Der naturen bloeme



[p. 39]
tekstkritische noten
Boek VI. + Aristoteles die seghet, Dat gheen serpent te hebben en pleghet Hoeden, en ware dat sijn saet Na der vische maniere gaet. 5 Haer tonghen swart ende lanc ghespleten. Hem leghet therte, wilhi weten, Recht na den halse, in der maniere Gescepen dat es ene niere1). Groete serpenten hebben alle 10 Op die levere die galle; + Den clenen, dat es haer pleghen, Es si op enen daerm gheleghen. Oec werd weder siende tserpent, Ist datment maect blent. 15 Ist datmen hem den staert ofslaet, Hi wast als hem die tijd vortgaet. XXX ribben heeft tserpent, Ende daer si noten, dats bekent, So vaste cleven si te samen 20 Alst een ware, daer twe hoefde uut quamen. Vleesch ende gras eten si ghemene, Lettel drinken si ende clene; + Wijn hebben si lief, ende daer mede Vaetmense in menigher stede. 25 Sine pissen groet noch clene, Want sine hebben blase negheene. Oec smelten si utermatene clene,
[p. 40]
Na dat si grote sijn ghemene. Plinius die maect ons cont, 30 Als dat serpent enen man wont, Dat daerde selve wreect den man, Want in haer et niet gheduren en can, Ende moet sterven daerna saen. Elc serpent en mach verslaen 35 Altoes maer enen man te samen, + Sonder salamander bi namen. Plinius sprect dat vander gallen Dat venijn coemt hem allen. In den winter crupen si ghemene 40 In aerde, in boemen ende in stene; Metten lentine coemen si voert. + In Yrlant, alsmen over waer hoert, En mach altoes gheen serpent sijn, Noch niet dat draghen mach venijn; 45 Ja, Iertsche aerde vintmen hier, Werptmense op een ghevenijnt dier, Weder et es clene of groet, Et blivet op der stede doet1). Dies leesmen dat wilen ghesciede 50 + Tusschen den Inghelschen ende den Scotten lieden Ene werringhe op een eylant. Die Yrsche heseeden te hant, Datmen serpente in dat lant brochte. Waer daer sulc dier dat leven mochte, 55 So soude dat lant der Scotten wesen, Ende storven si, et bleve hem bi desen. Men doet, ende die woerme storven: Dus hebben die Yrsche tlant verworven2).
[p. 41]
Ysidorus seghet, diet weet, 60 Ende Jacob, dat serpente sijn heet: Bedi hebben si clene ghewout + Nachtes ende als die tijt es cout. Over waer sprectmen, dat tserpent vliet Daert den mensche naect siet. 65 Ambrosis sprect voer waerheit nu, Dat des menschen nuchteren spu Die serpenten sterven doet: Dus draghet elc anders doet. Siet dat serpent hem in die noet, 70 Ic mach u segghen wat dat doet: Alt lijf worptet in den slach, Op dat thovet ondraghen mach. Es hem thovet ghesont bleven, Dan behoutet wel dat leven. 75 Als et wille int water sijn, + Spuwetet uut sijn venijn; Alst ute comet so neemtet weder Sijn venijn, daert leide neder. Verliestet sijn venijn oec mede, 80 Et doet hem ter selver stede. Langhe leven mach tserpent, Want alst hem veroudert kent, Vastet ende wort magher dan, + So ruumpt sijn vel dattet heeft an, 85 So cruuptet doer een nauwe gat, Daer et hem of mach stropen dat,
[p. 42]
Ende verniewet sine joeghet1). + Hier toe helpt hem des venekels doeghet; Ende als hem die oghen gaen ute, 90 Verniewetse an die rute. Goede roeke es hem quaet, Want hi tserpent verslaet. Hier endt die tale int ghemene: Nu hoert van elken allene, 95 Teerst in A, daerna in B, Na dordine van den A. b. c. Aspis es een serpent ghedaen + Gheleu, blaeu, hebbic verstaen. Dient bijt, hi es metter doet ghemeene, 100 Maer met behendicheit niet clene Belesement ende so begaet, Dat sijn venijn niet en scaet, Ende ment mach vanghen met ghemake. Dats om sonderlinghe sake, 105 Wantmen hem uten hoefde doet Enen steen dier ende goet; Maer nu es ene nature in desen, Dat sere scale es int belesen; Want alst den toeverare verstaet, 110 Diet met sulken arte vaet, So steectet in teen ore den staert, Ende worpet tander nederwaert Jeghen daerde, ende stopt sijn oren, Also dat niet en mach hoeren. 115 Solinus bescreven heeft, Dat elc met sinen noten levet; Want alsmen slaet dat een doet,
[p. 43]
+ Tander heeft den rouwe so groet, Dat et navolghet den mordenare: 120 + Hine stonde nemmer in sulker scare, En sallen willen anevaerden: Dat en latet om ghene vrese van swaerden. Men cant hem oec beneemen niet, Hine si vroet of hine ontvliet, 125 Hi sal hem emmer nemen tleven1). Van enen aspis es bescreven, Dat in Egipten wilen een man Voer sine tafle een voeden began, So dat niemen en dede onsochte. 130 Te lesten dat twe jonghen brochte, Ende een sijn jonc dode ghinder Een van des goets mans kinder. Als die moeder om tetene quam, Ende si die misdaet vernam, 135 + Scoerde si daer om haer kint ontwe, Ende sine quam weder nemmermee. Na die maniere van everswine Sijn ghescepen die tande sine. Ausibena2), als wijt horen, 140 Dat heeft staende een hovet voren Ende een ander in den staert. Nu loeptet hare, nu dare waert, Windende na spaeldrinx wise. Beide die hoefde nutten spise, 145 Beide striden si ende vechten. Plinius horic berechten,
[p. 44]
Dattet hem eerst na winter toghet, Want et coude heeft ghedoghet1). Voer den cuchuut coemtet, dats waer. 150 + Sijn oghen sijn als dat vier claer. Ic en vant nemmeer in A, Nu hoert van der B hier na. + Basiliscus in Latijn Es in Dietsche een kueninxkijn, 155 Ende ets oec coninc op allen venine. Dese aertsche plaghe pleght te sine Halfs voets lanc, ghespekelt wit. + Op sijn hovet hevet hit Spekelde in der ghebare 160 Als oft ene crone ware. Alle serpente sijn voer hem bloed, Want etse metten ademe doet; Met opsiene doetet den man. Wie so andren teerst ghesien can, 165 Hi blivet doet, hoe dat si2). Dit scrivet Jacob van Vetri, Ende Plinius doet ons verstaen: + Niet allene maghet verslaen Den mensche, maer al daert levet 170 Daert sine wone hevet3). Sijn venijn doet oec uut ende uut Verderven beide boem ende cruut
[p. 45]
Ende al dat wast groet ende clene. Et scoert, met sinen ademe stene, 175 Et venijnt die lucht oec mede. Vlieght een voghel daer ter stede, Hine mach niet min verdinghen, Dan hem die vederen besinghen. Sijn wisplen alle serpente ontsien, 180 Ende alsijt vernemen, si vlien. Allene die wesele die verwinnet, + Want alsmen in dat lant bekinnet In wat holen dat si wonen, Comen die liede metten ghoenen, 185 Met ruten al om behanghen, Ende latense in die hole ganghen. Daer bitet doet ter stede, Ende dan moet hi selve sterven mede1). + Nochtan doch dat et blijft doet, 190 Hem blivet nochtan macht so groet, Waer soemen bestrijct ene masiere Met pulvere van siere maniere, Niet venijns en comter inne, Noch oec selfs spinter an die spinne. 195 In Grieken, als wi horen spreken, Es een monster daer mede bestreken. Men seghet ons, en es gheen huus mede, + Esser een stic van sinen lede, Die serpenten en vlien dane. 200 Men doet mede te verstane, Datmen met sinen pulvere bestrijct Silver, ende et gout dan blijct. Vliegende vintmense some mede, Die Got niet en laet uut hare stede 205 + Verre varen om die saken,
[p. 46]
Dat sijt al woeste souden maken. Van den andren balisische, ic wane, Vintmen in den boec van den hane. Diet weten wille, lese hir voren, 210 Daer mach hi die maniere horen1). Boa dats een serpent In Calabren bekent, + Also als ons Plinius seghet, Dat hi harde groet te wassen pleghet. 215 Talreersten dats sijn doen, Dat et suucht buffelen ende coen, Ende wort van hare melc so vet, Dat et wast vele te bet, Ende wort so utermaten groet, 220 Dat nieman en dar bestaen ter noet, So dattet al verwoest die lande Van creaturen menigherhande. Van enen serpente ghewassen dus + Scrivet ons sente Jeronimus, 225 Dat die goede sinte Hilarioen Dede enen hoep houts opclemmen doen, Bi Gods crachte, sonder ander maniere, Ende verbernetse mit viere2), Om dats hem die liede baden, 230 Diere mede waren verladen. Plinius scrivet al bloet, Datmen dit vint also groot, Ende heilighe geesten scrivent mede, Dat si verswelgen in somige stede 235 Enen hert of ene coe
[p. 47]
Met enen swelghen daer toe. Dusteen serpent wast, als ic gome, + Dat wilen Regulus van Rome In Affrike slouch te doot, 240 Dat wast so utermaten groet, Dat C voete ende XX mede Lanc was, scrijft die waerhede. Men brochte te Romen sijn vel Ende sine ribben also wel 245 Te sien doer die wonderlichede. Ghelijc datmen wint ene stede Moestmen dat dier bestaen, Eerment mochte verslaen1). + Berus dats een serpent. 250 Experimentator die bekent, Dat et met wispelen die lampereide Uut den watre loet op die heide, Ende et dan met haer noet2). Dit es te wonderen harde groet, 255 Ende dicken ist also ghedaen, Eer die lampereide conde ontgaen, Dat sie wort ghevaen op tlant. Bi deser reden es bekant, Seghet dit waer ende Solijn, 260 Dat die lampereide draget venijn. + Nemmeer hebbic namen in B. Hoert serpenten namen in C. Cornuti dat sijn serpente, Seghet Solinus, in Oriente, 265 Omme dat si horne draghen, Daer si mede steken ende jaghen;
[p. 48]
Nochtan hebben si ander venijn, Daer liede of sterven of daer moet sijn Triacle toe, salmen ghenesen. 270 Van hem es et dat wi lesen, Dat Got desen liet verbiten In Egipten die heremiten. Cameleon, als Ysidorus seghet, Es een serpent dat te levene pleghet 275 + Bider lucht al sonder eten. Ghescepen ist, als wijt weten, Na die lacerte met voeten viere, + Scaerp gheclauwet ende quadertiere, Lanc ghestaert, crom ende smal, 280 + Buulrigde na den kemel al. Nemmerme en luuctet oghen. Sijn vel dat mach vele ghedoghen. Sijn buuc heeft altoes niet in. Traech als die slecke meer no min. 285 Bloet heeftet utermaten clene, Sonder in die herte allene: Dies ist bloed in sinen moet, Want die coenheit leghet int bloet. Sine vaerwe cant wel verkeren, 290 Als ons die wise meesters leren, Daer et al sulke vaerwe ontfaet Alst ghedaen es, daert op gaet. + Et laet hem den raven sliten, Maet sal hi iet van hem onbiten, 295 Hi moet sterven omme dat1), Hinc hebbe een lauwer blat. Winter tijt woentet in daerde, Te lentine gaetet sire vaerde.
[p. 49]
In Asia, als wi lesen, 300 Vintmen vele diere van desen. Carastes, als Solinus seghet, Es een serpent, dat te hebben pleghet VIII horne als een weder1). Et dect hem in den sande neder 305 Sonder sine horne allene, + So comen vogle groet ende clene, Ende wanen daer op rusten gaen, Dan worden si verbeten saen. Et cruupt na lampereide maniere. 310 Die horne hier of si sijn diere: Men maecter of ten messen hechte, Die comen ter tafel voer al gherechte; Ende bringhmer enech venijn naer, So wort die hecht swetende daer. 315 + Chelidrus es een serpent. Ysidorus sprect, dats bekent, Dat sijn venijn es so quaet, + Dat tlant daert over gaet Roken doet in der maniere 320 Als oft ware van viere2). Int water leeftet ende op tlant. Hier coemt van der D na te hant. + Dipsas, sprect Jacob van Vetri Ende Solinus die meester vri, 325 Es so doerclene een serpent, Datment cume met siene kent. Alsment tret, men en cant ghesien, Ende een wort ghevenijnt mettien. Solinus die seghet al bloet:
[p. 50]
330 Dient bijt, hi blijft te handen doet. Experimentator die scrivet Van hem, diere doet of blivet, Datmen niet en can ghescouwen + In sijn anschijn teiken van rouwen. 335 Draco, seght Jacob ende sinte Augustijn, Dat onder allen dieren die sijn Die alremeeste es, dies ghelovet. Enen cam heeft hi op sijn hovet. Na sire grote es clene sijn mont. 340 Venijn nut hi talre stont. Wat dat hi metten staerte bint, Ets doet, en twivels niet een twint; Ja dolifant en cans ontgaen, + Can hine binden staerte bevaen. 345 In steenroetsen ende in rivieren Es sijn wesen na sire manieren1), Want sine nature es doerheet; Ende oec int lant, daermene weet, Es grote hitte van der zonnen, 350 Want wine selden gheweten connen, Den rechten drake, dat weet wel, Dat omme tien dien duere abel2), Dat woeste Babylonie heet, Daer sijn si so groet, alsmen weet, 355 + Mere dan XX cubitus. Haer roepen, wi lesen dus, Vervaert den lieden die dit horen. + Haer opsien doet den lieden verdoren, Dat sulc heeft die vrese so groet,
[p. 51]
360 Dat hi van opsien blivet doet. Alsi oud sijn, wilmen weten, Dat si lettel dan eten. Augustinus seit sonder lieghen, + Dat si somwile in die lucht vlieghen, 365 Ende hare vlogele sijn een vel, Als wi an die vledermuus sien wel; Ende daer een maect sine vlucht, Ontsuvert hi altemale die lucht. In sijn hol draecht hi over een 370 Draguncia den dieren steen1), Maer hi nes altoes niewer toe goet, Ensi datmen hem levende uutdoet. Sine tonghe ende sine galle In wine ghesoeden met alle, 375 Ende daer mede bestreken dan Sine lede, ist wijf, ist man, Dien die duvele incubi Quellen, si makene vri. Aldus mach hi ghevanghen wesen: 380 Talreerst moetmene belesen, + Dat hi niet en si van felre voere. Dan slaetmen voer hem een tamboere, Dan waent hi hoeren den donreslach, Want engheen eer sterven mach 385 Van donre ende van blixeme mede2): Dus vervaertmense daer ter stede. So bint hem daer op een man, Ende doet hem heine draghen dan, Daer hi wille, in verren lande; 390 Maer daer of coemt hem dicke scande,
[p. 52]
Want gheraken si ter wider zee, Ende hi dan mach vlieghen nemme, So ist met hem gherekent saen. Oec canmense wel anders syns vaen. 395 Men neem een calf ende doe hem wale + Sine daerme uut altemale, Ende doet niewe bernets calx dan vul, + So coemt die grote beeste dul Al daert staet onderset met staken, 400 Ende slondet ende binnen caken1). Alst calf in haren buke leghet, Verhit gheen calc, als hi pleghet. + Dan word drinkende die drake, Ende tkalc verhit bi sulker sake, 405 So dat hi so sere ontsteket, Dat hem therte binnen breket. Draconcopes es een serpent, Als Adelinus wel bekent, Staerc ende groet, ende sonder waen 410 Int anschijn als die maghet ghedaen Ende nederwaert ghelijc den draken. Wi wanen dies in waren saken, Dat serpent was aldus ghedaen, Daer die duvel hadde mede bevaen 415 + Onser eerster moeder Even, Als wi noch lesen in brieven; Want Beda seghet sonder waen, Dat dat serpent was ghedaen Int anschijn ghelijc der maghet, 420 Ende hadde der vrouwen so belaghet, Dat si niet dant anschijn en sach,
[p. 53]
Want tander lijf bedect lach Met loveren ende met risen mede; Ende die viant sprac daer ter stede 425 Uten serpente ende loech, Also dat hise bedroech. Noch hebbewi alle daer of we. Hier gaet uut D ende volghet naer E. + Emorois, seght Solijn, 430 + Es een serpent, ende sijn venijn Heeft sulke cracht so wient slaet, Dat hem al sijn bloet ontgaet, So dat hem twint en blivet, Ende dan es die mensche saen ontlivet, 435 Ende daer nes gheen stremmen nemmee. In vinde nemmeer namen in E. Jaculum, seghet Solijn, Es een clene serpentkijn, Ende vlieghet als of een quareel quame, 440 + Ende daerof heeftet dien name. Dese luscen in den boemen, Ende maerken ende goemen Wien dat si veninen moghen, Ende comen onversien ghevloghen. 445 Ipnale dats een serpent. Solinus seghet ons, diet bekent, Dat et es van aspis gheslachte. + Dit serpent doet sterven sachte. Wien dat bijt, daers gheen ontgaen, 450 Hi moet in slape worden saen. No roupen, noch steken, noch trecken Men cannen nemmermeer ghewecken1), Dat hi ontwaket daerna.
[p. 54]
Dustanech hadde Cleopatra 455 Tien tiden dat Augustus verwan + Antonise haren man, Die hem dode met venine, Want hi verwonnen was ende die sine. Sie ledene in enen grave diere, 460 Si nam serpente van diere maniere, Ende settetse haren borsten an, + Ende ghinc ligghen bi haren man, Ende slapende in haren leven1): Dus heeft die Roemsce ystorie bescreven. 465 Idrus, seghet Ysidorus, Es in Egipten in Nilus2), Ende heeft scaerper dorne vele. Et gaet in cocodrillus kele, Daer hi leghet ende slaept 470 Ende met der kele wide gaept; Maer eerst heeftet hem besleghen Met muederen, dits sijn plieghen, Omme dat sachte wesen sal. Die grote viant slont in al, 475 Ende alst dan in die daerme leghet, So toghetet den aert dies et pleghet, Ende steect hem die daerme dure. Dan steerft dander in corter ure, Ende et cruupt dan uut van beneden. 480 + Die liede swellen in allen leden, Die het ontreint met venine: Coemes es daer of medicine.
[p. 55]
Sijn longhen es goet, als wi weten, Jeghen der serpente beten. 485 + Idros wandelt in den broec, Seghet Kirammidarium boec, Ende es een serpent, alsmen seghet, Dat boven den water te rechten pleghet1). Enen steen so draeghtet binnen, 490 Daerment om vaet, wilmen kinnen, Jof so breect dat et en spuwet2). Met worden datment oec so beduwet Ende metter name oec mede van Gode, Dat et en spuwet, al doet node. 495 Broeder Alebrecht sprect over een, + Dat hi selve proefde den steen, Als hi seghet, an een wijf, Die vol waters hadde dat lijf. Hi goerdene an haren lichame 500 Daer si hadde die mesquame, Ende III vingheren alle daghe Sanc haer lichaem sonder saghe, Onthier ende twater was ghedaelt, Ende haer lechame ghesmaelt. 505 Jeghen reume ende tranende oghen Can hi sine macht wel toghen. Dits te ghelovene vele wel. I gaet uut, hier coemt L. Lacerta es een clene serpent, 510 Datmen in vele landen kent,
[p. 56]
Ende heeft IIII voete, als wijt weten. Sine tonghe es in tween ghespleten. Sijn venijn es niet so swaer Als menech wormes, wet overwaer. 515 Clene jonghekine si draghen. Some boeke hoermen ghewaghen, + Datse die moeder alle verslaet Tote enen, dat haer ontgaet, Dat wreict up vader ende up moeder 520 + Daer na suster ende broeder. In India vindmense, horic gewagen, Die XXIIII voete draghen, + Van ghedane scoen ende claer. Nu hoert van der N hier naer. 525 Natrix es een serpent, Als Lucaen ende Ysidorus kent, Dat met orine maect onreine + Putten, beken ende fonteine1), Daert in luuschet ende leghet, 530 Des anders gheen serpent en pleghet. Nadera dats een serpent, Datmen in Dietschen lande bekent2). Men vintse beide cleen ende groet. Sijn venijn dats harde groet, 535 Men heefter triacle jeghen. Scone vel si te hebben pleghen. Haer blasen es snel van moghentheden. Men neme een roede versch ghesneden, Ende doe den naderen blasen daer an,
[p. 57]
540 Te hant verdroeghet si dan1). Neemt oec een swaert scoen ende claer, Ende laetse daer op blasen daer, Dat swaert ontvaerwet altegader: + Dits die macht van der nader. 545 Woert oec een man in den voet ghebeten, Dat venijn liep uutwaerts, alswi weten, Ende ommegaet des menschen lede, Ende coemter aerden mede, So valt die mensche neder doet: 550 Dat doet sine hitte groet2). Die hier of ghebeten waerd, Men hanghe sijn hoeft neder waerd, So moet tfenijn in den voet bliven, Want sine nature wille becliven; 555 + Ende men sal die bete uutsniden, So gheneesment in corten tiden. Die seker gaen wille ende wesen In steden, daer men ontsiet van desen, Wrive sine blote lede 560 + Met alsine ende met ruten mede, So sullen hem dese woerme vlien. Nu suldi namen in P besien. + Pister, sprect Jacob van Vetri, Ende Solinus die meester vri, 565 Es een serpent dat talre stonde Gapende gaet metten monde, Ende uter kelen gaet hem roec. So wien dien dit wondert oec, Die swellet ende schijnt in der ghebare,
[p. 58]
570 Al of hi vol waters ware1), Ende moet also bliven doet, Hine hebbe triacle ter noet. + Pareas, als ons doet verstaen Ysidorus ende Lucaen, 575 Es een serpent dat sine vaert Ende sinen ganc heeft achterwaert: Dat es die nature sijn. Vreselic sere es dat venijn. Van der P vindic nemme voert, 580 Hier coemt in R een serpents woert. Rucela dats een serpent2), Datmen vint in Orient. Aristoteles te wetene doet, Dat nuttelic es ende sere goet, 585 Want hi doet ons verstaen, Dat apotecarise vaen, Ende houdent in hare apoteken. + Met crude, die si daer toe reken, Maken si van hem specie diere, 590 Nuttelic van menegher maniere. Nemmeer sone vandic des, Hoert voert serpente namen in S. + Salamandra es een maniere Van serpenten, die in den viere 595 Leven daer et in gaet, Ja dat oec tfier mede verslaet. Plinius, Jacob ende Adelijn, + Aristoteles ende Solijn Segghen ende doen verstaen,
[p. 59]
600 + Dat yda die lacerte es ghedaen1). Ysidorus sprect: sine maniere Gaet voer alle venijnde diere. Plinius seghet: menne siets niet, Sonder alst sere te reynen pliet. 605 Sijn spu dats utermaten quaet. Ist datter een mensche in gaet, Hem ontvallet al sijn haer. Op boemen clemtet ende daer Venijntet dappele, ende wier of bijt, 610 Dat hi stervet in corter tijd. Valtet inwaerd, hi es emmer doet, Diere of nut clene of groet2). Men vint erehande maniere Van salamandren die leven in viere, 615 Ende hebben wulle ofte haer; Ende daer of seghtmen over waer, Datmen daer of gordel ende cleider maect, Dien nemmerme gheen brant ghenaect. Men seghet van pauwes Alexandre, 620 Dat hi van ere salamandre Hadde een cleet, alst lelec was, Woerpment int vier, ende als ict las, + So quamt uut scoen ende claer. Broeder Alebrecht seit over waer, 625 Dat hi daer of een gordel sach, Ende dat voer hem int vier lach. Alst gloiede dan dedement uut, Onghescaet haer ende huut. Solinus seght daer toe: 630 Salamandra en heeft hi noch soe.
[p. 60]
Alle draghen si, als wi kennen, Ende legghen eyere als hennen. + Stellio, scrivet Ysidorus, + Es bedi gheheten dus, 635 Ghelijc dat ghesterret ware, Aldus seght hire of te waren1). So waer tscorpioen dit siet, Ist vervaert ende vliet. Sijn venijn es van fellen doene, 640 + Maer dat vleesch van den scorpioene Ghewreven ende daer toe ghebonden Gheneset in corten stonden. Stellio verdronken in wine, Ende ghedwaghen daermede tanscine, 645 Doet die lelike sproeten ofgaen, Als ons meesters doen verstaen2). Scaura draghet oec venijn. Jacob seghet ende Solijn, Alst oud es dat et wort blent; 650 Ende alst sine faute kent, Soectet enen wech daer een gat staet, Datten oesten heine gaet. Daer statet voren ende siet, Alse die sonne risen pliet, 655 Ende verniewet eer iet lanc Sijn sien an der sonnen ganc. + Mensche, al bistu worden blent, Kere dijn herte in orient, Daer die fraie sonne riset:
[p. 61]
660 Al bistu leec, du worts ghewiset. Du sout van hem ontfaen dijn lecht, Die niemen en doet onrecht. + Situla draghet venijn, + Als ons seghet Jacob ende Solijn. 665 Een serpent ist ne buere groet. Dient steect hi blijft van derste doet1). Ets tragher dan men vint iet el, Maer et heeft so scone een vel, Dat et den lieden doet stille staen, 670 Diet sien so schone zonder waen. Dus houd staende met sire ghedane Die niet vervolghen mach met gane2). So heet ist dat et te wintere wel, Alst somer ware, ofdoet sijn vel. 675 Wien soet steket, hine can verwinnen, Hine blivet doet van droechten binnen. Syrene sijn serpenten mede Van utermaten groter snelhede. Experimentator die ontbint, 680 Datmense in Arabien vint, Ende sijn snelre dan paerde. Some vlieghen si hare vaerde. Haer venijn heeft macht so groet, Want eermens bevoelt so es men doet. 685 Scorpio dats een serpent. + Solinus scrijft, diet bekent, + Dat et in tanscijn sonder waen Harde soetelijc es ghedaen, + Ende hevet enen ghecnochten staert,
[p. 62]
690 Die sere scaerp es achterwaert1), Dies ghevenijnt talre stont, Ende et cromtene alster mede wont; Ende tallen tiden poghetet ende pijnt, Hoet den mensche ghevenijnt. 695 Wie heetmen dit scorpioen + Dan die oerscalc, die dit doen2) Also gheset heeft ende poghet, Woet dat scoenste buten toghet Met sprekene, met sconen ghelate; 700 Maer als dan een gaet sire strate, Steect hi die tonghe uut na dien man, Ende visiert hoe hi best can Beide scennesse ende scade3) Met sinen ghevenijnden rade. 705 Die ghevenijnt es met scorpioens slaghe, Levet tote an den daerden daghe. Psilli sijn erehande liede, Die om ghewin ende om miede Venijn sughen uten wonden. 710 Dese brochten in ouden stonden In Italien om bejach Menech dier daer venijn in lach. Doe brochten si scorpioen int lant, Maer si storven altehant. 715 Doch heeftmer scorpioen ghesien, Die niet te scadene plien. Die mensche die van scorpioene Ghequest es in enighen doene, Sine aschen ghedronken in wine
[p. 63]
720 Doeten ghenesen van der pine. Scorpioen aerde tetene pleghet, Als ons Experimentator seghet1). Ist datment in olie versmoert, + Brinctment dan ter sonne voert, 725 + Ende mer op ghiet aysijn dan, Et gheneset ende levet vort an. Van der S vindix nemmee. Hoert vort serpente namen in T. Tortuca es der tortuwe name, 730 Een lelec dier ende onbequame, Ende es onder serpenten ghetelt, Omme dat sie cruupt achter tfelt, + Ende leghet tusschen II scaerpen scilden, Die haer gaf die nature milde, 735 Diemen qualike mach doet slaen2). Haer hoeft es na der padde ghedaen, Ghestaert es si na tscorpioen. Eyere leghet si als een hoen, Ende die niet ghesont en sijn. 740 Levende es si zonder venijn; Maer doet, als Ambrosis seghet, Taerde daer haer lendine leghet, Die van hare es ghepijnt, Want hi blivet ghevenijnt3). 745 Tharans dats een serpent, Als ons Plinius bekent,
[p. 64]
Van gheslachte van scorpioene, Ende vlieghet na sinen doene, Want dien et steect es emmer doet, 750 Hine hebbe triacle ter noet, + Ende daer toe andre medicine. In Ytalien pleghet te sine Sonder venijn, si bekent, Maer die quaden sijn in Orient, 755 Die moeghen leven, sonder saghe, Sonder eten XX daghe. Men sal doet slaen dat te hant, Ende latent in olye roosten te hant, + Die olie die es medicine 760 Fraie ende goet te dien venine1). Tisus dat serpent, horic lien, Es omtrent Padine in Lombardien, VI voete of VII lanc ghemene, Achter groet ende voren clene. 765 Staerc ende sijn staert, clene ende niet cranc2), + Omtrent ere palmen lanc. Ghelijc den paelding cruuptet wel, Maer ets utermaten snel. Verre spronghe soe cant gheven, 770 Ende altoes thoeft opgheheven, Ende doet altoes niemen quaet, Ensi datment swaerlike bestaet. Op den ric heeftet III rode streken. Die met laserscepe sijn ontsteken, 775 Die doen rotten dat vleesch van desen, Ende et nuttet, als wi lesen, Beide in dranke ende oec in ate,
[p. 65]
Want et esser toe goet utermaten1). Tirus, sprect Jacob van Vetri 780 + Ende Liber Rerum oec daer bi, Es een serpent ende heet also. Omme dat lant van Jherico Ende omtrent die Jordane Gherne plechtet te bestane. 785 Voghele ende oec haer eyere mede Die verteertet talre stede. Dit vleesch hierof es datmen bringhet, Ende met andren specien gheminghet, Daermen triacle of maket, 790 Die doet dat al venijn slaket2). Sulke segghen dat dit dier Fel was ende sere onghehier, + Allen lieden te pijnlec sere Voer die passie van onsen Here, 795 So datmen een dat felste vinc, Als Jhesus an dien cruce hinc, Ende hinghent hem ter siden. Vortwaerd me in allen tiden Metter cracht van Jhesus bloede 800 So quam ons ghont venijn te goede3). Triacle seghtmen medicine Jeghen alrehande venine, + Sonder jeghen tyrus venijn, Dat tyricon heet in Latijn. 805 Sijn vel doetet of na sire sede, + Ende verjoeghet al daer mede.
[p. 66]
Tiliacus, als Liber Rerum seghet, Es een woerm die te sijn pleghet In menighen lande omtrent, 810 Ende als hi wast woert een serpent. Lentwoerme heetment, als ict kende, Want dat hi wast uter lende1). + Et verteert den boem met allen Binnen so, dat hi moet vallen. 815 Dit serpent wort sere groet, Ende doet, alsmen seght, grote noet Beide den beesten ende den man, Waer soet comen mach daer an. Van der T sprekic nemme nu. 820 Nu hoert een serpent in U. Vipera, seghet Jacob van Vetri Ende Ysidorus, dat si Een serpent van der nature, Als noten sal dese creature, 825 Die soe gaept van groter hitte, Ende die hie, die anesiet ditte, Steect haer thovet in den mont, Entie soe bitet of tier stont, Ende si ontfaet jonghen daer mede; 830 + Ende alsi coemen te rijpheden, Dan scoeren si der moeder siden, Ende coemen voert in corten tiden. + Drieerande vintmen in desen2), Ende hare bete es sonder ghenesen. 835 Haer inadre sijn goet ende fijn
[p. 67]
Jeghen alre serpenten venijn, Doet ons Plinius te weten wel. Experimentator seght: harde wel, Dat si ten saisoene ofdoet, 840 Es et an den oghen goet, + Ghesonden in goeden wine1). Haer smaer maect donker oghen fine2). Twi datse die moeder versliten, Sprect Plinius in sinen viten. 845 Hi sprect dus in sine tale: + Vipera dreechter XX te male, Ende worpt maer een daghes te samen, So dat hem dandre vergramen, Die binder moeder sijn besloten, 850 Ende scoeren met haren roten Der moeder ontwe die siden, Ende comen uut in corten tiden. Lettel serpenten vintmen so fel, Nochtan es sachter niet el 855 Jeghen die sie ghene hie, Dit seghet sinte Baselis mi; Want alsie es over enighe side, Hi wispelt na haer ende es blide, Als hise bevoelt bi hem sijn3). 860 Dan spuwet hi uut sijn venijn, Ende ontfaet met groter minne Sine lieve veinoetinne. Onsalech dorpere grongaert, Scame di, dat du heves onwaerd
[p. 68]
865 Sonder redene dijn wijf! Lere an dit felle dier keytijf, + Dat sijn venijn van hem spuwet, Ende an sijn ghenoet vernuwet1). Laet varen dine felheit quaet, 870 Ende laet ute dinen quaden saet Hoveschlike met bliden sinne, Ende dele haer weder dine minne. Hier endt der serpenten boec. + Haddicker in minen ondersoec 875 Meer vonden, ic hadse bescreven. Nu sal ic ju die redene gheven Van den woermen groet ende clene, Ende teerst spreken int ghemene.	1. V.A.B. Aristotiles. - 2. V.A.B. hebbene pl. - 3. V.A. Heden ne waer. B. Hoden maer. - 4. V.A. visschen. B. vessce. - 5. V.A. Hare tonghe s. lanc ende g.B. Hare tonge, gespelten. - 6. V. wel hi. B. Ende l.t. wilmen w. - 7. V.A.B. hase. - 8. V.A. als es. B.G. alse ene miere. - 9. V.A.B. serpente. - 10. V.A. Up d. levre. - 11. V.A. dats h.B. cleinen dats hare. - 12. V.A. soe up e. darem. B. sie, darem. - 14. V.A. maket. B. Eest d. maket blint. - 15. V.A. Eist, afslaet. B. Eest, stert afsleet. - 16. V.A. Hi w. hem als die t.B. Hi w. weder alse d.t. vord geet. - 17. V.A. rebben hevet. B. rebben h. serpent. - 18. V.A. dits. B. eest b. - 20. V.A. hovede uut camen. B. Aelst, dar II hovede. - 21. V.A. gars. B. gers. - 22. V.A. Luttel. B. Niet en d. si ofte cleine. - 23. V.A. hebsi. - 24. V.A.V. te m.s.B. Soe v. te m.s.L. Vaetmensi. - 25. V.A. no. B. Si en p.g. no c. - Vs. 26-27 ontbr. bij L. - 26. B. si en, engene. - 27. B. Si s. utermaten cleine. + Nat. R. L. VIII. V. 159 b. 1) N.R. Cor eius post collum est simile reni. + A. 121 c. + L. 99 d. 28. V.A. groot s. al g.B. groet s. gemeine. - 30. B. Alse. - 31. V.A. wreict. B. derde. - 32. V.A. hare het n.g. can. B.W. dar niet g. can. - 34. V.A. ne m. - 35. V.A.A. waer. - 36. V.A. salmandra. B. salamandre. - 37. V.A. spreict. B. spreect. - 38. V.A. comt van h.a.B. van hen a. - 39. V.A. Tes wintertijts. B. Wintertijt. - 40. V.A. gerden. B. In hole bome. - 41. B. lintine comense. - 42. V.A. Hierlant alsment o. waerheit. B. over waer ontbr. - 43. V.A. No. B. En ontbr. - 44. V.A. No. B. No nie d. draget v. - 45. Ya Yertsche. A. Yersche. B. Irsce. - 46. V.A. Werpmense up. - 47. V.A.W. dat es. c. so g.B.W. het e.c. ofte g. - 48. V.A. Het b. up die s.B. die s. - 49. V.A. leset men. B. leestmen. - 50. V.A.T. dInghelsche ente Scotsche liede. B. dIngelsce ende dHirsce liede. - 51. V.A. warringhe om e. heilant. B.E. grote weringe om e. eilant. - 52. V.A. Hiersche eesscheden. B. DIrsce heisceden. - 53. L. serpente ontbr. - 54. V.A. Waerd dat s. dier daer l.m.B. Wart dat selc dier dar l.m.L. suilc, dier ontbr. - 55. B. der Ingelsce. - 56. V.A.B. het. - 57. V. entie wormen. A. entie. - 58. V. Hiertsche. A. Hiersche. B. dIrsce. + B. 68 a. + V. 160 a. 1) N.R. Ubicumque terra de Hybernea allata projecta fuerit super animal venenatum illico moritur. In vs. 45 zal men waarschijnlijk moeten lezen: voertmen. + A. 121 d. 2) N.R. Accidit ut inter Hybernos et Scotos pro quadam insula esset discordia, cumque ad judicium Hyberni expeterentur, ut serpentes insule referrent hoc quod futurum signum eorum esse, ut insula illa serpentes morerentur, mox allati serpentes mortui et insula cessit Hybernis. Lees in vs. 50: Tusschen den Ierschen, en in vs. 51 met de variant om. 59. B. seid dijt. - 60. V.A. heet. L. leet. - 61. V.A.B. hebsi. - 62. V.A. Nachts. B. Nachts alse. - 63. V.A. spreict men. V. serpent. B. Vor w. siedmen daer ts. siet. - 64. V.A. Daert d.m. naket s.B. Den man n. dattet vliet. L. Daer. - 65. V.A.A. seit over w.B. Ambrosius seid. - 66. B. nuctere. - 67. V.A. serpente. - 68. V.A. des anders. - Vs. 67-70 bij B.: Sterven doet en scijnt Van den live dat serpent: Dus draget elc anders doet. Siet dat serpent hem in die noet. Vs. 70 ontbr. bij V. en A. - 71. V.A. werpt het vorden s.B. Al dlijf werpet vorden s. - 72. V.A. Upd. B. dat lijf. V.B. ontdraghen. - 74. V.A. So behouet het w. sijn l.B. Het ondraget w. sijn l. - 75. V.A. het. B. Alst w. in dat w.s. - 76. V.A.B. Spuwet ute. B. dat v. - 77. V.A. coemt so neemt het. B. comt s. nemet. - 78. A. weder. - 79. V.A. Verliest het. - 80. V.A. Het doot hem selven up die s.B. Het d.h. selven op die s. - 81. V.A.B.L. mach l. dat serpent. - 82. V.A. verhoudert. - 83. B. Wastet. - 84. V.A. rumet s.v. dat hevet. B. rumplet s.v. dat hevet. - 85. V.A.B. Dan crupet dor. - 86. V.D. het mach ofstropen d.A.D. het of. B. Dart mach afstropen d. + L. 100 a. + B. 68 b. + V. 160 b. 87. B. verneuwet. - 88. V. venekols. B. venkels. - 89. V.A. die siene gaet u.B. alse h. dat sien gaet u. - 90. V.A. Vernuwet doghen an d.r.B. Verneuwet dogen ende d.r. - 92. V.A.W. soe serpente. B.W. sie serpente. - 93. B. Hir in d.t. - 94. V.A.B. Hort v.e. vort a. - Vs. 95-96 ontbr. bij B. - 96. V.A. die ordine. - 98. V.A.B. Ghelu. - 99. V.A. hi ontbr. B. Diet b. es m.d. gemeine. - 100. V.A. bendicheit. B. behindecheit n. cleine. - 1. V.A. Beleesment so e.b.B. Beleestment soe e.b. - 3. V. men. B. vaen. - 4. V.A. wonderlike. - 5. V.A.B. hovede. - 6. B. diere. - 7. V. es een ene n. A. Mare. - 8. B. Want s.s. eest. - 9. V.A. alst den t. verstaet. B. ast dien t. versteet. L. als die t. bestaet. - 10. V.A. sulken arte. L. sulker herten. B. selker aerd veet. - 11. V.A. steket. B. In deen ore steect dan d. steert. - 12. V.A. werpet. B. leget dandre nederweert. - 13. V.A. stop s. horen. B. derde e. stop sine o. - 14. V.A. oren. B. Als die. - 16. V.A.B. ghenote. - 17. V.A. te doot. B. alse men deen sleet te d. 1) N.R. Vivit longo tempore, nam postquam senuerit, proprias carnes jejunando consumit, donec cute laxata macie per foramen repens transit. + A. 122 a. + L. 100 b. 118. V.A. hevet. B. Dander hevet d. rowe. - 19. V.A.D. het na volcht. B. Dat n. - 20. B. selker. - 21. V.A. salne. B. souden w. aneverden. - 22. V.A. Datne laet dor v. gheene v.s.B. Dan l. dor. - 23. V.A. ontnemen. B. caent h.b.n. - 24. V.A.H. si bevreet. B. Hi en si bewert ende o. - 25. V.A. En s.h. hemmer. B. Hen s.h. willen n. dleven. - 26. V. is. B. aspise. - 28. V.A. Een vor s.t.v.b. B. een ontbr. - 29. V.A. So d.n. dede onsochte. B. niemenne d. onsochte. L. onsachte. - 30. Ten l.d.t. jonge b.B. Soe dat lust t. jonge b. - 31. V.A. dat dode. B. dede. - 32. V.A. Een v. ghoens gods m.k. - 34. V.A.E. soe. B. mesdaet. - 35. V.A.S. soere omme har k.o. B. Scrude si tkint dar ombe o.L. haer om. - 36. V.A. soene cam. B.E. en q.w. nembermee. - 37. V.A.B. Na m.v. everswine. L. enen swine. - 38. V.A. Raghen ute d.t.s. B. Ragen hem d.t.s. - 40. V.A.B. hevet. B. hoeft. - 41. B. anden steert. - 42. V.A. lopet h.B. lopet h. nu lopet d. - 43. V.A. paeldinxs. B. paelines. - 44. V.A. Bede d. hovede. V. metten s. - 45. V.A. Bede strijdsi. - 46. B. Pliniuse. + B. 68 c. + A. 122 b, V. 161 a. 1) N.R. Inde... fit ut una interempta altera incredibiliter ulcionis cura interemptorem insequatur, eumque in quantolibet populi agmine infestat, prerumpit omnes difficultates, permeat spacia, nec non amnibus arcetur aut preceleri fuga, vivere non sinit corporis occisorem. + L. 100 c. 2) N.R. Ansibena; doch lees met Vinc. Anfibena, d.i. Amphisbaena of ringhagedis. 147. V.A. Dat het. B. Dat h. na midwinter t. - 48. V.A.W. het c. best g.B.W. het c. wel g. - 49. V.A. Vorden kockuut comt het. B. Vorden cuccuc comet. - 50. V.A. Sine o. sijn. B. Sine o. sijn alse een v.L. sijn ontbr. - 51. V.A. Inne vanter nemmee. B. Ine vanter nemmee. - 53. B. Basilicus. - 54. V.A. Dats in. B. Mach in Dietsch e. coninc sijn. - 55. V.A. Hets c. boven alle v.B. Want hets c. boven. - 56. V.A. aerdsche p. pleget. B. ertsce p. pleget. - 57. V.A. Alf. B. gespeket. - 58. V.A. Up, dit. B. hoeft so h. dit. - 59. V.A.B. Spekelkine. B. diere g. - 60. B. Alse. - 61. V.A. vor h. doot. - 62. V.A.B. hetse. - 63. V.A. upsiene doot. B. dodet. - 64. V.A. Wien so a. eerst. B. Wie dat a. ierst sien c. - 65. V.A. so hoe. B. hoe soet. - 66. V.A. Dus s. ons J.v. Vitri. B. Dus, Vitri. - 67. V.A. Plinius d. oec te v.A. Ende ontbr. - 68. V.A.N.a. ne maghet v.B. macht. L. machmen. - 69. V.A. mare al dat. B. mar al dat. - 70. V.A. Ja tlant d.s.w. in h.B. Ja dlant dart sine joie in h. - 71. V.A. Dat venijnt oec. B. Dat veninet u.e.u. - 72. V.A. Het verdervet bome. B. Het venijnt bome. 1) N.R. Sola serpentium frigori se committit prima omnium procedens. Lees in vs. 148 met de variant: Want et coude best ghedoghet. + A. 122 c. + V. 161 b. + B. 68 d. 2) N.R. Si hominem primo viderit serpens, homo primo moritur. Serpentem vero si homo primo viderit, serpens extinguitur. + L. 100 d. 3) N.R. Terre exitus quoque polluit mortifere et exurit, ubicumque ferale sortitur receptaculum. Lees in vs. 169-170 met de variant: maer al dat levet, Ja tlant, daert sine wone hevet. 173. B. cleine. - 74. V.A. Het scuert. B. Het scurdt, steine. - 75. V.A.B. Ende v. - 76. V.A.B. Vlieghet. - 77. B. niet licht v. - 78. B. sine vedren. - 79. V.A. wispelen. - 80. V.A.E. daer sijt. B.E. dar sijt. - 81. B. wesel hi. - 82. B. int l. - 83. V.A.B. hole. - 85. V.A. omme. B. ombe. - 86. V.A. laetse inden h. B. doense inden h. - 87. V.A. bijthise. B. bitten sijt. - 88. V.A. danne m. hi sterven m.B. Ende moeten si st. m. - 89. V.A. Al n. al es hi doot. B.N. al eest d. - 90. V.A.H.b. macht n. so g. B. nochtan ontbr. - 91. B.W. men. - 192. B. Van p. - 93. V.A.B. ghevenijns. B. en ontbr. - 94. V.A.B.N. selves spinter an d.s. L. spinter an ontbr. - 97. V.A. ons ontbr. B. hens g.h. - 98. B. Eser e. stuc. - 99. V.A.B. serpente. - 200. B. Noch doetmen ons te v. - 1. V.A. pulver. - 2. V.A. Selver e. het goud. B. Selver e. het dan g. - 3. E. vindmen. - 4. V.A. Dien God niet l. ute. B. en ontbr. - 5. V.A.B. dese s. + A. 122 d. 1) N.R. Tantum mustelis vincitur, quas homines illis inferunt cavernis in quibus delitescit, quibus interfectis.... commoriuntur mustele. + V. 162 a. + B. 69 a. + L. 101 a. 206. V.A.D.s. alle niet w. en m.B. al w.s.m.L. al ontbr. - 7. V.A. Van a. basilise. B. Mar andere baseliscuse. - 8. V. boe. B.V. die comen vande hane. - Vs. 209-210 ontbr. bij L. - 10. B. materie hore. - 11. V.A. dat es. - 12. V.A. Calabrien eist b.B. eest b. - 13. A. als Solinus. B. alse Solinius. - 14. V.A. Dat harde groot. B. Die h.g.V.B. wassene. - 15. V.A. Dalre eerste dat es. B. Talre ierst es s.d. - 16. V.A. het sughet buffele. B. Dattet suget. - 17. V.A.B. wert. B. haren melke. - 18. V.A. het wasset. B. Dattet waest. - 19. B. werd. - 20. V.A. niemen dar. B. en ontbr. - 21. V.A. dat het v. die l. B.S. dat hi v. die l.L. den l. - 22. V.A. menichrande. - 23. V. duus. - 24. B. Gescrivet. V.A.B. sente ontbr. - 25. V.A. sente H.B Dattie guede s. Ylaroen. - 26. L. Dede ontbr. B. Een h. hues opclimmen dede d. - 27. V.A. macht. B. cracht. - 28. V.A. verbarrentse met v.B. verbernese met v. - 29. B. di lide. - 30. V. ware. B. Dire. - 31. B. bescrivet. - Vs. 232-239 ontbr. bij L. - 32. B. Datment v. - 33. A. helighe. B. Die h. jeeste scrivet. - 34. B. menge st. - 35. B.I hert. V. enen c. 1) Zie B. III, vs. 1982-2000. + A. 123 a. + V. 162 b. 2) N.R. Hunc anguem in Dalmacia depopulantem.... rogatus beatus Hylarius lignorum struem ascendere divinae virtutis verbo et rogo superposito immanem bestiam concremavit. 236. A.B. swelgene. - 37. B. Dusgedaen serpint a.g. - 38. B. Reguluse. - 39. B. Afriken. - 40. L.D. et wast u.g. - 41. B. XXX. - 42. B. Hoge w.V.A.B. scrivet. - 43. B. brachte te Rome. - 44. V.A.B. rebben. B. alse. - 45. V.A.B. siene dor w. - 46. V.A.G. alsmen winnet. B. winnet stede. - 47. V.A.B. Moestemen. - 48. V.A. Eer datment. B. soe v. - 49. V.A.B. dat es. - 51. V.A. wispelne. B. Seid dat m. wispele. V.A.B. lampreide. - 52. V.A.B. Uten. V.A. up der h. - 53. V.A.E. het danne. B. hare n. - 54. V.A. Ende dit es wonder alte g.B. Dit es wonder. - 55. B. dicke eest. - 58. V.A. Om dese redene so ist b.B. Om dat dese redene es b. - 60. V.A.B. draget v.L. wort v. - 61. V.A. weetic. B. Nember en canicker in B. - 62. V.A. serpente. B. Nu hord vord vander C. - 63. V.A. Cornute. - 64. B. Dat s. Solijn. - 65. V.A.B. Om. - 66. V. jaghe. B. Dar si met. + B. 69 b. 1) N.R. Quum capiebatur oportuit adhiberi baliscos et tormenta multa et varia sicut expugnacione castrorum. + A. 123 b, L. 101 b. 2) N.R. Ut possit ad copulam concitare. + V. 163 a. 267. V.A. hebsi. B.N. dragen si v. - 68. V.A. of daer moet s.B. ofte daer moet s.L. ende doet moeten s. - 69. V.A. sal hi. B. salmense. - 70. V.A. esset. B. eest. - 71. V. verbieten. B. liet desen v. - 72. V. dien h. - 73. V.A. Camaleon. B. Cameleo alse. - 76. V.A.G. es het. B. Gespekelt eest alse wi w. - 77. B. lacrece. - 79. V.A. gestart. B. gesteert crum. - 80. V.A. Buulrigghende. B. Cromrugende. - 81. V.A. luket. B. Nembermer luket die o. - 82. V.A. doghen. B. dat ontbr. - 83. V.A.S.b. ne hevet. B. buc heeft. L. es. - 85. V.A. Bloets hevet hi. B. Bluets hevet, cleine. - 86. B. cleine. - 87. V.A. est. B. eest bloede. - 89. B. caent. V.A.B. wel ontbr. - 90. V.A. die ontbr. B. Alse o.d.w. clerke. - 91. V.A. Dat het. V. sulke. B. Dat sulke varve. - 92. V.A. bi g.B. Alse die stede es dart g. - 93. V.A. leert. B. laet. L. liet. - 94. V.A. Mare. B. Mar. - 95. B. ombe. - 96. V.A. lauer. B. Hi en h.e. lauweren b. - 97. V.A. woent het. B. tide wonet in derde. - 98. V.A. Ten l. gaet. B. Lenten tide gaet s. verde. + A. 123 c. + B. 69 c. + L. 101 c. + V. 163 b. 1) N.R. Impetibilis coraci, a quo cum interfectus fuerit, victorem suum perimit. 299. B. Asiene alse wijt. - 301. V.A. Cerastes. B. Carester alse. - 2. B. hebbene. - 3. V.A. Achte. B. Achter. V.A.B. die w. - 5. B. alleine. - 6. V.A.B. So c.B. cleine. L. So ontbr. - 7. B. dar op raste ontfaen. - 8. V.A. Soe wordsi. B. Soe. - 9. B. crupt. V.A.B. lampreiden. - 10. V.A. die sijn d.B. Dese h. sijn herde d. - 11. V.A.B. te m.V.A. echte. - 12. V.A. tafle. B. taflen v. alle g. - 13. V.A. brinctmen e.v. daer n. - 14. B. hect. L. svetende. - 15. V. Celidrius. V.A. dats. - 16. V.A. seghet diet b.B. seid die b. - 18. V.A. Dat het. B. Dattet dlant. - 19. V.A. Roken. B. Rieken d.i. diere m.L. Ruken. - 20. V.A. of het. B. Alse, vanden v. - 21. B. In. V.A.B. levet. - 22. V.A. van D na al te h.B. van D al te h. - 23. V.A. spreict. B. Dipfas. V.A.B. Vitri. - 25. V.A. duer c.s.B. so cleine. - 26. B. cumen, bekent. - 27. V.A. tart m. cant. B. Als menre op teerd m. caent. - 28. B. Nochtan wert hi gevenijn m. - 29. B. seid. 1) N.R. Octo habens cornua in capite cornibus arietum similia. + A. 123 d. + L. 101 d. + B. 69 d. 2) N.R. Terram, per quam hic serpens greditur, eam fumare facit. + V. 164 a. 330. V.A.L. Dien. V.A. van derste d.B. Dient b., van dorste. - 31. B. die ontbr. - 32. V.A. die hir of d.b.B. dire d. af. - 33. V.A. niene. B. en ontbr. - 34. V.A.B. teken. - 35. V.A. seghet J.e. Austijn. B. seid J.e. Agustijn. - 36. V.A.B. alle diere. - 37. V.A. Dalre meeste. B. Es dalre meeste. - 38. V.A. hevet. B. Ende e.c. opt h. - 39. B. cleine. - 40. B.V. vet hi. - 41. V.A. Wien so. B. Wien hi m. sterte b. - 42. V.A. Hi es d. ne t.n.V. en t.B. Hijs d. twiveles t. - 43. V.A. machs. B. Ja d. caens. - 44. V.A. Mach h. binden. B.C.h. binnen den sterte. L. biden. - 45. V.A. In s. in duwieren. B. steenrocken in duwiren. - 47. B. dar heet. - 48. V.A. in dat l. daer menne w.B. Ja i.l. darmenne. - 50. B. seden. - 51. V.A. dat market w.B.D.r.d. wetet w. - 52. V.A. Dan omtrent dien tor Babel. B.D. omtrent den tor Babel. - 53. V. Babilone. B. wste B. - 54. V.A. alsment. - 55 B. Merre. - 56. B. Har ropen. - 57. V.A. die liede d. dat h.B. Vervart die liede dijt h. - 58. V.A. Hare upsien d. de liede v.B. Hare o.d. die liede. - 59. V.A. So dat suelc hevet. B. Soe d. selc heft. + A. 124 a. + L. 102 a. 1) N.R. Ejus mansio frequenter est in speluncis, quas libenter sortitur, rupe lapidea propter estum essencialem nimium corporis sui. Lees met de variant in vs. 345: in duwieren. 2) Lees voor dezen deerlijk bedorven regel met de variant: Dan omtrent dien tor Babel. N.R. Circa turrim Babel. + V. 164 a. + B. 70 a. 360. V.A. upsiene. B.D. hi blijft vanden opsiene d. - 61. V.A. houd. B. wiltmen. - 62. V.A.B. Leven si lange sonder e. - 63. V.A.B. Augustijn. V.A. seghet. - 65. V.A. vloghen s.e. deel fel. B. Want h. - 66. V.A. Alsmen an vledermusen siet w.B. Alsmen van vledermusen siet w.L. sijn. - 67. V.A.E.d. hi ene. B.E. dar hi henen. - 68. V.A. Onreint. B. Dar o. hi die l. - 69. V.A.B. hovet draghet. - 71. V.A.B. hine es. B. niweren. - 72. V.A. ofmen. B. datmenne l. - 76. B. eest w. eest m. - 77. V.A. dievele. B. duvle. - 78. V.A. makense. B.Q. dien maket v. - 79. B. gevaen. - 80. V.A. Talre eersten. B. Talre ierst. - 81. V.A. ne si. B. Dar h. niet si. V.A.B. voere. L. yvoere. - 82. V.A. So s.v.h. die t.B. die t. - 83. B. donderslach. - 84. V.A. negheen. B.W. geen dier s.m. - 85. V. blexeme. A. blexme. B. dondre no v. blixien. L. blixene. - 86. V.A. vervaert men. B. vervartmenne ter s. - 87. V.A. dan daer up. - 88. B. hem danen. - 89. B. Dar, in vremden l. - 90. V.A. dicken. B. Want dar af. + A. 124 b. 1) Lees in vs. 369 met de variant: In sijn hovet. N.R. De cerebro ejus... dracuncia lapis exciditur. + L. 102 b. 2) N.R. Tonitruorum enim fragores et fulgura super omnia animalia timet.... Nec mirum, nam illi per intellectum porrigente tutelam Domino est inter omnia animalia draconum natura cicius fulminari. 391. V.A gheraecsi. V. der w. - 92. V.A. danne m.v. mee. B.E. hi m. vl. dan n. - 93. V.A. est. B. eest m.h. rekent. - 94. V.A.O.c. anders sins wel v.B.O.c. anders w.v. - 95. V.A. neme. B. nemt. V.A.B. doet. - 96. V.A. darmen uut. B. darme ute. L.d. vol. - 97. V.A. niebarrens kalxs. B. niebernes c. al v. - 99. V.A. Al d.B. Al dar. L. Ende d. - 400. V.A.B. slindet. V.A.E.s. gheheel binden c.B.E.s. al geel in sinen c. - 1. V.A. Als tkalf in sinen buuc. B. Alse tkalf in sinen buc. L. calc. - 2. V.A. ghont k. als het. B. dat calf alset p. - 3. V.A.B. Ende dan. B. wert. - 4. A. tkelc. B. tcalf v. bi deser s. - 5. V.A.B.S.d. hi binnen so o. - 6. V.A. breict. B. te sticken b. - 8. B. Alse. - 9. B. Starc gr. - 10. B. In dat ansichte alse. - 11. V.A. Maer, drake. - Vs. 411-13 ontbr. bij B. - 12. V.A. ware sake. - 13. V.A. tserpent. - 14. V.A. dievel mede h. bestaen. B. bevaen ontbr. - 15. V.A. Yeven. B. Bestaen hadde met siere behindechede. - 16. V.A. lesen noch. B. Alse w. lesen n. in briven. - 19. B. In danscijn. - 20. V.A. die vrouwe also. B. die vrouwe. - 21. V.A.D. soe, ne s.B. dan danscijn s. + V. 165 a. + B. 70 b. 1) Lees met de variant: Ende slindet gheheel binden caken. N.R. Qui veniens uno gluticu vitulum in ventrem traicit. + A. 124 c. + L. 102 c. 422. B. dander. - 23. B. rieseren. - 24. B. Entie viand. - 26. B. Soe d. - 27. V.A. hebwi. - 28. V.A. Hie g. ute D e.v.E.B.D gaet ute e. begint E. - 29. V.A. seghet. B. Emoris seget. - 31. V.A. Hevet, wien dat s.B. Heft selke c. wien soet s. - 32. B. ute gaet. - 33. V.A. dats h. niet een t. ne b.B. dats h. niet en t. bl. - 34. V.A.E.d. es saen d.m.B. sciere o. - 35. V.A. Want d.n.g. stenen nemmermee. B. Want dars g. opstaen nembermee. - 36. V.A. In v. namen nemmee. B. Ine v. nember. - 38. V.A.B. cleine. B. serpintekijn. - 39. B.E. alse ofte e. quarreel q. - 40. B. daraf. V.A.B. hevet die n. - 41. V.A. luusschen in die. B. in die. - 43. B. Hoe d.s. geveninen m. - Vs. 443 ontbr. bij L. - 44. A. onvorsien. - 45. B. dat es. - 46. B. seid o. dijt kind. - 47. V.A.B.D. es. - 49. V.A.W. so het. B.W. soet b. hine mach niet o. - 50. V.A.B. Hine m.i.s. vallen s. - 51. V.A. Noch roepen s. no t.B. Noe ropen no spreken no t. - 52. V.A. machene nemmermee. B. Ne machgen nembermer. - 53. V.A. ontwake. + V. 165 b. + A. 124 d. + B. 70 c. + L. 102 d. 1) Lees in vs. 452 met de variant B.: Ne machen nemmermeer ghewecken. N.R. Veneno eius sompnum immittit, quo nullo impulsu deserit infectum. 454. B. Dusdaen. - 55. B. Agustus. - 56. B. Antonius. - 57. V.A. doodde. B. hare doetde. - 58. V.A. entie s.B. de s. - 59. V. leiden. A.B. leidene. - 60. V.A.B. Ende n.s.v. deser m. - 61. V.A. hare b.B. settense. - 63. V.A.E. namen s. haer l.B.E. nam al s. dar hare l. - 64. B. heft. - 65. V. Idus. A.B. Idrus. L. Dus. - 66. L. Es ontbr. - 67. V.A.B. hevet scarpe. - 68. V.A.B. Het. - 70. V.A.B. metter. - 71. V.A. hevet. B. heft hi. - 72. V.A.B. moderen. V.B. dat es. - 73. V.A.B. Omdat. V.A. sochte. - 74. B. Ende d.V.A.B. slindet. - 75. V.A. als. B. die adren. - 76. V.A. toghet d.a. dies p.B. Toget dien a. dient p. - 77. B. dore. - 78. V.A. So stervet. B.D. stervet dat ander. - 79. V.A. het c. ute danne b.B.E. crupet ute dan b. - 80. V.A. lieden. B. swellet. - 81. B. Diet besmet. - 82. B. daraf. + A. 125 a. + V. 166 a. 1) Lees met de variant B.: Ende nam slapende daer haer leven. N.R. Ut scilicet suo attactu solveretur in sompnum et vitam suam quieta morte finiret. 2) Bij L. is de tekst in vs. 465-66 bedorven. Er staat niet als in de andere Hss. eene afbeelding of hoofdletter, en de tekst loopt door, zoodat het schijnt alsof de volgende verzen tot 484 nog bij de beschrijving van den Ipnale behooren. In vs. 465 leest men dan ook Dus in plaats van den naam Idrus. + B. 70 d. 483. V.A. lever. B. Sine levere e.g. alse. V.A.B. wijt. - 84. V. ter s. - 85. V.A. wandert. - 86. V.A. Seit ons. B.S. ons Kiramidarium. - 87. V. een ontbr. - 88. V.A.D. b. watre te rechtene. B.D. hem b. watere te rechtene. - 89. V.A. draghet. B.E. st. draget. - 90. V.A. omme vlaet w. winnen. B. Darment ombe velt wiltmenne gewinnen. - 91. V.A. beroect d. het s.B. Ofte men doet dattene s. - 92. V.A. ment. B. ment soe verduwet. - 93. V.A. oec ontbr. B. Met meneger n.v. Goede. - 94. V.A.D. hetten s. al d. het n.B. Datten s. - 95. V.A. spreict. B. Broder Aelbrech spreect. - 96. V.A. proevde. B. provede. - 97. B. Alse h.s. in. - 98. V.A. vul w.h. tlijf. B. dlijf. - 99. V.A.B. gordene. B. har. - 500. V.A. mescame. - 1. V.A. vinghere. B. vingre. - 2. V.A.B. hare lichame. - 3. B. dwater. - 4. V. haren lichame was g.A. haren lichame ghenouch g.B. lichame gnoech g. - 5. V.A.e. jeghen quade o.B. reuma e. traende o.L. tronende. - 6. V.A.B. cracht. - 7. V.A.B. Ende dits; vele ontbr. B. lovene. - 8. V.A.B. ute ende. - 9. A.B. cleine. - 10. B. lande vind. + A. 125 b, L. 103 a. 1) N.R. In palustribus habitat.... Hic super aquas pectus erigit. Lees met de variant B.: Dat hem boven watre. 2) De lezing bij L. is geheel onverstaanbaar. Men leze met de variant: Daerment om vlaet, wilmen winnen, Jof so berooct dat et en spuwet. N.R. Hic lapidem gerit in capite, quem excoriatus vel fumigatus vivus evomit. + V. 166 b. 511. V.A.B. Vier v. hevet. V.A. wi. - 12. V.A. Ende s.t. ontwee. B. Ende s.t.V. ghepleten. - 13. V.A.B. Sijn v. L. Niet v. - 14. V. wormes weit. A. worems weit. B. Alse menechs worms. L. voghels. - 15. V.A. joncsine. B. Cleine jonckine. - 16. V.A.B. Somen boeken hortmen. - Vs. 517-521 ontbr. bij L. - 19. B. wreect op v.e. op moder. - 20. B. beide s. - 21. B. In I. horic g. - 23. V.A. ghedanen. - 24. V.A. Hort vort van N.B. Nu h. voert in N hir n. - 25. V. Latrix dat es. A. dat es. B. Nadrix. - 26. V. Ast Lucas. A. Alst Lucas. B. Alse L. - 27. V.A. venine. B. Met sinen vinine maket onrene. - 28. V.A. Putte. - 29. B. Dart in luscet e. in l. - 30. V.A. ne p.B. Deser seden nadrix p. - 31. B.N. es. - 32. V. in vele landen kent. A. Duutschen. B. in Dietsce lant vint. - 33. V.A. bede clene. B. bekentse b. clene. - 34. V.A.B. dat es die doot. - 35. V.A. hevettre. B. hebber. - 36. V.A.B. hebbene. - 37. V.A. Hare blasen. B. Selc es har blasen van m.L. blase. - 38. V.A. varsch. B. ene rode. - 39. V.A.E. leret dinadre b. der a. B.E. doe die nadre b. dar an. + A. 125 c. + B. 71 a. + L. 102 b. + V. 167 a. 1) Lees in vs. 527 niet de variant: venine. N.R. Veneno suo aquam inficiens. 2) N.R. Naderos anguis est qui in partibus Germanie reperitur. 540. V.A. Soe sal vul bladeren risen dan. B. Si sal vol bladre risen d. - 41. V.A. scone. B. Nemt o.e. swert scone. - 43. V. ontferwet. A. onferwet. V.A.B. al te gadere L. altemele. - 44. V.A. Dit es de m.v.d. nadre. B. Dit es, nadre. - 45. V.A. Wort een m.B. Worde e.m.i.d. vote. - 46. V.A.B. T fenijn loopt. V.A. upwaert als wijt w.B. opwaert alse wijt w. - 47. V.A.B.E. omtrent d.m.l. - 48. V.A.E. comtet ter herten. B. comet ter herten. - 49. V.A. vallet. B. minsce. - 50. B. hette. - 51. V.A. hir o.g. wart. B. hir af g. wert. - 52. V.A. hem thovet. B. hem thoeft. - 54. V.A. wil cliven. B. cliven. - 56. V.A. gheneest men. B. genesmen. - 57. B. wille gaen. - 58. V.A. daer men. B. darmen. L. die hem. - 60. V.A. alsene, rute. B. alsenen, rute. - 61. V.A. sulne d. wormen. B. Soe selne. - 62. B. seldi. - 63. V.A. spreict. V.A.B. Vitri. - 64. V.A. Solinius d. mester. - 67. V.A. kele. - 68. V.A. wie dat dit wonder bijt o.B. soe dat w. - 69. V.A. ende drent. B. Hi s. in dire g. 1) N.R. Hujus flatus adeo nocivus dicitur esse, ut si virgam recenter cesam ori ipsius adhibeas, corticem eius flatu faciat in vesicas felleas ebullire. + A. 125 d. 2) Lees in vs. 546 met de variant: loopt upwaerts, en in vs. 548: coemt ter herten. N.R. Est autem modus ipsius veneni, quod cum in pede hominem percusserit, per momenta currit ad cetera membra venenum, et hoc pre nimio excessu caloris eiusdem nature, cuius et ignis, qui semper ascendit, quousque cor tangat, et tunc homo cadit et moritur. + L. 103 c. + B. 71 b. + V. 167 b. 570. A. Als. V.A. vul. B. Alse ofte. - 72. B. Hi en. - 73. B. Platcas. V.A. doen. - 76. V.A. hevet. B. heft. - 78. V.A.B. sijn v. - 79. V.A. Van P v.n. wort. B. Nember vandicker in P. - 80. V. comt R een sepent vort. A. serpent vort. B. Hort vor in R ene ende nemmee. - 81. V.A.B. dat es. - 85. V.A.B. ons dat v. - 86. B. doen vaen. - 87. B. ipoteken. - 88. B. sire toe. - 89. B. spicie. - 91. V. Nemmer so vindic. A. vindic. B. Nember. - 92. V.A. namen ontbr. B. serpenten. - 93. V.A.B. ene m. - 95. V.A. Levet d. het inne g.B. Levet daret niet en gect. - 96. B. oec mede tf. versleet. 1) Lees in vs. 568 met de variant: So wien dat dit wonder bijt oec. N.R. Hic.... quemeumque percusserit enormi distenditur corpulencia velut si ydropisi laboret et sic moritur. + A. 126 a. 2) N.R. Rutella. + L. 103 d. + V. 168 a. + A. 126 b. 600. V.A. Dat ya. B.D. na die lettere es g. - 1. V.A. spreict. B. spreect. - 2. V.A.B. vor a. ghevenijnde. - 3. V.A. spreict men. B. sprect men. - 4. V.A. reine. B. sere regens p. - 6. V.A. dattre. B. Eest d.e. minsce. - 8. V.A. Up bome clemmet. B. bome clemmet. - 9. V.A. Veninet dapple so wiere. B. Veninet die vrucht dire af bit. - 10. B. Hi moet sterven in c.t. - 11. V.A. Vallet int water. B. Vallet in dwater hi blivet d. - 12. V.A. af n.c. af g.B. af n.c. oft g. - 13. V.A.B. erande. - 14. V. salemandren. A. saelmandren. B. salamandre. - 15. B. wolle o. har. - 16. V.A. Daermen of seghet. B. Daermen af segt. - 17. V.A. Gordel ende cleder m.B. Datmenre gordele e. cledere af m. - 18. V.A. Die. B. Die nembermeer g.b. gesmaect. - 19. V.A. vanden p.B. seit vanden paus. - 22. V.A. Warpment, als ic. B. Warpment int fier sijt seker das. - 23. V.A. caemt ute scone. B. ut scone. - 24. V.A. seghet. B. Broder A. seit vor w. - 25. B. hire af. - 27. V.A. gloeide so. B. geluetde d.u. - 28. B. hut. - 29. V.A. die seghet. B. Solinius die seid dar t. - 30. V.A. Salamandre ne hevet ye no suwe. B. Salamandre en hi noe s. + B. 71 c. 1) Voor dit vs., dat in alle Hss. is bedorven, leze men: Dat na die lacerte es ghedaen. N.R. Faciem habens lacerte. 2) Lees in vs. 611 met de variant: in twater. N.R. Si autem in puteum ceciderit, vis veneni eius aquam potantes interimit. + L. 104 a. 631. B. alse wi kennen. - 32. V.A.B.E. hebben e. ghelijc. B. hinnen. - 33. B. spreect. - 35. V.A. Hets van hude ende van hare. B. Om dat es al openbare. - 36. V.A. Ghelijc alst ghesterret ware. B. Gelijc oftet gesterret ware. - 37. V.A. dat scorpioen dat s.B. war soe scorpioen dat s. - 38. V.A.B. Hets v.e. het v. - 39. B. done. - 40. B. vlesch v.d. scorpione. - 41. V.A. daer up. B. dar op. - 42. B. Genset. - 43. V.A.B. ghedronken. - 44. V.A. ghedweghen d. anschine. B.E.d. ghedwegen in scine. - 45. A. afgaen. B. smette ut gaen. - 46. B. Alse. - 49. V.A. het. B. dattet wert. - 51. V.A. Soect. B. Soket e.w. dar e.g. steet. - 52. V.A. Dat tenesten ene g.B. Dat ten westen henen geet. - 53. V.A.B. staet. - 54. V.A. Als d.s. risens p.B. Ende a.d.s. te risene p. - 55. B. Dan verneuwet. - 56. V.A. opganc. B. Dan sien. - 57. V.A.B. bestu. - 58. V.A. Keer. - 59. V.A.B. vraie. + V. 168 b. + A. 126 c. 1) In vs. 635 is de lezing der variant B. te verkiezen: Om dat es al oppenbare, Ghelijc dat ghesterret ware. + B. 71 d. 2) N.R. Vinum, in quo submersus est et mortuus fuerit stellio, lentigines abducit in facie. + L. 104 b. 660. V.A.B. bestu. B. werds geweset. - 61. B. salst, licht. - 62. V.A. niemene ne. B.D. nine d. dan altoes richt. - 63. B.S. die d.v. - 64. V.A.L. seghet ontbr. - 65. V.A. ist bore. B.E.s. en bore. - 66. V.A. Wien stect h. blivet v. dorste. B. stect b.v. dorste. - 67. V.A.B. Hets. - 68. V.A. het hevet. B. het heft so sconen v. - 69. V.A. die liede. - Vs. 669-74 ontbr. bij B. - 70. V. siet. - 71. V.A.D. houdt s.L. oud. - 72. V.A. Diet. - 73. V.A. het te wintre. - 75. V.A. cant. B. stect h. caent. - 76. V.A.H. verdervet. B. verderft v. dorste. - 77. V.A.B. serpente. - 78. V.A. scoenre sn. - 79. A. onbint. - 80. V.A. Arabia. B. Arabie. - 81. V.A. danne. - 82. B. vligen s. harre varde. - 83. B. Har. - 84. V.A. Dat e. ghevoelt es. B. Eermens gevoelt es. - 85. B. dat es. - 86. V.A. scrivet. B. segt dijt. - 87. B. Dat in. - 88. V.A. Soetelike seere. B. Sere subtilec. - 89. V.A. cnopten. B. verknecten. + V. 169 a. + A. 126 d. 1) N.R. Hominem siti interficit. 2) N.R. Quem natura dedit reptando pigriorem, miraculo suo stupentes detinet quos assequi non valet. + B. 72 a. + A. 127 a. + L. 104 c. 691. V.A.B. Die es. B. gevenint tallere. - 92. V.A. Ende cr. V. wijnt. B.E. cromptene. - Bij V. en A. is in het Hs. tusschen vs. 691 en 692 een regel opengelaten, hoewel er geen vs. ontbr. - 93. V.A.B. poghet. - 94. V.A. Hoe het. B.H.d.m. dar mede g. - 95. V.A. Wien meent het d.s.B. Wien meent dan. - 96 V.A.D. dien orscalc dien sijn d.B. den orscale die sijn d. - 97. V.A. hevet dat hi p.B. Altoes g. heft. - 98. V.A.B. hoe hi d.s. - 99. V. sprekende. B. smekene. - 700. V.A.M.a. een g. danne. B. alse e.g. dan. - 1. V.A. naden m.B. Stect, ut naden m. - 2. V.A. hoe hi. B. visier ho. L. dat hi. - 3. V.A. Bede scennesse. B. Hem gedoen scennesse. L. scepnesse. - 6. V.A. dorden. - 7. V.A.B. erande. - 8. V. niede. B. gewijn e.m. - 10. V.A. Dese b. in allen s.B. Dese brachten. L. Die si. - 11. A. Ytalen. V.A. van b. - 12. B.v. an l. - 13. V.A. scorpioene. B. brachten s. scorpione. - 15. V.A. hevetmen scorpioene. B. heftmenre scorpione. - 16. V.A. niemen. B. nimene te s. en p. - 17. V.A. De m.B. Mense. - 18. V.A.B. Ghequetst. - 19. V.A. Sijn a. drinke dan i.w.B. Drinke s.a. dan i.w. 1) N.R. Habet utique in cauda nodosa aculeum venenatum. + V. 169 b. 2) Lees in vs. 695 en 696 met de variant: Wien meent het dit scorpioen Dan die oerscalc, die sijn doen. 3) Lees met de variant B.: Hem gedoen scennesse ende scade. 720. V.A. Hi gheneset. B. Hi geneest. V.A.B. van den venine. - 21 V.A. Scorpio a. thetene. B. Scorpio erde t.p. L. aerde et. - 22. B. Alse. - 23. V.A. olien versmort B. Eest d.i. olien versmort. - 24. V.A. Bringt men d.t. sonnen v.B. sonnen. - 25. B. menre. - 26. B. Hi genest. - Vs. 725 en 726 in omgekeerde volgorde bij L. - 27. V.A.B. Van S ne vindic. - 28. V.A.B. Nu hort vort namen. - 29. V.A. tortuwen. B. tortuen. - 30. V.A. onbecame. - 31. V.A.B. serpente. - 32. V.A. Om d. soe c.a. velt. B. Omdat si. - 33. V.A. starken scilde. B. starke scilde. - 34. V.A. hare g. nature. B. hare geve. - 35. V.A. dorslaen. B. qualijc m. dorslaen. - 36. V.A. hovet e.n. die p.B. Hare h.e.n. die p. - 37. V.A. soe na dat scorpioen. B. Gestert es si alse dat sc. - 38. V.A. Eyer l.s.a. hennen doen. B. Eier legetse alse hinnen doen. - 39. B. en s.L. es int sijn. V.A. en ontbr. - 40. V.A. soe. - 41. B. alse Ambrosius. - 42. V.A. Die thart d.B. Die tert dar d. lindine. - 43. V.A. Jof hare..... wort g. Tusschen hare en wort is eene ruimte in beide Hss. opengelaten. B. Ofte har herte wert gepint. - 44. B. gevint. - 45. V.A.B. Tarans dat es. - 46. V.A. Alst. B. Alse o.P. doet b. 1) N.R. Scorpio terra vivit. + A. 127 b, L. 104 d. + B. 72 b. + V. 170 a. 2) Lees in vs. 733 met de variant: starken, en in vs. 735: dorslaen. 3) N.R. Renes illius si quis post mortem calcaverit, veneno statim inficitur. Den in alle Hss. bedorven tekst herstelle men aldus: Die tert daer haer lendine leghet, Die wert van hare ghepijnt. 749. V.A. het stect hi. B. dien stect hi blivet d. - 50. B. te sine n. - 51. V.A. ander. - 52. V. Ytalie. A. Ytalet. B. siene. - 53. V.A.B. Maer s.v. sijn si b.B. bekint. - 54. V.A.B. Die quade. - 57. V.A.B. dat tarant. - 58. V.A. roten thant. B. laet in o. rotten. - 59. B. dat es. - 60. V.A. Vray e.g. van d.v.B. Vraie e.g. van. - 61. A. serpen. B. Tusis es een s. - 62. B. Hets o. Pavie. - 63. B. ofte VIII gemeine. - 64. V.A. groef. B. grof vore cleine. - 65. V.A. Scarp es. B. Scarp es s. stert e.n.c. - 67. B. palinc. V.A.B. crupet. - 68. V.A.B. Ende hets. - 69. B. caent. - 70. V. hevet thovet upg. A. altoe hevet thovet upg. B. hevet th. geheven. - 71. V.A. anders n.q.B. nimanne. - 73. V.A. hevet. B. rugge hevet. - 74. V.A. met onnutscepe. B. varuwen s. bestreken. - 75. V.A. roten. B. vlesch. - 76. V.A.B.E. nuttent a. wijt l. - 77. V.A. Bede in d.e. in haten. B. ende in aten. + A. 127 c. + L. 105 a. 1) Lees in vs. 757 met de variant: dat tarant, en in vs. 758: roten. N.R. Occisus et putrefactus in oleo est ipsum oleum remedium contra venena et puncturam tarantis. 2) Lees met de variant: Scarp es. N.R. caudam parvam ac acutam habet. + V. 170 b, B. 72 c. 778. V.A.W. hets her g. toe u.B.W. hets er g.t.u. - 79. V. spreict. A. spreic. V.A.B. Vitri. - 80. B. oec ontbr. - 81. V.A.B. ende ontbr. - 82. V.A.B. Omtrent tlant. - 83. V.E.o. oec d.A.E. oec o. - 84. V.A.B. pleghet. - 85. V.A.B. Vogle. V.A. eyer. B. die eiere. - 86. V.A. Want d. vertheret telker s.B. verteret oec telker s. - 87. B. vlesc eest hir af d.b. - 88. B. minget. - 89. V.A.B. maect. - 90. V.A. Dit. V. slaet. A.B. slaect. - 91. B. Selke. - 92. V.A.B.F. was. B. ende ongier. L.F. es. - 93. V.A.B.A.l. ende p.s. - 95. V.A.B. So datmen. V.A. felleste. L. So ontbr. - 96. V.A.B. Doe J. anden. - 97. V.A. inghent. B.E. men hinct. - 98. V.A. meer. B. Vorwart mer tallen t. - 800. V.A.B. So ontbr. B. dat v. - 1. V.A. seghet men. B.T. eest ende m. - Vs. 803-04 ontbr. bij L. - 4. B. tyrico. - 5. V.A.B. doet af na sine s. - 6. V.A.B.E.v. hem d.m. 1) N.R. Carnes eius putrefacte in cibum et potum dantur contra lepram. + A. 127 d. 2) N.R. Cuius carnes confecte.... cum quibusdam admixtis omne toxicum venenum expellunt. + L. 105 b. 3) N.R. Ferunt nonnulli hunc ante passionem Christi nullum habuisse remedium et infestum hominibus maxime fuisse; contigisse autem ipsa die qua Christus in cruce suspensus est, unum ex hiis serpentibus infestissimum circa partes Iherusalem comprehensum et ad latus Christi in cruce suspensum, et ex illa die omne genus ipsorum serpentum accepisse virtutem in effusione sanguinis Christi. + V. 171 a. + B. 72 d. 807. V.A. Tyliatus. B. Tolatus alse. - 8. V.A. sine. B. siene. - 9. B. al omtrent. - 10. V.A. alsi. B. wert hi s. - 11. V.A.B. Lentworm. V.A. als ic. B. kinde. - 12. V. dat ontbr. B. Omdat w. - 13. V.A. Ende vertheert. B. Ende vertert. - 14. B. so ontbr. - 15. V.A.B. Dit s.B. wert. - 16. V.A. seghet. B. alsemen siet. - 17. V.A. Beesten beesten enten m.B. Beide besten e.m. - 18. V.A. So waert c.B. War dat. - 19. V.A.V. T en s. nemmeer n.B. nember. - 20. V.A. Vort hort. B. Hort ene name vort. - 21. B. Vipra, van ontbr. V.A.B. Vitri. - 24. B. Alst. - 25. V.A. so. B. sie gaet. - 26. V.A. die ansiet. B.d.h. hi siet. L. hie anesiet. - 27. V.A. hem th. in d. monde. B. Stect sijn hoeft in haren m. - Vs 828 ontbr. bij L. - 28. V.A. stonde. B. Dan bit sijt hem aftiere stonde. - 29. V.A. Ende o. jonghe daer mede. B.E. ontfeet jonge dar mede. L. ter stonde. - 30. V.A. als si c. ter ripede. B. riephede. - 31. V.A. So scueren. B. Soe scoren si d. moder s. - 32. V.A.E.c. uut. - 33. V.A. Drierhande so v.B. Driehande dinc v. - 35 V.A. Hare inadren. B. Har inadren. 1) N.R. Qui vermis Tyliacus dicitur a tylia arbore eo quod de illa intrinsecus in arboris medulla nascitur. + A. 128 a. + L. 105 c. + V. 171 b. 2) Dit vs. is in alle Hss. bedorven, doch met eene kleine verandering te verbeteren. Lees: Drie tande vintmen in desen. N.R. Habent... tres tantum dentes. 836. V.A.J. serpente. B. alrehande serpent. - 37. V.A.B. wetene. - 38. V.A. seghet haer vel. B. segt har vel. - 39. V.A soe te s.B. te s. afdoet. - 40. V.A. Es tanden enten o.g.B. Es den tanden ende o.g. - 41. V.A.B. Ghesoden i.g. wijn. - 42. V.A. Hare smare. B. Har smere. V.A.B. fijn. - 43. V.A.B. dat si. B. der moder. - 44. V.A. Spreict. B. Spreect P.i. sire v. - 45. V A. spreict. B. sprect d.i. sire t. - 46. V.A. draechter. B. drageter. - 47. V.A. werpt waer een daghes te s.B.E. en wrept nember dan een. L. daghes ontbr. - 48. B.S. dat d. dar af v. - 49. B. binnen der moder. - 51. B. moder o. der s. - 52. B. uut ontbr. - 53. V.A. Luttel serpente. B. serpente. - 54. V.A.N. nes sochte men weet wel. - 55. V.A. suwe. B. soe. - 56. V.A.D. wederseit sente B. mie. B. Sente Basilius scrivet mi. - 57. V.A. als soe. B. Alsoe e.o. ene siede. - 58. V.A. hare. B. haer ontbr. - 59. B. Alse h. gevoelt. - 60. V.A. uut. B. ut. - 61. B. ontfeet. - 62. B. live veitnoetinnen. - 63. V.A. dorper grinjaert. B. dorper groeniart. - 64. V.A.B. Scaemdi dattu. + A. 128 b. 1) De tekst, in het Leidsche Hs. zeer bedorven, is met behulp der varianten makkelijk te herstellen. Lees in vs. 838: haer vel, in vs. 840: Es tanden ende oghen goet, en in vs. 841: Ghesoden. N.R. Dicit Experimentator, quod vipere tunica, i.e. corium, quod proiicit quum renovatur, in vino cocta, dentibus et oculis medetur. 2) N.R. Adeps vero eius tollit caliginem oculorum. + B. 73 a. 3) N.R. Vippera enim absentem querit feminam et vocat et blando proclamat sibilo. 865. B. sijn w. - 67. B. vor hem. - 68. V.A. Alst sijn. B. Alst hem an. - 69. B. Doe der goeder liede raet. - 70. V.A. Ende lef sonder beraet. B. Laet varen dine felheit quaet. - 71. V.A. Hovesschelike. B. Sie hovesc ende van b.s. - 72. B. deile hare. - 73. B.H. inder serpente b. - 74. V.A. Hadder..... nen o. In beide Hss. is eene ruimte tusschen beide woorden opengelaten. - 75. V.A.M. ghewondere ic had gescreven. B. Mer. - 76. V.A.u.B. ju ontbr. - 77. V. worm. A. ende ontbr. B. cleine. - 78. V.A. theersten. B. tiersten s. in gemeine. - Bij A. onder aan het f^o. Keert omme de side. + L. 105 d. 1) Lees met de variant: Alst hem an. + V. 172 a.

Vorige Volgende

Der naturen bloeme (1878)

Boek VI.