Antwerpsch chronykje, in het welk zeer veele en elders te vergeefsch gezogte geschiedenissen sedert den jare 1500 tot het jaar 1574 zoo in die toen vermaarde koopstad als de andere steden van Nederland

[1572]

⁺ In 't Jaer ons Heeren 1572. op den 6 April en was Paesdach, soo hebben de Borghers van Vlissinghen in Zeelant gerebelleert teghen den Coninck Philips van Spaignien, en Geus geworden, sluytende de Stadts Poorten om het gewelt der Spaigniaerden.

Want op den Paschdach heefft Duc d'Alve tot Vlissingen gesonden synen Cosyn en Captyn van de Spaigniaerts, om aldaer te foriren de soldaten soo Spaensche als Walsche van Captyn Bevoos Vendel, om die van Vlissingen te bedwingen te geven den tiende penninck van alle Coopmanschappen &c. Maer in 't foriren spra-

+ 1572.

[p. 239]

ken de Captynen teghen de Borgers vileynelyck dreygende⁺ haer, dat sy niet alleen en souden geforiert worden, maer dat sy den cost souden hebben gelyc de Walen en dat de Borghers souden moeten aensien dat hunne huysvrouwen en dochters souden wesen ten wille der soldaten, ende hier creech den Captyn woorden met een van de Borghers en sloch den Borgher, soo dat hem de gebueren te helpe quamen, soo datter een beroerte in de Stadt quamp dat alle de Borghers vuyt de Vesperen liepen, en namen den Cosyn van Duc d'Alve gevangen met noch drie foriers en sloten haer Poorten, haer Stadt felver gaeyde slaende en bewarende.

Op den 7. Mey, hadde Duc d'Alve veel Schepen doen op rusten te Berghen op Zoom ende te Rosendael met Spaensche en Walsche Soldaten, en sontse vuyt om Vlissingen in te nemen, maer het was te vergeefs, doen trocken sy naer Middelborch om dat te bewaren ende te spysen met victualie.

Item den 10. Mey, soo wiert den Spaenschen Capteyn Duc d'Alvens neve met syn drien tot Vlissingen gehangen, en daer naer gevierendeelt, en de hoofden op de Stadt Poorten vuytgesteken.

Den 18. Mey, wirt affgelesen voor het Statshuys en op de nieu Borse, dat niemant met die van Vlissingen ter Verre, Briel, noch met die van Enckhuysen eenigen handel of coopmanschap doen en soude op verbeurte van lyff en goet, want sy wirden van Duc d'Alve gehouden voor des Conincx Philips vyanden, en als schelmen, dieven, ende Zeeroevers, diesgelyck is dit mandament van Duc d'Alvens weghen affgelesen tot Ghendt in dese maent.

Op den 22. Mey, wirt buyten Ghendt het Sasse affgebrandt met veel huysen van die van Vlissinghen, om dat sy tot Ghendt verclaert waren vyanden des Co-

+ 1572.

[p. 240]

nincx,⁺ schelmen, dieven ende Zeeroevers.

Op den selven dach 's donderdachs, is op de Meert levendich verbrant in 't siënde water eenen valschen munter, en daer naer buyten aen een galghe gehangen.

Den 24. Mey op Sinxen avont, soo is in den dageraet ingenomen de steden van Berghen Henegou, en Vallencyn door Graeff Lodewyck, Broeder van den Prince van Orangien, met vyftien duysent mannen, en verclaerden te syn vyant van Duc d'Alve aen die van Henegou om den tienden penninck wille.

Op den 26. Mey, in den dageraet, syn van Berghen op Zoom binnen Antwerpen gecomen vyftien Vaendelen soo Spaigniaerts als Walen, noch op den selven dach heeft men affgelesen de oorsake waerom soo subtylycken de Crysknechten soo aversints binnen comen waren, te weten, om dat de Wet met Duc d'Alve sekerlyck geconcludeert hadt, dat die stat van Antwerpen in de Heylige dagen met verraderye van verlooren boeven ingenomen soude geweest syn, waerom men scherpelyck gebot dede, dat niemant t' savonts achter de negen uren op straet soude gaen sonder brandende licht en sonder geweer op de pene van hondert gulden elckereyse, ende noch te sitten te water en te broede alst geschiede.

Op den selven dach, hebben de Mechelaers haer Stadts Poorten gesloten die bewarende datter gheen Walsche off Spaensche Soldaten incomen en souden, om den onverdragelycken overlast die sy in alle steden en dorpen vuytrechten: op den selven dach heeft men op de Meert begonst te maken het houten wackhuys voor de soldaten.

Den 28. Mey in de quatertemper dagen, hebben t'Antwerpen alle de waterpoorten gesloten gestaen, en de reden en wist men niet, ende men heeft de Peerde-

+ 1572.

[p. 241]

mert gehouden buyten Antwerpen tot Dambrugghe⁺ en Merxen, ende de huymert en leermert in de gasthuys beemden, dat noyt gesien en was, om dat men gheen vergaderinghe met vremdelinghen maken en soude, die nochtans van buyten ter Sinxen meert niet seer en quamen om de beroerte der Soldaten.

Op den 27. Mey, trock Capiteyn Fama vuyt Valencyn des morgens vroech, ende de oorsake was om dat het meestendeel van de Borghers teghen hem waren en syn voetvolck en hadde gheen geweer, maer als de Borghers saghen dat Capiteyn Fama met allen syn volck vuyttrocke soo trocken de Borghers oock mede met grooten gedruys, alsoo datter in de Poort sommighe doot bleven door het gedrang om eerst vuyt te syn, alsoo dat sommige de vesten affspronghen hun armen en beenen breeckende, andere vielen doot. Als nu meest alle de Borghers vuyt de stadt waren quamen de Spaigniearts vuyt het Casteel met alle de Spaensche Soldaten, die in Dornick hadden geleghen, ende dese pilierden Valencyn en schoffierden veel jonge Dochters en Vrouwen, en veel namen sy mede gevanghen.

Den 30. deser, branden de Gheusen t' Rosendael de Kercke aff ende veel Huysen, die oorsake was om dat den Prochiaen vuyt den Thoren den Capiteyn door syn been schoot dat hy 't niet en wiste als hy seyde.

Item den 12. Juny, soo dede Duc d' Alve te Rypermonde hanghen seventhien Franchoysen, en als sy doot waren soo wirden de lichamen in de Schelde geworpen, en sy dreven alle getyden voor Antwerpen langhen tyt, soo dat sy seer stoncken, want niemant en dortse vischen van vresen Duc d' Alve, dese Francoysen waren comen vuyt Vranckeryck om dienst te hebben van Graeff Lodewyck die lach te Bergen Henegou, ende dese wirden gevanghen te Biens.

+ 1572.

[p. 242]

⁺ Item den 18. Juny, wirt t' Antwerpen in Nieu stat op de Fruytmert eenen Walschen Soldaet gehangen.

Den 23. deser, is de stadt van Dordrecht in Hollant gerevolteert en Gheus geworden.

Den 5. July snacht, quamen drie Schepen van Vlissinghen in 't lanck Reck op dese syde van Austruweel naer de stat van Antwerpen, ende daer syn ses Geusen vuytgecomen tot over het Veer, en namen daer een Schuyttien en quamen daer mede over het Schelt voor het Bierhooft, nemende daer de Bargie van Brussel, en noch soo namen sy Swerten Adriaens Veerschuyt, en voerdense voorby het groot Schip, daer de Wacht van Antwerpen op het Schelt in was; maer dies niet te min fy brochtense uit Lanckreck by Austruweel, daer de drie Geusen Schepen laghen, dit vernemende de Wacht van het Casteel schoot met een groff geschut oock de Wacht van het Steenen Craenthien, op de Berderen Werff schoten sy ooc twee scheuten naer de Geusen, maer de Gheusen schoten oock twee of drie scheuten naer de stat, maer hier aff en geschiede gheen schade, en den Capiteyn van de Walen voerde drie Schepen naer tot by Austrueel, maer de Geusen vlieden voor met de Barsie naer Vlissingen, dit siende de Walen, dat sy aen de Geusen niet en hadden, ginghen in de beemden van Austrueel, schietende aldaer een vette Coey met drie Schapen, die sy t' Antwerpen brochten.

Op den 8. July, gebeurde snoenens op de nieu Borse, dat van Ducke de Medinens Soldaten met rapieren quamen boven het mandaet van de Coninck ende der stat, maer den Onderschoutet Mansdale waerschoudense, dat sy op de Borse met geweer niet comen en mochten, maer de Soldaten hier op niet passende, hebben hun rapieren vuytgetrocken, meynende den Schoutet te doorsteken, dit siende den Officier heeft ooc van

+ 1572.

[p. 243]

leer getrocken en syn dienaers staken een van Medines⁺ Spaensche Soldaten dat hy daer aff stierff, noch een Singuior hebben sy in syn hooft gequest, soo dat men seer vochte alsoo dat alle de Spaigniaerden daer doot gebleven souden hebben en hadden sy niet hart geweest, maer den Schoutet met de Dienaers en hadden gheen letsel.

Den 9. July, wirt te Brussel levendich gebrant eenen Tengieter Calvinist wesende, woonachtich t' Antwerpen, en desen was eerst syn Tonge affgesneden om dat hy niet spreken en soude als hy ter doot ginck, en met desen wirt noch een Passementmaker gebrant van Antwerpen om dese Seckte. Item twee dagen hier naer wirt te Brussel verbrant de Tengieters Vrou om deselve Secte, dese wirt eerst geworcht en de Scherprechter winde twee coorden ontstucken eer sy doot was, dese drie personen waren geboren van Bergen Henegou ende lieten vyff kinders achter.

Den eersten dach Augusti 1572. soo brande de Kerck van het Dorp Contich, gelegen tuschen Mechelen en Antwerpen met veertich Huysen, desen brant is gecomen vuyt een Backery en Brouwery des selven Dorps.

Den 24. Augusti t'Sondachs, geschiede te Parys in Vranckeryck, dat Carolus de Negende van Vranckeryck dede vermoorden den Admirael met ontrent vierhondert Edelen en veel Capiteyns, Soldaten, Hugenooten ende Borghers van Parys, alsoo dat in die weke vermoort wirden wel vyf duysent persoonen, soo mans, vrouwen, kinderen, ende dit geschiede op des Conincx Susters Bruyloft, trouwende den Coninck van Navarre Henricus.

Den 26. Augusti, trock Duc d' Alve en Duck de Medina vuyt Brussel naer Berghen Henegou, dat in hadde Duc d' Alves viant Graeff Lodewyck. Item op

+ 1572.

[p. 244]

⁺ den selven dach wirt t' Antwerpen op het Casteel gevangen gebrocht Capiteyn Monseur de Sully vuyt Vranckeryck.

Den 29. Augusti, wirt t' Antwerpen op het Casteel geworcht een Ingels Capiteyn, die vuyt Vranckeryck gecomen was en gesonden van den Admirael tot assistentie van Graeff Lodewyck des Princen van Orangien Broeder.

Den 21. Septembris, wirt Bergen Henegou Duc d' Alve overgelevert, met contrackt van Graeff Lodewyck, dat hy met syn volck vredelyck daer vuytrecken soude en in seekeren tyt niet dienen teghen den Coninck van Spaignien, d' welck alsoo geschiede, en Duc d' Alvens volck quamp daer in met sachtmoedicheyt sonder imant te misdoen, en men luyde de groote Clocke t' Antwerpen.

Den 20. Septembris, wirden die van Mechelen en Dermonde gepubliceert rebellen des Conincx.

Den 2. Octobris, ontrent een ure des nachts, trock den Capiteyn Dorpendael en van de Geusen met hun volck, oock veel van de vyf Gulden met noch sommighe Geusen Borghers van Mechelen, die de wapenen teghen den Coninck aengenomen hadden gelyck vuyt der stat, de oorsaake was dat de goede Catholycke Borghers niet en conden accorderen met de Geusen, want sy sterker in 't getal waren dan de rebellen. Ten anderen dat Duc d' Alvens volck voor Mechelen lach. Aldus voor noen quamen de Spaigniaerts over de vesten en door de Poorten in de stat, en de geestelycheyt met de goede Catholycken gingen hun teghen met Processie, meynende de Spaigniaerts te ontfanghen als vrinden, maer sy liepen door de stat als rasende honden, pilierende gansch de stat geestelyck ende weerlyck twee dagen lanck, doende de Borghers en geeste-

+ 1572.

[p. 245]

lyckheyt groote tirannie aen haer lichaem om gelt en⁺ goet te wysen, dat onmogelyck en schandeleus is om te schryven.

Den 3. dach soo pilieerden de Walen met de Spaigniaerts, doende soo grooten overlast als den tweeden dach.

Den 4. dach beroofden voorts de Hoochduytsche dat de Walen en Spaigniaerts hadden gelaten, doende de Borghers den selven overlast als vooren.

Desen roeff en gestolen goeden syn meest al t'Antwerpen comen te schepe te waghen en te peerden, en de Spaigniaerts hebbense aldaer vercocht op de vrydachs meert met vuytroepen voor haer herbergen, als by Sint Joris Poort, in Mechelen op den oever, aen d' Bierhooft, en elders, en dit geschiede den vyfde Octobris t' sondachs.

Dit alsoo geschiet synde, syn de arme beroofde Mechelers by haer vrinden gevloden in diversche Dorpen en Steden, als Brussel, en Loven, maer principalyc t'Antwerpen, daer sy seer vrindelyc ontfangen hebben geweest, gevende hun huyshuere, cleeren, cost met wyff en kinderen, ooc hebben de Almoeseniers van Antwerpen naer Mechelen gefonden een schip met broot, boter, kees &c. tot onderstant van de arme menschen.

Op den 5. October, accordeerde Duc d'Alve met die van Dendermonde, dat de Spaigniaerts de Stat niet en souden pilieeren, maer voor haer rantfoen gevende ses duysent Guldens eens voor haer rebellicheyt.

Den 20. deser trock Captyn Dragon met twintig Vendelen Walen door het water tot aen het badt in Zeelant om ter Goes onset te doen, als hy ooc dede, sonder groote schade van Volck. Op den selven dach namp Captyn den Vossisteert drager in de Stadt Schoenhoeven tot behoeff van den Prince van Orangien.

+ 1572.

[p. 246]

⁺ Item den 23. deser, wirt t'Antwerpen voor het Stathuys onthoft een Edelman van Liere, genoemt Wachtendonck, om dat hy met de Gheusen geweest hadde, en andere quade feyten, ende hy wirt ten Predicheeren begraven om dat was van het maegschap van den Choor Deecken van Antwerpen.

Den 25. dede Jan Peris, een Spaigniaert, synen knecht, synde eenen Moor, t'Antwerpen op de Meert hangen voor het Statshuys om dat hy hem hadde willen vergeven, 't vergif in synen wyn over tafel doende.

Den 5. December syn de Duytsche Soldaten verleet in de Nieu Stadt.

Op den 20. December, en was Sinte Thomas avont, wirt in de lange nieustraet eenen Italiaen syn hant affgehouden en gevoert op de Meert daer hy verbrant wirt om syn Boggerye.

In dit Jaer van twee en seventig in den couden winter, cocht men een pont boeteren vyf stuyvers, een pont Hollantschen kees drie stuyvers, twee eyeren eenen stuyver. ende alle eetware naer advenant, de beerninghe was ooc seer dier om dat ter gheenen Torf vuyt Hollant en quamp, daer om gaf men voor een hondert mustsaert drie gulden &c.

Den 10. January t' savonts, is op het Claddorp met practyken vuyt syn huys geleyt eenen devoten ende rycken ouden Cleercooper, genoemt Joos Abdes, en wirt al heymelyck vermoort, en den selven avont daer naer syn de selve schellemen met syn sleutelen in syn huys gecomen sonder iemants wete, want hy alleen woende, en hebben al syn gelt gestolen meynende ooc mede te dragen allen t' silver, als croesen, schalen, coppen, ringen en andere juweelen die sy al in een sargie gepackt hadden, maer de geburen wirdent gewaer, soo dat de dieven alleen met het gelt

+ 1572.

[p. 247]

vuyt den huyse gingen, dat niemant en wiste waer sy⁺ vervoeren en waer Joos was gebleven zeer langhen tyt.

Op den selven maent den 12. dach, waren op den oever by Jan de Chordis huys gevangen vyfendertig persoonen van den doop, soo mans als vrouwen, knechts en jonge dochters die aldaer in de Predicatie waren wel by de hondert, want het was in een achterhuys in eenen ganc, en hadde de Marckgraeff met de Dienaers stercker geweest en wat langer getoefft hy soude den Predicant met allen het volck gecregen hebben, maer sy werdent boven gewaer, dat de Heer beneden in 't huys was, soo spronck den Predicant met de anderen te vensteren vuyt van achter en ontquampt, maer dese vyf en dertig wirden gecregen en op de Meert meest al gedoot.

Item den 13. January snachts ten twe uren, quamen de Gheusen Scepen voor Antwerpen aen het Bierhooft en namen seven van ons schepen ende voordense mee naar Zeelant, sonder iemants letsel off wacht in de Nieustat.

Den 22. January wirt voor het Casteel gehangen eenen Spelman en was een Musiceen, desen meynde den Captyn van Vranckeryck, die in het Casteel gevanghen lach, met practyke vuyt te helpen, maer de wacht van de Spaigniaerts werdent gewaer en hier om wirt syn hooft boven de galge gestelt als een vertader.

Den 28. deser wirden op de Meert gebrant twee Vrouwen met eenen Man Herdoopers, en waren de eerste van de vyf en dertig die op den oever gevangen waren.

Den 31. January, wirt voor het Statshuys gebrant eenen Man met syn Huysvrouwe, en op den steen eenen Jongen geselle gedoot, en waren van den voorsz. hoep.

+ 1572.

[p. 248]

⁺ Op den 17. February, wirden noch gebrant drie mans en twee vrouwen, op den hoever gevangen.

Op den 18. February, is Joos Abdens voorsz. gevonden geweest op den grooten Couwenberch in een cleyn ydel huysken liggende daer versmoort en verworcht en met choorden syn voeten gebonden, ooc synen mont gestopt seer deerlyck, en noyt en wist iemant wie dese moort gedaen hadde, want Joos wirt gevonden avontuerlycken van kinderen die voor de deure met koten laghen en speelden, soo dat een van hun koten door het keldergat in den kelder viel, waer om een door de venster in huys clom, om de cote te halen, soo heeft hy daer eenen dooden man sien ligghen die seer stonck.

Den 21. deser syn op de Meert van de voorsz. Herdoopers gebrant twee Vrouwen met een Jonck gesel.

Den 28. van de selve, zyn gebrant een Jongman en Jonghe Dochter.

Item den selven dach syn van Antwerpen gevaren vyf en dertig oorlogsche schepen, by wesende noch veel schepen met victualie, munitie van oorloghe tot Vlissingen, meynende dat te crygen, maer syn den sestiende Meert weder gecomen.

Den 7. Meert laeghen de oorloch schepen van Antwerpen tuschen ter Neusen en Biervliet, en daer quamen de Geusche schepen van Vlissingen, soo datter een groote Battalie geschiede, want daer bleven van onser syden veel Walen, Schippers, Busschieters met veel Spaigniaerts doot, en bysondert den opper Captyn van de Spaigniaerts.

Naer de Batalie hebben de Gheusen van Vlissingen veel van onse schepen gevanghen genomen, en voerdense met groote victorie naer Vlissinghen.

+ 1572.