Als broer en zuster

[p. 7]

[I]

Ik was van het bestaan van mijn vader op de hoogte; mijn moeder sprak er fluisterend over... ‘in de oorlog, nog vóór de hongerwinter, heeft hij ons geschreven: hij zat in Berlijn.’

‘Wat deed hij daar?’

‘Zaken.’

Ik durfde niet te vragen wat voor zaken hij deed. Het kwam niet te pas dat iemand toen in Duitsland vertoefde, anders dan in gevangenschap.

Mijn moeder aarzelde, maar toen ze weer sprak klonk haar stem opgewekt, haast triomfantelijk. ‘Ik moet het je vertellen,’ zei ze. ‘Je zult het na-

[p. 8]

derhand misschien horen en dan wil ik niet dat je je schaamt. Je vader was zwarthandelaar. Hij reisde op en neer tussen Spanje en Duitsland en verdiende scheppen geld. De oorlog betekende niets voor hem. Hij schreef me of ik voedsel of kleren nodig had, voor jou...’

‘En wat heb je hem geantwoord?’

Te laat begreep ik dat ik haar niet had moeten onderbreken, het was niet het juiste ogenblik, maar ik herinnerde mij de honger die ik geleden had, mijn vragen om eten, het eten waarvan ik wist dat het er niet was.

‘Wat ik hem heb geantwoord? Jij durft mij dat te vragen? Jouw moeder vreet géén moffenbrood!’

Ach ja, ze was in het verzet geweest.

Over mijn zuster had ze nooit gesproken. De genegenheid voor mijn zuster heeft te maken met een roodleren foto-album. Het lag onderaan in de linnenkast van mijn oom en tante (van moederszijde). Op het schutblad was een zwarte inktvlek die in het zonlicht goudachtig glansde. Een donkere ster met talrijke glimmende uitlopers.

Eens per week gingen we bij oom en tante eten. Mijn oom sloeg de bladen voor mij om. Hij toonde zich verwonderd dat ik nog nooit een foto van mijn zusje had gezien.

[p. 9]

‘Maar ken je je zuster dan niet eens?’

‘Nee, oom,’ antwoordde ik beleefd.

Ik keek tersluiks naar mijn moeder, wat zij ervan zou zeggen, maar ze keek geschrokken terug, durfde blijkbaar niet. Zij zat op haar stoel en knipte gaaspatronen. Ik durfde haar niet aan te blijven kijken.

‘Je vader was een knappe vent,’ zei mijn tante voorzichtig. Zij zat tegenover mijn moeder en had haar breiwerk neergelegd.

Van mijn tante keek ik weer naar mijn oom.

‘Je zusje is een schoonheid,’ zei hij.

Toen opeens knikte mijn moeder. Mijn tante nam haar breiwerk weer op en ook zij knikte me vriendelijk toe.

Mijn oom zei op vrolijke toon: ‘Weet je wie dat is?’

Hij wees naar de schoorsteenmantel, zoog krachtig aan zijn pijp en hulde zich in wolken rook. Ik raadde onmiddellijk welk portret hij bedoelde. Op mijn tenen liep ik erheen en nam het voorzichtig in mijn handen.

‘Laat het niet uit je vingers vallen,’ hoorde ik mijn moeder zeggen.

Van het portretje in mijn handen (een meisjeskopje met krullend haar en grote donkere ogen) keek ik naar mijn moeder. Zij hield de ogen neer-

[p. 10]

geslagen en bewoog zich niet.

‘Ja, moeder?’ vroeg ik zacht.

Ze gaf geen antwoord. Mijn oom pakte me bij een hand; ik liet me meetrekken, terug naar het album.

Eerst zag ik een foto waarop zij naast mij stond: een slank meisje met kortgeknipt sluik haar, een kordaat kind van hooguit acht jaar dat laatdunkend neerkeek op het broertje van twee; ik stond met haar hand in hand. Er waren ook nog andere foto's: daarop stond zij samen met grootmoeder (die nu dood was en naar oom verzekerde veel van mij gehouden had), met oom en tante (die leken maar weinig veranderd), met een grote hond en een pluchen teddybeer (die heel duur was geweest).

‘Die heeft tante jullie gegeven,’ zei mijn oom.

De vrouwen op de foto's zagen er lachwekkend ouderwets uit.

‘Je zuster is fotogeniek,’ hoorde ik mijn moeder trots zeggen.

‘Ja, ja,’ zei ik gretig. Ik wist niet goed wat ze bedoelde maar vatte haar deelname aan het gesprek op als een gunstig teken.

Toen mijn moeder aanstalten maakte om naar huis te gaan, gaf mijn oom als verrassing ditmaal een geweldig vergrote strandkiek ten geschenke.

[p. 11]

Daarop rijden Mercedes en ik langs het scheveningse strand (de Pier van voor de oorlog is zichtbaar). De houding van beide kinderen is typerend. Mercedes zit rechtop, kin omhoog, met een zelfbewust lachje op het gezicht; een met lovertjes afgezette jurk reikt tot boven haar knieën, hoog opgetrokken door schouderbandjes. Ik ben heel wat minder indrukwekkend, klein van angst, de haren die door de wind in de war zijn geraakt verhogen de vreesachtige indruk.

Op weg naar huis vroeg ik mijn moeder honderduit over mijn vader en mijn zuster. Ze begreep dat ze me antwoorden moest en vertelde mij dat ik sprekend op mijn vader leek, ik was groter, ik had zijn bloed, ik had zijn zwarte haar en donkere ogen. ‘Misschien wist hij niet wat hij deed daar in Duitsland, hij was tenslotte geen hollander, ik kan het mij voorstellen maar je moet goed begrijpen: ik mocht hem niet antwoorden, het was beter van niet.’

‘Ja, mama. Ik begrijp het wel.’

Ik stelde geen belang in wat ze zei. Ik verlangde naar het gezelschap van mijn zusje, opeens het alleenzijn hatend. Die nacht droomde ik voor het eerst van haar en werd huilend wakker, zonder mij te kunnen herinneren hoe en waar ik haar gezien had.