In en om de goudstad. Eerste bundel Hollands-Afrikaanse schetsen

[p. 70]

Naar de ‘zoo.’

Geelboy, Hotnot Yek! - En Geelboy en Hotnot hadden 't wel nodig, 't woord van aanmoediging, gesproken door Oom Barend.

Geelboy en Hotnot waren twee kleine paardjes, mager door gebrek aan haver, en ruig door 't jaargetijde. Gewillig waren ze, want ze trokken hun nauwe schoften tot 't ruige winterhaar langs 't pad wegwaaide. 't Rijtuig was een wonderlik voertuig, iets tussen een schotskar en een kaapse kar, met grote wielen en zonder veren. Oom Barend had kunnen zingen: ‘ik heb mijn wagen volgeladen’, want daar waren: juffrouw Barend, Sarie Barend, Koos, Andries en Baby Barend, benevens Atiem de boesmanmeid, die meegegaan was ter verzorging van de baby.

't Pad was slecht, doch nog een half uur en dan was men in Johannesburg. Daar woonde meester Kramer, de oude schoolmeester van oom Barends plaats en daar dacht men te vernachten; want nu was 't er eindelik van gekomen. Maanden, ja wel een jaar lang had Oom Barend gesproken van ‘die Zoe’, ‘die dieretuin’ so's die Hollander sè. Daar was hij eens met zijn zwager geweest, toen hij Pretoria bezocht. Daarna had hij telkens verteld van al die ‘gediertes’, wat 'n mens daar zag: leeuws, tiers, blesbokke, zeekoeie en klompies vôels. Hij had 's avonds de kinderen verteld van al die grote ‘kamele’ van die

[p. 71]

‘blauwapies’ en die ‘olifanten’, tot dat hun verbeelding tot 't uiterste toe gespannen was, en zelfs zijn vrouw in 't algemene koor had saamgezongen: ‘Ons moet die zoe gaat zien.’ En ziedaar de optocht. 't Was al zononder, toen de kar door de Johannesburgse straten reed, waar èn de reizigers èn de toeschouwers elkander met evenveel nieuwsgierigheid bekeken. Oom Barend had een vaag idée, dat die meester ergens in Braamfontein woonde, en eindelik na lang heen en weer zwerven stond de kar stil voor 't huis van meester Kramer, die onbewust van 't naderend onheil de krant zat te lezen.

Pas had hij tot z'n vrouw gezegd: ‘Wat toch een rust, als die jongens slapen. Dit is bepaald onze gezelligste tijd. Als er nu maar niemand komt, dan hebben we eens een rustige avond’. Edoch 't fatum wilde 't anders. Een forse klop op de deur deed hem opspringen, meer uit vrees dat, de kinderen zouden wakker worden, dan uit lust tot opendoen.

‘N'aând Meester!’

Meneer Kramer, niettegenstaande zijn teleurstelling was in 't eerst blij, de oude vriend weer te zien, doch toen de gang zich langzamerhand vulde en oom vroeg, waar hij die pêrre kon breng, toen was 't hem bijna te machtig, geworden. Evenwel, na een uur tijd had een vriend zich over de paarden ontfermd en zat 't gezelschap rondom de hospitabele dis van de meester en praatte men over lang vervlogen dagen - maar vooral over ‘de Zoo’.

De grote voorkamer, anders 't heiligdom van de familie werd de gasten ingeruimd, niet zonder een diepe zucht van de gastvrouw, die om haar mooie karpet dacht.

[p. 72]

De vroege Pretoriatrein ging om zevenuur en toen de meester om elf uur de logeerkamerdeur sloot, en een laatste blik wierp op 't kleine kamp, dat zo goed mogelik van kussens en dekens voorzien was, zuchtte hij diep. Nog droomde Kramer van onverwachte bezoeken, toen in 't pikdonker een van z'n kinderen hem bij de arm trok on riep: ‘Pa, daar zijn dieven!’

Pa ontwaakte met schrik en wreef zich de ogen. Hij draaide 't elektrieslicht aan en keek op z'n horloge. Erg onrechtvaardig zei hij tot z'n zoontje: ‘Ga naar je bed, kwajongen!’ De kwajongen droop af, doch beneden bemerkte de meester een ongewoon gestommel. Hij was te moe, om op te staan, en hoorde nog juist de voordeur dichtslaan.

Op 't Parkstation zat als een klompje landverhuizers de familie Barend in elkaar gedoken.

Met suspisie had de dienstdoende politieagent ze al gadegeslagen, doch er was geen zweem van verdenking aan dat troepje. Oom Barend liep heen en weer en de anderen dommelden. Eindelik werd 't licht en lichter. Elke trein die voorbijging was een teken van ontwaking, doch ten laatste kwam de lang verwachte. Oom Barend had al een uur bij 't loket gewacht, om kaartjes te kopen en ze eindelik gekregen.

Wat 'n verlichting toen men dan toch eindelik zat. Wat 'n vragen van Koos en Sarie over die grote witte bulten, en wat een wonderlike verklaringen van oom Barend, die zelf weinig van die dingen afwist. ‘Doch voor de kinderen was alles wat ‘Pa’ zei goed genoeg.

[p. 73]

De lokomotief floot. Germiston!

Oom Barend boog zich uit 't open venstertje, toen de trein stil stond en zei opeens: ‘Mij mastig!’ Hij opende 't portier en schudde de hand van neef Gjert van Buren, met wie hij in de oorlog samen ‘zwaar had gekrij’.

‘Kom jong, ons kan nog net zo'n kleintje maak’, zei neef Gjert en oom Barend met een blik op de trein, alsof 't zijn schotskar was, die maar ‘zo'n rukkie kon staan’ ging mee de ‘bar’ in voor een lekkere ‘boechoe’.

Nauweliks had hij de eerste slok binnen of de angstkreet: ‘Pa’ en de bewegende trein deed hem naar buiten snellen.

Doch te laat! ‘Hij mocht niet meer opklim’, hij mocht z'n glas uitdrinken.

Daar was ‘plenty time’ vertelde men hem. Dat was waar, want om tien uur passeerde de volgende trein naar de hoofdstad.

De angstkreet van Koos was verloren gegaan in 't schel gefluit van de lokomotief en eene algemene depressie maakte zich meester van 't reizend gezelschap.

‘Wat zal Pa nou maak?’

‘Zal Pa 'n andere waê vat?’

Ma zei niets, want ze had een voorgevoel van naderend onheil, en dat kwam spoedig, in de vorm van een kondukteur, die ‘tickets please’ vroeg.

Algemene stilte, ‘Koos’ zei ma, ‘praat jij met die man!’

Koos kreeg voor 't eerst van z'n leven een kans om z'n engels te gebruiken.

Hij begon dan ook zonder de man aan te zien: ‘My

[p. 74]

father, you see, got the tickets. He is in Germiston. He will give jou hulle when he come!’

De man bekeek 't gezelschap en geloofde de jongen, doch zei, dat de familie in Pretoria moest wachten op de komst van de vader. In Pretoria werd hen de wachtkamer aangewezen als een soort van gevangenis en eindelik, om bij enen, arriveerde de vader opgewonden door de ‘paar boechoes’ en 't voorval. De familie uitgehongerd, deed zich te goed aan wat brood en een paar flesschen limonade, die al wandelend werden uitgedronken en eindelik stond men om twee uur voor 't hek van de ‘Zoo’. Ofschoon oom Barend meende recht te hebben op vrije toegang, en zich als voortrekker en landschoonmaker, bekend maakte, toch moest er betaald worden! Eens binnen, stormden Kees en Sarie langs de paden en waren spoedig uit 't gezicht. Oom Barend luisterde niet eens naar z'n vrouw, die met 'n: ‘Kijk toch die groot wilde beest!’ haar verwondering uitdrukte. Op eens schreeuwde een prachtige cacatoe een schelle kreet in Oom Barends oor. Dat deed de beker overvloeien.

‘Sies, jou vervloekste ding’, zei hij, ‘ik is al lank al vies van hier die plek’. Hij nam op een bank plaats.

Ondanks al 't praten van zijn vrouw wilde hij zich niet bewegen. Hij zat met de ellebogen op de knieën en 't hoofd in de handen. ‘Waar is Koos en Sarie?’ riep op eens de moeder, die gedwee was blijven zitten. Oom Barend richtte zich op en keek op zijn horloge. 't Was over drieën. ‘Ons moet loop’, zij hij ‘en die klein duvels is weg, blij hierso,’ gromde hij. Na een kwartier kwam

[p. 75]

hij met 't huilend paar aan en trok 't gezelschap op naar 't station. Daar zat men stil op een bank, voor nog een uur, toen de trein naar Johannesburg vertrok. 't Was weer bijna donker toen de stoet moe, hongerig en uit z'n humeur bij de meester aankwam. 't Was te laat om te rijden voor de kleine en de meester had drukke bezigheden in de stad en dus moest z'n vrouw de ‘Zoo’ maar voederen, zooals hij zei. Toen hij 's avonds om elf uur thuis kwam ‘dreunde die aarde’, van 't snorken van de vermoeide slapers.

's Morgens om drie uur haalde oom Barend zijn rijtuig en daar hij de vorige avond al gegroet had, laadde hij al 't zijne op z'n wagen, en trok. Niemand sprak. Toen men weer buiten de stad was, en zich weer op zijn gemak gevoelde zei Koos opeens: ‘Pa, het Pa niet die mooi klein blauwapie gezien, wat bij die’....... Verder kwam hij niet, want Pa zei met een dreigend gebaar: ‘Hou jou bek’, en Koos verstond dit. Toen mevrouw Kramer de volgende morgen haar voorkamer bekeek, kwam ze met tranen in de ogen bij haar man en zei: ‘Kom toch eens even kijken naar 't karpet en de mooie gordijnen’ - doch Kramer zei: ‘ik weet 't - zwijg gij stil.’