Vlaemsche dichtkunst. In vier zangen in heldenversen beschreeven, en verrykt met geschied- en letterkundige aenteekeningen, gevolgd door de Vlaemsche prosodia
(1842)–Thomas van Loo–
Auteursrechtvrij
[pagina 165]
| |
 | |
[pagina 166]
| |
(7) - [Blad. 145]Gradatio, klemming, is ook zeer eygen aen den dichter ik meen dat het aengehaelde voorbeeld genoeg is om de kragt er van te doen kennen. Er is nogtans te bemerken dat de klemming ook even schoon in eene daeling veranderd word. B.V. Neen, 'k geef hem geen gebied, geen magt, geen voorregt meer. | |
(12) - [Blad. 148]Dit vermaent sommige persoonen die willen kunstregters zyn, zonder te weeten op welke gronden zy hun oordeel moeten vestigen. 'T is in mynen tyd gebeurd dat een werk op den lof der Nederlandsche Zee-helden met den gouden eerpenning bekroond wierd, waer inden dichter de Nachtegaelen deed zingen 't midden in de stroomen. 'T was juyst de Dolphynen in 't bosch vertoonen, waer af Horatius in zyne dichtkunst spreekt en het welk ik in mynen eersten zang aenhael. | |
(12bis) [Blad. 149]De beoordeeling der feylen moet zich bepaelen volgens Aristoteles in zynen boek op de dichtkunst, hoofdstuk XXIV No 13 op de vyf volgende missloegen. Ten Eersten: De onmoogelykheyd. Als de zaek in haer zelve onmoogelyk is of aen de kunst die verhandeld word. Ten Tweeden: D'aenstootelykheyd. Dat is het onbetaemlyk of onredelyk wanneer iets regebregt tegen de gezonde reden stryd. | |
[pagina 167]
| |
Ten Derden: De kwaedaerdigheyd. Dat is wanneer 't gedicht moedwillig iemand wilt hinderen. Ten Vierden: De tegenstrydigheyd. Als het geene men zegt het reeds gezegde te niet doet, of als het geene men gezeyd heeft, het daer op volgende gezeyde van geener waerde maekt. Ten Vyfden: De gebrekkelykheyd aen kunst. Deeze bevat alle de Feylen van tael, spelling, en uytdrukking maet, rym, enz. Als een kunstregter dus deeze vyf punten wel in achtneemt, denke ik dat hy de onbetaemelyke lasteringen van sommige en met eygen liefde vervulde dichters moet in den wind slaen en alleen hunne dwaesheyd beklaegen. Inderdaed niet isser zoo belachelyk, als dat eenen dichter die in eenen dichtstryd op het eens hooren afleezen van mededingende dichtstukken zich zottelyk den prys toekent, terwyl de kunstregters na leezen en herleezen, na wikken en herwikken, naer veel moeyte, ryp overleg en eenpaerigheyd of meerderheyd van stemmen den prys aen het beste werk toewyzen. Voor zeker moet zulk een Phoenix wel groote en wyde ooren hebben om alle de Feylen als ter vlugt op te zamelen, en een wyden mond om het onregtvaerdig oordeel, na hetbekroonen der pryswinnaers, uyt te schateren. Van in d'oudste tyden, heeft het gebruyk bestaen van byeenkoomsten te beroepen om naer prys en eer te dingen. Hesiodus en Homerus onder de Grieken hebben d'eerste geweest, als wanneer Hesiodus door zyne onsterfelyke versen overtreffende die van Homerus, heeft op den berg Helicon tot een gedagtenis van zyne overwinning, eenen zilveren drypikkel met een zeer kunstig opschrift gelaeten. Te Athenen plagt men ter eer van den stichter der stad, Theseus, op zekere tyden openbaere spelen te houden: daer streeden de Treurdichters door hunne vertooningen om prys: daer wierd Aeschylus den eersten Treurdichter door de grootsheyd van Sophocles overwonnen waer door hy van hertzeer kwynende stierf. Om het oordeel over de kunstigste dichten, gezangen en vertooningen te stryken, koos men aenzienelyke mannen, de welke ook wel zomwylen by voor ingenoomen oordeel, aen den minstverdienstelyken den prys toeweezen: gelyk het gebeurde ten opzigte van den volgeestigen Menander, den welken, schoon hy alle zyne mededingers ver overtrof, door de kwaedwillige afgunst der regters, van prys versteeken, aen Philomenes de eere ten onregt heeft moeten laeten. In tegendeel: Aristophanes op diergelyken kunststryd tot regter gesteld, heeft den prys aen eenen gemeenen dichter toegeweezen, om dat deezen alleen zyn eygen maekzel ten toonneel gebragt had, terwyl de andere niets als by een geraepte schriften, uyt oude schryvers haden vertoond. | |
[pagina 168]
| |
Dit heb ik in mynen tyd, zoo ten mynen opzigte van andere, maer te dikwils zien gebeuren. (God betert, zegt Despars in zyne Cronyke van Vlaenderen.) Den raed door Horatius gegeeven aen de Dichters is in zyn eygen goed, en eenen goeden middel om een schoon dichtstuk voort te brengen: maer het brengt eene groote zwaerigheyd mede. Er bestaet altyd zoo wel in kunsten als neeringen eenen zekeren nayver, by de Fransche genoemd, Jalousie de métier, of het geen het Latynsche spreekwoord wilt beduyden door FIGULUS FIGULO INVIDET. Zoo dat het moeylyk valt, by voorbeeld aen eenen schilder, het werk van eenen anderen schilder te pryzen 't schynt my in deze gelegentheyd best te zyn over zyn werk met schrandere letterkundige, die zelf geene schryvers zyn, op deeze stoffe, te raedpleegen. EXPERTUS LOQUOR. | |
(13) Maer zal opregt en trouw een Aristarchus. [Blad. 152]Aristarchus van Samothracie leefde ten tyde van Ptolomdus Philometor, omtrent... Hy schreef negenboeken van verbeteringen voor de werken van Homerus, Pindarus, Aratus en andere dichters: hy was zeer streng in zyne beoordeeling, en om deeze reden word zyne naem nog de kundige en nauwkeurige regters in het vak der letteren toegevoegd. Hy stierf in 't Eyland Cyprus in den ouderdom van 72 jaeren. | |
(14) Het, heeft my reeds gelukt. [Blad. 153]In 't jaer achtthien honderd derthien, heb ik my te Kortryk met den gouden eerpenning zien bekroonen, op den 16 Augustus, het voorwerp der vraeg was Den Nyd, eene stof waer op men een geheel boekdeel zoude konnen schryven. Ik laet hier de prysvraeg, en het daer op door my beantwoord dichtstuk volgen. Konststryd voorgehouden aan de genootschappen van Rhetorica, van Brugge, Yper en Oostende, door de Vredeminnaars binnen Kortryk, den 16 Oogstmaand 1813.
O vreugd!... Wy mogen u ten Rede-stryd uytdagen,
O agtb're Leden van ons Broederlyk Verdrag!
Komt, boeid ons hart en geest door uwe vedelslagen;
Wy vlegten reeds het loof, om op dees blyden dag
U 't nedrig op te dragen.
Schetst ons een Wangedrogt, 't geen eens de Hemelingen
De Godheid tergen deed; een Monster, 't welk verrooed
In 't hart van Caïn zyn gevloekt vergif dorst dringen,
Waar door hy roek'loos heeft geplengt onschuldig bloed,
In Abel 't licht te ontwringen.
| |
[pagina 169]
| |
Maald in vereischte verw', de snoodste der gebreken,
Die veeltyds 's menschens ziel bemorst met zyn fenyn;
Die Vorst en Myterhoofd ook na de kroon durft steken,
Waar voor de Dichters zelfs ook niet beveilig zyn;
Of schoon ze als Goden spreken.
Komt, zingd dees Moordharpy in uw vergode zangen,
By ons den NYD genaamd. Het gouden Eer-metaal,
Zult gy door Thémis u zien op den boezem hangen:
Elk Broeder reikhalsd reeds na u op onze zaal,
In 't uitterste verlangen.
| |
Beantwoording
| |
[pagina 170]
| |
Kon 't smookende gewelf niet zwelgen al 't fenijn?
Moest nog ons aardsch verblyf daar af bezoedeld zyn?
Na dat gy 's hemels hof waart woedende ingeslopen,
En 't reinste scheps'len koor tot oproer wist te nopen,
En vol vermeten had op d'almagts kroon gemikt,
Had haar getergde wraak u niet geheel verstikt?
Moest nog ons aardsche kroost belommerd door Gods goedheid,
Versmachten in den klaauw der doodende verwoedheid?
En had een Zee van gal op 's hemels vloer geschud,
Niet tot de gronden toe die wreedheid uitgeput?
Waar heen! hoe gruw'lyk komt dit Schrikdier voor myn oogen!
Welk Slang gebroedzel zie ik rond den kop getogen!
Wat blikken vol fenyn! wat rusteloos gebaar!
Wat ziels beroering wordt het kloppend hart gewaar!
Zie, zie wat wreeden stoet! wie zal de boosheên tellen,
Die dit vernielend Spook in zynen togt verzellen?
Daar steekt de laster uit met zyn verrader stem,
Daar streven logentaal en valscheid nevens hem;
Daar volgt de menschen haat met altyd bleeke wangen,
De tweedragt ook het hoofd vol kronkelende Slangen,
En d'onbarmhartigheid door smeking nooit bedaard,
Al Monsters uit den nacht in 't duister oor gebaard.
Ziet gy den Nyd getergd met druipend oogen treuren
Waar hy aan iemand heil of voorspoed ziet gebeuren,
Hoe zwelt de vuige borst, hy woedt, hy knerzeltandt
Als ergens vroome deugd haar Zegevanen plant.
Door angst verteert het lyf, en d'ingevallen kaken
Kan d'aangename lach nooit lievelyker maken,
Slechts voelt het hart alleen verligting van verdriet,
Alwaar een sterveling in diepe ellende schiet:
Dan schynt hy wat getoefd, en wenscht in vreugd te zwimmen,
| |
[pagina 171]
| |
Indien er blydschap ooit kon in den boezem klimmen;
Maar 't hart, dat booze drift voor eeuwig heeft verkild,
Brand door geen vreugden gloed: de bitse tonge trilt,
En dryft een zever uit dat alles kan bederven.
Zyn schreden doen alom de Veldgewassen sterven,
'T vergift verdikt de lucht, en d'enkele Ademgeur,
Blaast over Dorp en Stad een alverteerend vuur.
Geen beuls-tuig vinniger is ooit door aarts-tyrannen
Tot 's aardelings bederf en plettring ingespannen:
Meer schrik'lyk als het zout dat zich by zwavel vindt;
Wanneer 't door 't vuur ontvlamt, berst, dondert en verslindt.
'T onstuimig Pekelmeer waar bulderende baren
Omringen 't Zee-mans hoofd met duizend doods gevaren,
Woedt nooit zoo vreeslyk voort; op 't stormen volgt de rust.
Maar wie zag aan den Nyd de wreedheid ooit gebluscht?
Geen tyd, geen levensstip dat hy niet durft verhind'ren,
Hy sprengt zyn goor fenyn tot op de jongste kind'ren:
Welhaest is 't aardig zoet van 't lieve wicht verzuurd,
Dat reeds van in de wieg op 's Broeders Welzyn treurt.
Hoe rooft hy aan de jeugd haar minnelykste bloezem!
Hoe sluipt hy vol verraed in 's grysaarts koelen boezem!
Hy kent geen naaste bloed, geen dierbaar vriendental,
Wat maar zyn oog ontdekt is vyand overal!
Hoe smart het lief gespreek daar vrienden zich verheugen,
Waar eendragts blyd gemoed de Nectars zoete teugen
Uit volle bekers giet! Hoe vloekt hy 't vrugtbaar oord,
Daar Ceres milde hand de gouden velden boordt.
Ach! waar twee lieven zich in echte min verbinden,
Daar stygt zyn razerny die alles wilt verslinden;
Daar brengt hy hoon op hoon, en list op listen aan,
Daar Blixemt zyn verraad met scherpste gif gelaên!
| |
[pagina 172]
| |
En gy die door de kunst uw groen bekransde sched'len,
Zaagt boven 't sterflings lot ten hemel toe vered'len;
Vrees Dichter! vrees het Spook! hoe meer uw kunste bloeit,
Hoe meer 't in 't helsch Forneis zyn stalen schichten gloeit.
Geen achting voor 't gezag, geen eerbied aan 't geheiligd,
Geen Scepter-dragers kruin, geen Gods tolk is beveiligd;
Nyd doet den oudsten troon in stuivend puin vergaan,
En knaagt d'onwrikbre zuil van 't roomsche Vatikaan.
Hy schept een Tygers hart in kindverliefde Moeders.
Hy rukt de banden los der naauwst vereende Broeders,
En staaft hun 't blinkend staal onmenschlyk in de vuist.
'T is moord..! De Bloed-vlag waait.., en d' nschuld is vergruist..
Staag vol van wrangen haat, nooit moede van vervolgen,
Op doôn, op levenden, ja op zich zelf verbolgen,
Op 't laast daar aan zyn zoraak geen wee-toneel voldoet,
Verscheurt hy 't eigen hart, en wentelt in zyn bloed...!
Sta, Hel-kroost! 't is genoeg... Berst zwangre donder wolken,
En bonst het Schrikdier neer in d'onderaardsche kolken:
Zoo blyft het zigt ontlast van 't yselyk vertoog,
Zoo ryze vriendschaps Zon met vollen glans om hoog.
NOTA: agter deeze vraeg wierd den lof der Vriendschap gevraegd. Hier heb ik, om door myne gewoone spelling niet bekend te zyn eene soort van Hollandsche spelling, gelyk die der prys vraeg gevolgd. | |
(15) Verheerlykt Vlaendren rys. [Blad. 154]Het oude graefschap van Vlaenderen het grootste der Zeventhien Provincien, zoo als het aen Boudewyn den yzren tot huwelyks Gift gegeeven wierd door den Koning van Vrankryk Karel den Kaluwen, ten jaere 862 met Judith zyne Dochter in huwelyk treedende, bevatte al het land gelegen tusschen de Somme, de Schelde en de Zee, eene uytgestrektheyd van land, welke hedendaegs eene bevolking van omtrent dry millioenen inwooners bevat. | |
[pagina 173]
| |
ten jaere 1500. En stond alle zyne grootheden Keyzerryk, Koningryken, Hertogdommen, Graefschappen en Prinsdommen af in 't jaer 1555, en vertrok zich in een Klooster. | |
(17) Den grooten Heinsius. [Blad. 157]Daniel Heinsius wierd te Gent gebooren in 't jaer 1580, Hy was leerling van Scaliger toen ter tyd hoogleeraer in de geschied- en staetkunde te Leyden. Hy volgde zynen meester op en beklom zynen leeraers stoel, na dat hy reeds van zyne achtthien jaeren de Grieksche tael onderweezen had. Hy stierf in 't jaer 1655. Hy heeft een groot getal geleerde werken agter gelaeten. | |
(19) Men ziet Jan Breydel en de Coninck. [Blad. 158]Jan Breydel en Pieter De Coninck, waeren de twee aenvoeders der Vlamingen, die gezwooren hadden de Fransche Dwingelanden te vernielen of roemryk voor hun Vaderland te sterven. Op den 23 Meye 1302, kwamen deeze Veldoversten met hun leger van Oostburg Aerdenburg en Damme naer Brugge en overrompelden deeze Stad. Zy trokken langs de Kruyspoort en Speypoort, en over de Vesten, welke ten deele gevuld waeren, in Stad, en stelden zich daedelyk in slagorder, terwyl de Burgers van binnen de Wagt-mannen doodsloegen en zich van de Catharine-poort, Bouvery-Gend- en Smede-poort meester maekten, zoo dat er niet eenen Fransch-man uyt de Stad kon geraeken, en zich door het vlugten redden. Dit gedaen zynde, Jan Breydel vermaende zyne Krygslieden tot moed en vroomigheyd, hen aldus aenspreekende: Mannen van Brugge! volgt nu kloekelyk de voetstappen uwer onverwinnelyke Ouders en voorzaeten na, zoo zullen wy voortaen geen balling agter land moeten loopen, maer zullen nog heden, (indient God belieft) onze Stad in vryheyd bezitten, gelyk wy gewoon zyn; en roepende met eene donderende stem: dat walsch is, valsch is; slaet doot! trok voor den dageraed regt met zyn leger langs de Snakkers-straet, naer 't hof van St.-Pol gaende voort door t' Gend-hof voor by St-Jans-brugge, over de Beurse ter Markt, onderwege alom deuren en vensters inslaende, en al te Messe en te Zweerde brengende wat zy ergens te bedde of half gekleed vonden van den Fransche bloede, wel ten getalle van twee duyzend persoonen, maer meest voetvolk. Pieter De Coninck het zelve doende met nog meerdere bloedstorting, kwam met zyn Volk, naer dat hy drymael luyd uytgeroepen hadde Vlaenderen en den Leeuw, van de Kruys- | |
[pagina 174]
| |
poort, langs de Hoog-straet over den Burg naer de Steen-straet tot aen St.-Salvators kerk, keerende weer door de Noordzand-straete naer de Markt alwaer hy zich vereende met zynen Krygsgezel De Breydel. Daer begonnen zy gezamentlyk wederom te roepen: Vlaenderen en den Leeuw! zoo wie goed Vlaemsch is koome by ons! dat walsch is, valsch is, slaet dood. En de geene die uyt hunnen naem de Poorten en Vesten der Stad te bewaeren hadden riepen ook Schild en Vriend, ter grootere vermeerderinge der Vlaemsche magt, want het viel hen al by, dat van goeden bloede was. De Franschen stelden egter zich nog kloekelyk te weer, zoo veel moogelyk, maer zy wierden overal afgemaekt en langs de straeten de keel, gelyk de Kiekens afgesteeken, om dat zy de geroepen der Vlaemingen, wat zy ook poogden, niet konden beantwoorden. Men zegt dat er wel vier duyzend en vyf honderd Franschen dood bleeven, en hun opperhoofd Jacques De Chastillon ontkwam het alleenelyk door de vlugt. Ten diën tyde te Brugge, men was Vlaming, men sprak niet in 't Fransch, men las, noch men schreef, niet in 't Fransch, men predikte niet in 't Fransch; eyndelyk men was niet beschaemd Vlaemsch te spreeken by de treffelyksfe Borgers. In tegendeel men leerde de Fransche het haezepad kiezen op zyn Vlaemsch, kop over gat tuymelen, en de aerde kussen op zyn Vlaemsch, tot dat zy den slag van gratie kreegen.
Tempora mutantur, nos et mutamur in illis.
Moet ik het zeggen? nu vind men het schoon by voorkeus, en tot veragting van onze voortreffelyke, overoude en ryke Moedertael, de tael te spreeken van Marat, van Robespierre, van Fouquier Tinville, van Collot d'Herbois, van Danton, van Carrier, en zoo veel andere Konings Moorders en Schrikstookers, (Terroristen) van welke het geheugen nog eeuwen lang de beschaefde volken zal doen zidderen. Ja deeze tael spraken de Wanschepsels, die de vreedzaeme Burgers onder het gezang van bloeddorstige liederen, gelyk ha ça ira, ca ira! les Aristocrates a la lanterne! of, vive le son, du Canon; dagelyksch naer de Guillotyn zonden, of in de Loire versmoorden. Ik geloof wel dat de jonge lieden aen dit alles niet en denken, maer menschen welke dit alles hebben weeten gebeuren, konnen zoo veel schrikkelykheden niet vergeeten. Ik beken niet te min dat-er in Vrankryk ook groote en lofweerdige mannen bestaen hebben: maer dit moet nog meer de verontweerding opwekken tegen de verbasterde afstammelingen die hen opgevolgd hebben, en zich door de s[...]kkelykste vreedheyd en woede gekenmerkt hebben. | |
[pagina 175]
| |
Ik keer weder tot myne Landgenooten. Hoe ver gaet de verblindheyd niet! de tael van onze roemryke en heldhaftige voor-ouders gebruyken, is Boersch, is een teeken van weynig opvoeding, is een beletsel voor de beschaefdheyd: zoo spreeken sommige en zyn trotsch vyand zich te verklaeren van hunne eygen tael en Vaderland. Zullen zy dit voorbeeld kunnen vinden hy andere natiën, die beschaemd zyn hunne Moedertael te spreeken? ik denk, neen. Hier by wil ik het nog opmerken: hoe veel zyn er van onze Vlamingen, van die opgeblaezen Fransch-spreekers en schryvers, die de Fransche tael zuyver en zonder feylen spreeken of schryven? ik kan het bewyzen uyt myne briefwisseling van over veertig jaeren, dat van vyf en twintig brieven in 't Fransch door Vlamingen geschreeven, er ten minsten, dry of vier en twintig, onder bevonden worden met grove feylen tegen spelling en styl. Hier uyt besluyt ik, dat het zeker is dat men eene vremde tael nooyt zoo wel en zoo volmaekt en grondig kan magtig zyn als zyne eygen Moedertael. | |
(20) Roemrugtig: Groeningen.... [Blad. 159]Den Koning van Vrankryk om vraek te nemen over het verlies en de schande, welke hem door de Vlamingen aengedaen waeren, zond een groot leger ten getalle van 40,000 sommige zeggen 60,000 Mannen naer Vlaenderen, om de Vlamingen, zoo hy waende, met huyd en hayr op te slokken. Maer God die de verwaendheyd en den hoogmoed zoo dikwils straft en vernedert, liet de Vlamingen de schoonste zegeprael, door hunnen moed en dapperheyd winnen. Dit gebeurde te Groeninge by Kortryk, geheel het Fransch leger onder het bevel van Robert Graef van Artois Neef des Konings, wierd door de Vlamingen verslagen, die niet half zoo sterk in getal waeren. Van geheel het Fransch leger ontkwamen nauwelyks dry honderd mannen de handen hunner vyanden, alle de andere wierden volslagen of krygsgevangen gemaekt, onder het getal der gesneuvelde bevonden zich Robert Graef van Artois opperbevelhebber van het leger, Jacques de Chastillon verjaegden landvoogd van Vlaenderen, den Koning van Majorca, Godefroy Hertog van Braband en zynen zoon, de Graeven van Eux, la Marche, Dampmartin, Aumale en Ange, Jan, zoon van den Graeve van Henegauw, Roeland heere van Neëlle, Constabel van Vrankryk, en zynen Broeder den Graeve van Tancarville, met veele andere Prinsen en groote Heeren, en eene ontelbaere menigte Soldaeten. Vier duyzend vergulde Spooren waeren de onvergangelyke zege teekens voor de Vlamingen in deezen Veldslag op de Fransche behaeld. Er is een schoon Schilderstuk gemaekt van den Veldslag der Gulde Spooren, door den vermaerden Kunstschilder De Keyser, waer van de regeering van Kortryk den aenkoop gedaen heeft. | |
[pagina 176]
| |
Ik wil hier nog by voegen eene gebeurtenis, welke wy in ome Stad over eenige jaeren hebben zien gebeuren die voor onze Stad-genooten zoo glorieryk niet kan beschouwd worden. | |
Plundering van den 18 October 1830.
Ook Brugge, gy hebt uytgemunt
In uwe omwenteling!
'K weet niet of dit uw roem verhoogt,
En of Apollos kunst gedoogt,
Dat ik dit stuk bezing.
Maer evenwel het nakroost mag
Door weetlust opgewekt,
Eens hooren wat er is geschied,
Wanneer er niemand 't Volk gebied,
Hoe wyd verwarring strekt.
Reeds wapperde de Vryheyds-vaen
Van Brussels tooren trans.
Een zelfde geestdrift elk verwint
De Steden volgden eensgezind,
En waegden ook de kans.
Dry weeken waeren reeds voorby,
Sints dat der Burgren moed
Den vyand tot de vlugt bedwong,
En vryheyds lied luydrugtig zong,
Wyl d'onlust wierd gebroed.
Den oproer wierd toen aengestookt
En vond een open perk,
Waer 't volk vergaerd in grooten hoop
Verdiepten gragt en waterloop;
Daer ging 't verraed aen 't werk.
| |
[pagina 177]
| |
Men gaf er drank, men deelde geld
dat tweedragt gaende maekt;
Terstond de klagt was algemeen
Den arbeydsloon was veel te kleen
Wel aen het werk gestaekt.
'T scheen dat er Jupiter by was,
Er viel een regen goud:
Het volk nu door d'aentreklykheyd
Van 't blinkende metael verleyd,
Was toomeloos en stout.
Nu wat begonnen? waer gekeerd
'T was plundering en roof,
Het stookers vogt rees in den kop
Men trok langs markt en straeten op,
Voor regt of reden doof.
'T volk zag een bakker lang bedreygd,
Als koorenbyter aen;
Daer nam de plund 'ring haer begin,
Daer drongen zy als briesschend in,
Om 't al in gruys te slaen.
Zy liepen verders langs de straet
Met yselyk gedruys;
Stads overheyd was zonder magt.
Men plunderde by dag, by nagt.
In menig burgers huys.
Eerst gingen zy een tyd geleên,
Een enkel huys te keer;
Ligt kroegen zy daer d'overhand,
En staken 't voorts geheel in brand
Er bleef niets over meer.
| |
[pagina 178]
| |
Maer ziet welhaest de tweede mael,
Het ging met minder vrees;
Men plunderde ievrig om den buyt
Wel zes of zeven huyzen uyt
'S nagts eer den morgen rees.
Nu wat gedaen in deezen stond
Waer hulpe in deezen nood?
'T was tyd dat elk in Wapens liep
Terwyl men tot verdeding riep,
De Burgers kleen en groot.
De Burger-wagt kwam op de been,
Men schoot: men storte bloed;
Maer ach! 't was olie in den brand,
Waer door de vraeklust aengerand,
Wierd meer en meer gevoed.
'T zyn goede knegten, water, vuer,
Maer meesters al te bont;
Zoo is het volk dat goeden raed
Eendragtigheyd en rust versmaed,
En loopt al woedend rond.
De woede groeyde al sterker aen,
Tot dat er Krygsvolk kwam,
Dat hun geweld beteuglen kon,
En door 't vertoonen van 't Kanon,
Wel haest den moed benam.
Maer 't is niet noodig hier verhaeld,
Hoe veel 't ons heeft gekost,
In die verschriklyk' onweersvlaeg,
| |
[pagina 179]
| |
Van door lukzoekers stout en graeg
Op 't eynd te zyn verlost.Ga naar voetnoot(*)
Hoe zugtte 't vreedzaem Burgren tal
In d'algemeene ellend!
Wat schande voor de Landverraers,
Die met den naem van Plunderaers,
Voor altyd staen bekend.
Zy hebben wel de Stad geruymd,
En zyn nu elders t'huys;
Maer 's Volks vervloeking; schand' en hoon,
Zyn thans den welverdienden loon,
Van 't haetelyk gespuys.
Ik heb het in een huys gezien,
'T was van een Winkelier,
Waer 't al tot puyn verbryzeld was,
Men trad op Porceleyn en Glas,
Ten halven beene schier.
Zout, Peper, Styfbloem en Canneel.
Geworpen op den grond;
Met Zuyker, Olie, Zeep, Syroop,
En Caffé, Vygen overhoop,
Men daer gemengeld vond.
Daer liep nog verders voor de saus
Een vloed van Dranken by.
Genever, Bier en Wyn-azyn,
Anys- Liqueur en Brandewyn,
Was by die Lekkerny!
| |
[pagina 180]
| |
Wat een verzaem'ling nooyt bedagt,
Wat aerdigheyd van kleur!
Met afschrik zag men 't schouwspel aen,
Terwyl 't gevoel wierd aengedaen,
Door vreemd vereenden geur!
Geen schilder kan dien mengelklomp
Gelyk hy was te zien,
Met al 't afschuwelyk verzeld,
En als een Bajert voorgesteld,
Het mensch'lyk oog aenbiên.
Maer wat was 't eynde van 't gevaer,
Van dood-angst en verdriet?
Veel menschen stierven er van schrik,
En 't roovers rot voor 't oogenblik
Kreeg woonst en kost voor niet.
Nog zag men na een korten tyd,
De smeeders van 't geweld
(Die wel verdienden met een strop,
Te hangen straks aen galgen op,)
Op vryen voet gesteld!
O vryheyd! die van 's werelds wieg,
Aen 't menschlyk herte spraekt,
Als 't uwen invloed smaeken mogt,
Was 't vuer of bloed dat gy verzogt,
Als gy zyn' banden braekt?
Is vryheyd dan die edle maegd
Die elk in 't herte mint,
Tot all' die yslykheyd bekwaem?
Zy die door kragt van haeren naem,
De slaeverny verwint!
| |
[pagina 181]
| |
Neen, neen, zy kennen vryheyd niet,
Die haer die schande doen:
'T is eygen-baet 't is zelf belang,
Die hen gaet stouwen aen den gang,
'T is vraeklust die ze voên.
O mogten wy dien tyd van schrik
Hier nooyt meer wederzien!
En 't Volk gestrikt in eendragts band,
Getrouw aen Vorst en Vaderland
Dien tweedragts ramp ontvliên.
Lof, lof zy hem die Steeds 't geluk
Zyns lands bewerken kon;
Hy vind in 't regt beschermen prys,
Van eeuw tot eeuw zyn handelwys
Pronkt als een Middag-zon.
| |
(21) Myn zangster vlegten wy. [Blad. 160]Ten jaere 1383 heeft de Stad Iperen een merkwaerdig en hardnekkig beleg uytgestaen, het welk negen weeken geduerd heeft, de geheugenis van dit beleg waer in de inwooners der Stad een en twintig hevige aenvallen zeer kloekmoedig afgeslagen hebben, word tot heden nog den Tuyndag genoemd en met een plegtig feest gevierd den eersten Zondag van Augustus ter eer van de Godelyke Maegd aen wier voorspraek de belegerde deeze wonderlyke verlossing toegeschreeven hebben. Den 8 Augustus vergaderden de gewapende inwooners op de Markt, alwaer Jan Van Oultre heer van Weldene, in zyne hoedaenigheyd van Burggraeve van Ypren, negen Ridders heeft geslagen, naemelyk: Pieter Van Der Zype, heere van Denterghem, Olsene, Wazieres, enz. In zynen tyd hoog Bailliu van Ypren; Olivier Van Loo, zoon van Jan heer Van Voormezeele: François Belle, heer Van Boesinge, zoon Van Joris heer van dezelfde plaets. Joris Belle, broeder van François Jacques Belle, zoon van Nicolays; Jan Belle zoon van François; Laureyns Belle, zoon van Jan, Jan Ricassez wie men gelooft heer geweest te zyn Van Oosthove en Warnave en Olivier de Reuse. Eenige andere heldhaftige inwooners weygerden, uyt grootmoedigheyd de Ridderschap te aenveerden, zich ver- | |
[pagina 182]
| |
genoegende met de streelende bewustheyd van door het vervullen van hunne pligt de agting hunner tydgenooten verworven te hebben. | |
(23) D'oostendsche Zee-vaert heeft. [Blad. 161]In 't jaer 1723 wierd te Oostende eene Oostindische Compagnie opgerigt by Octroy van zyne Keyzerlyke majesteyt Karel den Zesden, waer af de werking zoo gelukkig was voor Vlaenderen dat de Engelschen, Franschen en Hollanders alles aengewend hebben om deezen bloeyenden tak van voordeel te doen verdroogen; het welk hen eyndelyk gelukt is, tot' groot verdriet des koophandels, in het jaer 1727. Meer als twee duyzend inwooners verlieten hierop de Stad om zich elders te vestigen. | |
(24) Een Keyzer steeds bezorgd. [Blad. 162]Op den 11 Juny 1781 wierd de Stad Oostende tot eene vry have verklaerd door den Keyzer Josephus den tweeden, den dag van zyne aenkoomst in de zelfde Stad, wanneer hy ook bevel gaf de Stad te vergrooten uyt oorzaek dat zy in haeren omtrek niet konde bevatten het groot getal Vremdelingen welk den voorspoed des koophandels haer dagelyks deed toekoomen. Deeze Stad wierd door de Engelsche gebombardeerd met eene Vloot van dry en dertig schepen, op 20 Meye 1798 die ter zelver tyd eene landing deeden langs de Oostzyde der haven, en het sas van Slykens met buskruyd deeden springen; waer na een hardnekkig gevegt met de Fransche plaets had in de duynen en dit ten gevolge 1400 Engelsche krygsgevangen gemaekt wierden.
In Ostendam ita Vrientius Sander. Flandria Illustrata.
Nulla ego, sed nullam me defendente Batavo,
Et nullam austriaco me repetente suam:
Immani obsidio, parti gravis horror utrique,
Altera penè Helene, atque altera Troja fui.
Me procul a fama, iliados cognoverit auctor,
Mox Ostendiadem scripserit ille novam.
Hebbe deeze versen, ter voldoening van persoonen die met het Latyn niet bekend zyn, in eenige gerymde regels vertaeld. - Oostende spreekt:
Ik nietig strand, maer door den Batavier verweerd;
Wierd door den Prins Albert van Oostenrijk bestreeden:
| |
[pagina 183]
| |
Van hem als eygen erf geeyscht en weer begeerd,
'K heb dus een zwaer beleg en storm op storm geleeden.
Aen beyde kanten woedde en ramp en zwaerste ellend.
'K was als een' Helena, 'k was Troyens weder gade.
Had my den schryver toen van d'Ilias gekend,
Vast schreef hy ook voor my op nieuw d'Ostendiade,
Den heer Michiel Janssens, Koopman te Oostende, bezit een goed Schilderstuk van de vermaerde belegering van Oostende, dat de nieuwsgierigheyd der kenners tot zich trekt. Een ander groot onheyl trof de Stad Oostende. Op den 14 September 1800, 'savonds omtrent zeven ueren, veele menschen wederkeerende van het sas van Slykens, waer het kermis was, en alsdan over de Haven moetende vaeren om in Stad te koomen, is de Overzet-schuyt of Bak, door het groot gewigt gezonken met alle die er op waeren; een groot getal daer van, zes en tachentig persoonen van allen ouderdom, zyn ellendig omgekoomen. Eenen ramp nog schrikkelyker, beving d'inwooners deezer Stad met de grootste vrees, op den 19 September 1826, een Buskruyd magazyn, is 's morgens kwart naer thien ueren in de lucht gesprongen. Men weet niet gelyk het gemeenelyk geschied door wat oorzaek dit ongeluk gebeurd is. De Stad was sterk beschadigd, nogtans het getal der Slagoffers die het met de dood betaeld hebben, was niet groot. Ik zal hier nu tot slot van deeze dichtkunst, den lof opzingen van onze schoone, kragtige en in woorden overvloeyende moedertael, op dat de geene die haer lasteren, zonder haer te kennen, zouden overtuygd zyn hoe veel ryke hoedaenigheden zy bezit. Sommige schryvers willen bewyzen dat zy zoo oud is als de wereld: ik begin dus dit op te haelen. Voorts dat zy zoo gevoegzaem is voor den dichter al voor den redenaer, zoo welluydend als het Grieksch, zoo vloeyend als het Latyn. Haere klanknavolging even eens: B.V. kwakkel, kievit, koekuyt, enz. Waer van den klank des woords ons den vogel doet kennen. Maer iets dat ons bezonderlyk de snelheyd van een luchtverschynsel afschetst is: Blixem, wat is la Foudre in 't fransch daer by te gelyken, wat Ligthning in 't Engelsch wat is Fulmen of Fulgur in 't Latyn? Fulmine in 't Italiaensch, Rayo Del Cielo in 't Spaensch, enz. Haer zamenstelling van verscheyde woorden te gader is ontelbaer, haer verkleyn woorden zyn zoo talryk als de zelfstandige naemwoorden waer van zy gemaekt worden: eyndelyk ik betoon dat den Helden moed van onzen voorouders de tael behouden heeft, terwyl onze nabueren onder 't Juk van Caesar geboogen de Latynsche tael hebben moeten leeren, welke by verloop van tyd zoo verbasterd is geworden dat men haer in de achtste eeuw, Boersch Latyn, Rustica Romana, | |
[pagina 184]
| |
noemde, van waer zy eyndelyk den naem van Fransche tael bekoomen heeft, en behoud. Dan uyt ik den wensch, dat alle Vlamingen en Nederduytsche Belgen, haerzoo opregt als ik, mogten beminnen.  |