Peel omnibus

[p. 209]

Het goud van de Peel

[p. 211]

Eerste boek
1

Ze waren nog geen half jaar getrouwd, toen het gesukkel al begon. En sedert die tijd hadden zorgen en kommer hun hele bestaan, hun huwelijks- en gezinsleven ingesponnen in een omwebbing van draden, waaruit zij niet meer konden loskomen.

Het was een afmartelende strijd om zich door het weefsel heen te slaan. Het spon altijd voort. Als een enkel draadje was gebroken, sloot het venijnige, nooit uitgeputte lot van kwelling en ellende weer de redding belovende opening af, hunkerend naar de laatste stuiptrekkingen na de langzaam uitgezogen kracht.

Het getob van weinig verdiensten en het jaar op jaar groter wordend aantal kinderen ketende de ene dag aan de andere tot een lange, met uiterste inspanning afgestrompelde ballingsweg zonder rustpunten, en naar het scheen zonder verblijdend, krachtopwekkend einde. Het gedeelte, dat voorbij was, had geen andere herinneringen kunnen nalaten dan van een bange vreugdeloosheid, áánhoudend knagende zorgen en angsten voor de volgende dag die hun krachten, hun hele menszijn wegvraten. Geen sterktegevende ogenblikken van rust en opademing in het leven van armoede en ontbering, dat zij gedoemd schenen af te moeten zwoegen tot een even ellendig einde: de vroegtijdige dood van gebrek, de wegreuteling van het laatste beetje levenskracht in een armelijk, vuns vertrekje, waarin geen voedsel en verpleging kunnen binnenkomen, en dan heengedragen te worden naar een graf, dat een paar buren zo gauw mogelijk dicht gooien, omdat voor plechtigheid geld vereist wordt tot zelfs bij het eeuwiggeheimzinnige terugkeren tot de aarde toe.

Zij hadden bij dezelfde boer gediend, hij als knecht en zij als meid. Hun werkzaamheden brachten hen vaak bij elkander op stal en schuur. De opbruisende levenskracht van hun ruwe boerennatuur, die zij niet geleerd hadden te beheersen, dreef een begeerte tot elkaar in hen op, welke zij niet weerstonden.

Het begon al spoedig met een wild gestoei, waarbij hun borsten hijgden van hartstocht-opwinding en de trekken van hun gezichten zich verwrongen.

Eerst een uitlokkend plagen over en weer. Zij stond hem in de weg, moest teruggaan.

‘Hé, dat doe ik niet!’

Als ze niet gauw wegging, dan zou hij haar eens even weg komen gooien.

[p. 212]

Een kort, onderdrukt gelach, terwijl haar ogen hem uitdagend tegen-blikten. Dan:

‘Dat kunt ge immers niet!’

‘Och, arm dingske, met één hand draag ik u weg!’

Een schoof stro, die zij juist in de handen hield, gooide ze hem naar het hoofd met de kracht van sterke armen, gewoon aan ruw werk. Dat prikkelde hem en hij greep haar vast in een worsteling. In zijn omarming wrongen hun lichamen zich tegen elkaar. De weerstand van haar sterk gebouwd vrouwenlijf bedwelmde hem geheel in een roes van zinnelijkheid. Haar haren raakten los en bosten wild om haar hoofd terwijl haar rokken opfladderden om de benen.

Toen rukte zij zich los en liep weg.

Maar datzelfde spelletje herhaalde zich dikwijls. En er gebeurden dan wel eens dingen, waarin zij door gebrek aan ontwikkeling niets zagen, maar die hun begeerte met ál-groter kracht deden opvlammen. Geen van beiden dacht er aan, dat het iets onbehoorlijks was. Zo verminderde al langer hoe meer het hoewel onbewuste, natuurlijke zich inhouden tussen hen, dat de dadelijke toenadering tussen de man en de vrouw verhindert, maar dat door de langzame ontwikkeling hen wellicht juist met zoveel te meer kracht tot elkander dwingt. In de zomer, in het hooiland, hadden enige lui iets gezien. En onmiddellijk vloog rumoerend het praatje het dorp rond, dat de knecht en de meid van de Veulenhof met elkaar vrijden. Het drong ineens door in alle huizen als een stofwolk, waarvoor geen deuren of ramen dicht genoeg kunnen zijn. Er werd druk over gepraat. Ook werden er toespelingen gemompeld, die iets moesten verbergen voor jonge oren, maar toch ruw genoeg waren om door iedereen verstaan te worden. Eén ding was zeker, het was nog schande, zo onder één dak. Schande ook voor de boer en de boerin. Dat die zulke dingen maar allemaal toelieten.

De boerin was woedend, toen zij hoorde, dat er zo over haar geschandaald werd. Zij had nooit iets gemerkt, wist van niets af, en nu moest zij zó over de tong. Het verbitterde haar juist, dat de knecht en de meid hun vrijerij zo goed voor haar verborgen hadden kunnen houden. Dat ze daar nu niks van gezien had! Het was dan toch te gek. Zij viel uit in een stroom van scheldwoorden en verwijten tegen de meid. Die even kwaad tegen haar inkeef, dat op haar niks te zeggen viel. Het gaf een heftig geruzie. En het eind was, dat de meid over zes weken zou moeten vertrekken.

Maar toen de eerste woede wat aftrok, kwam de boerenberekeningszucht weer boven.

Het was toch een goeie meid, die werken kon voor twee. En de knecht had de huur ook opgezegd, als Dien weg moest. Dat trof heel slecht. Vooral tegen de oogst was het erg. Zonder knecht en zonder meid.

[p. 213]

Hoe kregen ze nog nieuw volk? En Toon was een bekwame knecht, dat moest gezegd worden. Zij hadden gemeend, dat het zo goed uitgevallen was met de ‘booien’ en nou moest dit er tussen komen. Het was wat te zeggen. Boeren, die niet met eigen volk konden werken, hadden toch wat leed te doorstaan.

De boer en zijn vrouw braken zich het hoofd met overleggen.

En Toon en Dien kwamen er nu openlijk voor uit, dat zij met elkaar vrijden, de dorpspraatjes tartend door hun houding van nergens iets-om-geven.

Van vrijen was voor die tijd nooit gesproken. Maar de plotseling opgelawaaide herrie in het hele dorp en op de boerderij bracht de ommekeer tussen hen, dat het nu ‘gemeend’ was. Geen van de twee bezat iets. Hij was blij, dat ie met zijn huur toekwam, en wat Dien had overgehouden, bracht ze aan haar ouders. Dat was zo het gebruik. Van haar elfde jaar af had zij voorgoed gediend. Op haar tiende jaar had ze 's zomers al bij een boer gewoond om op de koeien te passen, maar was toen nog één winter thuis geweest, omdat ze naar de catechismusles moest voor haar eerste Communie. In die zomer had zij een rijksdaalder verdiend en een paar nieuwe klompen. Vader had het geld opgebeurd. Zij had plezier gekregen in het wilde ravotten buiten, in de weiden, met andere jongens en meisjes, die ook de koeien hoedden. 's Winters verveelde ze zich, had ook op school geen aard meer, was er onhandelbaar en ruw, in spelen en spreken. Graag ging ze weer in dienst. Leerde hard werken en hoorde in haar jongemeisjes-jaren, kinderjaren nog, op de ruwste manier praten over de voortteling van koeien en varkens, hielp zelfs reeds mee bij alles, wat van die aard op stal voorkwam. Zij was sterk gebouwd en werd gauw een gewilde boerenmeid. Het kostte haar geen moeite een dienst te krijgen en zij kreeg altijd de hoogste huur. Maar dat veranderde niet, dat zij van haar loon afgaf aan haar vader, wat zij overhield. Zo had zij zelf nooit enig ander bezit gehad dan de kleren om haar lijf.

Alle meiden en knechts verkeerden in hetzelfde geval, behalve dat vele van de laatsten weinig meer thuis brachten, zo gauw als ze de leeftijd van een jaar of achttien bereikt hadden en dan het grootste deel van de huur gingen besteden aan drank.

Het was ook het gewone troost-gezegde onder de arbeidersklasse: ‘als de kinderen maar aan het verdienen komen, dan zijn we er door!’ Die hoop op redding tenminste uit het hardste zwoegleven ging als een erfenis over van geslacht op geslacht.

De kinderen trouwden in armoede en sleurden in armoede hun bestaan voort, hunkerend uitziende naar de tijd, dat hun kinderen weer aan het verdienen kwamen en zij er daarmee ‘door’ zouden zijn. Die leeftijd van verdienen brak vroeg aan voor deze wezens, soms al vóór hun tiende jaar. Dat was het voordeel voor de arbeidersbevolking, verbon-

[p. 214]

den aan het bezit van kinderen. Als het een beetje wou meevallen, kwamen de ouders er met hen ‘bovenop.’ Ook van geslacht op geslacht had het gebrek zozeer hun ziel vergrofd, dat zij het exploiteren van hun jonge kinderen in het minst niet treurig vonden. Zonder medelijden zetten zij de zwakke, slecht gevoede schepseltjes aan het werk of stuurden hen de boer op. Het sprak vanzelf, dat het zo moest. Wat, zij hadden het niet beter gekend. Zij hadden van jongs af moeten werken, hun kinderen moesten dat ook maar. Waar hadden zij die anders voor? En dat naar de school lopen was allemaal maar niks gedaan, daar leerden ze niks. Met die kunsten van de school konden zij niks doen. Zij hadden geen lezen en schrijven geleerd en wat zouden ze er ook mee aangevangen hebben? De schop en de riek, de dorsvlegel en de zeis aanpakken, dat was leren, naar de school gaan alleen maar grootsigheid, waardoor de kinderen bedorven werden, opgroeiden tot niksnutters, deugnieten. Hoe groter geest, hoe groter beest, zo was hun altijd voorgehouden. Dat leren in de school was ingevoerd door mensen, die zelf slecht waren en de andere mensen ook wilden bederven en de godsdienst uitroeien. En die scholen en al de meesters waren landopvreters, waarvoor maar opgebracht moest worden. Lui, die de krant kregen, hadden dat dikwijls genoeg verteld en de leden van de raad ook. Al die scholen moesten tot de grond toe afbranden en de meesters opgehangen worden. Dan zou het veel beter gaan, veel meer geld onder de mensen komen en niet half zoveel slechtigheid. Naar de catechismusles, ja, dat moest, dat sprak vanzelf, anders liet de pastoor de kinderen de Communie niet doen. En als christelijk mens moest men toch voor ‘z'n dingen’ zorgen. Voor de rest maar aan het werk, leren was goed voor grote lui. Er moest gegeten worden en brood gaven de meesters in school niet.

Stierf er een kind, dat al wat thuis bracht, dan uitte de droefheid van de ouders zich in de klacht, dat ze er nu al net wat aan hadden. En de buurt meewarigde: het is toch jammer, zo goed aan het verdienen! Het is een slag!

Het aangaan van een huwelijk was dan ook onder de arbeiders geen zaak, waarover zij lang overlegden. Vooraan in de twintig trouwden er al velen.