1025

Daer hy hem grote eere dede.

 

Alse Jason in die zale quam,

 

Ende Medea dat vernam,

 

Custe sy en ende dreef groet spel,

 

Sy hadden gherne, wetic wel,

1030

In haren aerm ghenomen:

 

‘Te nacht,’ sprac sy, ‘so suldi comen

 

Heimelycke, alset tyt sy,

 

In die camere spreken my.’ -

 

‘Vrouwe,’ sprac hy, ‘ic doet gherne

1035

Wat ghy wilt, my en staets tontberne

 

Een twint niet.’ Een scoen bat

 

Was hem ghereet; doe hy in dat

 

Ghedweghen was, is hy ghegaen

 

Uyt ende hevet aenghedaen

1040

Rycke cleder, ghy sult weten

 

Dat si se gaf, die syns vergheten

 

Niet en can. Wat helpt ghelesen

 

Veel hier af? Men ghinc na desen

 

Eten, waerom maeck icket lanc?

1045

Sy hadden spyse ende dranc

 

Wat sys wouden, hoer ic saghen

 

Alle die maent, die sy daer laghen.

 

Die twee ghelieve hadden tyt genoech

 

Te doene al haer ghevoech.

1050

Si hadden wel al haer doen,

 

Medea ende haer lief Jasoen.

[p. 74]

 

⁺Ende alse Jason voer uytter stede,

 

Voer met hem Medea mede.

 

Die grote minne heeft sy gedraghen,

1055

Dat sy sciet van haren maghen,

 

Ende voer met enen vremden man.

 

Ic waen syre synt niet an en wan;

 

Waest alse ict becande,

 

Hem quamere synt af grote scande.

1060

Sy was die hem syn leven gaf,

 

Al wast, dat hy der sinder sciet af.

 

Hy honedse, dies hebbe ic rouwe,

 

Ende loende hare qualicke hare trouwe.

 

Die Gode wraken 't op hem seer,

1065

Dat hy hare dede sulcke onneer.

 

Ic moet dat laten, want ander saken

 

Syn, die my onledich maken.

 

Tyerst dat sy in Griecken quamen,

 

Entie maghe dat vernamen,

1070

Ontfinghen sy se blidelicke,

 

Beyde aerme ende rycke.

 

Hem dinct dat hem wel es comen,

 

Dat hem die vaert verghinc te vromen.

 

Wie so sach dat diere vlies,

1075

Hem hadde groot wonder dies:

 

Jason ontfinx groten lof

 

Overal in der heren hof.

 

Syn oem dede hem groet eere,

 

Noch hyne togedem myn no mere,

1080

Dat hy hem iet arges jonste;

 

Hy was een, diet wel decken conste.

 

Waer dese nyt voer ende es bleven,

 

Ne wert u meer van my bescreven;

 

Benoot en hevets nemmeer ghedicht

1085

Dan hy vant in Daris scricht,

 

Noch Jacob en dicht niet daer naer

 

Anders dan hy hout over waer,

 

Synt dats Daris en scrivet niet.

 

Die wille, hore hier nu een liet

1090

Van den hoghesten orloge, dat je was,

 

Alse Jacob in den walschen las,

 

Van stride ende van menghen tornoye,

 

Daer menech in was te vernoye;

+ f⁰. 15r

[p. 75]

 

Hoe dat ridderscap van Grieken

1095

Vor Troyen maecten menghen zieken,

 

Ende hoe dat sy braken die stat,

 

Alse ons die bouc vertellet dat,

 

Want het ghedicht sal syn van mie,

 

Also als ict bescreven zie,

1100

Ende in dichts anders mee no min

 

Als ic ghevroede in minen zin.

 

 

 

Die heren clagheden haren maghen,

 

Hoe dat sy vor Troyen laghen,

 

Ende hoe se die coninc dreyghet te slane

1105

En ware of sy voeren dane,

 

Men en wildse niet verdraghen,

 

Dat sy in die havene laghen.

 

Menech wranc daer sine hande,

 

Alsi vertelden die grote scande,

1110

Die hem boot Laomedoen;

 

Dies wart erre menech baroen;

 

Over ries hild sy Laomedoene,

 

Dat hy soude syn so coene,

 

Dat hy hem daer verboot dat merren.

1115

Het dede menghen Griec vererren,

 

Ende hebben over een ghesworen,

 

Dat si dat rike al souden storen;

 

Des stryts mach hy wel seker wesen;

 

Cume saels Troyen ghenesen,

1120

Ende selve blyft hire omme doot

 

Dat hy hem dat lant verboot.

 

Hercules, die wrede gast

 

Nam op hem den meesten last;

 

Tsinen vrienden ende tsinen maghen

1125

⁺Voer hy jammerlicke claghen.

 

Ende maecten al die Griecken erre

 

Optie van Troyen, al waest verre.

 

By synre beden, by synen worden,

 

Also alse wyt bescreven horden,

1130

Ghesciede eerst dat grote verlies;

 

Dares maect ons seker dies.

 

Te Percen voer hy al te hant,

 

Daer hy Castore ende Polluxe vant.

 

Ghebroedere waren't ende coninghe beide,

+ f⁰. 15v

[p. 76]

1135

Sy hadden lande, borghe ende chyteide.

 

Met grotre eeren hebben sy en ontfaen;

 

Syne boetscap dedy hem verstaen.

 

Sy seiden: ‘Wy sullen te waren

 

Onse scande wreken varen,

1140

Die ons die felle coninc boot,

 

Om ons te letten clene ende groot.

 

Dies wese seker wel te voren¹⁾,

 

Hy en hevet muur no toren,

 

Wy en sullent te sticken breken,

1145

Ende onse scande op hem wreken.’

 

Sere verblyde des Hercules;

 

Den heren beede dancty des.

 

Hy voer daerna, al waest hem pine,

 

Tot eere stat, heet Salamine,

1150

Aldaer vant hy Telamoen;

 

In Griecken en was geen so coen,

 

Noch so ghehulpich synen vrient,

 

Noch dien so menech prince dient.

 

Syne boetscap die seidy hem

1155

Telamoen die sprac: ‘Ic bem

 

Ghereet te wrekene onsen lachter,

 

Dat men niet en moghe hier achter

 

Onsen kinderen dat verwyten.

 

Hy voer oft hy ons soude verbyten,

1160

Doe wy in synen lande laghen;

 

Ondanc hebben van onsen maghen,

 

Dies hem sullen achtertien!’

 

Hy sekeret hem doe mettien

 

Dat hy hem al synen wille dade.

1165

Hercules seids hem grote genade.

 

Danen voer hy, als 't ginc aldus,

 

Ende bat, dat Peleus

 

Te samen dade syne liede;

 

Hy sprac: ‘Ic segge u, west blyde,

1170

Dat lant es rycke sonder hoede,

 

Ende vul van groten goede,

1) Over de weglating van het voornaamw. hi zie mijn Tekstcritiek, bl. 21, en vgl. Dr. Jonckbloet, Mnl. Versbouw, bl. 93.

[p. 77]

 

Wy mogent winnen ende breken,

 

Ende met cleenre pyne ons wreken.’

 

Peleus sprac: ‘Ic salre moghen

1175

Grave leden ende hertoghen,

 

So menghen ridder ende serjant.

 

Wy sullen varen daer int lant,

 

Ende een jaer daer in verdaghen,

 

Sonder orlof te vraghen.’

1180

Hercules sprac: ‘Ghy segghet wel,

 

Ghy en moghet niewet el

 

Ghesegghen noch gene ander mare,

 

Dies ic alsoe blide ware.

 

Te Nestore voer hi daer naer,

1185

Die oudere was dan hondert jaer.

 

Syne boetscap en vergat hy niet,

 

Ende wie dat hem hulpe behiet;

 

Dien verteldyt altemale.

 

Nestor sprac: ‘Nu weel dat wale,

1190

Ic wille die alre yerste syn,

 

Om te wrekene den lachter myn.

 

Als ghy ghereet syt, sent my bode.

 

Ic come, dat zweric u bi Gode,

 

Ende brenghe met my alsulcke ghesellen,

1195

Die die van Troyen sullen quellen.

 

In horde mare, syt seker das,

 

Bynnen langhen, die my so lief was.’

 

Nu es Hercules verblyt,

 

Ic waen, hy langher niet ontbyt,

1200

Hy en sent uyt syn ghebot,

 

Dat men die scepe doe in 't vlot.

 

Selve ghereedde hire XV

 

Met ridderen stout, wel C ende X

 

Ende tyersten dat die winter ginc uyt,

1205

Ende bome groyeden ende cruyt,

 

Dat van couden was bedwongen,

 

Entie vogelen scone songhen,

 

Merlen, lystren, wedewalen

 

Callanderen, quackelen, nachtegalen,

1210

Entie dornen begonden bloyen,

 

Ende die beemden scone groyen

[p. 78]

 

Entie daghe waren claer,

 

Ghinghen sy te scepe daer.

 

Die heren, die Hercules ontboot,

1215

Quamen alle cleene ende groot.

 

Niet eer en wildsy danen varen,

 

Eer sy alle versament waren.

 

Die zeile toghen sy up die maste,

 

⁺Ende voeren ter zeewaert vaste,

1220

Sine rusten dach no nacht,

 

Eer sy met al haerre cracht

 

Toten lande quamen ghevaren,

 

Daer sy omme gheporret waren.

 

Met vullen zeile gingen sy jaghen,

1225

Tes sy tlant van Troyen saghen.

 

Den dach lieten sy vergaen;

 

Doe 't avont was, voeren sy saen

 

Toter chiteit al te samen,

 

Daer al die scepe haven namen,

1230

In een hoop hebben sy se ghedeelt,

 

Entie scepe ghecasteelt¹⁾,

 

Ghewapent met menghen dinghen,

 

Up aventuer oft hem mesginghe,

 

Dat men die scepe houden mochte,

1235

Ende daer ontflien, wie soes rochte.

 

Tyerst dat onder was die mane,

 

Begant sere donckeren ane;

 

Die heren ginghen al te hant

 

Uytten scepen up dat zant;

1240

Sy hilden daer een parlement.

 

Peleus sprac voer al 't covent,

 

Hy seide: ‘Nu hort, ghy baroene,

 

Die rycke, vroet syt ende coene,

 

Men vint gheen riddere nu by tyde

1245

Die u gheliken iet van stryde.

 

Ghy hebt verwonnen menech lant,

 

Ende menghen stouten vyant;

 

Wyghe ghewonnen ende menghe stat;

+ f⁰. 16v

1) Bén. 2195:

Quant ils les orent arrivées,
Si les ont bien enchastelées.

[p. 79]

 

Dies hebdy prys dicken ghehat.

1250

Altyt haddys dat beste gheval,

 

Want ghy hebt verwonnen al;

 

Noch saelt ons ten besten vergaen,

 

So vele hebben wy alnu ghedaen,

 

Dat wy syn comen in dit lant,

1255

Dats allen mannen onbekant.

 

Nu doen wy alle, na dien dat staet,

 

Ende nemen alse sulcken raet,

 

Daer wy by van onsen saken

 

Eerlyc ende moghen maken.

1260

Ende wy hem 't lant wynnen of,

 

Dus blyft ons d'eere entie lof.

 

Drie saken willic u vertrecken,

 

Daer wy met rechte up moghen mecken:

 

Deen es, dat wy wreken die scande,

1265

Die sy daden onsen lande,

 

Doe sy onse volc henen jagheden

 

Ende met quaden worden versagheden.

 

D'ander es, dat wy niet en sparen

 

Onse vianden, die ons vervaren;

1270

Daeran sullen wy prys verwerven,

 

Want alsi ons 't lant sien verderven,

 

Sy sullen ons syn harde swaer.

 

Maer dies bem ic al sonder vaer,

 

Ghy en sulse alsoe nauwe bedriven,

1275

Dat si in 't aerchste sullen bliven.

 

Dat derde doe ic u bekinnen,

 

Eist dat wy Troyen verwinnen,

 

Beede selver ende gout root

 

Es daer, entie scat so groot,

1280

Ende andere rycheit menghertiere,

 

Die wy wynnen sullen sciere,

 

Ende met ons voeren met eren,

 

Alse wy te lande wederkeren.

 

Wy maken 't lant al rycke ghinder,

1285

Beede onse wyf ende onse kinder;

 

Al Griecken saels te rycker wesen,

 

Meer dan dusent jaer na desen.

 

Nu merct, het sal daghen gaen,

 

Wy en mogen hier niet langher staen.

1290

Die dach en sal niet langher sparen,

[p. 80]

 

Laet ons besetten onse scaren;

 

Wapenen wy ons twaren,

 

Also als ons best compt te waren,

 

Ter dinc, die ons te doene staet;

1295

Die beter weet, hy geve raet.’

 

Hercules die gaf antworde:

 

‘Dit syn getrouwelycke worde,

 

Die ons die coninc doet verstaen,

 

Wapenen wy ons, hets best gedaen.

1300

Een deel van ons vare ter port

 

Ende d'ander blive an des sceeps bort,

 

Ic entie coninc Telamoen

 

Sullen varen voer die baroen;

 

Ghy andere heren, volgt ons saen,

1305

So mogedy ons in staden staen,

 

Elkerlyc met synre scare;

 

Eer die dageraet wert clare,

 

Sullen wy den mure harde na trecken,

 

Ende ons in eere steden decken.

1310

Die ghene, die hier te scepe syn,

 

Sullen hem deelen in drien;

 

Eene scare sal leden Castor,

 

Eetie andere doude Nestor,

 

Die derde sy in Pollux hant.

1315

Voer die scepen, up dat zant,

 

Sullen wy ontbeiden tot sy comen.

 

Ic hebbe dat harde wel vernomen:

 

Tyerst dat se die coninc hier weet,

 

Hy ende al dat hem besteet,

1320

Sullen ons harde seer ontmoeten;

 

Hier sal mense met wapenen groeten,

 

Sy sullen u soecken so uyttermaten,

 

Die stat wert onbehoet ghelaten.

 

Dus salre vele meer ten tyde

1325

Comen ten bitterlycken stryde;

 

Niemant van al den vroeden

 

Ne sal die stat willen hoeden.

 

Alhier suldy up desen zande

 

Ontmoeten al uwe viande;

1330

Wy sullen daerby syn ontslopen,

[p. 81]

 

Ende als 't volc uyt es gelopen,

 

Sullen wy slupen uytten haghen,

 

Dus sullen die van der stat versaghen.

 

⁺Wy en vinden niemant, die 't ons verbiede,

1335

Want daer en vinden wy ghene liede,

 

Alse wi bericht hebben die port.

 

Met onsen lieden weder ende vort

 

Sullen wy hem van achter volghen,

 

Dus wertter menech man verbolghen;

1340

Sy sullen wanen syn verloren,

 

Alse men se slaet achter ende voren,

 

Aldusdane wys sullen wy daer buten

 

Alle die van der stat sluten;

 

Willen sy ter stat dan weder ryden,

1345

Sy moeten dor onse here lyden,

 

Sy en quamen noyt in ghere straten,

 

Daer sy so vele moesten laten.

 

Doen wyse daer alle onneer,

 

Dat sweer ic voer u allen hier.

1350

So wie soet can, hy rade ons bat:

 

In mynen zinne dinct my dat,

 

Dat dit dat beste sy ter noot.’

 

Daer en was no clene no groot,

 

Hen dochtem die beste raet,

1355

Hoe soet daer na vergaet.

 

In hare wapene liepen sy;

 

Als sy den dach saghen by,

 

Scaerden sy there upten zande,

 

Elc nam met hem, die hy best cande.

1360

Met scaerpen swerden, met sconen scilden

 

Wapynden si hem also si wilden,

 

Si scieden hem, si en lietens niet,

 

Also als hem Hercules behiet.

 

Selve voer die prince voren,

1365

Met II dusent ridderen vercoren,

 

Ende Eatus soen Telamoen,

 

Die stout was, die coen baroen,

 

Volgden met II dusent naer,

 

Wel ghewapent, dat es waer.

1370

Peleus bet achtre reet,

+ f⁰. 17r

[p. 82]

 

Met vele ridderen stout ende wreet,

 

Wel III dusent jeghen de stat

 

Voerde hire met hem in den pat.

 

Die drie syn begaet ter cure,

1375

Banieren ende coverture

 

Hadden si van mengher ghedane.

 

Eer hem die dach dede te verstane,

 

Bedecten si hem wel ter cure

 

In die boengaerden buyten mure.

1380

Want jeghen den zomer, als 't al groyet,

 

Waren si gheblaet ende ghebloyet;

 

Dus decten se die groene haghen

 

Dat se die lieden niet en saghen.

 

Niemant en wart hare gheware.

1385

Die dagheraet was scone ende clare,

 

Die sciere quam naer haerre wisen,

 

Entie zonne begonde risen,

 

Ende die lude al te samen

 

Saghen die Griecken ende quamen

1390

Weder in die stat met vresen,

 

Want si waenden al van desen

 

Dat si allen te harnass waren,

 

Dat doet se allen droeven ende misbaren.

 

Die lantlieden worden versaghet.

1395

Sy vloen, alse of si waren ghejaghet,

 

Beede in bossche ende in waranden,

 

Om vrese van haren vianden.

 

In Troyen quam saen die mare:

 

Daer bevede menech man van vare.

1400

Laomedoen was harde gram,

 

Als hy die niemare vernam,

 

Dat die Grieken waren comen,

 

Te synre scaden, te synre onvromen;

 

Hy wapende hem metter vaert,

1405

⁺Ende reet ten vianden waert;

 

Nu wertter menich slach gheslegen,

 

Speren tebroken, dies ridders plegen.

 

Met al den lieden, die hy brochte

+ f⁰. 17v

[p. 83]

 

Entie hy ghewinnen mochte,

1410

Reet hy daer dat here lach;

 

Ende t'alre yersten dat hy se sach,

 

Stac hyne die hem was beneven:

 

Hyne was so coene, hyne dedene beven,

 

Menech ridder wart daer verdorven;

1415

Deus, hoe vele datter storven!

 

Alsberghe waren daer dorsteken,

 

Staercke scilden moester breken,

 

Menech spere vlogre te sticken,

 

Men can die scade niet ghemicken.

1420

Tyerst dat sy ten swerden quamen,

 

Grote slaghen gaven sy ende namen;

 

Menech helm was daer dorhouwen,

 

Groten wych mocht men daer scouwen.

 

Ic waen met sulcken nyde tsamen

1425

Noyt te voren ridderen en quamen.

 

Nestor, die oude, heeft se ontmoet

 

Talreyersten ende so fellicke gegroet,

 

Den prys hadde hy al in 't begin,

 

Dat was den synen groot ghewin.

1430

Langhe wile hildsi dat velt,

 

Eer si quamen met ghewelt,

 

Pollux ende syn broeder Castor;

 

Dies hadde wel te doene Nestor,

 

Dat si hem te hulpen quamen.

1435

Castor ende syn volc te samen

 

Quamen ghereden in 't ghevecht

 

Ghetrockens swerts ende spere gerecht.

 

Daer ghinc men ketsen ende jaghen¹⁾;

 

Die helme cloncken van den slaghen,

1440

So wel daden 't die van bynnen,

 

Menne caent vertellen no bekinnen.

1) Ketsen d.i. jagen. Het is de oudere vorm van ons kaatsen, en komt van het Fransche chasser, en dit van het M.lat. captiare. In het Hs. komt het nog 3 malen voor en steeds in verbinding met jagen, nl. vs. 4075; f⁰. 92r

Hy ghinc se ketsen ende jaghen.

en f⁰. 158r

Men scloech daer hoefde van den craghe,
Daer was dat ketsen ende dat jaghen
Van ridderen groet in allen synnen.

Vgl. Oudemans, Bijdrage, en vooral Kiliaen, bl. 290b.

[p. 84]

 

Vele Griecken daden si der cumen¹⁾

 

Ende menghen den sadel rumen.

 

Haer volc vernamen si harde wale,

1445

Commende in die diepe dale

 

Wel ghewapent, met bloten swaerden,

 

Beede met orssen ende met paerden.

 

Daer wac gherumt menech ghereide,

 

Sy dreven se achter upter heide.

1450

Hadde Pollux met synre scare

 

Eneghe wyle ghemerret dare,

 

Het ware den Griecken comen wers;

 

Maer die andere quamen al vers,

 

Ende lietent uptie van bynnen lopen;

1455

Dat moeste menech man becopen;

 

Vreselyc ende harde swaer

 

Was die grote wych aldaer.

 

Groot es 't ghecri ende oec tgehu,

 

Die alrebeste die wycken nu.

1460

Men diendem van groten slaghen

 

Van achter, die hem lieten jaghen.

 

Die plaetse rumden si met bedwanghe,

 

Maer dat en ghedurde niet langhe,

 

Maer nochtan die Troyene,

1465

Hadden 't een stic harde onsiene:

 

Meer dan hondert hebben sire verloren,

 

Rudderen stout ende uytvercoren.

 

Die coninc selve Laomedoen

 

Sach dit ende syn sone Vulcoen,

1470

Die grote daet van den Griecken,

 

Die daer maecten vele sieken,

1) Cumen d.i. kermen, kreunen, zuchten. Zie Kiliaen i.v. kuymen. Het is stamverwant met het Lat. gemo en het Gr. γέμειν d.i. beladen of belast zijn. Het woord komt ook voor f⁰. 64v

Die gheen, die hem moeten rumen
Gheraect hy se, hy doet se cumen.
⁺Dien hy gheraect, hy doet hem cumen
Ende daertoe syn ghereide rumen.
⁺Si daden menighen Griecken cumen
Ende dat ghereide onsachte rumen.

Vgl. verder Lanc. II, 40919; Velth., IV, 35; Nat. Bl. III, 2142V.

+ 71r

+ en 91r

[p. 85]

 

Si saghen dat si van der scaren

 

Altoes niemant en wilden sparen;

 

Merct wat dede die coninc echt:

1475

Hy verscaerde syn here recht

 

⁺Ende deelde syn here in tween,

 

Omme dat te meerre sceen.

 

Nu wertter menich wreet,

 

Eer die stryt heden vergheet.

1480

Die coninc Nestor die was groot,

 

Die stoutste onder die genoot,

 

Up een ors was hy gheseten,

 

Dat beste een, daer wy af weten.

 

I bont ors waest van Spaenyen,

1485

Hens gheen so goet in Almaenyen;

 

Het spranc grote spronge ende verre,

 

Dat deedt daerom, want het was erre,

 

Te scaden die van der stat.

 

Laomedoen riep ende bat,

1490

Ende troeste weder syn here;

 

Selve dedy grote were.

 

Noyt en was gheboren man,

 

Die betre wapene hadde an.

 

Selve was hy staerc ende groot;

1495

Van enen dieren puerpere root

 

Was 't ponyoen ende 't coverture

 

Ende wapenroc ghemaect aldure;

 

Hy was die beste van der scaren.

 

Nestor quam up hem ghevaren;

1500

Dat hevet Laomedoen versien,

 

Ende quam weder up hem mettien,

 

Allet dat syn ors ghelopen mochte.

 

Elc stac anderen, dat men sien mochte,

 

Dat die scilden in sticken braken.

1505

Wet dat wel in waren saken,

 

Nestor ware doot in dat ontmoet,

 

Ne ware syn halsberch niet so goet.

 

Laomedoens spere voer ontwee,

 

Ende Nestor, al was hem wee,

1510

Stakene weder dor den scilt,

 

Dien hy ieghen den steke hilt.

+ f⁰ 18r

[p. 86]

 

Ende wondene al te hant

 

In den aerm ende in die hant;

 

Daertoe stac hine van den orsse,

1515

Dat hy viel neder in die porsse.

 

Mer dat hem Vulcoen was beneven,

 

Die coninc waerre seker bleven;

 

Niet harde langhe lach hy neder,

 

Up syn ors so sat hy weder.

1520

Nestor hevet hy ghesocht,

 

Dien leent hy, dies hy hevet brocht:

 

Dat syn sclaghe, groot ende swaer;

 

Elc sclouch anderen, dat es waer,

 

Alse die elc was anderen fel.

1525

Beede daden syt harde wel,

 

Men weet niet in welker wys

 

Wien mens gheven mach den prys.

 

Een Troyen, die Cedar hiet,

 

Die nochtoe was ghebaert niet,

1530

Dat iaer en was noch niet vulgaen,

 

Dat hy riddere was ghedaen.

 

Erre was hy ende gram,

 

Als hy sach ende vernam,

 

Dat syn here lach uptie erde.

1535

Up Nestor reet hy metten paerde,

 

Uptie borst heeft hy en ghesteken

 

Dat syn spere moeste breken.

 

Dyser waer hem in ghegaen,

 

Ne hadde syn alsberch ghedaen;

1540

Mer wattan! hy deed hem vallen

 

Ter erden neder voer hem allen,

 

Daer diendy hem van groten sclaghen,

 

Daer 't vele hogere lieden saghen.

 

Laomedoen die was die yerst quam

1545

Daertoe, want hy was harde gram,

 

⁺Syn scaerpe swaert heeft hy verdragen,

 

Ende Nestore dorden helm gheslaghen,

 

So vreselyc dat hyt verdroech,

 

Dat hy en ter erden nedersloech,

1550

Ende hem daertoe dat rode bloet,

 

Onder sine voete stoet.

+ f⁰. 18v

[p. 87]

 

Hy haddem daer ghewroken wel,

 

Mer Griecken waren hem te fel,

 

Ende hebbene also verladen,

1555

Dat sy en van hem sceden daden.

 

Mer eer sy scieden, dies gheloeft,

 

Lietere menech te pande 't hoeft.

 

Die Troyene hadden die eer,

 

Scade daden sy den Griecken seer;

1560

Sy sloughenre hem af XXXVI,

 

Ridderen stout ende ghehertich.

 

Castor heeft Cesarre versien

 

Die Nestorre velde uptie knien;

 

Hy sach hem menege steke doen,

1565

Ende scaden meneghen Griffoen;

 

Onder hem allen van der stede

 

Ne sach hy niemant, diet bet dede.

 

Up een ors van Spaenyen snel

 

Sat Castor ghewapynt wel.

1570

Hy quam oft hy ware vermerret,

 

Uptie van Troyen sere vererret.

 

Een Troyen, diene hadde leet,

 

Was daer die ieghen hem reet.

 

Ic waen hy hiet Seguradan,

1575

Menne vant ghenen scoenre man

 

Van lyve noch van ghelate;

 

Rycke was hy uyttermaten.

 

Hy ende Cesar waren ghemaghe.

 

Nu naect van desen grote claghe;

1580

Castor ende hy josteerden

 

Up 't velt, daer sy hem scone verwerden;

 

Deen ginc up den anderen jaghen,

 

Wat dat die orssen conden ghedraghen.

 

Dat sceen an hare scilde wale,

1585

Sy waren ghescuert al te male.

 

Seguradan die brac syn spere,

 

Daer en was ghene langre were;

 

Ic waen en hadt niet tebroken,

 

Castor hadde meer ghesproken.

1590

Castor die quetstene uyttermaten,

 

Daer en halp halsberch no platen,

[p. 88]

 

Hy en stacken al van der zyden

 

Dorden lachame in cortten tyden.

 

Cedar sach synen neve doot;

1595

Den rouwe had hy harde groet,

 

Hy wil hem wreken of blyven doot.

 

Castorre gaf hy enen stoot,

 

Hy gherochtene over side.

 

Dat yser maectem een gat wide

1600

In 't anschyn, dor die ventaelie,

 

Daer scorde menghe vaste maelie;

 

Hy ware doot, dat wanic wel,

 

Mer dat hi van den orsse vel.

 

Bi den tome nam hyt echt,

1605

Ende gaeft enen sinen sciltcnecht,

 

Dat hy gewonnen hadde met crachte.

 

Castorre was te moede onsachte,

 

Want hy te voet aldaer nu steet,

 

Dat men heeft uyttermaten leet;

1610

Castor was welna ghevaen,

 

Men saghen te voet vechten staen.

 

Pollux quam hem te hulpen voren,

 

Die hem waende hebben verloren.

 

Eer sal hy hem laten ontlyven,

1615

Eer hy en langher daer laet blyven.

 

Van moede verhaesty sinen loep,

 

Ende ginc houwen onder den hoop.

 

Hem volgheden neven synre syde

 

Hondert Griecken in den stryde;

1620

Dat orloghe wart harde sture,

 

⁺Dat ontset wart menegen tsure.

 

Van coninc Castor merkt na my,

 

Hoe goet riddere dat hy sy.

 

Aldaer hy stont in grotre noot,

1625

Sloech hy menegen doot;

 

Uptie erde menech lach

 

Te doot ghesleghen up dien dach.

 

Castor es hem doch ontreden,

 

Sere ghewont in VII steden;

1630

Met crachte hebsine al metten orsse

 

Doch ghebrocht al uytter porsse.

+ f⁰. 19r

[p. 89]

 

Pollux scaedde hem also;

 

Des coninx sone van Cartago

 

Sloech hy doot; nochtan die ghone

1635

Was Laomedoens zuster sone;

 

Scone was hy ende wel gheraect,

 

Jonc van iaren ende wel ghemaect;

 

Eliachim was hi ghenant.

 

Men claghedene sere in dat lant.

1640

Alsene die Troyene doot saghen,

 

Mogedi wel weten, dat sine claghen.

 

Si maecten harde groet mesbaer,

 

Menech man die toech daer syn haer.

 

Die coninc sach sinen neve doot,

1645

Hy zwoer vor alle die genoot,

 

Hy en sage Troyen nemmermeer,

 

Hy en soude den neve wreken eer.

 

Sinen sone riep hy Vulcoen,

 

Ende daertoe meneghen baroen.

1650

Hy seide: ‘Helpt slaen onse viande

 

Ende laet ons suveren onse lande!

 

Dese glottoene willen ons slaen,

 

Laet se ons verweren saen.

 

Hier leggen doot u maghe, u kinder,

1655

Ende u neve die leghet ghinder.

 

Nu laet sien, wie wille dat wreken.’

 

Mettien worde liet hy 't spreken.

 

Hy liet blasen enen horen,

 

Die men verre mochte horen.

1660

Die roetsen dochten wederluden;

 

Men ginc die blode achtercruden;

 

Sy reden haren vianden an,

 

Daer vondsy meneghen fellen man;

 

Laomedoen reet selve voren,

1665

Met X dusent ridderen vercoren.

 

Sy lieten hare speren sincken,

 

Daer sy den Griecken mede scincken

 

Grote wonden ende diep;

 

Ic waenre menech lude riep.

1670

Daer mocht men stryt sien vreselyc;

 

Noyt man sach dies ghelyc.

 

Die Griecken en constent niet ghedragen,

 

Van den velde lietsy hem iaghen,

[p. 90]

 

Al toter zee wordsi ghedreven,

1675

Dat coste menghen man syn leven;

 

Vercoevert en waren sy nemmermere.

 

Doe quam een bode ghelopen sere

 

Toten coninc met grotre pine,

 

Daris hiet hy van Salamine.

1680

Hy was maech des coninx wyf,

 

Ghewont was hy al dor syn lyf:

 

‘Wat doestu hier,’ sprac die garsoen,

 

‘Twyne keerstu, Laomedoen¹⁾?

 

Du best verraden ende doot,

1685

Dy sal ghescien nu scande groot.

 

Siet wat my volx volghet aen,

 

Meer dan VII dusent, ic waen,

 

Up ons hebsy ghewonnen Troyen,

 

Wy en commer meer in t'onser joyen.

1690

Sy hebben gheset up die vesten

 

Meer dan dusent van haren besten;

 

⁺Met verraednessen hebsyse ghewonnen,

 

Dat wy se meer ghewynnen connen;

 

Nu vare henen metter vaert,

1695

Ende trect te haren lieden waert.

 

Hets beter dat men up hem ryt,

 

Dan menre terre stat ontbyt.’

 

Groot vaer ghinc an Laomedoene,

 

Doe hy horde, dat die Griffoene

1700

Ghewonnen hadden syne stat,

 

Wat wondere waest, al rau hem dat?

 

Van rouwen ende van groten sere,

 

Ne weetty wat hy doen mach mere.

 

Sciet hy danen, dats syn verlies.

1705

Een basuen dat hy blies,

 

Syn here hiet hy met hem riden;

 

Nu en mach hy niet henen sonder striden,

 

Want die Griecken na hem varen,

 

Die altoes niemant en sparen;

1710

Sy worden hem te na ghebure,

1) Bén. 2657:

Laomedon, fet il, que fais?
Sire, porquoi ne t'en revais?

+ f⁰. 19v

[p. 91]

 

Dat wart den Troyenen te sure.

 

Die coninc vaert up dandere scare

 

Diet herte moede es ende sware;

 

Waest hem lief, waest hem leet,

1715

Die tranen ontliepen hem ghereet.

 

Hy siet die scade die men hem doet,

 

Hets wonder, dat hy niet verwoet.

 

Hy sietter dusent up hem saen

 

Comen, die ne willen verslaen.

1720

Dus scadelyc ende dus onsiene

 

Haddent ghindert die Troyene,

 

Nestor, Castor ende Pollux

 

Daden hem vele onghelux.

 

Alsi Hercules ende syn here,

1725

Die daden harde grote were,

 

Comen saghen up Laomedoene,

 

Lieten sy sincken die ponyoene,

 

Ende leerden hem van haren spele.

 

In cortter wylen doden sire vele;

1730

Deene waren versch ende dander moede,

 

Berinct hadden sy se al sonder hoede.

 

Van voren bestonden sy se ende van achter,

 

Sy daden hem scade ende lachter.

 

Daer was dat helpgheroep stranc,

1735

Ende van swerden groet gheclanc.

Thetis en Achilles.
(Statius, Achilleïs, I, 102-381.)

⁺(Thetis) nam haven in een ryvier,
Sparnas hiet sy, daer en syn niet vier
In alle Thessaliën soe soete;
Daer in dwoech sy haer voete.
Dat scoen lant en verhoechde se niet,
Sy woude, daer haer thertte riet;
Dat was totten ouden Cyeroene,
Die had in hoede haren sone,

+ f⁰. 36v.

[p. 92]

 

Ende leerde hem laten ende doen.

1745

In enen berch, heet Pelioen,

 

Woenden hy in een haghedochte,

 

En weet hoe ment maken mochte.

 

 

 

Cyeron sat oec ten selven tyden,

 

Ende maecte vier ende coecten spyse,

1750

Teghen Achilles na synre wyse.

 

Mettien dat hy thoeft afscloech,

 

Sach hy Thetis ende loech,

 

Ende maecte hem teghen haer.

 

Al waren hem die lede swaer,

1755

Die grote blytscap maecten snel.

 

Nu suldy vernemen wel,

 

Dat hy voren was een man,

 

Ende achter een pert daeran.

 

Oec waren alle die Centauroene

1760

Also ghescapen ende van dien doene.

 

In anderen boecken, nadat waer is,

 

Hiet sulck volck Sagittarys.

 

Cyron liep daer hy se vant,

 

Ende nam se by der rechter hant,

1765

Ende leide se in syn haghedochte.

 

Thetis merckten, so sy best mochte,

 

Om haer kint; doe sys niet en vant,

 

Sprac sy tote Cyron altehant,

 

‘Wie laetstu myn kynt van dy?

1770

Ten is gheen wonder dat my

 

Daer af dromet ducke so swaer:

 

Verghave Got dat loghen waer!

 

My dunct by wylen, dat men mit swerden

 

Teghen mynen lichaem wilt werden;

1775

By wylen in myn handen tsamen.

 

Nu dunct my oec dat die dieren quamen,

 

Die myn borsten wilden schoren¹⁾;

1) Statius, Achilleïs, I, 131

Namque mihi infestos utero modo contuor (d.i. video) enses,
Nunc planctu livere manus, modo in ubera saevas
Ire feras.

Vs. 1775 is dus corrupt. Men kan het b.v. aldus verbeteren:

By wylen sla ic myn hande tsamen,

ter vertaling van het Lat. planctu.

[p. 93]

 

Mer nu raet my by aventueren

 

Procheus die vroede waersagher

1780

Dat ic voer op allegader¹⁾

 

Ende ic afdwa mit toverien;

 

⁺Dus mach ic my van sorghen vryen;

 

Ic en cant niet al vertellen nu:

 

Geeft my myn kynt, des bid ic u.’

1785

Aldus sprac hem Thetis toe;

 

Hy en had haer niet ghegeven doe,

 

Had sy gheliet teghen Cyroen,

 

Waer syne achtinghe had te doen.

 

Doe sprac die oude: ‘Neemt, lieve vrouwe,

1790

U kint, al moet icks hebben rouwe.

 

Bitter onsen Goden voren,

 

Ic waen dat sy u gherne horen;

 

Dies is wel noot sonder waen:

 

Ic sal der loghen niet toe sclaen,

1795

Mer ic weet wel, wat mach beduden:

 

Syn macht west hem meer dan ander luden.

 

Hy is al te starck van synen jaren.

 

Wylen soe plach hy twaren,

 

Dat hy hem een deel dwinghen liet,

1800

Ende hy henen niet ver en schiet.

 

Ossa die berch of Pelioen

 

En moghens u niet moede doen²⁾,

1) Corrupt. Vgl. Stat. I, 135 vgg.:

Hos abolere metus magici jubet ordine sacri
Carpathius vates, puerumque sub axe probato
Secretis lustrare fretis, ubi littora summa
Oceani.

Men leze dus:

Dat ic hem voer opt pelagher,
Ende ic hem afdwa mit toverien.

Pelagher, voor zee, oceaan, (pelagus) komt ook voor f⁰. 212v

Ghedenct u niet, Eneas, swagher,
Dat ghy voert aver tpelagher,
Daer men Helenen roefden ende stal?

En f⁰. 278r

Ic (Amata) en ghedoghe niet by mynre wet,
Dat Eneas wart myn swagher,
Die ghevloen quam aver tpelagher.

+ f⁰. 37r

2) Stat. I, 151

Nunc illum non Ossa capit, non Pelion ingens.

Men leze dus vs. 1802:

En moghene nu niet moede doen.

[p. 94]

 

Noch die see, die in Tessaliën leecht¹⁾:

 

Het is my menichwerf gheseecht

1805

Van mynen broeder, die Centauroene,

 

Dat sy hem niet en moghen vercoenen.

 

Hy brickt haer huse, hy roeft haer diere

 

Ende jaechter veel in die ryviere.

 

Beide willen sy hem belaghen,

1810

Ende dreighen hem met haren maghen.

 

Ic sach, gheloeft my dies,

 

Die heren varen om tgulden vlies,

 

Hercules ende Jason,

 

Ende u swagher Thelemon,

1815

Mer sy waren onghehinde

 

Synre cracht ende synre gheninde.

 

Alsoe groet is syn ghewout.’

 

Thetis wert van hertten cout,

 

Dat hy hem prys geeft dus groet;

1820

 ²⁾

 

Mittien quam Achilles ghereet,

 

Uyttermaten seer besweet.

 

Doer al dat hy die wapen had an³⁾,

 

Scheen hy een scoen ionckman,

1825

Want hem die wange root was als bloet,

 

Dat op syn witte huyt wel stoet.

 

Gelu ende kersp was hy ghehaert;

1) Lees:

Die snee, die in Thessaliën leecht.

Stat. I, 152:

Thessaliaeve nives.

2) Vs. 1820 luidt in het Hs.:

Ic waer veel liever doot.

Maar dezen onzin heb ik niet in den tekst durven opnemen. Het Latijn geeft geen licht. Statius heeft alleen (I, 157):

Figit gelidus Nereïda pallor.

3) Doer al dat d.i. hoewel. Deze uitdrukking komt o.a. ook voor vs. 4647 en 7497; Alex. II, 1230; III, 1069; Rymb. 32972; Sp. 1⁴, 13, 45; 1¹, 36, 45; 3³, 11, 71; 3⁵, 5, 65; Lanc. III, 10377. Ook vindt men doer alle desen (ib. III, 26613) en doer alle dat b.v. Troyen, f⁰. 41r

Doe en die moeder daer brochte,
Coes sy uyt Deidamien;
Doer alle dat sy hem daden vryen
Alle dander teenre ghesellynnen,
Hy toenden haer saen die mynne.

en Volksboek van Troyen, bl. 33c. Dyomedes bestreet doe de Troyaene seer vreeslic, maer nochtans doer alle dat so moesten die Grieken wyken.

[p. 95]

 

Noch doe was hy sonder baert.

 

Die oghen en waren hem niet fel.

1830

Synre moeder gheleec hy wel.

 

Oec quam hy uytten woude vroe:

 

Veel te scoenre was hy doe.

 

Onder een roetsche die hiet Feloës,

 

Die int lant van Thessaliën es,

1835

Had hy een leewyn ghescleghen,

 

Ende haer iongen bracht hy ghedreghen;

 

Daer cortten hy mede synen dach.

 

Mer doe hy syn moeder sach,

 

Liet hy se vallen ende liep tot haer:

1840

Een deel woech hy wel swaer,

 

Daer hy aen haren hals hinck,

 

Ende hy se mit armen omvinck;

 

Also lang was hy doe als syn moeder.

 

Patroclus dien hy als een broeder

1845

In syn hert had vercoren,

 

Volgden hem na als hy quam voren.

 

Ellic was den andren van hertten hout.

 

Oec waren sy beide even out.

 

Mer Achilles was stercker veel;

1850

Mer doch moeten sy mit enen speel

 

⁺Voer Troyen beid blyven doot.

 

Achilles die wapen uytscoot

 

Ende liep in een coude ryvier,

 

Daer hy hem in wies al schier.

1855

Cyroen is te hem ghegaen,

 

Ende halp hem syne lede dwaen,

 

Ende keemde hem syn scoen haer.

 

Seer wonderden hem, dat is waer,

 

Dat hem die cracht aenwies also;

1860

Die moeder sach hem ende was vroe,

 

Ende doe ghedaen waren die saken,

 

Hiet Cyron die tafel maken,

 

Ende broot brenghen ende wyn,

 

Ende ander saken die goet syn.

1865

Die vrouwe troest hy van vaer,

 

Ende hiet te hant brenghen daer

 

Een harpe, doe men at,

 

Om die vrouwe te troesten bat.

 

Doe hy had gheset die snaren,

1870

Gaf hy se Achilles te waren.

 

Achilles harpten ende sanck;

+ f⁰. 37v

[p. 96]

 

Wie daen wys, al was hy cranck,

 

Hercules in synre wieghen,

 

Die Juno waende bedrieghen,

1875

Twe serpenten alleen verwan,

 

Ende daertoe menighen stoutten man;

 

Dat serpent van Lerna mede;

 

Van Acheuse die wonder dede;

 

Hoe hy Cerberus verscloech,

1880

Ende Cacus niet en verdroech.

 

Ende hoe hy om Deiniere

 

 ¹⁾

 

Hoe dat hy se synt venynden,

 

Ende tormenteerden ende pynden.

1885

Beid werp hy die deghen fier

 

In een herde groten vier.

 

Daer nam hy syn ende dus.

 

Daer na sanc hy, hoe Theseus,

 

Egeus soen, die stoutste man,

1890

Minotauroen verwan.

 

Int einde sanc hy hoe syn vader,

 

Ende syn moeder beide gader,

 

Daden in die haghedochte

 

Mit groter blytscap haer brulochte,

1895

Ende hoe Discordia den appel werp,

 

Daer synt orloghe om quam scarp,

 

Omdat daer inne was ghescreven,

 

Dat men der scoenster soude gheven.

 

Hieraen maecten hy deynde dis,

1900

Om die lieder loech Thetis²⁾.

 

Die nacht quam, sy ghingen rusten:

 

Cyron en liet hem gheens bedde lusten,

 

Mer hy ghinc ligghen op een steen,

 

Ende Achilles, onder hem tween;

1905

Al was syn moeder selver daer,

 

Nochtant lach hy den meister naer.

 

Thetis en ghinc gheen sclapen an:

1) Er ontbreekt iets, maar ook hier geeft het Latijn geen licht, want vs. 1872-98 worden bij Statius in 7 regels afgehandeld (187-194).

2) Aldus heb ik gemeend te moeten lezen in plaats van de dwaze lezing van het Hs.: Om die lieve hoech Thetis. Stat. I, 194, heeft: Hic ficto risit Thetis anxia vultu.

[p. 97]

 

Sy peinsden om den jonghen man.

 

Opten oever van der see

1910

Ghinc sy staen, haer was wel wee.

 

Sy peinsden, waer sy en vlochten mochte.

 

In Traciën was haer ghedochte,

 

Mer tvolc orloghet daer ghereet.

 

Maghedonie was haer te wreet.

1915

Athenen was Griecken te naer¹⁾.

 

Van Sestos had sy groten vaer,

 

Want der scepe syn te veel:

 

Sy vrucht dat menne haer daer steel;

 

Mer doch heft sy haer beraden,

1920

Dat sy wilt seilen doer die Ciclade,

 

Die men in die see bekande.

 

⁺Daer waren die hoechste eylande

 

By Cericos ende by Cicemos²⁾;

 

Tusschen Delos ende Lemnos

1925

Wilden sy hem voren in een lant,

 

Dat Cyros was ghenant.

 

Sy hadden des vernomen mare,

 

Dat dat lant in vreden ware.

 

Ende dat joffrouwen altemael

1930

Leefden in Licomedes sael.

 

Oec had sy, des en was niet lanc

 

 ³⁾

 

Dit docht der bloder moeder best.

 

Recht als een vogel maeckt syn nest:

1935

Boven vrucht hy die wynt,

 

Beneden merckt hy ende vint,

 

Dat hem die lude mochten roven,

 

Doch moet hy enighe telghe gheloven,

 

Dat hem dunct syn alrebest;

1940

So maect hy daerop syn vest.

1) ib. 202

Nec Macetum gens dura placet, laudumque daturi
Cecropidae stimulos.

+ f⁰. 38r

2) ib. 205

Hinc spretae Myconos, humilisque Seriphos.

3) De regel, dien het Hs. heeft, is herhaald uit vs. 1926. Vermoedelijk ontbreken hier verscheidene verzen; het Latijn heeft (208 sqq.):

et littora persona ludo

Audierat, duros laxantem Aegaeona nexus
Missa sequi, centumque dei numerare catenas.

[p. 98]

 

Dus was der bloder moeder te moede:

 

Sy nam den soen mit goeder hoede,

 

Daer hy vaste scliep ende lach;

 

Scepe droech sy en sonder ghewach.

1945

Cyron die oude halp haer;

 

Die maen scheen herde claer.

 

Sy toghen tseil op terstont;

 

Cyron hiet se varen ghesont,

 

Hem vielen die tranen aver die wanghen.

1950

Also hoghe, als hy mochte ghelanghen,

 

Stont hy op syn achterste been¹⁾,

 

Ende sach na tscip al in een.

 

Noyt en was hem thertte so seer,

 

Daer hy dede so droeven keer

1955

Van der see ten hole wert,

 

Als hem was in dese vaert.

 

Nu ist alsoe na den daghe,

 

Dat die vogel songhen in den haghen;

 

Beid meerlen ende nachtegalen

1960

Songhen uyttermaten wale.

 

Ende die dach verdryft die sterre.

 

Thetis heft gheseilt so verre,

 

Ende is Cyros soe nae comen,

 

Dat scip den gront heft ghenomen.

1965

Die sonne rees herde scoen

 

Ter selver wylen aen den troen,

 

Ende scheen in den scepe claer.

 

Achilles wert des daghes ghewaer:

 

Hem wonderden waer dat hy was;

1970

Hy sach die see ende merckten das,

 

Wat water dat wesen mochte.

 

Peleon den berch sochte,

 

Dien en sach hy hier noch daer.

 

Hy peinst of dat syn moeder waer,

1975

Mer sy nam hem by den kynne,

 

Ende sy seide: ‘Soete mynne,

 

Weert dat ic niet en ontsaghe,

 

Dattu souts cortten dyn daghen

 

Om my, te wandelen avontuere,

1980

Niet en waer also suere.

1) ib. 235

Erecto prospectat equo.

[p. 99]

 

Dat ic dy doch, droeve katyve,

 

Behouden mocht te mynen lyve,

 

So en claechdic cleen noch groot;

 

Mer nu leet my aen der noot.

1985

Hier naeckt nu een vruchtelicke tyt:

 

Ic wille, dat ghy myn dochter syt,

 

Ende laet uwen manlicken moet,

 

Ende myn cleder aen doet.

 

Hercules droech vrouwen cleder

1990

Doer een, dies hem niet en had te leder,

 

Ende oec Liberbachus mede,

 

⁺Wy lesen oec, dat Jupiter dede

 

Doer een scoen maghet aldus;

 

Soe deed die grote Ceneus.

1995

Nu doe alsoe te deser tyt,

 

Tot dat leden is die stryt;

 

Ic sal u weder te Cyerone

 

Voren onder die Centauroene;

 

Dat sweer ic dy by alden Gaden,

2000

Neem dat ic dy hebbe ghebaden.

 

Wat moghen dy scaden dese cleder!

 

Du en worts nummermeer te leder.

 

Hoe siestu op so dommelicke?

 

Ic swert u by den hemelricke,

2005

Cyron en salt weten twint.

 

Dus smeickt die moeder haer kynt.

 

Mer als hy peinst om synen vader

 

Ende om syn ghesclachte algader,

 

Soe peinst hy, dat hys niet en dade,

2010

Om gheen dinc die men hem bade.

 

 

 

Got heer! was ye mensche vroeder,

 

Dan sy was, Achilles moeder!

 

Dat sy dat kint alsoe verwan,

 

Dat synt was so stoutten man.

2015

Want als icket bescreven sach,

 

So wast tien tyden heilich dach.

 

Alle die hoechste ende die meeste

 

Hielden in Cyros Pallas feeste.

 

Die joffrouwen, die tallen male

2020

Waren in Licomedes saele,

 

Die waren nu ter selver uyeren

+ f⁰. 38v

[p. 100]

 

Comen by orlove buten mueren¹⁾,

 

Dat hem herde selden ghescieden,

 

Sy vierden den dach als ander luden.

2025

Daer mach men in die feeste scouwen

 

Uyttermaten scoen joffrouwen,

 

Ghepalleert herde wale.

 

Mer die scoenste van der sale,

 

Was Diadamia verre te voren.

2030

Al hadt alle die werlt ghesworen,

 

Die oec ye in boecken screven,

 

Sy en conden haer niet den prys ontgeven.

 

Veel bat was sy ghecleet,

 

Dan yemant, die mit haer gheet.

2035

Wel gheleec sy eenre Gadynne,

 

Wie mochtet laten, hy en soud se mynnen!

 

Tierst dat Achilles ghesach

 

Die scoenheit die aen haer lach,

 

Die nye te voren had ghemynt,

2040

Thertte wert hem cout als een wynt,

 

Ende daernae so wert hy heet.

 

Hy bevede ende hem brac uyt sweet.

 

Roet worden hem die liere,

 

Ghedaen was hy in die maniere

2045

In syn aenschyn min noch mee,

 

Dan als bloet is op die snee.

 

En hadde die scaemte ghedaen,

 

Hy haddie cleder ontfaen;

 

Des wert die moeder schier ghewaer.

2050

‘Lief’ sprac sy, ‘woudy niet daer

 

Gherne in dat gheselscap syn,

 

Als een ander maegdekyn?

 

Wat dunct u, ist quaet daer wesen?

 

Woudy yet ghelycken desen

2055

Int gheberghe van Tessale?

 

Neen ghy niet, al sonder hale!

 

Woudy noch mit desen leven,

 

Ghy mocht my noch wynnen neven.’

1) Hs.: by orloghe.
Vgl. Stat., I, 287:

Luce sacra patriis (quae rara licentia) muris.
Exierant.

[p. 101]

 

Hy sweech ende hy scames hem.

2060

Sy smeickt ende sy seide hem¹⁾.

 

Tierst dat sy hem in twyfel siet,

 

Neemt sy die deder ende laets niet,

 

Sy deedse hem al vechtende an.

 

⁺‘Verghet,’ sprac sy, ‘dat ghy syt man,

2065

Stapt cort ende swyghet stille.’

 

Doe setten hy hem na haren wille

 

Arm, scouderen ende lanc haer;

 

Aen syn hals hinc sy hem daer

 

Menighen preciosen steen,

2070

Die claer als die sonne scheen.

 

Hy leerde veel ende schiere

 

Veel van joffrouwen maniere,

 

Ende dat stont hem herde wel,

 

Want scoenre en was niemant el.

2075

Hy docht haer een joffrouwe syn.

 

Doe sprac die moeder: ‘Dit sal syn;

 

Aen u ghespele saltu verstaen

 

Ghelaet van vrouwen ende u gaen,

 

Dat syt niet en werden ghewaer.

2080

Die coninc is van die schaer,

 

Hy soud algader dan bederven

 

Die sake, daer wy om werven²⁾.’

1) Seide is natuurlijk corrupt.
Stat., I, 338 heeft:

Iterumque monet, rursumque fatigat,
Blanda Thetis.

Men leze dus:

Sy smeict ende sy vleide hem.

Het Mnl. smeken is = ons vleien (D. smeichlen) en het Mnl. vleien = ons smeeken (D. flehen). De gewone vorm van het Mnl. vleien was vleen (Wap. Mart. Gloss), maar ook de vormen vleien, vleide, gevleiet komen voor (V.d. Levene o.H. Gloss. op gevleiet). Herhaalde malen wordt het impf. vleede gebruikt door den schrijver van St. Servatius, (die hetzelfde dialect schrijft als de copiïst van ons Hs.) b.v. I, 1608:

Gode vleede hy starcke,
Die Gods onderdane.
Gode vlede hi ende bat
Servatius die goede,
Mit eynen diepen oetmoede.

Zie verder II. 751, 906, 2221.

+ f⁰. 39r

2) Deze geheele passage van 2064-2084 wordt bij Statius niet gevonden. Wel vindt men bij hem (344-348) eene vergelijking van Achilles met Artemis, en daaruit zijn door Maerlant eenige woorden opgevangen, die hij onjuist vertaalt. Zoo moet b.v. lanc haer de vertaling zijn van comes:

comes haeret eunti

Mater, et ipsa humeros, exertaque brachia velat.

Het omhangen van de ‘diere steenen’ zal wel zijn oorsprong hebben uit de woorden: ‘ipsa arcum pharetramque locat.’

[p. 102]

 

Mittien ghinc sy op dat lant

 

Totten coninck al te hant.

2085

Sy boet hem schier goeden dach.

 

Hy groetese, doe hy se sach,

 

Ende hiet se willecoem syn.

 

‘Heer,’ sprac sy, ‘myn dochterkyn,

 

Achilles suster, beveel ic u.

2090

Merckty niet aen haer nu,

 

Hoe manlic haer die oghen staen

 

Recht na den broeder, sonder waen?

 

Sy wilde wapenen hebn ghedreghen,

 

Als die Amasone pleghen,

2095

Ende ommer ontsegghen man.

 

Heer! nu leert haer, dat sy can

 

Pleghen der joffrouwen toghen;

 

Houtse, dat sy ghenen man en moghe;

 

Beneemt haer der mynnen speel,

2100

Ende wandelinghe van bossen veel.

 

Houtse talre tyt hier bynnen

 

Met haren anderen ghesellynnen,

 

Ende oec en laet se nummermee

 

Wandelen neven die see.

2105

Veel roeveren varen op den stroem,

 

Dies neemt, heer, te meerre goem.’

 

Licomedes ontfinc die maghet.

 

Achilles quam, dient wel behaghet,

 

Ende custen syne hant.

2110

Ic waen men man noch nie en vant,

 

Die had die behendichede

 

Ghepeinst, dat die vrouwe dede.

 

Hy was ontfaen van dien joffrouwen,

 

Die hem te wonder ane scouwen,

2115

Want hy is meerre ende langher veel.

 

Syn haer is scoen, wyt syn keel¹⁾.

1) Wyt d.i. wit, blank, niet het tegenw. wijd.
Statins (I, 368) heeft:

(mirantur) quantum cervice comisque
Emineat.

[p. 103]

 

Sy leerden hem dansen ende singhen,

 

Sulc als behoert te haren dinghen.

 

Thetis nam syns nauwe waer,

2120

Sy leerden hem, eer sy oerlof nam daer,

 

In syn oer een stille sermoen,

 

Hoe daen wys hy soud doen.

 

Sy schiet van hem ende ginc ter see,

 

Daer na en sach sy hem nummermee.

Eerste fragment van Weemaes¹⁾.

Dit fragment, in 1870 te Antwerpen gevonden, verplaatst ons midden in de beschrijving van eenen kunstigen en kostbaren strijdwagen, door de Trojanen in het veld gebracht (Bénoît 7845 vgg.)

Cil d'Agresse sont apelé,
Qui molt refurent bien armé
Chevax orent à lor voleirs,
Sorz et baucenz, fauves et neirs,
Hialmes, haubers, escuz d'or fin,
De vert, d'azur, de fust charmin,
Espiez trenchanz de fin acier,
Et grosses lances de pomier.
De cels fu sires reis Hesdras,
Et reis Fion, li filz Doglas.
Cil qui conquist maint riche regne,
Mès puis l'enpoisona sa fenne.
Fion icist un curre aveit,
Qui d'estrange richesse esteit,
En bataille esteit armé sus,
VII. C. mars d'or i ot et plus.
Les roes furent d'ebenus,
D'or fin barrées pardesus,
D'ivoire estoient li limon
Et li aisol et li pesson
Ovré si tres menuement
Et deboissié si soltilment,
Trop par en ert riche l'entaille
Tex ne fu mené en bataille.
Li estres fu de cuir boliz,

1) Het tweede fragm. valt zamen met vs. 5781-5966 van mijne uitgave.

[p. 104]

7870

D'olifanz toz peint à verniz.

 

Tant i ot or et bones pières

 

Si precioses et si chières,

 

Molt s'en merveille qui lo veit,

 

Coment ovrez et fez esteit.

7875

Dex ne fist home qui'l perçast

 

Ne arme qui ja le fausast.

 

Dui Dromadaire lo treieient

 

Qui isnel et corant esteient.

Het eerste fragment van Weemaes bevat de vertaling van vs. 7874-8055, telkens met gapingen van ongeveer 14 regels, die door mij uit het Hs. zijn aangevuld.

⁺ 
Hoe dat men 't ghemaken mochte.
Men mochten nerghens dorsteken,
Noch niet lichte met sclaghen breken.
Twe dromedarise toghen hem wel,
Die waren uyttermaten snel.
Die waghen was in stryde nutte;
Daer was inne vreselic ghescutte,
Swerden goet ende ghisaeren,
Die men daer niet en woude sparen.
Diet saghen hadden wonder groot,
Want sy nie en saghen dies ghenoot.
Den coninc Syoen ende Esdras
Beval Hector Pittagoras
Sinen broeder, een bastaert,
Dien hi van hertten hadde waert.
Syn scilt was van zilver wit,
Bescreven so vindic dit;
Een baer van lazuer in bellonc¹⁾.

+ f⁰. 67r

1) Bén. 7889:

Pitagoras, mon escient,
Aveit unes armes d'argent
A une bende de beli.

Zie over bellonc het uitvoerige artikel van Dr. Verwijs in T. en Letterb. II, 210-214. Men ziet, dat het Fransch hier beli heeft, en dat men dus met het woord belline, door Dr. Verwijs, bl. 212, aangehaald, voorzichtig moet zijn.

[p. 105]

 

Up een ors sat hi, was ionc,

 

Van Arabiën, met bonter huut;

2145

Sonder ghescal voer hy uyt.

 

Nu hoert also als ic voert las.

 

Hector sprac: ‘Zwagher Eneas,

 

En ist niet tyt, dat ghy uyt vaert?

 

Weest van der sevender scaren weert¹⁾,

2150

Dats van dien van Lantoene,

 

Ten is beter volc onder den trone.

 

Hoet ons Eufeme den ammiroud,

 

Hy es van daghen cranc ende oud,

 

Verloren wy hem, dat waer scade.

2155

Ic en ken so vroeden man van rade.’

 

Eneas sprac: ‘An Gode staet al;

 

By my, ten doe groet ongheval,

 

Wanic datti verloren niet wort.

 

Nu siet, dat ghy die zake cort.

2160

My seide een al sonder ghyle,

 

Dat sy ghereet syn lange wyle.

 

Wy en varen uyt mit ghewelt,

 

Sy moghen ons verbieden tfelt,

 

So dat sy mit haren luden,

2165

Ons die poerten sullen verbieden

 

Ende te nauwe maken den pat;

 

Dan moeten wy blyven in die stat.’

 

Hector sprac: ‘Ghy segt waer,

 

Mer eer sullen syn versclaghen daer

2170

Dertich dusent ridderen fyn,

 

Die van buten alle syn,

 

Eer men ons hout in die stat.

1) De lezing is in de war, want waert of weert beteekent alleen heer des huizes en niet heer van een leger. Voor waert, waarvoor de var. ghewaert heeft, moet dus een ander woord in de plaats gesteld worden. Met geringe verandering is voor ghewaert te lezen het subst. rewaert d.i. aanvoerder, bestuurder. Men leze dus:
Bén. 7898:

Weest van der sevender scaren rewaert.

La sepme éschiele conduireiz.

Dat rewaert in dien zin gebruikt wordt, bewijst o.a. Grimb. II, 2906:

Dese edel ridder houde
Was der voetlieden ruwaert.

Zie over Rewaert de keurige verhandeling van Dr. de Vries, in de Versl. en Meded. d.K. Ac. van Wetensch., afd. Letterk. Deel XII.

[p. 106]

 

Nu vaert uyt, ic segghe u dat,

 

Dat ic saen ghereet ben.

2175

Ende en versament niet an hem,

 

Eer ic uyt bin comen mede,

 

Ghewapent mettien van der stede.

 

U mochter af comen verdriet.’ -

 

‘Here,’ sprac hi, ‘nu en merret niet.’

2180

Mettien voer uyt synen pas

 

Met eenre scaren Eneas.

 

Parys quam uyt metten coninck Cerce,

 

Die heer was van dien van Parce,

 

Ende qualike van herten voer,

2185

Om zynen neve Sycamoer,

 

⁺Mer dat doetene vroilike spreken,

 

Dat hy hem schier waent wreken.

 

Ghewapent waren sy alle wael,

 

In haren cokere scarpe strael.

2190

So starc waren hare boghe,

 

Ic waen se die Grieken ontsien moghen.

 

Want sy sullen der veel verslaen.

 

Parys die was sonder waen

 

Ghewapent uyttermaten wael.

2195

Een zwert haddy van fynen stael.

 

Den boghen in hant, den helm opt hovet,

 

Die coker vol pylen, dies ghelovet.

 

Hy had een ors van prise goet,

 

Dies en ontsach hy gheen ontmoet.

2200

Syn scilt van goude, ic wil ghyt wet,

 

Daer in Helenen mouwe gheset.

 

Dit es twaren die achtste scaer,

 

Die dor die Grieken niet en es in vaer.

 

So na sullen sy ryden den gasten,

2205

Dat sy se zware zullen belasten.

 

Hector nam alle die gheen mede,

 

Die behorden ter goeder stede.

 

Daer was menich ridder maer,

 

Hieraf maecten hy die negende scaer,

2210

Gheen volc was ghewapent bat

 

Noch weerachtigher in die stat.

 

Dese waren van Hectors syde,

+ f⁰. 67v

[p. 107]

 

Dese gheleyden hy ten stryde.

 

Daer hy meed hulpen sal ter noot

2215

Sulcke die anders bleven doot.

 

Mit hem voerden hy der broederen tien

 

Priamus kynder, ridder sien,

 

Die aen syn juffrouwen waren ghewonnen,

 

Scoen ende van hoghen connen.

2220

Ic noem se u nu voert een deel:

 

Die yerste hiet Admeel;

 

Anthonis des anderen naem was;

 

Die derde Dolas; die vierde Esdras;

 

Dolas was starc ende groet,

2225

Ende syn wapene waren al roet.

 

Die vyfte hiet Cytilloen;

 

Ende die seste Quintilloen;

 

Die Quintilloen was best ghemint,

 

Hy en had lasters niet een twint.

2230

Romederus hiet die zevende,

 

Men en wist so moyeliken levende¹⁾.

 

Hy en sanck noch hy en plach te mynnen.

 

Goet ridder was hy, wildyt kinnen.

 

Die achtste hiet Cassibelaus,

2235

Die negenste van Dare Danaus.

 

Doraquallis die zone Mahes

 

Hiet die tienste, gheloeft mi des.

 

Mahes dat was een jonffrouwe.

 

Ic waen men nimmer scoenre en scouwe.

2240

Sy starf, doe sy syns ghenas,

 

Dat uyttermaten groet scade was.

 

Dese varen uyt met haren heer

 

Ende sullen noch huden vechten seer.

 

Haren heer en laten sy niet deren,

2245

Also langhe als syt moghen weren.

 

Ghewapent als coninx kinder

 

Quamen sy te stride ghinder.

 

Tien dusent riddere waren hem mede,

 

Alle ghevaren uytter stede.

2250

Hector sat op Galanteye,

1) Bén. 7970:

Car molt esteit cruex et pesmes.

[p. 108]

 

Dat hem seynde Pentesileye,

 

Die hem had van hertten waert;

 

Daerom gaf sy hem so goeden paert.

 

Het was dat scoenste upten dach,

2255

Dat ye man ter werlt sach;

 

So goet, so groet ende so snel,

 

Men en mocht u niet ghesegghen wel,

 

Hoe scoen dat pert was, sonder scop.

 

⁺Hector satter ghewapent op.

2260

Ten coninck sprac hy, synen vader:

 

‘Heer! ic volghe den volc algader,

 

Volcht my ten lesten naer;

 

Hebt met u ghenoech ridders daer,

 

Ende alle die voetgangers mede,

2265

Die hier syn in deser stede.

 

Doet die litsen vast scluten,

 

Soe datter niemant en coem buten.

 

Wat onser oec ghesciet,

 

Wy en dorven ons vervaren niet,

2270

Dat sy ons yet moghen scaden,

 

Ofte indryven ofte verladen.

 

Ist oec, dat men ons verdryft,

 

So coemt ende siet dat niet en blyft.’

 

‘Dat doen ic gherne,’ sprac die heer,

2275

‘Op u hant troestic my seer,

 

Dat ghy sult hare volc dorbreken

 

Ende onsen groten lachter wreken.

 

Hoet u wel ende keer to my;

 

Die Grode moeten hueden dy.

2280

Hector die voer uyt te hant,

 

Scilt aen den hals, spere in de hant.

 

Jeghen die Griecken wies hem die moet,

 

Ic waen hyt saen te weten doet

 

An syn ghelaet al openbaer,

2285

Dat hy se gherne brochte in vaer.

 

Syn scilt was onghelyc den anderen,

 

Die met hem te wighe wanderen:

 

Twe lyoenen droech hy rampant,

 

Ellic staende cant teghen cant,

+ f⁰. 68r

[p. 109]

2290

Van goude ende staende in savel¹⁾.

 

Sy hielden hem voer conincstavel,

 

Dies lieten sy hem voer hem allen varen

 

Ghewillelycke met synen scaren.

 

Hy hiet dat sy metter vaert

2295

Hem volghden ten tenten waert.

 

Die negenste scaren toughen dane,

 

Ghewillycke na mynen wane,

 

Met haren baniren verheven.

 

Die eerde dochte onder hem beven.

2300

Menich banier was daer in die hant,

 

Ende menich ors uyt Spangienlant.

 

Ende menich scilt gheverwet wael.

 

Tlant docht ontsteken al te mael.

 

Opten mueren laghen die vrouwen,

2305

Int hertte bevaen met groten rouwen.

 

Des coninx dochter die lach daer moy,

 

Om te sien den tornoy,

 

Oec soe was daer vrouwe Helene,

 

Bevaen met uyttermaten wene,

2310

Poertersse ende ander joffrouwen

 

Mocht men daer ten mueren scouwen,

 

Die thertte hadden seer verveert.

1) Savel d.i. sabel. Het Fransch wijkt te veel af, om het met vrucht te kunnen vergelijken (Bén. 8031)

En son escu n'ot c'un lion,
Mès vermeil d'or fu environ.

Twee lioene rampant d.z. klimmende leeuwen: nu nog in 't Eng. en Fransch de gewone term. Vgl. Rietstap, Wapenk. 172.

varianten uit de fragmenten van blommaert.
251. so telt. - 52. wijt ende b. - 53. ghemaect. - 55. ende in spele. - 56. waerre o.e. paerde. - 57. M. van wel grotre waerde. - 58. ghecledet. - 59. an dat spel. - 63. oec ontbr. - 64. t'eersten. - 65. wilde e. wanen et quam.- 66. dedi.

267. al d. - 70. hadsi. - 71. T'etene ende drinckene hadsi g. - 72. i. die camere. - 73. Omme Medea sendde h.s. - 74. dochtre, a. ic't las. - 79. Ende hare v.k.d. an gekeert. - 80. wiste soe sulke c. - 81. V. daghe m. soe. - 82. So dede. - 83. berghewaerts jegen m. - 84. Soe deet w., soe m.s. - 85. Alsoe h.h. heren w., Hs.: tsherten. - 86. Deedsoe an een parement. - 87. Was hare van Endi ghesent. - 88. gevoedert m. ermine. - 89. Entie mantele m. sabline. - 90. d.l. dat was. - 91. Hs.: wert was. - 92. Hs.: D. soe g.w. ende s.s. - 93. Hs.: Quam uutter cameren ghegaen. - 96. ne hadde Media g. - 97. Maer alse die vlieder bi linden s. - 98. bi anderen. - 99. Sone magere gelijc an c. - 300. A. 't scone bi d. sconen. - 1. So es d.e. die.

302. dor die zale. - 3. Dhovet ghesleghen een deel te dale. - 4. rechts. - 5. dau hevet. - 6. soe was hovesch. - 7. h.v. heeft se gheheert. - 8. soe hadde bevraget. - 9. wanen. - 10. Doe soe wiste dat Jazoen w. - 11. Was soe harde. - 12. soe hadde. - 13. Hs.: Haer ghegheven groet lof. - 14. Verminnede soene sciere. - 15. Soene mochte in negere maniere. - 16. Hare ogen v.h. niet geslaen. - 17. dochti hare. - 18. mercte soe. - 20. Vulmaect w. hi i. alre maniere. - 21. goedertiere. - 22. Staerc e.g.e.w. gheraect. - 23. Hs.: sy. - 25. hare 't herte wille h. - 26. becomet haer. - 27. Hare m.h. soe h. sciere. - 28. Hadsoe ghesyn in eere s. - 29. Daer hys haer hadde g. - 30. noint. - 31. soe m. hadde. - 32. soe also. 34. - Soene moet h. togen g. jonste. - 35. Lettel dooch hare al hare c.

336. ontbr. - 37. Al haren zin sette soe daer an. - 38. Hoe soene ghecrighe t'eenen man. - 39. ontbr. - 40. D.s. dogede soe sekerleke. - 41. G. aerbeit al d.w. - 42. Soe e.m. rusten n. slaep o. - 43. Nu heeft se minne wel bevaen. - 44. D. soe hare voren niet en hoede. - 45. dicken peinsde soe. - 47. Datsoe d.a. mach ghenesen. - 48. Sere o. soe d. beghin. - 51. etene binnen der zalen. - 52. aerme. - 53. cussedse an hare m. - 54. vermaendi hare. - 55. tote Jazoene. - 56. jeghen hem c. - 57. sere. - 58. in 't herte van minnen d. - 60. es soe t. Grieken gekeert. - 61. Soe die wys was ende wel geleert. - 62. Een deel hadsoe 's doe haren wille. - 64. Jazoen, ghi moget. - 65. dompheit hebbe g. - 66. d.i. mi niet. - 67. hy ware domp. - 68. hen dinckt mi. - 69. Hs.: d.e.v. man eerbiet

370. D. hine troest ende hem geve raet. - 72. Van hier tot vs. 495 zijn in de fragm. van Blommaert slechts halve regels; zij zijn uit het Hs. aangevuld. - 76. ende hebt g... - 77. dat ghire. - 78. ic w. u mijn. - 82. scone. - 84. seit soe. - 86. ende omme and... - 87. dits ene dinc d... - 89. die ie indie w. - 91. gewinn... - 93. het es somwi... - 94. datter. - 95. eer si dat vlies. - 96. ic waen ze. - 400. alse daer beda... - 1. Maers settere.

403. uten nesen e. - 4. dinken. - 6. staerkere. - 10. waert m.c. - 11. so dat hise her... - 12. maer ic wane d. - 13. Maers. - 15. diere niet. - 17. dat n.e.s. - 19. wie so daer c. - 20. doot van ghen... - 22. h. es. - 23. noint. - 24. caens. - 27. u es onghereet. - 29. dompheit. - 30. bestadys. - 33. Hs.: merckt. - 35 stande.

438. ...mer met eren. - 39. meer dieneren. - 40. nemmermere. - 42. Hs.: die ontbr. - 44. ...t of quaet. - 45. et mi ontraet. - 52. ...omen live. - 53. wi te wive. - 59. al van desen. - 60. sire begaet. - 61. ongestaet. - 62 ...e ghene. - 66. dat ic 't vulbringe. - 68. doene.

472. sinen zin. - 73. meer no min. - 78. mine trouwe. - 79. miere. - 80. mine amie. - 81. ic herscapie. - 82. vroe. - 84. leden. - 85. beden. - 86. ic heren. - 87. ...ullen keren. - 88. delijt. - 89. uwen tijt. - 91. mine beghinne. - 92. dese dinc. - 94. allene. - 95. ...eselle ghene. - 98. dat ghi bekent. - 99. Soe ghi. - 503. Hs.: tot mi. - 4. Hs. en fr: hoe opstaen. - 5. Noch ter cameren in oec gaen.

513. gerect. - 16. lancst. - 17. ghedacht. - 21. Oft soe haest in haren upgane.- 22. waent soe verliesen. - 33. Hs.: welcken tyden.

549. Hine sal sciere comen hare. - 55. Hs.: dies segt my myn wedde. - 56. sal curen. - 57. nemmee geduren. - 60. saen in inne. - 75 Beede die heren entie knapen. - 77. Maer dicken ginc soe weder sien. - 81. Omme ene hare cameresse. - 82. Ginc soe ende seide altemale.

583. Hs.: Al haer doen. - 602. Met rike balseme altemale. - 4. lijnlakene. - 7. N.e. hadde so goet maghedijn. - 8. harde goet.

641. D.u.d.m.w. ghi bede. - 45. E.g. henen h.s.

649. E. daer toe bliven e... - 52. Dat ic nemmermeer doe niet. - 53. Ander dinc, dan ghi ghebiet. - 55. belovet. - 57. Ghine m. mi g. nemmeer. - 63. Daerup ene graeuwe p, ende ghinc dane. - 64. Soe brachte ghedregen I scone beelde. - 69. spotte. - 74. Dat ghi mi trouwe hout al u leven. - 75. Ende nemmermeer en sult begeven. - 76. Dat ghi myn oec a.s.s. - 77. Ende doen al d.w.m. - 80. Ov. scrivet s. sp. - 81. Wies d.m.s.w. - 82. In mages u niet nu m.c. - 83. Ic hebbe g.t.d. terre stont. - 84. Twi soudic 't u nu langre leeden. - 85. Si versaemden o.h. beeden.

686. Diere n.m. harder g.v. - 89. Die dach verdaghede h.t.h. - 92. In m.n. langer. - 97. dit wert ghedaen. - 99. in ene waerdereube. - 700. fortsier. - 2. soe trac d.u.e. figure. - 3. bi aerten e. bi congure. Hs.: bi a.e.b. manier. - 5. D. neemt met hu, dits getrouwe. - 6. als gijt. - 7. blivedi. - 11. U wert dies w.t. doene m. - 12. Sone dorvedi oec nadien. - 13. Weder vier no v.o. - 15. nieweren. - 17. Der alr. - 18. Wie sone an. - 19. dorste.

723. Hs.: noch in vuere(!) - 24. Nochtan boet hi ander verdriet. - 25 en 26 ontbr. - 27. Wildy dat m. - 28. Luuct d.s. in uwe hant. - 29. D. werdic b.e.p. - 30. niemene. - 31. alse g. dies nemmee. - 32. Laet d.s. - 33. Hens m.n.w. - 34. Dat du waers. - 35. di niet m. - 36. hoet. - 40. Deersten dat g. - 41. So ne g. vord niet. - 42. a sacrificie. - 44. Waert. Hetgeen bij Blommaert aan dit en de volgende verzen ontbreekt, is door mij uit het Hs. aangevuld (vs. 744-869). - 47. naer. - 50. verget di dies. - 51. hier daert.... - 53. ossen beed....

756. vierwaerven. - 59. jeghen. - 62. Ten sal niet als.... - 64. Die tande slaet. - 65. Saydse up dien. - 68. ridderen ghew... - 69. Ten orloghe se... - 71. Elc sal anderen. - 72. Daer duut sies. - 73. T'eersten dat d. - 74. So hevestu die. - 75. Die ghi. - 78. Gaet daer... - 81. Ghine hebt la... - 82. Nemaer c. - 84. Inne weet u. - 85. Maer dat biddi... - 87. nu g. henen.

798. ontwake. - 99. by naer. - 801. Ende wille. - 6. Hs.: hi ontbr. - 7. van dire doot. - 9. Hs.: vleys. - 12. ...wacht. - 16. 816 en 817 ontbr. - 19. ...re van mi getelt. - 21. ...iket quaet.

824. mene bat. - 26. ...incen ende b.; Hs.: iuxen e.b. - 27. hiet T. - 28. ...rvorew. - 29. ...er soude varen. - 30. ...cen al sijn here. - 31. ...er dat vere. - 32. ...mmeer breet. - 35, Hs.: nie w. - 36. dat hi souct. - 37. ...r. hi rouct. Hs.: die hi roecht. - 38. ...di an. - 41. goede, ic w. - 46. ghescepen. - 49. gebruneert bet. - 50. ...c. daeromme g.; Hs.: rinc ontbr. - 51. ...en in stonden. - 52. een onikel.- 54. ...mpheit dochte. - 55. betren sochte. - 56. diere sw. - 61. tekyn en woude.

863. ...ne hant. - 64. wapene. - 65. ...n varen dane. - 68. ...teus. - 80. ten torre. - 87. hertelike minne. - 92. hebbic. - 98. Dat si up di niet vererren.

915. of die waerde ontsteken ware. - 33. Hs.: deed hyt eer hy se gaen. - 42. Het verscudden naer sine maniere.

943. gemanc m.v. - 44. Het voer oft al soude breken. - 45. Die waerde w.a.o. - 954 en 955 zijn in het Hs. onderling van plaats verwisseld. - 55. Was hem hulpelyc g. - 61. Dat zanc achter uptie e. - 77. Hs.: op dat eerde lande. - 79. Hs.: Die wapene saghen si op d.s.

984. Der zegen enter grotre ere. - 85. Dancti sinen Goden sere. - 95. uptien torre. - 97. Hs.: Bleec wert sy in cortten tyde. - 1015. Nie sach man.- 16. Oec seiden sy.

Na 1023 heeft het Hs. nog:

Medea ghinc by synre syden
Noyt en was wyf also blyde.

Vs. 1034-47 luiden bij Blommaerts aldus:

‘Joncvrouwe’ seit hi, ic doet gherne,
Uwen wille staet mi niet t'onberne.
Hem was gereet een scone bat,
Ende alse hi was gedweghen in dat,
Es hi uut ghegaen ghereet;
Rikelike heeft hi hem ghecleet;
Syn lief gaf se hem, wildyt weten.
Daer na sciere gingen si eten.
Wat holpet dat ict u maecte lanc?
Ghenouch hadsi spise ende dranc
Al die maent, dat horic saghen,
Die die Grieken ghinder laghen.

1054. Hs.: heeft se gedraghen. - 58. Hs.: synt becande. - 61. Al sciet soere sindent af. - 77. in elx coninx hof. - 80. erghers. - 82. Waer dat dese nyt es bleven.

Vs. 1100 en 1101 ontbreken in het Hs. - 1104. seide te slane.

1135. Hs.: schieheit. - Vs. 1136 en 1137 ontbr. in het Hs. - 41. Om ons en let c. no g. - 54. Hs.: heme. - 55 Hs.: Telamoen seid ende ic mene. - 61. Hs.: hebbe. - 69. west blyde ontbr.

1178. Hs.: bedraghen. - 79. Dat wys hem lettel sullen vraghen. - 83. Dies alsic b.w. - 84. Hs.: Tenen heer. - 1194 en 1195 ontbr. - 1200. Maer hi sent uut s.g. - 3. stout ende siene. - 11. Lovensche veenkele s.g.

1218. traken si an d.m. - 25. Des. - 30. In dat hop. - 31. Hs.: gewacht met ghewelt. Blomm.: ghecarteelt. - 32. S... wel met m.d. - 33. Up... oft h.m. - 36. d. te hove was de m.

1269. die wi bevaren. - 1290 en 1291 ontbr.

1292. Wapenen wi ons, het 's tyt te waren. - 93. Also als 't ons best dinct varen. - 1300. Hs.: blive. - 16. Sullen wi beiden, dies siere c. - 20. harde saen ghemoeten. - 27. Hs.: stallen. - 29. Ghemoeten.

1333. Dus s. wi die stat bejaghen. - 36. beset. - 43. besluten. - 48. Dit visier ic vor al dese heren. - 49. Dat wise aldus best ontheren. - 62. Ende si scieden hare liede. - 63. Als 't Hercules te voren bediede. - 66. Ende Telamoen Eatus sone. Hs.: Chatus. - 67. Vroet ende staerc was die ghone. - 68. Volgedere.

1372. Wel III dusent in den pat. - 73. Voerde hire met hem jegen de stat. - 84. haers. - 88-93:

Entie liede al te handen
Sagen die Grieken ende verkanden,
Dat si al t'arnassche waren,
Dat dede den meneghen vervaren.

1399. bercde(!)

1414. bedorven. - 1422 en 23 ontbr. in het Hs. - 25. Noint eer r. toe en q. - 38. roepen ende j. - 39. luudden v.d.s.

1442. daedsi der tumen. - 43. Die plaetse en wildsi niet rumen. - 45. Hs.: in dien diepen sael (: wael). - 54. lieten. - 58. de hu. - 65. Hs.: Hadden 't een langhe stucke te ghesiene.

+ 71r

+ en 91r

1478. menegen anderen wreet. - 79. versleet. - 87. Syn gepeins was, want hi w.e. - 88. Te scadene hem dien v.d.s. - 96. Hs.: Was syn cleet. - 1502. Wat dat s.o.g. mach. - 3. daer 't menech sach. - 6. gemoet. - 11. iegen die joeste.

1519. spranc. - 26. M.w.n. wel in ghere wijs. - 33. Dat hi sach. - 38. Dyser waerre dore ghegaen. - 40. Hs.: Mer wat hy hem deed v. - 46. verdregen. - 47. gheslegen. - 51. Hs.: scoet.

1558. dies hadsi eere. - 59. Scaden die Grieken arde sere. - 61. Hs.: gherechtich. - 64. Hi sagene menege joeste doen. - 83. mochten dragen. - 84. Hs.: an hare scade. - 85. Hs.: ghestoert. - 89. en hadde meer g.

1592. Hine stac hem dat gonfanoen van ziden. - 93. Hs.: dor den alsberch. - 1600. Hs.: In 't anschyn, dat weet ic wael. - 1601 en 1602 ontbr. in het Hs. - 3. Hs.: Dat hy van den orsse neder viel. - 13. Die ne wel w. ebben v. - 22. Want c.C. proeft hier bi. - 25. m. man te doot.

1638. Neliachim. - 43. M.m. sleet daer syn haer. - 53. Weten ons v.s.

1676. Hs.: V. waren sy ten keer. - 83. Hs.: T.k. die Gryffoen. - 84. Die b. - 85. Die s.g. nu s.g. - 89. Hs.: t'onser vromen. - 95. E. porre t.h.l. vaert. - 1704. sceet. - 5. busine.

1713. Die 't herte droeve hadde e.s. - 18. Hs.: Hi sach ter coninck om hem saen. - 31. Berinct hadsi a.s.h. - 32. Van voren sloughen si se e.v.a. - 33. harde groten lachter. - 42. Hs.: andren C.

Vs. 1746 en 1765 Hs.: haghe dichte. - 1772. Hs.: Beghave.

1779. Hs.: waersegher. - 89. Hs.: die crude. - 92. Hs.: hy.

1806. Hs.: hem ontbr. - 11. Hs.: ic sal. - 20. Hs.: Ic waer veel liever doot. - 27. Hs.: Kerps.

1880. Hs.: cacus. - 81. Hs.: om die Deiniere. - Vs. 1882 ontbr. - 86. Hs.: herden. - 1900. Hs.: Om die lieve hoech T.

1911. Hs.: dat sy en. - 16 Hs.: Semxos. - 29. Hs.: die joffr. - 32. Hs.: Dat Cyros was ghenant.

1962. Hs.: gheseit van verre.

2022. Hs.: orloghe. - 25. Hs.: Daer men mach.

2077 en 2078 in het Hs. in omgekeerde volgorde.

2103. Hs.: nummermeer. - 7. Het Hs. had eerst Nicodemus, maar dezelfde hand heeft het verbeterd in Licomedes. - 14. Hs.: aenscouwen.

2123. Hs.: scheit.

varianten van weemaes.
2125. men. - 26. mochtene nieuwer. - 27. no n.l.m. claghen b. - 28. T.d. doghen wel. - 29. syn oec utermaten fel. - 30. waghen w.i. wighen. - 31. d.w. in vreeslic g. - 32. ghisernen. - 33. niet wilde. - 34. Alle diet s... haddens w.g. - 35. W. nieman ne sach syn ghenoot. - 36. Syoene ende Esoras. - 39. die h.v.h. arde w. - 40. zilver. - 42. E. bale v. lazure in blonc.

2144. Arabia. - 45. S.g. so voersi uut. - 46. Die scare ende Pittagoras. - 48. Nu eist t. - 49. Syd. v.d.s. scare ghewaert. - 51. Ens. - 52. Hs.: hout ons E. - 53. Hs.: Hy es v.d. cael ende stout. - 55. Inne kenne vroedere m.v.r. - 57. Bi mi en doe mesval. - 58. Wanit niet, datti yet v. wort. - 59. zaken.

2175. Ne versament. - 81. synre scaren. 83. hire was. 87. Dat hine scire nu waer... - 92. Si zulre vele v. - 96. Boghen i.h., helm upt h. - 97. Die coker al vul, dies g. - 99. Dies ontsach hi. - 2200. Hs.: ic wil ghy weet. - 7. ter stede.

2225. ...waren goet. - 27. ...hiet Q. - 29. ...achterne n.e.t. - 31. moyliken. - 32. hine plach minnen. - 34. Cassibelaus. - 35. Van Daren Daians. - 39. gheenre conde scouwen. - 42. Hs.: waren uyt. - 45. verweren.

2253. so g. een pert. Hs.: daer gaf hy hem s.g.p. - 54. up eenen dach. Hs.: groetste scoenste. - 58. al sonder stop. - 75. Up dine hant. - 76. Dattu zalt. - 77. Ende onsen laster. - 78. Hoet di ende keere te mi. - 81. S. om hals ende s. in hant. - 83. hyt hem saen. - 84. openbaere (: vaere). - 88. druch. - 89. Elc ieghen andren, dant ieghen dant.

2290. Ende van g. staende in gaule. - 91. Hem hilt tvolc tenen conincstavle. - 92. Dies liet sine. - 93. Ghewillike. - 95. Hem volghen souden. - 96. craken (lees: traken) - 98. baniren beneven. - 2300. So menich hellem was daer ghegoud. - 1. Ende baniren die men daer voud. - 2. So menich s.g. wale (: male). - 3. dochte hem o. - 4. Up die muer. - 5. met rouwen. - 6. lagher moy. - 7. siene ten t. - 8. O. wasser die v.H. - 9. B.m.u. bewene. - 10. Portesten e.a. joncfr. - 13. Hs.: tuwe (met weglating van de ', die ro uitdrukt (t'uwe)).