Episodes uit Maerlant's Historie van Troyen

Naar het te Wissen gevonden handschrift

[p. 43]

tekstkritische noten

Dit is dye istory van Troyen

deus assit.

Myn hert ende myn sin ende myn ghepeyns¹⁾
Is sculdich enen swaren thyns
Dien ic ommer gelden moet:
Dat is een historie goet
Te dichtene in Duytsche woert,
Die men int Walsche heft ghehoert.
Oec is ghedicht in Duyts een deel,
Mer ic wil se al gheheel
Van beghyn ten eynde maken,
Gan my Got al sulcker saken,
Dat my myn syn niet en is te laf.
Seger den Got gaf
Heft daer af ghedicht een deel:
Dat is van Troyen dat Proyeel,
(Dit is ghedicht oec langhen tyt)
Ende aent Proyeel die VII stryt;
Mer ic wil van yersten beghynnen,
Dat ghy moghet weten ende kennen,
Hoe Jason voer omt gulden vlies,
Daer synder af quam groet verlies.
Nu bid ic Gode, dat hy my sende
Synen geest, daer ic by vinde
Vray rym ende scone woert,
Ende by synre cracht ghestoert
Die ghene syn, die te alre tyt
Om myn ghedichte draghen nyt.

23. Hs.: reyn.

1) De 66 eerste verzen zijn reeds afgedrukt in den Anzeiger für die Kunde der Deutschen Vorzeit, 1871, bl. 365, en in Taal- en Letterbode, III, 156.

[p. 44]

 

In die stat van Troyen was

 

Een duer¹⁾ clerck, die veel las

 

Ende gherne in boecken oec studeerde

30

Die wyle dat men die stat verweerde

 

(Daeres leest men dat hy hiet)

 

Tot dien dat men die stat verriet.

 

Van den yersten dat al begonde

 

Screef hy totter lester stonde.

35

Al was hy van der stat gheboren,

 

Doer dat en brocht hy niet te voren

 

Anders dan hy hoerde ende sach.

 

Syn boeck was wel menghen dach

 

Verloren, mer daer nae wast vonden

40

Tot Athenen tenen stonde.

 

Cornelius mit groter pyne

 

Dichtet van Griexen in Latyne.

 

Homerus ende Ovidius,

 

Ende van Romen Stachius,

45

Die screef daer af een stick,

 

Mer bynnen den yersten so sal ick

 

U doen weten ende verstaen,

 

Waer haer werken aengaen,

 

Na dien dat ic bescreven hore.

50

Een, hiet Benoot van Sente More,

 

Dichtet van Latyn in Romans,

 

Mit rymen, scone ende gans.

 

In den Duytsche dichtet Jacop

 

Van Merlant; doer nyemans scop

55

So en wilt hys niet begheven,

 

Eer dit boeck is al volscreven.

 

Hier toe voren dichten hy Merlyn

 

Ende Allexander uytten Latyn,

 

Toerecke ende dien Sompniarys,

60

Ende den cortten Lapidarys.

 

 

 

Hoert hier in woerde, die syn licht,

 

Waer af dit boeck al is ghedicht,

 

Ende al dystorie, die der is inne.

 

Van Pelease int beghynne

1) d.i. uitstekend, eerwaardig. Vgl. Rijmb. 613:

Beda,... die clerc was diere.

Het is het Lat. venerabilis.

[p. 45]

65

Sal ic u segghen, dat is waer,

 

Die meer levede dan hondert jaer.

De geheele inhoudsopgave beslaat in het Hs. vijf bladen, dus 20 kolommen, bij Bénoît van vs. 137-702. De merkwaardigste gedeelten daaruit zal ik hier laten volgen. Nadat Maerlant over Pelias gesproken heeft, zal hij, zegt hij, verder verhalen:

⁺Hoe Jason ende Hercules
By valsscen rade, alst was voeracht,
Voeren om den guldenen vacht.

Hiernae sal ic u condt maken des
Wie die coninck Laomedoen
Doet bleef ende syn soen Vulcoen¹⁾.

Ghy sult hiernae oec verstaen,
Wie se nae deser plaghen saen
Weder maecte Priamus
Stat, muere, saele ende huys;
Hoe wyt sy (de stat) was ende hoe groet,
Wat volck hy er in wonen geboet.

Ic sal u daer nae altehant
Segghen, hoe dat daertoe quam,
Dat Parys vrouwe Helena nam,
Ende hoe die monster wert gheroeft,
Daer der dusent om verloren thoeft²⁾,
Ende die bruloft dan daeran,
Die synt becoft menich man.

Staschius werk, al ist mi pyne,
Sal ic u uytten Latine
Dichten al in duytsche woert,
Al en heb icket in Latyn niet gehoert
Hoedaen wys Thetis vernam,
Dat Paris uyt Grieken quam
Ende hy Helenen had gheroeft.

+ f⁰. 1v

1) Van dezen Vulcoen is in den Franschen tekst niets te vinden. Vgl. Bénoît 2437. Vermoedelijk heeft deze man dus alleen zijn ontstaan te danken aan het brein van Maerlant, die een rijmwoord voor Laomedoen noodig had. Zie ook vs. 1470, 1517 en 1649.

2) Bénoît 177:

Et com li temples fu brisiez
Ou M homes ot detrenchiez.

[p. 46]

 

Daerna hoe sy (Thetis) hare beclaghet

 

Dat sy verliesen sal haer kynt

95

Voer Troyen, ist dat ment vynt.

 

Hoe sy vaert te Cyeroene

 

In Thessalien, die haren soene

 

Langhe stont had achterwaert,

 

Al was hy half man ende half paert.

 

 

100

(Daarna) hoe Thetis quam

 

Ende sy hem (Achilles) sclapende vernam,

 

Ende droech hem te scepe sochte,

 

Ende wie se Cyron oec brochte.

 

Saen segghe ic u daer na te hant

105

Hoe sy hem aen Licomedes lant

 

Bracht ende wilde hem doen an

 

Wyfs cleder, al was hij een man,

 

⁺Ende hoe hys niet en had ghedaen

 

Mer dat hy schier wert bevaen

110

Met des conincks dochter mynne

 

Saen sal ic u maken in inne

 

Hoe en Thetis den coninck gaf

 

Te leren, ende seed daer af

 

Dat Anchilles suster waer,

115

Ende hoe sy wech voer ende hy bleef daer.

 

 

 

⁺Daerna sal ic u segghen die pyne

 

Die dicke leet dat hert syne (v. Achilles)

 

Doer die scone Deidamyen

 

Die hy niet en dorste vryen,

120

Ende daventuer hoe hy se vercrachte

 

Alleen in eenre doncker nachte.

 

Dan suldy horen haer claghe;

 

Hoe oec Achilles noemt syn maghe,

 

Ende hoe sy hem bekenden daer

125

By synen ridderlicken ghegaer,

 

Hoe Achilles den coninck bat,

 

Dat hy hem vergave dat,

 

Dat hy by synre dochter lach,

 

Ende hoe hy lyde op dien dach

130

Dat hy se langhe hadde ghemynt,

 

Ende dat sy by hem had een kynt.

 

Daerna des conincks wedertael....

 

Daerna haer swaer gheclach,...

 

Daerna hoe sy orlof namen,

+ f⁰. 2r

+ f⁰. 2r

[p. 47]

135

Ende te scepe ghingen te samen,

 

Achilles metten andren tween;

 

Van Deidamyen oec den ween.

 

 

 

Van Achillese comt daernaer,

 

Hoe hem wort dat hertte swaer,

140

Ende Ulyxes mercten dat;

 

Ende hoe hy hem daerom bat

 

Dat hy hem vertellen woude

 

Al dat hem Cyron die oude

 

Hadde ghewyst ende gheleert

145

Ende hoe hy te hem had ghekeert.

 

Daernae Achilles wedertael,

 

Hier ent Stachius altemael.

 

 

 

Hoe Castor ende syn broeder mede

 

Dat onweder verdrincken dede.

 

 

150

Hoe Thelapus, Hercules kynt,

 

⁺Ende Achilles voeren sint

 

Op die van Messe, daer si sochten

 

Spyse, ende volck ghelovich brochten¹⁾.

 

 

 

Hoe Aghamennon; die gheraeckte,

155

Syn sacrificie maecte,

 

Om te sachten dat meer

 

Dat beletten haer scipheer.

 

 

 

(Daerna) dat wonder ende dat nyt,

 

Ende den vreselicken stryt,

160

Daer Hector Patrocluse versoloech...

 

Wat jamer dat Achilles dreef

 

Om Patrocluse, die daer doet bleef.

 

 

 

⁺Ic waen ghy daer na horen moghet

 

Onweder ende groet onghemac,

165

Dat die loghien neder stac

 

Ende menghen, die daer licht.

 

 

 

⁺Stappans hoe Hector ende Achilles,

 

Also als Segher heft bescreven,

+ f⁰. 2v

1) Bénoît 217:

Sur cels de Messe, qu'il venquirent.

+ f⁰. 3r

+ f⁰. 3v

[p. 48]

 

Avontueren woud haer leven;

170

Mer die Griecken ende die Troyene

 

Benamen hem te ghesciene.

 

 

 

Saen moegdy horen daerna,

 

Hoe Calchas dochter Briseda

 

Van Troyen sciet, ende oec den rouwe

175

Van Troyluse ende der joffrouwe,

 

Ende hoe se vryden Dyomedes,

 

Dat van Segher vergheten es.

 

 

 

Daer na den wych, dien Segher dichte,

 

Hoe Hector daer groet wonder stichte,

180

Ende se wonde ende sy claegden daeraf¹⁾.

 

Daer liet Segher dier Got gaf

 

Van der cameren wel gheraect

 

Die van alabasteren was ghemaect.

 

 

 

Dan suldy horen, hoe die van bynnen

185

Al die scepen voer hem wynnen,

 

Ende hoe se Hector Ayaxe gaf

 

Als ons Ovidius scryft daeraf²⁾.

 

 

 

⁺(daerna) die claghe

 

Die Pryamus doet aen syne maghe,

190

Om Hector, dien hy hevet verloren,

 

Ende hy syn rycke siet testoren.

 

 

 

Van den coninck Sarpadoene

 

Ende van Neptolemeus, die was coene

 

Sal ic u segghen alst Benoet screef.

1) Bénoît 369:

Après dirai lo grant tornei,
La grant bataille et le desrei,
Qu' Ector i fist, qui toz les veint
Et il l'ont puis ploré et plaint
De ço, qu' il fut griement navré.

De tekst van Maerlant is dus hier corrupt. Waarschijnlijk zal men moeten lezen:

Ende sy hem wonden ende sy claegden daeraf.

Zóó geeft men althans eenigszins den zin weder, maar vooreerst is de regel al te lang, en ten tweede slaan de twee sy's op verschillende subjecten. Vermoedelijk is dus de corruptie grooter.

2) Deze. 4 regels bevatten klinkklaren onzin. Bénoît heeft (496 vgg.)

Et del fu, qui fu ès nès mis,
Coment fussent arses cel jor
Sans defense et sans retor,
Ne fust Thelamon Aïax.

+ f⁰. 4r

[p. 49]

195

Ic sal u tellen daeran

 

Hoe Eber, een coen man¹⁾,

 

Die herde seer was ghewont,

 

Achylles versprac in synen mont,

 

Ende scout hen quaet ende onvroet,

200

Dat hy hem niet te staden en stoet,

 

Ende voer Achylles viel doot,

 

Des hy en achte cleyn of groot.

 

 

 

⁺Hort dan hoe Diomedes

 

Nestor die oude ende Ulyxes

205

Sochten Achilles ghemoede,

 

Omdat hy hem in staden stoede;

 

Mer sy en mochtens niet bevreden,

 

Des wilde alt heer dan sceden²⁾.

 

 

 

Dan suldy horen hoe die joffrouwen

210

Daerom maecten groten rouwen,

 

Dat sy (Briseida) der mynnen loes sloech,

 

Die sy aen Troylus droech.

 

 

 

⁺Dan suldy horen wat ghedinghe

 

Dat sy hadden onderlinghe,

215

Als ons telt Ovidius,

 

Aiax Thelamonius,

 

Ende Ulyxes oec die vroede

 

Om Achilles wapen goede,

 

Die hy met pleytten ghewan,

220

Ende hoe Aiax hem doden dan.

 

 

 

Dan sal ic my ghenenden des

 

Te scryven, hoe Pentiseleye

 

Te hulpe quam in enen meye.

 

 

 

Daer na sal haer doet syn schier,

225

Ende hoe men se werp in een ryvier;

1) Bénoît 502:

Li filz Eber, qui Trace apent,...
Com il lo lédenge et folie,
Por ce que il ne lor aïe.

+ f⁰. 4v

2) Bénoît 533:

Mes n'i porent nul bien trover,
Par tant s'en quiderent aler.

+ f⁰. 5r

[p. 50]

 

Dit deed Dyomedes raet,

 

Die dorperheide deed ende quaet.

 

 

 

Daer na ons Virgilius telt

 

Van den perde, daer by gevelt

230

Die mueren waren van der poert.

 

 

 

(Daarna)

 

⁺Hoe Ulyxes wert beseghet

 

Van den moert, ende gheleghet

 

Op hem oec, van Thelamon.

 

 

 

Hets wel recht, dat ghy hoert dan,

235

Hoe dat here wynt ghewan.

 

Ende si voren te lande wert,

 

Daer menich bederf an die vaert.

 

 

 

(Dan)

 

Hoe Pirrus liet swaer ende groet

 

Andromatam met kynde gaen.

 

 

240

Al dattie capittulen tellen,

 

Sal u die jeest al bespellen.

hier eyndet die taffele.

+ f⁰. 5v

52. Hs.: reynen.

70. Hs.: H. sal ic condt m.d. - 77. Hs.: hy.

118. Hs.: D.d.s. dor damyen.

137. Hs.: Van daer damyen oec den ween. - 61. Hs.: dat A. deede. - 64. Hs.: In weeder, in groet onghemac.

181. Hs.: liep.

196. Hs.: Hoe eerbaer een coen man. - 200. Hs.: Dat hem n.i.s.e.s. - 7. Hs.: eenigszins onduidelijk: verleden. - 8. Hs.: scryden. - 15. Vs. 215 en 216 zijn in het Hs. van plaats verwisseld.

229. Hs.: perden.