Het goud van de Peel

II

De prijzen, die de maatschappijen boden voor de peelterreinen, klonken in 't oor van de plattelands raadsleden onmogelijk hoog. De veengronden hadden er altijd gelegen als 'n onbekende grauwe heivlakte met diepe plassen. Zoo diep, dat ze geen bodem hadden. Een vreesaanjagende somberheid sloop er over heen, vooral ook door de legenden van spoorloos verdwenen menschen, die verdwaald waren geraakt door dansende lichtjes, kwade geesten, waardoor de reizigers verlokt werden naar diepe kuilen of sponsachtige modderbodems. Hopende op redding gingen ze op dien schijn af in de donkere nachten, en zonken opeens weg, getrokken naar omlaag. Menigeen had het snijdend angstgegil gehoord, en was sidderend van vrees in huis geloopen om daar te bidden voor de arme verongelukten.

De uitgestrektheid van de Peel konden de dorpelingen zich niet voorstellen. Ze leek hun eindeloos toe... vóór hun blikken niets anders meer dan hei, tot héél wijd, zoover als hun oogen konden boren in de vage grijze luchtneveling, die als een beklemmende weemoed scheen aan te drijven.

Wie 't gewaagd had de voeten te zetten midden op die vale vlakte van dreigend gespook, was er niet meer afgekomen.

Zoo had de Peel eeuwen-lang een natuurlijke grensscheiding gevormd tusschen de dorpen rondom.

Het turf-steken, veen-branden of 't schapen-hoeden 's zomers gebeurde alleen aan den kant. Dat meenen zat bij de bewoners vastgeroest; niemand kwam op de gedachte, dat 't wel eens niet zoo zou kunnen zijn. Ook de schepers, die vaak bij de schapen in de Peel den nacht doorbrachten van 's Maandags tot 's Zaterdags, en in hun eenzaam gedenk getuigen waren van allerlei geheimzinnig gebeuren, deden in de lange winteravonden uigerekte triestige verhalen van griezelig gespook en rondwarende geesten op verderaf gelegen stukken waar zij nooit durfden komen. Met huiverende spanning werden die opgezweepte fantasieën aangehoord, terwijl de heel onwetende vertellers,

[p. 43]

belust op angst-aanjagende uitwerking, zich gewichtig-maakten door àl erger bijzonderheden, waardoor zij het merk van de zekere waarheid aan hun verhalen hechtten...

*_**

't Was wel waar, de ingezetenen hadden wat voordeel gehad van de Peel. Maar de gemeentekas had er nooit iets van getrokken, en men kon 't hun gelooven, 't waren heele toeren ieder jaar om de eindjes aan elkaar geknoopt te krijgen, de scholen met de meesters vraten de gemeenten op...

Zonder de waarde van veengrond te kennen, wilden de raadsleden maar dadelijk toeslaan. Ze dachten zelfs niet aan ‘pengelen’, terwijl hun dat anders in 't bloed zat. Gewoonlijk, bij den verkoop van koe of paard, bleven ze op een dubbeltje hangen, al moesten ze later den koopman naloopen. ‘Nou gaat het niet voor eigen voordeel,’ schamperden andere boeren, die ‘slechte tijden’ zagen in het verschiet door dat ‘nieuw dings’. ‘Ze zijn te stom, ze laten zich weer opdraaien door de heeren, die er wel weer het beste mee zullen zijn...’

De raadsleden hulden zich in een gewichtig-doen van zorgen voor het belang van de gemeente. ‘D'r moest wat in den pot komen’, deden ze deftig-lachend, ‘d'r moest ook wat zijn voor later...’

En die hei lag daar maar voor niks, wie van de boeren wilde er geld voor geven? Niemand, hè? Nooit was de Peel wat waard geweest. Nou wou de maatschappij er meer voor betalen dan de beste bouwgrond ooit opbracht. Wie dat afsloeg, moest wel gek zijn... Men moest er ook aan denken, dat dan zeker wel het ‘kopgeld’ zou afgeschaft worden...

Die veronderstelde mogelijkheid vond ingang. Ja, dat was ‘e schooën ding’... Het geld, dat men ieder jaar naar den ontvanger moest dragen, dat was ‘ne zwaore last’, daar had men niets aan... Die belasting was 'n druk voor de menschen... werken voor niks... de groote heeren stuurden maar briefkes thuis, vijf, zes gulden ‘kopgeld’ voor 'nen boer, het ‘staalde’ nergens op.... 't was compleet afzetterij... ja, als dàt afgeschaft kon worden door den Peelverkoop, dan wilden ze d'r niks van zeggen... die guldens hoefde men dan toch niet af te geven...

Terwijl de dorpelingen druk redeneerden, vorderden de onderhandelingen goed.

[p. 44]

Op de raadsvergaderingen lichtten de burgemeester en de secretaris de leden in, hoe de zaken stonden. Zij overbluften hen met getallen en namen, en hadden het over grootboek en rentestandaard, obligatiën en waarde-papieren. De boerenleden knikten met wijs-doening in de gezichten en durfden niets te zeggen en te vragen. Onderling keken zij elkander aan met een verdwaasden lach om den mond of een verstandhoudend oogenknippen, dat 't ‘schoon’ was, ze begrepen het wel...

Later spraken ze er met elkaar over, diepzinnig-redeneerend. De schouders gingen met korte rukjes omhoog en de gezichten vertrokken zich tot een overleg-uitdrukking, terwijl de pijp in den scheef meezakkenden mondhoek hing. Zij bleven aan een tafel apart in hetcafè zitten en zagen met trots andere bezoekers naar hen kijken en scherp hun gepraat afluisteren. Ja, wat het beste zou zijn... geld moest intrest opbrengen... uitzetten... het sprak vanzelf... goei papieren... dat was de baas op den dag van vandaag... en alles aangeschreven in 't grootboek...

Een arm gebaarde zwaaiend op: zeker, dat moest ‘plaats hebben’...

Die uitdrukking had de spreker onthouden van den burgemeester. Ook gebruikte hij wel eens ‘daarstellen’, en wierp dan zegevierende glansblikken in 't rond. Allen namen de houding aan van niet op hun mond gevallen te zijn, als 't er op aankwam..

Nu en dan bogen de koppen zich tot elkander over en werd er een oogenblik gefluisterd.

Ging een van de bezoekers mee aan tafel zitten om informeerend te vragen: ‘en hoe is 't nou mit de Peel... wer wat neeis?...’ dan trokken de sprekers zich terug in een gewichtig-doend zwijgen. De vrager draaide zijn oogen van den een naar den ander, maar geen van de raadsleden durfde te beginnen.

‘Ja, 't zou nu wel gauw uit de voeten zijn... meer mochten ze d'r niet van zeggen...’ geheimzinnigde 't eindelijk.

Al naar gelang 't uitkwam, moesten ze dan gaan, naar huis, of begonnen over andere dingen te praten...