|
| |
| |
| |
| |
Tweede Hoofdstek.
Van de verschillende soorten van versen.
V. In hoe veel soorten kan men de Nederduytsche versen verdeelen?
A. Algemeenelyk in twee, dat is Jambische of beginnende met eene korte syllabe of Trochaïsche. dat is beginnende met eene lange syllabe, waer uyt een groot getal andere soorten van versen voortskoomen.
V. Geef een voorbeeld van beyde soorten?
A. Geen sterveling kan hem noch er noch dank ontzeggen.
Waer in men ziet dat men begint met een Jambus of voet bestaende uyt een korte en eene lange syllabe, in het volgende:
Laet d'aloudheyd dichter noemen.
Begint men met een lange en eene daer opvolgende korte syllabe.
Zoo dat men de eerste staende versen, en de tweede loopende noemt.
Somtydsmaekt men deeze laetste met dobbele rym klanken als in.
Geen genugten, zonder zugten,
Noch geen liefde zonder pyn;
| |
| |
Kon men laeten, honingraeten,
Niemand zou gesteeken zyn.
Venus boefjen speelt een troefjen,
Soo geraekt men aen den dans:
Maer het wyntje word azyntje,
Soo verkeert de slechte kans.
Of met dry rym klanken en eenen vierden die met den zevensten rymt. Uyt Vondel.
Konstantyntje, 't zaligh kyntje
Cherybyntje, van om hoogh,
D'ydelheden, hier beneden.
Uitlacht met een lodderoogh.
Moeder zeit hy, waerom schreit ghy?
Waerom greit ghy op myn lyck?
Boven leef ick, boven zweef ick!
Engeltje van 't hemelryck:
En ick blinck'er, en ick drinck'er,
'T geen de schincker alles goets
Schenckt de zielen, die daer krielen,
Dertel van veel overvloets.
Waer in het eerste vers of de twee halve op hun eygen rymen. Sommigen hebben ook op deezen trant versen gemaekt van zeven voeten en half, by voorbeeld.
Nooyt zal ik den dag vergeeten die my zulken luyster gaf,
En het land werk deed verwisslen met de rykskroon en de staf.
| |
| |
V. Uyt hoe veel voeten bestaen de Helden-versen?
A. De Heldenversen bestaen de twee eerste eyndigende met eene korte lettergreep uyt zes voeten en half of dertien syllaben, en de twee volgende eyndigende met een lange syllabe uyt zes voeten of twaelf syllaben, by voorbeeld.
Gelyk een hovenier, die kundig is, de boomen
Van 't nutloos hout ontlast, op dat ze vrucht bekoomen,
Besnoeyde Mentor in Salente d'ydle pragt,
Die tot verbastering der zeden was bedagt.
Feitama.
Deeze versen worden zomtyds doorkruysd of by verwisseleng overhands rymende gebruykt, by voorbeeld uyt den zelven schryver.
Een vitter stelt zyn roem in ydel woorden ziften
En letter knibblery; wy haeten zulk een stof:
De waere dichtkunst vind in 't roeren van de driften,
En vloeyentheyd en kragt, haer wezentlyken lof.
Deeze soort van versen is zeer gepast voor treurdichten of om andere voorwerpen afteschetsen, min verheven als de voorwerpen, die het eerste slag vereyschen, by voorbeeld om de treurklagten van Ovidius te vertaelen.
Parve (nec invidio) sine me liber ibis in urbem,
Hei mihi! quo domino non licet ire tuo!
Vade sed incultus, qualem decet exulis esse,
Infelix habitum temporis hujus habe!
| |
| |
Het welk ik aldus vertael.
Gae boekjen naer de stad (ik zal het niet benyden)
Waer 't uwen meester, ach! verboôn is nog te gaen:
Vertrek, maer onversierd, draeg 't kenmerk deezertyden,
Zoo als ze een balling ziet met smert en rouw belaên.
V. Welke teekens gebruykt men om de langheyd of kortheyd der Lettergreepen aentetoonen?
A. Deze bezonderlyk: een streeptje - gesteld boven een syllabe, beteekent dat zy lang is, een kleyn half maentje of schuytje beteekent dat zy kort, en een omgekeerd scherp kapken v betekeent dat zy gemeyn is, dat is lang of kort nae goed vinden.
V. Zyn er ook versen van vyf voeten?
A. Ja daer zyn er in gebruyk van vyf voeten en half of elf syllaben, of thien syllaben, twee en twee naer elkanderen rymende. Ziet hier af een voorbeeld uyt Vondel.
Ziet hier af een voorbeeld uyt Vondel.
Ik zing van Godts altaer geheimenissen,
Van d'offerspys der heilige offerdisschen,
Van offer-eer en eeuwige offerhant:
Wat Serafyn? wat goddelyk trouwant
Zal, daer de kerk gevult met zoom en slippen
Van Godts gewaet nu myn besmette lippen,
Toch zuiveren met vuer van 't hoog altaer,
Waer voor ik my met nederigh gebaer
Ter aerde worp, en sidderende en verlegen
Om 't sterkte licht: geen Arentmagh hier tegen,
| |
| |
De troonwacht zelf bedecht haer aengezicht
En voeten voor dit onverdraeghzaem licht,
En rollende den galm van dry mael heiligh!
Elkandren toe, staet naulix vast en veiligh;
De pyler beeft: de muuren beven oock.
Gelyck verbaest; 't gewelfsel hanght vol roock.
Ziet hier een ander voorbeeld van overhands rymende versen, van vyf en half en vyf voeten.
Uyt den zelfden Vondel.
Eusebia! nu trek op Godts bazuinen,
Met my, niet om den Jerichooschen muur,
Maer om de stadt die met haer zeven kruinen
De donder tarte en terghde al 't blixem vuur.
Nu leer met my zachtzinnigh oorelegen
En Rome zelf bestormen op zyn kraght;
Niet met gewelt van schilpadt, ram en bogen,
Waer mê het fel al 't aerdryck 't onderbraght.
Of op deeze wys uyt den zelfden.
Hoe ryst myn dicht! de groote koningin,
Zoo hoog in 't goud op s'vaders troon gezeten,
Vereere uit lust ons duitsche zang godin,
Haer eigen beelt aen eene goude keten;
De woestheid heeft d'aeloude hengste bron
In 't oost gestopt, die borst weer uit in t'weste
Maer nu verhuist de gryze Helicon
| |
| |
Uit Latium in 't noorden op het leste,
Kristine voert de kunsten in haer ryck,
Zy bouwt den stoel der letteren in Zweden,
Het negental vint daer een vaste wyek:
Daer Koestert zy de Burgerlycke zeden.
V. Maekt men ook versen van vier voeten?
A. Ja, en voor het meeste deel staende versen dat is met eene korte syllabe beginnende, en eyndigende met eene lange.
Ziet hier een voorbeeld uyt Vondel, Lofzang over den heer Kasper Van Baerle professor te Amsterdam.
Nu deelt de gansche Helicon
In rouwe en schreit een hengstebron
Van tranen op Apoltos zoon.
Apollo treet zyn lauwerkroon
Met voeten, en verteert en smilt
Tot water. Och! wie paeit, wie stilt
Den vader die zoo rood beschreit
Zyn goude stralen nederleit
Om dien herboren Klaudiaen?
Een God stort nimmermeer een traen
Ten zy om iemant van zyn bloet,
Op Pindus toppen opgevoed.
| |
| |
Of overhands rymende: voorbeeld uyt den zelfden.
Oudshoren eert dit graf genoegh,
Doch niet zoo zeer om dat zyn bloet
Het adelyke wapen droegh,
Maer om zyn ongekrenckt gemoedt,
En goude deught die zwaerder woegh
Van gout in voor of tegenspoet;
V. Zyn er ook nog versen in gebruyk van minder als vier voeten?
A. Ja daer zyn er nog van dry voeten en half, dry voeten, twee voeten en half, twee voeten, een voet en half en een voet, en ten lesten van een halven voet, of eene syllabe, waer van ik eenige voorbeelden zal aenhaelen.
Loopende versen van dry voeten en half.
Vondel, De Musch van Suzanne Bartelot.
Muschje voesterkint der minne
Vleiertje van uw vriendinne,
Die uw gilt den krans ontdraeght,
En hoe klein in wetenschappen
En met tylpen, hupplen trappen,
Uw Suzanne kunt verquicken,
En doen lachen, en nù stout
In de pruick op 't hooft komt picken,
| |
| |
En haer met de tuitjes houdt,
Dan van daer om laeg komt vliegen
Armen die het sneeuw bedriegen;
En van daer op 't hagel wit
Van haer Borsjes allebeide
Speelen loopt en zoekt en rust
Op Kupidoos rechte weide,
'T lokaes van den lieven lust.
Staende versen van dry voeten uyt den zelven.
Wiens zangk en vedelsnaer
Daer zangk zyn hart bekneep,
Het keeltje dat hem greep;
Daer Glaukus heet van min,
Der blankke stroom-godin,
En voeght haer bruitschat by 't
Ryck huwlyx goet der zee.
| |
| |
Staende versen van twee voeten en half. A. POIRTERS, Masker van de wereld.
Want het droeg kleertjes,
Versen van twee voeten uyt den zelven.
Versen van een voet en half.
| |
| |
Versen van een voet en van een halven voet.
| |
| |
V. Welke soort van versen vind men nog?
A. Men vind er nog wier schikking der syllaben verscheydene latynsche voeten verbeelden, zoo als er Vondel eertyds gemaekt heeft, en sedert hem verscheyde dichters, zie hier een voorbeeld:
Uyt de Echtscheiding van Tollens
Nĭet stēeds ĭs dĕ līefdĕ bĕstēndĭg văn duūr,
Hŏe snēl zĭj dĕn bōezĕm dŏet jāgĕn;
Zĭj blūst wĕl sŏmwīlĕn ŏntydĭg hăer vūur
Hŏe hēl zĭj dĕ vōnk hăd gĕslagĕn;
ĕn strīkt zĭj hăer bloēmĕn weĕr lōs văn hĕt pāer,
Dăn tīlt hĕt, ŏ jāmmĕr! zĭjn kētĕn zŏo zwāer,
ĕn kān dĭe wĕl hāest nĭet mĕer drāgĕn.
Dat lot was het lot van Lorenzo wel eer,
Het lot van Lenore voor dezen:
| |
| |
Hen knelde de keten o jamm er zoo zeer,
Waer toe zy zich voelden verwezen.
De rozen verbleekten verdorden alree,
De doren deed beiden den boezem zoo wee,
De wond woud niet langer genezen.
Uyt andere dichters:
Zoo vlug als een klepper, den teugel gevierd,
Te vierklauw de vlakte ingedreeven:
Met maenen ontvlogten al briesschende zwiert,
Den zand-weg opschrabbend, met stof word omgeeven:
Zoo vlug is den dichter door geestdrift geroerd,
Wanneer hy van d'aerde naer boven gevoerd,
Begeert door de wolken te streeven.
Dit slag van versen gelykt aen den quadrupetante putrem sonitu quatit ungula campum. Van Virgilius. En deeze:
En weest niet bezorgd, om my te tracteeren,
'K en kom niet in huys, 'k en zal maer passeeren:
'K en zal ook geen spys, al is het u leed,
Aenveerden, nog drank al stond het gereed.
Den geleerden heer Kerkherdere historie-schryver van zyne Keyzerlyke en Katolyke Majesteyt in de universiteyt van Loven, maekte geheele gedichten van vlaemsche versen op den voet van de Latynsche Hexametra (Heroica) waer van hier eene schets,
Wel wat mottigen inval! en wat vremde gedachten,
Kwamen lest tweemael 's nagts myn jong herte bekooren.
Den Heer Kinker en andere hebben ook op de maet van latynsche heldenversen, gedichten geschreeven, maer deeze hebben by onze landgenooten geenen byval gevonden.
|
|
Auteursrechtvrij
