De beweging van Tachtig

Willem Witsen (1860-1923)

Willem Arnold Witsen werd geboren te Amsterdam als telg uit een oud Amsterdams patriciërsgeslacht. Hij kreeg zijn opleiding aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten van 1876 tot 1884. Leerling van Allebé in schilderen en lithografie. Richt in 1885 met Jan Veth de Nederlandsche Etsclub op en exposeert hetzelfde jaar in Arti et Amicitiae, waarvan hij sinds 1879 lid is. Inmiddels met Veth en Haverman ook lid van Flanor. Later zal hij onder pseudoniem bijdragen aan De Nieuwe Gids leveren over schilderkunst.

Maakt met Veth in 1887 een reis naar Parijs waar hij werk van Millet gaat bewonderen. Tussen 1888 en 1890 vertoeft hij in Londen: hij ontvangt er Kloos, Boeken, Van Looy en Hofker. Terug in Amsterdam bewoont hij het grote huis Oosterpark 82. De beeldhouwerswerkplaats, bestemd voor de vorige eigenaar, liet hij splitsen opdat ook Isaac Israels, Haverman en Breitner er een atelier hadden. In zijn eigen atelier, dat op de eerste verdieping aan de voorzijde de gehele breedte van het huis besloeg, ontving hij in die jaren zijn vrienden Willem Kloos, Hein Boeken, Frans Erens, Jan Hofker, Charles van Deventer, Piet Tideman, Alphons Diepenbrock, Arnold Ising e.a. In dat atelier tekende en fotografeerde Witsen veel van zijn vrienden en gasten, o.a. Verlaine bij gelegenheid van diens bezoek aan Nederland in november 1892. In 1893 trouwde hij met Betsy van Vloten, een der dochters van Johannes van Vloten, waarna hij met haar naar Ede verhuisde. Kloos en Boeken, bleven voorlopig in het ‘Witsenhuis’ wonen.

In die jaren, toen wij allen jong waren, bestonden er nauwe betrekkingen tusschen de literatoren en de schilders. Zij interesseerden zich voor elkaars ideeën en werken en aan de lange en drukke gesprekken namen de schilders hevig deel. De persoonlijkheid van Willem Witsen was een algemeen gerespecteerde. Men had voor hem een zeker ontzag. Niet zooals George Breitner, in wien men hoofdzakelijk den genialen schilder bewonderde, was Willem Witsen in de eerste plaats gezien om zijn schilderstalent. Nog vele andere dingen droegen er toe bij, dat iedereen een zeker ontzag voor hem had. Zijne voorname manieren kenmerkten hem als aristocraat.

[p. 27]

67
Willem Witsen. Zelfportret.

68
Willem Witsen. Fotografisch zelfportret, waarop bijzonder fraai uitkomt wat Van Deyssel in Witsen prees: ‘de edele vorm van zijn bleek gelaat met de donkere, bruin-zwarte oogen’ (Gedenkschriften).

Hij was van patricische afkomst en zijn voorouders behoorden tot de deftigste Nederlandsche geslachten.

Hij was een der meest gefortuneerden van onzen vriendenkring en hij gebruikte zijn middelen graag om zich de uitgezochte genietingen van het leven te verschaffen. Hij omringde zich met tapijten van de fraaiste kleuren. Hij hield van het fijne eten en drinken, hij rookte de fijnste sigaren; doch liever maakte hij anderen aan deze genietingen deelachtig, dan dat hij ze alleen voor zichzelf behield.

69
G.H. Breitner. Portrettekening door Jan Veth, 1891.

70
George Hendrik Breitner (1857-1923), de grote vertegenwoordiger van het impressionistisch naturalisme in de Nederlandse schilderkunst. Hij kan beschouwd worden als dé schilder van de Beweging van Tachtig.
Foto Willem Witsen.

71
Londen, Thames Embankment, schets door Willem Witsen, 1890.

Toen ik met Isaäc Israels in latere jaren napraatte over den ouden tijd, zei deze op een keer: ‘Weet je wel, dat de heele Nieuwe-Gidsbeweging voor een groot deel aan Witsen te danken is? ... Hij heeft ze bij elkaar laten komen ... hij heeft ze laten drinken.’
Frans Erens, Vervlogen jaren

[p. 28]

72
Uitzicht op het Oosterpark door Willem Witsen.

73
Willem Kloos op het atelier van Witsen. Foto Willem Witsen.

Breitner, die nooit betoogde en ook niet kón disputeeren, maar in zijn Goddelijke onwetendheid naar zijn kwasten greep en zijn tubes en, zonder er over te denken, hier een klad blauw en daar een klodder rood en ginds wat geele en bruine vegen neersmeet, zooals zijn door geen nadenken of uitrekenen gereglementeerde intuitie hem inblies en dan van achter zijn directe bewustzijn op zijn doek zag verschijnen precies wat au fond zijn bedoeling was geweest: een escadron huzaren of een naakte vrouw of een troep dansende waspitten bij een orgel aan het daglicht te ontgoochelen! Wanneer men een destig en knap kniestuk van Jan Veth vergelijkt met dat weergalooze portret van Mevrouw Bouwmeester in het Rijksmuseum, dan denkt men bij Veth aan een gedresseerde goudvink en bij Breitner aan een nachtegaal.
Aegidius W. Timmerman, Tim's herinneringen

Hij [Witsen] is zeer bescheiden met een sijn observeerende natuur en het duurt heel lang voor hij zich geven kan. Maar ik vind hem heel goed en hij heeft magnifieke manieren, die b.v. Breitner en Van Looy totaal missen. Hij spreekt nooit over zijn kunst. Maar als hij er van zegt is hij het volkomen zelf, zonder eenige aanstellerij. Wij schaken samen - alleraangenaamst en beleefd, hoewel hij het veel beter kan dan ik en vroolijken het op met sublieme sigaartjes, die wij zeer geraffineerd rooken. Eens heb ik er een menu van gemaakt precies als van een diner.
Arnold Ising aan Lodewijk van Deyssel, 30 december 1891

74
Woon- en sterfhuis van Willem Witsen, Oosterpark 82, Amsterdam.