In en om de goudstad. Eerste bundel Hollands-Afrikaanse schetsen

[p. 50]

Verantwoordelikheid.

Daar zat hij weer op z'n ‘melkboksie’, zooals hij 't lege hestle's melkkistje noemde. Zijn eigenlike plaats was 't wachthuisje aan de zijde van de spoorlijnen tussen die en 't signaalhuisje.

Ik had mij dikwels afgevraagd, of de grappige vorm van z'n klein verblijf hem ooit getroffen had, en of hij er alleen maar bij nacht beschutting zocht; maar zelfs dan zag ik hem op z'n geliefkoosd ‘boksie’ zitten, en dat was een gunstige gelegenheid voor mij.

Reeds lang had ik hem gadegeslagen. Hij was ongeveer zestig en wanneer hij opstond, was hij even als Saul, een man, groter dan al 't volk.

't Haar op 't grote hoofd was aan 't grijzen. Wat eenmaal de oorspronkelike kleur was geweest, was met geen mogelikheid uit te maken; maar de ruige baard had een grauwe kleur. De ‘Oom Paul’ pijp, waarvan 't kopstuk altoos afhing op zijn baard, had 't bovengedeelte het aanzien van koperdraad gegeven. Z'n rug was gekromd, de lomp gevormde benen gekruisd en de armen over de borst gevouwen. 't Was een bitter koude avond, toen ik de overweg kruiste, nadat de zware bomen, waarvan 't ijzerdraad hoog in de lucht hing te rammelen, waren opgehaald. Een trein was juist voorbij gesnord en onze man was druk bezig

[p. 51]

't zand uit zijn ogen te wrijven, met 't overblijfsel van een oude zakdoek.

‘Zoudt u mij ook’, zo begon ik, ‘kunnen zeggen waar de Parkstraat is?’

Hij keek me aan met z'n grote glansloze ogen en scheen een ogenblik te tellen.

‘Eén, twee, drie, ja’, riep hij uit, ‘as jij nou rechuit loop, en jij gaan dan die hoekie om, en jij loop dan nog drie strate op, dan het jij Parkstraat.’

‘Dank u’, zei ik, ‘wat een gure avond is 't toch!’

‘Ja, banje koud’, was 't weerwoord.

‘Ik begrijp niet,’ merkte ik aan, ‘waarom ge niet in uw wachthuisje gaat, ge zijt daar toch beter af dan in de open lucht.’

Nu richtte hij zich in z'n volle lengte op, en wat een grote kerel was hij toch!

‘Meneer,’ zei hij, ‘weet jij dat ik een pos van grote verantwoordelikheid het? Wanner daar mense o'er die rails loop als die trein al ankom.’

‘Maar,’ onderbrak ik hem, terwijl ik naar 't signaalhuisje opzag, ‘die man daar, opent en sluit hij dan niet de bomen? Daar is toch nog ruimschoots tijd om weg te komen, als 't belletje luidt.’

't Speet me bijna, dit gezegd te hebben. Z'n gelaat betrok plotseling, er kwam een pijnlike trek alsof ik hem gezegd had: ‘maar gij zijt hier immers niet nodig?’

Spoedig echter glimlachte hij weer, en 't was een medelijdend lachje.

‘Kijk hierso’, hernam hij, met z'n pijp 't signaalhuisje

[p. 52]

aanduidend, die man daar boê, hij is net so's die trein. Hij is een massien. Die belletje lui, en die bome gaat neer. Kijk hij of daar mense onder is, kan hij zien of daar kinders op die lijne speul, zou hij een kar in die middel kan laat stil staan?’

Triomfantelik blikte hij mij aan, en staarde daarna over de glanzende spoorlijn ver, ver weg, waar die om een bosje bomen wegdraait ‘nee’, vervolgde hij, ‘dit lijk v'r mij partij keer of die lewe van die kinders hier rond, in mijn hand is. G'n mens weet, hoeveel ik al gered het.’

Juist op dat ogenblik luidde 't belletje, de bomen gingen naar omlaag, en 't zijpoortje sloot met een scherpe ‘klak’. De oude liep naar een van de bomen en hief waarschuwend de hand op, naar een paar jongens, ofschoon die onmogelijk naderbij hadden kunnen komen.

Ik stond naast hem, en beschouwde hem aandachtig, terwijl de lange goederetrein langzaam stampend ons voorbij ging.

Hij zag er naar met ongeduld, tot ook de kondukteurswagen gepasseerd was.

‘Dat is reg’, zei hij, ‘rooi lig’. Dan: ‘die mense weet nie, wat dit meen nie, vernaam die stadige goederetreine, hul maak mij kwaai.’

‘Waarom?’ verwonderde ik.

‘Hul is al te stadig v'r mij. Daar kan maar een mens o'er die bome spring of een kind kan daar die klein poortje oopmaak, want hul hou dit niet altijd dig nie, tot die laaste o'enblik.

‘O’, riep hij plots, terwijl hij de kou vergetend, z'n

[p. 53]

grote jas met drift losknoopte, ‘soms zou ik wens om een zweep te hè net so's in die dage toen ik nog transportrijer was. Ik had achter zes, sewe, ja partij slage achter tien ossewagens te kijk. Hul het amper net so gauw o'er die weg gegaan as daar die goederetrein, so lijk dit v'n mij daarom! Partij slage wens ik, ik had een zweep om die ‘engine’ te slaan en te skreeuw: ‘Kaalkop, Zeeland, net so 's ik met die osse gedoen het. Ik het nooit een ongeluk gehad nie’.

Hij knoopte z'n overjas weer toe, en keek al dromend naar de signaallichten. Daarna hernam hij zijn zitplaats.

Ik volgde hem, en hij scheen geheel vergeten, dat wij elkaar nog pas kenden, en mij als een oud vriend te beschouwen.

‘Ja, netnou zal die trein van 9.7 afkom, en die van 9.10 zal opkom. Al die tijd zit ik en denk an die treine en dit is net so 's ik voel, wanner hulle Parkstatie verlaat.’

‘Maar waarom’, zo vroeg ik, ‘bekommert ge U over die treinen? Ze zullen geregeld en op tijd voorbij gaan, en buitendien, waarom staat ge eigenlik voor ze op? De overweg is afgesloten, de trein vliegt voorbij en klaar is 't’.

Stil zat hij zijn pijp te roken.

Eensklaps sprong hij op, en ik onthutste bijna van die onverwachte beweging. De reuzehanden werden vast op mijn schouders gedrukt en de grote ogen glinsterden.

‘Het jij kinders?’ vroeg hij.

‘Ja’, zei ik geheel verward door z'n plotselinge opwinding.

‘En ik’, ging hij voort ‘ik had één kind, die kind van

[p. 54]

mijn kind. Ik had dit liever dan mijn lewe. Eén dag het 't gespeul, heeltemaal alleen, en ik, ik het 't opgeneem, dood, dood, heeltemaal dood bij een ‘crossing’. De oude boog 't hoofd en ik voelde iets van de verschrikkelike smart, die hem moest grieven.

't Liefst zou ik hem de hand gedrukt hebben, en hem stil alleen gelaten; maar spoedig herstelde hij zich en zei: ‘hee, net nog één o'enblikkie, ik weet, dat die mense sè dat ik al te banje van myself denk. Ik het niet nodig hier te blij nie, o'erdat ik anders nie kos het. Ik kan onbezorg lewe; maar ik het om hier die pos gesoebat en ik sal die ook hou, so lang als ik kan. Ik sal die niet laat staan nie; want als ik vrij is, droom ik van die klein dochtertje; en ik zien al die kinders in mijn drome hier loop speul, net so 's zij sou gedoen het. Ik weet dit, niemand was daaraan skuldig nie: maar ik voel mijself verantwoordelik, ‘en dan word ik met een skrik wakker.’

De oude grijze zat weer neer op z'n kistje en wij schudden elkaar de hand. Nog geen minuut was ik van de spoorlijn verwijderd of daar hoorde ik het belletje weer Omkijkend zag ik hem tegen 't licht van 't signaalhuisje bij de ijzeren slagboomen staan, zenuwachtig rondkijkend. Nu wist ik, welke grote verantwoordelikheid op die schouders rustte.