België in de Tweede Wereldoorlog. Deel 1

De verloren vrede (1918/1939)

[p. 21]

5 / België en de bezetting van de Roer

Wanneer vernomen wordt dat Belgische troepen de Roer bezetten, staat heel België op stelten. Want niemand, ook de Belgische regering niet, weet waartoe het Frans-Belgisch optreden leidt. Duitsland is met één slag een vulkaan geworden en het meest onwaarschijnlijke kan zich elk ogenblik voordoen. Te München heeft een ultra-nationalistisch splinterpartijtje een greep naar de macht gedaan en is zijn leider, een onbekende, geïllumineerde gewezen frontsoldaat, Adolf Hitler, even in de kranten gekomen. De Duitse kommunisten, die dapper worden aangepord door hun geloofsgenoten in de Sovjet-Unie en de Derde Internationale, aarzelen tot het te laat is, maar wagen toch een halve poging te Hamburg. Het is duidelijk dat de heksenketel elk ogenblik kan overkoken. Wat gaat er dan gebeuren? Zal Frankrijk niet geneigd zijn ook buiten de Roer in te grijpen en de orde in heel Duitsland te herstellen? Mocht dat gebeuren, dan is de kans op oorlog groter dan ooit te voren en zijn wij, als bondgenoten van Frankrijk, onmiddellijk tot over ons hoofd in het konflikt gewikkeld.

De meerderheid van de Belgische bevolking, zowel in Vlaanderen als in Wallonië, reageert daarom zeer scherp tegen dit gevaar en tegen de oorzaak ervan: het bondgenootschap met Frankrijk, het Frans-Belgisch militair akkoord, de bezetting. Laten wij even nagaan uit welke delen van de bevolking die grote meerderheid is samengesteld. Uit de Vlamingen van de Frontpartij, voor wie het Vlaams nationalisme op de eerste plaats komt en pas daarna hun wijsgerige overtuiging; uit de Vlaamse christen-democraten van de Katholieke Partij die het wel houden bij het bestaand Belgisch regime, maar het stilaan en met mate in meer Vlaamse zin willen hervormen, de zgn. minimalisten; ten slotte de hele Belgische Werklieden Partij.

De redenen van hun oppositie zijn duidelijk. Voor de Frontpartij als voor de katholieke christen-democraten is Frankrijk het zinnebeeld van het Europees militarisme zowel als de bondgenoot van de eigen Belgische reaktie. Frankrijk staat, vanzelfsprekend, ook achter het franskiljonisme in het Vlaamse land.

Deze elementen zijn ook van tel voor de Vlaamse socialisten. Buitendien speelt voor de B.W.P. de hele binnenlandse toestand sedert 1921 een grote rol in hun oppositie tegen de bezetting van de Roer en het Frans-Belgisch militair akkoord. Er is op binnenlands vlak in België immers heel wat gebeurd sedert koning Albert zijn troonrede uitsprak voor de verenigde Kamers van het parlement.

De wetgevende verkiezingen, die overeenkomstig de koninklijke beloften, volgens het algemeen enkelvoudig stemrecht, worden georganiseerd in 1919, leiden tot een zeer groot sukses voor de socialisten. Het aantal socialistische verkozenen wordt bijna verdubbeld.

In de Kamer van Volksvertegenwoordigers zetelen nu 70 socialisten naast 73 katholieken en 34 liberalen. De Belgische Werklieden Partij is een grote partij geworden, maar niet groot genoeg om in het parlement de meerderheid te vormen en alléén te regeren. Integendeel, de konservatieve partijen behouden de meerderheid in beide Kamers; zij slaken trouwens een diepe zucht van opluchting want het grootste gevaar is geweken: de vertegenwoordigers van de arbeidersklasse hebben eerlijk meegespeeld en integreren zich in het bestel.

Het stelsel van nationale unie wordt voortgezet en het land wordt geregeerd door ministeries, waarin afgevaardigden van de grote partijen zitting hebben. De aanwezigheid van socialistische ministers is immers een waarborg voor het behoud van de sociale vrede en de bescherming van de bezittende klassen.

Wanneer evenwel de tijd voorbijgaat en de ekonomische toestand van het land verslechtert, is deze socialistische aanwezigheid minder een waarborg dan een blok aan het been van de konservatieve regeringsvleugel. In een minder goede ekonomische konjunktuur beginnen inderdaad de toegevingen die men aan de arbeiders na de oorlog heeft gedaan, voor de werkgevers te zwaar te

[p. 22]

wegen. Men wil terugkomen op gedane beloften als de acht-urendag, de achtenveertig-urenweek en men weet dat de socialistische ministers dit moeilijk zullen kunnen aanvaarden. Daarom wacht men op de eerste de beste gunstige gelegenheid: op het incident van het gebroken geweer.

De 16de oktober 1921 manifesteert de B.W.P. te La Louvière voor de vermindering van de legerdienst; tijdens de manifestatie krijgt de socialistische Jonge Wacht zelfs een vlag waarop een gebroken geweer is afgebeeld. De kranten, die de manifestatie verslaan, vermelden evenwel de aanwezigheid van de socialistische minister voor Openbare Werken, Edward Anseele. Dit is meer dan de liberale minister voor Landsverdediging, Albert Devèze, kan verdragen. Op zijn protest besluit de katholieke eerste-minister Carton de Wiart Anseele's ontslag te vragen, waarop de socialistische ministers in blok het kabinet verlaten. Noch hun medewerking aan de regering, noch hun ontslag hebben de socialisten in de ogen van de bevolking veel goed gedaan, want bij de kort daaropvolgende algemene verkiezingen gaat de B.W.P. gevoelig achteruit.

Zij begint nu willens nillens een oppositiekuur waarvan zij enkele gunstige resultaten verwacht. Het is klaar dat zij, om te beginnen, zal trachten het bij de kiezers verloren terrein terug te winnen. Maar daarbij komt dat zij, niet gebonden door het programma van een koalitie-regering, de handen vrij heeft om orde te brengen in haar eigen rangen.

Want het botert niet zo best bij de socialisten in het begin van de jaren twintig.

De meer gematigde vleugel van de partij, waarbij de syndikaten, de koöperatieven en de mutualiteiten komen, meent dat de socialistische doeleinden kunnen verwezenlijkt worden binnen het bestaand systeem, mits dit geleidelijk te wijzigen; gaandeweg zal de massa trouwens begrijpen waar haar belang ligt. Dank zij het algemeen stemrecht zal zij uiteindelijk de socialisten de onverdeelde macht wel geven in parlement en regering. De linkervleugel van de B.W.P. deelt dit optimisme niet. Hij meent dat, mocht ooit de arbeidersklasse aan de macht dreigen te komen, binnen of buiten het systeem, via het parlement of de straat, de bezittende klasse nooit zonder strijd haar privileges zal opgeven. Uiteindelijk komt geen socialistische maatschappij tot stand zonder geweld; uiteindelijk groeit een nieuwe wereld niet geleidelijk uit de oude en valt het kapitalisme niet zonder slag of stoot, alleen maar omdat algemene verkiezingen het zo beslissen.

Deze twist is al een hele tijd aan gang in de B.W.P. en zal trouwens nu zijn hoogtepunt bereiken; enkele maanden later zal de meest radikale fraktie van de linkervleugel uit de partij worden gesloten en zal een nieuwe formatie, de Kommunistische Partij, worden geboren.

Het tweede oogmerk, dat de Belgische Werklieden Partij tijdens haar oppositie-periode wil bereiken, is de versteviging van de éénheid tussen linker- en rechtervleugel. Het is nauwelijks overdreven te zeggen dat de leiding van de B.W.P. zich hals over kop in een offensief in alle richtingen stort. Dank zij de regering wordt evenwel elke oppositie (en niet alleen de socialistische) gepolariseerd door de buitenlandse politiek, door de bezetting van het Roer-gebied.

Deze vormt voor de B.W.P.-leiding een gedroomde gelegenheid. Het , anti-militarisme, dat van oudsher voortvloeide uit de haat tegen het kapitalistisch, imperialistisch bestel, en dat bovendien het zinnebeeld was van het anti-establishment, is inderdaad een welkome katalysator. Zo de B.W.P. zijn uiterste linkse vleugel verliest, wordt de éénheid van de partij na 1921 voor enkele jaren hersteld.

De bezetting van de Roer heeft evenwel voor België nog andere gevolgen dan alleen een versteviging van de socialistische partij. Andere frakties van de oppositie volgen op dit ogenblik dezelfde anti-militaristische weg en het duurt niet lang of er ontstaat een grote gevoelsgemeenschap tussen de socialisten en de anti-Franse, anti-militaristische Vlamingen.

Deze grote groep met verschillende, maar op enkele punten gelijkgerichte, belangen ageert steeds sterker tegen het internationaal beleid van het land; haar sukses houdt gelijke tred met de moeilijkheden, die de Roer-bezetting België zowel op het buitenlands als op het binnenlands vlak bezorgt.

De ekonomische toestand van het land is inderdaad sedert het einde van de oorlog nooit erg schitterend geweest. Wij hebben zelfs, in het begin van de jaren twintig, een reces gekend tijdens hetwelk fabrieken werden gesloten, de werkloosheid steeg en de minder begoede klassen weinig

[p. 23]

of geen verbetering van hun lot kenden, niettegenstaande algemeen stemrecht, beloofde kulturele gelijkheid, enz.

De Roerpolitiek doet deze toestand niet verbeteren, wel integendeel. Ten eerste is zij voor een aantal buitenlandse financiers voldoende om het weinig vertrouwen, dat men nog opbracht voor de Belgische ekonomie, volledig te doen verdwijnen. Zij trekken dan ook heel wat kapitaal uit het land terug, waardoor de Belgische frank, die sedert 1918 steeds meer aan waarde was verminderd, zeer gevoelig begint te dalen.

Hierbij komt nog, dat de bezetting zelf zware en onvoorziene geldelijke offers vergt. In plaats van geld op te brengen via herstelbetalingen aan ons land, kost de Belgische aanwezigheid in de Roer ons belangrijke bedragen. In de konjunktuur van dat ogenblik weegt onze militaire politiek te zwaar op onze beperkte mogelijkheden. Zij weegt trouwens ook op de gezindheid van de hele bevolking. Het is geen geheim dat in België de legerdienst altijd als een volledig nutteloos kwaad is beschouwd geworden. Wanneer de Belgische regering, reeds enkele jaren na de oorlog, een agressieve militaire politiek gaat voeren en het parlement vraagt de legerdienst te verlengen, wordt de reeds drukkende atmosfeer explosief. Stakingen, betogingen, relletjes zijn aan de orde van de dag.

In het parlement interpelleren voortdurend vertegenwoordigers van de B.W.P., van de Frontpartij, alsmede de Vlaamse christen-democraten van de Katholieke Partij. Een nieuwe politieke konstellatie komt tot stand: deze van de progressieve elementen, op enkele belangrijke punten verenigd in hun strijd tegen de regering. Deze wordt trouwens begin 1924 door deze koalitie ten val gebracht. Een jaar later, in april 1925, vinden nieuwe parlementsverkiezingen plaats. Zij worden door dezelfde groepen gewonnen; een progressistische regering, de eerste die België sedert zijn bestaan kent, komt tot stand: het kabinet Poullet - Vandervelde.