Der naturen bloeme

(1878)–Jacob van Maerlant– rechtenstatus



[pagina 104]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Boek VIII. Ga naar margenoot+ Ghemeenlike vintmen van hem somen Boeme die van sade comen, Ga naar margenoot+ Als eyken ende eschen mede; Some poetmense na dien sede, 5[regelnummer] Datmen wilghen poeten pleghet; Ga naar margenoot+ Sulke wassen, alsmen seghet, Ga naar margenoot+ Ute troncken, daer wijt scouwen, Als daer een eyke es ghehouwen, Jof ene boeke wast te hantGa naar voetnoot1): 10[regelnummer] Ander maniere in menech lant. Some boeme sijn so ghemoet, Datmense met wortelen planten moet; Some worden si groet ende jonc, Datmense ent op ander tronc. 15[regelnummer] Ons doet verstaen Palladius, Datmen mach winnen aldus Pesekers sonder enighe stene, Ende andre haer ghelike ghemene. Men neme ene wilghe jonc, 20[regelnummer] Wel wassende op haren tronc, Omtrent ghewassen hoghe V voete, Ende doerbortse met goeder moete, Ende beide enden in daerde danne, Ghelijc ofmen enen boghe spanne. 25[regelnummer] Des pesekers plante staet onder dat,
[pagina 105]
Ende men doetse wassen dor tgat, Ofghedaen telghe ende blade, Ende laetse met goeder stade Wassen wel te maten dure. 30[regelnummer] So nemtmen ter selver uren Ende stopt met aerden tgat, Ende bint vaste te samen datGa naar voetnoot1). Daerna laetment een jaer dan staen, Ga naar margenoot+ Ende die boeme te samen gaen, 35[regelnummer] So datse te samen verheilen, Ende haer nature onder hem delen. Dan snijtmen den peseker ontwe, Ende neemt vetter aerden mee, So datmen dan dat dect so hoghe, 40[regelnummer] Datmen bedect den wilghen boghe, Ende men beghietet dicke in een: Dit woerden pesekers sonder steen. Daermen beste boeme of winnet Ga naar margenoot+ Ende daermen goede vrucht kinnet, 45[regelnummer] Weder dat appele sijn of paren, Dats datmen haer kerle te waren Neemt alsmense ripe waent, Ga naar margenoot+ Ende mense in October maent Droghen in die sonne doe, 50[regelnummer] Ende leghse in enen pot daer toe In wel ghesichter, vetter aerde, Ende houdse te winter waerde, Ga naar margenoot+ Ende mense in Marte poeten doetGa naar voetnoot2): Hier of coemen boeme goet. 55[regelnummer] Hier ent die tale int ghemene:
[pagina 106]
Nu hoert van elken voert allene, Teerst in A, daerna in B, Na dordine van den A.b.c. Arbores Eden dat sijn boeme, 60[regelnummer] Daer wi ghelijc enen droeme Of spreken connen of tellen betGa naar voetnoot1), Want si sijn int paradijs gheset; Want Eden, des sijn wi wijs, Es in Hebreusche dat paradijs, 65[regelnummer] Dat sette onse Here Got Na sinen wille, na sijn ghebot, Int hoghste ende int edelste mede Van alrehande aertsche stede. Jacob van Vetri seghet wale, 70[regelnummer] Dat die boem medicinale, Dien God daer plante properlike Int beghin van aertrike, Alle menschen sijn ombekent, Want ets hogheste van Orient. 75[regelnummer] So verre lants, so ongheweghet, Ga naar margenoot+ Als ons die rechte waerheit seghet, Es tuschen dat ende onse elende, Dat noyt man sonder Adaem kende. Al mochtmer toe comen mede, 80[regelnummer] So es al om bemuert die stede Ga naar margenoot+ Met ere muren vierin scone, Al op toten hoghen throne. Noch quaet inghel, noch engheen man Es diere toe comen can 85[regelnummer] Ga naar margenoot+ Doer vele boeme diere in staen. Als wi weten sonder waen, En heefter die scrifture te samen
[pagina 107]
Els nemme dan twe bi namen: Deen es die weten doet 90[regelnummer] Ondersceyt van quaet ende goet, Daer an brac Adaem tghebot, Ga naar margenoot+ Dat hem hiet ons Here God. Dander heet des levens hout, Dat es van sulker ghewout, 95[regelnummer] Als ons scrifture doet verstaen, Diere of ate, sonder waen, Van sire vrucht, hi soude bliven In enen staet sonder ontliven. Arbores solis et lune 100[regelnummer] Die sijn oec te wonderen mee Dan andre boeme diemen vint; Want Moyses van hem ontbint Een punt, al daer hi benediede Josephs gheslachte ende vriede, 105[regelnummer] Hi noemde na minen wane Dappele der sonne entier mane; Ende al ontbintment in andren sinne, Nochtan meent hi iet groets daer inneGa naar voetnoot1). Van desen boeme ghewaghet des 110[regelnummer] Te sinen meester Aristoteles Alexander, ende scrivet, hi vant Desen boem in Inden lant, Ende sine hoghe C cubitus. Gheandwort was hem, wi lesent dus, 115[regelnummer] Tien boeme dat hi sinen ende name, Waer dat hi te Babilonien quame; Ende men wille weten overwaer,
[pagina 108]
Ga naar margenoot+ Dat hem die duvel antworde daerGa naar voetnoot1). Sulke wanen nochtan mede, 120[regelnummer] Dat hem God antworden dede. Der papen boeme heten die vrucht, Die daer an hinghen in die lucht, Ende leveden CCC jaerGa naar voetnoot2): Ga naar margenoot+ Dit vintmen lesende over waer. 125[regelnummer] Agnus castus, als Platearius seghet, Es een boem daer cracht an leghet, Want hi es droeghe ende heet Die mensche dies ghecrijcht ghereetGa naar voetnoot3). In den lentin en lovert hi niet, 130[regelnummer] Als andre houts meeste pliet, Maer als die somere es duerheet. Sijn nature es, alsmen weet, Ga naar margenoot+ Dat hi purgiert ende droghet mede Des menschen onsuverhede. 135[regelnummer] Dit doet sijn sap ende sine blade; Ja, daermen sine telghen dade An enen man ende op hem leide, Hi maecten reine ende sochte beide. Sine blade ende sine bloemen 140[regelnummer] Moeghen in medicinen vroemen; Want twater, daermen dat in siet, Swels et te verslane pliet, Ende es nuttelec oec mede
[pagina 109]
Tote des menschen scamelhedeGa naar voetnoot1). 145[regelnummer] Leder, datmen daer in siet, Es goet den menschen, diet pliet Nachts hem tonsuveren in droemeGa naar voetnoot2): Dits die virtuut van den boeme. Abies dats bekent 150[regelnummer] Een diere boem in Orient, Die lanc wast ende harde slicht. Sijn hout es wit ende licht, Dat niet lichte rotten en mach. Woerm en eet op ghenen dach. 155[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hier int lant heetment abeel, Maer hine heeft deser macht gheen deel. Amigdala dats damander boem, Ga naar margenoot+ Ende, eerste nemets goem, Die bloit alst waermen beghinnet. 160[regelnummer] Hete lande dese boem minnet, Daer es hi drachtich ende goet; In couden lande hijt node doet. Ga naar margenoot+ Aristoteles die seghet, Datmen desen boemen pleghet 165[regelnummer] Te beteren haer nature, Steectmer enen naghel duere, So werpt hi uut erehande gomme, Ende die vrucht wort soete daer omme. Platearius seghet, dat sine 170[regelnummer] Bittere sijn goet ter medicineGa naar voetnoot3), Soete die sijn goet ter spise
[pagina 110]
Ysonde goet, den sieken in alre wise, Die ligghen in heter sucht: Ga naar margenoot+ Oec confortiert mede die vrucht. 175[regelnummer] Ariana es een boemekijn, In Endi es datter vele sijn. Plinius sprect, als ict goeme, Dattet riect na den lauerboeme. Sire vrucht can niemen ghenesen. 180[regelnummer] Van Alexandre machmen lesen, Dat als in Endi quam sijn heere, Dat hem die soete roeke ghere Gaf tetene dat quade cruut, Ende hadde wel naer al uut 185[regelnummer] Bi sulker dinc sijn heer verloeren. Oec wast daer erehande doren. Sijn sap maect al oghen blintGa naar voetnoot1). Oec es daer een cruut bekint, Dat riect utermaten wel, 190[regelnummer] Maer menech clene serpentkijn fel Leghet daer in, dats emmer waer, Ga naar margenoot+ Wien so si steeken, et stervet daer. Dit hebbic bedi hier ghenoemt, So wat mensche die ute coemt, 195[regelnummer] Dat hi hem hoede al omtrent Van dinghen die hi niet en kent. Arbor Ade, dats bekent, Ga naar margenoot+ Es een boem in Orient, Die Adaems boem heet bedi, 200[regelnummer] Als ons seghet Jacob van Vetri, Om dat si appele draghen vele Schone ende van vaerwen ghele, Ende elc appel met ere betenGa naar voetnoot2),
[pagina 111]
So datmen sien mach ende weten, 205[regelnummer] Dat God toghet in aertrike Adaems sonden wel dorperlike. Ja, ons seghet mede aldus Van andren appelen Josephus, Daermen die mesdaet an bekent, 210[regelnummer] Ga naar margenoot+ Twi Sodoma was ghescent, Daer God sulfur ende brant Van den hemel of waerp tehant, Ende daer die dode ze nu leghet. Omtrent doveren, alsmen seghet, 215[regelnummer] Staen boeme die scone appele draghen, Maer binnen, so horic ghewaghen, Es el niet dan aschen die stinken; Ende dit mach ons wonder dinken, Datmen dese tweherande mesdaet 220[regelnummer] In den appel noch verstaet. Bdellium, als Plinius seghet, Es een boem die pleghet Int lant, heet Bactria, te stane. Swart so es sijn ghedane, 225[regelnummer] Van der groete van ere oliven. Uut dien boem sietmen driven Erehande gomme sere goet, Alst ute kersboeme doet, Ga naar margenoot+ Die riect utermaten soete. 230[regelnummer] Men nutse te menigher boete. Die glose spreict up Genesis, Datsi met wine ghemenct best is. Buxus es een boem van den doene, Somer ende winter es hi groene. 235[regelnummer] Busboem hetet in onse tale. Men oerbaerten, weetmen wale, Ga naar margenoot+ Meest ten tafelen daermen in scrivet,
[pagina 112]
Ga naar margenoot+ Omme dat langhe gans blivetGa naar voetnoot1); Doch etent die woerme, als wijt vinden, 240[regelnummer] Eer dan thout van der linden. Cedrus es een der edel boeme, Die hoghest wast, als ict goeme, Wies blade wel te rieken plien, Ende daer die serpenten of vlien. 245[regelnummer] Sijn hout riect so wel ter curen Ende mach langhe gheduren. Hem loept uut erehande resine, Die cedra heet in Latine, Daermen boeke mede bestrijct, 250[regelnummer] Ende nemmerme daer na en blijct Ga naar margenoot+ An den boeke woerm enghene, Noch sine rotten groet no clene. Serpenten vlien oec dien roeke mede. Men vint cedra in hare stede 255[regelnummer] IIeerhande, alsmen ons waghet, Een die bloiet ende niet en draghet, Ander die niet bloiet een twint, Ende dats daermen die vrucht an wint. Die minste draghen, dies ghelovet, 260[regelnummer] Appelen als groet als mans hovet. Jacob van Vetri die seghet, Dat sijn appel III crachte in hevet: Tuterste es van heter nature; Bet ghetempert wel ter cure 265[regelnummer] Ende talremeeste dats coutGa naar voetnoot2).
[pagina 113]
Cedra vintmen menechfout Omtrent den bergh Libanus, Ga naar margenoot+ Die en draghen niet, wi lesent dus. Cypressus dats een hout 270[regelnummer] Bina van des ceders ghewout, Want et wast hoghe ende groet, Ende niet felgiert doer ghene noet, Al daerment ten balken leghetGa naar voetnoot1). Ets hout dat wel te rieken pleghet. 275[regelnummer] Int lant, daer dit hout wel gheraect, Ga naar margenoot+ Pleeghtmen datmen daer of maect Der doden kisten om den stanc, Ga naar margenoot+ Die van den doden coemt, dies strancGa naar voetnoot2). Cerasus dats die keselare. 280[regelnummer] Ysidorus seghet te ware, Dat Lucillus, een Roemsch here, Poten wan met groter ereGa naar voetnoot3), Ende vellede een port altesamen, Die Cerasa heet bi namen, 285[regelnummer] Ende dat al daer int lant Hi die alre besten kersen vant, Ende brochtse eerst na over zee, Ende gaf dien name emmermee Van der stede Cerasa. 290[regelnummer] En ware sijn vrucht niet so ga, Sie ware te prisen vele te bet, Ga naar margenoot+ Want si coel es ende nat. Die kerlen, horic ghewaghen,
[pagina 114]
Sijn goet der blasen ende den maghen. 295[regelnummer] Castanea, als Ysidorus seghet, Es een boem die te draghen pleghet Vrucht die castanien heet, Die sijn wel smakende ende heet, Ende maken goeden mont: 300[regelnummer] Dies sijn si goet in winter stont, Want si den maghen metten wine Gheven macht verhit te sine. Ebenus, als Ysidorus seghet, Es een boem die in India pleghet 305[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende in Ethiopien in der Moer lant. Ghehouwen wort hi altehant Verhaert ghelijc enen stene, Hen ne mach bernen gheen vier clene. Al worpmene oec in groten viere, 310[regelnummer] Altoes in ghere maniere En ghene vlamme hi gheven can, Maer hi verdervet in aschen danGa naar voetnoot1). Dat van Ethiopen coemt Es datmen over tbeste noemt. 315[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ets sochte, swart alst horen ware, Ende dat van Inden coemet hare Dats beide swaert ende wit, Ende niet also groet als dit. Ga naar margenoot+ An wieghen bintmen dustane hout, 320[regelnummer] Want men seght, et heeft ghewout Te verdriven van den kinden Yselike woerme, die wi vinden Dat si in haren slape sien.Ga naar voetnoot2)
[pagina 115]
Platearius seghet van dien: 325[regelnummer] Sijn hout ghepulvert harde clene Breect in die blase die stene. Esculus dats die mespelare. Sine vrucht nes niet mare, Eer si gheroert es ghemene.Ga naar voetnoot1) 330[regelnummer] Elke heeft in V stene. Si sijn nutte ende bequame Die siec sijn in den lechame. Ga naar margenoot+ Thout es utermaten haert, Nochtan ist eer iet lanc verart. 335[regelnummer] Ficus, als Ysidorus saghet, Es een boem die vighen draghet. Sine blade die sijn quaet. Wat so onder hem wast ende staet Verdervet, men doeder toe andren raet.Ga naar voetnoot2) 340[regelnummer] Oec seyt Plinius, dat verstaet, Sijn vrucht hevet soeten smake, Ga naar margenoot+ Diemen vint van enigher sake. Die serpenten van EndiGa naar voetnoot3) Pleghen te leven daer bi, 345[regelnummer] Maer die sijn soeter dan donse sijn. Plinius seghet die meester fijn, Dat si quaet sijn vele lieden. Aldus hoerment bedieden, Als hi in India voer striden, 350[regelnummer] Vighen tetene tallen tiden.Ga naar voetnoot4)
[pagina 116]
Meesters segghen voer waerheit hier: Men binde enen wreden stier An den vigheboem, hi salre mede Verliesen sine felhede. 355[regelnummer] Sijn witte sap, dat wilmen weten, Ga naar margenoot+ Es nutte jeghens serpenten beten. Oec en es dat sap niet quaet Den smitten die in doghen gaet. Ga naar margenoot+ Galienus te verstane doet: 360[regelnummer] Sine sijn te verduwene niet goet, Ende raet al openbare, Datmense ete met ghenghevare. Fagus, na dat ict besoeke, Es een boem dienmen heet boeke. 365[regelnummer] Sine vrucht es soete in den mont, Maer quaet ter berst in alre stont.Ga naar voetnoot1) En gheen olie nes so claere, Die beter iet in lampten ware, Dan diemen van boeken slaet. 370[regelnummer] Sijn hout es haert, te houwen quaet, Nochtan etent die woerme te hant. Dese boem wast in menech lant. Fraxinus, als Ysidorus seghet, Es datmen den essche te heten pleghet, 375[regelnummer] Een boem ist nuttelec ten schachten. Ga naar margenoot+ Die esche die heeft vele crachten:
[pagina 117]
Men maecter mede wel enen brantGa naar voetnoot1). Men minghese met aisine te hant, Ga naar margenoot+ Ende leghse daer die brant sal wesen, 380[regelnummer] Daer blivet ene bleine van desen. Esche blade met aisine Ghestampt wel es medicine Jeghen scueren ende jeghen galenGa naar voetnoot2), Die sware den mensche betalen. 385[regelnummer] Eschen scuersen ende eschen loef Niewe ende moerwe, hebs gheloef, Wel ghewreven met waermen wine, Es ene staerke medicine, Daer bene tebroken sijn. 390[regelnummer] Van eschen houte een alghelijn Sonder ander hout ghemanc, Houtmer wijn in overlanc, Die wijn es ghedronken goet Dien die milte we doetGa naar voetnoot3). 395[regelnummer] Ga naar margenoot+ Juniperus, dies neem ic goem, Dinct mi wesen die jenewerboem, Ende die es dus ghenatuert, Dat een coel viers een jaer duert, Datmen met sinen aschen vetGa naar voetnoot4). 400[regelnummer] Also als Platearius met Willic jenewer visieren Ga naar margenoot+ Heet ende droghe van manieren. Haer doen es van rechter nature,
[pagina 118]
Ontbinden ende verteren humuereGa naar voetnoot1). 405[regelnummer] Jeghen bijt evel van leden So salmen jenewere sieden In reynwatre ende dat ontfaenGa naar voetnoot2). Die met lancevel es bevaen Siede jenewer in wine, 410[regelnummer] Ets goet jegen sine pine. Van desen houte maectmen mede Olie van groter moeghenthede. Teersten moet ghedroghet wesen In die sonne thout van desen; 415[regelnummer] Dan setmen enen pot gheheel Ga naar margenoot+ In daerde diep ghenoech een deel, Ga naar margenoot+ Ende enen andren op sinen mont, Ende die ydel oec ter stont, Die hevet in den bodem een gat. 420[regelnummer] Vol van den houte lechmen dat, Ende stoppet boven so tien tiden, Datter ghene lucht uut mach liden. Dan maectmen an den pot een vier Also staerc ende also fier, 425[regelnummer] Dat dat hout binnen versmachtGa naar voetnoot3), Also coemt met groter cracht Uut dien houte een lettelkijn Olien diere en fijn In den nedersten pot tier stede. 430[regelnummer] Dit es goet jeghen den rede Ende jeghent lancevel mede, Bestrijcmer mede smenschen lede, Ende mede ghenut in spisen. Ga naar margenoot+ Oec ist mede in alre wise 435[regelnummer] Jeghen tgroet evel swaer,
[pagina 119]
So moetmer salven mede daer Eens menschen ribben, horic lien; Ende die vele heeft melancolie, Die salse eten, et sal hem bliken, 440[regelnummer] Ende oec sal hiere hem mede bestriken, Die siec es van artitiken: Ga naar margenoot+ Dus ist een medicine rike. Laurus es oec een boem allene Onder dandere ghemene, 445[regelnummer] Daer gheen blaxem, alswijt kinnen, Nemmerme an en mach ghewinnen. Sine blade, wat soes ghesciet, En vallen te wintere niet, Ende sijn goet van roeken mede. 450[regelnummer] Men salse in ene donker stede Droghen daert es sonder roecGa naar voetnoot1), So bliven si goet tjaer over oec Ga naar margenoot+ Ende sijn nutte ter medicine. Platearius seghet int sine: 455[regelnummer] Dien die maghe qualec verduwet, Of die van couder maghen spuwet, Drinke wijn ghesoden metten bladen; Ende dien coude reume scaden, Men sal rosen met loveren bladen 460[regelnummer] Ga naar margenoot+ Int water sieden ende so begaden, Dat boven ghestopt es in den mont, Ende hi, die es onghesont, Sal dien doem in den mont ontfaen, Voerhoeft ende slaep daer mede dwaenGa naar voetnoot2). 465[regelnummer] Bacca heet die vrucht in Latijn,
[pagina 120]
Die van sulker virtuut sijn, Dat si verteeren ende ontbinden. Ene olie machmen daer of vinden, Die goet es jeghen daertitike 470[regelnummer] Ende jeghen evel dies ghelike Dat ons coemt van couden sakenGa naar voetnoot1). Die olie moetmen dus maken: Die boke van lovere boeme Moetmen breken, als ict goemeGa naar voetnoot2), 475[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende langhe in olie sieden, Ende dan uutduwen, so salt dieden; Ende dit heetmen olie laurine, Die goet es jeghen menighe pine. Dies ghelijcs machmen begaden 480[regelnummer] Van den verschen louwer bladen. Lentiscus, als Ysidorus seghet, Ga naar margenoot+ Es een boem daermen of pleghet Olie te maken van sire vrucht. Niet hoghe wast hi in die lucht. 485[regelnummer] Oec loept uter scuerse sijn Sap, heetmen mastic in Latijn, Ende dats tbeste int hete lant. Platearius seghet, diet vant, Dat sine blade nutte sine 490[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende goet in medicine, Want men daer mede sluten moet Menstrua, dat sware bloet, Ende die bloetsucht sluutmer mede. Hem, die van groter cranchede 495[regelnummer] Dicke spuwen aen haren danc, Sijn si goet ghenut in dranc. Scuerde lippe, tonghe, mont, Ghenesen si in corter stont.
[pagina 121]
In suchte salmen die blade sieden 500[regelnummer] In aisine, so sullen si dieden, Ga naar margenoot+ Ende ontfaen daer of den roec, Ende spoelre mede dat gheswelgh oecGa naar voetnoot1). Medica, als Plinius seghet, Es een boem die te wassen pleghet 505[regelnummer] In gheen lant ende in ghere stede Dan in Persien ende in Mede. Men conden noyt ghewinnen In el negheen lant, als wi kinnen. Sijn blade sijn medicinale 510[regelnummer] Hem die vercout sijn altemale. Van roeken sijn si sere goet. Hier omme ist datmense doet Onder cleder om soete te bliven, Ga naar margenoot+ Ende omdat si motten verdrivenGa naar voetnoot2). 515[regelnummer] Dese boem draecht apple tallen tiden. Als dene ripen ende wech liden, Sijn dandre volwassen an, Ende bet jonghere comen ute dan. Men eet niet dese boems vrucht, 520[regelnummer] Men houtse om hare goede lucht Ende omme medicine mede Ga naar margenoot+ Soe men lanxt mach in hare stede. Morus dats des moerboems name, Sine vrucht die es bequame. 525[regelnummer] Ende die bloeseme es so wit, Ende als die sonne vaerwet dit Ga naar margenoot+ Dan woerden si roet ende haert,
[pagina 122]
Maer alsi ripe es wort si swaertGa naar voetnoot1). Men seghet dat serpent blivet doet 530[regelnummer] Van den bladen, coemen si op hem bloet. Rubius heetmen desen boem mede In Latijn in someghe stede. Platearius seghet ende toghet, Dat sine vrucht coelt ende droghet. 535[regelnummer] Dat sap daerof heet dyamaroenGa naar voetnoot2). Dat salmen dan sieden doen, So ist jeghen squinantie goetGa naar voetnoot3). Lau ghedronken mede dat doet Den lechame ontsluten saen. 540[regelnummer] Met honeghe ghemanc ghedaen Verdrivet sulke luse ghereet, Ga naar margenoot+ Diemen lumbrici bi namen heet. Malum Punicum es een boemvrucht, Diemen nut in heeter sucht, 545[regelnummer] Ende heet van den lande Punike, Dat int lant es van Affrike, Want daer waest datmense eerst vant: Nu wassen si in menech lant. Poeme gaernate heetmense int ghemene, 550[regelnummer] Want si hebben vele grene. Malogranata es der bloemen nameGa naar voetnoot4). Die dese apple droghe name, Ga naar margenoot+ Ende droghe leide sonder lucht, II jaer so bleve goet die vrucht. 555[regelnummer] Som suer, som soete heeftmense ghehat.
[pagina 123]
Die soete sijn waerm ende nat, Ende die suere droghe ende cout. Die van colre hevet ghewout, Ets best datmen die sure hem bringhetGa naar voetnoot1). 560[regelnummer] Dat sap met sucre gheminghet Doet den maghe wel verduwen; Oec sijn si goet jeghen spuwen. Best sijn die sure diemen vint, Ga naar margenoot+ Want die soeten maken wint. 565[regelnummer] Mirtus, als Ysidorus seghet, Es een boem die te wassen pleghet In woestine ende op stene, Ende op zeeovere ghemene. Fisike boeke die bescriven, 570[regelnummer] Dat dese boem nutte es den wiven, Want hi over hitte ende over cout Tempert al met sire ghewout. Platearius die seghet, Dat tsap van desen te helpen pleghet, 575[regelnummer] Sietmen sine blade in wine, Die siechede of pine An leveren of an longhen hevet. Sijn pulver mede, dienment ghevet, Helpt in spisen mede in dat. 580[regelnummer] Die scuerse es beter dant blat. Mirtus hetewi hier dat gaghel, Maer boeke segghen datmen laghel Ga naar margenoot+ Ende nappen of maken machGa naar voetnoot2); Doch en wetic niet dat ic sach 585[regelnummer] So groet gaghel int lant hier bi, Dus twifel ic wat mirtus si.
[pagina 124]
Nux heet die boem die noete draghet, Ende also mede, alsmen ghewaghet, Heet in Latijn die noete medeGa naar voetnoot1). 590[regelnummer] Platearius seghet teser stede, Ga naar margenoot+ Dat die haselnoet wel voet, Ende ghenen wint wassen en doet, Ende die huut es goet ofghedaen, Alsmense sal in spise ontfaenGa naar voetnoot2). 595[regelnummer] Van der nokernoete hi seghet, Dat die boem te scaden pleghet Cruden ende boemen mede, Die wassen bi sire stede. Die vrucht sijn van so groter machtGa naar voetnoot3), 600[regelnummer] Datmen over waer dit acht, Ga naar margenoot+ Dat si al sulc venijn verslaen, Alsmen in spisen mach ontfaen. Der berst es die noete quaet. Ga naar margenoot+ Si doet dat ene stemme tegaet, 605[regelnummer] Want si doet enen hees wesen. Palladius spreect van desen: Die ene noete poten wille, Leghse int water IIII daghe stille, Ende poetse in Laumaent of in Fevriere, 610[regelnummer] Ende leghse lanx, dats die maniere, Ende enen steen dan onder hare, Dat die woertel spreed her ontare, Ende neder niet rechte en gaen: Si varen te bet sonder waen. 615[regelnummer] Olea, als Ysidorus ghewaghet,
[pagina 125]
Dats een boem die vrucht draghet, Daer of coemt olie van oliven, Groene ende sochte, horic scriven. Haer licht, als mense in lampen doet, 620[regelnummer] Es onghesonden oghen goet. Dolie, dienmen eerst uutduwet voeren, Es best ende soetst, als wijt horen; Dandre min soete, es die nature, Ga naar margenoot+ Die derde es wreet ende sure. 625[regelnummer] Soete es die bloeme diere an staet, Maer hare roec es vrouwen quaet, Die met kinde sijn bevaen. Ghesont es si sonder waen. Ga naar margenoot+ Palma, als Ambrosis seghet, 630[regelnummer] Es een boem die niet en pleghet Te verniewene hare blat. Plinius seghet ons dat, Dat een boem es sonder waen, Die harde menech jaer mach staen. 635[regelnummer] Al wast hi oec in menighe stede, In elc lant draecht hi niet mede, So dat ripe woert hare vrucht. Ga naar margenoot+ In Orienten in heter lucht Draghet hi best, dus horic raden. 640[regelnummer] Hare vrucht so heetmen daden. Dese boem heeft hie ende sie, Ende nemmermeer en draghen sie, Elc en sta den andren so na, Ga naar margenoot+ Dat elc telghe boven den andren ga, 645[regelnummer] Als elc hem voghet ten andren waert; Ende dats in den lentin hare aert, Dat elc hem ten anderen boghet, Ende elke pinet en poghet Als die soect sijn ghenoet,
[pagina 126]
650[regelnummer] Ende dit es een wonder groet. Die hi bloiet ende die si niet. Sulc es die te segghen pliet, Dat soe moet hebben C jaer, Eer si draghet over waer. 655[regelnummer] Dat en dar ic niet over waer vortgheven, Want ict niewer en vant bescreven. Platanus, als Ysidorus seghet, Es een boem die te spreden pleghet Sine telghe al omme ende omme 660[regelnummer] LXXX jaer tere sommeGa naar voetnoot1). Sine blade breet ende dinne Als wijngart blade, als ict kenne. Om sine telghe ende omme sinen scade, Ende om sine scone blade 665[regelnummer] Ga naar margenoot+ Was hi wilen waert ende vri, Ende emmer staet hi fonteinen bi. Ga naar margenoot+ Men planten wilen in conincs hove, Ende was van also groeten love, Datmene met wine begoet, 670[regelnummer] Om dat hi soude wassen groet. Pinus dats een pijnboem, Sulc wit, sulc swart, des nemic goem. Uten swarten canmen pec maken, Ende uten witten hars gheraken; 675[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende loepter oec uut erehande traen, Dat claer es ende wel ghedaen, Ende woert hart ghelijc den stene, Dat hetewi ammer int ghemene. Die pijnboem es niemen quaet 680[regelnummer] Die onder hem wast ende bi hem staet. Die pijnapple die sijn goet,
[pagina 127]
Als Platearius weten doet. Den appel leitmen op tfier dan oec, Ende men ontfaet daer of den roec 685[regelnummer] Metter nese, diere of gaet, Ga naar margenoot+ Wetet wel dat an staden staet Den hersinen ende maect goet bloet. Ten droeghen hoeste ist oec goet, Ende te menigher dinc ist medicine, 690[regelnummer] Want dat die carnelekine Sijn van naturen nat ende heetGa naar voetnoot1), Na den boeke, als ict weet. Populus dats die popeliere. Men vint daer an Herhande maniere. 695[regelnummer] Deen draght blade van sulken doene, An deen side wit, an dander groene, Ende dinct mi gheliken een deel, Als of men meende dien abeel; Maer die brune popeliere 700[regelnummer] Draghet vrucht goet ende diere Int opperste van den telghen ghevestGa naar voetnoot2): In Meye es dit ghegadert best. Platearius die seghet, Ga naar margenoot+ Datmen dus te gaderen pleghet: 705[regelnummer] Men neme die cnoppe daer si staen, Ga naar margenoot+ Daer dat loef ute sal gaen, Ende dat salmen sieden in botter smout, Daer noit toe en quam gheen sout; Ende die botter moet sijn van der coe 710[regelnummer] Ende meische daer toeGa naar voetnoot3). Dat sietmen dan so overlanc, Ga naar margenoot+ Tote dat groene es al ghemanc.
[pagina 128]
Doer een cleet so duwemen dat, Ende ontfaet in een aerden vat, 715[regelnummer] Dus ist goede salve te samen, Ende heet populum bi namen. Dits jeghen die hitte goet, Ende als enen hoeftswere we doet, Ent hem hete saken doen, 720[regelnummer] Neme dit populoen Ende salver mede slaep ende voerhoeft, Hi gheneset saen, dies gheloeft. Bede swellinghe ende wonden Ghenest saen in corten stonden. 725[regelnummer] Die doerghinghe populoen Ga naar margenoot+ Hebben wille ende couder int doenGa naar voetnoot1), Daer en sal ghene botre toe sijn; Maer olie ende aisijn Salmen eerst doen in een vat, 730[regelnummer] Ende laten te samen sinken datGa naar voetnoot2), Ende dan salment sieden daer mede, Ende purent alsment tander dede; Ende dat boven daer of vliet, Dats datmen doerghinghe siet. 735[regelnummer] Dits goet jeghen frenesie Ende jeghen hete maladie. Die bet natter populoen Hebben wille ende couder int doen, En doere ghene botre toe, 740[regelnummer] Maer olie ende water doe Te gader, ende sietter mede: Ga naar margenoot+ Dits van der meester couthede. Quercus dats der eiken name,
[pagina 129]
Een scoen boem ende bequameGa naar voetnoot1), 745[regelnummer] Die beide groet wast ende lanc; Want sine nature es so stranc, Ga naar margenoot+ Dat hi sere langhe mach gheduren; Want wi vinden in scrifturen, Ga naar margenoot+ Dat een eyke van Adaems tidenGa naar voetnoot2) 750[regelnummer] Alse langhe gheduerde siden Dat Constantijn vermoeghentlike Regneerde int Roemsche rike. Dit was meer dan III dusent jaer, Die stoet te Mambre, dat es waer. 755[regelnummer] Rubus es een boem bekent Ga naar margenoot+ Int lantscap van Orient, Ende heeft die scuersen buten roet. Sijn hout es van haertheden groet. In Ytalien men someghen siet, 760[regelnummer] Maer hine wast te boeme niet. Some boeke segghen mi, Dat bi namen rannus si. Die staerxste rubuse sijn Ter medicine goet ende fijn. 765[regelnummer] Rosa, als Platearius seghet, Es een vrucht daermen of pleght Ga naar margenoot+ Vele te nutten in medicine. Die boem mach bet een doren scinen Dan een boem van rechter namen. 770[regelnummer] Cout ende droech es hi tesamen.
[pagina 130]
Men sal die rose lesen roet, Ondaen ende ghewassen groet. Die bleke blade entie ghele Die sijn onnutte in allen spele. 775[regelnummer] Droechtmense metter sonnen dan, Men machse III jaer voert nutten an. Van rosen maectmen ende doet Menighe medicine goet. Men maecter of honech rosaet, 780[regelnummer] Ga naar margenoot+ Aldus alst hier bescreven staet: Men siede honech ende scumet daer naer, Ende siet doer een cleet aldaerGa naar voetnoot1); Dan neme rosen blade daer naer, Daer toe mede dat witte daer, 785[regelnummer] Dat in die rose cnoppe leghet: Ga naar margenoot+ Dit scuert in sticken, alsmen pleghet, So clene ende siet et in honeghe dan, Onthier et rode vaerwe neemt an, Ga naar margenoot+ So dat al dicken bestaet. 790[regelnummer] Dusghedaen honech rosaet Confortiert des menschen maghe Ende suvertse van menigherhande plaghe, Ende purgiertse van humueren, Ga naar margenoot+ Die sijn van couder natueren. 795[regelnummer] Sukerrosaet maectmen mede Mit groeter behendichede. Rosen blade goet ende fijn Moeten met sukere ghestampt sijn, Ende dan in een glasin vat 800[regelnummer] Ter sonnen ghehanghen dat XXX daghe achtereen, Ende elx daghes sonder laten engheen
[pagina 131]
Gheroert te gadre wel ene stont, Ende ghestopt vaste des vaets mont. 805[regelnummer] III jaer houtment dat niet en deert. Ga naar margenoot+ Dese sake conforteert Ende coelt die hete bloetsucht mede; Jeghen spuwen ist nuttelichede Ende jeghent evel, heet syncopis, 810[regelnummer] Op dat ghegheven is Met rosen watre ende ment so ontfaet. Men maect oec dus syroop rosaet: Men siede water met rosen bladen, Ende daer na met goeder stade 815[regelnummer] Sietmen suker over hoep, Ende dit wort rosaet syroep. Nochtan holpt bet ende soude min schaden Dat sap van groenen rosebladen Ga naar margenoot+ Ende suker ghesoden daer toe, 820[regelnummer] Dan datmen suker in water doe. Dit syroep, als ict bekinne, Ontbint den lechame van binnen, Ga naar margenoot+ Ende et stopt des lechamen doenGa naar voetnoot1). Ets goet jeghen menisoen, 825[regelnummer] Jeghen syncopis, opdat men name Die besloten heeft den lechameGa naar voetnoot2). Roeke rosen droegh of groene Conforteert in allen doene Hersine ende herte mede, 830[regelnummer] Ga naar margenoot+ Als hem deert enighe siechedeGa naar voetnoot3). Setim, es overwaer bekent,
[pagina 132]
Ga naar margenoot+ Es een boem in Orient, Die lanc wast ende harde groet. Niet lichte doer enighe noet 835[regelnummer] En laet hem bernen dat hout. Oec ist van sulker ghewout, Dat verrotten niet en mach. Des vintmen noch an desen dach Die arke, die so vele diere 840[regelnummer] Ende van so menigher maniere In die diluvie behelt, Noch staende met hare ghewelt Op den berg van Aermenien, Die ghemaect was, horewi lien, 845[regelnummer] Van setim, dus ist ghedicht. Ga naar margenoot+ Sijn hout es wit ende licht. Moyses arke, als wi lesen, Was mede ghemaect van desen. In Salomoens temple sonderlinghe 850[regelnummer] Waren hier of vele dinghe. Salix dats der wilghen name, Een nuttelec boem van groter vrame Int lant daer hi den aert in hevet, Want hi vele telghen ghevet. 855[regelnummer] Somen hem meer telghen ofslaet, So hem menigher telghe uutgaet. Ga naar margenoot+ Si bloiet ende ghevet lucht, Maer sine draghet ghene vrucht. Men seghet, wie so wilghen bloemen 860[regelnummer] Ga naar margenoot+ In sine spise heeft ghenoemen, Dat hem luxurie over waer Nemmermeer en porret daer naer. Tsap gheduwet uut sinen bloemen, Ende in dranke dat ghenoemen, 865[regelnummer] Dat es goet jeghen den rede.
[pagina 133]
Sine blade in watre mede Ghestroiet omtrent hem die leghet In heten rede of suchtens pleghet, Omtrent te vercoelen die lucht, 870[regelnummer] Ga naar margenoot+ Bedi ist goet jeghen die suchtGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Thimus es in Orient Een edel boem ons bekent. Der Coninghe boec doet gewach, Ende seghet dat op enen dach 875[regelnummer] Die coninghinne van Saba quam Tote Salomoen, want si vernam Van sire groter wijsheit mare, Ende brochte met haer dare Presente van groter dierhede 880[regelnummer] Ende hout van tymus mede. Die glose seght ons, dat dit hout Niet en rot al es et out, Ende et van witheit keert int clare, Ghelijc alst ene cole wareGa naar voetnoot2). 885[regelnummer] Therebintinus, alsmen ons seghet, Es een boem die te wassen pleghet Hoghe ende hevet scone blade; Ga naar margenoot+ Ghenoeghelijc es sijn scade. Uut desen boem, uut deser huut 890[regelnummer] Loept erehande sap uut, Dat utermaten wel rieken pleghet.
[pagina 134]
Platearius die seghet, Datmen sal nemen gheersten mele, Ende van deser ding niet vele, 895[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende daer of een plaester maken, Die sweeren hadden ende niet en braken, Ga naar margenoot+ Si souden scueren, dits bekent. Men leset datmer wiroec an vint, Maer dats in dat hete lant: 900[regelnummer] Hier es therebintus iser bekantGa naar voetnoot1). Taxus, dies neemt Ysidorus goem, Dat es een ghevenijnt boem. Men maecter of erehande venijn, Heet coxium in Latijn; 905[regelnummer] Uwe hetet in onse taleGa naar voetnoot2). Dese boem, dat weetmen wale, Men maecter of selscoten ende boghen, Ga naar margenoot+ Die langhe gheduren moghen. In daerde en macht niet langhe duren, 910[regelnummer] Maer boven ist van harder naturen. Sine blade sijn van den doene: Ga naar margenoot+ Si bliven al tjaer groene. Tilia dats die lende In somer tijt in Dietslants ende 915[regelnummer] Die minlixste boem ist van scaden, Entie minlijxste van bladenGa naar voetnoot3).
[pagina 135]
Sijn hout es licht ende wit, Ende gheen woerm coemt in dit. In dit hout vintmen soe ende hie, 920[regelnummer] Maer die soe en droech nie; Die hi draghet vrucht allene Van smake soete ende clene. Vitis dats die wijngaert, Een boem nuttelec ende waert, 925[regelnummer] Van houte so teder nochtan, Dat hi ghedraghen niet en can Sine telghen in ghenen lande. Ga naar margenoot+ Des gheeft hem die nature bande, Daer hi hem mede so vaste hout, 930[regelnummer] Dat hi cromt opwaert met ghewout. Sijn sap maect wijn, som wit, som roet, Die cracht an hevet harde groet. Ga naar margenoot+ Wijngaert bloeme doet serpent. Ga naar margenoot+ Die trane, diere uut rent, 935[regelnummer] Es jeghen die tonghe goet, Wantetse ghenesen doetGa naar voetnoot1). Men leset dat ghemaect mach sijn Aldus ghetriakelt venijn, Die goet es, alsmen wille weten, 940[regelnummer] Jeghen ghevenijnde beten, Beide sijn aisijn ende sijn drancGa naar voetnoot2). Als tjaer es an den aneganc Ondoetmen den tronc bi der aerde, Ende men neemt ute met groter waerde 945[regelnummer] Van sinen maerghe uter wonde, Maer wachte hem dat si ter stonde
[pagina 136]
Niet dan III vinghermale si lanc, Dan heeftmen triacle niet cranc. Ende dit doetmen uter wonde, 950[regelnummer] Ende bintse vaste ter stonde Ende dec metter aerden mede; Maer verplantmense tere ander stede, Ga naar margenoot+ So verliesen dan die wine Altemale die medicine. 955[regelnummer] Hier makic van den boemen ende. Ic dichteder of dat ic bekende, Ende dats mi oerbarlec dochte wesen. Voerwaert me so suldi lesen Van den boemen die specie draghen, 960[regelnummer] Dies lettel wassen in onsen haghen, Maer int lant van Overzee. Eer ic so nochtanne segghe me, Sal ic ene reden clene Spreken teerst int ghemene.	[tekstkritische noot]1. V.A. hem ontbr. B. Gemeinlike v.v. soemen. - 2. V.A.B. Bomen. - 3. V.A. eken. B. Alse e.e. eischen. - 4. V.A.B. na die. - 5. V.A. te p.B. te potene. - 6. V.A.B. Some w. si. - 7. V.A. Vortronken als. B. alse. - 8. V. ene eeke. A. ene heeke. B. Daer ene. - 9. V.A. wasset. B. Oft e.b. wasset. - 10. V. enich. B. Ene andre m. - 11. B. sijn soe g.V.A.L. sijn ontbr. - 12. A. wertelen. B. metten w. - 13. V.A. wortsi goet. B. goet. - 14. V. int op andren. A. hint op andren. B. Alsemense henct op andren t. - Vs. 15-20 ontbr. bij V. en A. - 15. B. te verstane. - 17. B. Perskers. - 18. B. Ende ander har g.L. Een. - 19. B. nemet. - 20. B. gewassen. - 21. V. oec VI v.A. oech VI v.B.O.g. VI vote. - 22. V.A.B. dorborse. B. guder mote. - 23. V.A. beede denden. B.E. lecge b. in. - 24. V.A.G. alsmen. B. offemen. - 25. V.A. pasekers. B. perskers. margenoot+ Nat. Rer. L. X. margenoot+ A. 136 c. margenoot+ V. 186 b. margenoot+ L. 113 b. voetnoot1) N.R. Quedam arbores sunt que generantur ex semine aliarum arborum; quedam autem oriuntur per se; quedam autem nutriuntur in terra. Quedam arbores sunt que oriuntur in alterius generis arboribus et nutriuntur ab eis. [tekstkritische noot]26. V.A. doese. B. dor tgat. V.A.L. int g. - 27. B. Afgedaen telege. - 28. B.E. men l.m. guder s. - 29. V.A. wel ter m. - 30. V.A. neemt men t.s. ure. B. ure. - 31. V. mit. A. arden. B. eerden. - 32. B. bind. - 33. V.A. Dat laetmen. B. Dat laetmen en. - 34. V.A. Entie b.t. samene. B. Entie b. te gader. - 35. V.A. datsi t.s. verheelen. B. samene verhelen. - 36. V.A. hare n.B. hen. - 37. V.A. perseker. B. snietmen d. perskers. - 38. V.A.E. men n. uter a.B.E. men nemt erden m. - 39. V.A. dan ontbr., so ho h.B. Soe d. dect dat s.h. - 40. V.A. wilge. B. dect. - 41. V.A. beghiet dicken. B. menne bigete al in e. - 42. V.A. werden perseker. B. werden perskers. - 43. B. Darmen die b.b. af wint. - 44. V.A. Dats d.g.v. bekinnet. B. Dats darmen g.v. af kint. - 45. V.A. Weder d. appele s. so p.B. Weder d. apel s. ofte peren. L. Wedren. - 46. V.A. carnelle. B. hare kerne tweren. - 47. V.A. Neme. B. Neme alsemense. - 50. V.A.B. leggese. - 51. B. erden. - 52. V.A. wintre. B. wintere werden. - 53. V. Maerte. - 54. V.A. Hir. B. Hir af. - 55. B. Hir, gemeine. voetnoot1) N.R. Salicis ramus crassitudine solidus duorum cubitorum accipitur et terebratur in medio, atque in modum arcus curvatur, ita quod capite in terra ponitur, nec mora, persici cacumen, sicut in suo loco consistit, spoliatum omnibus ramis per foramen salicis plante inducitur, et luto foramen victumque constringitur. margenoot+ B. 80 a. margenoot+ L. 113 c. margenoot+ A. 136 d. margenoot+ V. 187 a. voetnoot2) N.R. Optima satio pomorum et pirorum est, ut maturis germina detrahas et siccata sole Octobri mense in olla cum pingui terra et crebrata recondas ac servata per hyemem Marcio mense terre committas. [tekstkritische noot]56. V.A.B. Nu ontbr. B. alleine. - 57. V. Ende t. van A ende na van B.A. Ende t. van A.d. van B.B. Tierst in A darna. - 58. V.A. Na die o.B. der ordinen. - 59. B. Edee. - 60. B. Dar. - 61. V.A. mogen of lettel b.B. Af s. ende t.b. - 62. V.A. Want ontbr. B. Wi sijn. - 63. V.A. wijs es in. B. Edee d. sie w. - 64. V.A. Etreus d.p.B. Es in Ebreus. - 67. V.A. hogheste. B. hogeste e. dedelste. - 68. V.A. hartsche. B. alderhande ertscer. - 69. V.A.B. Vitri. - 70. V.A. bome. B. bome sijn m. - 71. V.A.B. Die. - 72. V.A. al erdrike. B. beginc van eertrike. - 73. V.A.B. Allen. B. sijn si o. - 74. V.A. hets togheste. B. hets thogeste. - 75. V.A. ontweghet. B. lans. - 76. B. Alse o.d.r. warheit. - 77. V.A. ons. B. dit e. dat e.L. ende ende. - 78. V.A. Adam en k.B. Dan n.m. dan. - 79. V.A. Ende al. B. Ende mochter. - 80. V.A. omme. B. Soe al ommuert es d.s. - 81. V.A. enen mure. B. enen m. - 82. V.A. Al tote den h.B.A.o. ten. - 83. V.A. no gheen. B. Noe q.i. no geen m. - 84. V.A. ghecomen. - 85. V.A. Van v. bomen. B. Want v.L. Daer. - 86. B. Alse. - 87. V.A. Ne kenter. B. heetter. voetnoot1) Lees met de variant: of lettel bet. margenoot+ B. 80 b. margenoot+ L. 113 d. margenoot+ A. 137 a. [tekstkritische noot]88. B. Alse n. - 89. V.A. Teen heet. B. die ons. - 90. V.A. Onderscheet. B. Dondersceet wat es q. ofte g. - 91. V.A. verbrae Adam. B. Dar an verbrach Adam sijn g. - 92. V.A. onse. B. verboet onse. - 93. V.A. Tander. - 94. V.A. Dat hi es. B. selker. - 95. V.A. scrifturen doen. B. Alse. - 96. B. Dire af. - 98. V.A. state. B. Van e. scatte. - 99. V.A. ende lunee. B. ende l. - 100. V.A. wonderne. B. Dit es noch te wonderne. - 1. V.A. ander. V. bomen. B. dander. - 2. B. hen. - 3. V.A. point a.d. hie benedide. B. poent a. dar h. gebenedide. - 4. V.A. Joseph g.e. vrihede. B. Joseps g.e. vride. - 5. V.A. Hie nomede. B. noemt. - 6. V.A. sonnen enter. B. Der sonnen apple enter m. - 7. V. ontbint men. B. Ende ontbr. - 8. V.A. meende hi hiet. B. meint hi al gaet. - 9. B. bomen. - 10. B. mester. V.A.B. Aristotiles. - 11. V.A. scrivet hie. B. scrive hi v.L. daer hi v. - 12. V.A. Dese bome in Inden l.B. in Indie l.L. in I l. - 13. V.A. sijn oech. B. sijn h. - 14. B. Geantwert, lesen. - 15. V.A. bomen d.h. sinen. B. Te dien bomen d.h. sinen inde n.L. scinen e. - 16. V.A. Wart d.h.t. Babilone came. B. Wart d.h.t. Babilonie. - 17. V.A.B. wilt. margenoot+ V. 187 b. voetnoot1) N.R. De benedictione, inquit, Domini terra ejus (Josephi) de pomis celi et rore atque bisso subjacente, de pomis fructuum solis et lune benedicetur Joseph. Minime ad literam intelligetur, tamen aliquid magnum hiis significare eum non ambigo. Verg. Deut. 33, 13 en 14. [tekstkritische noot]118. V.A.B. antwerde. B. dar. - 19. V.A. Ende s.B. Ende selke w. noch m. - 20. V.A. daer andwerde. B.D.G. hem dar antwerde d. - 21. V.A. Dier p.b. aten. B.D.p. lide aten. - 22. V.A. in die l.B. dar hinc in d.l.L. an d.l. - 23. B. leefden dar na drie C j. - 24. V. vinden wi lesen. A. vinden wi. B.D. vindewi bescreven vor waer. - 25. B. alse. - 26. B. dar. - 27. B. heet alsi lien. Vs. 128 ontbr. bij V. en A., terwijl een regel is opengelaten. - 28. B. Dies mach hi qualike hir gedien. - 29. V.A. lentijn ne. B. lenten l. hi n. - 30. V.A.A. alrehande hout meest p.B. Alse ander hout meest p. - 31. V.A. somer es durheet. B. Alse d. sonne es dorheet. - 32. V.A. Sine n.e. alsment. B. Sine n. alsmen w. - 33. V.A. verdroghet. B. purgert e.d. sere. - 36. B. darmen s. telege. - 37. V.A. up. - 38. V.A. Si m.r.e. sachte. A. bede. B. Si makenne r.e. sachte. - 39. V.A. blomen. - 40. V.A.B. medicine vromen. - 41. V.A. daermen dat in. B.W. water daermen dat. L. daerment daer. - 42. V. Swelles wel te slane. A. Swellels wel te slane. B. Swelet te v. margenoot+ B. 80 c, L. 114 a. voetnoot1) N.R. Legitur etiam quod Alexander Magnus ad arbores has ascendens consuluit eas de futuris, de uxore sua...., et si intraret Babilonem et de sua morte, de quibus omnibus responsum est ei. voetnoot2) N.R. Pomis autem arborum sacerdotes earum vescebantur, et usque ad trecentos annos vivebant illesi. Lees met de variant B. in vs. 121: Der papen liede aten die vrucht. margenoot+ A. 137 b. voetnoot3) N.R. Agnus castus.... arbor est sicca, sic dicta.... quod hominem castum facit et agnum. Terwijl vs. 128 in twee der Hss. ontbreekt, komt bij B. eene geheel andere lezing voor, en is ook die in L. bedorven. Van de lezing bij B. staat niets in het oorspronkelijke, en ook geeft de verandering van Die mensche in Dien mensche nog weinig verbetering. margenoot+ V. 188 a. [tekstkritische noot]144. V.A. scamelichede. B. minscen scamelijchede. - 45. V.A. Leider d. oec hier in. B. Eten d. hir in. - 46. V.A. Es goet d. mensche die. B. Es goet d. minsce die p.L. Es oec d. - 47. V.A.B.N. tonsuverne. - 48. V.A. desen b.B. vrucht van desen b. - 49. V.A.B. dat es. - 50. V.A.B. dier. - 51. B. harde ontbr. - 52. V.A. wijt. B.S. loef. - 53. V.A. roten. B. en ontbr. - 54. V.A. Worem sone etet up. B. Worme eten op. L. heet. - 55. B. heetmenne. - 56. V.A. hevet. B. Mar h. heft di m. int geel. - 57. V.A. die amander b.B. die amandel. - 58. B. erst see n. - 59. V.A. bloeiet a. warmen. B. Bloit hi a. warmen. L. waerm. - 60. V.A. Heeten l. desen. B. Dese bome heeten lande mint. - 63. V.B. Aristotiles. - 64. V.A.B. dese bome. - 65. V.A.B. beterne hare. - 66. V.A. Steect meer. B. Stecmer. - 67. V.A. werpen si u. erande. B. Dan werpen sire ute ere g. - 68. B. Entie v. wert s. dar o. - 69. B. siene. - 70. V.A.B. sijn g. B. Betterheit es g.L. sijn ontbr. - 71. B. Suete d.s. gude s. voetnoot1) N.R. Aqua decoctionis eorum eficacissime libidinem reprimit et inflacionem tollit. voetnoot2) N.R. Corium etiam in hujus decoctum succo valet contra gonorream et involuntariam spermatis effusionem. margenoot+ L. 114 b. margenoot+ B. 80 d. margenoot+ A. 137 c. voetnoot3) N.R. Amigdale amare competunt medicine, dulces esui. Ex hiis lac fit, cum teruntur, et datur acuta laborantibus, quia efficaciam habet refrigerandi et confortandi. Vs. 172 is in alle teksten eenigermate bedorven, en waarschijnlijk aldus te herstellen: Gesonden, den sieken in alre wise. [tekstkritische noot]172. V.A. So die sieke in alre wise. In beide Hss. is de ruimte voor een woord opengelaten. B. Den sieken in a.w. - 73. V.A.B. in die heete s. - 74. V.A. conforteert. B. Dus conforteert hare v. - 75. V.A. boemkijn. - 76. V.A. ist dare. B. India. - 77. V.A. spreict a. ic. B. spreect des nemt goem. - 78. V.A. Dat het r.n.d. lover b.B. Dat riket naden lauwer b. - 79. B. Sine v.c. niman. - 80. V.A. Alexander. - 81. V.A. cam. B. Indi. - 82. B. gerere. - 83. B. crut. - 84. B. ut. - 85. V.A. sijn ere. B. selker d.s. vole v. - 86. V.A. erande. B. Daer w. oec erande. - 87. V.A. alle o. blent. B.m. die o. - 88. V.A. bekent. B. dar e. crut. - 89. B. riket. - 90. V.A. serpentkine. B.M.m. serpentkin. - 91. V.A. Liggheter in. B. ember. - 92. V.A. hi s.B. Dien s.s. hi sterve d. - 93. A. hir. B. Diesmen vint menech serpent. - 94. V.A. So waer dat een man c.B. Dit hebbic bedie dar gesint. - 95. V.A. hoede. B.D. elc h. hoede. L. houde. - 96. B. kint. - 97. V.A. dat es. A. Ede es b. - 98. B. Dats. - 200. V.A.o. Jacob s.v. Vitri. A.A.o. Jacob seit v. Vitri. B. Alse Jacob v. Vitri seide mi. - 1. V.A. apple. B. dragen apple. - 2. V.A. varwen. B. varuen. - 3. B. enen bete. margenoot+ V. 188 b. voetnoot1) N.R. Est ibidem spina cujus liquor superfusus oculis cecitatem infert. margenoot+ L. 114 c. margenoot+ B. 81 a, A. 137 d. voetnoot2) N.R. In quibus quasi morsus hominis cum dentibus manifeste apparet. [tekstkritische noot]205. V.A. erdrike. B. ertrike. - 6. V.A.B.A.s. properlike. - 7. B. segt. - 8. V.A. Vanden a.B.V.a. bomen. - 9. B. Darmen. - 11. V.A. sulfer. B. Dat. - 12. V.A. hemele of warp. B. hemele op wart. - 13. B. Dar d. rode z. - 14. V.A.O. doevere als Josephus s.B. die oevren alsemen s. - 15. V.A.B. apple. - 16. V.A. so ontbr. B. Daer b. horic g. - 18. B.E.d. soe m. mi w.d. - 19. V.A. twerande misdaet. B. tweer hande. - 20. V.A. die appele. B. die apple. - 21. V.A. Bedellium. B. Adelijn alse. L. Adellium. - 22. V.A. edel b. - 23. B. In een l.h. Bactra. - 24. V.A.B. sine g. - 25. B. groette van enen oliven. - 26. V.A. Ute d. bome. B. Ut d. bome. - 27. V.A. Erande. B. gommie harde g. - 28. V.A. Alster ute kersebome. B. Alse u. kerssebome. - 29. B. riket u. suete. - 30. B. buete. - Vs. 231-32 ontbr. bij L. - 31. B. gelose spreect op. - 32. B. best geminget is. - 33. V.A. van dien d.B. done. - 34. B. grone. - 35. V.A. Busch boem. B. Bosboem. - 36. V.A. orbartene. B. orbaret. - 37. V.A. te taflen. B. taflen darmen. margenoot+ V. 189 a. margenoot+ L. 114 d. margenoot+ A. 138 a. [tekstkritische noot]238. V.A. Om d.l.g. ende hart b.B. Om. - 39. V.A. etet d. wormen a. wi v.B. alse wi. - 40. B. Meer d. hout. - 41. V.A. edelre. B.C. es der edelder b. - 42. V.A. als ic. B. hoge wasset alsic. - 43. V.A. riekene. B. bladere w.t. rikene. - 44. V.A. serpente. B.E.d. oec d. serpente af. - 45. V.A. oec wel. B. riket wel. - 46. B.E. het m. oec l. - 47. V.A. ute erande. B. loep ut erande rosine. - 48. V.A. cedria. B. cedrina. - 49. B. Darmen. - 50. B. nembermeer dar na ne b. - 51. V.A. dien bouc worme ne gheene. B. boec w. negene. - 52. V.A. roten. B. No. - 53. V.A. Serpente v. die r.B. Serpente v. den r. - 54. V.A. cedre. B. cedren tere s. - 55. V.A. Twirande a.o. ghewaghet. B. Twerhande a. saget. - 56. V.A. bloeit. B. bloit. - 57. V.A.A.d. ne bloeit niet en t.B. Een a. dine b. twint. - 58. B. Dits darmen d.v. af w. - 59. B. draget des. - 60. V.A. Apple grote a.m.h.B. Apple g. alse. - 61. V.A.B. Vitri. - 62. V.A. apple III machte. B.D. an die bome drie machte leget. - 63. V.A. naturen. B. Deen e.v.h. naturen. - 64. V.A.B. in g.w.t. curen. B. Ende es g.w.t. curen. - 65. V.A. cout. B.E. tsanders fine nature es cout. margenoot+ B. 81 b. voetnoot1) N.R. Lenitate materie elementorum apicibus apta. Unde scriptura dicit: Scribe in buxo. margenoot+ V. 189 b. voetnoot2) N.R. In prima parte, que est deforis, calidam substanciam habet, in interiori parte pomi secunda pars temperata est, medium vero, quasi cor pomi intrinsecus latens, frigidum existit. Bij Maerlant is een der drie crachte onvermeld gebleven, tenzij een paar rijmregels is weggevallen. [tekstkritische noot]266. V.A. Cedre. B. Cedren. - 67. B. berge. - 68. V.A. Diene d.n.w. lesen aldus. B.D. een draget n.w. lesen. - 69. V.A. dat es. - 70. B. na des. - 71. V.A. het wasset. B. het. - 72. V.A.E. ne failgiert dor. B.E. en fineert niet ter n. - 73. V.A. te b.B. darment te b. - 74. V.A.B. Hets. B. rikene. - 75. B. dar d.h.w. geracht. - 76. V.A. Pleghetmen datmer af m.B. dar af. - 77. V.A. dode. B. Dode k.o.d. viant. - 78. V.A. comt te s.B. Want dit hout verrachten te hant. - 79. V.A. dat es. B. kerseboem. - 80. V.A. openbare. B. segt ende nemt goem. - 81. V.A.e. groot. h.B. Roms. - 82. B. Porte. - 83. V.A. velleder ene. B. velder ene. - 84. V. hiet hi bi. A. hiet. B. hiet met. - 85. V.A. dat hi. B. hi al dar. - 86. V.A. Die a.b. karsen. B. Die a.b. kersselaren. - 87. V.A. dor die z.B.E. bracse ierst over z. - 88. V.A. hem die n. B. Dus bleef hem die n. embermee. - 90. V.A. Ne w. sine. B. Ende w. sine. - 91. V.A. So waerse te prisene v.t. bat. B. Si waren gepriset v. bat. - 93. V.A. karnelle. B. kernen. margenoot+ L. 115 a. voetnoot1) N.R. Templorum trabibus aptum est, impenetrabile soliditate numquam oneri cedit. margenoot+ A. 138 b. margenoot+ B. 81 c. voetnoot2) N.R. Antiquitus ramos cipressi prope rogum constituere solebant, ut odoris sui jocunditate cadaverum odorem, dum urerentur, opprimerent. voetnoot3) N.R. Lucillus autem cum Cerasam urbem Ponti delevisset. Lees voor Poten: Ponten. margenoot+ V. 190 a. [tekstkritische noot]294. V. ter b.e. ter m.A. enter m.B. ter b. ende m. - 95. B. Castania alse. - 96. V.A.B. draghene. - 97. V.A.d. men castaengen. B. die men. - 98. V. smakens. V.A. alsmen weet. - Vs. 298 ontbreekt bij B. - 99. B. Ende si m. - 300. B. Ende si sin g. - 1. V. der m. mitten. A. der m.B. si mage. - 2. A. te te s.B. mach. - 3. A. als als. B. alse. - 4. V.A. bouc d. Indya. B. die Indi gewessen p. - 5. V.A.E. Ethyopen der Moren l.B. Etheopen d. More l. - 6. B. wert. - 7. V.A. Verhart. B. Verhert. - 8. V.A. En machen b.B. En magen bergen. - 9. V.A. Werpmen oec. B. Werpemen oec. - 10. B. en gere. - 11. V.A. Ne g. blaecseme h.g. ne c.B. Gene blixeme. - 12. B. Mar. - 13. B. comet. - 14. V. Dat d.o. best. A. Dats d.o. best. B. Dats d. db. nomet. - 15. V.A. Hets. B. Hets sachte s. oft horne waren. - 16. V.A. Indis comt. B. Indi comt gevaren. - 17. V.A. Dat es bede. B. Dat es beide. - 18. V.A. goet. B. alse goet alse. L. groet. - 19. V.A. An weghen vintmen dustaen h.B. An wegen vintmen dus h. - 20. V.A. seghet het. B. seget et heft. - 21. V.A. verdrivene v.d. kinde. B. verdrivene. - 22. V.A. Keyselike vormen. B. Eisselijc worme d. men. margenoot+ L. 115 b. voetnoot1) N.R. Numquam tamen combustio eius transit in flammam. margenoot+ A. 138 c. margenoot+ B. 81 d. voetnoot2) N.R. Lignum ebeni crepundiis alligatur, ut infantium visus nigra non terreant. [tekstkritische noot]324. B. segt. - 25. B. cleine. - 26. B. Berct, steine. - 27. B. dat es. - 28. V.A.B. en es. - 29. V.A.E. soe. B. Ende elc hevet in vif steine. - 30. V.A. hevet. B. Alsi gewassen es gemeine. - 31. V.A. Si es. B. Si es nuttelijc. - 32. V.A. Hem die. B. Ende si es oec goet den l. - 33. V.A. hart. B. Hare hout e.u. hart. - 34. V.A. est e.i.l. vervart. B.N. eset scier vart. - 35. V.A. ghewaghet. B. alse Y. gewaget. - 36. V.A. Dats die b.B. Es die. - 38. B. Want wat o. - 39. B. Verderft men dar toe. - 40. B. Oec seget. L. Hoec. - Vs. 339-40 ontbr. bij V. en A. - 41. V.A. Sine v.h. die soete s.B. Sine v. heft suette. - 42. V.A. enigher. B. eneger. L. menigher. - 43. V.A. De serpente. B. serpente. - 44. V.A.B. levene. - 45. B.M. si s. suetter. - 46. B. segt. - 47. V.A. vremden. B. somen. - 48. B. Want hi seget ende wilt b. - Vs. 348 ontbr. bij V. en A., terwijl een regel is opengelaten. - 49. B. Dor ongesonde moetmen miden. - 50. B. Die viven. voetnoot1) N.R. Durus in arbore fructus eius et acerbus, sed collectus mollescit et dulcis fit. margenoot+ V. 190 b. voetnoot2) Vinc. XIV, 13: Ea causa fructum integens crescere prohibet, rarusque est. margenoot+ L. 115 c. voetnoot3) N.R. Gignit fructum coctum sole predulci sapore, cibo harum sapientes. - Hoewel de Latijnsche tekst ongetwijfeld verminkt is, blijkt toch genoegzaam, dat het onzinnige serpenten moet veranderd worden in sapiente. voetnoot4) N.R. Unde Alexander Magnus cum illas partes occupasset, exercitui edixit ne quis hos fructus productos attingeret. - Na vs. 350 is ongetwijfeld een paar rijmregels weggevallen, daar de drie verzen volstrekt geen zin opleveren en in alle Hss. bedorven zijn. Ook vs. 348 is schromelijk verknoeid. Waarschijnlijk zal men de verzen aldus moeten herstellen: Alexander, hoertmen bedieden, Als hi in India voer striden, Vighen tetene tallen tiden Verboot hi sinen lieden daer Dor hare ghesonde, dat es waer. of iets dergelijks. [tekstkritische noot]351. V.A. over w. - 52. B. Mesters. - 53. B. vreden. - 54. V.A. Sere v. - 55. B. wiltmen. - 56. V.A.B. jegen serpents. - 58. V.A. smetten d.i. oghen staet. B. Der smetten. - 61. V.A. raed. B. Alsi also oppenbare. - 62. V.A. heet m. ghinghebare. B. et m. gingebare. - 63. V.A. ic. B.F. alsict. - 64. V.A. diemen. B. Es die b., boke. - 66. V.A. borst. B. der borst talre. - 67. V.A. Ne gheene o. ne es. B. Gene o. es. - 68. V.A. Jof die b. in. B. Ofte d. betre in. - 69. V.A. bouken. B.D. datmen. - 70. V.A. hart. B.S.h. dat es te houdene q. - 71. A. etet. V.A.B. worme. - 73. V.A.B. Fraxinus. B. alse. L. Fraximus. - 74. V.A. die e.A. etene. V. pleghet ontbr. B. Es een boem dimen heetene p. - 75. V.A. Eenen b. est n. te s.B. Essce een n. te s. - 76. V.A. Sine asschen hebben vele van c.B. Sine asscen hebben v.c. margenoot+ A. 139 d. margenoot+ B. 82 a. voetnoot1) N.R. Fructus dulcis est sed nocivus peetori. margenoot+ V. 191 a. [tekstkritische noot]377. B. wel ontbr. - 78. V.A. mingse. B. mingetse, thant. - 79. B. leitse dar. - 82. V.A. die sijn m.B. Gestampet. - 83. V.A. scuerfte. B. scrof. - 84. V.A. den menighen. B. minsce. - 85. V.A. scortse. B. Esscijn scortse e. esscijn l. - 86. V.A. mueru hebbet. Vs. 386 ontbr. bij B. - 87. B. Wale. - 88. V.A.B. starke. - 90. V.A. esschen h. een laghelkijn. B. esscen h.e. legelkijn. - 92. V.A. Houdet mer. - 94. V.A. Hem die de. B. Hem d.d. melte. - 95. V. die. B. dat n. - 96. V.A. sijn. V. geverboem. B. Doncket m. sijn d. genverboem. - 97. B.E. dese. - 98. V.A.D. colijn vier e.j. gheduert. B. Dattet groene een jar geduert. - 99. V.A. Also datmen met sinen asschen (het woord vet ontbr. in beide Hss.). Vs. 399 ontbr. bij B. - Vs. 400 ontbr. bij V, A en B., terwijl in de twee eerstgenoemde Hss. een regel is opengelaten. - 1. V.A. Wille hie jenieveren v.B. Platearius wille genever viseren. - 3. B. Har, na turen. voetnoot1) N.R. Cinis eius si aceto misceatur. Lees in vs. 376: Sine assche die heeft vele crachten. margenoot+ L. 115 d. voetnoot2) N.R. Frondibus fraxini cum aceto cathaplasmatis scabies vel pustule curantur. Lees in vs. 383: scuerfte. voetnoot3) Lees in vs. 390 met de var. laghelkijn. N.R. Laguncula de fraxino medicinale vinum conservando facit ut prosit spleneticis. margenoot+ A. 139 a. voetnoot4) N.R. Arbor est Grece sic dicta a pir, quod est ignis, eo quod conceptum diu teneat ignem, adeo ut si pruno ex ejus cinere operte usque ad annum perveniant. margenoot+ B. 82 a. [tekstkritische noot]404. V.A. Ombinden e. vertheren ummure. B. Ontdoen e. ontbinden quade humeren. - 5. V.A. buuc e.v. lieden. B. buc e.v. lieden. - 6. V.A. jenievere. B. genevere. - 7. V.A. reine water. B. reinen watere. - 8. V.A. bestaen. B. lanc evele. - 9. V.A. jenevere met w.B. genevre met. - 10. V.A.B. Hets. - 11. B. bome m. oec m. - 13. B. Tierst soe m. - 14. V.A.B. lucht dat hout. - 15. V.A. Dan. B. Dat s. in e.p. geel. L. Dat. - 16. B. In derde dipe gnoech en d. - 18. V.A. dien. B. idele. - Vs. 417 en 418 bij V. en A. in omgekeerde volgorde. - 19. B. heft. - 20. V.A. Vul v. dien h. leghetmen. B.V. van h. lietmen. - 21. B. stuppet b. tien t. - 22. B. luch ut lide. - 23. B. om den. - 24. V.A.B. starc. - 27. V.A. Ute. B. Ut. - 28. V.A. Olie dier. - 30. V.A. Die, den vierden r.B. Dats, den vierdach r. - 31. V.A.B. jeghen dat. - 32. V.A.B. Bestrijctmer. V.A. des menschen. B. des minscen. - 33. B. geminget. - 34. V.A.O.i. goet i.a. wisen. B. Hets oec goet i.a. wisen. - 35. V.A. tgrote. B. dat grote. voetnoot1) N.R. Vim habent dissolvendi et consumendi. voetnoot2) Lees met de andere Hss.: buucevel van lieden. N.R. Contra fluxum ventris. margenoot+ L. 116 a. margenoot+ V. 191 b. voetnoot3) N.R. lignis vero ardentibus intrinsecus. margenoot+ A. 139 b. [tekstkritische noot]436. V.A.S. comtmer m. salven, d.B. mede s.d. - 37. V.A. ricbeen. B. minsscen rugge. - 38. V.A. hevet melancolien. B. Die v. hevet melancolien. - 39. V.A. het. B.D. sal hi e. het sal b. - 40. V.A. hire. B. hire mede b. - 41. V.A. vanden artetike. B. vander artentike. - 42. V.A. ene. B. Dien eest ene m. - 43. V.A.B. Laurus. B. alleine. L. Klurus. - 44. V.A. dandre. B. ander bome gemeine. - 45. V.A. gheene blexeme. B. gene blixene an mach winnen. - 46. V.A. Nemmermeer an ne m.B. Nembermeer alse wijt kinnen. L. an ontbr. - 48. V.A. wintre. B. Sine v. - 49. V.A.B. roken. - 50. B. donkere. - 51. V.A. Droghen. B. Drogen dart e.s. roech. L. Draghen. - 52. B. Si b. goet oec djar o.o. - 54. B. seit oec. - 55. V.A. qualike. B. Die in d.m. qualike duet. - 56. V.A. onnutter maghe. B. Ofte, spuet. - 57. B. win. - 58. B. scaden, L. scade. Vs. 458-69 ontbr. bij V. en A. - 59. B. lauwer. - 60. V.A. In. B. In watere. - 61. V.A. es die mont. B. bestoept es die m. - 63. V.A. doom. B. den doem. L. toem. - 64. V.A. Vorhovet. B. ende hoeft mede d. - 65. B. Becka. margenoot+ B. 82 c. voetnoot1) N.R. Ejus folia siccentur in umbroso loco non fumoso. margenoot+ L. 116 b. margenoot+ V. 192 a. voetnoot2) N.R. Decoque.... folia lauri et rosa (sic!) in aqua ore vasis opilato, et recipiat paciens fumum et cum ipsa aqua laventur frons et tempora. - Lees in vs. 461 met de varianten: es die mont, t.w. van het vat. [tekstkritische noot]466. B. selker virtut. - 67. V.A. vertheren. B. si ontbr. - 68. V.A. daer of. B. daer af. L. of ontbr. - 69. V.A. tartitike. B. arcentike. - 70. V. des. B. ander e. die g. - 71. V.A.B. Ende die. - 72. V.A. boeken v. lauerbome. B. bladen v. lauwer boeme. - 73. V.A. als c. - 75. B. olicn. - 76. V.A. huut d. sal het d.B. ute doen saelt d. - 77. B. lauwerine. - 79. V.A. ghelike. V. begaen. B. Des gelics. - 80. V.A. Mede van varsschen lauerbladen. B. Ende van desen lauwer bladen. - 81. B. alse. - 82. V.A.B. af. - 83. V.A.B. makene. - 84. V.A. ne wast. - 85. V.A. scortse. B. Het l.u. scorsen. - 86. V. mastix. A. mastrix. B. heet mastix. - 87. V.A. best. B. dit es best in heet l. - 88. B. seit dijt. - 89. V.A.B. schinen. - 90. V.A. medicinen. B. der medicinen. - 91. B. doet. - 93. B.E.d. bloet spuwet slutter m. - 94. B. Oft hem. - 95. V.A. Dicken s. an. B. an. - 96. V.A. gheeten. B. gegeven. - 97. V.A. Scorvede tonghen lippen m.B. Scorfde tongen l.m. - 98. B. in ontbr. voetnoot1) N.R. contra quoslibet dolores ex frigiditate. voetnoot2) N.R. Bacce recentes conterantur. margenoot+ A. 139 c. margenoot+ B. 82 d. margenoot+ L. 116 c. [tekstkritische noot]499. B. bladen. - 500. V.A. sulsi. B.I.a. si selen d. - 1. B. dar af. - 2. V.A. speelre m.d. gheswelch. B. tgeswelc. - 3. V. als ons. B. alse. - 4. V.A.B. wassene. - 5. V.A.B. ende ontbr. V.B. steden. - 6. V.A. Persen of in Meden. B. Parten ofte in Meden. - 7. V.A. Men ne c.B. Menic c. - 8. V.A. dat wi k.B. In geen l. dat. - 9. V.A. Sine b.B. Sine blader. - 12. V.A. es het. B. Hare maniere es d.d. - 13. V.A. Unde c.B. te ontbr. - 14. V.A. omme dat. B.E. si worme selen v. - 15. V.A. De b. draghet. B. Dese dragen. - 16. V.A.A. die ripen. B.A.d. wech gaen e. geliden. L. riepen. - 17. V.A.S. daer andre ghewassen. B.S. dar andre volwassen dan. - 18. V.A. uut. B. bat. - 19. V. etet n. desen. A. hetet n. desen. B. et n. deser bome. - 20. B. Mar m. housse om har soete l. - 21. V.A. om. B. om medicinen. - 22. V.A. langhest. B. har s. - 23. V.A. dat es. B. dat es d. morboems. - 25. V.A. In d.B. In d. bloieselle es si w. - 26. B. alse d.s. verwermt. - 27. V.A. wert soe. B. wert si. V.A.B. hart. margenoot+ V. 192 b. voetnoot1) N.R. fiat gargarismus vel fumus. margenoot+ A. 139 d. voetnoot2) N.R. unde in vestibus ponuntur ut suavius odorentur; arcet enim animalium noxia. margenoot+ B. 83 a. margenoot+ L. 116 d. [tekstkritische noot]528. B. Mer a.r.e. soe wert. V.A.B. swart. L. riepe. - 29. V.A. tserpent. B. serpente bliven. - 30. V.A. Van sinen b.B. Comen si op sinen bladeren b. - 31. V.A.B.L. Rulius. - 32. V.A. Int L.i. somigher. B. someger. - 33. V.A.P. die s.B. segt. - 34. B. sinen v. cuelt. - 35. V.A. daer af h. dyameron. - Vs. 535-36 ontbr. bij B. - 37. V.A. Meest j. quinancie. B. Soe eest. - 38. B. Lanc g. - V.A.B. lichame. - 40. B. Verdrijft erande l. - 43. B. eens boeme vr. - 45. V.A. hetet v.d.l. Pnike. B. heeten in den. - 46. B. Naden lande v.A. - 47. B. dar wast d. irst. - 49. V.A. Pume ghernate h.g.B. Pumegernaten heeten si gemeine. - 50. V.A.W. in h.v. greine. B.W. si in h.v. greine. - 51. V.A.B. des boems n. - 52. B.D. dragen dese apple bequame. - 53. B. Dise d.l. al s.l. - 54. V.A. so ontbr. B. di v. - 55. V.A. geat. B. heftmense. voetnoot1) Lees in vs. 525 met de andere Hss. In in plaats van Ende. - N.R. Rubium appellant eo quod fructu rubro in flore eius albescit, et in fructu rubescit, in maturitate nigrescit. voetnoot2) N.R. Dicitur autem dyamoron. voetnoot3) N.R. Succus ejus expressus et decoctus valet contra squinanciam. margenoot+ V. 193 a. voetnoot4) Lees met de andere Hss.: des boems. - N.R. Arbor malogranata dicitur; pomum vero malogranatum: malum Grece est quod nos Latine valde rotundum dicere possumus. margenoot+ A. 140 a. [tekstkritische noot]556. V.A. warm. B. heet. - 58. V.A. Die van coelren.... hout. - In beide Hss. is eenige ruimte voor het weggelaten woord opengehouden. - B. Die hem van coeloren quaet hout. - 59. V.A. Es b.d. die s.b.B. Hets b.d. de s. - 60. V.A. sukre. B. Ende d.s.m. sukere. L. suere. - 61. V.A.B. die m. - 63. B. dimen. - 64. V.A. soete. B. suete. - 65. B. alse. - 66. B. wassene. - 67. V.A. woestinen e. up. B. wstinen e.o. steine. - 68. V. up der zeehovere. A. up der zeehoevere. B. in z.o. gemeine. - 69. B. Fisieke b.d. scriven. - 71. V.A. ende cout. B. een hitte ende cout. - 72. V.A.B. Tempert. L. Tempeert. - 74. V.A. sap. B.D. sap van sinen telegen p. - 75. B. bladen. - 76. V.A. die pine. B. siecheit ofte die p. - 77. V.A. levere o.a. longere. B. levre ofte a. longenen. - 78. V.A. diement. B.S.p. die medicine g. - 79. B. In spise helpet mede dat. - 80. V.A.B. scortse e.b. dan dat b. - 81. V.A. heten wi. B. heette wi dan g. - 82. V.A. datmer. B. dat menre. - 83. V. mappe. A. nappe. B. nappe af. - 84. V.A. Doch ne. B. Doch w.n.d. ict ie s.L. Dus. - 85. V.B. hir. - 86. V. twifelt wat. B. Des twivelic des w. voetnoot1) N.R. Siccum ex colera febricitantibus convenienter in usum datur. margenoot+ B. 83 b, L. 117 a. margenoot+ V. 193 b. voetnoot2) N.R. Leguncula (l. laguncula) ex huius arboris ligno fiunt. [tekstkritische noot]587. V.A. noten. B. note dracht. - 88. B. alsemen gewacht. - 89. B. not. - 90. B. segt. - 91. V.A. haselnote. B. Dattie haselnote. - 92. V.A.E. ne g.w.w. ne d. B. en ontbr. - 93. V.A.E.d.h. goet af es g.B. hut g. es af g. - 94. V.A. Eermense s. in spisen. B. Alsemense in spisen sal o. - 95. V.A.V. den ockernoten hie s. - 96. B. Dattie b.t. scadene. - 97. V.A. boem. B. Crude e. bome. - 98. B. te siere s. - 99. B. so ontbr. - 600. V.A. dat a.B. war dat. - 1. V.A. alsulc. B. alselc. L. suilc. - 2. B. Alsemen. - 3. V.A. barst. B. borst es dese spise q. - 4. B. stimme. - 5. B. Ende d.e. heesc. - 6. V.A. die spreict. B. Paladie sprect. - 7. B. not. - 8. V.A.L. eer in watre. B. Lecgetse in watere. - 9. V.A. jof. B. oft in Febriere. - 10. V.A. lecse. B. legtse. - 12. V.A. wortelen spreden harentare. B. Dattie wortelen spreiden harentare. - 13. V.r. tegaen. - 14. B. bat. - 15. B. Palea alse. voetnoot1) N.R. Nux appellata est.... eo quod umbra vel stillicidium foliorum eius proximis arboribus noceat. - Slechte vertaling, waaraan door emendatie niets te verbeteren valt. margenoot+ A. 140 b. voetnoot2) N.R. Tardiores dicuntur ad digerendum, scilicet si cum cortice exteriori sumuntur. voetnoot3) Het onontbeerlijke vrucht ontbr. in alle Hss. - N.R. Cuius fructus tantam habet vim, ut missus inter suspectos herbarum vel fungorum cibos quidquid in eis virulentam est excludat. margenoot+ L. 117 b. margenoot+ B. 83 c. [tekstkritische noot]616. V.A. Dat e.b.d. de v.d.B.D. die b.d. de v. - 17. B.D. olie af c.v.o. - 18. V.A. soete horicse. B. soete horixe. - 19. V.A. lecht. B. Har l. alse mense. - 21. V.A. diemen. B. diemen ut doet v. - 22. B.E. suet e. best alse w.h. - 23. V.A. soetst dats. B. Dander m. suete dats. - 24. V.A. die es w. - 25. B. blome dire. - 26. V. roken. A. roke. B. Mar die roke. - 28. V.A.G. sere es soe. B. es si sere. - 29. V.A. als ons. B. alse Ysidorus. - 30. V.A. niene. - 31. V.A. vernuwene. B. verneuwene sijn b. - 32. V.A.P. die s.B. die seid. - 34. V.A.B. sere m.B. jar. - 35. V.A. soe oec in menigher. B. si oec. - 36. V.A. ne draghet si. B. en draget si. - 37. B. wert. L. riepe. - 39. V.A.D. soe. B. Dargen si b. dat h. geraden. - 40. V.A.H.v. dat h.d.B. dat hetten d. - 41. V.A. suwe e. hie. B. soe e. hie. - 42. V.A. nemmermee ne draghet. B. nembermer sone draget. - 43. V.A. Elke ne. - 44. V. telch b.d. anderen. A. telch b. an anderen. B. telech an a. boven g. - 45. V. Dat e.h. boghet tandren w.A. boghet tandren. B. Alse e.h. boget tandren wart. - 46. V.A. haer. B. In lintine dats h.a. - 47. V.A. elke hare t. andren. B. tandren poget. - 48. B. pijnt en boget. - 49. V.A. soeken hare. B. Alse d. soeket sinen. margenoot+ V. 194 a. margenoot+ A. 140 c. margenoot+ L. 117 c. margenoot+ B. 83 d. [tekstkritische noot]651. V.A.D. hie die b.e.d. suwe n.B. bloit. - 52. V.A. segghene. B. Selc e.d.t. seggene. - 53. B. Dattie soe. - 54. V.A. Eer soe. - 55. V.A. Dan dar. B. Dan darric vor war n.v.g. - 56. V.A. ic n. vant. B. niewerinc v. gescreven. - 57. B. Platearius ende I. - 85. V.A. spredene. B. Dat e.b. es d.t. spreidene. - 59. B. telege alom e. ombe. - 60. V.A. LXXX voete wijt there s.B. XL voete al t. sombe. - 61. B. blader. - 62. V.A. als ic kinne. B. Alse wingart blader. - 63. V.A.O.s.t. om sine s.B. telege om sine. - 65. B. wert. - 66. B.E. st. ember fontainen. - 67. V.A. plantene w.i. sconinxs. - 68. B. Omdat hi was v. gr. l. - 69. V.A. Datmenne. - 70. V. souwe. - Vs. 669-70 ontbr. bij B. - 71. V.A. dat es die p.B. die pinboem. - 72. V.A. nemt. B. Selc w. selc s.d. nemt g. - 73. V.A.B. maken. L. halen. - 74. V.A. ars. B. harst canment. g. - 75. V.A. Oec l.u. erande. B. Oec l. ut erande. - 76. V.A. Die. - 77. B. woert ontbr., steine. - 78. V.A. heten wi emmer. B. ember gemeine. - 79. V. pijnboen. B. ens nieman. - 80. B. Dat o.h.w.e. omtrent h. gaet. voetnoot1) Lees met de andere Hss.: voete. - N.R. octoginta pedum. margenoot+ V. 194 b. margenoot+ A. 140 d. margenoot+ L. 117 d. [tekstkritische noot]882. V.A. te wetene. B. Als ontbr., te wetene. - 83. V.A. leghet men up. B. Die de apple legt o. tf. ende o. - 84. B. Van den apple ontfaet d.r. - 85. V.A. nesen d. af. B.M.n. die dat ontfeet. - 86. B. Men weet w.d. te s. steet. - 87. V.A. Der hersene. B. herssenen. - 88. V.A. oeste. B. Der droger h. eest. - 89. V.A.E.m. dinc. B. te m. dinc. L. dinc ontbr. - 90. V.A. carnellekine. B.W. bi naturen die kernekine. - 91. V.A.S.v.n. alsmen weet. B. alsemen weet. - 92. V.A. boeken nat ende heet. B. boec nat ende heet. - 93. B. popelare. - 94. V.A. vinter twirande. B. vintter af menege minare. - 95. V.A. draghet. B. Si dragen b.v. selken done. L. suken. - 96. B. Ane, grone. - 97. V.A. dinke. V. ghelike. B. dincken m. gelijc. - 98. V.A. den a.B. Alse oft meinde den albeel. - 99. B. Mar, popelere. - 700. V.A.D. specie. B. Dragen specie. - 1. V.A. upperste v.d. telghe. B. dupperste v.d. telegen. - 2. B. gegedert. - 4. V.A. Datment d.t. gaderne. B.D. dit t. gaderne. - 5. V.A. neemt d. cnope. B. Ende nemt d. knoppe dar. L. croppe. - 6. V.A. uut. - 7. V. seitmen in boter. A.B. sietmen in boter. - 8. V.A. ne cam. B. Dar n. toe q. sout. - 9. V.A.B.E. botre. - 10. V.A.E.m. nochtan. B. meysce moet si sijn d. - 11. B. Dit. - 12. V.A. gr. si. B. grone sie. margenoot+ B. 84 a. voetnoot1) N.R. ipsi fructus calidi et humidi. voetnoot2) N.R. Populus nigra in summitate virgulte resinam generat odoriferam. - De lezing der andere Hss.: specie in plaats van vrucht, is te verkiezen. margenoot+ A. 141 a. margenoot+ V. 195 a. voetnoot3) N.R. butirum de lacte vaccino collectum fit in Mayo. margenoot+ L. 118 a. [tekstkritische noot]713. V.A. Dur e.c.s. duwet men. B. Dore e.c.s. duetmen. - 14. V.A. dur e. ardin. v.B. erden. - 15. V.A. est. B. Dit es. - 16. V. popilioen. A. populioen. B. popelioen. - 17. B. Dit es. j. hitte. - 18. V.A. enen. B. hem hoetswere. L. ene. - 19. V.A. Ende h.h. saken doene. B. saken. - 20. V. popelioene. A. popelioen. B. Soe nemtmen d. popelioen. - 22. V.A. gheneest s. des. B.H.g. des g. - 23. B. Beide swellingen. - 24. V.A. Gheneset in. B. Soe geneset in. - 25. V.A. durghinghe populioen. B. dorginge popelioen. - 26. V.A.H.w. sal dit doen. B.H.w. hi moet dit d. - 27. V.A.D. ne. B. Dar ne. - 28. B. Mar. - 29. V. Salment d. ist een v.A. Salment d. ist in. B.S. ierst d. in vat. - 30. V.A.B. stinken. - 31. B. dar m. - 32. V.A. alsmen. B. alsemen dander. - 33. V.A. datmen. B. datmen b. dar af. - 34. V.A. durghinge. - 35. B. jege. - 36. V.A. maledie. B.E.j. hare m. - 37. V.A. populioen. B. nater popelioen. - 38. V.A. in d.B.H.w.e. dar doen. - 39. V.A. Ne doeter. B. Hine doetter. - 40. B. Mar. - 41. V.A. Die te g.e. siede daer m.B. Dit t. gadre e. siet dar m. - 42. V.A. Dit es. - 43. V.A. eeken. margenoot+ B. 84 b. voetnoot1) N.R. Si populeon magis frigidum et humidum habere volueris. voetnoot2) N.R. acetum et olcum computrescant prius. Lees met de variant: stinken. margenoot+ A. 141 b. [tekstkritische noot]744. V.A. scone b.e. een b.B.W. scone. - 45. V.A. bede. - 46. B. Sine n. die es stranc. W. sijn n. - 47. B. Ende hi mach s.l.g. - 48. B. in der s. - 49. V.A. ene eke v. Abrahaems t.B. ene e.v. Abrams. L. was van. W. eke was v. Adaems. - 50. V.A. Also. B. Also l. gedurde. - 51. V.A. moghendelike. B. Constantijnt mogenlike. W. mueghentlike. - 52. V. in. B. Regnerde i. Roems. - 53. V.A. Dat. - 54. V.A. Dit staet te Manbre. B. Soe s. die M. dats w.W. Dit s.t. Manbere. - 56. B. lant. W. Es i. lantsceep. - 57. V.A. Die h.d. scortsen. B. Die heft d. scortse. - 58. V.A.B. hartheit. - 59. V. somighe. A. Ytale. B. Italie. - 61. B. Selke. W. boeken. - 62. V.A.D. dit b.n. ramnus. B.D. dit bi namus. - 63. V.A. stercste rubus die s.B. stareste rubus die s. - 64. V.A. Te. V.A.B.W. medicinen. - 65. B. alse. - 66. V.A. ene v.d. af pleget. B. ene v. darmen af pleget. W. ene v. - 67. V.A.W. medicinen. B. nuttene. - 68. V.A. dornekijn schinen. B. Hi es best gedaen alse dornekine. L. scine. - 69. B.D. enech b. - 70. V.A. droghe sijn si alte samen. B. Droge ende cout sijn si t.W. droghe. voetnoot1) Hier begint de vergelijking met de fragmenten berustende op de Keizerlijke Boekerij te Weenen (W.) , mij door den Heer Ferd. Von Hellwald in afschrift bezorgd. Dit fragment loopt van B. VIII, vs. 642-945. De varianten van het voorgaande zullen later achter den tekst medegedeeld worden. margenoot+ V. 195 b. margenoot+ L. 118 b. voetnoot2) N.R. De quercu Mambre quam habuit Habraham. Lees in plaats van Adaems met de andere Hss.: Abrahuems. margenoot+ W. 6 d. margenoot+ B. 84 c. [tekstkritische noot]771. V.A. rosen. - 72. B. Ontdaen. - 74. V.A.B. Die ontbr. B. tesen sp. - 75. V.A. Droghetmense. B. Drogemense. W. Droechmense. - 76. V.A. nutten vort an. B. een jar n. vort an. - 77. W. Van der rose. - 79. V.A. Menne. B.M.m. oec af. - 80. B. Alst hir. - 81. V.A. siet. B. seit. - 82. V.A.E. cleenset dur e.c. daer naer. B. ziet dor. W. ghiet. - 83. B.D. nemtmen roes blader dar n.W. rosc. - Vs. 783 ontbr. bij V. en A. - 84. V.A. Ende daer t.B. Ende d.t.m. dwitte d. - 86. V.A. Dit stoot men st. B. Die scormen te stucken. W. scuertmen st. - 87. V.A. siedet in den honech. B. cleine e. siedet in honech. W. siedet. - 88. V.A.O. ent r.v. vaet an. B.O. ent rose varve vaet a. W.O. ent r.v. ontfaet a. - 89. B. besteet. W. dicke. - 90. B. Alsoe alst hir bescreven steet. - 91. V.A. Conforteert. B. Het confortert d. minscen. - 92. V.A.W. menigher. B. suversse v. meneger. - 93. V.A. purgiere. B. purgerde. W. ymuren. - 96. V.A. Met ere...... behendichede. In beide Hss. is eene plaats voor het weggelaten woord opengelaten. - B. Met dusgedaenre behindechede. - 97. V.A.W. Rose. B Rose blader. - 98. B.W. Moten. - 99. V.A.E. dat. B. gelasen. - 801. V. daghen V.A. sonder een. B. Dertech. - 2. V.A. elkes d.s.l. gheen. B. geen. W. sdaghes. margenoot+ A. 141 c. voetnoot1) N.R. Mel primo despumetur, deinde coletur. margenoot+ L. 118 c. margenoot+ V. 196 a. margenoot+ W. 7 a. [tekstkritische noot]803. B. Geroret te samen ene stonde. - 4. B. monde. - 5. B. en ontbr. - 7. B. cuelt d.h. blotsocht. - 8. B. eest n.W. eist - 9. B.E. jegen dat e.s. - 10. V.A. Up dat. B. Op datter die minsce siec af is. - 11. V.A.W. rose w.B.M. rose watere e.m. dus o. - 12. V.M.m. aldus. B.M.m. aldus cyroep saet. - 13. V.A. Ende m., rose b.B. siet w.m. rose b.W. rose blade. - 14. V.A. staden. B. groten staden. - 17. V.A. helpt. B. Mar et holpe. - 18. V.A. Van sape v. groene rosen bladen. B. Van sape v. gronen bladen. W. groene. - 19. V. Ende seker g.B.E.s.g. toe. - 20. V.A. twater. B. watere. - 21. V.A. syrop als ic. B. cyroep alse ic. - 22. V.A.B. lichame ten beghinne. W. lichame van beghinne. - 23. V.A.E. danne stoppet den lichame d.B.E. ontstopt d. lichamen. W. lichamen. - 24. A. tmenisoen. B. dmenisoen. - 25. V. up dat niene. A. cyncopis up dat niene. B. Ende j.s. opdatment dus n.W. niene. - 26. V.A.D. bestopt hevet d. lichame. B.D. bestopt hadde d. lichame. W. lichame. - 27. V.A. Rosen roeke droghe. B. Rosen roke oft droge oft grone. W. Rode r. droghe. - 28. B. done. - 29. V.A. Heersene. B. Hersenen. - 30. B. Den genen dien deren dese s. - 31. V.A. Sethym dat o.b.B.S. dus over war bekint. W.S. es o. margenoot+ B. 84 d. margenoot+ A. 141 d. margenoot+ L. 118 d. voetnoot1) N.R. in principio laxat, sed constringit postea. voetnoot2) N.R. contra fluxum ventris et vomitum et syncopim ventris, sed non detur constipatis. - Lees met de variant in vs. 825: niene, in plaats van men. margenoot+ V. 196 b. voetnoot3) N.R. Rose sicce vel virides naribus apposite confortant cerebrum et cor. - Lees met de varianten in vs. 827: Rosen roeke. [tekstkritische noot]832. L.B. Ende es. V.A.[...] Ende ontbr. - 33. B. over groet. - 34. V.A. dur. B. dor. W. enich. - 35. V.A. Niet l.h. barnen. B. Ne laetmen bederven. - 36. B. eest v. selker. W. eist. - 37. V.A. verroten niene. B. nine. - 38. V.A.B.W. Dies. - 40. V.A. van ontbr. - 41. V.A.d. lovie. B. lovie behilt. W. luvie. - 42. V.A. in haer g.B. Ende n.s. in har gewilt. W. in h. - 43. V.A. Up dien berghe. B. Optie berge. W. Opten. - 44. V.A. horic. B. Ende g.w.W. horen wi. - 45. B. eest. W. eist. - 47. B. alse. - 48. B. Si was. - 49. V.A. Salemons. B. Salomens. - 50. V.A. hir of oec. B. hir af. - 51. B.S. es. - 53. B. dar hi d. art heft. - 54. B. telege geeft. W. telghe. - 55. V.A. telghe afslaet. B.S. hare m. telegen afslaet. W. telghe. - 56. V.A. meer t. ute g.B. Soere meer dar ute g.W. teleh. - 57. V.A. Soe. B. Si bloit. - 58. V.A. soene. B. Mar. - 59. V.A. wilge. B.M. seit so w. so wilge blomen. W. wilghe blomen. - 60. V.A.W. hevet. B. Heft i.s.s.g. - 62. B. Nembermeer p. dar n. - 63. V.A. Sap. B. Sap g. uten blomen. W. uut haren b. - 64. V.A. dan g.B.E. in enen dranc g. margenoot+ W. 7 b. margenoot+ B. 85 a. margenoot+ A. 142 a. margenoot+ L. 119 a. [tekstkritische noot]866. V.A.S. blade. B. blader in water. L. bloemen. W. Hare blomen. - 67. V.A.B. Ghestroit. W. Ghestroeiet ommetrent. - 68. V.A. In hitten of suchte p.B. In heeter sucht ende dies p. - 69. V.A.W. vercoelne. B. Het vercuelt die quade l. - 70. V.A.B. het es g.B. Die daer es van groter s.W. eist. - 71. B. Tunus. - 72. B. es ons b. - 73. V.A.d. dies ghewach. B. doet ons g.W.D. coninghinnen b. - 74. B. seghet ons d.W. Ende ontbr. - 75. V.A. cam. - 76. V.A. Te Salomoene w. soe. B. Salamone. W. Salomoene. - 78. V.A. hare. B.E. brachte dar m. hare. - 79. V.A.B. Prosente. - 80. V.A. Er houte. B.E. van t. houte m. - 81. V.A.W. seghet. B. seget dat. - 82. V.A.N. ne rooc al es het houdt. B. Al ne roet al werde o.W. ne r.a. eist. - 83. V. het v. wijsheit. V.A. claer. B. Het kert vander w. in c. - 84. V.A. waer. B. Oft ene columbe w. - 85. V.A. Therebintus. B. Terebintus alsemen. - 86. V.A.B. wassene. - 87. W. heeft - 88. V.A. sine s.B. Genoeclijc es sine s.W. Ghenoeghelike e. sine s. - 89. V.A. Ute d. bome u. sire h.B. Ut d. bome van sire hut. W. bome. - 90. V.A. erande. B. erande s. ut. - 91. V.A.D. wel te riekene. B.D. herde wel rikens. W. te r. margenoot+ W. 7 c. voetnoot1) N.R. Frondes et folia aspersa aqua aerem infrigidant. - De lezing van B. is in vs. 869-70 te verkiezen. margenoot+ V. 197 a. voetnoot2) N.R. ligna alba atque fulgencia nimis polita sunt, ac relucentia adinstar eboris. - Eene in den tekst ongetwijfeld bedorvene lezing, die met behulp der variant B. naar alle waarschijnlijkheid aldus te herstellen is: Oft ene ebenen columme ware. Columme zal wel het ware woord zijn, en ebenen door een afschrijver om de gelijkheid met ene zijn weggelaten. margenoot+ B. 85 b. [tekstkritische noot]893. V.A. gherstijn. B. graijn mele. - 95. V.A.B. daer af. - 96. V.A. hadde die niene laken. B. en ontbr. - 97. V.A. dats bekint. B. Hi doetse scoren dats b. - 98. V.A. in vint. B. leest d. wijroec. W. wierooc a. vent. - 99. B. Mar dat es. - 900. V.A. genant. B. Hir nes t. niet b.W. therebintinus. - 1. V.A. dies neemt Y.B. dus nemt Y.L.W. neemt ontbr. - 2. B. Dat ontbr. W. Dats. - 3. V.A. erande. B. af erande. - 4. V.A. coxium. B. Ende h. taxioen. L.W. corium. - 5. V.B. hetetet. B. Iwen heetment. - Vs. 905-908 bij B. in deze volgorde: 907, 908, 906, 905. - 6. V.A. Desen. B. Dies weetmen die warheit w. - 7. V.A. seilscote. B. af selscutbogen. - 8. B. Om datsi l.g.m. - 9. V.A. ne maghet. B. In derde maget n. geduren. W. gheduren. - 10. V.A. arder. B. Mar b. eest. W. Mar b. eist. - 11. V.A.v. dien d.W. bladen. - 12. V.A. Datsi al tj. bliven g.B. Datsi al djaer bliven grone. - 13. V.A. dat es. B. linde. - 14. V.A. in dies lants. B. somertide in des lants ende. W. somertijn in Dietsch lants e. - 15. V.A. ist ontbr. B. Die men lichste bome van s.W. eist. - 16. V.A. Ende die m.B. Entie scoente oec. v.b. margenoot+ A. 142 b. margenoot+ L. 119 b. voetnoot1) N.R. generat odoriferum thus valde. De laatste regel is een bijvoegsel van Maerlant, en waarschijnlijk alleen bij B. onbedorven. Men zal toch wel moeten lezen: Hier nes therebintus niet bekant. Mocht evenwel iser eene benaming van den terpentijnboom zijn, dan zal men wel met V. en A. genant in plaats van bekant moeten lezen. voetnoot2) N.R. unde et coxia (l. toxica) venena exprimuntur. margenoot+ W. 7 d. margenoot+ V. 197 b. voetnoot3) In plaats van den in alle Hss. min of meer bedorven tekst zal men wel moeten lezen: Tilia dats die lende, In somertijt in Dietslants ende Die minlixste boem van scaden, Entie scoenste oec van bladen. [tekstkritische noot]917. V.A. wit e. licht. - 18. V.A. ne gheen. B. Geen worm. W. worem. - 19. V.A. suwe. W. hie e. sie. - 20. V.A. suwe ne drouch. B. Mar d.s. ne. W. sie ne. - 21. V.A. hie. B. alleine. - 22. V.A. smaken. B. reine. W. smaken soet. - 23. V.A. dat es. B. wingart. - 24. B. wart. - 26. V.A.W. ne can. - 27. V.A. telghe. V. ghene l.B. Sin telege. - 28. V.A. Dies ghevet. B. Dies. W. Dies g. hen. - 29. B. met. W. Dat. - 30. V.A. cruupt upwaert. B. cruept. - 31. B.S.s. dat es venijn s.w.s.r. - 32. B. heft. - 33. V.A. dat serpent. B. blome d. tserpent. W. bloemen doot tserpent. - 34. V.A. ute. B. dranc dire ute rint. - 35. V.A. ronghe. W. tonghe. - 36. V.A.B.W. Want hetse. - 37. V.A. ghemac. B. leest d.g. mah s. - 38. V.A. wijn. B. triakelt wijn. W. ghetriaclet. - 39. B. Ende g.e. alsemen. W. wil. - 41. V.A. Bede s.a. entie d.B.B. die traen e. die d.W. Bede. - 42. B. Alst jar. - 43. V.A. uter a.B. Onttoemen den troch bi der erden. - 44. V.A.E. neemt men m.g.w.B.E. nemet ut m.g. werden. W. uut. - 45. V.A.B. marghe u. wonden. - 46. V.A. wachte d. soe tiere stonden. B. wachte datse te dien stonden. L. wachten. margenoot+ B. 85 c. margenoot+ A. 142 c. margenoot+ L. 119 c. voetnoot1) N.R. lacrima vitis impetiginem et scabiem sedat. - Lees met de variant in vs. 935: ronghe, in plaats van tonghe. voetnoot2) Lees in vs. 938 met de varianten wijn in plaats van venijn. N.R. Tyriacam vitem facimus cum iste pertectus (sic!) est, ut vinum eius vel acetum aut uva contra morsum valeat omnium bestiarum (verg. Plinius, B. XIV, c. 18, § 117). [tekstkritische noot]947. V.A.B. vinghermael si. L. sijn. - 48. V.A. hevet men triakel. B. heftmen. - 49. V.A. die d. in die w.B. in die wonden. - 50. V.A.E.b. toe v. tier s.B.E.b. so v. tien stonden. - Bij L. staan vs. 946-50 in schromelijke wanorde, en wel vs. 945, 950, 947, 948, 949, 951. - 51. V.E. decse met daerden. A. decse met aerden. B. dectse m. erden. - 52. V.A. theere. B. Mar v. teer. - 53. V.A. si ontbr. B. Soe verlisen dan. L. si dan. - 55. B. Hir. - 56. V.A. dichter of d. ics. V. kende. B. dichter af dat icker af kende. - 57. V.A.E.d. mi dochte orborlic w.B.E.d. mi d. orberlijc w. - 58. V.A. Vortwaer meer. B. Vortwart mer so selewi l. - 60. V.A. Die luttel w. in onse h.B. Die wassen l. in onse h. - 61. V.A. Mer. B. Mar. - 62. V.A.E. ics u segghe nochtan mee. B.E. ic u nochtan s.m.B.L. Eeer. - 63. V.A. ics in e. redene. B. in e. redene cleine. - 64. V.A. Daer of segghen i.g.B. Daer af seggen i. gemeine. margenoot+ V. 198 a.

Vorige Volgende

Boek VIII.