In en om de goudstad. Eerste bundel Hollands-Afrikaanse schetsen

[p. 13]

'n Groothandelaar.

Mozes Lamtowitz staat achter zijn toonbank. Hij is klein, mager en vuil evenals z'n winkeltje. In Albertstraat is 't ook niet nodig zindelik te wezen; 't zou de klandisie maar bederven. Als ge Mozes zoudt vragen, waarom hij z'n huisje niet wat opknapte, zou hij met z'n gewone handbeweging zeggen: ‘For why shall I clean de houz not de houz make de peesnees, de geschäft, de geschäft is de peesnees.’

't Gelaat van de oude man is bruin, en 't joodzijn alleen geeft hem 't voorrecht niet onder de kleurlingen gerekend te worden. Zijn stoppelbaardje wipt onophoudelik op en neer; want hij kauwt, waarop weet men niet, misschien herkauwt hij 't oude manna. Z'n oogjes zijn klein, onder dikke wenkbrauwen, doch ze loeren als die van een kat, er ontgaat ze niets. Zo nu en dan veegt hij met z'n kromme klauwvingers langs z'n neus, 't onmiskenbaar nationaliteitskenmerk. Lamtowitz is handelaar in afgelegde kleren. Langs de wanden van de winkel hangen ze in ‘bonte mengeling’. Kale, vergane, tot bijna nieuwe kledingstukken, hoeden, schoenen, bovenkleren en onderkleren.

‘Frau Lamtowitz’ zit voor 't kleine venstertje achter de toonbank. Ze heeft, als Lea, tedere ogen, doch met behulp van haar ‘geschäftsgeest’ en 'n bril, kan ze nog een winkelhaak herstellen en een knoop aanzetten, 't is

[p. 14]

toch maar voor Kaffers. Maar men kan niet te voorzichtig zijn! Soms nemen ze een jas of een broek mee naar buiten in 't zonlicht, en vragen waarom dat kledingstuk die gemaakte plek vertoont. Dan kost 't Mozes al z'n overredingskracht bezigheid te doen, en z'n waar kwijt te raken. Dan staan ze samen onder 't afdakje, alias waranda, en vormen een schilderij, Jan Steen waard. Sem en Cham!

Mozes gesticulerend met al de energie van z'n stam; de shangaankaffer met z'n bonte zakdoekenkilt, z'n fors gespierde schouders, z'n kierie heen en weer zwaaiend even druk argumenterend over die gemaakte plek. Ikona moesle!

Maar verkocht wordt die broek, want Mozes laat zich niet kennen aan een ‘tickie’.

Mozes doet 't echter niet graag, naar buiten gaan. Hij heeft grote dochters, die getrouwd, of die in een ander ‘geschäft’ zijn. Hij ziet met een zucht die mooie japonnen en die grote hoeden. Eens op een keer was Rachel thuis gekomen, toen hij weer aan 't handelen was onder de waranda. In 't vuur van z'n argument had hij haar eerst niet ontdekt en was plotseling opgehouden, toen hij haar zag. Met vaderlike liefde had hij uitgeroepen: ‘Vy Reetsel’ (want jiddish durfde hij niet meer spreken in 't publiek), maar met een deftig hoofdknikje was Rachel voorbij gegaan. ‘Mis Pollock, wife of a shoe-merchant’, kon toch niet ‘vader’ zeggen, tegen een Kafferwinkelier. Dat had Mozes erg zeer gedaan. Hij had 't diep gevoeld, en gesproken over alles wat hij voor dat kind gedaan had.

Hij had haar toch die man ‘gekocht’. Hij had toch

[p. 15]

zuinig geleefd en gespaard tot z'n kinderen groot waren en nu als dames konden rondlopen.

‘For vy’ moest hij nu op z'n oude(n) dag zo sukkelen’? Maar de grootste, de allergrootste ergernis waren voor hem zijn kleinhandelaars, zijn afnemers, want in al z'n eenvoud was Lamtowitz ‘groothandelaar’. - 'S morgens om zeven uur stond een uitgelezen troepje voor z'n deur. Kinderen Israëls, die via Londen met behulp van ‘weldadigheids-genootschappen’ uit ‘Rjoesia’ hierheen gekomen waren. Alle zeven waren in dienst van Mozes Lamtowitz en er was niet één onder hen, ‘in dewelke geen bedrog was’. Mozes kende de zwakheid der broederen. De pas aangekomene vertrouwde hij 't best - als er sprake geweest kon zijn van vertrouwen. Waarom zou hij ook? Had vader Jacob z'n eigen broer vertrouwd, zelfs toen hij hem helpen wilde. ‘Over wat’, zou hij 't doen? En buitendien de ondervinding! Nog geen maand geleden was hij 's avonds naar zijn huis gegaan, dat vlak naast de winkel stond. Plotseling werd er zo luid aan z'n deur geklopt, dat hij opsprong in z'n stoel en 't zwarte kalotje van z'n kale schedel viel. Hij had met bevende handen de sleutel omgedraaid en de deur geopend.

Daar stonden twee mannen voor hem, en in hun midden Izak Polof. Wat 'n gezicht! Izak had gehuild als een kind; over wat, begreep Mozes niet.

Die ‘slemiels’ hadden Mozes gedwongen mee te komen in de koude nacht, en hem gedwongen z'n winkel te openen. Toen hadden ze alles omvergehaald. Van de muur, en onder de toonbank en in de kisten. En toen Mozes, die als een slaap-

[p. 16]

wandelaar had toegezien, vroeg: ‘but for why?’ toen hadden ze gezegd: ‘You know, you old swine!’ Maar hij wist niets.

Izak had een stuk van een oude fiets meegenomen, dat hij op straat gevonden had, een detektief had hem ermee gezien en, omdat Izak Mozes als zijn meester opgaf, werd die verdacht van heler te zijn in een gezelschap fietsdieven. Wat 'n ellende! Wat een schande! Was z'n eigen dochter niet getrouwd met een wetsagent? Dat alles had hij meegemaakt; was 't nu te verwonderen, dat hij z'n eigen agenten (zooals hij de lui officieel graag noemde) mistrouwde?

's Morgens was 't zijn zwaarste tijd, als hij ze van 't nodige voor de dagreis moest voorzien.

Een paar oude, arme sukkels brachten dan hun shillings, die ze ontvangen hadden op hun vermoeiende tocht langs de mijnen. Hoe ze die nog verdiend hadden, was een raadsel; doch daar waren ze. Met een paar oude broeken en vesten begonnen ze hun tocht opnieuw met 'n zegewens van Mozes.

Doch er waren ook slimme broeders onder de lui. Zeker, zij brachten iets in; maar Mozes voelde bij instinct, dat ze hem bedrogen. Dan ontstond er hevige woordentwist, die eindigde in verwensingen soms erg bloedig gekleurd; doch allen gingen weer op 't pad in dienst van ‘Mr. M. Lamtowitz wholesale dealer’ zooals op hun gele kaartjes stond gedrukt.

Dan opende Mozes z'n winkel voor de dag, legde een voorraad op de toonbank, en versierde de buitenmuur, die zwart zag van de spijkers, met zijn waar en hing 'n groot stuk bordpapier buiten waarop, men las: M. Lamtowitz - fine suits a speciality - for mine boys - great reductions.