Antwerpsch chronykje, in het welk zeer veele en elders te vergeefsch gezogte geschiedenissen sedert den jare 1500 tot het jaar 1574 zoo in die toen vermaarde koopstad als de andere steden van Nederland

[1571]

Anno 1571. den 15. Aprilis, op den Paesdach, soo⁺ heeft Heer Franciscus Sonnius in onse Lieve Vrouwen Kerck Processie gegaen in syn Episcopael habyt, en daer naer de Hoochmisse gesongen, ende naer noen de Vesperen in 't selve habyt.

Op den selven dach t' savonts ontrent elf uren, is buyten Antwerpen tot Berchem een deerlycke Moort geschiet, ten huyse van Bernaert Geraerdi Pastor van 't selve Dorp en Landdeken van den Bischop van Antwerpen, van vyf Moorders die als vrint door den knaep geweldich in syn huys syn gecomen, doen hebben dese Straetscheynders van stonden aen syn oude Maert bedwongen licht te ontsteken, ende haer te wysen waer haren Heer slapende was, nu comende in syn ongesloten Camere aen syn bedde, hebben de naeckten Heer wacker gemaeckt, nu gy pape gellet u lyff en goet, want wy eer wy van hier gaen sullen, sullen wy ons handen in uwe bloet waschen, dit hoorende den goeden Heer, heeft om syns lyffs genade gebeden, haer al gevende dat in syn huys was, haer ooc bevolende en belovende

+ 1571.

[p. 228]

⁺ dat hy haer ten gheenen dagen melden en soude, maer hier mede niet te vreden synde, hebben den goeden Heer met syn eygen geweer beginnen te houwen en te steken hem gevende twee en veertich wonden, waer aff hy terstont gestorven is in presentie van de oude Maert, die hun lichten moest om te sien haren Heer soo deerlyck vermoorden. Hier naer syn sy gegaen in een ander Camer daer lach en sliep Heer Peeter desen des voorschreeve Prochiaens Cappelaen, desen hebben sy al willen wacker maken, maer terstont vuyt synen eersten slaep niet ontwakende, heeft eenen van dese geseyt ic wedde dat ic den paep wel corts sal doen ontspringen, en alsdoen heeft hy den Heer een geladen sinckroer geset onder syn neusgaten en dat los geschoten alsoo dat den cloot achter door syn hoofft is vuytgevlogen, waer door verbaest synde riep wat wildy maken, och wat wildy maken, dit hoorende de Moorders dat hy noch leefde hebben hem heel naeckt van den bedde gesleeurt gevende hem noch twee dootelycke wonden, daer hy voor het bedde liggende van stonden aen gestorven is. Door dese scheut en ramoer is wacker geworden eenen van Rome, genoemt Meester Christiaen de Mont, die corts van Rome, gecomen was ende gelogeert in 't huys van de Landdeken, en sliep in de selve Camer van Heer Peeter ende naest syn bedde, desen hebben sy oock willen vermoorden, maer een van haer door seer bidden en smeken, heeft hem 't lyff gegeven, ende de andere vier hem al nemende dat hy hadde hebben hem berrevoets en bloots hooffs vuyt den bedde doen gaen, schreyende over het doot lichaem van Heer Peeter, tot in den kelder omhangen synde met een sargie, te wylen hebben sy 't ontstucken gesmeten, gerooft en mede gedragen dat haer belieft heefft ende alsoo gevloden, want de ingesetene de clock clepten.

+ 1570.

[p. 229]

Op den 17. Apriel, is tot Berchem in den hoogen⁺ Choor begraven voor het Heylich Sacrament Heer Bernaert Pastoor, ende Heer Bernaerts Cappelaen voor de Orgelen, want hy aldaer Organist was, in presentien Bolca, Duc d' Alvens Provoost, de Marckgrave en Heer Heyndrick van Berchem Borgemeester, die informatie van de Moorden genomen hadden.

Den 24. is voor het Stathuys eenen ballinck van Dornick levendich verbrant om Beeltstormery, desen soude t' Saterdachs te voren op deselve plaets gehangen hebben geweest, maer hy en wilde syn valsche opinie niet affgaen, maer daer in sterven.

Op den 9. Mey, wirt voor het Statshuys levendich verbrant eenen man en vrou, om Herdoopery wil.

Den 19. deser heeft Duc d' Alve in de pleyne van het nieu Casteel doen stellen syn statua off figure naer 't leven seer wel geconterfeyt van metael met noch twee mans figuren achter hem leggende met wapenen in haer hant, hebbende ooc malen daer brieven en requesten in staken, die sy den Duc presenteerden ende met der hant affwysende en waren hem niet ontfanckbaer. Dese statua heeft hy hem ter eeren doen stellen om dat hy de rebellen van het Nederlant te neder gebracht hadde vuyt den naem des Conincx Philips, en het Heylich Roomsch Catholyck Geloof en Religie wederom in de Heylige Kerck doen stellen alst bleec by den geschrifte daer onder staende.

In de selve maent hebben de Cellebroeders begost haer Nieu Kercke, in de Cellebroers straet by haer nieu Clooster.

Op den 12 Juny, is Duc d'Alve weder gecomen van Brussel t' Antwerpen met hem geaccompaignieert den nieuwen Gouverneur des Marcgraefsschap van 't Heylich Ryck, Conte de Cantecroy, opper Capiteyn van het

+ 1570.

[p. 230]

⁺ nieu Casteel van Antwerpen, ende der Stadt Regent boven de Wedt &c. desen hiet Heer Frederic Pernottus, Breur van den Cardinael Granvel, Heer Anthonius Pernottus Aerts-Bischop van Mechelen, Cardinael van Atrecht, Vice Roy van Napels.

Den 20 Juny is te Borgerhout buyten Antwerpen grooten overlast gedaen van de Spaensche Soldaten, die de lieden ten huysen vuytstiten.

Op den 23. Juny op Sinxen avont, synder allereerst van de Canoniken met consent des Bischops ses cleyne Canoniken vuyt de Cappelanen gecoren, om de getyden te singen en den dinst te doen in den hogen Choor voor de principale Canoniken, en waren dese, Heer Carel de la Fossa, sanger, Heer Andries Moons, Heer Jan Rossem, Heer Carel Autorne, Heer Marten van Colen, Heer Jan Bullen, dese hebben t' sjaers elck hondert gulden.

Item den 30. Juny synder naer Berchem gevoert twee misdadige, die geweest hadden by de moort van Heer Bernaert den Prochiaen, ende Heer Peeter den Cappellaen, dese syn heel nackt rugge teghen rugge gestelt geweest op het geschildert justitie wagenthien voor den Backers Thoren, daer sy gevangen hadden geweest, en alsoo gevoert op de groote meert voor den Engel aen het nieu Stadthuys, elck daer genepen geweest met vierige tanghen van Cosynthien, Beul alhier en Scherprechter van Brussel, voor rydende eenen Trompetter, die soo dicwils de Trompette sloch als men hun het vleesch vuyt den lyve neep ter presentie, den Alcalder Boelee; Heer Jan van Immerceel Marckgrave, en Heer Jan de Grave Drossaert van Brabant, als Officiers der Justitie met allen hunne dienaers te peerde.

Van daer synse gevoert door de Wygaert en Clare

+ 1570.

[p. 231]

straet tot op de Meere Brugghe, daer sy op alle brugghen⁺ met geloyende tanghen syn genepen, tot dat men gecomen is aen het Prochiaens Huys tot Berchem, en aldaer is den jonksten syn rechtehant affgehouden; diesgelyck soude men den ouden man gedaen hebben, en hadde hy soo flau niet geweest van het nypen, want elck wel seven of acht nepen gehadt hadde, maer sy meynden dat hy tot de leste supplicie niet gecomen en soude hebben, dit geschiet synde, hebbense gebrocht op 't galgen velt by der siecken en aldaer levendich gebrant.

Den 5 Augusty t' sondachs, heeft men alhier in onse Lieve Vrouwen Kercke gehouden een devote Processie om de Meert met het heilige Sacrament, Godt almachtig biddende, dat hy de Stadt ende de omliggende Dorpen wilde beschermen van alle haestige en oversinnighe doot en pestelencie, die al te seer voortginck in de stadt en elders als in twintig Jaren gedaen hadde, waer om datter menige schoen misse Godt ter eeren wirt gesongen met grote devotie, dese sieckte ginck soo voorts als men seyde om dat de schrobbers en scrobsters by nachten alhier en elders bestreken de rycke liede huysen en ringhen van de poorten off cloppers met specie die vuyt de pesthuysen quam, waerom datter van Stats weghen geconsenteert wirt dusdanige, als mense bevondt, doot te smyten off te vangen. In 't beginsel Augusti is t'Antwerpen verboden van Stats wegen, alle schoolmeesters en schoolvrouwen geen schole te houden binnen ses weken in off buyten de Stadt om de Pest wil, en dat de oude cleercoopers nergens en mochten ouden huysraet noch cleeren roepen, noch meert houwen, noch voor doen buyten haer deuren, tot der tyt toe dat haer van de Heeren geconsenteert worden, op de pene van vyf-

+ 1570.

[p. 232]

tich⁺ gulden, want het stirf hier en rontsom soo seer alst in hondert jaren gedaen hadde, want hier stierf den Prochiaen van Sint Joris, Heer Peeter Pastoor van onse Lieven Vrouwen met synen Coster den Prochiaen van Sint Andries.

Den 17. Augusti, heeft den nieuwen Gouverneur t' Antwerpen op de Meert doen hangen en levendich branden een Jonck Meysken met eenen Predicant van Herdooperye, dese waren de eerste die in de nieu Vierschaere op het nieu Stathuys van den Gouverneur en Heer Oddaert met Heer Doctor Boen, als des Gouverneurs Schepenen en Raetsliden, in presentie van den Marcgrave aldaer verwesen waren, want de oude privelegien der stat Vierscharen aengaende criminele saken nu te niet, doot en affgedaen waren, want doen mense soude justiceren las men openbaerlyck hun tichte ende vonnisse op de spaensche maniere.

Als doen is oock eerst affgeset geweest Heer Lansloot van Ursele, als buyten Borgemeester van Antwerpen, nu eerst gecoren om dat den Gouverneur in de stat selver soude wysen alle Processien die men tot Brussel plach te appelleeren aengaende de Poerters van Antwerpen.

Item alsdoen heeft oock gecesceert den Breeden Raet van de twaelf Ambachten van Antwerpen met haer Privelegien, die Hertoch Philips van Bourgognien gegunt en gegeven hadde in 't jaer 1436. met eenen Onderschoutet om te ontpoorteren de Borgers om ter bancken te wysen van Criminele saken wegen.

Ende om desen Predicant wille heeft den Gouverneur doen vergaderen vuyt elck van de ses Gulden der Schutterye tien gewapende mannen, sommighe op haer Camere, sommige voor der Puyen staende, achter dencken hebbende, per avonturen, dat sy hem van de quaet-

+ 1570.

[p. 233]

willighe ontwillicht soude worden. Alsdoen isser ooc⁺ op deselve plaets onthalst eenen Metser en Borgher, die in syn huys Predicatie hadde gehouden, en wirt begraven te Predicheeren om dat hy Catholyc stierf.

Op den 18. Augusti, heeft Heer Frans Doncker Docthor, Substituet en Segeler van den Bischop van Antwerpen, aldaer gewyt voor een Kerckhoff de plaetse van het Pesthuys in de nieu Stat om aldaer begraven te worden die van de Pest souden sterven, in presentie van twee nieuwe Canoninken sommige Cappelanen van onse Lieve Vrouwen en twee Schepenen vander stat &c. Noch op den selven dach synder anderwerff op de Meert levendich verbrant twee Herdoopers van 's Gouverneurs weghen, en een Vrouwe op de selve plaets onthalst om dat sy met hen den Predicant gelogeert hadde, maer om dat sy stierf Catholyck wirt sy te Predicheeren gegraven, ende de andere buyten aen staecken gestelt.

Den 19. Augusti, t' Sondachs naer onse Lieve Vrouwen Hemelvaert, heeft men gehouden den gewoonlycken ommeganck en Processie met dat Marien Beelt, maer den Gouverneur heeft seer scherp doen verbieden, alle Gulden, Ambachten, gheen Camer vergaderinge noch Ontbyten, Bruyloften of Maeltyden te houden over twaelf personen om te schouwen de siecte der Pestilentie die seer voortginck, waer door de stats accyse dien dach wel duysent gulden schade hadt, want daer was luttel Kerremis volck overgecomen.

Op den 23. deser syn t' Antwerpen wel hondert Ketters en Fugityven tot hunnen verantwoorde geroepen, of ten eeuwigen daghe te blyven gebannen vuyt Conincx lant op lyff en goet.

Item, op den eersten September, is buyten Antwerpen op het galgenvelt gehangen een Hollantsche Vrou-

+ 1570.

[p. 234]

we,⁺ die des Conincx gelt hadde geschroyt, &c. Noch op den selven dach naer noen is het soo grooten onweer geweest van Donder en Regen en Hagelsteenen gevallen soo groot als menschen duymen, met veel tacken als cruycen hebbende in 't midden figuren als oogen.

Den 10. Septembris, t' Saterdachs, is t' Antwerpen op de Meert levendich verbrant eenen Herdooper om dat hy syn valsche opinie niet en wilde affgaen, ende wirt daerna buyten aen eenen staeck gehangen.

Noch op den selven dach, heeft men buyten op 't galgenvelt gehangen twee cap dieven met een vrouwe die gestolen hadde seven levende Ossen vuyt de wy t' Eeckeren de binnen Vleeschouwers toecomende.

Den 12. Octobris, wirt den Bordeelhouwer Thobias t' Antwerpen voor het Statshuys onthooft, die bey de vier jaren hadde gevanghen geweest. Item den twintichste wirt alhier een vrouwe van Herdooperye verbrant.

Den 23. deser, wirt een man van Eeckelooy alhier op de Meert gehangen om de Geuserye.

Den 14. Novembris, heeft den Gouverneur van Antwerpen op de Meert, in eenen Forneys, levendich doen siede met siënde water eenen Smit, die by avont op de Couwenberch alhier hadde gemunt valsch gelt ende daelders, ende dit en was hier nooyt gesien geweest by mans gedencken, en wirt, tot eenen spiegel van alle de andere gelt slaenders, buyten gehangen.

Op den 18. deser, t'Sondachs smorgens, heeft den Eerweerdigen Heer Bischop van Antwerpen, Franciscus Sonnius, gepreeckt in onser Lieven Vrouwen Kercke de gemeynte verclarende de groote Victorie die den Paus Pius den Vyfden, de Keyser Maximiliaen, Coninck Philips van Spaignien, de Venetiaen, de Cruys-

+ 1570.

[p. 235]

heeren van Malta, en ander Christenheeren, als Don⁺ Jan de Austria Coninck Philips halve Broer, als opper Capiteyn van de gansche Christene Armeye, den vierden deser maent voor syn eerste gehadt hadde, alsoo dat den Turck in hondert jaren sulcken nederlaghe te water noch te lande en hadde gehad: waerom den Bischop vermaende de gemeynte, als ooc deden alle Prochianen in haer Prochikercken, Godt Almachtich te loven ende te dancken van alsulcken Victorie, want aen dit belech der Turcken honck de gansche welvaert der Christenen, &c. Hier naer heeft den Eerwerdigen Heer Sonnius in den Hoogen Choor gesongen seer solemnelyck de Hoogemisse, in syn Bischops habyt, en daer naer gehouden een devote generaele Processie met gansch den geestelycken staet, elck een brandende wassen kerse dragende in hun hant voor het Heylige Sacrament, het welck den Bischop droech met den Prelaet van Sinte Michiels, en voor het Heylige Sacrament gingen de Natien der stat, al met keersen, maer achter den Bischop quam den Gouverneur met de heele wet der stadt met ontallycke devote Borgers Godt Almachtich lovende en danckende, &c. Noch op den selven dach t' savonts heeft men geluyt de groote clocke van onse Lieve Vrouwen en Sint Jacobs Kercken ter eeren Godts ende de Victorie, oock hebben de twaelf wycken met de ses Camers der Gulden hier seer triumphantich geviert en op de Torens voorschreeve: op de Meert stont een groote myte vasselhout om te branden, maer de wet heestse gegeven de Almoeseniers tot assistentie der armen. Diesgelyc hebben gedaen de Natien, soo op de Meer in 't Kipdorp, voor het huys van Portugael, die vaten met wyn voor de gemeynte openbaer hebben laten vuytloopen. Maer de Natie des Genevoysen hebben de Almoeseniers, tot behoeff

+ 1570.

[p. 236]

⁺ der armen, geschoncken een silvere schale weert twee en vyftich gulden, daer in laghen hondert goude Croonen, diesgelyckx de Natie der Oosterlinghen, alsmen seyde driehondert vertelen Rochs, want het Coren was seer dier en sloech alle daghen op, soo dat de Vertel golde als doen twee en seventich stuyvers.

Den 19. Novembris, heeft men in onse Lieve Vrouwen Kercke, in den hoogen Choor gesongen de Misse van Requien voor de Kerstene Princen en Soldaten ter Zee verslagen, ende in de Misse was present den Gouverneur met de heele Wet en Natien der stadt, ende t' savonts luyden de Clocke en men vierde noch, al wast dat seer regende.

Den 20. tsavonts ter borstyt, is alhier op het Claddorp, daer het Godtshuys der fermeryen plach te staen, gebeurt een deerlycke moort ten huyse van eenen Italiaanschen Coepman, genoemt Thomas Balbaen, hier syn als vrint ingecomen vyf moordadige Straetscheynders en syn in de Ceucken gecomen, daer vindende drie Borghers des stadt om haer affairen met eenen Advocaet van Brussel te doen, desen hebben sy terstont overvallen, haer doende affdoen haer teschen met hun gelde, maer een van de Borghers genoemt Jan Michielsen zydelaken vercooper de boeven antwoordende, hoe men soo terstont syn gelt soude overgeven, hebben hem terstont met een Roer door het hooft door schoten, seggende; daer licht het booswicht want het soude ons verraden, daer naer hebben sy den Cassier bedwongen het Comptoor op te doen ende de Cas berooft van ghelde, van Coopmanschap, fluweel, zyde lakenen, fyn lynwaet, &c. daer naer synse vuyten huyse getrocken haer versiende met de ander seven en twintich, die men seyde het huys beset hadden.

⁺ Item op den 5. December 1571. naer noen, syn van

+ 1570.

+ 1571.

[p. 237]

Aerselaer t' Antwerpen gecomen twee straetschynders te⁺ schepe by hun hebbende meer als drie hondert daelders, die sy affgeset hadden de Bode van Brughe en Cortryck, maer de Dienaers van Antwerpen de weet hebbende, want sy verraden waren van den Drossaert van Aertselaer, hebben den Schipper doen aenleggen aen het root Craenthien hout werff by Sinte Michiels, soo hebben de dienaers haer gevanghen genomen en haren rooff: maer als den dienaer den eenen geknevelt leyden soude op de kraen hem vasthoudende, is desen schelm van het ganckboort van het schiep in 't schelt gesprongen en den dienaer met hem, soo dat sy beyde verdroncken syn en t' sanderdachs gevischt, den straetscheynder buyten gehangen, maer den anderen dieff hebbense met een touwe vuyt het schip op het lant gelaten ende alsoo op den steen geleyt, en naermaels is hy daer doot gepynt geweest, ende op eenen sondach 's morgens ooc gehangen.

Den 4 February 's morgens ten negen uren, stierf seer subitelyc Heer Franciscus Doncker Canoninck en Zegeler van den Bischop en Scolaster ongebicht en sonder het Heylige Sacrament te ontfangen, waer door dat groote murmuratie quamp onder de quaetwillige Sectarisen, die onder de gemeynte seyden, dat hy aen een galge hoerden te syn gegraven, om dat hy geordonneert hadde, soo wie van de Borghers sonder Bicht off Heylig Sacramen stirf, dat versmadende, dat men het lichaem aen de galge soude hangen, en die subyt sterffden aldaer begraven souden worden, alsoo verre de vrinden niet en costen toenen dat den dooden Paeschen lest leden te bichten hadde geweest, ende dese executie heeft de Justitie binnen Antwerpen geobserveert, want d'eerste reyse geschiedent aen de nieu Wage aen eenen Makelaer een out man van sestig jaren, daer de vrinden en

+ 1571.

[p. 238]

⁺ gebueren den Prochiaen van onse Lieve Vrouwen haelden met het Heylig Sacrament, maer den siecken versmaden de vermaninghe van den Pastoor ende verachten de Heylig Sacramenten, soo dat hy in syn valsch Calvinist geloof stierff, en het lichaem wirt geworpen op een slyckerre en buyten aen een galge gehangen tot spyse der Raven. Item een vrouwe in de maelderystraet in de keerssnuttere gestorven sonder Kercken rechten, is door groot bidden der vrinden gegraven aen de Posthuysen. Item noch een Vrouwe op de Vlasmeert die agt daghen gegraven hadde geweest op onse Lieve Vrouwen Kerckhoff, en men seyde dat desen Heer Frans Doncker dit weder dede ontgraven en op het galgen velt voeren, om dat de Vrou sonder Bicht was gestorven; noch isser een Vrou gestorven van de Pest sonder Bichten op 't onser Lieve Vrouwen Kerckhoff by de Papen Schoel, en wirt begraven op 't galgen velt, noch meer synder waerder tyt.

Den 12. Meert, Collecteerden de Commissarisen t'Antwerpen den thienden penninck.

Op den 22. dach Meert, soo wirt voor het Statshuys levendich verbrant, met een vyse syn mont toegevyst synde, Jan de Moe timmerman, om syn ketteryc.

+ 1571.