Het goud van de Peel

V

De eerst volgende dagen zeurden langzaam voorbij.

Hij deed zijn werk in de klas, maar werd vaak overvallen door een sombere lusteloosheid. Zijn gedenk dwaalde licht af en moest door het opzoemend schoolgedruisch weer teruggetrokken worden op zijn beroepstaak.

Na schooltijd liep hij uren te prakkezeeren door de Peelheimsche velden en bosschen over zijn leven in de toekomst. Soms richtten zijn schreden zich onder het mijmeren naar de hei, als van-zelf. Hij had altijd een bijzondere voorliefde gehad voor wandelingen over de wijde heivlakte met haar stille kleuren van gelig-groen en bruin en rose en haar eindelooze diepte tot in de verre, nevelige lucht, bij mooi weer, of met de vaalgrauwe tint onder zware grijze wolken, die kwamen opdrijven aan den einder. Dan kon hij die uitgestrektheid instaren, tot hij zich zelf zag als een nietigheid, in die ruimte verloren, en het hem een genot werd zich zoo klein te kunnen voelen. Dat kwam dan over hem als een schoonheidsontroering, verhoogde het bewustzijn van zijn menschheid en maakte hem gelukkig.

Als hij nu zijn blikken over de groote heivlakte liet gaan, voelde hij dadelijk een opstuwing van troostelooze zwaarmoedigheid over zich komen.

De hartelijke flinkheid van zijn kostjuffrouw was als een liefkoozing voor hem geweest, waarvoor hij haar innig dankbaar was. Maar wat nu? Moest hij doorgaan op den ingeslagen weg? Dat zou opnieuw onaangenaamheden voor haar brengen, want de door den tijd sterk geworden leugen liet zich niet zonder uiterste krachtsinspanning van sterk verzet verdringen. En hij voelde wel, dat teruggaan voor hem niet meer mogelijk was, zonder zelf vertrapt te worden door de vrijkomende tegenstanders, die het verloren terrein dan weer terug zouden nemen

[p. 161]

om het erger dan ooit onder hun macht te doen zuchten. Dat zou zijn een verraad jegens de zaak, die hij verdedigde.

Arbeiders uit Peelheim hadden het nieuws meegebracht, dat het ‘menneke’ 's Zondagsmorgens dood was gevonden in den geitenstal. Er werd over gelachen, dat het roet nog dik op zijn gezicht zat. Drika was er voor geschrikt, meenende dat zij een spook zag, toen zij de geit wou gaan melken.

- Wat zu'n ze zien bakkes hebbe motte schoeren en schrobbele...

- Nou, anders was-ie nog te lellik gewist vur ter duvel...

- Wat zal ie nog roepen um snevel...

- Ie zal hendig terugkomen 'ne liter hale...

- As-ie mer prikt, zu'n ze 'm ien de hel ok gemekkelik traktiere...

De een overgrofde den ander in geestig-doende opmerkingen over dat ongelukkige, drankzuchtige menneke, dat uit gierigheid de bedronken arbeiders ging vermaken met zijn idioterig gepraat van dooreengehaspelde stukken uit een paar boeken van heel verschillende soort, en zijn grimmassen, waarvoor hij sterken drank mocht inzwelgen. Maar geen van hen toonde eenig gevoel van afkeer tegen de wijze, waarop hij aan zijn eind was gebracht. Hun naturen schenen te ruw, te zeer verlaagd, om het verfoeilijke van hun doen te kunnen inzien.

Hij begreep niet, hoe de menschen, zooals die kantoorheeren in 't stationskoffiehuis te Lizaveen, langs dat alles konden voorbijgaan zonder dat hun heele wezen in opstand kwam tegen zulke schreeuwende levensellende. Waaraan lag het, dat zij er zelfs niet door getroffen schenen te worden en zich bezig konden houden met leeg gepraat, dat hen amuseerde, en met de vraag, hoe zij weer eens lol zouden maken? Zij leken hem wel haast bevoorrechte wezens, die met geen andere moeilijkheden hadden te kampen dan ooit gebrek aan ‘lol’ op een vrijen dag. Waar haalden zij de kunst vandaan om hun leven zoo in te richten? Zij bekommerden zich niet zelfs om het grootste leed van de massa, of vertelden er grappen over; het tragische drong niet tot hun gemoed door. Hun geestigheden hadden wel iets van Justus-van-Maurik-vertellingen...

Hij kon met zich zelf nog niet tot klaarheid komen. Maar in een vaagheid van veel duisternis en eenig, pas doorbrekend licht meende hij toch te kunnen onderscheiden, dat hij te doen had met de nawerking van de oude maatschappij, die nog overheerschte...

*_**

[p. 162]

Toen kreeg hij een brief, die in-eens aan zijn weifelend over-en-weer-denken een einde maakte.

De redacteur van het tijdschrift voor gewestelijke historie, waarin zijn artikel over volkstoestanden was geplaatst, schreef hem, dat hij met genoegen zijn bijdrage had opgenomen. Het artikel getuigde van veel moed en daarbij van een grondige kennis. Uit de historische bijzonderheden leidde hij af, dat De Visscher moest beschikken over zeldzame werken, terwijl de wijze van inkleeding leven gaf aan een anders uit den aard dorre stof. Het stuk had heel wat beweging gebracht. De eene partij prees den schrijver hoog, de andere vloekte hem uit, het beste bewijs, dat zijn schrijven iets beteekende.

Overigens zou hij De Visscher ook wel niet duidelijk hoeven te maken, dat 't niet ontbrak aan menschen, die over zijn optreden niet te spreken waren. Hij zou dat zelf wel ondervonden hebben. Het was nu eenmaal zoo, dat een mooie leugen heel wat aangenamer klonk dan de waarheid in de ooren van hen, die in de openbaring van de werkelijkheid een aanklacht voelden tegen hun verwaarzlooing van alles en nog wat behalve hun eigen belangen.

Ongetwijfeld zouden er voor De Visscher sombere dagen aanbreken. Dat was een niet te ontkomen lot voor iedereen, die door 't leven scheen aangewezen om het verbeteringswerk in de maatschappij ter hand te nemen. Het was ook nog slechts het begin van een overgangstijd, dat steeds in de geschiedenis de meeste botsingen had veroorzaakt. Wat eruit groeien zou? Ongetwijfeld iets goeds. Het zekerste middel om zich veel teleurstellingen te besparen bleef: zijn troost hoofdzakelijk te zoeken in eigen voldoening.

De redacteur hoopte, dat De Visscher voort zou gaan met publiceeren en raadde hem aan ook bijdragen te sturen aan nieuwsbladen. Zijn wijze van bewerking wees er op, dat de journalistiek wel iets voor hem zou kunnen worden...

*_**

Die waardeerende brief bracht De Visscher in een roes van vreugde.

Zoolang hij dat tijdschrift kende, had hij met een gevoel van eerbied aan dien redacteur gedacht, die in al zijn geschriften zooveel blijk gaf van een buitengewoon geschiedkundige kennis en een scherpen blik om door de veelheid van omwikkelingen heen te kunnen dringen en oorzaak en samenhang van historisch gebeuren op te sporen.

[p. 163]

Met een bescheiden begeleidend schrijven had hij zijn bijdrage verzonden aan dien veel-wetenden man, bangend den datum tegemoet ziend, dat er weer een aflevering van 't tijdschrift zou verschijnen. Het scheen hem overmoed toe te durven denken, dat zijn werk aangenomen kon worden. Daarom liet hij zijn telkens stil weer oplevende hoop door zijn twijfel heen, die soms haast ontmoedigende zekerheid werd, zich voorzichtig, voorbehoudend uitdrukken: als het stuk misschien eens geplaatst werd...

En dan kon hij zich zelf wel eens een oogenblik een roes van geluk fantaseeren van weelde om zich daarna weer te ontnuchteren met de gedachte, die hij werkelijkheid liet worden, dat zijn stuk wel zou terugkomen. Hij had immers geen gelegenheid tot dagelijkschen omgang met menschen, die wisten, hoe het moest...

En toen eerst de verrassing, dat zijn stuk geplaatst was. En nu die prijzende brief...

Die redacteur had ook al veel te verduren gehad. Hij werd liberaal genoemd, dat beteekende de samenvatting van alle denkbare slechtheid. Tegen zijn tijdschrift was aanhoudende verdachtmaking in de weer. Dat-ie zooveel ongunstigs uit het verleden van de streek ophaalde, kwam alleen voort uit haat. Hij moest ook maar eens naar andere plaatsen kijken, of het daar dan zooveel beter was geweest. En waarom liet hij de dooden niet rusten? Zelfs de achtenswaardigste standen, die toch altijd zoo heilig geleefd hadden, ontzag hij niet; hij verzamelde schandalen om den heelzamen eerbied voor hen uit het hart van het volk te rukken. Al was er dan ook eens een enkele geweest, die toegegeven had aan de zwakke menschelijke natuur, dat moest maar met den mantel der liefde bedekt blijven. Wien was het vergund alle omstandigheden te kennen, die wellicht hadden samengewerkt tot den val? Hij ging nog wel naar de kerk, maar dat deed-ie alleen voor 't oog. Hij was de wolf in een schaapsvel, zoekende naar prooi...

Uit het bestaan van zoo'n tijdschrift konden slechts nadeelige gevolgen voortkomen. De menschen deden wijs door dat pamflet ongelezen in het vuur te werpen...

De Visscher kende den machteloozen haat tegen het tijdschrift, dat ondanks alle tegenwerking voortging de objectieve waarheid te zeggen. Dat verhoogde nog zijn eerbied voor den redacteur.

*_**

[p. 164]

Die opbeurende brief bracht hem zijn kracht en vastberadenheid terug.

Rustig kon hij denken: 't Schijnt, dat ik in de wieg gelegd ben om den strijd uit te vechten...

En die gedachte rijpte spoedig tot een besluit.