Logo DBNL
Antwerpsch chronykje, in het welk zeer veele en elders te vergeefsch gezogte geschiedenissen sedert den jare 1500 tot het jaar 1574 zoo in die toen vermaarde koopstad als de andere steden van Nederland (1743)

Antwerpsch chronykje, in het welk zeer veele en elders te vergeefsch gezogte geschiedenissen sedert den jare 1500 tot het jaar 1574 zoo in die toen vermaarde koopstad als de andere steden van Nederland

(1743)–Gerard van Loon–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

[1567]

Anno Domini 1567. op den Paeschdach den 30.+ Meert, doen was myn Heer van Hoochstraten van Brussel naer Antwerpen gecomen, sonder de Heeren van der Stadt, en den Grave is met alle syn Edelen in onse Lieve Vrouwen Kercke gecomen, in den hooghen Choor de Hoogmisse horende seer devotelyck met

+ triumphant Musick, den Graeff quamp selver offeren, met allen synen Staet en de Heeren vander Stadt enz.

Maer den Prince van Oranghien en quamp doen niet in de Kercke gelyck hy wel plach, waer om de gemeynte seer verwondert was, en men seyde dat hy sieck was van de tydinghe die Hoochstraten van Brussel bracht.

Noch op den selven dach hebben de Calvinisten haer Nachtmael niet vuytgereyckt, maer Preckten noch aldus sterck, al wast dat sy saghen dat haer principaelste hooffden allenskens begonsten wech te trecken, als Marcus Perik, Fernando Berunio, Heer Jan vander Noot (maer nu seer in den noot) Heer Jacob Hertsen enz. met meer andere van haerluden consistori, ooc sommighe die hun vervordert hadden de artillerie te halen, de gevangene te lossen, die sloten van Stats poorten affgebrocken hadden, met ooc die Bevelhebbers van de Meere geweest hadden, dese liepen al wech: want men seyde de Gouvernante de rebellen van het Neerlant met ooc van Antwerpen seer haest soude comen straffen.

Item de Prince van Orangien hadde alsdoen nocht volck t' Antwerpen aengenomen, naer dat ramoer al gedaen was, tot synder assistentie ende behoeff, meest al borgers weesende, meest geschut tot vier off vyf hondert met vergulde morlioenen en noch ander Hellebardiers al int sweert harnasch.

Item den tweeden dach naer Paeschen en was den eersten April, is ter Puyen affgepubliceert van t' shooffs weghen, Heer Heyndrick Breederode, en Heer Anthonie Bombergen gebannen te syn vuyt s' Conincx lant, en al hun goet geconfisqueert tot behoeff des Conincx.

Item alle hun aenhanghers tot t' Serthoghenbosch

goeden in Conincx lant gearresteert, ende men en sal+ niemanden van haerluden betalen d'erven, totter tyt dat de Boscheneers des Conincx Cancelier van Brussel, en myn Heer van Petersom vuyt t' Shertogenbosch los en vry sullen laten gaen, die myn Heer Bombergen met syn adherenten nu houden als gevanghen.

Den 2. Apriel, synder van Brussel te Maestricht gecomen Commissarissen aen Madamme, verclarende hoe dat die van Mastricht haer gewillich aen den Coninc overgaven.

Tot Ghent den 5. Apriel, is eenen Tempel vande Calvinisten te gronde om verre gesmeeten van het Conincx Crysvolck, die 't Hoff van Brussel daer gesonden hadde, en sy hebben de stoffe vercocht.

In 't selve jaer den 9. Apriel, soo isser in dese neerlanden op eenen noen geweest eenen affgryselycken Eclipsis der Sonne, want sy die derden deel verduystert is geweest, welck ons dat Jaer voortbracht veel twisten inde oude Catolycke Roomsche Religie, ende cock sware Oorloghen onder de Princen, met oock groote siecten en sterfften.

Den 10. Apriel, heefft den Prince van Orangien den breeden raet ontboden, en heefft haer te kennen gegeven, dat hy van hier soude moeten vertrecken om seker oorsake die hy in syn heerlyckheyt te doen hadde, en bedanckte grootelyck de Borghers dat sy hem inde noot by gestaen hadden.

Op den 11. Apriel, is den Prince getrocken van Antwerpen naer Breda met syn nieu Hellebaerdiers, ende met hem syn getrocken veel Calvinisten Beeltstormers, Kerckdieven, Martinisten enz. seer subyt, want men hadde van syn vertreck niet veel gehoort, waer door de gemeynte seer beroert was, niet wetende wat dat bedieden, dat hy soo vertrock eer t' bescheet van Ma-

damme+ gemackt t' Antwerpen aff gepubliceert was.

Item den 12. Apriel, is t' Antwerpen met den breeden raet eerst geconsenteert, dat Madamme van Parma eerst met Volck van Wapenen soude in moghen comen.

Maer op den 13. derselver, hebben de Predicanten over beyde syden hun Predicatie gelaten, sonder iemant daer teghen te segghen off te doen alsoo wel Calvinisten als Martinisten. Nochtans was de Martinisten meest toegelaten binnen Antwerpen te mogen Preecken, want men seyde alsdoen dat den Prince vuyt Duytslant ontboden hadde, ende doen comen Doctor Spannenberch, Doctor Iliricus, en die Ministers waren die t' Antwerpen Preecten de Confessie van Antwerpen, die sy nieu gemackt hadden, gelyck synde (soo sy seyden) de Confessie van Ausburch: Franciscus Alaerdus, Ditmarus Tymannus, Christianus Warnerus, Joannes Saliger, Joannes Ligarius ende Balthesar Houwaert, dese hielden sommige treffelycke Borghers in grooter eeren, want sy Confessie gesint waren, daerom gaven sy haer cost, cleeren en ghelts genoch met haer huysvrouwen, die sommighe van de Predicanten hadden megebracht. Ende dese Preckten meer schandelooser teghen het out Kersten geloove, Heyligemisse, Ceremonien, dan de Calvinen en deylden anders het Nachtmael vuyt dan sy deden, want syt in twee gedaenten gaven, pronontierende Godts woorden ter Consecratien in 't duytsch, nemen de daer toe Ostien gelyck de Pristers, hier om syn dese twee Secten zeer twistich teghen een geworden, soo dat sy heel schandelyck tegen malkanderen Preeckten, dat hun van s' Hoffs weghen verboden wert te preecken.

Den 14. Apriel, is t' Yperen eenen Predicant gehangen ende een ramoer geschiet, soo datter sommighe doot

gebleven syn, ende ander seer veel gequest, doen werdender+ oock vier Vendelen Lantsknechten t' Antwerpen affgedankt van de acht, meest al Borghers der Stat die seer murmureerden.

Den 15. Apriel, is gepubliceert geweest, dat niemant en mach buspoeder, salpeeter, off eenighe minutie van Oorloghe vercoopen om buiten te vooren.

Op den 17. Apriel, is affgepubliceert ter Puyen, te comen tot haer verantwoorde alle de Kerck dieven, ende die eenich onderstant gedaen hebben aende Calvinisten Tempels inde Meer. Item alle de gevanghenen die vuyt den Steen geloopen waren, met die den Steen opgesmeten hadden.

Den 26. Apriel, syn van Brussel gesonden t' Antwerpen sestien Vendelen Walen seer wel gemonteert in wapenen, waer van oppersten Captein was Mons. de Mansvelt, Heer vander Oordene met Carolus synen Soon, dese hadde Madamme gesonden van 's Conincx weghen.

Op den 27. Apriel t' Sondachs, doen wert t' Antwerpen gepubliceert dat alle de affgedanckte Borghers Crysknechten hun geweer souden afflegghen. Noch op denselven dach t' savonts hebben twee Dronckaerts binnen Antwerpen een ramoer gemackt, d'een op de groote merct, een Lansknecht geweest synde van de Borghers geheeten Cleynen Hans, om dat de Walsche Crysknechten hem niet en wilden laten passeren door de wacht, en den anderen een Borghers Soon een trompetter wesende, heefft inde Camerstraet met syn trompet alaerm geblasen, waer door in de Stadt groot ramoer was, maer wert gestilt door sommighe van de Heeren die dese twee terstont gevanghen namen.

Den 28 Apriel s' morgens, syn dese twee verweesen geweest, ende op de groote merct gehanghen, daer

+ naer heefft de roy roede Spelleken in de Stadt gebrocht, vier Walen vagabonde kryslieden die den Huysman grooten overlast gedaen hadden, de drie heeft hy ooc daer by doen hanghen, maer den vierden weert onder de galge verbeden.

Op ten selven dach naer elf uren, is binnen Antwerpen gecomen Vrou Margariete, s' Keysers Carel den vyfde bastaert Dochter, Suster van Coninck Philippus, Hertoginne synde van Parma, Plaisance enz. Gouvernante van 't gans Nederlant. Dese is gecomen met grooten staet van Adel vant t' Gulden Vlies, als myn Heere Duc d'Aerschot, Heer Egmont, Conte de Mansvelt, en Duc de Barlemont, geconvoyeert met vier benden Ruyters, als de bende van myn Heer van Aremberch, Monsieur de Barlemont, Monsieur de Bevoys, ende de bende van Madamme was sterck hondert lichte Peerden, ende met haer Hertsiers, al met swerte morlions en swerte pluymen, aen hebbende swerte rocken, aldus affgeseten zynde aen de Noortzyde van onse Lieve Vrouwen Kerck met de voorschreeven Heeren, heeft den Geestelycken Staet haer gewacht aen de voorschreeven Kerckdeure met de Processie, leydense alsoo in den hooghen Choor, daer sy met d'orgelen songhen Te Deum Laudamus in nieuwen Musiecke, gemackt van Monsieur Gheert van Turnhout, Sanckmeester deser Kercken, daer naer heeft myn Heer de Choor Deken, Rogerus de Taxis, met het gansch Capittel haer gesalucert, ende met een Oratie wellecom geheeten, en daer naer is sy met allen haren staet en benden gereden naer Sainte Michiels Clooster, daer haer Hooff was.

Op den eersten dach Mey, is Madamme gereden in Saint Jacobs Kercke om daer Misse en Sermoen te hooren, want daer doen ter tyt Preckten eenen Francho-

sen Minnebroeder vuyt Vranckeryck, die Calvinen discipel+ geweest hadde, maer syn valsheyt bekennende, heeft den geheelen vasten alsoo berispt met schrifturen en redenen Calvinus en Lutherus valsche leere.

Item den 4. Mey, heefft men voor d'eerste reyse het Heylich Sacrament t' Antwerpen metter bellen achter straten gedraghen by de siecken, naer de destructie der Kercken, vuyt onse Lieve Vrouwen Kercke ten huyse van Jan Broot in de cleyn gulden flesche inde cammerstraet by de witte Susters.

Item op den selven dach Mey, is t' Antwerpen ingeblasen de Sinxcen Meert naer ouder coustuymen, ende daer syn vuytgeseyt en gebannen geweest, vuyt gans des Conincx Landen van Spangnien ten eeuwighen daghen op de galghe, alle Apostaten en verloochende Pristers, Beeltstormers, Kerckrovers en Dieven. Item al die eenighe wapens aengenomen hebben teghen den Coninck, en hun vervordert hebben gelt te nemen off te gheven teghen synen Majesteit.

Item den 9. Mey, isser tot Antwerpen op den oever smorghens heel vroech een nieu galghe gestelt voor de walsche knechten.

Den 11. Mey op Saint Jobs dach, heeft men t' Antwerpen in onse Lieve Vrouwen Kerck smorgens, eerst naer destructie der Kercken, gesonghen de seven getyden, ende de Walsche Kryslieden hebben in onse Lieve Vrouwen Cappelle in musiecke doen singhen een Misse ter eeren Saint Job, en t' savonts heeft men d'eerste reyse aldaer musiecke met het Loof gesonghen.

Item op den selven dach, synder t' Antwerpen op de Meert, dry Borghers gehanghen, die eens mans deure opengeloopen hadden willende hem vermoorden, dese hadden ooc op den Austrueelschen Dyck de wapens aengenomen en Kercken gedestrueert.

+ Noch op den selven dach, heefft Spelleken Provost dry walsche knechten op den oever onder de galge gegesselt, om dat sy t' Hobocken op Jaspar Doets Huys, en op een ander groote overlast gedaen hadden.

Den 11. Mey, heefft Madamme Gouvernante, met haren staet t' Antwerpen in de Minnebroeders Kerke Misse gehoort.

Den 12. Mey, syn de tempels der Calvinisten en Lutheranen geschonken t' Antwerpen, de sesthien Vendelen Walsche Soldaten.

Den 15. Mey, voor Sinxen, is Heer Maximiliaen de Bergis, gecomen t' Antwerpen, de negenthiende Bischop van Cameryck, heeft geconsacreert onse Lieve Vrouwen Kerck, metten hooghen Choor Outaar, ommeganck ende Kerckhoff, die vande Geusen te vooren ontweyt waren. Item den 20. Mey soo heeft Heer Marten de Cuyper, Vrouwen broeder ende Suffragaen off weybischop van Kameryck, begonst te weyen de Outaren in onse Lieve Vrouwen Kerck.

Op den selven dach, hebben sommighe van de Heeren van Madamme in Ste. Michiels Clooster naer den rinck gesteken, ende de Eedel Heeren hadden aen haer aensichten doen maken langhe neusen, maer achter op haer ruggens aensichten van stroy.

Op den 22. dach Mey, heeft men t' Antwerpen verkocht de Luteransche nieukercke, in de Reygers ganck by de Roy Poort, ende dese heeft gecocht Heer Karel Heer van Mansvelt, eenen Heer vander Orden van den gulde Vlies, voor de somme van vyftienhonderd Guldens, ende men seyde t' Antwerpen, dat alle Sectarissen nieu Valsche Kerken geschonken waren den Walschen knechten voor haren willecom, want sy veel ten achteren waren, alsoo dat de borghers haer moeten gheven huyshure, olie, asyn, vier en licht.

Item den 24. Mey, heefft Heer Marthen Cuypers.+ Wybischop van Cameryck, tot Antwerpen in onse Lieue Vrouwen Kerk in den hooghen Choor, geordent tot den Pristerlyken staet, ende daer en werden maer ses weerlycke Pristers gewydt in d'Bisdom van Cameryck.

Op den 25. Mey en was H. Dryuildicheyt dach, soo en heefft men gheenen ommeganck gehouden, noch processie, om dat t'Heylich Besnydenisse ons Heeren in de Kerckroovinghe gestolen was, d' welck men seyde den valschen Predicant Doctor Harmanus. by hem droech, ende gestolen hadde, en wasser mede naer Engelant gevloden.

Den 27. Mey, soo heefft myn Heere van Meegen, van Amsterdam aff gesonden te schepe, de twee kinders van Batenburch tot Vilvoorden op 't Slot, als gevangenen met veel hoochduytsche knechten bewaert synde.

Item den 28. als boven, en was t' Heylich Sacramentsdach avont, soo heefft men dese ordonnantie affgelesen, gegeven t'Antwerpen van s' Conincs en s'Hooff weghen, teghen allen de Sectarissen, nieu valsche Predicanten, beeltstormers, en die teghen den Coninck Philippus in wesene in eenighe plaetse geweest hadden, te vertrecken vuyt des Conincs Landen.

Op den 20. dach Mey, en was H. Sacraments dach, soo is Madamme t' Antwerpen in onse L. Vrouwen Kerc gecomen, de hoochmisse hoorende, die alsdoen dede den Bischop van Cameryck, Heer Maximimiliaen de Bergis, en de Canoniken van t' Cappittel dienden als Diacons en Subdiacons in de misse ende processie. Maer naer de misse heefft men een generael ende devote processie gehouden met het H. Sacrament, d'welck droech den voorschreeven Bi-

schop+ tusschen twee Edel mannen, waer van den eenen was Duc d' Egmont, met grooter devotien, alle de processie door met allen haer Heeren van d' Ordenen, haer Edelen, Cameniren en Edele Juffrouwen. Maer de geestelyken staet van de Stadt, met de Heeren van de Wet, ende de Ambagten gingen al met brandende keersen, want het was gepubliceert, dat alle ambachten, gulden, borghers, thienden Lieden, honderste mannen, wete doen souden dat elck licht besorghen soude, ende naer syn machte draghen. Alsoo datter getelt wert voor t' Heylige Sacrament wel vierduysent tortsen. Oock de straten waren met costelyke Outaren, tapyten en schilderyen verciert. Item op alle brugghen, wycken, hoecken vander straten, daar de processie passeerden, stonden alle de cryslieden, soo borghers als walen, met hunne hopmans, ende vendels int volle harnachs met haer gevelde bussen en spicen.

Den 30. deser naer noen, heeft de Rooyde Royde 't Antwerpen aen de munte doen onthoofsden eenen Walschen Crysman, die een vrou met haren manne hadde doorschooten, sittende in een schuyte op 't Schelt, maer als den Beul Cosyncken hen onthoofden soude, soo en wilde hy met syn hoofft niet stil sitten, maer wierp hem selven twee of drie mael ter neerder, soo dat den Beul hem vier off vyffmael in syn hoofft hiel, waer door daer groot ramoer quamp onder de Walen, die met hun geweer al bloot stonden om den Beul te doorloopen, maer de Hooplieden stildent, want het ende quamp by den Beuls schult niet dat hy miste.

Item den eersten Juny, t' Sondachs t' savonts, soo syn van Borgerhout naer de Stadt gecomen, sommighe droncke Crysknechten, die dachs te voren affgedanct waren, dese hebben op den steenwech en by de roode

Poort groot ramoer gemackt teghen de wacht, welcke+ waren Walen van Heer Carel de Sone van Graeff Mansvelt, maer de Walen gheen verdrach connende cryghen van dese quaetwillighe dronckaerts, hebben ten lesten in den hoop geschooten ende geslaghen, alsoo datter vyff off ses van de quaetwillighe, ende oock ander goede Borghers, die daer stonden en saghen doot bleven en gequest syn geweest, waer als men seyde dat de Jonghe Carel van Mansvelt met syn eyghen hant eenen onnoselen Borger, die daer stont en sach, terstont doorstack.

Den 4. Juny, begonstmen afftebrecken de Calvinistsche Kercke gestaen inde Wollekens Raem in 't Hoplant by de Stats Vesten, dese Kerck wirdt vercocht aen een igelyck, 't ghene by van doen hadde, van dese Merzelerye ende Timmeragie tot behooff van de Walsche knechten.

Den 5. Juny, wirt t'Antwerpen een gebot affgelesen, dat niemant hem vervoorden en soude met geweer buyten de Stadt te gaen drincken, ende dat niemant geweer dragen soude achter de dieffcloc, ende dat een igelyc hem t' savonts in huys soude houden, wat ramoer hy hoorde.

Den 13. Juny, begonst men afftebreecken de ronde Walen Kerck op de wapper, by de Cleveniers Hooff op een erve toecomende Aert Gilis. Om desen Tempel te moghen blyven staen hadden de Vleeschhouwers van Borgerhout Madamme veel ghelts geboden, dat sy daer in tusschen Paschen ende Sinxen haer vleesch souden moghen vercoopen, maer het Hooff en woudents haer niet consenteren, om datter gheen memorie van de valsche Sinagoge in de Stadt soude blyven.

Den 15. deser, waren sommighe Vendelen van Walen

+ in slachoorden, want den Bischop van Atrecht dede Sinte Michiels Sermoen voor Madamma de Parma.

Den 18 deser, syn van Antwerpen vertrocken vier Vendelen Walen naer de Frontieren, maer als dese Walen buyten Sint Joris Poort quamen aen het Clooster ter siecken, hebben sommighe van dese overlaten dronckaerts grooten overlast in 't voorsz. Clooster gedaen, al om stucken smytende daer sy aen costen, hebben ooc den ouden Prochiaen zeer geslagen en de Nonnen syn door den overlast al gevloden. Den selven dach synder ander twee Vendelen binnen gecomen van Borgerhout, die daer lanck geleghen hadden.

Den 19. Juny, 's nachts ten een ure, is myn Heer van Mansvelt met synen Soone Heere Carel, ende met die Hertsiers van Madamme met noch sommighe Ruyters vuyt Antwerpen getrocken om de oprorighe te achter halen, die dit ter Siecken gedaen hadden.

Den 20. Juny, soo verbranden buyten Amsterdam wel hondert huysen en wel om een tonne gouts Corens van haer selffs vier.

Den 21. Juny 'smorghens, syn t'Antwerpen gehanghen twee Borghers die t' Austrueel van de vianden haer hadden laten inschryven ende de Wapens aenghenomen.

Den 22. deser t' sondachs, is Madamme met grooten staet gecomen t' onse Lieve Vrouwen, hoorende de Hoochmisse voor den hooghen Choor, in den Beuck Preckden den Geleerden Bischop van Atrecht in 't Walsch voor Madamme, en was genoemt Heer Franciscus Richardor, maer den Bischop van Cameryck Heer Maximilianus de Berghis hoorden het Sermoen ende droech aen Madamme den Boeck met den peys te cussen onder de Hoochmisse, dat seer solemnelyck was.

Den 23. Juny 't smaendachs, werden op den oever

twee walsche knechten gehangen van 't Hoffs weghen+ die ter siecken den overlast gedaen hadde.

Den 27. Juny, te 's Vrydachs, soo syn binnen onse Lieve Vrouwen Kerck gecomen in 't Canonincks Capittel den Bischop van Cameryck met twee Comissarissen, den Bisschop van Atrecht, en den Choordeken van Sinter Goelen tot Brussel, gecommandeert van het Consilie van Trenten om te visenteren en reformeren (als Overste des selffs Capittels) naer het Consilie van Trenten dat sy aldaer exhibeerden.

Den 28. Juny t' savonts ten acht uren, isser in de nieu Stadt een groot ramoer geweest onder Schippers en Brouwers Knechten om eenen Luytenant van de Walen, die daer de Borghers overlast dede, waer om Heer Carel Mansvelt dede alle de Walen Crysknechten in de wapenen comen elck onder syn Vendel.

Item op den 2 July, op onse Lieve Vrouwen dach 's morghens, isser van Antwerpen gereden naer Sinte Bernaerts Abdye wel veertig waghens met Volck, ende diesgelyckx oock te water met heuen en andere schepen ooc te voet, singhende onder weghen duytsche Salmen om te hooren Precken Heer Thomas van Thielt, Abdt des selffs Clooster, want dat Volck seyde dat hy Preckte de oprechte Confessie van Ausburch.

Den 3 July, syn t'Antwerpen gecomen twee Ambassaten vuyt Ingelant, den eenen van den Keyser Maximiliaens, den anderen van weghen de Coninghe van Ingelant om seker oorsaken.

Den 5. July, is t'Antwerpen aengecomen een heuee met seven Edelmannen in Vrieslant gevanghen ende gevoort naer Vilvoorden, om dat sy wapens teghen den Coninck van Spaignien hadden aengenomen. Op den selven dach heefft het Hooff van Brussel anderwerff t'Antwerpen in Sinte Michiels Clooster doen meeten

+ het Nieu Casteel om de quaetwillighe mede te temmen.

Den 12. July t' saterdachs, heeft men ter puyen affgepubliceert van s' Hoffs weghen, dat men sanderdachs Processie gaen soude metten Heylige Sacrament en bidden Godt almachtich, dat onsen Coninck Philips vuyt Spaignien gesont ende met goeden spoet mocht overcomen, ende dat daer en tusschen vuyt Antwerpen vertrecken souden alle die teghen synen Majesteit wapens hadden aengenomen offt rebel geweest hadden.

Den 18. July, t' Saderdachs, is Madame de Parma weder om vuyt Antwerpen te water met de bargie naer Brussel met alle haer Edelen getrocken, waerom dat men seer schoot.

Den 30. is op de groote Merct gehanghen eenen Luyckenaer eenen Smit synde, desen was oock een musichien, ende hadde in Brabant de Kercken helpen affwerpen ende eenen Jonghen doot gesleghen in synen kelder; op den selven dach heefftmen t' Antwerpen van t' Hooffs weghen een gebot affgelesen, dat alle de Mandamenten die Madamme hadde laten publiceren sindert den Meye souden cesseren, tot dat den Coninck Philips in 't Lant quamp.

Den 31. dach July, wirt gepubliceert, dat alle de Sectarissen die vertrocken waren souden weder omme keeren en men soude niemant misdoen tot de comste des Conincx vuyt Spaignien. Maer men seyde doen seer sterck, dat Duc d' Alve op wech was om herwaerts te comen met thien off twaelf dusent Spaigniaerts ende Spaansche Peerden om het Lant in peys en vrede te stellen als vooren.

In 't eynt van Julio, soo is tot Luxenborch seer deerlyck vermoort den Tresorier van Duc d' Alve van synen knaep wesende een Franchois, desen hadde hem

vyff jaer getrouwelyck gedient, en hadde gestolen veel+ costelycke juweelen.

In desen selven tyt werden sommighe schepen gearresteert van Antwerpen, die nochtans bevracht waren hebben moeten ontladen van haer comanschap, ende hebbense moeten toerusten tot behoeff van 's Conincx comste.

In dit selve jaer den 6. Augusty, syn de Stadts Poorten te s' Hertogen Boosche twee daghen gesloten gestaen, ende men heefster drie en twintigh Borghers gevanghen.

Den 10. Augusty, op Sinte Lauwereys dach, syn tot Antwerpen op 't Schelleken ses Herdoopers gevangen, die alsmen seyde aldaer vergaerden om te preecken, maer die ander bracken achter vuyt, alsoo datter maer dese ses gevanghen en waren, waer aff den eenen was eenen Predicant, d' ander rycke mannen van Rysel t' Antwerpen woonachtich.

Den 12. Augusty snoenens, synder van de Meercaye affgevaeren vier schoone groote Meerschepen naer Zeelant om den Coninc vuyt Spaignien te verwachten.

Den 13. Augusty, wert weder gestelt in onser Lieven Vrouwen Kerck het oudt Marien Beelt in haaren Choor om den ommeganck te houden.

Den 18. Augusty, heefftmen t' Antwerpen den grooten ommeganck met de Speelwaghens gehouden, maer op Meert en op den oever stonden de duytsche knechten tot dat den ommeganck in was. Op den selven dach heefft Heer Thomas van Thielt, Abt van Sint Bernaert, syn Priesterschap verloochent, en verlatende syn Clooster, heefft met hem genomen veertich hondert guldens en alsoo met eenen hoer van Hollant naer Doesbourgh getrocken in Cleeff, ende daer synde heefft deselve Vrouwe den sesden Septembris openbaerlyck

+ voor syn Huysvrouwe getrout en aldaer weerlyck en valschelyk geleefft. d' Oorsake hier van seydemen dat was, dat hy met de Geusen en smalle Jonckers het request tegen d' oude religie hadde onderteeckent ende tegen 't selve gepreeckt, waer door Coninck Philips geschreven hadde als dat Madamme alsulcken tot Brussel soude vanghen.

Den 22. Augusty, quamp vuyt Spaignien Duc Fernando d' Alve, een Heer van d' Oorden van 't Gulde Vlies, binnen Brussel ingecomen met vier hondert Peerden ende thien Vendelen Spaigniaerden, ende ginck in 't Hooff by Madame in haer Camer en groete haer, daer by haer waren le Duc d' Aerschot met den Grave van Mansvelt Heeren van den Toyson, met noch anderen Heeren en Edelen, en daer gaff hy Madamme te kennen hoe hy gestelt was Gouverneur van 't gansch Nederlant van haren Broeder.

Den 24. Augusty, is t' Antwerpen ingeblasen de Bamis Meert, en vuytgeseyt dat alle die teghen den Coninck in wapenen geweest hadden hun souden vertrecken.

Den 29. Augusty, heeft den Coninck van Polen Sigismundus met een schoon Victorie meer als hondert dusent Mannen de Moscoviten affgeslaghen.

Op den 8. Septembris, syn sekere Commissarissen gecomen van Brussel gesonden van den Hove tot Sinte Bernaerts in de Abdye (mits dat den Abt syn Prelaetschap hadde gequiteert) om daer van te nemen informatie en om eenen anderen Abt te elegeren.

Den 9 deser, reedt Anthonis Stralen op synen wagen van Antwerpen naer Brussel, alwaer hy van 't Hoffs weghen was ontboden, maer als hy quam door de Luythagen by den ouden Godt wert hy gevanghen van Conte Lodron overste van de twaelf Vendels duytsche knech-

ten binnen Antwerpen liggende, ende voerden hem gevangen+ van de twee Meulens, staende tusschen Luythaghen en Contich, naer Lier, waer omme alle de gemeynte seer verwondert was, want hy seer bemint was.

Op den selven dach heefft Conte Lodron knechten vuyt Antwerpen gesonden naer Mercxem op 's Huys van Stralen om dat in te nemen, daer sy groote schade gedaen hebben. Noch op den selven dach heefft Capteyn Lodron met eenen hoop Soldaten ingenomen syn Huys binnen Antwerpen gestaen aen de Kipdorp poort aen de Roose straet.

Den 10. Septembris, syn te Brussel, van weghen Duc d' Alve ende vuyt cracht van syn commissien des Conincx, Conte d' Egmont met den Grave van Horen gevanghen en dese hun geweer affnemen, heefft dat ter eerden gesmeten segende, soude men myn geweer affnemen daer ic in den dienst van onsen Genadigen Keyser Carel den Vyfden soo vromen feyten van Oorloghe gedaen hebbe als voor Grevelingen tegen de Franchoisen. Noch is aldaer gevanghen geweest Monsieur le Beckerzeel alias Kessen Broot.

Den 12. Septembris, t' Saterdachs op Heilige Cruys Avont, wirden op de groote Merct gebrocht ende geworcht vier Herdoepers, die in de vergaderinghe op 't Schelleken gevanghen waren, en verbrant wirden.

Dit waren d' eerste die, naer dat geordonnneert was dat men se verdrincken soude, in 't heymelyck op den Stenen en niet in 't openbaer branden en soude: Maer het was met den Coninc soo verre gedisimuleert dat men niemant om het gelooff en soude gedoot hebben die hun bekeeren wilden.

Hier naer wirden de Heeren van Antwerpen naer Brussel ontboden, myn Heer Verheyden binnen ende

+ Heer Heyndrick van Berchem als buyten Borgemeester met myn Heer den Amptman.

Den 18. deser, is den Cancelier metten Provost off Procureur Generael gecomen binnen Antwerpen, en hebben een Generael Mandement gedaen van wegen den Coninc teghen de ghene die ter saken van de voorleden beroerthen vuyten lande van Herwaertsover hun souden willen vertrecken off te ruymen haerlieden goederen. Ende dit wirt gedaen om dat men sach het volck hoe lancx hoe meer vertrocken vuyt Antwerpen om haer crediteurs en schuldenaren daer door te bedrieghen, mits oock siende de apprehentie van de grooten Heeren ende Vassalen; Soo wirt gratie gegeven alle de simpel Ambachtsluden, die daer door haer simpelheyt by gebracht waren, souden blyven in haer affeeren ende neringhe, en die wech waren souden wederom keeren, soo sy hun wouden gheven onder d'oude Catolycke Religie.

Maer om dat de Gemeynte om dit onwillich vluchte hun niet meer beschadighen en soude, soo wert bevolen van Madame ende haeren Raet, dat niemant hen en mocht absenteren off synen huysraert vervoeren, op pene van gehouden te worden suspeckt van de voorleden beroerthen, ende over sulcx vervolcht en aengetast te worden, mitsgaders van confiskatie van de vuytgevoerde off gereet om vuyt te voeren goeden, van gelycken confiscatie wirden aengesproken alle Schippers en wagheluden, die hier inne iemant soude hebben moghen dienen, ende alle de ghene die soude willen vertrecken, niet synde van eenighe quade Secten off feyten, sal gehouden syn 't selve te kennen te geven aen den Wethouder synder stat, een maent te voeren, en wel expresselyck gebiedende alle Officieren ten platten Lande toe te sien, alsoo affgepubliceert t'Antwerpen 18. Septembris 1567.

Op den 23. deser, heeft Capteyn Lodron t' Antwerpen+ op de Meert doen hanghen eenen Hoochduytschen Crysman, om dat hy veel gestolen hadde, en sommighe synder gebannen geweest in Hongeryen tegen den Torck.

Den 24. deser, heeft Duc d' Alve van Brussel doen voeren op 't Slot, Conte d' Egmont met den Grave de Hornes synen swager ende Heer van de Orden, als gevangene van Coninck Philips, met een groote Guaerde van Spaigniaerden die haer convoyerden tot Gent toe, ende de Spaigniaerden van Ghent quamen haer teghen.

Den 25. deser, is Heer Anthonis Stralen gevanghen gevoert van Liere naer Brussel geconvoyert met een Vendel Spaigniaerts en aldaer geset op het Gat genaamt Treurenborch.

Den 27. deser, synder dry gehangen die tot Oustrueel geweest hadden, en sommighe Speelhouven by Antwerpen beroeft.

Den 29. derselver op Sinte Michiels dach, heeft men gehouden generael Processie met het Heilige Sacrament seer devotelyck elck draghende een bernende Kersse naer de oude gewoonte, ter memorien dat in 't jaer van 29. t' Antwerpen was de grouwelycke zweetende sieckte.

In 't eynt van dese maent heefft Monsieur Condé in Vranckeryck eenen grooten hoep Walen by een vergadert, waer onder hem oock gemenckt hebben Heer Heyndrick Brederoo met de verloopen Calvinisten ende Sectarissen, ende hebben haer in dry hoepen gedeylt rontom Parys meynende alsoo de Stad intenemen, verbrande daer ontrent alle de Cloosters, Dorpen, Molens doende groote schade en hy namp de Stad Sint Denys.

Item op den 4. Octobris, is t'Antwerpen op de Meert

+ gehanghen eenen die te Oustrueel geweest hadde en twee ten eeuwighen op de Galeye gebannen.

Den 9. Octobris, is opgerecht in de Mollekens Raem, daer de Calff Kercke geraseert lach, een groot houten Root Cruys hebbende dry nagels met Pilatus tytel, dit wirt gedaen van de knechten van Duc Lodron tot spyt van de Calvinisen.

In 't selve jaer van 67. den 15. Octobris, begost men by Antwerpen buyten Croenenborch den gront te soecken om het best het Casteel te maken, waer in een igelyck verwondert was in het groot begryp ende schende de arm lieden principalyc de Hoveniers, ende wat wint Meulens die daer stonden moesten affgebroecken worden, soo dat men als doen pretendeerden met groote macht hoe eer hoe liever het Casteel op te maken, waer aff fondateur was Capiteyn Vitello opperste Veltheer van Duc d' Alve, en die mede waren den Marcgrave van Antwerpen Heer Jan van Immerceel Amtman, Schepenen ende andere Borghers.

Den 16. Octobris, is den Grave van Arenberghe met twee dusent Perden naer Vranckeryck getrocken tot assitentie van den Coninck teghen Condé.

In den selven tyt begerde men rekeninghe van 's Conincx weghen van 't Schou gelt dat ontfanghen was, en wilden de Wycmeesters voor defauten off falianten aenspreke, want elcken Borgher moest voor elcke Schouwe gheven eenen gulden.

Den 24. deser naer noen ontrent dry uren, is Duc Fernando d' Alve van Brussel t' Antwerpen gecomen met vier hondert Peerden, met landen hebbende blauwe Vanthiens en ooc Haechgeschutten meest met blau levrey, ende Conte Lodron heeft hem ingehaelt ende de twee Vendels waren op de been, want Duc d' Alve met syn Volc logeerden Sint Michiels.

Den 25. derselver, is Duc d' Alve met Conte Lodron,+ Marcgrave en Amptman gereden naer het Kiel om te besien het geconcipiert Casteel.

Noch op den selven Saterdach synder t' Antwerpen op de groote Meert twee gehangen, waer aff den eenen t' Sondachs te voren hadde een vrou doot gesteken in den dach by de Vrouwen Broers Clooster, en den anderen hadde helpen de Kercke breecken.

Den 26. deser t' Sondachs, is Duc d' Alve comen hooren de Hoochmisse in de Hoofft Kerke met synen Staet.

Den 27. op Sinte Symon en Judas Avont, heeft men eerst beginnen te graven het Casteel wel met vyf hondert gravers.

Op den selven dach heefft Conte Lodron doen verbieden dat niemant en mocht graven op heylige dagen op de pene van dry stuyvers. Item dat niemant daer mocht comen de gravers beletten op verbeurten van het opperste Cleet.

Den 31. Octobris op Alderheyligen Avont, heefft men tot Antwerpen in onse Lieven Vrouwe Kerck aldereerst gespeelt op de nieuwe Oorgelen, staende aen de zuytsyde voor den ommeganck.

Op den 2. Novembris, is Duc d' Alve gereden met synen Staet in Minnebroers Kercke hoerende den dienst Godts met het Sermoen.

Den 4 deser, is vuyt Antwerpen getrocken myn Heer van Meegem met vier Vendels Hoochduytse en vier Vendels Spaigniaerts vuyt Liere naer t' Shertogenbosch, om te verslaen eenen hoop vuyt gebannen boeven en Calvinisten, die vergadert waren in 't Lant van Geldre: willen alsoo trecken naer Nimwegen om die alsoo intenemen, waer aff men seyde dat Heer Anthonis Bomberghen haeren Capiteyn was met sommighe Peerden.

+ Den 5. deser, heeft Duc d' Alve bevolen als Gouverneur t' Antwerpen aff te breken de stats Vesten en Blochuysen tuschen de Cronenborch Baghyne Poort, met de stats Meuren tot het Schermers Hoff toe om het Casteels wille, en hebben oock sommige Wintmeulens, Houveniers Hoven, Speelhuysen affgebrocken aen den Steenwech van 't Kiel staende, al wast datter veel quade roepen waren van de Geusen van Condé in Vranckeryck, nochtans dede hy dit sonder op iemant te passen.

Den 8. deser, heefft Duc d' Alve met de Wet geaccordeert, dat men alle de Dorpen rontom Antwerpen soude schatten alle daghen te contribueren tot behoeff van syn Ruyters en Voetvolck, dat op die Dorpen lach, groote schade doende de lantlieden om dat men se in de Stadt daer mede betalen soude, als sy vuyt de Dorpen vertrocken waren, ende dese schattinghe moesten betalen de gegoyde van den Landen en Dorpen.

Den 12. deser, is t' Antwerpen eerst affgebrocken den stercken steenen Torren van Cronenborch, als hy aen het Schelt voor een pael des Heylige Rycx gestaen heefft vier hondert en twee en twintigh jaer; ooc destrueerden hy het Blockhuys met den nieuwen Watermeulen daer by staende.

Den 15. deser, synder op de Meert gehangen twee Beeltstormers, waer van den eenen Cellebroer was geworden tot Machelen, maer verlatende syn habyt, is gecomen t' Antwerpen ende met eenen Borghers Soen gehangen.

Den 16. heeft men t' Antwerpen affgedaen de dobbel gesloten Keysers Croene ende was yser heel vergult, ende diese los mack te van den Torren isser mede affgecomen geweest, want sy alsoo groot was datter wel twee lieden t' seffens ingeseten souden hebben, en was

wel vyf ellen in 't ront groot, dese Croene hadde gestaen+ op den Toeren wel vier hondert ende twee en twintigh jaer als blyckten by den datum daer op staende.

Item den 18. Novembris, 's morgens te 9. uren geschieden op 't Heeren Huys een groot gewelt, want sommighe bevelslieden van Alberius Conte Lodron ende Hoochduytsche Capiteynen met dry hondert Busgeschuts hebben van alle syden op het nieu Stathuys geloopen dat innemende met gewelt ende besettende, datter niemant op off aff cost gecomen met dat Busgeschut. Maer de Capiteyns syn op 't Stathuys gecomen de Heeren van de Wet gehoude als gevangenen, om dat sy niet consenteren en wilden elcke Crysman ter maent te gheven een goude Croone voor haer teringhe gelyck de Walons te vooren gehadt hadden: Noch hier en boven syn de Capiteyns geloopen te huyse van Heer Heyndrick van Berchem, alsdoen buyten Borgemeester, tot Heer Roeckocx ende Jan de Pape opperste Forier, en hebben daer haerliden teringhe met gewelt vuyt den huyse gehaelt, waer door dat groote murmuratie onder de Borghers gebeurden, die daer met groote hoepen op de Merct vergaderden, maer de Heeren wirden terstont ontslaghen ende de Crysknechten syn op den noen van het Stathuys getrocken.

Den 20. deser, heefft Duc d' Alve buyten Antwerpen op het Casteel doen oprechten een nieu Galghe ende eenen Kaacke, waer datter twee van de Gravers hebben aengestaen, die malkander met schuppen gestoten hadden.

Den 21. deser, heeft men op 't nieu Casteel de Trommel omgeslagen verbiedende een igelyck, dat niemant hem vervorderen ende soude huysen off Schuren aff

+ te breken op de galghe, 't sy by daghe off by nachte.

Den 24. deser, t' smaendachs is t' Antwerpen vergadert geweest den breeden Raet, waer in de wet van wegen Duc d' Alve begeert heeft, vier tonnen gouts om daer mede het nieu begost Casteel, mits soude de rest den Coninck gheven, te volmaken, ende om dat gelt te vinden heeft de Stat geëyscht op de huyshuere den vyfde penninck ende dit soude geduren thien jaren lanck.

Item noch wirt geproponeert te gheven, een stuyver op elck gevogelt als Capoenen, Hasen, Sneppen, Partrysen.

Item noch schattinge op elcken pot van allen cleyn wynen een stuyver, op elcke tonnebiers vyf stuyvers, op elck pont vleesch drie stuyvers, maer hier op heeft den breeden Raet dach genomen om te antwoorden.

Den 27. November heeft den breeden Raet hier op geconsenteert den hondersten en thienden van alle eerfgoeden en renthen eens. Item noch den 20. van den heurlieden van de huysen, alsoo verre de huere gheen hondert florynen en bedrog, want die hondert en over verwoenden, moesten oock den tienden gheven gelyck de Proprietaris. Item den Proprietaris moest oock eenen floreyn eerffelyck geven van elck hondert floryne, dat elck huys gelde ende die te mogen quyten binnen het eerste jaer teghen sestien, het twede teghen agtien, het derde teghen vierentwintig off soude een eerffgrontchys blyven, noeit te moghen quyten.

Item voor 't heurgelt wirt geconsenteert eenen stuyver op 't stuck voorsz. en op 't runt en hamelen vleesch een jaer lanck gedurende, en op alle 't gene voorseyt is.

Den 29. is Duc d'Alve met syn Spaigniaerts van Antwerpen te water naer Brussel getrocken by Mada-

me de Parma, als hy al syn schattinghen hadde vercregen.+ Item in desen tyt moesten de Borghers, die gheen Crysknechten in huys logeren en wilden, alle weken gheven naer hun macht, deen vier, ses, seven stuyvers, diese logeerden moesten haer den heelen couden winter gheven licht en vier.

Den 4. Decembris op Sinte Bernaert dach Anno 1567. heefft men doen vallen met het vier dat onder het 't schorsel vuytbrande, de muragie van den Toren van Croenenborch als hy buyten gestaen hadde aen de schelde, als eene pale des Heylichs Romscherycks vierhondert twee en twintig jaren ende was hier gestelt by Ottens den vierden van dien name 't 's Keysers tyden, ende Godevaert metten den Baert Hertoch van Brabant en des Heilige Reycks.

Item op den selven dach, heeft Hugo Knaep van den Boochmaker van den ouden voetboghe, geschoten hondert en twee scheuten in een wit, in 't Cleveniers Hooff, ende dese schoet hy over eenen meur van den Hoff staende in Cleveniers straet syn gemerck nemende op een blayken van een linde, waer door hy groote eer creech.

Den 10. deser, isser tot Ghent groot ramoer geweest, als men justitie doen soude over drie Kerckdieven, datter over haest een stellasie met volck gevallen is, waer door datter veel doot bleven, alsoo datter groot gerucht onder 't volc geschieden, maer de Spaigniaerts in wapenen op de meert staande, meynden dat de Borghers de justitie wilden beletten, hebben sonder genade in den hoep geschoeten, en geslagen, alsoo datter veel syn doot gebleven en gequest:

Den 14. deser, heeft men t'Antwerpen in den Hooft-Kerck eenen generalen afflaet van Roomen vercondicht, om drie daghen Processie te gaen in drie diverse Kerken.

+ Den 17. deser, synder tot Ghent twee Spagniaerts gehangen geweest en daer naer gevierendeelt met haer hooffden boven op de galgen gestelt, die eerst het ramoer off oproer op de mert gemackt hadden.

Den 19. deser t' 's Vrydachs, heeft men t' Antwerpen Processie gegaen ende devotelyck gebeden voor het Lants welvaren en oock voor Vranckeryk.

Den 13. December, is Madamme van Brussel getrocken naer Lutsenborch, om van daer te reysen naer haer Stadt Parma in Italien, en Duc d' Alve is Gouverneur van het gansch lant gebleven.

Den 8. January Anno 1567. is te Brussel openbaer eenen Spaensche Capteyn met bussen levendig doorschoten om dat hy (soo men seyde) heymelyck verraderye teghen Madamme hadde opgestelt, Duc d'Alve willende oock sommighe Spaengiaerden van Brussel in Vranckeryck trecken, om Condé onderstant te doen, waer aff datter agtien off twintig Soldaten gevangen syn geweest ende twee van dien, dier oorsake aff geweest hadden, op de galleye door graties des Hertochs, gewesen syn.

Den 20. January, doen begosten buyten Antwerpen aen de Keysers Poort te graven een wal off gracht van de nieu veste, streckende tot aen het nieu Casteel seer lanck hoog en wyt, ende de erve die men daer van d'oude veste innaem, seyde men doen, dat men die vuyt geven soude tot recompense ende behoeff van die haer erve onder het Casteel verloren hadden van de Borghers.

Corts daer naer warender t'Antwerpen wel tweehondert van de hoochduytsche Crysknechten die op eenen dach haer roode Borgoinsche Cruycen, die sy achter op haer levry rocxkens droegen afftrocken, seggende, wy en willen gheen levry des Maiesteyts dra-

ghen ende gheen besoldinghe crygen maer water soffen+ daer wy sien dat onsen Captyn Goeden sech om ons solt maken, maer dit quamp de soldaten seur op, want sy de cruycen weder moesten opsetten en sy moesten de rocxkens dobbel van haer soldie betalen:

Op den 24 deser, heefft men te Brussel met trompetten gepubliceert op de hoecken van de straten van Conincx Philips weghen en Duc d'Alve, dat sommighe van de Principaelste Heeren van dese Nederlanden, wesende oock Heeren van den Toyson, tot haren verantwoorde te comen binnen ses weken off ten eeuwighen daghe verbeurt te hebben lyf en goet, die eenigsints wapenen aengenomen hebben teghen den Coninck, als namelyck syn den Prince van Orangien, myn Heer van Hooren, myn Heer van Hoochstraten, den Grave van Egmont, den Marquis van Berghen met nogh dry andere Heeren des Toysons die men niet en wil noemen. Item noch ander Vassalen des Conincx ende smalle Jonckers, als Heer Heyndrick Brederoode Heer van Vianen, Graeff Lodewyck Broeder van de Prince van Orangien, Culenborch, den Grave van den Berghe met myn Heer van Limmel Capteyn van de Vosse Sterten. Item op den selven dach t' savonts ontrent seven uren, is boven de Stad Middelborch in Zeelant een groot vier vuyt den hemel gevallen met eenen grooten donderslach op den Toren ende Kercke van de rycke Abdye, en heefft de heele Kerk verbrant met de groote costelycke Tafel van Schilderye in den hooghen Choor, die gemackt hadde Meester Mabusius Schilder, welck stuck geestimeert was op menich duysent gulden, want daer en was dies gelyck in 't gansch Nederlant niet te vinden, alsdoen verbranden ooc den Toren met de Clocken.

In dese maent is vuyt Vranckeryck gecomen eenen verloren hoop, genoemt de wilde groen Geusen, in

+ west Vlaenderen by Cales, Honscoten, Duynkerken, &c. en hebben aldaer gedestrueert de Cloosters en Abdyen, ja de Priesters gevanghen ende oor en neus, mannelycheyt affgesnepen, haer hert levendich vuyt den lyve gehaelt in een groot bosch, onder d' Bisdom van Yperen hebben dese wilde groen tirannige Geusen seven Pastors van de Dorpen seer schandich ter doot gebrocht, gravende sommighe van hun levendich in de aerde tot den hooffde toe, en alsoo naer haer hooffden op haer cruyne de kaye schietende als naer een pale, diesgelyc hebben sy oock den Balliou van Vlanderen deerlyc vermoort ende groote schade de Landen gedaen.

Den 5. February, 's Donderdachs snachts hebben t' Antwerpen Hans de Graff en Spelleken als Drossaerden en Roy Roeyden van Brabant acht Borghers van haer bedde gehaelt, diese hebben gevanghen gehouden in den Engel op 't Sant. Diesgelyc hebben sy oock t' 's Vrydachs snachts sommige Walen vuyt het Gasthuys bevonden vervaeren, Sectarissen, Beeltstormers en by de andere gestelt, waerom dat de Heeren van de stat naer Brussel aen Duc d' Alve clachtich syn gevallen, doen heeft den Hertoch bevolen de Rode Roeden, dat sy de gevangenen op den gemeynen steen brengen souden ende met de stadt rechten van Antwerpen ter Vierscharen bedinghen.

Den 8. February t' Sondachs naer noen heeffter eene ouden Man, genoemt Marcus Salegontus Borton, eene Coopman van Armeynen t' Antwerpen gecomen te Minnebroeders in het walsch Sermoen, want als doen preckten den walschen Minnebroeder van Oorliens, die Calvinus discipel hadde geweest, maer siende syn dwalinghe en ketterye heefft een geheel jaer lanc te Minnebroers noch in Saint Jacobs Kercke ge-

preeckt, in den principaelsten tyt doen de Calven ende+ de Lutheranen prekende waren, de welcke den Minnebroers met Schrifturen, Consilien, oude Vaders, ja met Calvinus Leere gestraft heefft ende met Luthers, ende met redenen openbaerlyc overwonnen, hoorende dit desen Bortoen heefft den Predicant gedreycht met eenen blooten Pongniaert, staende aen den Preeckstoel roepende in 't walsch, dat hy daer aen looch dat hy preeckten en meynden hem comende van de Preeckstoel te doorsteken, waer door datter groot ramoer quamp in de Kerck onder het volck, die hem vast hielden brenghende hem tot op de groote Mert, daer hy gevanghen wirt en op den Steen gestelt, en men daer naer seyde dat hy simpel was.

Den 9. deser, hebben de Roy Roeden anderwerff alhier snachts noch sommighe Borghers van den bedde gehaelt door d'welcke groote murmuratie quamp onder de gemeynte.

Den 10. vergaderden de Borgemeesters den Breeden Raet, waer dat geproponeert wirt de schattinge der huysen op den vyfde ende thiende penninck te stellen als sy nu ter tyt gehuert waren en niet op den ouden coers off tacx gelyck sy op stats Boeck stonden, hier op hebben sy respyt genomen tot t' sanderdachs. t' Sanderdachs doen hebben sy geantwoort anders niet te willen gheven dan sy te voren ghegeven hadden.

Den 12. February, syn t' Antwerpen brieven gecomen aen de Cooplieden op de Borse, hoe dat den Coninck Philips te Madril selver in persoon hadde doen vanghen, met noch vier Edelen, synen outsten Soen Don Carolo in syn slaepcamer snachts, hem overleverende als gevanghen te bewaren Don Conte de Feria, die oorsake was, als men seyde, dat hy een conspiratie maken wilde tegen synen Vader ende Spaensche Inquisitie.

+ Den 16 February, t' savonts, is van Loven t' Antwerpen gebracht, in handen van Conte Lodron, den Jonghen Prince Don Fredrico Philippo Grave van Beuren, ont ontrent vyftien of sesthien jaer, desen was den Soen van de Prince van Orangien ende hadde lanck alhier gestudeert, maer hy moest in Spaignien by den Coninck volleert syn, ende eer hy van Antwerpen vertrack verbadt hy sommige Duytche Crysknechten aen Lodron, die verwesen souden geweest syn tot de Galghe.

In 't selve jaer van 67. Stylo Brabantiae den 21. February, heeft men een gebot affgelesen ende tot haren, verantworde ingeroepen, om binnen dry weken te comen tot haren verantwoorde op lyff of goet tot Brussel, dese twee en vyftich soo Mannen als Vrouwen te weten, Marcus Peris en Vursula Lopes syn Huysvrouwe, Charles van Bomberghen, Cornelis van Bomberghen met Clementia Schotti syn Huysvrouwe, Jan Carlier met syn Huysvrouwe Isabelle de Cordis, Dochter van Aernout de Cordis van Valencyn, Meester Harman vander Meeren met Ghertruyt van Kessel, Lucas Harly met syn Huysvrouwe, dese is den 21. Apriel 1575. op de Meerbrugghe onthalst geweest en is in vier quarthieren ter Poorten vuytgehangen, Anna Cocquel van Dornick, Jan Harly met syn Huysvrouwe Susanna van Blancklaer, Cornelis Boesyn met Catharina Spruyt syn Huysvrou, Peeter t' Serwouters met Ysabeau du Beey syn Huysvrou, Cornelis Rosseau, Jan van der Noot, Franchois Bischops met Gilette Camby syn Huysvrou, Floris Alewyn, Grand Jan met noch Petit Jan twee gebroeders, Pasquier Fleurquin met Isabeau Jans Dochter syn Huysvrou, Jan de Monstres met Tanneken de Nigegrave de Bruges syn Huysvrouwe, Piere de Sainct Wast met Anna Coenraets syn Huysvrouwe, Ferdinando Bernaio

met Anna de Coton syn Huysvrouwe, Mr. Jacob van+ Wesenbeeck, Melchior van Seurck met Madalena de Cordis syn Huysvrouwe, Heyndrick van den Broeck, Gilis de Greve, Lauwereys Ackermans, Thomas van den Geere met Tanneken Lyon syn Huysvrouwe, Vincent Mertens, Piere Bygot met syn Huysvrouwe Johanna Dorck de Tournay? Jan Cale Makelaer, Mr. Jacob Heurkelon Schepen van de Lakenhal alhier met Maria Noblet syn Huysvrouwe, die getrout waren in de Calvinische Kercken binnen Antwerpen.

Den 23. deser, heefft men verloyt den Toeren van de oude Roypoort, die vol stats coren en buspoeder lach, ende de Lootgieters hadden het vier qualyck bewaert, alsoo dat den Torren van binnen wirt brandende maer sy wirdent in den dach gewaer ende blustent.

Op den 1 Meert 1567. 's maendachs voor den Vastelavont, heeft men ter Puyen affgelesen en ingeroepen driendertig Borghers met haer Huysvrouwen, die gevloden waren, om te comen tot haren verantwoorde binnen drie weken, op de verbeurte van lyff en goet, want sy teghen den Conincklycken Majesteit misdaen hadden, en syn dese naer volgende met naem en toename. Mr. Michiel de Huyn cum uxore, Jan Daniels cum uxore, Marcus Felenberch cum uxore, Francoys van Laye cum uxore, Meester Segher de Stadts Speelman, Claes Duraetts, Meester Ambrosius de Chardis, Franchois Goddyn cum uxore, Peeter de la Croix, Meester Peeter van Aelst cum uxore, Heyndric Alewyn cum uxore, Meester Aert Mostenbergher cum uxore, Dionysius den Procureur, Meester Cornelis Spirinck Medecyn, Gommaer van Oostenryck cum uxore, Steven van Hove cum uxore, Ambrosius Huybrechts, Johan Molet, Jan Salinghen cum uxore, Lieven de Slachmulder, Henry Rumond, Anthonis Wyn.

+ Den 2. Meert op den Vastelavont dach, is alhier te schepe gegaen om naer Spaignien te reysen den Jonghen Prince en Grave van Bueren, Soen van den Prince van Orangien: want den Coninck hem ontboden hadde om by hem te blyven, soo is hy met Conte Lodron ende met veel Duytsche Heeren en Captyns geconvoyeert synde met groot Guarde als Hagebohiers en Hellebaerdiers, &c. Naer de werff geaccompaigniert, noch by synde den Soen van den Amtman, die met den Prince naer Spaignien track by de Conincklycke Majesteit.

Item op den selven Vastelavont t' snachts, heeft de Roy Roeyde van t' Hooffs wegen met de twe Schoutetten van Antwerpen gegaen in de Stadt wel in twintig off dertig huysen halende vierentwintig Borgheren, sommighe met haer Huysvrouwen van haren bedde, die de Kercken hadden helpen affwerpen en berooven, daer onder was Willem Silvius Drucker des Conincks.

Noch synder den selven nacht ooc in ander Steden als Mechelen, Brussel, in Vlanderen als Gent, Brugghe veel Borghers van haer bedde gehaelt, die haer met de Geuserye en Calvinisterye gemoeyt hadden.

Den 5 Meert, syn de voorschreven Heeren weder des 's nachts omgegaen soeckende seker rebelleerders ende Sectarissen, maer en hebben gheen thuys gevonden, ende die geloopen of absent waren, daer hebben sy de officiers in 't goet geleyt, niet alleen binnen Antwerpen maer door 't gansch Nederlant.

Den 14. Meert t' sondachs, heeft den Senaet van Antwerpen met de Heeren van 't Capittel geordonneert een generael Processie met het Heilige Sacrament Godt lovende, dat hy den Catolycke Borghers ende de Stadt bewaert hadde, en ter memorie van de Se-

ditiose vergaderinghe der Calvinisten op de Meerbrugghe,+ meynende alsdoen al te niet te doen voor haer advys roepende Papen vuyt, of Papen bloet Borghers gelt en goet.

Den 15. deser voor Paesschen, heeft men in onse Lieve Vrouwen Kerck boven d'oxael van den hooghen Choor gestelt het nieu Cruseficx schoonder als voor.

Den 17. Meert, synder op de groote Meert drie Herdoopers levendich verbrant ende was de Vader met twee Soenen.

Den 21. Meert werdender wederom wel dertigh Borghers tot hunnen verantwoorde binnen Antwerpen geroepen ende seventien gevangenen binnen gebrocht van Borgherhout, die t' samen vergadert waren, waer onder sommige waren die vuyt Dornick naergeschreven waren voor rebelle Calvinisten, en waren meest al Walen, die Antwerpen aldereerst brochten in dwalen. In den selven tyt inde Meert werdender nieu Imposten gestelt als hier naer volcht.

Inden eersten het Meerts Bier, dat den Borghers eens t' s Jaers plach in te leggen voor halff accyse, moest op de tonne gheven twee stuyvers meer, ende voorts van alle Bieren naer advenant soo buyten als binnen, alsoo ooc de Vleeshouwers, soo van Borgherhout als binnen, moesten van elck Os gheven tweeenveertig stuyvers, van een Koe tweeendertig stuyvers, elck Calf vyf stuyvers, van een Vercken twaelf stuyvers, van eenen Hamel ses stuyvers, van een Lam drie stuyvers, van eenen Cappoen een halve stuyver, van eenen Hase een stuyver, en diesgelyc van terwe ende ander graen behalven Coren, dus ginck de Neeringhe binnen Antwerpen al verloren.

In 't eynde van de Meert, hevet seer sel beginnen

+ te Vriesen ende Sneeuwen tot agt off twaelff daghen in Apriel, soo dat by Mans gedencken noyt gesien en was soo cout soo spaey op d' Jaer te vriesen.

In 't beghinsel van Apriel voor Paesschen, heefft men in veel Steden van Vlaenderen, Hollant, Zeelant, ende Brabant, als te Valencyn, Yperen, Ghent, Brussel, Mechelen, Antwerpen &c. groote Justitie gedaen over de oproerighe Calvinisten, Beeltstormers, Kerckdieven en die eenich bevel gehadt hadden in de Mertinistsche Consistorie, off eenighe juweelen om hun valsche Kercke te hueren gegeven hadden.

Den 3. Apriel, t' Saterdachs naer halff Vasten, wirt tot Ghent eenen Prochiaen levendich verbrant, ende eerst van den Bischop ontwyt, om dat hy ketterye syn gemeynte daer by op een Dorp gepreeckt hadde, en daer by noch volhert bleeff tot in doot ende obstinaet.

Den 8. April, wirden tot Brussel dry oude Mannen, seer rycke treffelycke Borghers van Ghent, onthoofft, ende vier vuyt Vlaenderen gehangen, daer veel gelts voor geboden wirt hadden sy het lyff moghen behouden, maer Duc d' Alve en wilden gheen gelt maer Justitie doen over de rebellen.

Den 15. deser snachts syn de twee Roy Roeyen Spelleken en Hans de Greve, als Drossaert van Brabant, gecomen binnen Antwerpen ende syn snacht in de principaelste Herberghe gegaen soeckende seker Capteyn, die men seyde in 't heymelyck volck teghen den Majesteit aentenemen.

t' Sanderdachs sach men binnen Antwerpen slaen de Trommels tot dienst van onsen Coninck, ende men betaeldense op 't hoecxken van de Marckgravestraet in de langhe Nieustraet.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

datums