Der naturen bloeme

(1998)–Jacob van Maerlant– rechtenstatus


Geneeskrachtige kruiden Hort van cruden int ghemeene want dat wonder nes niet cleene hoe si wassen sonder saet ende hoe theen cruud biden andren staet 14150[regelnummer] ende theen es droghe entander coud ende tander van drogher ghewoud een ander van nater nature hier up antwerdemen ter cure alle die wise plementen 14155[regelnummer] die spreken van .iiij. elementen dats water arde lucht ende vier hier af sijn alle dinghen hier ghemanc ende also alsemen mecket na dien dat elke nature trecket 14160[regelnummer] nv vanden watre die wachede ende vander herden die swarede nu meere droechte vander lucht nu uanden viere hitte ende ulucht so es elc cruud ghenaturt 14165[regelnummer] ende ghescepen ende ghefigurt want hier in onse menscelichede dar onse lijf geset es mede moeten elementen sijn ghemanc jofte onse lijf ware thant verganc
[Folio 122v]
14170[regelnummer] want pure arde droeghe ghene vrucht ne gheen uogel leuede in pure lucht jn puren watre in pure ze ne leuede visch nemmermee ware tfier hier sonder ghemanc 14175[regelnummer] dan ware saen alles dinges verganc nu dese .iiii. hem te gadre minghen ende gheuen uoedinghe allen dinghen ende na dat elc ontfaet van dat eist cout eist heet eist droge eist nat 14180[regelnummer] so es elc dinc ghenaturt dat hier in dese werelt ghedurt hier bi so es der crude ghewout nu droghe nu nat nu heet nu cout verstaet dat meesters van naturen 14185[regelnummer] hier af spreken bi figuren ende segghen dus peper es starc ende heet in sinen uierden graet nu hort wat die grade meenen jn curten worden ende in cleenen 14190[regelnummer] deerste beuoet ende beseft dander hem bet vp uerheft de derde quetset die nature entie vierde uerduwetse al dure aldus alse dese redene luud 14195[regelnummer] es ghenaturt specie ende cruud nu nat nu droghe nu heet nu cout na dien dat die nature hout hier endet de tale int ghemene nu hort van elken uort alleene 14200[regelnummer] Aloa dats .i. cruut alse platearius seit ouer luud dat stampemen ende duet dan al datmer ute geduen can dat sieden si diet sieden connen 14205[regelnummer] na dat sieden setment ter sonnen dupperste es gheleu ende pure dat middelste van bruunre nature donderste dicke ende swart aloa es bitter ende art 14210[regelnummer] van smaken eist prouene wee ende dit cruut heetet aloe aloe es goet ouer een gheleit up .i. te broken been want etse versweren doet 14215[regelnummer] ende ieghen serpents bete eist goet jeghen fleume eist goet ter cure ende suuert de maghe van humure ende het uerdriuet melancolie die van quader epelenchie 14220[regelnummer] leure ofte longre wee doet aloe es hem genuttet goet het purgert die ersinen saen van humueren die upwart slaen oec est medicine mede 14225[regelnummer] jeghen de scamelike lede die van siecheden es ongedaen het maket hem sine varewe saen aloa es den monde ombequame mar soete der maghe enten lachame 14230[regelnummer] met alsenen sape ofte met wine salmense gheuen seghet latine Absintium als platearius telt es .i. cruut van grooter ghewelt bitter seere ende doet groot goet 14235[regelnummer] alsment met wine drinken moet
[Folio 123r]
ofte ghewrongen ute alleene dan nes sine nutscap niet cleene alse heetet ende elpet gereede der leueren enter milten beede 14240[regelnummer] warem ende droghe es sine nature lumbricos spreket de scripture verdrijftet mede des ghelouet ende het purgert mede thouet die hem apoplexie ontsiet 14245[regelnummer] jc radem dat hi deser pliet want het verdriuet hare comen die die sprake es benomen es nuttelic dat mense gheuet die worme in sine horen heuet 14250[regelnummer] ghietse der in si bliuet doot der maghe est nuttelic groot hoec verdriuet worme ende miten die cleeder heten eten ende biten hare sap ghedronken ouer waer 14255[regelnummer] maket donkere oghen claer Anetum dats anijs platearis seit die was wijs
[Folio 124v]
seghet het si droghe ende heet drie iar ghedurtet ghereet 14260[regelnummer] vp dat ghedroghet si een deel het doet breken den graueel jeghen spuwen van couden saken ende hem die versikens maket so eist goede medicine 14265[regelnummer] den ersenen alsi ebben pine salment sieden ende drinken ende cuent ende latent so sinken goet eist der maghe alsment vint ende verdriuet oec den wint 14270[regelnummer] hem est goede medicine die met pinen maken orine Apium als platearius toghet dat verhit ende droghet die wortele so es medicine 14275[regelnummer] die van torsione euet pine ende es oec der leueren goet vp dat mense stampen doet ende ment drinke met lawen wine jeghen sulkerande pine 14280[regelnummer] Crocus etewi sulferaen platearius doet ons verstaen dat ghetempert es droghe ende eet jeghen sincopis est goet ghereet ende ieghen dat die maghe ghedoghet 14285[regelnummer] sulferaen in .i. scerf ghedroghet ende ghepuluert .i. deel te bet ende ydronken in vleeschsop vet ondoit die lachame met dien men neme .i. colorien 14290[regelnummer] het doetse spuen doet hem quaet dien doghen den rode beuaet sijd van coloren van bloede doe des ic hem bevroede neme puluer van sulferane 14295[regelnummer] ende witte van eieren ende van slane salment minghen ende in dat maken .i. sindaelkin nat ende sine oghen der mede netten wien so quade lanken letten 14300[regelnummer] .j. plaester der of ghemaket es nuttelic ende wel gheraket Cucurbita es droghe ende nat platearius seghet dat dat soe ghetempert es int gheuouch 14305[regelnummer] jn warmen lande waster gnouch couworde etet in onse tale hare saet elpt te visiken wale jn sochten salmen sieden of braden somech .i. van haren saden 14310[regelnummer] ende dat mer anders niet toe doet ende dat es in visiken goet ende men salse int vier mede baken ende darna salmense ontlaten jnt water ende men suker toe doet 14315[regelnummer] dats den sieken goet hem die hete van der sucht ebben salment vp hare lanken legghen Coriander alsict toghe es .i. crud heet ende droghe 14320[regelnummer] ghetempert wel int gheuouch sijn saet es nuttelic genouch want ets goet der couder maghen ende het mach den wint veriaghen
[Folio 125r]
alsmen met andren specien ontfaet 14325[regelnummer] met wine ghesoden sijn saet jof sijn puluer ghestroit in spise doetse smaken met goeder wise Canfora alst platearus kent es .i. cruud van orient 14330[regelnummer] van sere groter roke bekent men leset als die lentijn ent dat stampment ende duet sijn sop dan sinct die droesene ouer .i. trop ende bouen blijft dat clare 14335[regelnummer] so moet ter sonnen staen der nare alst droghe es eist claer ende wit so machmen lichte breken dit ende met anden te puluere wriuen ende niet met anden die met wiuen 14340[regelnummer] omtrent sijn want ets so fijn dat sijn draghere moet suuer sijn eist dat hi dicke rieket dat cruud bedi segmen ouer luud dat hare roke es ghenatuert 14345[regelnummer] also dat soe den manne wert men outse in .i. marberin vat ofte alabanstre wi vinden dat Ciminum dats comijn platearus segt mester fijn 14350[regelnummer] dat droghe es ende heet ende dat den wint versleet ende die versiken van noden men gheue hem wijn der mede ysoden oec est meer te prisene noch 14355[regelnummer] want et merst der vrouwen soch so salment drinken gheuen jof tetene te puluere ghewreuen met alsenen sal werken ditte sine naturlike hitte 14360[regelnummer] Cuentemia es droghe ende heet tbitterste cruud dat men weet dies etent bi na de meesters alle bi namen der erden galle men salse sieden met wine 14365[regelnummer] ende suker der toe jeghen die pine van sire groter bittereden so eist medicine mede jeghen stoppinghe die men hort die leuere ende milte versmort 14370[regelnummer] jeghen aerthede die wee doet milten ende leueren est oec goet nem dese wortel die ic telle apie venkel pederselle ende dit salmen sieden der na 14375[regelnummer] jnt sap van centaurea ende dit duen dor .i. cleet ende gheuent hem dien dat doet leet dit es ieghen lanceuel goet ende hem dien die sucht wee doet 14380[regelnummer] jn wine ghesoden ende men ontfaet dien dranc als men te bedde gaet al warem dat sweet vtecomen war ets quaet dicke ghenomen want et maket quade burst 14385[regelnummer] ende beter eist in den wrst ghenut al es die winter cout ende in des somers ghewout Diptanus als platearius seghet es .i. cruud dar doghet an leghet
[Folio 125v]
14390[regelnummer] jn roetsen wasset wilmen weten ets goet jeghen venijnde beten ghestamt ende gheleit vp die wonde tsap ghedronken metten monde met wine ghemanc dat es goet 14395[regelnummer] vp datmer mede doet sap van menten .i. lettelkin dat dese dinghe wareit sijn wart erst biden ert ghecont want alsi waren ghewont 14400[regelnummer] met enen gheuenijnden strale saghen dat die jaghers wale dat si cruud sochten dan ende wreuer hare wonden an ende danne aeten mede dat crud 14405[regelnummer] ende spouwen strael ende venijn vt Feniculus alst platearius toghet es .i. cruud dat waremt ende droghet ende es van subtilen saken dese doet wel orine maken 14410[regelnummer] wortel blade ende saet sijn in visiken toeuerlaet men sal nemen den wortel fijn vter arden inden lentijn dies goet ysoden inden wine 14415[regelnummer] hem die euet vernoi ende pine jeghen de milte eist goet [als men ons te verstane doet] jeghen den steen ter cuere hem diene euet van couder nature 14420[regelnummer] oec venkel ysoden alse polment ende gheten also es bekent dat goet es te sulker siechede ende wint verdriuet mede ende elpt em diet verduen euet quaet 14425[regelnummer] ende wel ghepuluert sijn saet doet al dat selue dat dander doet die de sien niet euet goet stampe den wertel ende dan dat sap dat hire vte duen can 14430[regelnummer] ende anct in .i. coperin vat xv daghe buten dat dar na salhijd in doghen dropen hi mach wel der baten open Iusquiami es sere cout 14435[regelnummer] ende .i. cruud van groter ghewout an ouden ofsteden als ict vant wasset vele hier int lant groene met .i. root bleker bloemen jc wane ment belne in dietsch nome 14440[regelnummer] den gonen die den slaep euet quat men neme sine blade of sijn saet ende stampt ende bindet dan anden slaep est wijf of man hi sal rusten est dach ende nacht 14445[regelnummer] sijn saet euet sulke cracht slaep ende ruste te gheuene men neme taru corne ende euene ende belne saet ende late valle dit te gadre met allen 14450[regelnummer] ende laet dit den voglen eten si sullen slapens hars vergheten dat mense mach nemen metter ant men gheuet niemen hi ne ware viant diet saet ate hi bleue doot 14455[regelnummer] jof hi viele in slape so groot also dat sine mesquame
[Folio 126r]
lichte te letargien quame men seghet dat .i. biscop was die so grote pine adde das 14460[regelnummer] die luxurie den leden doet ende hi meneghen meester vroet om raet der ieghen sochte ent hem niet elpen mochte dat hi dit cruud stampen dede 14465[regelnummer] ende sine manlike lede metten sape vercoude so dat hem dar na spade no vro coringhe no groot no clene altoes meer ne quam neghene 14470[regelnummer] olie hier of es ene ware arde goet jeghen die tantsware als die dinghen van jtten comt ende te meneghen sticken onghenomt Mandragora als platearius kent 14475[regelnummer] es .i. cruud van orient cout eist ende droghe der toe men vinter of hie ende soe die hie es gheblaet inder ghebare alsoft .i. bere ware 14480[regelnummer] de soe alst waren louwre blade apple draghen dese ghegade soete riekende alsmen weet dat men der erden apple heet huut blade ende wortele sine 14485[regelnummer] sijn nuttelic ter medicinen die in eten suchten legt ende te slapene niet ne plegt so salmen met mandraghen bladen vrouen mel stampen ende begaden 14490[regelnummer] ende twitte van eye dies ghelouet j plaester maken vort voroft bedecter em dien slaep mede die van groter ethede sijn ouet swert legghe de blade ghewreuen 14495[regelnummer] an sinen slaep et sals begheuen dus als hier bescreuen staet maecmen olie mandragoraet die apple stampmen glene ende mincse met olien ghemene 14500[regelnummer] dan sietment te samen eet ende duet dor .i. cleet dits olie mandragoraet dar oftswere bi uergaet ende wel slapen doet mede 14505[regelnummer] ende es goet ieghen allen rede vp datmen mede striken doe voroft ende slaep der toe men sal oec in goeden wine j stic sieden die wortele sine 14510[regelnummer] ende gheuent hem drinken diet so staet dat men hem die lede of slaet hi sal hem slapende so vergheten dat hi der dinc niet sal weten Menta als platearius weet 14515[regelnummer] es .i. cruud droghe ende heet of mente es beter segmen mi dan die ackermente si hem die tantvleesch ende mont euet quaet ende onghesont 14520[regelnummer] siede ofmente in aisijne ende wriuer mede die tande sine sochte ende wriue der an
[Folio 126v]
puluer van drogher menten dan salmen oec ieghen venijn 14525[regelnummer] gheuen dranc so salter in sijn wijn dar men in siet wilmen weten ende dat puluer der of gheten [can der maghen cracht vernuwen ende doet ter cure verduwen] 14530[regelnummer] Marubium als platearius toghet es .i. cruud dat hit ende droghet azu de burst van coude euet quaet doe der mede dus minen raet sie dat hi sap hier of ghewinne 14535[regelnummer] ende doe onech der inne ende puluer dar toe te hant van licorissien van dragant ende siede dese dinc radicke ontier ende soe werdet dicke 14540[regelnummer] dit es ter burst nutte ende goet dien die spene oec wee doet neme sout water onech ende wijn ende sieder in dit crudekin ende der of .i. suppositorius make 14545[regelnummer] ets hem .i. nutte sake dit moeste sijn des nem ware er die spene te broken ware Nardus alsic ore lie es .i. cruud wast in surien 14550[regelnummer] ende int lantscap van endi dat van surien segghen si dats beter dat dan van enden sijn wortel es curt als wijd venden swart ende broesch ende dar toe vet 14555[regelnummer] na cypresse rieket bet dan na enich ander cruud sine blade dar si gaen vut sijn scarp ende heet ende draghet are als oft erande coren ware 14560[regelnummer] ende dat rieket vtermaten wel sine bloemen bet dan oec iet el eet ende droghe es hare nature ende es goet ieghen sincopinter cuere ende oec jeghen ertuanc 14565[regelnummer] ende nemet dit ende dat ghemanc suker ende men sieder bede jn rosewater dit gherede ende werdet .i. serop dar toe goet dien couden rueme wee doet 14570[regelnummer] of die cranke hersenen heuet eist goet dat men te riekene gheuet jeghen coude of torsioen dat die coude vmure doen salmen nardus in wine sieden 14575[regelnummer] ende gheuent sulken lieden van der awe van nardus mede maecmen vngent van groter dierede jnder manieren alsic gome datmen vanden genueuuerbome 14580[regelnummer] olie maket alst es bescreuen hier bouen den bomen beneuen Perpina etet mede crassula dies vintmen vele verre ende na sulc etet raile sulc vresewonde 14585[regelnummer] nuttelic est talre stonde ten brokenen benen nader scrifturen nat ende eet eist van naturen warlike est gheprouet van desen wilment plocken ende lesen 14590[regelnummer] .x. daghe vor den lanxten dach
[Folio 127r]
diemen int iaer vinden mach ende ment binden huse anghet dart niet dan die lucht ghelanghet dat welna al dat iaer 14595[regelnummer] groiet ende sciet dats waer hier na machmen merken mede dar naturen heimelichede ende die macht mede van gode diet al maket met sinen gebode 14600[regelnummer] die hem te wonderne can gheuen jn dinghen die selue niet leuen Petrosillinum es droghe ende heet also alst platearius weet die in houe staet ende pliet te sine 14605[regelnummer] nuttelic ter medicine orine soe wel maken doet ende es in tisike goet weder tes so cruud so saet eist datment in spise ontfaet 14610[regelnummer] et doet verduen ende uerdriuet den wint die den mensche in bliuet Papauer dats dat macopijn platearius segt dat sijn cout ende nat dart es wit 14615[regelnummer] maer van den brunen seit men dit dat si cout ende droghe ende et ten besten niet ne doghe bede wortel ende saet es te visiken niet quaet 14620[regelnummer] men neme wit macopijn saet ende melc die van vrouen gaet ende van .i. eye dat witte teenen plaestre maecmen ditte ende dits nuttelic ende goet 14625[regelnummer] want het wel slapen doet [up den slaep gheleit ende ghebonden jeghen heete puuste mede tier stonden eist goet ghebonden up die stede] ende ieghen de leuere mede 14630[regelnummer] salmen minghen dat saet met olien rosaet dits oec in visike oghe jeghen die burst die es droghe men neme tsaet van macopine 14635[regelnummer] ende tsap van licorissien fine ende van arabia gommi ende dartoe draganti hier of ende van desen saken salmen latuarie maken 14640[regelnummer] ende dat met cyrope minghen dit sijn nuttelike dinghen Peonia segt platearius heet ende droghe alst war is galienus segt ouer waer 14645[regelnummer] dat wilen ouer menich jaer dit cruud was gheanghen .i. kinde anden als jct vinde ende het groot euel verdreef mar al waest dat hi screef 14650[regelnummer] men vint nv niet dese macht ant cruud dat men peonie acht jeghen jucht es soe goet vp datmer beuers cul toe doet ende men dat puluer in wine 14655[regelnummer] ysoden staet hare te sine Pinnula dats .i. cruud terst dat lentin comet vut hets teerste dat bloemen dragt dat cruud alsmen ghewagt 14660[regelnummer] ghesoden in roden wine dats vulmaecte medicine ghedronken in alre noet jeghen dat sware euel groot
[Folio 127v]
Psillum es cout ende nat 14665[regelnummer] platearius seghet dat jn suchte est goet esmen begrepen ende men des siecs tonghe screpen ende binden in .i. doekelkin psillum ende dat moet ghenet sijn 14670[regelnummer] jn couden water ende wriuense der mede die van den derste euet pijnlichede oude dat saet onder sine tonghe die van drogher oeste es ghebonden men sal psillum dits ghene ghile 14675[regelnummer] jn watre legghen .i. wile ende vte ghieten dat dar nar men neme cout water dan dar ende nutte dan dat saet dats der visiken toeuerlaet 14680[regelnummer] Rvta es van groter doghe ende es van naturen droghe bede saet ende blade behoren ter medicinen rade wijn met ruten ghesoden allene 14685[regelnummer] maket des menscen ersenen rene eist dat mer puluer mede doe van peonien esser toe hut goet ieghen maladie diemen etet epelenchie 14690[regelnummer] em oec die niet wel siet es goet dat dat hi rute siedt ende beuers cul met goeden wine enut ouer medicine als vrouen hare purgatie ybrect 14695[regelnummer] dar men telker maent of sprect ende om te ghelosene dode kint dat vrouen sere bindt ende om te ghelosene die sidine die den vrouen doet grote pine 14700[regelnummer] sulsi nutten trifeca metten sade van ruta of dat sap allene van ruten salse van den node onsluten jeghen mesquame die lede ontfaen 14705[regelnummer] jn tornieren ende in slaen ofte mede van andren saken salmen rvte water maken ende bindense vp de steden jeghen suellinghen van leden 14710[regelnummer] eist been eist arem eist iet el nem rute ende stampse wel met botren dar noit soit an quam ende legse vp dat swellel dan .j. clekin der bouen reine 14715[regelnummer] ghecoelt in coude fonteine tehant sal dat suellel sitten of die cracht van ghere hitten sal vpward vte slaen met bleinen dier vte sullen gaen 14720[regelnummer] ende alwech gaen die suere groot jeghen leep oghen est oec goet puluer van comine nem ende wrijf ende minghe met hem sap van ruten ende in dat 14725[regelnummer] mac sochte iet wulle nat ende legt vp die oghen dijn die werden clar ende fijn oec drinc rute ieghen venijn ende die met bete yuenijnt sijn 14730[regelnummer] of van .i. verwoeden ont stampe rute in curter stont ende legse vp die wonde et behout die dine ghesonde
[Folio 128r]
ruten roke scuet elc serpent 14735[regelnummer] also alsment vor wareit kent wie so hem met gronre ruten om ende omme beanghet buten hi mach wel sonder sorghe gaen te basilise ende verslaen 14740[regelnummer] ja heueti iet die roke beseuen het cost hem te hant sijn leuen met ruten sade duach dijn haer die neten sullen vallen daer Stafisagria dat cruud staet 14745[regelnummer] droghe ende heet inden darden graet men segt dat fleume verduet met mastix ende wieroke ycuet ende maken dartoe thouet clar met aysine ydronken dats war 14750[regelnummer] [maket soe der tantswere vrede quaet vleesch gheneest soe mede ghepuluert ende in een cleet ghenomen doet soe thant te hare comen alle luse cleene ende groot 14755[regelnummer] ende dan bliuen si alle doot] Sponsa solis dats goutbloeme nat ende cout est dat ic nome gheeten ende wel ywreuen salmense ieghen venijn gheuen 14760[regelnummer] dat comt van ghevenijnden beten dies ne salmen niet vergheten men salse leghen vp die wonde hare sap es goet ieghen onghesonde der milten ende der leueren mede 14765[regelnummer] als comt van hitten die siechede Saxifraga es droghe ende heet i cruut dat men met rechte dus heet want het den steen ontwe brect die in de blase ende in lendine steect 14770[regelnummer] eist dat men den wortel sijn drinke ghetempert in goeden wijn die wortel ghepuluert sonder waen ende in meru ey ghedaen ende vte ysopen metter spoet 14775[regelnummer] es ieghel lanceuel goet Saluia es heet ende droghe hare blade sijn te prisene oghe want wijn ysoden der mede es goet jeghen jvchtichede 14780[regelnummer] ende ieghen die epelentie dats .i. suare maladie Uiola dat cruud staet cout der eerster naturen graet .ij. iaer machmen ouden dat 14785[regelnummer] vp dat ment doet in .i. suuer vat mar best es soe niewe ende grone men maket met dusdanen doene seroep dat men eet violaet violette met siedene bestaet 14790[regelnummer] jn water ende duet dor i cleet met sukere dus est yreet werdet van violetten groene so eist dan van betren doene ets goet alsmen euet den rede 14795[regelnummer] den lachame te ontbindene mede ende maket olie violaet dus der mede dat verstaet men siet in olie die bloeme die olie diemen vte siet comen 14800[regelnummer] diemen duet dor .i. cleet dats diemen violat heet men sal em dien sijn houet swert eist dat hem van hitten dert voroft slaep salmen der mede 14805[regelnummer] dats hem grote behoudelichede Gingiber dat cruud dat staet heet inden darden graet ende in den ersten graet est nat platearius seghet dat
[Folio 128v]
14810[regelnummer] j cruut comt van endi hare die wortel etet gingibere ouer dat witte men best out jeghen die barst die es vercout ende ieghen vercoude maghe 14815[regelnummer] eist goet gheten alle daghe den lagame maket goet quade vmure verdriuen doet jn wine ysoden ende ghecuet segmen dat al dit verduet 14820[regelnummer] dyagingiber diet can maken es best tallen desen saken Zeduare es droghe ende eet .i. cruud dat in oriente steet jn italien est oec vonden 14825[regelnummer] tbitterste es best tallen stonden jeghen lanceuel ende wint ende ieghen stecten diemen vint die somwile ter harten gaen es zeduare goet ontfaen 14830[regelnummer] mar wie so stecten beseft die van der herten heft sie dat hi zedeware spart want hi trect ter herten wart sijn puluer in spise ystrijt 14835[regelnummer] maket goeden appetijt Zucara es warem ende nat platearius segt dat som est wit ende som est bruun dat witte es best int commun 14840[regelnummer] want dat brune es alte heet dar omme euement in suchte leet ets goet ieghen die burst ende ieghen oest ende ieghen durst ende dien van hitten sijn ouet suert 14845[regelnummer] ende dien besloten lachame dert neme water suker violetten ende siet te gadre sonder letten ende drinc hi toghet sine virtut der crude boec gaet hir vt 14850[regelnummer] addics meer vonden int latine jc dichtes mer met mire pine

Vorige Volgende

Der naturen bloeme

Geneeskrachtige kruiden

Over het gehele werk

titels