Vlaemsche dichtkunst. In vier zangen in heldenversen beschreeven, en verrykt met geschied- en letterkundige aenteekeningen, gevolgd door de Vlaemsche prosodia

[p. 5]

Eerste Hoofdstuk.
Van de maet der lettergreepen.

V. Wat beteekent het woord Prosodia?

A. Het beteekent klankmaet, dat is de kunste die de maete der klanken leert kennen.

Prosa komt voorts van Prorsa dat is de vooruytsnellende woordvolging - Of volgens andere, van pros, naer en Ode zang, dat is naer zang trekkende.

V. Wat is de Prosodia?

A. Het is het deel der spraekkunst, het welk door de kennis van den toonval der lettergreepen, de waere uytspraeke der woorden leert, en het welk men de spraektoonkunst mag noemen.

V. Hoe verschillen de Lettergreepen (syllaben) of sylben van sommige genoemd in de uytspraek?

A. D'eene zyn lang, de andere kort, en een kleyn getal is onverschillig, dat is lang of kort na men begeert.

V. De woorden van eene Lettergreep worden díe lang of kort uytgesprooken?

A. Zy zyn voor het meeste deel lang of kort na goedvinden nogtans de tweeklanken, en dryklanken (Diphtonge en

[p. 6]

Triphtonge) zyn natuerlyk lang: Als Goud, Lood, Leeuw, nieuw, breed, hoog, zwaer, ook de Grieksche Y, als in gy, zy, hy, wy, my, maer de Ledewoordekens (Articuli) den, de, het, der, des insgelyks, en, te, met, men, enz. Zyn natuerlyk kort, hoewelze somtyds by toelaeting lang gebruykt worden.

V. Welk verschil is er tusschen eene lange en korte lettergreep?

A. Dat men om eene lange syllabe uyt te spreeken, ontrent tweemael zoo veel tyd gebruykt als voor een korte, B.V. Hēmĕl Vādĕr, Gĕwīn, Vĕrraēr, menstaet, dat is te zeggen men rust op de lettergreep he veel langer, als op de lettergreep mel, enz.

Deeze rust word ook klemtoon of toonval genoemd in 't latyn accentus.

V. Van welke maete zyn de woorden van twee syllaben?

A. Zy bestaen gewoonlyk uyt eene lange en eene korte, is de tweede syllabe kort, dan is de eerste lang, en dat maekt, eenen loopenden voet, Trocheus in 't Latyn genoemd: B.V. Kōnĭng,de eerste is lang en de tweede kort, is de eerste kort, zoo is de tweede lang en dan is het eenen staenden voet Jambus genoemd, B.V. Gĕboūw.

V. Veranderen de syllaben nooyt van maet?

A. Ja bezonderlyk in de koppelwoorden, zoo dat de koppelwoorden van twee syllaben altyd de eerste lang en de tweede kort hebben: B.V. Stādhŭys, waer in de eerste lang, en de tweede kort is. Maer neem nu het woord Hūysrăed gy zult door de uytspraek hooren, dat huys in het laetste woord lang is. Zoo is ook Teergeld, Geldbeurs, Hofbloem, Bloemhof, Kunstlof, Lofzang, en zoo voorts.

[p. 7]

V. Van wat maete zyn de woorden van dry syllaben?

A. Indien de middelste syllabe kort is, dan zyn de eerste en de derde lang, B.V. Mēnschĕlījk, en indien de middelste syllabe lang is, dan zyn de eerste en derde kort B.V. bĕvīndĕn, vĕrrūkkĕnd enz. hier is opte merken dat sommige woorden van dry syllaben bestaen, uyt eene lange en twee korte syllaben als B.V. Mengelen, Kinderen, Vaderen.

En de deel-woorden (Participia) als Geevende, Loopende, Schryvende, Zingende, enz.

Waer voor het beter is by d'eerste een letter uyttelaeten om ze van twee syllaben te hebben B.V. Menglen, Englen, Kind'ren, Vad'ren enz: ziet verder 4^de Hoofdstuk.

Nogtans ziet men ze door goede dichters gebruyken in dry syllaben B.V: Zy mengelen een drank, Zoo spreekt hy zugtende enz. Zoo nogtans dat het laetste, niet op het eynde van een Heldenvers van zes voeten kan koomen.

De woorden van dry syllaben die twee lange agter een volgende hebben, konnen in geene helderversen gebruykt worden B.V. Lichaemen, Waerheden enz.

V. En wat maete hebben de woorden van vier vyf of zes syllaben?

A. Deeze volgen de zelve als van dry syllaben, lettende of de laetste syllabe opeen na lang of kort is B.V. bĕhāegĕlyk, ge is kort, zoo is haeg lang, be kort en lyk op 't eynde lang. In vĕrmēnĭgvuldĭgt, vul is lang nig is kort en de laeste syllabe, digt, is insgelyks kort. Neem nu het woord vermenigvuldigen, di is kort en agterwaerts overhands, en de laeste syllabe gen is lang by toelaeting.

Ik keure het woord gemael slegt in versen gebruykt, want ge is natuerlyk kort, en men maekt het lang in gemaelin,

[p. 8]

in dit geval zoud ik een wissel woord (synonimum) echtgenoote, gebruyken.⁽¹⁾

Hier van worden uytgezonderd de woorden zamengesteld uyt een voorzetsel (prepositie) als ōvērgĕbrāgt, ōvĕrgĕvāerĕn tēgĕngĕstēld, welke nooyt in geen heldenversen konnen gebruykt worden.

V. Wat noemt men eenen voet in de versen?

A. Eenen voet is eene verbinding of vereening van twee of meer syllaben.

V. Hoe veel soorten van voeten hebben wy in de vlaemsche dichtmaet?

A. Gemeenlyk twee: den Jambus of zwaeren voet, zoo als gĕdāgt, vĕrstānd, enz: bestaende uyt eene korte en eene lange syllabe, en den Trocheus of ligten voet, bestaende uyt eene lange syllabe gevolgd dooreene korte, B.V. Gēvĕl, Vēnstĕr.

Zomtyds vind men den dactylus bestaende uyt eene lange en twee korte syllaben, het welk bezonderlyk te pas komt in de liederen B.V. kuypertje kuypertje enz.

V. Zyn er geene woorden, van twee syllaben, die d'eerste syllabe kort of lang hebben, dat is onverschillig terwyl men schaers in d'uytspraek eenige verandering van Toon in beyde verneemt?

A. Jadeeze zyn, waerom, daerom, altyd, het woord cieraed het welk men tegenwoordig schryft sieraed, is ook van deze soort,

(1) Als ook zaemleving, want de syllabe le is lang en moet lang blyven, zoo dat ik altyd in plaets zaemen leven gebruyk.

[p. 9]

maer volge liever de gewoonte der vlamingen want als men in het meervoud zegt sieraeden dan moeten noodzaekelyk de eerste en laeste syllabe kort uytgesproken worden, want de middelste lang word.

Feitama in zynen Telemachus gebruykt het ook als wy:

Terwyl hun hupplend vee 't sieraad van berg en dal.

Den heer Wisselius doet het eveneens in zyn Polydorus:

'T sieraad van Asia versmoorde in asch en vonken...

V. Zyn er geene woorden die in de versen verkort worden?

A. Ja zeer veele, bezonderlyk die de welke twee korte syllaben agter een hebben, zoo als reeds gezeyd is, nogtans mag deeze verkorting niet gebeuren als het woord daer door als verminkt word, zoo als sommige dichters doen, schryvende by voorbeeld; g'raeken voor geraeken, g'lyken, d'welke en ontelbaere andere, het welk een leelyk misbruyk is, zoo als ik in myne dichtkunst aentoone.

V. Wat is er bezonderlyk te bemerken aengaende de uytspraek der eygen naemen, van Menschen, Landen, Steden, Bergen, Bosschen, Zeëen en Rivieren, in oude tyden vermaerd en in andere taelen eerst bekend.

A. De dichters als zy die woorden gebruyken en de tael onkundig zyn van het land waer in ze eerst bekend hebben geweest, moeten daer van de uytspraek zien te weeten by geleerde die in de zelve taelen ervaeren zyn.

Zoo heb ik er gezien die in den naem van Socrates de middelste syllabe lang maekten, in Homerus de middelste kort, in Thalia, eene der negen Zanggodinnen de middelste insgelyks kort, dat grove misslagen zyn.

[p. 10]

De E moet altyd ingeslokt of opgeeten worden door eene volgende vokael en zelfs door eene H by de vlamingen, want het oud gebruyk der Nederduytsche tael in de vlaemsche spelling brengt dat mede.

Het zelve getuygen, behalven onze uytspraek, nog zoo veel oude familie-naemen als: d'Hooge, d'Hondt, d'Huygelaere, d'Hollander, d'Haeze, enz.