Uit de Graafschap. Schetsen uit het Geldersche dorpsleven
(1934)–Daniel Martinus Maaldrink–
Auteursrecht onbekend
[pagina 93]
| |
[pagina 95]
| |
III. Een laatst verzoek.Hoor!.... Net of een musch sjilpt, maar toch nog een beetjen anders! En de vogels zijn toch lang naar bed, want het is avond! Hoor!.... Daar hei'j 't weer!.... Begrepen?.... Niet? Kijk dan eens, maar voorzichtig dat u niemand ziet! Nu?.... Ja, ik weet wel, ge zult zeggen: dat's geen nieuws! En dat is 't ook niet! Een jonge man en een jonge meid aan 't vrijen, dat's al heel oud, zoo oud als de wereld! Maar laat ons eens luisteren!.... Stil!.... Sstt!.... ‘Hoe kom ie van aovond zoo laot, Aorend Jan?’ ‘Noe, Dieke, zoo niet of ik had wal veulle èrder willen kòmen, maor ik most erst onze Jannao nog helpen met het voeren van de beesten.’ ‘Ik wol da'j oe een betjen in acht namen veur Jannao!’ ‘Hoe mein ie dat?’ ‘Wal, toch zoo!’ ‘Bi'j manges sjaloers?' ‘Jannao kon de beesten toch wal voeren zunder oe!’ ‘Jaowal.. Maar zi vroeg mien of ik haor efkes helpen wol. En as-se mien wat vraogt daor 'k een ander plaisier met kan doen, waorumme zol 'k het dan weigeren?’ ‘Ze zekt dat ze oe òveral naoleup!’ ‘Wie zeg dat?’ ‘Allemaole!’ | |
[pagina 96]
| |
‘Allemaole is gien mensche. Maor als 't zoo is, zol 't mien spieten veur Jannao!’ ‘Wat kan oe Jannao schèlen?’ ‘Heur es, Dieke, dat's niet knap van oe! Ik hebbe eigens wal oogen in 't heufd um te zien, dat 'k maor een vinger hoef uut te stèken um Jannao tot vrouwe te kriegen met een mooie plaatse er bi. En daor heb'k verdriet genog van um Jannao, niet um mien; want al dut ze manges wat raor tegenòver mien, het is toch een beste dèrne met een goed hart, krek als ie. Maor daorumme heb ie nog gien rèden um sjaloers te wèzen! Ik hebbe niet veulle van de wèreld ezien, niet mèr asdat 'k drie keere in Zutfen en èns in Dèventer bin ewest; maor dit wil 'k oe wal zeggen, dat er op de heele wèreld veur mien gien dèrne is, waor ik mèr van holde als van oe! En als ik oe niet tot mien vrouwe kreeg, dan zol'k zingen als laotst op de karmse: Ik neem nooit een ander, neen!.... Maor ik denke toch dat er dan van 't zingen niet veulle kòmen zol!’ ‘Noe, Aorend Jan, ie mot ie niet kwaod maoken umdat'k dat zoo zei!’ ‘Kwaod maoken doe'k mien zoo ligte niet! Daor kump gien mensche wieder met! Maor a'j zoo begint, mot'k wal antwoorden. Ik bin maor een boerenknecht met een betjen geld, dat mien vaoder mien hef naoëlaoten, en daor bin'k altied zuunig op ewest; en ie bint een boerendochter....’ ‘Aorend Jan, zu'j is uutscheien? Zoo meinde ik het niet!’ ‘Laot mien efkes uutsprèken! Het is er te beter umme!’ ‘Jao, maor niet wèr zóó!’ ‘Noe dan, ik heur het mien vaoder nog zeggen daogs veur zien dood, toe'k nog maor een jongen van dartien jaor was: ‘Aorend Jan! noe hei'j straks niks geen femielje | |
[pagina 97]
| |
mèr op de wèreld; want oew moeder hei'j nooit ekend en met mien leup het op het ende! Ie blieft onder vremden allennig achter met een klein betjen geld dat'k oe naolaot. Maor dat's zoo arg niet, mien jongen! a'j altied maor oprecht bint tegen God en de menschen, dan zal het oe wal goed gaon!’.... Dieke?’ Dieke schreit. ‘Dieke?’ Snikkend: ‘Vergef het mien, beste Aorend Jan, vergèf het mien!’ ‘Dieke! Wi hebt makare van kinds af ekend. Heb 'k ooit elògen of bedrògen?’ ‘Nooit, mien lieve, beste, trouwe Aorend Jan, nooit!’ ‘Laow-we dan niet mèr van Jannao praoten!’ - Hoor! Net of een musch sjilpt, maar toch nog een beetjen anders! ‘En laot'k oe noe es wat neijs vertellen, dat mien bòvenste best ansteet! De olde Wensink wil met zien vrouwe naor Amèrikao!’ ‘Wat zeg ie daor?’ ‘Jao, ik kon 't ook haoste niet leuven. Hi hef een störmken elejen wèr een brief ehad van zien zeun; dèn geet het zoo best en hi scheidt maor niet uut of zien olders mot bi hum kòmen. En noe zunt ze daor dan endelijk toe besloten.’ ‘Zulke olde menschen en dan nog zoo'n verre reize te maoken! En toch, ie kunt het oe best begriepen! Ik kon er ook niet òver, als vaoder en moeder zoo wied van mien waoren!’ ‘Noe wollen ze, en daor hebt ze geliek in, maor liever vandage dan margen op reize. En zoo kwamp Wensink gisteren-aovond bi ons volk.’ | |
[pagina 98]
| |
‘Bi oew volk?’ ‘Um mien te sprèken. Hi zei wal te wèten dat wi beiden al lange een plaatse zochten. Noe daor had de olde man geliek an. En noe wol-le zien plaatse liefst uut de hand verkoopen. Wat ze mien wèrd was? Dat kon er naor wèzen, zei ik, wat of fe der veur vroeg? Noe als het dan es vieftienduuzend gulden was?’ ‘Vieftienduuzend gulden?’ ‘Jao, met het vee en alles. Ie weet dat de plaatse er in de laotste jaoren niet bèter op is eworden en dat zei'k hum ook. Noe, daor was wal wat van an, verklaorde Wensink eigens. En dan is er nog vri wat hei bi. Maor als wi ons beste doet, dan is er met hard warken op den duur wal wat van te maoken.’ ‘Dat leuf ik met oe! En wi hoeft ook niet zoo groot te beginnen. Aw-we maor rèdelijk ons brood hebt, niet waor, mien jongen, dan binnen wi alle beide mèr als tevrejen?’ ‘Dan wol'k der gien keunink veur wèzen! Noe weet ie, Dieke, dat'k zoo wat um de zeuvenduuzend gulden hebbe en als noe oew vaoder der negene bi wil doen....’ ‘Dat hef-fe altied belèfd! Als het maor onder de tiene bleef!’ ‘Ligte dut Wensink het nog wal minder, al heb'k daor niet zoo veulle hòpe op, want hi hölt ze nog al vaste. Maor als oew vaoder ons negenduuzend gulden veurschiet, dan konden wi het er op waogen!’ ‘O, maor dat dut-te stellig, want hi mag oe zoo gerne liejen!’ ‘Wi hebt in de acht jaoren daw-we verkeeringe met mekare hebt, nog gien zoo'n best uutzicht ehad!’ ‘Dat is zoo. Zol het dan endelijk es wèzen?’ ‘En, Dieke, dan....’ | |
[pagina 99]
| |
‘Noe?’ ‘Dan konden wi van 't naojaor trouwen!’ - Hoor.... net of een musch sjilpt, maar toch nog een beetjen anders! Gefluister! Snikken! Lachen! Tranen! Tranen van beproefde trouw! Tranen van geluk! En dan weer net of een musch sjilpt, maar toch nog een beetjen anders! Ja! toch nog een beetjen anders!
Met een blij en dankbaar hart had Dieke afscheid genomen van haar minnaar, die beloofd had spoedig de gewichtige zaak met haar ouders te overleggen. Thans stond zij nog een poos in zoete overpeinzingen verzonken aan den achterkant der schuur, waar het gesprek tusschen de geliefden gevoerd was. Zoo'n bòvenste beste jongen! Altied zoo trouw en zoo erlijk als gold! En dat'k hum een oogenblik heb kunnen verdenken! Maor hi kon er ook wal an ieder vinger eene kriegen.... En met het naojaor zal het dan wèzen! 't Is haost niet te geleuven! 't Is zoo vake mis ewest! wat zal 't erst vremd wèzen veur vaoder en moeder! Toen veur vief jaor Mientjen met Derk trouwde, was 't ook zoo laeg in huus! Maor vaoder en moeder hebt altied nog Jan Willem òver. En als hi mettertied es een mèken zöch, dan hebt ze van niesentGa naar voetnoot1) een dochter in de boerderieje.... Maor 't is krek of ik vaoder heur roepen.... ‘Dieke.... Die....ke!’ Zij haast zich antwoord te geven en spoedt zich naar haar vader, die bij de hiendeureGa naar voetnoot2) staat. | |
[pagina 100]
| |
‘Wat wou'j vaoder?’ ‘Wi hebt oe al òveral ezocht!’ spreekt op zachtverwijtenden toon een man van bij de zestig jaren, maar die nog in het volle bezit zijner krachten schijnt; en daarop laat hij met iets bevends in zijn stem volgen: ‘'t Schient dat het niet al te best is met Mientjen!’ ‘Niet al te best met Mientjen?’ herhaalt Dieke met kloppend hart. ‘Nee! Derk is er krek zoo ewest en hi is noe op weg naor den Domenèr.... Wi gaot zoo daodelijk naor haor toe. Maok oe maor klaor!’ ‘O mien God, wat zeg ie, vaoder! Naor den Domenèr! Is het zoo slim met Mientjen? Zeg mien dan maor alles. Wat schèlt haor?’ ‘Derk zei dat ze al een paor daogen niet recht goed was. Toen had ze al eklaogd òver heufdpiene en noe was ze tegen den middag inens zoo raor eworden, bi störmkes doezelig en dan manges zoo benauwd.’ ‘En noe is 't al aovond, vaoder! Kon Derk niet èrder een van zien volk de boodschap laoten doen?’ 't Is of de oude man aarzelt bij die gegronde opmerking zijner dochter. Na een korte poos herneemt hij: ‘Derk had edacht dat het wal kelteGa naar voetnoot1)zol wèzen. En hi had het zoo druk met heujen, dat-te eigens niet van 't land kon en ook gien van zien volk kon missen. Maor hi had de neijster naor den dokter laoten gaon.’ ‘Druk met heujen!’ roept het diep verontwaardigde meisje, ‘druk met heujen, als zien vrouwe zwaor ziek lig! En dan, als erst 't heujen edaon is, nog eigens het huus uut te loopen!’ | |
[pagina 101]
| |
Zij barst in tranen uit en ook haar vader wordt het te machtig. Maar spoedig daarna vraagt ze weer: ‘Nog één ding mo'j mien zeggen, vaoder, en dan zal'k in tien tellens klaor wèzen en vliegen òver de weg: is de dokter er al ewest? ‘Toen Derk van huus gink, nog niet; maor ligte zal-le er noe wal wèzen! Noe weet ie alles, Dieke! Gao noe naor oew kaomerken!.... Nee, hold es, ik zol nog vergèten oe de boodschap òver te brengen dat Mientjen oe zoo gerne wol sprèken.’ ‘Ko'j dat niet daodelijk zeggen, vaoder?’ roept het meisje op eenigszins boozen toon, maar schier onmiddellijk daarop geeft ze hem een kus en zegt: ‘Nemp mien niet kwaolijk, vaoder! Al wil ie oe groot holden, ie bint krek zoo van de kòke als ik!’ ‘Dieke, Dieke!’ snikt de oude man, na zich lang bedwongen te hebben. ‘Derk kwam er ook zoo roew met an!’ ‘En moeder?’ vraagt de dochter opnieuw verschrikt. ‘Oew moeder hef zich goed eholden, maor.... van het oogenblik af dat ze 't heurde, heb'k nog gien woord uut haor kunnen kriegen. Zi trekt noe een ander jak an!’ Bitter bedroefd snelt thans Dieke naar haar kamertje om zich een weinig te kleeden voor den smartelijken tocht. Zij is van haar jeugd af altijd bizonder aan hare slechts anderhalf jaar oudere zuster gehecht geweest en die gehechtheid is gebleven niettegenstaande Mientje's huwelijk met een man, wiens ruwe onverschilligheid de fijngevoelige Dieke hevig tegen de borst stuit. ‘'t Was al te veulle geluk opèns!’ prevelt het meisje door haar tranen heen, ‘al te veulle opèns! Nog geen kertierken elejen most ik ook grienen, maor toen was het um heel wat anders. 't Zal Aorend Jan ook spieten, want noe | |
[pagina 102]
| |
kump er vorèrst niks van trouwen in!’ Doch, alsof zij zich over haar zelfzucht schaamt, laat zij er onmiddellijk op volgen: ‘Maor ik wol nòg wal acht jaor wachten, als Mientjen dan maor bèter mocht worden!’ Zie, daar knielt ze vóór de kist, waarin zij haar kleeren bewaart! Luister! ‘Goede God! ie kunt zoo veulle a'j wilt! Toe, maok mien Mientjen spoedig wèr gezond! Al doe'j 't dan ook allennig um de kinder! Want wat mot er van de kinder worden, a 'j haor moeder wegnemt?’....
Als een uur verloopen is, zit Dieke naast het bed harer zuster. De dokter is er geweest. Hij heeft de zieke nauwlettend gadegeslagen, maar daarop verdrietig het hoofd geschud en den predikant, die inmiddels met Derk verschenen was, iets ingefluisterd. Daarop is hij vertrokken om, naar hij zeide, over een half uur nog eens terug te komen; want hij had nòg een patiënt in de buurt. De dominé heeft de zieke eenige woorden van troost toegesproken en een gebed met haar opgezonden tot den Heer van leven en dood. Dat heeft blijkbaar der kranke goed gedaan, hoewel het een diep weemoedigen indruk had achtergelaten, vooral op haar ouders en zuster. Daarop heeft de predikant zich tot haar man gewend met de woorden: ‘Dat is voor u een Gethsémané!’ ‘Wallie?’ heeft Derk gevraagd, die indertijd op de catechisatie tot de ongelèrdenGa naar voetnoot1) behoord had. ‘Gethsémané, vriend!’ ‘Zou 'j dat denken, domenèr? Jao, 't Is een vremde ziekte en dat juustement in het drukste van den heujtied, noe 't op règenen steet. Ik had van aovend al een schoerGa naar voetnoot2) | |
[pagina 103]
| |
verwacht, maor als 't dreuge wol blieven tot òvermargen, daor is 't mien te liever umme!’ Toen had de predikant zich blijkbaar geërgerd verwijderd, na echter nogmaals de zieke, haar ouders, zuster en jongen broeder zwijgend de hand te hebben gedrukt. Sedert heerscht een plechtige stilte, slechts nu en dan afgebroken door het fluisteren der aanwezigen, die, behalve Dieke, zich op verzoek der kranke rondom de tafel hebben geschaard in het midden van het vertrek. ‘Dieke!’ klinkt het uit de bedstee. Dieke buigt zich over haar zuster heen. ‘Wat wou 'j gerne, Mientjen?’ ‘Ik had een verzeuk an oe!’ ‘Zek maor!’ ‘Een laotst verzeuk, want ik veule dat 'k het niet lang mèr maoken zal!’ ‘O Mientjen, Mientjen!’ ‘Stille! niet zoo grienen, dat dut mien ook zèr!.... Ik wil oe maor zeggen dat Derk altied goed.... heel goed veur mien is ewest. Ie hebt daor, geleuf ik, wal es anders òver edacht?' ‘Toch niet Mientjen, toch niet!’ Wat een mensche manges al dut, tot liegen toe! ‘Hi is altied heel goed veur mien ewest en mien wi 'j wal leuven, niet waor?’ ‘Jao, Mientjen, jao!’ ‘Ik heb straks al edacht en ik denk er altied wèr an: als Derk wèr geet trouwen, hoe zol 't dan met mien kinder gaon? Zi zunt alle drie nog zoo jong!’ ‘Hölt Derk dan niet van zien kinder?’ vraagt Dieke eenigszins verwonderd. ‘O jao... veulle... Maor ik bin zoo bange, zoo bange’... | |
[pagina 104]
| |
‘Ie mot niet zulke aokelige gedachten hebben, Mientjen! Het kan met oe nog best terechte kòmen! Als God maor wil....’ ‘Nee, Dieke!’ schudt de zieke het hoofd, ‘Gods wil is anders!.... Dat weet ik wal!.... En wat God met ons dut, is het beste veur ons.... Dat hef de dominèr ook ezegd.. Maor mien kinder.... mien arme kinder!.... Als ze es een stiefmoeder kregen, die heurluu niet liejen mocht! O, ieselijk, ieselijk!’.... En zij verbergt bitter weenend haar hoofd in de kussens. Ook Dieke weent. Een angstig voorgevoel van een naderend onheil maakt zich van haar meester.... Mientjen zal toch niet willen, dat.... Maor nee, dat is niet te denken!.... En toch, groote God! wat een benauwde gedachte! 't Is een poos stil. Dan verzamelt de kranke al haar krachten, richt zich overeind en wenkt opnieuw haar zuster tot zich. Het meisje aarzelt, maar geeft toch van het hoofd tot de voeten bevend aan die vernieuwde roepstem gehoor. ‘Dieke! ik had oe een verzeuk te doen!’ Een verzeuk! Een verzeuk! ‘Een laotst verzeuk, Dieke!’ Een laotst verzeuk! Het verzeuk van een starvende! Het verzeuk van een starvende zuster! ‘Derk is manges wat roew, maor.... hi meint het toch goed....’ De zieke aarzelt om voort te gaan. Derk! En Aorend Jan dan.... Aorend Jan, die bòvenste beste trouwe erlijke jongen! ‘Dieke, als ie noe....’ ‘Mientjen! Mientjen!’ krijt het zielsbedroefde meisje. Maar de zieke schrijft dien kreet toe aan de smart van | |
[pagina 105]
| |
het zusterhart en zij vervolgt: ‘Als ie noe met Derk wollen trouwen....’ God in den hemel! Het woord is er uut! Wat mo'j doen? Wat mo'j doen, als ze oe zoo iets vraogt? Als ze oe dat vraogt op een starfbed? En a'j dan zoo veulle van Aorend Jan holt? En Aorend Jan van oe?.... ‘Dan stierf ik geruste, want.... dan waoren mien kinder goed bezörgd....’ Wat mo'j doen? Wat mo'j doen? Als een starvende oe dat vrög! En als 't dan oew eigen zuster is! En a'j dan acht jaor met een ander verkeerd hebt! Wat mo'j dan doen?.... ‘Ik weet wal da'j lange verkeeringe hebt ehad met Stollink's Aorend Jan.... maor daorumme.... kon.... het.. nog.... wal....’ En a'j dan oew zuster gien verdriet wilt doen! En als ze anders niet geruste de eeuwigheid in kan gaon.... En a'j dan Aorend Jan liever hebt als oew eigens!.... WAT MO'J DAN DOEN? ZEK, WAT MO'J DAN DOEN? ‘En mien kinder zult oe laoter zègenen!’.... En als er dan kinder achterblieft!.... Drie jonge onneuzele bleujen van kinder! En een vaoder, die roew en onverschillig is!.... En a'j dan niet weet of 't anders met die kinder wal ooit terechte zal kòmen!.... En als dan oew heele, heele lèvensgeluk en dat van een ander op het spel steet .... Groote God! Wat mo'j dan doen? Wat mo'j dan doen? ‘Dieke!.... Ik worde zoo.... raor.... zoo kold!’.... En de zieke tast rond om de hand harer zuster te grijpen. Dieke reikt hare hand met afgewend gelaat. ‘Dieke.... mien verzeuk.... mien laotst verzeuk..?’ ‘Jao!’ Zachtjes, schier onverstaanbaar, door snikken en tranen heen; maar toch: jao! ‘Dank oe.... dank oe! Dieke!.... Noe starf ik geruste.. En ik zal oe.... daorbòven altied danken....’ ‘O Mientjen! Mientjen! sprèk noe maor niet mèr tegen | |
[pagina 106]
| |
mien!’ is het hartverscheurend verzoek van Dieke. De zieke richt zich nogmaals op en zegt zoo luid ze kan: ‘Derk! vaoder! moeder!’ En wanneer de toegesprokenen haar naderen, vervolgt zij: ‘Derk!.... ie gaot ligte wèr trouwen, als ik.... als ik er niet mèr bin?’ ‘Boe, Mientjen! dat zal 'k wal motten um de boerderieje! Om de boerderij! Aan de kinder denkt hij niet eens! ‘Dieke hef mien belòfd.... dat ze oew vrouwe wil worden, Derk!.... wès altied goed.... heel goed veur haor!.. Zi zal heel goed wèzen veur.... mien kinder!’.... De dokter was binnengetreden.
Als een weinig later die eene zuster voor altijd de oogen sluit, ligt daar die andere onmachtig naast het sterfbed. ‘Gethsémané!’ had de predikant gezegd.
‘Gen'aovond, Derk!’ ‘Gen' aovond ook!’ Doch een oogenblik later, maar nu lang zoo vriendelijk niet: ‘Dunderslag! Bin ie het, Aorend Jan? Wat mot ie hier?’ ‘Ik wol,’ is het eenigszins verwonderde antwoord, ‘ik wol zoo veulle als oe mien deelnèming betuugen, umda'j oew vrouwe gistrenaovond zoo onverwachts hebt verloren.’ ‘En wat heb ie daor met te maoken?’ klinkt het voortdurend onvriendelijker. ‘Wat ik daor met te maoken hebbe?’ herhaalt Arend Jan met toenemende verwondering en hij staat op het punt een scherp antwoord te geven, want eigenlijk mag hij zijn aanstaanden zwager niet recht lijden en is hij alleen uit beleefdheid hier gekomen; doch hij bedenkt zich: ligte is | |
[pagina 107]
| |
't hum een betjen in 't heufd eslaogen! Dat hei'j manges bi menschen, waor ie 't niet van zollen verwachten! En daarom: ‘Wat ik daor met te maoken hebbe? veur mien eigens niet veulle of niks, a'j dat lieveer heurt; maor ik dacht, umdat 'k al zoo goed als in de femielje bin....’ ‘Ie in de femielje!’ roept Derk minachtend uit. ‘Daor hoef ie de neuze niet zoo veur op te trekken!’ herneemt de ander, zich gekrenkt gevoelend, maar hij bedwingt zich opnieuw. Als een mensche in zoo'n naore pesiesie is, mo'j wat deur de vingers zien! Hij vervolgt: ‘Kom, kom, Derk! law-we gien ruzie maoken! 't Is niet vremd da'j wat òverstuur bint. 't Gink met Mientjen ook zoo haostig toe!’ ‘En al was het ook duuzendmaol haostiger egaon, 't is mien nog altied een raodsel wat ie hier mot?’ Arend Jan staat voor een niet minder groot raadsel: hij weet niet wat hij van zijn toekomstigen zwager moet denken en ziet hem stom van verbazing aan. ‘Noe, krieg ik antwoord of niet?’ dringt Derk aan. ‘Derk!’ hervat nu Arend Jan, ‘ie praot daor van een raodsel, maor ie bint mien eigens een raodsel! Veur een aanstaonden zwaoger, die uut belèfdheid bi oe kump um oe te koejenèren, ko'j toch wal wat vrendelijker wèzen!’ ‘En wie zeg oe dat ie mien zwaoger zult worden?’.... 't Is of Derk nog meer op de tong heeft, doch het met moeite binnenhoudt. ‘Wie dat zeg?’ schreeuwt Arend Jan, nu op het toppunt van verbazing en in allen ernst boos, ‘wie dat zeg? Ie hoeft oe niet dommer te holden a'j bint! De menschen kunt zoo wal zien da'j niet veulle benul hebt! Maor dit dacht ik da'j toch wal wisten: a'j acht jaor verkeering hebt ehad, da'j dan zoo zeutjes an trouwen gaot denken!’ 't Is thans aan Derk om zich op zijn beurt beledigd te | |
[pagina 108]
| |
gevoelen. Wat heeft die kerel een verbeelding! En hij is toch niks meer dan een paardeknecht! ‘Tut.... tut.... tut, menneken! Stèk die praotjes maor in oew zak! Dat past gien perdeknecht, die bòven zien stand wil, umdat-te een paor duuzend gulden van zien vaoder hef ëurven!’ ‘'t Is gelukkig veur oe, Derk, dat oew vaoder oe mèr hef naoëlaoten! Want anders had ie het nog niet èns tot perdeknecht kunnen brengen!’ ‘En als ik oe noe niet langer veur mien oogen zien wil,’ begint Derk, maar hij voleindigt niet. Juist ter rechter tijd om verdere onaangenaamheden tusschen de twistenden te voorkomen, verschijnt Dieke. Zij was reeds 's morgens vroeg naar het sterfhuis gegaan om de huishouding op zich te nemen en tevens de zorg voor de kinderen. Thans voornemens huiswaarts te keeren, treft zij bij de achterdeur haar minnaar en zwager in een fellen woordenstrijd aan. Die ontmoeting jaagt haar schrik aan, doch slechts voor een korten tijd; want zij weet wat haar te doen staat. De lijdensbeker is nog niet geledigd. Welnu! zij zal hem ledigen tot op den laatsten druppel! En omdat het zoo zijn moet, zal haar eigen verscheurd hart het trouwe, eerlijke, rechtschapen hart van haar geliefde verbrijzelen! ‘Stille!.... gien ruzie hier!’ beveelt het meisje met bevende lippen. ‘Derk! gao ie naor de keuken! De kinder zunt naor bedde! Wès gerust! Wat ik Mientjen belòfd heb, zal 'k holden. Maar laot mien noe allennig met Aorend Jan!’ Vreemd! Derk gaat mompelend, pruttelend, onwillig, maar toch hij gaat! De geliefden zijn alleen, juist als gisterenavond! En | |
[pagina 109]
| |
echter, wat is er veel gebeurd in die vierentwintig uur tijds! Dieke beseft maar al te goed het hachelijke van haar toestand; bovenal siddert zij bij de gedachte dat haar vroegere verloofde haar gedrag jegens haar stervende zuster zal afkeuren. Doch zij begrijpt tevens dat aan het onhoudbare van dezen toestand hoe eerder hoe liever een eind moet worden gemaakt. Arend Jan zelf biedt daartoe de gelegenheid aan, want hij nadert, blijkbaar om haar te omhelzen en te troosten. ‘Nee, Aorend Jan!’ schudt het meisje weemoedig het hoofd, terwijl haar hart ineenkrimpt van nameloos wee, ‘nee, daor kan niks mèr van kòmen!’ 't Begin was 't slimste en 't begin was er. Als hij 't nu maar begrepen heeft! Niks meer van komen! overlegt Arend Jan bij zich zelven, wat meent ze daarmee? Derk deed ook al zoo vreemd en met haar lijkt het wel van 't zelfde!.... Maar wacht eens, ja, dat zal 't wezen! Hij heeft het begrepen. ‘Nee, Dieke! dat is zoo!’ stemt hij zuchtend toe. ‘Allebeneur! Maor wèr hòpen op een andere gelègenheid! 't Was anders dit keer zoo duverkaoters mooi! En de olde Wensink wol 't mien veur viefhonderd gulden minder doen.... Maor noe 't met oew zuster zoo is.... nee, Dieke, ie hebt geliek, noe kan er veurerst niks van kòmen. Maor 't is toch hard, dat is 't! Dubbeld hard veur oe en hard veur oew olders en ook hard veur mien!’ Ja, nog veel meer dan dubbel en dubbel hard voor hem, als hij 't maar goed begrepen had! Doch hoe zou hij 't begrijpen? Geen mensch kon er hem nog van gesproken hebben; want zij had haar ouders en ook Derk verzocht te | |
[pagina 110]
| |
zwijgen, omdat ze 't zelf aan Arend Jan wou zeggen. Dat was een slimme boodschap, die ze op zich genomen had, maar ze was bang geweest dat iemand anders haar minnaar noodeloos beleedigen zou. En ze had al genoeg medelijden met den armen jongen! Maar nu is 't dan aan de boodschap toe. Zij kiest een omweg. ‘Aorend Jan! Ie herinnert oe nog wa'j mien gistren-aovond zoo naodrukkelijk hebt evraogd?’ ‘Boe wisse, Dieke!’ ‘Dan vraog ik oe op mien beurte: bin ik oe in die acht jaor niet altied trouw ewest? Heb 'k ooit naor andere jongens umekeken?’ ‘Dieke!’ roept de jonge man eenigszins ongerust en zonder op die vraag acht te slaan, ‘wat doe'j vremd! Wat is er toch? Hef oe de dood van Mientjen het heufd een bètjen in de war ebracht?.... Schèlt oe wat, mien zeute dèrne?’ Of haar wat scheelt? Aorend Jan! Hoe kui'j dat nog vraogen? Of hei'j oew oogen in den naozak?Ga naar voetnoot1) ‘Ie hebt mien nog gien antwoord op mien vraog egèven, Aorend Jan!’ ‘Wal, mien beste dèrne, a'j dat verlangt: ie hebt nooit met andere jongens opeslaogen, ie hebt het altied met mien eholden.’ ‘En denk ie dat ik, nao acht jaor met oe egaon te hebben, oe zunder eenige rèden zol laoten loopen veur een ander?’ Arend Jan staat stokstijf van verbazing, evenals kort te voren tegenover Derk. 't Is of 't van avond in de lucht zit! | |
[pagina 111]
| |
‘Laoten loopen veur een ander!’ mompelt hij. ‘Denk ie dat ik dat doen zol?’ ‘Nee Dieke, nooit van oew lèven!’ klinkt de taal van het vaste geloof ook te midden der grootste verbazing. ‘Maor als er noe es een rèden was.... een rèden van zoo veul gewicht....’ ‘Nooit, mien lieve Dieke! Sprèk er maor niet wieder òver! Dat dee'j nooit! Daor ken ik oe te best veur!’ Daar kent hij haar te best voor! Dat óók nog! O mijn God! Dieke ziet in dat zij zoodoende niet verder komt. Het stuit alles af op dien trouwen, eerlijken jongen, die voor haar staat, en die, zelf steeds een man van zijn woord, niet gelooven kan aan het niet-houden van een belofte door een ander, het allerminst als die ander het meisje zijner keuze is. De omweg wordt daarom verlaten en thans het naaste pad gekozen. Nog een oogenblik van aarzeling en dan haastig met trillende stem: ‘Aorend Jan! Het spiet mien dat 'k het oe zeggen mot, maor tusschen ons mot veurtaon alles uut wèzen....’ Goddank! Het hooge woord is er uit! Als door den bliksem getroffen staat de jongeling met glazige oogen het doodsbleeke sidderende meisje aan te staren. Onwillekeurig beweegt hij de lippen om te spreken, maar de tong kleeft hem aan 't verhemelte vast. Hij is niet in staat een klank te uiten: het schot is hem recht door het hart gegaan! Dieke grijpt haastig zijn stilzwijgen te baat om dit pijnlijke onderhoud ten einde te brengen. Zij vermant zich opnieuw, hoewel het haar slechts ter nauwernood gelukt zich verstaanbaar te uiten. ‘Ik heb....gistrenaovond mien zuster op haor starfbed motten belòven....’ | |
[pagina 112]
| |
‘Op haor starfbed motten belòven,’ herhaalt de jonge man zonder er bij te denken, terwijl hij daar nog even gevoelloos staat. ‘Um de wille van de kinder...’ ‘Van de kinder.’ ‘Dat 'k met oe de verkeering zol afbrèken....’ ‘De verkeering afbrèken.’ ‘En.... met.... Derk.... zol trouwen.’ 't Is volbracht. Het zwaarste geleden. Maar neen, nog niet! ‘Wat? Met Derk trouwen? Ie, Dieke?’ stuift Arend Jan plotseling op, want dat laatste deed hem uit zijn gevoelloosheid ontwaken, en daarop uitbarstend in een schaterlach ‘ha! ha! een mooien kèrel um met te trouwen! Bi'j raozend in de harsens, Dieke?’ Dan schijnt hij zich te bezinnen; een gedachte vliegt hem pijlsnel door het hoofd en spoedig daarna herkrijgt hij zijn gewone kalmte. Toch hijgt hij naar den adem, als hij uitroept: ‘Dieke! Dieke! dat mo'j nooit wèr doen! Nooti wèr een mensche zoo laoten schrikken, beste dèrne! En dat alles, umdat 'k gistrenaovond wat tegen oe opspeulde! Maor, niet waor? 't is alles een grap van oe, is niet, mien suukerzeute dèrne?’ Een grap van haar! Groote God! Ook dàt nog! ‘Aorend Jan! Aorend Jan!’ is de vlijmende smartkreet van het diep geschokte meisje. ‘Jao, Dieke, ik wist het wal! Maor ie mot mien toch nooit wèr zoo laoten schrikken!’ En voor dat zij er op bedacht is of hem kan afweren, klemt hij het bevende meisje in zijn armen en overlaadt haar met kussen. Zoo schijnt het dan hopeloos dien man, die nimmer zijn woord verbrak, te overtuigen van trouwbreuk jegens hem gepleegd! Maar het is Dieke gelukt zich uit zijne omhelzingen los | |
[pagina 113]
| |
te rukken. Zij beseft dat zij op het punt staat voor de verzoeking te bezwijken en zich te ontslaan van de belofte, die haar stervende zuster haar heeft afgeperst. Maar gaat niet de belofte aan een stervende boven die aan een levende? ‘Laot lös, Aorend Jan, laot lös.... of ik roep Derk!.. Nee, ik zei het niet uut gekkigheid, maor 't is de waorheid.... Ik mot Derk's vrouwe worden, want.... ik heb het mien starvende zuster belòfd.’ Zij kan niet meer. Slechts door een allergeweldigste poging op zich zelve gelukt het haar een naderende bezwijming te voorkomen. Arend Jan heeft haar losgelaten, zoodra hij uit haar mond den thans meer dan ooit gehaten naam van Derk hoorde. Hij begrijpt eindelijk dat het geen grap, maar bittere werkelijkheid is. Toch is het hem in een volgend oogenblik of hij de speelbal is van een afgrijselijken benauwden droom, waarop straks een geruststellend ontwaken zal volgen. Ten laatste herstelt hij zich en spreekt uiterlijk kalm: ‘Met toekòmende karmse acht jaor elejen, Dieke, hei'j mien ook wat belòfd en acht jaor lang hei'j die belofte tegen mien herhaold, mèr als duuzend maol, elke keere aw-we met makare allennig waoren! Ik had nooit van oe edacht, da'j daor zoo lichte òver hen zollen stappen!' Daar hei'j 't al! Juist wat ze zoo vreesde dat hij van haar denken zou! ‘Maor als dan oew eigen zuster op starven ligt’ - en Dieke wringt de handen in wanhoop - ‘en als ze anders niet geruste de eeuwigheid in kan gaon, wat mo'j dan doen? wat mo'j dan doen?’ ‘En ie hebt die zuster altied lief ehad en ligte ook noe nog lief?’ vraagt Arend Jan. Dieke ziet hem een oogenblik vorschend aan, niet | |
[pagina 114]
| |
begrijpende wat hij met die vraag bedoelt, maarzij antwoordt op stelligen toon:‘Boe wisse!’. ‘Dat,’ herneemt de jonge man en hij maakt zich gereed om heen te gaan, ‘dat hef ze dan niet an oe verdiend! Want erstens had oew zuster gien rechte liefde veur haor man, umdat ze zoo iets kon vraogen an een dèrne, die acht jaor verkeering had ehad; en tweedens had ze gien rechte liefde veur oe, umdat ze oew lèvensgeluk opofferde an haor kinder!’ En daarop verdween hij in de schemering van de avond. Een paar dagen later was heel Starveld er van vervuld dat Stollink's Aorend Jan had eteikend veur saldaot naor de Oost.
Vier jaren zijn vervlogen, gelijk jaren vervliegen, als een droom die den een wat korter, den ander wat langer schijnt. Voor Dieke is het dikwijls een onrustige, benauwende droom geweest. Veel is er gebeurd sedert dien avond na den dood van haar zuster en veel ook heeft zij geleden; maar toch ook veel is haar lijden verzacht. De geliefde van haar jeugd is heengegaan naar een vreemd land en sedert heeft niemand iets meer van hem gehoord. Wellicht is hij reeds lang gestorven en rust hij in vreemde aarde, ver van zijn vaderland, van haar die hij zoozeer beminde! Ongeveer een groot halfjaar na Arend Jan's vertrek naar de Oost was Dieke met Derk getrouwd. Zij had het offer gebracht met kalme berusting en opnieuw de waarheid bevestigd van het woord des dichters:Ga naar voetnoot1) Spraakloos zich ten offer wijden
Kan de vrouw, de vrouw alléén.
| |
[pagina 115]
| |
Haar ouders hadden zich eenigermate verwonderd, dat zij het zoo kalm had opgenomen; het was de kalmte geweest, die volgt op de uitputtig na den strijd. Ruim drie jaar was zij nu getrouwd en inmiddels twee keer moeder geworden. De moedervreugde had veel bitters verzoet. Want hoe heilig en oprecht zij het zich ook herhaaldelijk had voorgenomen, den geliefde van haar jeugd vergeten kon zij niet. In menigen slapeloozen nacht of in den toestand, tusschen slapen en waken doorgebracht, verscheen hij haar, en telkens was het dan of zij hem weder hoorde spreken gelijk op dien laatsten avond, toen geheel zijn houding zulk een onvergetelijken indruk op haar had gemaakt. Dikwijls ontwaakte zij dan, terwijl het angstzweet op haar voorhoofd parelde, maar soms ook was het ontwaken haar een pijnlijke teleurstelling, daar het herinnerde aan de wreede werkelijkheid. Toch had zij allengskens beter haar lot leeren dragen. Maar haar vroegere opgeruimdheid was verdwenen. Zij had iets ouwelijks in haar trekken gekregen, dat kwalijk paste bij eene nog zoo jonge vrouw. Ook de levendigheid en spraakzaamheid, die haar tevoren hadden gekenmerkt. waren verkeerd in eene voor haar leeftijd ongewone bedaardheid en stilte, waarmee zij in haar huishouding pleegde haar gang te gaan. Slechts wanneer zij alleen was met hare kinderen, scheen het of de oude opgewektheid voor een oogenblik was teruggekeerd. Voor haar man had zij steeds de welwillendste zorgen, hoewel hij te ongevoelig was om die op de rechte waarde te schatten. Iets zeide haar dat zij voor het uiterlijke zooveel mogelijk moest vergoeden, wat zij hem naar het innerlijke te kort deed. Want daargelaten dat er van liefde geen | |
[pagina 116]
| |
sprake was, in weerwil van al haar pogingen kon zij evenmin achting koesteren voor iemand, die meer bekommerd scheen over het welzijn van zijn vee dan over dat van zijn gezin. Zoo had hij eens alles in rep en roer gebracht door boodschap op boodschap naar den veearts te zenden, toen een koe niet recht fiksch was; maar toen spoedig daarna Mientje's oudste kind ernstig ongesteld werd, kwam het hem niet eens in de gedachte den dokter te laten ontbieden. Toch deed zij misschien Derk wel een weinig onrecht, want hij was volstrekt niet onvriendelijk voor haar. Zelfs scheen hij op zijn manier van haar te houden, want een paar keer had hij zich tegen zijn naasten buurman uitgelaten dat ze veulle bèter veur de boerderieje was als Mientjen! Ja, somtijds zag hij hoog tegen haar op, al had ze ook manges fratsen, die oe toch niet wieder brengt in de wèreld! Tot die ‘fratsen’ rekende Derk haar liefhebberij om alles te lezen wat maar te lezen was. Dieke had zich reeds vroegtijdig op school onderscheiden door haar ijver en leergierigheid. De meester had dikwijls gezegd dat Belker's Dieke en Stollink's Arend Jan de besten waren van de heele school. Ook op de catechisatie waren beiden de lievelingen geweest van den ouden predikant, onder wiens laatste aannemelingen zij hadden behoord. Ook zelve had Dieke zich veelvuldig ontwikkeld. Als meisje had zij geheele gedichten uit het hoofd kunnen opzeggen en velen herinnerden zich nog haar verhaal van die beide breurs, die te saomen wieren doodeschòten, krek als ze wollen.‘A'j toen Belker's Dieke heurde beginnen: | |
[pagina 117]
| |
Wie zijt gij, krijgsman, zoo vol moed,
Met wien ik gistren streed,
Wiens arm mij reeds met d'eersten slag
Het voorhoofd duizlen deed?Ga naar voetnoot1)
dan,’ zooals Pasman's Gait zei, die onder dienst was geweest, ‘dan was 't krek o'j een karperaol van dekompie heurde, die bezig was oe de handgrèpen te lèren!’ Hetzij nu dat oordeel van Pasman's Gait juist was of niet, Dieke's leergierigheid was haar bijgebleven. In haar drukke huishouding, die haar weinig vrijen tijd liet, was het een bepaalde uitspanning voor haar, als des Zondags de ‘Deventer Courant’ van een der buren kwam; Derk toch was te zuinig om dat blad voor zich alleen te bestellen.‘Als ze mien zegt,’ redeneerde hij, ‘hoe het Vriedags in Dèventer met de markt egaon is, dan weet ik er genog van. Maor daor wil 'k gien riksdaolder in 't jaor veur gèven. Mien vrouwe dèch er ligte anders òver, want die zit altied met de neuze in de krante!’
't Is een heerlijke, zomersche Zondagmorgen. Derk en Dieke zijn naar de kerk geweest en nu na een half uur loopens juist terug. De nieuwe dominé - hij was al de derde na den ouden predikant waar Dieke bij aangenomen was; die bij 't sterfbed van Mientjen was geweest, was één; die haar getrouwd had, was twee; en nu hadden ze sedert een week of zes den derde; 't was rechtevoortGa naar voetnoot2) een spul met de domenèrs! - de nieuwe dominé dan had mooi gepreekt. Derk had er niet veel van vernomen, want hij had den meesten tijd zitten slapen, maar Dieke had er te meer van onthouden. | |
[pagina 118]
| |
En nu zijn ze dan juist tehuis. ‘Is er ook wat ewest?’ vraagt Derk aan de beide knechts, die op de deel bezig zijn met het vee te voeren. ‘Niks, als de krante!’ luidt het antwoord. Dieke is ondertusschen reeds naar de keuken gesneld. Haar jongste kind, nog een zuigeling, is ontwaakt en zet een geweldige keel op. Juist komt Derk binnen. ‘Hold den bek!’ schreeuwt hij. ‘Is dat altied een gedoente met de kinder!’ En hij haast zich de keuken weer te verlaten, om te zien of ze 't vee wal goed voert! Dieke heeft den kleinen schreeuwer uit zijn wieg genomen en, daar zij de oorzaak van zijn rumoer begrijpt, gelukt het haar hem spoedig tot bedaren te brengen. Haar oudste kind, een meisje, reeds ruim twee jaar, zet zich op een stoof naast haar en is druk verdiept in een anatomisch onderzoek op een houten schaap. De kinderen van Mientje, die wat grooter zijn, spelen buiten voor de deur. 't Is nog een klein halfuurtje voor etenstijd, want Gaidiene, de meid, heeft zich wat verlaat. Juist nog tijd genoeg, denkt Dieke, terwijl zij haar zuigeling op schoot heeft, om eens even in de krant te kijken! De krant ligt dicht bij haar op tafel; en met de eene hand, die zij vrij heeft (de andere is om het wichtje geslagen), krijgt Dieke het blad en, toevallig of misschien ook niet toevallig, haar oog valt eerst op de rubriek: Binnenland en Kolonien. Dat begint ze altijd van achteren af: ze neemt het Binnenland het laatst, en leest van de Oost. Waarom? Ja, waarom? Of de kranteman zich vergist heeft of hoe het komt, maar het begint deze keer met een bericht uit de West. En zoo veel weet Dieke wel, dat de West-Indië een heel | |
[pagina 119]
| |
eind is van de Oost. Maar waarom kon hij niet even goed op de eene plaats wezen als op de andere? Al heeft hij alleen voor de Oost geteekend, daarom konden ze hem wel verder gezonden hebben! Ach! waarom was hij maar niet stilletjes hier gebleven? Waarom was hij niet met Janna getrouwd, die hem zoograag mocht lijden en die toch zoo'n beste deerne was, zooals hij zelf gezegd had op den avond, toen zij, Dieke, zoo jaloersch op haar was? Dan had hij nooit om een plaats verlegen behoeven te wezen, want Janna was een eenig kind. Wat had haar moeder een mooi spul, nog wel zoo mooi als dat van Derk! Ach! waarom had het niet zoo mogen zijn? Dieke slaakt een zucht. Het kind is ingesluimerd aan de borst der moeder; zij legt het zachtjes in zijn wiegje en drukt een kus op het kleine mondje.. Zie, de kleine Mientje, haar oudste is ook jaloersch! ‘Kom ie maor hier, mien mèken! Moeder mag oe ook gerne liejen!’ Zij omhelst haar dochtertje, en Mientje, thans tevreden, zet opnieuw haar ontleedkundige studiën voort. Dieke slaat haar oogen weer in de krant. Een amokpartij op Java.... Dat liekt wal moord en doodslag te wèzen! Dat konden ze best uut de krante laoten! Fai! wie daor neijsgierig naor is! Daor is naorigheid zat in de wèreld! Ja, Dieke, zoo is het en ge weet er van mee te praten! Daar is narigheid genoeg in de wereld! Zij leest verder. Een diefstal!.... Ook al gien neijs! Dat de menschen toch dat bedreufde stèlen niet kunt laoten! Als 't nog een kèrel is, met vrouw en kinder, die uut nood een brood stèlt, dat kui'j oe nog begriepen! En zoo'n stumper mosten ze liever een betjen geld gèven en dan lös laoten! | |
[pagina 120]
| |
Maor a'j warken kunt en niet wilt en wark genog kunt vinden, en dan nog te stèlen, dan mo'j al een heel slechten aord hebben! Ja, Dieke, stelen is slecht! Den een ontsteelt men zijn geld, den ander zijn goeden naam, en een derden, Dieke, een derden ontsteelt men zijn bruid! Zij leest opnieuw verder. Uit Atjeh meldt men.... Dat's ligte wèr een gevecht tusschen de onzen en de Atsjineezen!.... Dieke voelt haar hart kloppen, als zij vervolgt: Woensdag den 16den Mei vertrok een kolonne, sterk 150 man.... als-se daor is bi was ewest!.... onder bevel van den kapitein Walers naar een vijandelijke benting, die men twee dagen tevoren had verkend. Het bleek dat de benting gebouwd was.... ligte zoo'n kasteel als Loevestein in dat vars van Tollens!.... op een ongeveer 60 meter hoogen heuvel, welke aan een vrij breede rivier lag. Nadat men een uur lang te vergeefs getracht had bres te schieten, werd het sein tot de bestorming gegeven.... Dieke's hart bonst hoorbaar.... Als katten klauterden de Europeesche en inlandsche soldaten tegen de steilte op, en na een verwoed en bloedig gevecht van langer dan een half uur.... wat kunt de menschen toch wreed wèzen tegen makare!.... behaalden de onzen een schitterende overwinning. Bij dit gevecht.... groote God in den hemel, wat steet daor! Het schemert en duizelt Dieke voor de oogen, de krant ritselt in haar handen; maar zij herstelt zich en leest voort: Bij dit gevecht heeft zich vooral onderscheiden de Europeesche sergeant Stol- | |
[pagina 121]
| |
link...... Aorend Jan sersjant!.... Hij was het eerst in de benting.... zoo'n waoghal's! maor dat is-se altied ewest! gien mensche kon vlugger de eksternesten uuthaolen als hi!.... het eerst in de benting, op den voet gevolgd door kapitein Walers, die echter terstond daarop door een kogel getroffen neerzonk.... o God! als hum dat is etroffen had!.... Alsnu trachtte de vijand zich meester te maken van den gewonden officier, hetgeen echter Stollink met leeuwenmoed wist te beletten. Maar nog vóórdat de zijnen den heldhaftigen sergeant te hulp konden komen (want hij en de kommandant waren de anderen verre vooruit).... ‘Ach! Aorend Jan! Aorend Jan!’ krijt Dieke met doodsbleek gelaat.... had hij reeds menigen klewanghouw ontvangen.... ‘gewond! gewond! o, die arme jongen! Most-te daorveur teikenen naor de Oost?.... Mientjen! Mientjen! wat hei'j edaon!’ Zoo roept Dieke in wanhoop uit, terwijl het kind naast haar, dat nu met zijn anatomische proeven bijna ten einde is, opschrikt. Maar zij herstelt zich, hoewel haar een kille huivering door de leden gaat. Gewond is nog niet gesneuveld! Krampachtig het blad vasthoudende, vervolgt zij: Het was hem echter gelukt zijn kapitein te redden, waarna hij zelf bewusteloos nederstortte..... ‘Genaode, God! genaode! laot ik zien dood niet op mien gewèten hebben!’.... De toestand van kapitein Walers is vrij bevredigend.... ‘Genaode! genaode!’.... maar die van.... sergeant Stollink.... ‘o God! Mientjen!.... genaode! ontferming!’.... laat.... weinig of.... geen.... hoop.... Met een rauwen kreet valt Dieke in onmacht. | |
[pagina 122]
| |
't Is ruim een jaar later. Bom, Bam.... heur ie? Bom, Bam.... een aokelig geluud!.... Bom, Bam.... bli toe daw-we 't niet heuren zult, als 't ons geldt!.... Bom, Bam.... De doodsklok! Een begraofenisse! Een begraofenisse! Van wie? Van Dieke, a'j 't dan wèten wilt! Na dat bericht over Arend Jan in de krant is ze nooit meer recht goed geweest. Eerst had ze zware koorts gehad en niets gedaan als ijlen. ‘Heele vremde praotjes!’ had Derk gezegd, ‘en mèr òver Stollinks' Aorend Jan als mien lief was!’ Van die koorts was ze wel afgeholpen, maar gezond was ze niet meer geworden. 't Was of haar een stil verdriet plaagde. Zij werd bij den dag bleeker en magerder, en om het maar kortweg te zeggen: zij ging gestadig achteruit en nu verleden Vrijdag is ze gestorven en vandaag is het Dinsdag. De dokter, dezelfde die ook bij Mientje was geroepen, had, toen Derk hem vroeg wat de kwaal geweest was, gezegd: ‘Wat haar gescheeld heeft, vriend?’ - en toen had hij met het hoofd geschud - ‘wat haar gescheeld heeft? Een hartkwaal en anders niets!’ ‘Noe,’ had Derk geantwoord, ‘die ééne kwaole was ook mèr als genog, want die hef't haor edaon! Maor 't spiet mien, want ik kriege niet ligt zoo'n vrouwe wèr veur de boerderieje!’ En nu wordt ze dan begraven. A'j hier bi 't karkhof gaot staon dan kui'j ze al uut darp zien kòmen. Zie'j wal: een òpen boerenwagen met twee perden; de kiste met een zwart kleed bedekt veurop den wagen; de vrouwluu in haor zwarte mantels, ie ziet ze | |
[pagina 123]
| |
wal op de kiste zitten, die zunt van de femielje: haor moeder, haor schoonzuster, die veur een halfjaor met haor breur Jan Willem etrouwd is, en ligte nog een paor nichten. Daor achter den wagen leup de mannelijke femielje en de naobersGa naar voetnoot1), allemaole in 't zwart en met een hoogen hoed op. Derk en haor vaoder vlak achter den wagen en dan de anderen, naodat ze haor bestaot. De naobers heel achteran; het zunt allen getrouwden, umdat de òverlèdene ook etrouwd was; zieluu mot straks de kiste naor 't graf draogen.
Terwijl de stoet zich langzaam van het dorp naar het kerkhof beweegt, nadert juist van den tegenovergestelden kant een vreemdeling. En toch, welbeschouwd schijnt hij hier niet geheel vreemd te zijn. Aan de blikken, waarmee hij verschillende voorwerpen gadeslaat, zou men misschien moeten zeggen, dat hij iemand is, die na jarenlange afwezigheid zich weder op bekend terrein bevindt. Het heeft er inderdaad veel van of hij hier een boom, ginds een dagloonerswoning, elders een hek herkent en of dit alles hem herinnert aan vroeger dagen. Zijn geheele voorkomen is dat van een oudsoldaat. Toch schijnt hij nog betrekkelijk jong, al heeft hem de tijd blijkbaar verouderd. Over de linkerhelft van zijn gelaat loopt een lange, halvemaanvormige naad, waarschijnlijk de herinnering aan een sabelhouw. Maar hij is nog anders geteekend: hij mist den linkerarm. Een invalide dus! Ja, maar een die niet voor niets het gewaad van den krijgsman heeft gedragen. Zie slechts hoe trotsch hij van tijd tot tijd op dat kruis neerziet, dat kruis | |
[pagina 124]
| |
daar op zijn borst! Treed naderbij en lees op dat kruis de woorden: ‘Voor Moed, Beleid en Trouw!’ De Militaire Willemsorde! Als die man met zijn éénen arm, met zijn door een sabelhouw geteekend gelaat, in de residentie komt vóór het paleis des konings, dan moet de schildwacht het geweer voor hem schouderen! Die invalide heeft derhalve het recht om trotsch te zijn.... op zijn Moed, Beleid en Trouw! Echter is het hem aan te zien dat hem iets hindert. Het somber gelui der torenklok heeft hem droefgeestig gemaakt. Dat zóó ook zijn welkomstgroet moet zijn! Hij heeft den treurigen stoet ontdekt en steeds meer zien naderen; maar hij heeft eerder het kerkhof bereikt, dat ter zijde van den grintweg ligt. Eenige dorpskinderen hebben zich daar verzameld en stoeien wat met elkander, in afwachting van de dingen, die komen zullen. Zoodra zij echter den vreemdeling gewaar worden, staken zij hun spel en zien den zwaargebaarden man nieuwsgierig aan. De oudkrijger maakt van deze omstandigheid gebruik om eenige inlichting in te winnen aangaande datgene wat hem op dit oogenblik het meest vervult. ‘Wie wordt er begraven jongens?’ vraagt hij. ‘Derk Roelink zien vrouwe!’ is 't antwoord. Zie hem plotseling sidderen, dien oudsoldaat! Een vijandelijke batterij heeft hem nimmer doen wankelen en thans.... ‘Derk's vrouw! mompelt hij tusschen de tanden. ‘Van haor eigens Belker's Dieke!’ verduidelijkt een knaap, en daarop fluistert hij zijn kameraadjes in: ‘Hi hef maor één arm! In zien linkermouwe zit niks in!’ ‘Dieke! Dieke! steunt de vreemdeling. | |
[pagina 125]
| |
Ondertusschen heeft ook de begrafenisstoet het kerkhof bereikt. Sommigen uit den stoet kunnen niet nalaten een nieuwsgierigen blik te slaan op den vremden kèrel met zien eenen arm, zien baord en knevel en met dien naod in 't gezichte. Hi dut krek of-fe 't niet goed hef! De vrouwen klimmen van den wagen; de buren nemen de kist op de schouders en voort gaat het door het hek van het kerkhof naar de wachtende groeve. De oudsoldaat heeft zich bij den optocht aangesloten, doch zijn gang is zeer onvast; hij strompelt meer dan hij loopt. ‘Wat zol dat veu'rn vremden poespas wèzen’, wordt er gefluisterd. Een echter heeft den vreemdeling herkend in weerwil van diens door den sabelhouw veranderd gelaat, in weerwil ook van diens baard en knevel. Die een is Derk. ‘Hi hier! En juustement noe!’ bromt de weduwnaar onder het voortgaan. Men staat rondom het graf. Zoo aanstonds zal de groeve haar buit bemachtigen. Er is echter een oogenblik van oponthoud; daarvan maakt Derk gebruik om op den oudsoldaat toe te treden en hem zachtjes in het oor te bijten: ‘Wat mot ie hier, zek?’ Geen antwoord. ‘Ik vraog oe, wat ie hier mot?’ Nog geen antwoord. Het gelaat van den vreemdeling wordt vreeselijk bleek, zijn oogen rollen woest, maar hij blijft zwijgen. ‘Nog èns en noe veur het laotst: wat mot ie hier?’ ‘Starven!’ antwoordt Stollink's Arend Jan, want hij is het. En alsof hij bij het graf zijner geliefde toonen wil dat hij altijd een man van zijn woord geweest is, zinkt hij plotseling ineen en sterft. |
|