Het goud van de Peel

[p. 3]

Eerste boek.

I

ZE waren nog geen half jaar getrouwd, toen het gesukkel al begon. En sedert dien tijd hadden zorgen en kommer hun heele bestaan, hun huwelijks- en gezinsleven ingesponnen in een omwebbing van draden, waaruit zij niet meer konden loskomen.

't Was een afmartelende strijd om zich door het weefsel heen te slaan. Het spon altijd voort. Als een enkel draadje was gebroken, sloot het venijnige, nooit uitgeputte lot van kwelling en ellende weer de redding belovende opening af, hunkerend naar de laatste stuiptrekkingen na de langzaam uitgezogen kracht.

*_**

Het getob van weinig verdiensten en 't jaar op jaar grooter wordend aantal kinderen ketende den eenen dag aan den anderen tot een langen, met uiterste inspanning afgestrompelden ballingsweg zonder rustpunten, en naar 't scheen zonder verblijdend, krachtopwekkend einde. Het gedeelte, dat voorbij was, had geen andere herinneringen kunnen nalaten dan van een bange vreugdeloosheid, áánhoudend knagende zorgen en angsten voor den volgenden dag die hun krachten, hun heele mensch-zijn wegvraten. Geen sterkte-gevende oogenblikken van rust en opademing in het leven van armoede en ontbering, dat zij gedoemd schenen af te moeten zwoegen tot een even ellendig einde: den vroegtijdigen dood van gebrek, de wegreuteling van het laatste beetje levenskracht in een armelijk, vuns vertrekje, waarin geen voedsel en verpleging kunnen binnenkomen, en dan heengedragen te worden naar een graf, dat een paar buren zoo gauw mogelijk dicht gooien, omdat voor plechtigheid geld vereischt wordt tot zelfs bij het eeuwig-geheimzinnige terugkeeren tot de aarde toe...

*_**

Zij hadden bij denzelfden boer gediend, hij als knecht en zij als meid. Hun werkzaamheden brachten hen vaak bij elkander op stal en schuur.

[p. 4]

De opbruisende levenskracht van hun ruwe boerennatuur, die zij niet geleerd hadden te beheerschen, dreef een begeerte tot elkaar in hen op, welke zij niet weerstonden.

Het begon al spoedig met een wild gestoei, waarbij hun borsten hijgden van hartstocht-opwinding en de trekken van hun gezichten zich verwrongen.

Eerst een uitlokkend plagen over en weer. Zij stond hem in den weg, moest teruggaan.

- Hè, dat doei 'k nie...

Als ze niet gauw wegging, dan zou hij haar eens even weg komen gooien.

Een kort, onderdrukt gelach, terwijl haar oogen hem uitdagend tegenblikten. Dan:

- Dat kund' ummers nie...

- Och, erm dingske, mit ééën haend draag 'k ow weg...

Een schoof stroo, die zij juist in de handen hield, gooide ze hem naar het hoofd met de kracht van sterke armen, gewoon aan ruw werk.

Dat prikkelde hem en hij greep haar vast in een worsteling. In zijn omarming wrongen hun lichamen zich tegen elkaar. De weerstand van haar sterk gebouwd vrouwenlijf bedwelmde hem geheel in een roes van zinnelijkheid. Haar haren raakten los en bosten wild om haar hoofd terwijl haar rokken opfladderden om de beenen.

Toen rukte zij zich los en liep weg.

Maar datzelfde spelletje herhaalde zich dikwijls. En er gebeurden dan wel eens dingen, waarin zij door gebrek aan ontwikkeling niets zagen, maar die hun begeerte met àl-grooter kracht deden opvlammen. Geen van beiden dacht er aan, dat het iets onbehoorlijks was. Zoo verminderde al langer hoe meer het hoewel onbewuste, natuurlijke zich inhouden tusschen hen, dat de dadelijke toenadering tusschen den man en de vrouw verhindert, maar dat door de langzame ontwikkeling hen wellicht juist met zooveel te meer kracht tot elkander dwingt.

In den zomer, in 't hooiland, hadden eenige lui iets gezien. En onmiddellijk vloog rumoerend het praatje het dorp rond, dat de knecht en de meid van den Veulenhof met elkaar vrijden. Het drong ineens door in alle huizen als een stofwolk, waarvoor geen deuren of ramen dicht genoeg kunnen zijn. Er werd druk over gepraat. Ook werden er toespelingen gemompeld, die iets moesten verbergen voor jonge ooren, maar toch ruw genoeg waren om door iedereen verstaan te

[p. 5]

worden. Eén ding was zeker, ‘'t was nog schaend, zoo onder één dak. Schaend ook voor den boer en de boerin. Dat die zulke dingen maar allemaal toelieten...’

De boerin was woedend, toen zij hoorde, dat er zoo over haar geschandaald werd. Zij had nooit iets gemerkt, wist van niets af, en nu moest zij zóó over de tong. Het verbitterde haar juist, dat de knecht en de meid hun vrijerij zoo goed voor haar verborgen hadden kunnen houden. Dat ze daar nu niks van gezien had!... 't Was dan toch te gek...

Zij viel uit in een stroom van scheldwoorden en verwijten tegen de meid. Die even kwaad tegen haar inkeef, dat op haar niks te zeggen viel. Het gaf een heftig geruzie. En het eind was, dat de meid over zes weken zou moeten vertrekken.

Maar toen de eerste woede wat aftrok, kwam de boerenberekeningszucht weer boven.

Het was toch een goeie meid, die werken kon voor twee. En de knecht had de huur ook opgezegd, als Dien weg moest. Dat trof heel slecht. Vooral tegen den oogst was het erg. Zonder knecht en zonder meid. Hoe kregen ze nog nieuw volk? En Toon was een bekwame knecht, dat moest gezegd worden. Zij hadden gemeend, dat het zoo goed uitgevallen was met de ‘booien’ en nou moest dit er tusschen komen... 't Was wat te zeggen... Boeren, die niet met eigen volk konden werken, hadden toch wat leed te doorstaan.

De boer en z'n vrouw braken zich 't hoofd met overleggen.

En Toon en Dien kwamen er nu openlijk voor uit, dat zij met elkaar vrijden, de dorpspraatjes tartend door hun houding van nergens iets-om-geven.

Van vrijen was voor dien tijd nooit gesproken. Maar de plotseling opgelawaaide herrie in het heele dorp en op de boerderij bracht den ommekeer tusschen hen, dat het nu ‘gemeend’ was. Geen van de twee bezat iets. Hij was blij, dat ie met z'n huur toekwam, en wat Dien had overgehouden, bracht ze aan haar ouders. Dat was zoo het gebruik. Van haar elfde jaar af had zij voorgoed gediend. Op haar tiende aar had ze 's zomers al bij een boer gewoond om op de koeien te passen, maar was toen nog één winter thuis geweest, omdat ze naar de catechismusles moest voor haar eerste Communie. In dien zomer had zij een rijksdaalder verdiend en een paar nieuwe klompen. Vader had het geld opgebeurd. Zij had plezier gekregen in het wilde ravotten buiten,

[p. 6]

in de weiden, met andere jongens en meisjes, die ook de koeien hoedden. 's Winters verveelde ze zich, had ook op school geen aard meer, was er onhandelbaar en ruw, in spelen en spreken. Graag ging ze weer in dienst. Leerde hard werken en hoorde in haar jongemeisjes-jaren, kinderjaren nog, op de ruwste manier praten over de voortteling van koeien en varkens, hielp zelfs reeds mee bij alles, wat van dien aard op stal voorkwam. Zij was sterk gebouwd en werd gauw een gewilde boerenmeid. 't Kostte haar geen moeite een dienst te krijgen en zij kreeg altijd de hoogste huur. Maar dàt veranderde niet, dat zij van haar loon afgaf aan haar vader, wat zij overhield. Zoo had zij zelf nooit eenig ander bezit gehad dan de kleeren om haar lijf.

Alle meiden en knechts verkeerden in hetzelfde geval, behalve dat vele van de laatsten weinig meer thuis brachten, zoo gauw als ze den leeftijd van een jaar of achttien bereikt hadden en dan het grootste deel van de huur gingen besteden aan drank.

Het was ook het gewone troost-gezegde onder de arbeidersklasse: ‘als de kinderen maar aan het verdienen komen, dan zijn we d'r door!’

Die hoop op redding tenminste uit het hardste zwoegleven ging als een erfenis over van geslacht op geslacht.

De kinderen trouwden in armoede en sleurden in armoede hun bestaan voort, hunkerend uitziende naar den tijd, dat hun kinderen weer aan het verdienen kwamen en zij er daarmee ‘door’ zouden zijn. Die leeftijd van verdienen brak vroeg aan voor deze wezens, soms al vóór hun tiende jaar. Dat was het voordeel voor de arbeidersbevolking, verbonden aan het bezit van kinderen. Als het een beetje wou meevallen, kwamen de ouders er met hen ‘bovenop’... Ook van geslacht op geslacht had het gebrek zoozeer hun ziel vergrofd, dat zij het exploiteeren van hun jonge kinderen in 't minst niet treurig vonden. Zonder medelijden zetten zij de zwakke, slecht gevoede schepseltjes aan het werk of stuurden hen den boer op. Het sprak vanzelf, dat het zoo moest. Wat, zij hadden het niet beter gekend... zij hadden van jongs af moeten werken, hun kinderen moesten dat ook maar... waar hadden zij die anders voor?... en dat naar de school loopen was allemaal maar niks gedaan... daar leerden ze niks... met die kunsten van de school konden zij niks doen... Zij hadden geen lezen en schrijven geleerd en wat zouden ze d'r ook mee aangevangen hebben?... de schop en den riek, den dorschvlegel en de zeis aanpakken, dàt was leeren... naar de school gaan alleen maar grootsig-

[p. 7]

heid, waardoor de kinderen bedorven werden, opgroeiden tot niksnutters, deugnieten,... hoe grooter geest, hoe grooter beest, zoo was hun altijd voorgehouden... dat leeren in de school was ingevoerd door menschen, die zelf slecht waren en de andere menschen ook wilden bederven en den godsdienst uitroeien... en die scholen en al de meesters waren landopvreters, waarvoor maar opgebracht moest worden... lui, die de krant kregen, hadden dat dikwijls genoeg verteld en de leden van den raad ook... al die scholen moesten tot den grond toe afbranden en de meesters opgehangen worden, dan zou het veel beter gaan... veel meer geld onder de menschen komen en niet half zooveel slechtigheid... naar de catechismusles, ja, dat moest, dat sprak vanzelf, anders liet de pastoor de kinderen de Communie niet doen... en als christelijk mensch moest men toch voor ‘z'n dingen’ zorgen... voor de rest maar aan het werk, leeren was goed voor groote lui... er moest gegeten worden en brood gaven de meesters in school niet...

Stierf er een kind, dat al wat thuis bracht, dan uitte de droefheid van de ouders zich in de klacht, dat ze d'r nu al net wat aan hadden. En debuurt meewarigde: 't is toch jaommer, krek zo goed an 't verdiene, 't is 'ne slag...

Het aangaan van een huwelijk was dan ook onder de arbeiders geen zaak, waarover zij lang overlegden. Vooraan in de twintig trouwden er al vele.