In en om de goudstad. Eerste bundel Hollands-Afrikaanse schetsen

[p. 1]

Mensen in de Tram.

Johannesburg is moe. Moe van zijn bezigheid, moe van zijn windhandel, moe van zijn genot. Het is Zaterdagavond elf uur. Van alle zijden rollen de trams aan en draaien de kondukteurs de geleipaal rond, met slaperige ogen mikkend, om de katrol langs de draad te krijgen. En menige ziel bezondigt zich bij dat werk. Nauweliks is 't hekje, dat toegang verleent ontsloten, of dikke mensen-proppen drukken zich door die nauwe opening, om toch niet te laat te zijn. 't Gewone: ‘Ladies first, please’, heeft geen invloed. Men duwt, en wringt, en drukt en trekt tot men zit, en tot de konklusie komt, dat 't werkelik niet nodig was zó te haasten.

Evenwel is de tram vol geworden, en stampt de motorman ongeduldig op zijn pen, om de kondukteur te kennen te geven, dat 't nu haast tijd is. Maar deze, z'n waardigheid bewust, ziet op z'n horloge, en op de klok in 't grote postkantoor, en er is nog een halve minuut over. Vlak voor hem staat een man zich vast te houden aan een paal.

‘I say guard - guard’ - en de kondukteur, die met een ‘full up’ nog enige mensen binnenlaat, antwoordt de vrager: ‘Yes, sir’.

‘I say guard - is it - is this the last tram?’

‘No, sir.’

‘I say guard, come and have a drink - I say - when

[p. 2]

is the last tram? guard hê? En de kondukteur drukt op 't knopje en zegt terwijl: ‘I hope not this year sir!’

De tram beweegt zich. Er is nu geen plaats meer om te staan zelfs, en ik zit boven, aan de buitenkant, met mijn ogen en oren wijd open.

Voor mij zitten een paar juffrouwen op leeftijd, die 't zeer druk hebben.

‘Ja,’ zegt de zwaargebouwde tot de kleine magere, ‘en wat sê sij toen?’

‘Nee,’ schreeuwt deze om boven 't gebrom van de tram uit te komen, ‘toen sê sij niks.’

‘Ja,’ vervolgt de dikke juffrouw, ‘maar ik het haar tog al te lelik gesê, ik sê v'r haar, sij moet haar tog skaam om so aan te gaan, en ik sal tog.... ‘Sies, mastig’ en nog meer en minder onschuldige uitroepen weerklinken.

De tram houdt plotseling op, en allen maken een onwillekeurige buiging, en schokken achterwaarts als 't weer vooruit gaat.

Achter me zitten ook twee dames. De echtgenoot van de ene zit aan de andere kant van 't middenpad, en vraagt telkens, met de ogen knippend: ‘Are you comfortable, my dear?’ tot de juffrouw eindelik haar echtvriend toevoegt: ‘Are you mad - shut up, you fool’, en hij, naar mannenplicht antwoordt: ‘Yes, dear.’

Schuin achter me bepraten twee aangeschoten broeders politiek.

't Lichaam heen en weer schommelend bij iedere lichte trambeweging, beduiden ze elkander met onzekere gestikulaties, wat ze menen.

[p. 3]

‘I say, Jack - you know - I know Botha - I know him well - and he - says - you know - he says - he's a - you know.’

De andere heeft met glazen ogen in 't licht zitten staren, en komt plotseling tot de werkelikheid terug. Hij heeft een vaag idee, dat hij politiek gepraat heeft, en dat er iets verkeerd is.

‘Yes,’ begint hij, op een uitgebrand eindje sigaar kauwend, ‘but that chap, you know whom I mean, that german chap as is always beat'n little children, look here - that fellow with the cane. -’

En zo gaat 't verder in onzekere woordenkeus, met dronken handgebaar, zonder iets te weten van 't onderwerp van hun praten, tot de kondukteur met zijne gewone ‘tickets, please’, hen opschrikt en ze beide even graag willen betalen, en met domme gezichten hun zakken uitdelven.

Achter in de tram ontstaat een woordenwisseling. Een oude juffrouw met een slapend kind van omtrent acht jaar bij zich, is 't oneens met de kondukteur.

‘Kijk hierso, van die Market Square tot aan die Jeppe s'n crossing is maar one and halfpennie for the child. Now will you make me betaal threepence; maar jong jij is laat.’

De kondukteur neemt 't nog al gemoedelik op, en zegt: ‘All right, als die inspekteur kom, sal juffrouw tog moet betaal.’

Nu wordt de oude vrouw kwaad, zonder eigenlik zelf te weten waarom, en begint hem de les te lezen.

[p. 4]

‘Jij denk,’ zegt zij, ‘ik is 'n so maar so lady hê? Ik is nie een van die opgetilde goed nie, and I am not going to betaal more. Jij kan maar lieverster geld maak uit die andere mense - kom Louise,’ en zij trekt 't nog half-slapende kind van haar plek. ‘Ons walk die kleine eindje lieverster - hij kan maar....’

Waggelend gaat ze 't middenpad langs, en drukt met waardigheid op 't knopje. Als ze de trap afgaat roept ze honend:

‘You can maar make money from andere mense, hoor jij!’ En beneden op straat staande, roept sij nog naar boven, als de kondukteur tweemaal op zijn fluitje stoot: ‘Ja, jong, jij blaas v'r niet,’ en stapt vol waardigheid 'n zijstraat in.

Bij 't station is een grote uittocht. Ongeduldig stompt de motorman op z'n bel; want een paar vrienden kunnen 't niet eens worden, of ze elkaar daar vaarwel zullen zeggen of niet. De een staat op de tram, en de ander houd op straat staande, z'n hand vast.

‘Now, good bye, old chap.’ En weer een innige handdruk. 't Belletje luidt, en de vriend op straat, medegesleept door vriendschap en de tram, wordt slechts teruggehouden door 't hek bij de onderweg.

De vriend op de tram gaat nu een argument beginnen, over de mogelikheid van de dood van z'n vriend, die door 't luiden van 't schelletje wel overreden had kunnen worden.

De kondukteur laat hem praten, en grommend zet hij zich op 't bakje achter de trap.

Bij mij is een oud mannetje komen zitten met een

[p. 5]

klein hoofdje, korte borstelige haren en een puntbaardje. Hij heeft de kraag van zijn overjas op en loert schuin onder z'n pet naar mij.

‘Fine night, Sir!’

‘Yes.’

‘You're a young man, Sir.’

Nu kijk ik hem van mijn kant schuin aan, en zeg weer ‘Yes,’ op enigszins vragende toon.

‘You're a young man, Sir,’ herhaalt hij, ‘and I am afraid your bosom is not clean.’

Een ogenblik was ik in de verzoeking hem een bits antwoord te geven; maar ik bedacht me.

‘Perhaps you are right,’ zei ik.

Dit viel hem blijkbaar mee, want hij sloeg de leuning van de lege bank vóór ons terug en ging over mij zitten.

‘And won't you clean it,’ vroeg hij verder.

‘What?’ zei ik.

‘You know ----

Nu werd 't mij te machtig. Ik stond op en zei, dat ik bij de volgende halte moest uitstappen.

Hij zweeg een ogenblik en plotseling mij bij de knoop van mijn jas vattend, zei hij:

‘I am brother Carmichiel, you know, of the Ebenhaezer congregation. We pray for straying souls, and our church wants support. Have not you got a shilling?’

‘Here is a shilling,’ zei ik, ‘don't forget me!’

Ik stapte van de tram af en wandelde met een gerust gevoel, langzaam naar huis, want broeder Carmichiel zou mijn boezem reinigen....