|
| |
| |
| |
IV.
Den eersten tijd ging het goed genoeg in den trouw. Van boerenknecht, die zijn huur al lang op had vóór het jaar om was, had Hansen door met Floor te trouwen een eigen goedje gekregen met nog geld toe. Zoo trof het nog niet iedereen. En een knappe vrouw was Floor toch ook, en werken deed ze goed. Als hij er aan dacht, hoe hij vooruitgekomen was, terwijl hij anders misschien zijn heele leven lang knecht of arbeider had moeten blijven, dan hield hij van Floor. Jan was wel niet van hem, maar wat kon dat nou geven?
Toen er echter meer kinderen kwamen, had Hansen met dat ‘andermans jong’ niets meer op. Hij had er al moeite genoeg mee om zijn eigen ‘blagen’ den buik vol te kunnen geven. Moest hij zich nou ook nog kapot werken voor een kind, dat hem niks aanging?
Die gedachten gemelijkten in hem op, als Jan wat nieuws moest hebben, een nieuwe broek of een paar klompen. 't Moest maar allemaal betaald worden! En hij kon er van den vroegen morgen tot den laten avond voor sjouwen. En die jong had ook alles dalek versleten, 't baatte niks, of hij ook wat nieuws kreeg, hij was er zoo dóór...
Eerst ging hij er mokkend over rondzeuren, in zich zelf. Van lieverlede verinnigde zich dat zóó met zijn gedenk, dat het verwijt eindelijk in plotse uitschieting door zijn lippen heendriftte, toen Floor eens weer geld moest hebben voor Jan:
‘Mer vrouw, dat kan zooë toch nie gaon mit dè jòng, è paar kloompe, da's net zo veul as niks, 't kost veur oos eige kiender al genoeg...’
‘De jong kan toch òk nie berrevoets looepe en iè hit toch niks meeër van doen as andere’, verbaasde Floor daar tegen in. En toen, op eens vuur vattend na de nog-even overdenking van zijn gezegde, waarvan de toespeling op Jans geboorte naflitste door haar gedachten:
| |
| |
‘Jan is toch òk net zò goed oos eige kiend as de andere...’
‘'t Mien toch nie’, verdedigde hij zich met lichte schampering in zijn toon, die haar tegenvlijmde.
Voor het eerst zag zij toen klaar zijn karakter. Een vaal bleek overtrok haar gelaat, terwijl kilte van vage vrees haar lijf doorhuiverde. Kwaadheid en verdriet borrelden op in haar borst en heftig snikkend barstte zij uit:
‘Motte daor nou nog mit ankòmme nao al de mooi prutjes van vroeger?... Waorum hedde mii dan nie gelaote waor ik was?...’
't Speet hem toen, dat hij niet beter op zijn woorden gelet had. Hij had het er niet zoo-maar uit moeten flappen. En bang, dat Floor er over zou gaan praten bij haar huis en dat er dan geklets zou komen in het dorp, wilde hij het weer goed maken met vriendelijk-doening en gulgeven van het gevraagde.
Maar sinds dien tijd felde geruzie in huis vaak op bij de minste aanleiding.
Als Floortje niet kon aanzien, hoe Jan achteraf-gezet werd, of als een onverdiende afsnauwing voor haar opgewekt erg-denken klonk als een verwijt om het vroeger gebeurde, dan nam zij Jan in bescherming in een tartende, starre zwijging, tot op den duur de laaiende woede uitbrak in hoog-gaand gekijf.
* * *
Op een middag had Jan bij het klauteren op een hoop brandhout zijn broek gescheurd. Hevige angst doorsidderde hem, toen hij het doffe kraken hoorde van de vastgehaakte pijp. En door het ijlings losrukken, terwijl hij hijgend met schuw oogengeblik loerde naar zijn vader, die het hout opstapelde, hoekte de scheur uit tot een grooten winkelhaak, zoodat de lap afhing en de knie wit opbolde door de opening heen. Met schuivend-sluipende passen wilde Jan ongemerkt weggaan naar zijn moeder, iets voorovergebukt loopend, doordat hij met de hand den lap verbergend ophield over de knie.
Zijn bang gekijk en zijn snel-wegsluipen trokken de aandacht van zijn vader.
| |
| |
‘Wat is ter, Jan? Wat hedde nou wer angevange, vlegel?’
De harde uitroep doorschokte den jongen. En afwerend stamelde hij:
‘'k Heb de boks nie gescheurd...’
Door den schrik liet hij de knie los en Hansen zag de groote gaping in de broek. In opbruisende woede greep hij Jan vast, die een angstigen krijsch uitstiet, en sloeg hem met een knuppel, dat hij kermend zijn lijf kronkelde over den grond.
Floortje kwam naar buiten loopen en greep Jan op, huilend van kwaadheid, dat hij altijd op dien jongen zat te hakken, beul, die hij was, hij had geen hart, anders kon hij zoo niet doen...
Opgewonden raasde ze haar drift tegen hem uit, terwijl ze Jan streelend suste.
Met het eind hout nog in de hand, woedde hij voort, zonder op haar acht te slaan:
‘Ik zal 'm leere, de vlegel, ransel mot ie hebbe, dat ie gennen raod wèt...’
‘Ge het niks te leere, ge blieft van 'm aaf, da's miene jong,’ krijschte zij met fel-hooge stem hem toe.
‘Jao, dat wete we hoe ge daor angekomme bint’, schamperde hij.
‘Dat raakt ow niet, zie'de, nou wette 't...’
‘Ge bint zeker nog gek op dè van den burgemèster, daorum sprekte dè jong altied veur... Mer dè kan ow nou misse, hè?...’
Striemend geeselde hij zijn verwijtingen en zijn hoonwoorden op haar neer, die haar klein sloegen van trillende vrees voor zijn nietsontziende ruwheid.
Uit angst voor zijn kijven en schelden durfde Floortje zich toen niet meer te verzetten. Terwijl haar hart het uitsnikte, liet zij haar man in treurende zwijging begaan en kon alleen in stilte wat toestoppen aan Jan, die meer slaag kreeg dan wat anders. En, om de harde kastijdingen te ontgaan, het huis uitvluchtte, en dan soms heele dagen omzwierf, alleen, aan zijn lot overgelaten.
Doffe onverschilligheid kwam zóó over hem, en een niets-sparende wreedheid verstikte alle ander gevoel in zijn borst. Zijn eenige zorg was uit de handen te blijven
| |
| |
van iedereen, die hem zou willen grijpen en slaan. Dat maakte hem geraffineerd en vlug.
Als de honger pijnend aanknaagde, nam hij kleine kinderen hun boterhammen af, of plukte wortels in het veld en stal het fruit uit de boomgaarden, driest zijn zakken langzaam-tergend volstoppend, tot hij bijna in het bereik was van den eigenaar, om zich dan ijlings uit de voeten te maken en uit de verte den hijgenden vervolger door hel opklaterend gelach en spottend geroep voor den gek te houden.
‘Baas, 'k zeui evvel 's nao Hansen toew gaon over dè vlegel van 'ne jong, dat we daor zo'n sjagerien van motten hebbe, da's veur gè mins te doen... is dat nou 'ne kwaojong, der, daor is nou gen spier an dat deugt,’ wond de boerin met kwakerig-schelle roepstem al uit de verte den kwaad-terug-mopperenden boer op.
Die naar Hansen.
‘Zeg 's, ge most owe jong evvel wat bèter naogaon, het wurdt te erg, daor hit me dan toch e verdriet van...’
‘Wat is 't er nou wer?’
‘Jao, nie dat 'k wat um 'nen appel gèf, dat wette wel, zooë bin 'k nie, mer ze zien ummers nog nie riep, da's toch nog jommer, dat ze nou al geplokke werre...’
‘Bè, jaag 'm dan d'r uut...’
‘Jao, jaag 'm d'r uut, jaag 'm d'r uut, ge het goed praote, daor gift ie ook wat um... ie klimt zooë mer in de böem en scheurt de täk... en lacht ow nog uut ok.’
‘Ik kan d'r verdommen òk niks an doen, ik ransel um genoeg, mer 't helpt niks... en bii de vrouw kan ie gen kwaod doen...’
‘Nou, mer ik zeg ou, dat 't 'ne vlegel is, de grötste, dèn d'r loslupt, alleman hit er van te klage, ge zu't het zelf zien, daor kumt niks goeds van, veur de galg wäst ie op... niem'nd kan ie mit reust laote, mer ik bin 't muj... ge mot 't um nogmer's goed zegge, went anders mot 'k nao de peliessie gaon, dat kan zooë nie langer, dat begriepte toch wel...’
‘Bè, gaot nao de peliessie, veur mien part.’
‘Neeë, we zien altied goei vriende gewist, daorveur laot ik 't, mer anders... de vrouw zei al, waorum gaode nie
| |
| |
nao de veldwachter, mer we kennen oos van kiend aaf, waor...’
Na zulke bezoeken raasde Hansen zijn optoornende scheldwoorden over dien ‘vlegel’ tegen Floortje uit, en woede borrelde wild om in zijn borst. Zoo gauw Jan in huis was, viel hij op hem aan, zijn drift uitend door slagen en stompen.
‘Der sakkerjusche vlegel... hier... daor... probier dat nog es, lummel... verdomde prul... wat mende wel...’
Krijschend rukte de jongen zich los naar moeder, of de deur uit. In bijzijn van haar man durfde Floortje hem niet meer voor te spreken. Onder haar werk liep zij over hem te tobben, en in-stilte ging zij naar hem toe, dikwijls 's avonds aan zijn bed, en praatte dan met hem, op een zeurigweenerigen toon hem opbeurend. En klagelijk hem zeggend, dat hij ook goed moest oppassen, niet zoo vlegelachtig moest zijn. Moeder had er zoo'n verdriet van. Gaf ie daar dan niks om? Hij moest haar dan nog eens beloven heel braaf te zijn...
Eerst bleef hij liggen in strakke zwijging.
‘Toew Jan, zeg 's wat tigge moeder...’
‘Jao, 'k heb 't ok altied gedaon bii vader, en dan krieg 'k mer ransel, as ik nie wegliep, dan ranselde 'n ie me nog veul meer...’
Hij stootte de woorden dan uit, vol mokking de stem.
‘Och god, jao, 't is wat te zegge... ik heb d'r ok zo'n verdriet van... is dat 'ne kèl.
‘Ge most òk mer gaon looépe, moeder... ik zal wel veur ow werke...’
‘Och jong... heeregod, wat hit me nou van 't lève...’
Al-sterker groeide wraakzucht in Jan tegen zijn vader aan. Was hij maar eens groot, dan zou hij 'm... met zoo'n dik hout,... zóó dik... als hij maar eens sterk was... met een ijzer... met een mes...
Zijn lichaam wrong zich in woede-trillingen en zijn zenuwen spanden bij het gedacht genot, zijn vader te zien sidderen voor hém, voor zijn striemen...
Nu koelde hij zijn heet-brandende zucht naar wraak door zijn jongere broertjes en zusjes te plagen, die niet zooveel slaag kregen van vader. Angstig schoot hij dan
| |
| |
de straat op, van huis weg, uit de verte nog hen dreigend met vuistheffing en uitgebromde woorden, als ze hardop uitschreiden de pijn van zijn geniepig knijpen en stooten.
Dan opeens draaide hij zich om, en fluitend, met de handen in den zak, liep hij verder, naar alle zijden uitloerend of hij niets vond, dat zijn bijzondere belangstelling wekte...
* * *
Uren lang lag hij plat op den grond ergens te staren, voor zich uit.
Als hij een kat zag loopen, leefde er een glans op in zijn even-nog suf-wezenloos voor-zich-heen geblik. En zijn mond vertrok zich tot een grijns. Vlug sprong hij halverwege op en kroop lenig naar het dier toe, het aanhalend met vriendelijk doend lokgeroep.
‘Poeske, poeske... koom mer... gaauw, braaf poeske... braaf beeske...’
En spitste zijn lippen tot een lief-noodigend zuiggepiep. Maar als de kat toch niet kwam, was hij met plots-op-beweeg overeind en vervolgde het dier met steenen zoover hij kon.
‘Mak dan ok mer, da'ge weg koomt, lellike beest,... huu... kats. kats.. ksss...’
Als de kat echter kwam, met hoogopgekromden rug en behaaglijk snorrend gespin, aarzelend nader, pootje voor pootje langzaam tastend neerzettend, legde hij zich weer plat neer, en ging aldoor voort met zacht aan-gelok.
Eindelijk kwam het dier bij hem, streelend langs zijn beenen en zijn armen schuiven.
‘Braaf poeske... braaf poeske... vleide en streelde hij en zette haar op zijn kop en zijn rug onder spelend gesol. En voelde met zijn wangen aan, het warme fluweelige haar.
Maar als het hem begon te vervelen, pakte hij opeens in opwellende wreedheid het beest bij den staart en hield het zoo omhoog. En schudde van het lachen, als hij de angstige spartelingen aanzag en het pijnlijk gemiauw hoorde...
Naar school ging Jan zelden. Soms ging het een paar
| |
| |
dagen goed. Dan was hij met ijverige gedienstigheid dadelijk klaar voor het pennen of boeken uitdeelen of een en ander te halen. De onderwijzer liet hem maar begaan, omdat er van werken toch niets kwam. Als hij op zijn plaats zat, krabbelde hij wat figuren op zijn lei, die hij dan liet zien aan de anderen, met triomfeering in zijn blikken. Plotseling optrillend gegiechel riep den onderwijzer naar het luidruchtigend troepje toe. Met een snel beweeg streek Jan zijn hand langs de tong en één groot veegvlak wischte nat-kleverig over de teekening heen.
Nog na-giechelend antwoordde een van de kinderen op het verhoorend vragen:
‘Jan heeft een vuil mannetje geteekend...’
't Duurde niet lang of Jan haalde weer een streek uit, waarvoor hem straf wachtte. Om die te ontgaan kwam hij de volgende dagen dan maar niet terug. En zwierf weer rond.
Vaak landde hij dan aan bij een boer, die hem liet helpen bij allerlei kleinigheden. En prijzend, dat hij zoo goed werken kon, hem aanspoorde tot nog meer ijver.
Hij at met de knechts en de meiden aan tafel, die met hem praatten en zich met hem vermaakten.
‘Jan zeuj nog wel nao de schôl gaon, mit die blagen ien 'n bükske zitte te lèze... dat kunde begriepe... ik wed dat ie de mèster nog eeër ien zien gezicht sloeg...’
‘Jao mer, lest hit de mester 'm toch mit z'n oore gepakt en ien den hoek gezet...’
‘Dat mos ie 's doen, dan schupte'n ik um toch veur de schene’, geurde Jan dan tegen die plagerijen in.
Op die boerderij kon hij 't met allemaal goed vinden. Het liefst was hij bij de paarden. Met een flikkering van trots in zijn blikken over zijn kunnen stond hij wijdbeens op de kar, als de knecht hem een eind alleen liet rijden. Of haalde de paarden uit de wei en trok zich lenig lijfdraaiend omhoog op den rug van het vurigste dier. Reed dan, zich vasthoudend aan de manen en zelfvoldaan fluitend, naar huis, waar ze aangespannen of in den stal gebracht moesten worden.
‘Jan is ooze knecht’, gewichtigde de boer.
Over zulk zeggen was Jan dan erg trotsch. Hij liet over alles zijn oogen gaan en kende de heele verdeeling van
| |
| |
arbeid. Met de handen in de zakken stond hij, een peinzing in zijn blikken, en een zacht lispelgefluit uitschuifelend tusschen zijn even-open lippen door, naar 't een of ander te turen. En riep dan in eens uit, op hoog-oplevenden toon van belangrijk-ontdekken, wat er nog vergeten of niet-zoo-als-anders gedaan was.
‘'t Is toch genne kwaoie jong, mer dè mosse ze nie zooë behandele’, meende de boer, als anderen klaagden over zijn baldadigheden.
‘Ik kan d'r altied goed mit verrig werre...’
|
|
Auteursrecht onbekend