Der naturen bloeme

(1998)–Jacob van Maerlant– rechtenstatus



[Folio 119r]
Specerijbomen Ghemenlike eist bekent 13505[regelnummer] dat int lant van orient jn egipten in surien jn meden ende in turkien ende namelike int lant van endi datten paradise es bi 13510[regelnummer] die beste bome sijn int ghemene dat beste cruut de beste steene niemene ne wese dan so sot dat hi dit oude ouer spot omme dat in onse lant 13515[regelnummer] dese boeme niet sijn becant dat bedi gheuenset mach wesen want wi dichten dat wi lesen mar elc hore na de medicine ende elc proeue int herte sine 13520[regelnummer] dat niemen ghegronden can hoe dat got onse here dan van enen sape nu merket ende mecket datmen huter arden trecket den tronc sine telghen af gheuet 13525[regelnummer] entar hi sine bloeseme an heuet ende sine urucht ende sine blade ne wari niet van dommen rade die dit siet ende niet verstaet ofti wilde weten gots raet 13530[regelnummer] nu laten wijs hem ghebruken dan ende danken hem dat hi ons jan sire ghiften die hi ons gheuet want hi altoes gnoech heuet hier laten wi dese tale staen 13535[regelnummer] ende willen tonser matieren vaen [terst in A der na in B na dordine van a b c] Aloes als isidorus seghet es .i. boem die te wassene pleget 13540[regelnummer] jn arabien in endi van soeter roke so es hi nochtan scriuet iacob van vitri dat niemen inde werelt si die noint quam al dar hi sach 13545[regelnummer] sulken boem in eneghen dach mar hare telghen horen wi callen comen van berghen gheuallen dar aloes die bome staen ende niemene macher toe gaen 13550[regelnummer] also alse af steket de wint entie vamen ende vint met netten dats de maniere te babilonien in de riuiere hier af segghen sulke wise 13555[regelnummer] dat comet huten paradise biden riuieren diere ute loepen dus leerment kennen ende coepen dat swart es ende rikende wel bitter ende niet alte fel 13560[regelnummer] bruun root ende niet alte swart ende onder de tande niet alte hart ende alsment cuet dat die roke alte hant die hersinen stoke den houede esset goet oric ghewaghen 13565[regelnummer] ende dar toe der cranker maghen der leueren enter herten mede enter menegher siechede menstrua die onderbliuen elptet porren wel den wiuen 13570[regelnummer] wijn ghesoden met aloes segmen dats al desen goet es die doom vanden wine dus ghesoden quitet die hersinen van noden
[Folio 119v]
entie van couteden es in ombaten 13575[regelnummer] ontfa dit in sine nasegaten Armonium wasset in armenien alse plinius ende isidorus lien een boemkin cleene als men ghewaghet dat saets arde vele draghet 13580[regelnummer] het rieket na canels nature ende het doet slapen wel ter cure een deser maniere hetet cardemome langher ghesadet dan amome ende dar mense vindet groene ende vet 13585[regelnummer] ende met scarpheden beset ende hare noode latet wriuen wilmen houer best bescriuen ende een deel riekende na dat soete es der cranker maghen boete 13590[regelnummer] ende doet mede wel verduwen enten quaden mont vernuwen Borax alst platearius kent es .i. boem van orient die inden zomer een saet hute gheuet 13595[regelnummer] datmen wert in fisike heuet ende es erande gomme ende uerdroghet al omme ende omme omtrent den tronke dit dat beste es art ende wit 13600[regelnummer] borax met onege gheminget dats waer maket des menschen anschijn claer ende es nuttelic ende goet hem dien de ronghe wee doot Balsamus als seit solijn 13605[regelnummer] ende menech meester fijn es dedelste boem diemen weet jnt hende van endi dart es heet leesemen in alexanders geeste datmen vindet dalre meeste 13610[regelnummer] wilen vantmen dien bom also jn engaddi in ierico jndes coninx salemons tiden danen wart hi ghenomen siden jn egipten wasset hi nu scone 13615[regelnummer] jnt plein neuen babilone nune mach niemen dar balsamen gewinnen dan die kerstine als wijt kinnen wants ets gheprouet te vele stonden als hem sarrasine onderwonden 13620[regelnummer] datter gheene vrucht hute wilde comen doch sijn si heeren vander bomen jnt fel dar dese bome staen sijn .vi. fonteinen sonder waen jn deene segmen dat marie 13625[regelnummer] jhesus moeder de maghet vrie bade haren lieuen sone dese fonteinen sijn ghewone dat plein te benettene dar staen die balsia bome sonder waen 13630[regelnummer] nieweren sonder dar alleene draghet de boem groot no cleene den wingarde geliket thout al hute entie blade gheliken der rute mar witter sijn si met allen 13635[regelnummer] entie nemmerme ne uallen aldus moetmen de balseme ontfaen die hutien houte sal gaen een glasijn mes ofte van steene dar mede makemen ene wonde clene 13640[regelnummer] jnde scurtse ende men ontfaet dat sap datter hute gaet
[Folio 120r]
onder in glasijn vat wart soe datmen snede dat met isere tgat soude verdroghen 13645[regelnummer] want de boem ne caent gedoghen xibalsamum heetet dat hout dat saet vandes bomes ghewout hetet carpobalsamum entatter ut rinnet datmen ouer balseme kinnet 13650[regelnummer] hetet opobalsamum bi namen dese valschemen ende doet tesamen olie der toe ciprijn dus prouemen often si vrai sijn besmet soe gheen wllin cleet 13655[regelnummer] gheualscede besmet gheret dorghinghe es soe bekent men orbartse int sacrament Bjnamomum als isidorus seghet ende plinius es .i. boem die pleghet 13660[regelnummer] jn ethiopen uele te stane .vi. voete hoghe alsic wane van bruunre scorsen van oute cleene eist grof sone heuetet werde neghene het wast met hitten ende met droghen 13665[regelnummer] want het ne can gheen rein ghedoghen eist niewe ende ment breket ontwee werptet enen roec hute min no me met stuuinghen inder ghebare ghelijc als oft .i. mestkin ware 13670[regelnummer] die caneele der mede tetene pleghet platearius die seghet dat heuet groot ghewoud hersinen maghen die sijn vercoudt oec maket goeden appetijt 13675[regelnummer] eist datment in somertijt sijn puluer werpet up de spise goeden mont ende van goeder wise maket hem dient dicken cuhet want het quaden adem verduwet 13680[regelnummer] jeghen quaet tantulesch mede salment wriuen dar ter stede met couden watre erst so dat bloet dan es ghepuluert canele goet jn waremen wijn ende dar ter stont 13685[regelnummer] der mede wel ghewreuen de mont jeghen sincopin ieghen ert vanc salmen dit pulueren ghemanc ende gheroffels nagle ghewreuen salmen in fisike gheuen 13690[regelnummer] Cassealignea alse plinius seghet es .i. boem die te wassene pleget jn arabia sine louer sijn gheuarewet alse purperijn ghescepen alst ienouer blat 13695[regelnummer] .viij. uoete hoghe wi lesen dat van driemanieren es sine scortse gedaen beneden wit doemen verstaen midden root ende swart bouen dat swarte es dat meesters louen 13700[regelnummer] ende datter root es: es goet bediedet mar dat witte no doech niet datter best es dats swaer platearius seit voer waer dat ieghen coude reume es goet 13705[regelnummer] enter leueren enter longren doet enter couder maghe die sijn vercout dien elptet met sire ghewoud dan salment in wine sieden ende also gheuen sieken lieden
[Folio 120v]
13710[regelnummer] Cassiana na dat ict weet es .i. boem droghe ende heet ende wast best in broeken lant sine urucht es cleene alsict vant ghelijc den ienueuerkine 13715[regelnummer] goet sijn si ter medicine beede die urucht entie blade die dese wel sieden dade met starken wine dats bescreuen jeghen de iucht eist goet ghegheuen 13720[regelnummer] die vander iucht alte male die sine tale ontfallen ware wart dat hi die groene blade selue onder sine tonghe dade joft puluer vanden droghen bladen 13725[regelnummer] hi soude thant spreken bi staden dit moesti doen als wijt kinnen alst heuel ware in sijn beghinnen Cassia fistula es .i. boem die pleghet alse ons platearius seghet 13730[regelnummer] te wassene int lant van orient ets van naturen goet bekent sine urucht es lanc alsoe es ripe ende es alst ware in ene pipe dat saet dat in sinen marghe leghet 13735[regelnummer] dier esser alsemen voer war seghet meer dan .xl. in ene pipe swart ende groene sijn best de ripe sijn march der of dats bequame want het ontslutet den lachame 13740[regelnummer] ets goet ieghen der herte mede ende in de starte ontfanghen mede ende weder hute laten gaen suuert de sweren diere in staen Calamus aromaticus 13745[regelnummer] alse ons scriuet isidorus es erande scone riet datmen int lant van endi siet wel riekende van soeter saken ende een deel tangher van smaken 13750[regelnummer] platearius die seghet dathet te ghenese pleghet die maghe van couden doene ende het gheneset torsioene ende ieghen der darmen wint 13755[regelnummer] so nemet tsap dat merre af vint met alsenen sape ende met wine om te ghenesene de pine om de macht oec mede te vernuwene entie maghe mede te verduwene 13760[regelnummer] men neme hier af puluer een deel ende der toe ghepuluert caneel dat maket dat verduen stranc ende verdriuet den starken ertvanc Colloquintida als platearius seghet 13765[regelnummer] es ene urucht die .i. boem pleghet te draghene int lant van orient te iherusalem entar omtrent van sinen appelen bliuet .i. doot mar sijn saet heuet macht groot 13770[regelnummer] alse ons platearius seghet die tantswere tebbene pleghet hi sal sieden dit saet in wine ende supent inden mont sine ende ne latent niet in wart gaen 13775[regelnummer] ende gargariseren ende dwaen dar mede kele tant ende mont hi gheneset in curter stont
[Folio 121r]
Capparis es .i. boemkin cleene datmen stande vint imeene 13780[regelnummer] jn poelien in orient te constantinople entar omtrent best sijn si die van orienten comen scortse blade wortelen bloemen hebben in medicine virtuut 13785[regelnummer] alse ghedroghet es sine huut es soe buten ende binnen rood ghesoden in wine heuet soe macht groot te gheuene van euele urede der leueren enter longren mede 13790[regelnummer] men sal nemen sine bloemen her si alte gadre hute comen ende begadense alsi sijn fijn beede in soute ende in aisijn so maken si appetijt ter cure 13795[regelnummer] ende verduwen die humure die de maghe in den crop hout ende uerwarmense es soe cout Cubebe dats ene boem urucht van orienten van goeder lucht 13800[regelnummer] seghet plinius dat soe den houede doet jeghen couden reume goet etende of riekende dar toe vp datment up die colen doe cubeben berne ende men dor bate 13805[regelnummer] de roke ontfa in de nesegate men salse cuen inden mont langhe dat hare macht ten ersinen ganghe die van coutheden es onghedaen soe betert sine uarewe saen 13810[regelnummer] Dragantum ebben wi bekent es .i. boem van orient ene gumme der hute rinnet die de sonne droghet ende verwinnet dat beste es van witten pure 13815[regelnummer] ende sulc es van rooder nature mar dat nes niet also goet dat het bi naturen doet verhitten ende vercoelen mede den mensche sine siechede 13820[regelnummer] mar die de barst niet neuet goet sie dat hi van dragantum doet die twedeel entander aisijn dus eist diadragant fijn dits der barst medicine 13825[regelnummer] ende nuttelic ieghen meneghe pine also danne es verdroghet want het dan sine macht wel toghet Galbanum alst platearius kent es .i. boem van orient 13830[regelnummer] dar hute loepet ene gomme die galbanum hetet dar omme het loepet hute bi somers ghewout ende werdet verhart dan ant hout gaet galbanum es pur ende wit 13835[regelnummer] ende sweren doet hute breken dit die letargie doet slapen of dolen legghe galbanum up colen ende late de roke dor de bate slaen in die nasegate 13840[regelnummer] [sine roke doet serpente vlien ende men purgert reume mettien] Gariofilon seit platearis dat in endi .i. boem is vander grooter vindemense ghemeene 13845[regelnummer] dat ienuerkene sijn cleene gheroffels nagle es sine urucht van grooter macht van groter lucht
[Folio 121v]
dits de ualschede diemerre toe doet men neme gheroffels naglen goet 13850[regelnummer] die van scarper smake sijn [ende breecse te puluere fijn dar doemen toe starc aisijn] ende dar toe wel riekenden wijn dan nemen naghele niewer toe goet 13855[regelnummer] diemen in .i. cledekin doet ende men legse dar inne enen nacht dan so nemensi smake ende macht vandien dinghen sonder saghe ende gheduren .xxx. daghe 13860[regelnummer] dit sijn naghele ualsch ende loes sonder doghet sijn si altoes die goede sijn den hersinen goet vp dat mense dicken rieken moet ende oec goet ieghen menisoen 13865[regelnummer] salmense in fisike doen Galanga lesen wi dat si jnt lantscap van persi .v. iaer lesemen dat menne hout alse gheuarewet es sijn out 13870[regelnummer] dat bruun root es art ende swaer ende scarp van smaken dats best dats waer men machse ualschen alse ghi uerstoet datmen gheroffelsnagle doet mar datmense met pepre vernuhet 13875[regelnummer] galanghe doet dat spise verduwet der maghen eist remedie mede beede van winde ende van coutheden vp datmense met wine siedet wel ghepuluert ende anders niet 13880[regelnummer] hare roke maket dersinen gesont ende soe maket wel smakenden mont luxurie wecket soe te somer stonden te wintre heuet soe meet ghesonden dan soe in den somer heuet 13885[regelnummer] want soe te uele hitten gheuet Gummi arabicum es ene gomme jn arabien darmen omme die wille der omme groot gelt geuet want soe uele ghesonden gheuet 13890[regelnummer] jn arabien staet .i. hout dar soe hute lopet met ghewout witte gomme dats de beste dicke roode dats de leste de middelste es bruun root 13895[regelnummer] platearius scriuet hare macht groot want wie de tonghe heuet scarp ende quaet platearius gheuet hem raet dat hi gomme int water doe tote dat soe smeltet ende ondoe 13900[regelnummer] die oec spuwet van cranceden sine tonghe wriue der mede men gheue hem ghepuluerde gomme een deel entar toe gepuluert caneel jeghen hoeste ende iegen droghen 13905[regelnummer] can dese gomme hare macht toghen jn water met ghersten ghesoden ende oec eist goet te sinen nooden die de burst heuet verdroghet die van viere smerte doghet 13910[regelnummer] puluer uan gummen maket hem verganc met witten van eieren ghemanc Mirra alse isidorus seghet es .i. boem dies arabia pleghet .v. cubitus hoghe als wijt horen 13915[regelnummer] ende heuet meneghen scarpen doren nader oliuen es sijn blat mar scarp gedornet so es dat kersper esset ende ronder hute desen bome loepet sap onder 13920[regelnummer] dat bitter es ende mede groene dat hute loepet sonder iet toe te doene ende dits beter vele tallen stonden dan dat vte lopet ter wonden werpmen de telgher hier of in viere 13925[regelnummer] si sijn van so felre manieren dat si dicke maken sieke en si dat men storax rieke van desen bome blade ende bloemen doen den sieken vele vromen 13930[regelnummer] ter sonnen moet ment droghen doen si sijn goet jeghen menison ende jeghen spuen ende jeghen bloetsocht nochtan es beter die vrucht
[Folio 123v]
dat mirtus heetet in latijn 13935[regelnummer] oft tsap datter af mach sijn Mastis alse isidorus seghet es .i. boem dies india pleghet hute dese bome uloiet ende gheet die dinc diemen mastix pleghet 13940[regelnummer] wel riekende esset van varen root die van bleecheden heuet noot het maket hem tanschijn claer die scortse hier af dats waer ende honech ghesoden te samen 13945[regelnummer] es goet den sieken lachamen het slutet den lachame ter cure hets goet ieghen quade humure die van hersinen te doolne poghen ten tanden wart enten hoghen 13950[regelnummer] platearius die zeghet ende sulc dies hem te uolgene pleget [dat dit mastix dat ic hier noeme es der note muscaten bloeme ofte die slume dar si in leghet 13955[regelnummer] recht alse die haselnote pleghet] tebbene ene slume van hare dit maxtix salmen ebben mare die een deel es bleec root ende in smaken scarp groot 13960[regelnummer] men salse cuen ende in den mont houden ene lange stont entie lucht dan upwart sla so dat soe ten hersinen ga Muscata spreket iacob van vitri 13965[regelnummer] es .i. edel boem van endi een scone seere vtermaten plinius uolghet deser straten note muscate es sine vrucht wel riekende ende van soeter lucht 13970[regelnummer] heet ende drooghe in den derden graet men sal kiesen dat verstaet dalre swartste diemen vint hare blade sijn mede ghemint muscata es den hersinen goet 13975[regelnummer] die maghe soe verwarmen doet ende hare spise verduwen bleeke uarewe doet soe vernuwen tilike geheten ene musscate es den hersinen groote bate 13980[regelnummer] maer hetemerre oec te vele so gatet al huten spele want soe es dorganghe bi naturen wijn der mede ghesoden ter curen es den hersinen arde goet 13985[regelnummer] alsmen ons te wetene doet Piper es .i. boem van endi ende wast alsemen seghet mie ter sonnen wart alsemen ons seghet dar cancatus die berch leghet 13990[regelnummer] plinius seget ende solijn sijn hout ende sine blade fijn naden genouerkine gedaen dat wout dar dese bome staen wachten gheuenijnde diere 13995[regelnummer] entie iaghemen hute met uiere aldus so wart bruun dit want sine nature die es wit lanc peper dans ripe niet datmen onder wilen siet 14000[regelnummer] ende dats vander starxter maniere want ets onghequets van viere jacob van uitri seghet mi dat al andre redene si twi dat es so swart sijn uel 14005[regelnummer] ende dat dinket mi redene wel
[Folio 124r]
hi seghet ende men mages gheloeuen datmen peper droghet in houen om dattet te langher dueghe ende ment uersamen niet ne moghe 14010[regelnummer] dat swartste peper gheuet spoet want het es te meneghen dinghen goet dat peper in den vierden graet drooghe ende heet eist dat verstaet peper of gedaen die huut 14015[regelnummer] entie keest diere comet vt te sticken ghepuluert wel alse al af ghedaen es tfel dicken met rosewater nat ende dan ghedroget dat 14020[regelnummer] ende also een colerium jn eens hoghen ghedaen sum dat maket die oghen claer entie velme of dats waer peper es quaet den sanguien 14025[regelnummer] want het maket lasers dien sijn puluer bitet tallen stonden onnutte ulesch uten wonden met heuet in italien vonden erande peper horic orconden 14030[regelnummer] alse plinius seghet mar niewer na ghelikende den pepre van india mar in oude niet ouer dat dat hieweren lant es ofte stat dan in endi dus horicket luden 14035[regelnummer] die moeder es van allen cruden Ptorax seghet iacob ende isidorus platearis ende plinius es .i. boem in arabia ghernaten boeme ghelijc wel na 14040[regelnummer] voer hoest alse de leetsterre riset also alse ons de lettre wiset valter hute menech traen dat moetmen hebben ende ontfaen ert ghemanc werdet metter arden 14045[regelnummer] dat sochtste es van meester werden datmen mach vanden telghen lesen dat sietmen wit ende reine wesen mar metter sonnen werdet blont vet ende wel riekende talre stont 14050[regelnummer] dats de beste die saen ontlaet ende daer soete lucht ute gaet alse mense handelt metter hant hets de beste dinc bekant darmen af mochte ghewaghen 14055[regelnummer] cranker ende couder maghen Sandali dus lesen wi es .i. boem comet van endi alse ons platearius seghet die drierande hout te dragene pleghet 14060[regelnummer] hets wit best valeu ende root dat ualewe heuet roke groot dat roode es werts rieket te mee alsment breket mits ontwee puluer es goet van sandali 14065[regelnummer] vp dat het gheminghet si met olien rosate nu merket dit alse de leure es uerhit een plaster ghemaket dar mede buten gheleit up die stede 14070[regelnummer] vanden loeueren dies es men vroet echt es oec dat puluer goet om slapen die niet slapen ne can ende ieghen die hooftswere nochtan so moetment minghen dat verstaet 14075[regelnummer] met olien mandragoraet ende met latuen sop noch ene doghet heuetet sonder spot men neme puluer van sandali entie scurtse van feniculi 14080[regelnummer] ende gummi arabicum suker ende wit macopijn sum puluer van liquerissien mede dit stampmen met grooter nerensteden wel te samen ende men doe 14085[regelnummer] simple siroepe der toe dit es utermaten goet jeghen heet sweere die weedoet ende ieghen durst om heeten rede ende oec ieghen de leuere mede 14090[regelnummer] der droger barst est mede goet ende hem dien de burst wee doet oec eist goet ieghen uorouet swere alse van hitten comet de deere dit heetemen diasandali 14095[regelnummer] ende al es oec dat sake dat si datment maket in andre maniere mar dus est best als ict uisiere wilmen oec dat wel slapen doe neme puluer van mandragen der toe 14100[regelnummer] Thus alse platearius seget ende plinius es .i. boem die pleget
[Folio 122r]
te wassene int lant van arabi edel wel riekende so es hi lanc ende ghetelghet seere 14105[regelnummer] ghebladet wel na min no mere dan alst .i. perboem ware voer den hoesttijt alle iare snidemenne dor sine huut dan loepter erande gumme hud 14110[regelnummer] entie verart dan ant hout echt vandes winters ghewout gheuallet datment selue doet ende dat nes niet also goet want ets root entander wit 14115[regelnummer] wit ende root es best dit ende dat saen ontsteket van viere hort van wieroke goede maniere nem twitste wierooc datmen vint ende hute wel ghepuluert ghint 14120[regelnummer] ende nem niewe was te dien thant ghenomen vanden bien ende botre der mede darmen noint sout an ne dede van desen drien darmen af seghet 14125[regelnummer] besie dat elc hoep euen uele weghet doe dese drie dan in .i. vat ente viere so set dat ende minget te gadre somen best can laet coelen vanden viere dan 14130[regelnummer] ende alse duut danne wilt orbaren set te viere dan te waren ende laet ontlaten .i. lettelkin ende dan so nem .i. uel scapijn ende smeret vp die vleees side 14135[regelnummer] et es best in allen tiden der burst die dinc wesen mochte want niet maxe so sochte jeghen tantswere ende tranende hoeghen so can sine macht wel toghen 14140[regelnummer] een plaster der vp ghemaket met wine entie vander reume heuet pine houts .i. stic langhe in sinen mont ende hetet der na hi werdet ghesont nemme ne canic iv ghewaghen 14145[regelnummer] vanden bomen die specie draghen

Vorige Volgende

Der naturen bloeme

Specerijbomen

Over het gehele werk

titels