Het goud van de Peel

XI

Gossens had er zich 'n soort van regel van gemaakt alleen getrouwde vrouwen uit te zoeken. Met jonge meiden was het hem te gevaarlijk. Als het mis liep, gaf het maar vervelende drukte, allerlei gezanik en misselijk gedoe. Hij kon met zoo'n rommelarij niet opgescheept zijn. Geen gemier aan z'n kop, daar had-ie geen tijd en geen zin voor...

Toch trokken de omstandigheden hem in een geval, dat hij met zijn gewoon niets-ontziend willen niet van zich af kon trappen.

Een brandende hartstocht dreef hem gedurende een paar jaren tot een jonge, flinke arbeidersvrouw. Zij scheen uiterlijk een vlakke natuur, die onverschillig-koud bleef voor de noodzakelijkheid, dat haar man weg was van huis en in den regel slechts om de maand eens kon komen om een of twee dagen in zijn gezin door te brengen. Maar onder die effene koelheid woelde bruisend haar vurig bloed, en toen Gossens eenmaal haar prikkelend-opzweepende, niet te bevredigen drift had ondervonden, joeg een razende begeerte hem weer telkens tot haar terug om de zwoeging van genot, die de brand in haar diepe oogen hem beloofde.

Haar man werkte voor Gossens aan een station, dat twaalf uren ver af lag en waarvan hij alleen te voet thuis kon komen. De arbeiders spotten, dat van hun vier kinderen er drie van Gossens waren.

Een jaar na hun huwelijk waren zij uit een ander dorp naar Haarst komen wonen.

Zij was de dochter van een trotschen boer, een afstammeling van een geslacht, dat schatrijk was geweest, maar van generatie op generatie verarmde door 't star volhouden aan een sleur van ouderwetschheid en familiegebruiken. De een na den ander had uit onmacht van kapitaalgebrek een deel van de gronden onbebouwd moeten laten liggen. Hun koppige trots wilde niet tot verkoop overgaan. Liever lieten ze eenmaal goede weilanden en akkers verwilderen. Lang uitgegroeid hout stond te verdorren, lag te verrotten in de bosschen, zooals het was neergevallen, omdat, toen het tijd van kappen was, niet genoeg geboden werd.

[p. 76]

De boer woedde: hij liet het nog eer in brand steken, dan 't voor zoo'n geld te geven...

Sedert werd het niet meer te koop aangeboden. Menigeen vroeg er om, maar allen werden weggestuurd met het toegebitst antwoord: ‘Niet te krijgen’.

Een vreemdeling hield aan: - 't Wordt al langer hoe slechter, 't rot weg, ge doet uzelf nadeel door het nog langer te houden.

Maar beleedigd schamperde hij hem tegen, of het hèm iets in den weg lag...

En hij wees den overbluften man naar een bijna heel verbrokkelden, verganen wilg. Z'n vader had dien laten omhakken en een klompenmaker was gekomen om hem te koopen. Dat prutskereltje had er wat rondomheen gesnuffeld, hier en daar met z'n voeten ertegen gestooten, er op geklopt en er toen drie gulden voor geboden. Maar z'n vader had gezegd:

- Drie gulden?... drie gulden, is dat niet wat veel?...

- Ja, het wàs wel wat veel, maar dat wilde hij er toch voor betalen..

Toen pakte z'n vader dat prulleventje bij z'n kraag en gaf hem een trap onder z'n achterste, dat-ie omtuimelde.

- Nou nog voor geen driehonderd meer, zei-ie.

Toen draaide de boer zich om en liet den vreemden koopman, nietbegrijpend, versuft, staan.

't Ging op de boerderij alles op den ouden trant. De boer wandelde 's morgens en 's middags zijn gewone café's af. In andere kwam hij ook nooit. Zijn vader en grootvader hadden ook zoo gedaan. Het dagelijksche bezoek aan die vaste herbergen hoorde bij hun geschiedenis. De zoons, met dezelfde manieren van geboorte-voorrechten, kwamen soms in twee, drie dagen niet thuis van hun boemel-toeren. Zij verteerden dan hoopen geld, dronken dag en nacht door, zonder dat 't hun scheen te deren, zwetsten, maakten ruzie en stookten anderen op om hun vijanden te mishandelen of hen door vernieling te plagen. Herhaaldelijk kwamen zij in aanraking met de politie, maar wisten zich door geraffineerdheid, omkooperij van getuigen en geld voor advocaten uit de gevangenis te houden.

De vrouw was een trotsche boerin, die haar eigen, gesloten leven uitleefde zonder ooit bij hun buren troost te zoeken of ergens te klagen over hun snellen achteruitloop. Haar strak gelaat en alle medelijden al vooruit afwijzende houding hield de andere boerinnen schuw op een

[p. 77]

afstand, waarover zij wrokkend onder elkaar des te drukker kwaad spraken.

Van den morgen tot den avond droeg zij de groote witte muts met bloemen en linten, die de andere boerenvrouwen alleen opzetten 's Zondags naar de kerk, naar een kermis of een visite. Maar zij ‘werkte’ ook niet. Als de ‘booien’ gedaan hadden, aten zij en de baas apart. Hij liep rond tot het de tijd was voor zijn borrel en zijn glas bier, zij spon. Dat deed ze zoo van haar trouwen af. Dat gekocht goed wilde ze niet. 't Zou haar huis wel uitblijven, zoolang als zij leefde. 't Was maar knoei, ‘femmel’ voor sigarenmakers, scharenslijpers en strontmamzellen.

Verstard in den sleur van familie-grootheid lieten ze den heelen boel verslordigen uit geldgebrek, terwijl ze zich groothielden, dat 't hun niks kon schelen, het er niet op aankwam, daardoor trachtend den glans van alouden rijkdom nog te behouden en de loerend-speurende blikken van het publiek te weren van de werkelijkheid. Zij kònden niet veranderen en zorgend op alles gaan letten, omdat zij vreesden, dat dàn iedereen zou zien, hoe het stond. De hypotheken bedroegen meer dan 't verwaarloosde goed bij verkoop zou opbrengen...

De houten voerbakken van de koeien en varkens waren sedert jaren verbeten en verrot. De helft van het meel en ander voer ging verloren, werd in den stal en de hokken vertrapt in de mest. Er waren gaten in het dak gewaaid, en stukken van muren uitgebrokkeld. Maar niets werd hersteld. De jongens bluften ook dáármee nog: ‘wij hebben maar een prul meer van behuizing, maar d'r zitten guldens in...’ Een paar boerenzoons waren om de dochter gekomen. De minachtende afwijzing, omdat zij niet van den ‘stand’ waren en geen fortuin hadden, werd overal in den omtrek bekend en schrikte anderen voor-goed af. Ook geen van de zoons trouwde. Maar zij stonden er voor bekend, dat zij naar alle meiden liepen. De oude lachte er om: ‘Goeie zoons, die naar hun vader aarden...’

Tot de familie-gebruiken hoorde ook, dat eenige jongens en meisjes er gedurende den winter eenige malen ‘op de spinning’ kwamen. Veel vroeger bracht het vrouwvolk het spinnewiel mee, maar dat was door den tijd vervangen door breikous of stopgoed.

Zulke bijeenkomsten hadden een stille vrijerij gebracht tusschen een boerenknecht en de dochter. Toen het eruit kwam en de knecht van trouwen praatte, raasden de boer en de vrouw hun woede over

[p. 78]

zulke schande op haar neer. Ze hadden nog liever, dat hun dochter voor hun voeten doodviel, dan daarin toe te stemmen...

Stiena koppigde tegen hen in, dat zij het dééd.

- Nog liever zaag 'k ow nao 't kerkhof drage...

- En ik trouw mit 'm..

- 'ne Knecht, 'ne knecht... 'ne vent van de straot... schamperde haar vader.

- 'k Zeg, dat 'k mit 'm trouw...

- Nooët...

- Dat zuwe' dan es zien...

En na een tijd van dagelijksch fel geruzie, het harde willen van de dochter tegen-in den onbuigzamen familie-trots en het halsstarrigend zich vastklemmen aan de verbleekte glorie van den ouden stand der ouders, vertelde Stiena heel gewoon, onbewogen, alsof het een burennieuwtje was, dat ze moest trouwen. Nou moesten ze 't dan maar weten...

Toen gaven de ouders toe, gedwongen door den angst voor een schandaal, maar met een haat tegen hun kind, die hen versteende.

Ze kon trouwen. Maar kort sneed de stem van den boer haar toe:

- Hier nie mer in huus... Al koom' de mit ow jongen aan de deur liggen sterven van honger, dan krieg' de nog gè stuk brooed...

Stiena ging met haar man weg, geen trek in haar gezicht vertrok. Al wat er laaide in haar borst en woedde in haar gedenk, bleef verborgen achter den muur van strakke geslotenheid, die 't verarmde geslacht zelf had opgetrokken om het kwijnende, uit gebrek aan kracht zichzelf wegvretende leven te verbergen...