Vlaemsche dichtkunst. In vier zangen in heldenversen beschreeven, en verrykt met geschied- en letterkundige aenteekeningen, gevolgd door de Vlaemsche prosodia
(1842)–Thomas van Loo–
Auteursrechtvrij
[pagina 71]
| |
 | |
[pagina 72]
| |
Voor hem alleen is 't schoone waar die 't in zich zalven,
Als d'eigen grond waar in het kiemt weet op te delven.
'T is van het geen hy dacht 't gelykend evenbeeld,
'T oorspronkelyk zelf gedachte in 't beeldend stof herteeld.
Voor hem is 't waare schoon om dat zyn kunst vermogen
Natuur, ook als zy schrik en afschuw baart, verhoogen
En 't laage en t' nietige, ja zelfs 't misvormde, ook dan
Als 't walging en verachting wekt - verheffen kan
Tot hooger aanzyn; en d'afzigtlykste gedroghten
Waar voor het zintuig beeft, herschept in kunstgevrochten.
Dan is de waarheid schoon, dan is de schoonheid waar,
Wanneerze in 'nauwst verband vereenigd met elkaâr
Eenstemmig 't zelfde doel in ziel en zintuig drukken.
En 't blakendegevoel verruimen en verrukken.
Niet door tafreelen ryk van uitterlyke pragt........
.......................
.......................
Zoo is me ook 't denkbeeld zelf gevonden zelf geteeld.
Maer onvoltooid en slecht geschaduwd afgebeeld,
Veel, eindloos meer dan 't rykste lofwerk, met sieraden.
En als d'uitheemsche pragt der oudheid overladen,
Waar d'armoe van den geest zich overnal verraadt
En 't echte doel der kunst den kunstenaar verlaet.
'T is waar: dit bloemperk vol van schitterende loovren,
Met kunst verdeeld moog' voor een wyl ons oog betooveren.
Zie hier een takje uit Pindar 's lauwerhof geplukt
En daar de Trosnarcis den stouten bard ontrukt
Die ons Achilles onverzoenbre gramschap maalde;
Die teedre Myrth die eens in Nasos lusthof praelde,
En Sapho 's liev'lingsbloem is keurig nagebootst.
Die maegdelyke roos, die half ontloken bloost,
Kwynt en verschuilt zich achter groenende Eikenbladeren,
Zy schynen slingrend nu te wyken dan te naderen,
En strenglen om 't gebloemt dat op die kronkling past,
En beurtelings vervangt zicht dartel klemmend vast.
'K erken, 't is schoon, 't verrukt, maar 't zyn de zelfde bloemen
Waar op de aloudheid eens met volle regt mogt roemen.
Zy zyn geroofd en met een wel bestuurde hand,
Van d'eersten bodem op een vreemden grond verplant;
| |
[pagina 73]
| |
En ach! - hun eerste geur en wadem is vervlogen!
Zy zyn de vruchten niet van eigen denkvermogen,
Maer slechts ontleende tooi, hoe kunstig geschakeerd.
Hun kelken zyn niet meer naar 't rijzend licht gekeerd,
Dat hen den wasdom schonk; maar met verzwakte kragten
Staan ze in 't omheind bestek op een gehoopt te smachten.
Hem die het schoone slechts om 't sierlyk kleed bemint
In 't geen de zinnen streelt, den hoogsten wellust vindt
En op het tooisel slechts zyne oogen houdt geslagen,
Dien moog' dit loofwerk als een meesterstuk behagen.
Hy vraagt niet naar het geen dit praalgewaed vervult
En ziet den dwerg voorby in 't reuzenkleed gehuld.
De waarheid van dit schoone ontglipt zyn kortziend oogen,
Zyn oor door maet en toon en harmonie bewogen
Hoort maar verstaat den zin der wisselklanken niet.
Wanneer Apelles kunst hem haar tafreelen biedt
Houdt slehts het kunstige bedrog zyn oog gevangen,
Het toppunt van zyn wensch de grens van zyn verlangen,
En 't geen hy toejuycht in die schets van 't zigtbre zyn
Der Godlyke natuur is nagebootste schyn.
Zoo ver en verder niet vereert hy 't schoon der kunsten.
Meer hoopt, meer vraagt hy niet van Mnemosynes gunsten.
De waarheid die hy eischt is slechts gelykenis,
'T geheugen vinding en 't gevoel alleen zyn gids.
'T gevoel - ja alles is gevoel in 't stofloos denken
Der rede - 't edelst wat natuur den mensch mogt schenken
De vrye wil zelf is een uitting van 't gevoel.
Hoort hoe den heer Wiselius op een diergelyk geval zich uytdrukt. Gy jonge dichters! gy die 't echte vuer gevoelt,
En met een prysbre drift, op duurzaam lover doelt,
En wenscht dat Nederland daar mede uw hoofd moog kroonen,
Zal dit uw lot zyn, moetge u Nederlanders toonen,
En drukken, by uw zang, der kiesche vadren spoor:
Dicht voor den geest, als zy, en zingt als zy, voor 't oor,
Van stroefte en wanklank schuw als van Charybdis klippen:
Geen Godenspraek betaamt aam ongekuiste lippen.
Hier in, hier in voor al zy Bilderdyk uw gids:
Waar hy de hand reikt valt geen rots of berg te spits.
| |
[pagina 74]
| |
Boileau moge u daar by in 't letterveld geleiden,
En Flakkus heldre toorts haar glansen om u spreiden;
Ook ik toon op hun spoor, u 't ware pad der eer.
Toetst vry myn lessen aan dier groote mannen leer;
En is uw oordeel vry, zoo toont u d'ondervinding,
Hoe 't al wat daar meê strydt, is waan en geest verblinding.
By d'ouden droeg een werk den naam van dicht zelfs niet,
Wanneer 't dien regten weg een oogenblik verliet.
Gy hebt ook voor u staan een reeks van nieuwe dichten;
Maar laat uw zangster nooit naar dezen toon zich rigten,
Ten zy gy, kalm van zin, getoetst hebt styl en taal,
De beelden hebt ontleend en zorglyk op de schaal
Van 't oordeel hebt beproefd 't geheel en al zyn leden.
Zoodanig onderzoek zal ras u overreden,
Hoe, 't geen uw tydgenoot alom 't uitbandigst pryst,
D'onwetendheid der eeuw, waar in gy leeft, bewyst.
Wil dus voor haar niet, maar voor wyzer nakroost zingen,
En laat myn leer u 't oor, neen! heel uw hart doordringen.
Voor eerst dan zy uw taal u 't kostelykst kleinood
Welks rykdom gy vermeert, welks luister gy vergroot.
Het is een valsche leer, dat regelen noch wetten
Van 't eigen uwer spraak den dichter perken zetten,
Maar hy haar wringen mag en martlen om de maat,
Die 't zyner keus gestemd, het galmend speeltuig slaat.
Vertrouwt er op, dat, wie deez' ketteryen leeren,
Uit armôe ketters zyn, en geest en kunst ontberen:
De vryheid is hun leus, terwylze in slaverny
Als mollen wroeten. - Hy, die wetten volgt, is vry.
| |
(7) - [Blad. 51]De gebroeders Stephanus en Joseph Montgolfier hebben hunnen naem ontsterfelyk gemaekt door het uytvinden der Luchtballen en zich door hunne weetenschappen in de schey-en-werktuygkunde onderscheyden. Den eersten heeft in Vrankryk het Velin papier leeren maeken en stierf in 1799 en zynen broeder in 1810. | |
[pagina 75]
| |
(9) Schoon Jenners kloek vernuft. [Blad. 51]Den heer Jenner is gebooren in 't jaer 1749 den 17 Meye, te Berkley in Glocestershire, hy is gestorven te Berkley in d'eerste dagen van January 1823. Ziet hier door welk geval hy eerst voor al de Koepokïnenting bespeurde en verders in 't gebruyk deed koomen. Ten jaere 1775 deed men de in-enting der natuerelyke kinderpokken in het Graefschap van Glocester, waer de Koeypokken in de lente dikmaels onder de Melkkoeyen heerschen. Den heer Jenner, die dan in het gemeld Engelsch Graefschap te Berkley zyne geboorteplaets, de heelkunde oeffende, en die gevolgentlyk ook menigvuldige in-entingen verrigtte, ondervond by deeze gelegentheyd dat verscheyde persoenen de Kinderpokken niet konden aenneemen. De reden hier van wierden hem door zyne naebuerige landbouwers verklaerd. De zelve hadden, gelyk alle de andere van d'omliggende gewesten, van in vroegere tyden opgemerkt dat de geene, die door het melken der Koeyen eens van de Kowpox kwamen mede te deelen, nooyt door de Kinderpokken wierden aengedaen. Hier zag men de in-enting der Kinderpokken en eene verouderde waerneeming der landbouwers elkanderen de hand bieden om den grooten Jenner tot den tempel der Troostgodin in te leyden. Jenner vond den middel om de onbedaerlykste pest te ontwortelen. Jenner opende eene deur waer langs den vreedsten menschen-geessel moest weg vlugten, Hy had het geheym gevonden om elk jaer aen achtmael honderd duyzend menschen de behoudenis van het dierbaer leven te schenken. Dat zyne assche onvergangbaer zy, en zynen naem tot het eynde des werelds praele! Den heer Jaequemyns, Medecinae en Chirurgiae Doctor te Dadizeele in westvlaenderen, op het spoor treedende van den onsterfelyken Jenner heeft reeds in het jaer achtthien honderd negen een zeer nuttig werk hier op uytgegeeven voor tytel voerende: Nauwkeurige beschouwing van de Koeye-pokskens, in de welke alles op eene zeer verstaenbaere wyze, door vraegen en antwoorden, verhandeld word, 't geene de jonge lieden, tot hunne gerustheyd, zouden konnen begeeren te weeten, ontrent dezen onfaelbaeren voorbehoed-middel tegen de verslindende Kinderpokken. Gedrukt te Gend by A.B. STEVEN, Boekdrukker en boekverkooper op de Koornmerkt. 1809. 'T is groot 't is edel voor opregte menschen vrienden zich door zulke nuttige diensten aen hunne natuergenooten, te onderscheyden; het genoegen het welk zy in hun eygen smaeken, moet hun troosten voor alle de ondankbaerheyd die d'onwetenheyd en het blind vooroordeel ingeeven aen menschen, die niet | |
[pagina 76]
| |
konnen begrypen dat de wetenschap van stap tot stap hooger klimt, en dat de geene die op eenen hoogen trap zyn, meer en ryker door haer bedeeld worden, als deeze die veele trappen laeger waeren gebleeven. | |
(10) Een edler tydstip is tot haeren roem. [Blad. 51]Het geneeskundig stelsel van den heer Broussais, heeft een groot licht in de geneeskunst doen opryzen, het welk, hoewel het nog in veele omstandigheden onvolmaekt was, veel nut aen het menschdom gebragt heeft. Sedert zyn er nog veel belangryke verbeteringen in de geneeskunst uytgevonden. | |
(11) - [Blad. 51]A.L. Lavoisier, eenen der beroemdste scheykundige (Chymisten) zyner eeuw, wierd gebooren te Parys 26 Augusti 1743. hy is den uytvinder der wonderlyke luchtvormige stoffen (Gaz.) en die eerst het water, sedert de schepping der wereld als een hoofdstof (Element) aengezien, ontbonden heeft, en betoond dat het zamengesteld was uyt twee luchtvormige stoffen; Gaz oxigene en Hydrogene. Zuerstof en waterstof. Zoo veele nuttige werken, eenen zagten en minzaemen inborst, alle hoedaenigheden die hem beminnelyk aen de menschelyke zamenleving moesten maeken konden hem niet bevryden van de woede der Fransche omwenteling. Hy wierd het hoofd afgeslaegen den 8 Meye 1794. Slegts uytstel van eenige dagen voor de uytvoering van zyn Vonnis gevraegd hebbende, om nog een proefstuk te voltrekken, wierd het hem onmenschelyk geweygerd. Het schrikdier Coffinhal, eenen der vreedste omwentelaers van dien tyd, antwoorde: dat de Republiek geene Chymisten noodig had. | |
(12) Linneus 't groot geheym. [Blad. 52]Carolus Linneus een der vermaerdste natuerkundigen, wierd gebooren 24 Meye 1807 te Roeshult dorp van Smoland in Zweden. Hy onderscheyde zich bezonderlyk in de kruydkunde, welke hy als herschapen heeft, Den Koning gaf hem de tytels van Edeldom, nam hem tot zynen geneesheer, en benoemde hem Ridder der Poolster. Hy is gestorven in 't jaer 1778 ons agter laetende een groot getal zeer geagte werken. | |
(13) Kinker spreekt ook hier op aldus. [Blad. 53]Zoo is me ook 't denkbeeld zelf gevonden zelf geteeld,
Maar onvoltooid en slecht geschaduwd afgebeeld,
Veel, eindloos meer dan 't rykste lofwerk met sieraden,
En al d'uitheemsche pracht der oudheid overladen,
Waar d'armoe van den geest zich overal verraadt,
| |
[pagina 77]
| |
En 't echte doel der kunst den kunstenaer verlaat.
'T is waar: dit bloemperk vol van schitterende loovren
Met kunst verdeeld moog voor een wyl ons oog betoovren,
Zie hier een takje uit Pindar's lauwerhof geplukt,
En daar de Trosnarcis den stouten bard ontrukt;
Die ons Achilles onverzoenbre gramschap maalde,
Die tedre myrth die eens in Nasos lusthof praalde,
En Saphos lievlings bloem is keurig nagebootst.
Die maagdelyke roos, die half ontloken bloost,
Kwynt en verschuilt zich agter groenende Eikenbladren.
Zy schynen slingrend, nu te wyken dan te nadien,
En strenglen om 't gebloemt, dat op die kronkling past,
En beurtelings vervangt, zich dartel klemmend vast.
| |
(14) Veel word aen schilders veel aen dichters [Blad. 54]
Pictoribus atque Poëtis,
Quidlibet audendi semper fuit aequa potestas.
Scimus et, hanc veniam petimusque damusque vicissim
Dat is in onze tael. Dat'er altyd aen dichters en aen schilders veel vryheyd in hunne uitdrukkingen gegeeven heeft geweest, dat wy dit ook verzoeken en toestaen op onze beurt. | |
(15) Of dat een ander weer begeerig af te. [Blad. 55]Horatius spreekt op deze wys van dichters die zoo onbezonnen tafreelen durven voor den dag brengen. Zulk een dichtstuk is niet te min op eenen dichtstryd in onze Provincie Westvlaendren met den gouden eerpenning bekroond geweest.
Delphinum sylvis appingit, fluctibus aprum.
Hy schildert ons. - Den Dolfyn in den bosch en 't wild Zwyn in de baeren. | |
(16bis) - [Blad. 57]Deeze plaets is reeds by het uytgeeven over eenige jaeren van mynen eersten Prospectus door eenen zich zelven noemenden versen fabricant gelaekt geworden. Het schynt dat hy de fabelkunde wilt bannen uyt het gebied der schoone kunsten. Ik twyfele niet of hy heeft den art Poëtique van Boileau geleezen, of mogelyks is hy wyzer als dien grooten dichtmeester, die zegt: | |
[pagina 78]
| |
D'un air plus grand encor la poësie epique,
Dans le vaste recit d'une longue action,
Se soutient par la fable et vit de fiction.
La pour nous enchanter tout est mis en usage
Tout prend un corps, une ame, un esprit un visage.
Chaque vertu devient une divinité,
Minerve est la prudence, et Venus la beauté.
Ce n'est plus la vapeur qui produit le tonnerre;
C'est Jupiter armé pour effrayer la terre.
Un orage terrible aux yeux des matelots,
C'est Neptune en courroux qui gourmande les flots.
Echo n'est plus un son qui dans l'air retentisse:
C'est une Nymphe en pleurs qui se plaint de Narcisse.
Ainsi dans cet amas de nobles fictions,
Le poëte s'egaye en mille inventions,
Orne, éleve embellit, agrandit toutes choses,
Et trouve sous sa main de fleurs toujours écloses.
Qu' Enée et ses vaisseaux par le vent ecartés
Soient aux Lords Africains d'un orage emportés;
C'est n'est qu'une avanture ordinaire et commune,
Qu'un coup peu surprenant des traits de la fortune.
Mais que Junon constante en son aversion,
Poursuive sur les flots les restes d'Ilion.
Qu' Eole en sa faveur les chassant d'Italie,
Ouvre aux vents mutinés les prisons d'Eolie:
Que Neptune en courroux s'elevant sur la Mer,
D'un mot calme les flots, mette la paix dans l'air,
Delivre les vaisseaux, des Syrtes les arrache.
C'est la ce qui surprend, frappe, saisit, attache:
Sans tous ces ornemens le vers tombe en langueur,
La poësie est morte, ou rampe sans vigueur:
Le poëte n'est plus qu'un orateur timide,
Qu'un froid historien, d'une fable insipide.
C'est donc bien vainement que nos auteurs deçus
Bannissant de leurs vers ces ornemens reçus,
Pensent faire agir Dieu ses Saints et ses Prophetes,
Comme ces Dieux eclos du cerveau des poëtes, etc.
| |
[pagina 79]
| |
(18) Dat een Homerus had. [Blad 59]Allen dichter moet den naem van Homerus met diepen eerbied uytspreeken. Zeven steden hebben zich eertyds de eer van zyne geboort betwist. Te weten Smyrna, Rhodes, Colophon, Salamine, Chio, Argos en Athenen. Wie zynen vader en moeder geweest hebben is insgelyks onzeker, zommigen noemen hem den zoon van eene zekere Kritheis, dogter van Melanopus, welke by Femius als dieustmaegd woonende, van hem, om haere goede hoedanigheden ten echt genomen wierd, en van wien haeren zoon ook genoemd Milesigenes om dat hy by den vloed Meles geboren was, als eygen aen genomen wierd. Hy is geboren meer als duyzend jaeren voor Christus en gestorven te Io in den ouderdom van tachentig jaeren. | |
(19) Niet min verheven zong Tyrtoeus. [Blad. 59]Tyrtoeus, volgens Plato, Lycurgus en anderen was te Athenen geboren. Hy onderscheyde zich in den Oorlog van Messenen die tien jaeren duerde, en begonnen was omtrent het vierde jaer der vyf en dertigste Olympiade (eene Olympiade was een tyd van vyf jaeren.) Het Messenisch volk had het Juk van Sparta afgeworpen. Van beyde kanten trok men te velde, men wierd handgemeen, er wierd hardnekkig en bloedig gevogten en nogtans bleef de zegeprael onbeslist. Die van Sparta gingen het orakel van Delphos te raede, het welk tot antwoord gaf dat zy by de Atheners eenen man moesten zoeken die hen kon dienstig zyn. Seffens wierden er afgezanten naer Athenen gezonden en Tyrtoeus wierd verkooren om met hen weder te keeren. Hy was dien keus overwaerdig: by zyne aenkomst, galmde hy in de tegenwoordigheyd van het volk en de overheyd, zyne heldenzangen uyt, die niets als edelmoedigheyd, onversaegtheyd en liefde tot het vaderland ademdem. Zyne gezangen maekten zoo een levendigen indruk op de Spartianen, dat zy ten tweede mael de Messeners aenvielen en door het zweerd vernielden. Nae dat zy eerst door hen overwonnen hadden geweest. Den held Leonidas, die nader hand zoo kloekmoedig voor het Vaderland sneefde, gaf hem over zyne verdienste de roemrykste en vleyendste lofspraek. | |
[pagina 80]
| |
(20) Men zag er Pindarus die alles overtrof. [Blad. 59]Pindarus den Prins der lierdichters, wierd geboren te Theben in Beotiën, vyf honderd jaeren voor Christus. Hy was ten hoogsten top van roem geklommen, toen Xerxes Griekenland kwam overrompelen. Hy had een groot getal dichten gemaekt, maer alleen zyne Oden zyn ons overgebleeven. Hy zong byzonderlyk de overwinnaers in die berugte spelen der Grieken, te weeten de Olympische, de Isthmische, de Pythische en de Nemèesche. Alexander den grooten had zulke een eerbied voor de geheugenis van dezen dichter, dat, by het inneemen en vernielen der stad Theben, hy beval dat het Huys waer in hy gewoond had, zou bevryd worden. Pindarus ontving geen mindere eerbewyzen gedeurende zyn leeven, als na zyn dood. Men gevoelt wanneer men deezen dichter leest die omtoomelyke geestdrift, die geweldige verrukking, die Godlyke inblaezing die de kracht der gedachten voortbrengt. De grootheyd der spraekbeelden, die uytgebreedheyd der tafreelen, de levendigheyd der uytdrukking, de stoutheyd der leenspreuken, de harmonie van zoo veel edele trekken, en de verhevene vlugt van zynen styl, zyn zoo veel eertitels hem tot den grootsten lierdichter verheffende die er ooyt verscheenen is. | |
(21) Daer 't roomsche dichtren puyk in Andes dorp. [Blad. 61]Publius Virgilius Maro. Den Prins der latynsche dichters is geboren in een dorp genaemd Andes, afgelegen van Mantua, drie duyzend stappen; het jaer der stichting van Rome zes honderd vier en tachentig den vyftienden van October, wanneer Pompejus den grooten en Licinius Crassus Burgemeester waeren. Zynen vader was maer van geringe middelen, nogtans wierd Virgilius te Cremona in de kunsten en wetenschappen onderweezen. In 't jaer zeven honderd dertien, wanneer er veele landeygenaeren van hunne goederen beroofd wierden, viel dit lot ook Virgilius te beurt. Hy, steunende op de voorspreek van Pollio naer Rome vertrokkende zynde, heeft aldaer de gunst van Maecenas en door deezen die van Augustus bekomen, zoo dat hem de langgoederen van zynen vader te rug gegeven wierden, waer van hy in zyne herderszangen gewag maekt. Te Rome zynde had hy eens de volgende versen ter eer van Augustus doen aenplakken, zonder zynen naem daer by te stellen,
Nocte pluit tota, redeunt spectacula mane:
Divisum imperium Cum Jove Caesar habet.
Augustus lang onderzoekende wie den schyver daer van mogte weezen, was er eyndelyk een zekeren Bathyllus die de stoutheyd had zich die eer toe te kennen, waer over hy van Augustus met eer en gunsten onthaeld wierd. Virgilius dit niet | |
[pagina 81]
| |
kunnende lyden schreef onder de gemelde versen vier mael dit half vers: Sic vos non vobis...... Augustus dit ziende, beval dat die versen moesten vervuld worden, het welk, naer dat er verscheyden vruchteloos gepoogd hadden dit te doen, door Virgilius volbragt wierd. Hy schreef dus.
Hos ego versiculos feci, tulit alter honores;
Sic vos, non vobis, nidificates aves.
Sic vos non vobis, vellera fertis oves.
Sic vos non vobis mellificatis apes.
Sic vos non vobis, fertis aratra boves.
Virgilius aldus bekend wordende, wierd meer en meer geagt en by Augustus als vriend gehouden. Verders toen hy in de tegenwoordigheyd van Augustus den tweeden, vierden, en zesden boek van zynen AEneas voorlas wierd Octavia de zuster van Augustus zoodanig getroffen door de herinnering van haeren zoon in de woorden tu Marcellus eris, gy zult Marcellus zyn. Dat zy in bezwymenis viel: maer weer tot haer zelven gekoomen zynde, tien Sestertiën voor ider vers aen den dichter deed betaelen. In 't jaer 735 het twee en vyftigste zyns ouderdoms, is hy naer Griekenland vertrokken om zyn heldendicht meer en meer te schaeven, maer wederkeerende is zyne gezondheyd door de reys ter zee zoo verzwakt geworden dat hy te Brundisium overleden is. Stervende beval hy zyn heldendicht te verbranden, maer Augustus heeft dit belet. Hy wierd volgens zyne begeerte te Napels begraeven. Waer zyn graf nog gezien word, met dit grafschrift door hem zelf gemaekt:
Mantua me genuit, calabri rapuere, tenet nune
Parthenope, cecini, pascua, rura, duces.
| |
(22) Men hoorde nevens hem de Venuzynsche. [Blad. 60]Quintus horatius Flacus gebooren te Venusien 63 jaeren voor Christus, dichter der bevalligheden en der reden, wysgeer, en waeren vriend, heeft behalve zyne dichtkunst ons nog een groot getal hekeldichten en lierzangen achtergelaeten, hy stierf in den ouderdom van 57 jaeren na dat hy Augustus voor zynen erfgenaem verklaerd had. | |
[pagina 82]
| |
(25) Maer Juvenalis dol op Romes weelde. [Blad. 60]Decius Junius Juvenalis, geboren te Aquinen, schreef zyne hekeldichten ten tyde van Nero en Domitianus. Juvenalis hekelde zonder onderscheyd, alle die het ongeluk hadden hem te mishaegen. Hy wierd door Domitianus gebannen naer Pentapolis op de grenzen van Egypten in Lybien, onder voorwendsel, mits hy krygsman was, om over de Ruytery te gebieden. Hy had het geluk van den Dwingeland te overleeven en te Rome wederkeerende heeft hy nog geleefd ten tyde van Nerva en Trajanus. | |
(27) Als Brutus deed wel eer. [Blad. 61]Junius Brutus met de zoonen van Tarquinius Koning van Rome naer Delphos gegaen zynde om het Orakel te raed pleegen over iet dat den Koning aenging, hebben zy alle te gader het Orakel afgevraegd tot wien van hen het gebied van Rome eens zou overgaen. Waer op de Godspraek antwoorde dat het gebied van Rome zou koomen aen hem die eerst zyne Moeder een kus zou gegeeven hebben. De twee zoonen van Tarquinius, op dat de zaek zou verborgen blyven voor hunnen broeder die te Rome gebleeven was, beveelen het strengste geheym daer op te houden en laeten het lot beslissen wie van hun heyden by hunne te rugkomst eerst hunne Moeder zou kussen. Maer Brutus oordeelende dat de Godspraek eene geheymzinnige beteekenis moest hebben, viel als by geval met zyn aenzigt op de aerde haer beschouwende voor de algemeene Moeder van alle stervelingen. Dat hy wel den zin van 't Orakel verstaen had, heeft het vervolg naderhand bevestigd. | |
(28) Bewooners van 't voor heen. [Blad. 61]De inwooners van 't gewest van Brugge, wierden ten tyde van Julius Caesar de Grudïi genoemd. Gelyk die van het Gendsch de Gorduni, die van het Doornyksche de Nervïi, enz. Hier bestaet nog het huys van Gruythuyse, vasthoudende aen O.L.V. kerk, en dienende voor berg van Bermhertigheyd. | |
[pagina 83]
| |
(29) Van Maerlant! dichtren roem! [Blad. 62]Jacob Van Maerlant, een der geleerdste mannen van zynen tyd, wierd te Damme, in de provincie van Westvlaenderen gebooren, dat stedeken slegts een myl of iets meer van Brugge afgelegen, was in de voorgaende tyden eene zeer sterke plaets, waer dikwils bloedig is gevogten. Ten zynen tyde bekleede Jacob Van Maerlant aldaer het ambt van Greffier der stedelyke regeering; zyn afbeeldsel ziet men nog in een balk in het Stad-huys aldaer. Hy heeft onder ander geschreeven in rym een spiegel historiael, hy stierf te Damme in 't jaer 1300 in den ouderdom van vyf en zestig jaeren. Wy mogen van Maerlant houden zegt Ypey, in zyne beknopte geschiedenis der nederlandsche tael, voor den vader der Dietsche of nederlandsche schryvers, voor den vader en vormer onzer nederlandsche tael. By een ouden dichter door Lelong aengehaeld leest men:
Jacob Van Maerlant, die vader
Es der dietsche dichteren algader.
'S mans tael in geschrift willen wy den leezer doen kennen, wie kiezen daer toe in de eerste plaets iets uyt de opdragt des werks aen graef Floris den V. Grave Floris! Co. Willems sone!
Ontfaet dit werc, ghi waert de ghone,
Die mi dit dede anevaen.
Ghenoughet u, weldys ontfaen
Danckelike, so bem ics vro,
En ic houts mi gepayt also
God geue u leuen zonder blame!
Kort en kragtig is deeze aenspraek tot den Vorst. Zie verders op de geschiedenis van Kain en Abel. Bladz. 11. Men wille seggen in waren brieue
Dat Adam ende ver Yeve (Eva)
Upten vryndach ten sestendaghe
Gemaket waren, sonder saghe (fabel)
En te middaghe braken si 't gebot,
En te noenen stacse God
Uten Paradise 't samen;
Want the (Jesus) metter zaliger namen
Was gecruust upten sesten daghe
En upten middach sonder saghe
Hinc hi ant cruce, daer menich kende
En te noenen dede sinen ende;
| |
[pagina 84]
| |
En ontdede dat Paradys
Dien dieve, dit syn wy wys.
Alse Adam en Yeve syn wyf
Waren worden so keytif,
En wt dien Paradise gesteken,
Hooren wi dien Jeesten spreekenGa naar voetnoot(*)
Dat si quamen wonen beide
Tote Damas an die heide
Daer Adam gemaket was.
Ouer waer gewaget men das
Dat se maget in alre wys
Waren in dat Paradys.
Maer daer se namen hare ruste
Quamen si in huwelix geluste
En poogende hem te generne
Dat se wat wonnen te verterne.
Cayn wart geboren, dats waer,
Alse Adam hadde XV jaer
En syn zuster Calmana,
Over XV jaer daer na
Wart geboren die goede Abel
En Delbora also wel
Syn sus ter, want syn moeder
Drouch te samen suster en broeder
Abel die simpel, het wart herde
Cayn ten ackere hem generde
Die quaet, fel was en vree
Dus viel hi in des duvels strec.
Men hoor voor waerheit, dat Adam ginder
Instrueerde sine kinder,
Dat si souden offren Gode
D'eerste vrucht 't sinen gebode,
En die bernen 't siere eeren
Dus alse ons de boecke leeren
Offerde Cayn syn acrschte coren,Ga naar voetnoot(**)
En Abel alse wyt horen
| |
[pagina 85]
| |
Offerde sin beste Lem,
En omme dat het Gode bequam,
Omme sine miltheit groot
Sloughene syn broeder doot,
Die God zelue verweet daer af,
Om dat hy die hope begaf.
Hoe grammatikael zuyver is deeze oude tael! en dit was de vlaemsche tael, byna zoo volkomen, zoo als zy door van Maerlant in den dagelykschen omgang gesproken wierd. Hy schreef, gelyk toen algemeen geschiede, meest in het moederlyk Dialekt. Eventwel bediende hy zich om het rym, dikwerf ook van Hollandsche, Zeeuwsche en andere dialekten. Elders verzoekt hy over dat mengsel van dialekten by zyne landgenooten de Vlaemingen verschooning, noemende het zelve misselyke tonghe dat is vermengde, verschillende tongvallen. Om die rimen soeken
Misselyke tonghe in boeken,
Duutsc Dietsc, Brabantsc, Vlaemsc en Seeusc! Walsc, Latyn, Grieksc en Hebreeusc. | |
(30) - [Blad, 64]In wat groote eerde Dichters in oude tyden waereu, blykt door Alexander Den Grooten, die den Ilias van Homerus in een kostelyk kistjen altyd met zich voerde. Archelaus, Koning van Macedonien, heeft den treurdichter Euripides in groote eer gehouden. Alzoo waeren aengenaem aen Hierom Koning van Syracusen, Aeschylus en Simonides: aen Dionysius, Philoxenus; aen Polycrates Tyran van Samos, Anacreon: aen Antigonus den geestigen Aratus en Antagoras; aen de Spartaeners, Tyrteus: en zoo hoog in weerde hield Plato de gedichten van Sophron, dat hy in het uytterste van zyn leven de zelve onder zyn oorkussen wilde geleyd hebben. Zoo zegt men dat Julius Scaliger, den welken zoo verliefd was op de werken van Virgilius, dat hy telkens als hy die las, de versen kuste, en gewild heeft, dat men hem met zynen Virgilius op de borst begraeven zoude. Het was ook Scaliger die zeyde, dat hy liever de eer zou gewenscht hebben maekerte zyn van het volgende Lierdicht van Horatius, als den troon van Aragon te bezitten. Carm. Tib. IV. Ode 3.
Quem tu melpomene semel
Nascentem placido lumine videris. etc.
Het welk ik in 't vlaemsch vertaeld heb, als volgt: | |
[pagina 86]
| |
Wien gy, o Melpomeen! tot gunstling hebt verkooren,
En dichter zaegt gebooren,
Hem word als worstelaer in Elis glorie veld
De kroon niet opgesteld.
Hy word door 't briesschend ros nooyt op een statie wagen,
In zegeprael gedraegen,
Als schrik den Koningen, niet lauwerloof bekroond,
Aen 't kapitool vertoond,
Maer hem die Tiburs vest en liefelyke streeken,
Zyn klaere zilv'ren beeken,
En groene boschjes zong, word in d'onsterflykheyd,
Het zegegroen bereyd.
Het onverwinlyk volk van 't al beheerschend Romen
Tot my voor ingenoomen,
Heeft my vol eer geplaetst in 't loflyk dichtertal,
Van kunstig maetgeschal.
Nu word den bleeken nyd gelyk met schrik bevangen,
Wyl gy myn lofgezangen,
O Goddelyke maegd! by 't klinken myner lier,
Bezielt met hemelvier!
Gy die den stommen Visch te midden in de baeren,
De Zwaen doet evenaeren,
En leert (wanneer 't u lust) in lieflyk zanggeluyd,
Wie roept uw grootheyd uyt?
Dat ik my hoor en zie verrukt met vingren wyzen,
Als ed'len dichter pryzen,
En dat ik door myn luyt behaeg in 't algemeen,
Is uwe gunst alleen.
Virgilius en Horatius waeren de twee boezem vrienden van Augustus, en om dat den eenen dikwils zugtte, en den anderen leepe oogen had, plagt Augustus te zeggen: Inter suspiria et lacrymas sedeo ut immortalis fiam. | |
(31) - [Blad. 64]Amphion was, volgens het fabelschrift, den zoon van Jupiter en Antiope. Cadmus den broeder van Europa, had de stad Theben gebouwd meer als veertien honderd jaeren voor de geboorte van Christus. Amphion omtrok de zelve met sterke mueren en bouwde er een sterk slot nevens. Hy wist door zyne welkspreekentheyd of door zyn gezang de inwooners dïer streek zoo aentespooren dat elk gewillig de hand aen 't werk sloeg en zyn oogwit volbragt. Aldus is de fabel | |
[pagina 87]
| |
ontstaen dat Amphion door het zoet geluyd van zyne Lier de steenen van zelf zich deed plaetsen waer hy ze beschikt had te leggen. 'T verhael van Amphion die op het geluyd zyner Lier de stad Theben gebouwd heeft, was geen verdichtsel. Volgens een Engelschen schryver Doctor Clarke. Te Theben in de overeenstemmende schikking van die groote zwaere steenen welke nog overblyven van die oude mueren, wy zien genoeg om ons te overtuygen dat deeze geschiedenis geene fabel is; want het was een zeer oud gebruyk groote werken uyt te voeren by het weergalmen van musiek en gezang om moed en geestdrift aen de werklieden te geeven. Dit gebruyk bestaet nog in Egypten en in Griekenland. Men mag dan zeggen dat de mueren van Theben gebouwd zyn onder het geluyd van het eenigste toonkunstig speeltuyg dat toen ter tyd bekend was. | |
(32) - [Blad. 64]Orphéus was den zoon van Apollo en de Zanggodin Calliope. Hy wist door het zoet geluyd van zyne Lier de Boomen, de wilde Dieren uyt het woud, de Rotsten en de Rivieren te bedwingen naer zyn zoete toonen te luysteren. Den dag van zyne Bruyloft had hy het ongeluk zyn teergeliefde bruyd te verliezen, die vlugtende voor Aristéus, door een Serpent in den voet gebeeten wierd, waer door zy stierf. Ontroostelyk getroffen door dit schrikkelyk voorval, hy bestaet naer de Hel te trekken om aen Pluto zelf zyn lieve Eurydice te rug te voorderen. Den Vorst van dat treurig gewest vind zich bewoogen door 't zoet gestemd geluyd zyner Lier, en geeft hem zyne Bruyd te rug op voorwaerde dat hy niet mag naer haer om zien voor dat ze beyde buyten de Hel zullen gekoomen zyn. Maer Orphéus door liefdes ongeduld keerde zich om, begeerig te zien of zy hem volgde. En ziet op het zelfde oogenblik verdween de ongelukkige Eurydice voor eeuwig. - Hoe groot was op nieuws de droefheyd van zoo tederen Echtgenoot, in zyne wanhoop zweert hy nooyt geen andere Bruyd te verkiezen en ver van 't gezelschap der menschen te vlieden. Hy doorliep de bergen de bosschen en de eenzaemste plaetsen altyd roepende, maer vrugtloos, naer zyne beminnelyke Eurydice. Zeven maenden heeft hy aldus weenende en treurende rond gezworven tot dat de woedende Bacchanten, (vrouwen die in wulpsheyd 't feest van Bacchus vierden) uyt haet hem dood geslagen, zyn lichaem verscheurd, en de stukken door de velden geworpen hebben. | |
[pagina 88]
| |
(33) - [Blad. 66]Joost Van Vondel, den Prins der nederduytsche dichters, is gebooren te Keulen op den Rhyn, in de straet genaemd de Wysgas, daer de viool uything, op den zeventienden van November van 't jaer 1587, zynde den feestdag van den heyligen Gregorius Thaumaturgus, dat is te zeggen: wonderwerker. Dus op dezen dag kwam dit groot wonder der dichters op de wereld, die sedert door zyne menigvuldige en volmaekte werken, in de schranderste vernuften de hoogste verwondering baerde.
Zyn vader was een Hoedstoffeerder te Antwerpen daer hy geboren was en woonde. Zyn moederlyken grootvader Pieter Kranen, ook een antwerpenaer, wierd in zynen tyd onder de Brabandsche dichters geteld, die naer de wys van dien tyd de kamers van Rhetorica bywoonde (zoo als het nog in Vlaenderen gepleegd word) en onder dat slag van Rymers in achting was, zoo dat de Drossaert hooft tot Vondel plagt te zeggen, dat gy een rymer zyt hebt gy van uwen grootvader Kranen. De dogter van dezen, Sara Kranen, was de moeder van onzen dichter, de welke met hare Ouders ter oorzake der nederlandsche beroerten, rakende het stuk van Godsdienst naer Keulen gevlugt was, waer zy trouw de met Joost Van Den Vondel, den Hoedstoffeerder die van de secte der Doops gezinden was. Dus ook zyn zoon in die secte geboren en opgevoed, bragt te Keulen zyne eerste kindsche jaeren over, tot dat zyn vader geraedig vond zich in Holland te begeven, daer de vryheyd het hoofd begon op te steken, en de Doopsgezinde en andere Gereformeerde Christenen hunnen Godsdienst, naer hun gemoed mogten belyden. In Holland gekomen zynde, zette hy zich eerst 't Utrecht en korts daer na te Amsterdam, ter neder, daer hy zich met koopmansschap van Koussen, eerlyk geneerde: 't welk daer uyt blykt dat een zyner zoonen, Willem Van Den Vondel, daer naer middel vond zich in de taele en weteschappen te oeffenen, ook naer Italië te reyzen om d'overblyfsels van Romes oude grootheyd t'aenschouwen. Maer onzen Vondel, van wien hier gewaegd wordt, scheen slecht tot neering opgebragt, leerende niet dan lezen en schryven. Nog zeer jong raekte hy al aen 't rymen, en toonde zynen aengeboren trek tot de dichtkunst; maer 't had noch in lang geen klem. Hier was wel geest van poëzy, maer 't geen dien geest moest leyden en aenkweken, ontbrak hem: kennis van taelen, om d'oude Grieksche en Latynsche poëten te lezen en honing uyt dien thym te zuigen, allerley geleerdheyd, die deze kunst, zelf in de schranderste geesten niet kan ontberen. Maer niet tegenstaende d'onvolmaektheyd zyner kindsche rymen, zag men hier en daer nog slagen en aerdigheyden, die uit dat | |
[pagina 89]
| |
teder zaed een ryken oogst beloofden, zoo dat zyn naem noch maer dertien jaeren oud, in zekeren brief in 't jaer 1600 van den heer P.C, hoofd uyt Florentiën, aen de kamer in liefde bloeyende, dat vermaerde kunstgenootschap te Amsterdam, in dicht geschreven, met dezen lof, nevens andere fraeye geesten, wierd gespeld: Men vindt tot Amsterdam, die met zyn hoog gedicht.
Den dichtren weg tot lof en waere deugd verlicht:
En kampen, die met kunst 't gemeen beloop der dingen,
Het nut der deugd, en 't kwaed der ondeugd weet te zingen;
‘En Koster Vondel, en Breeroo en Victoryn,
Die nu al toonen watz' hier namaels zullen zyn.’
In 't jaer 1610, het drie en twintigste zyns ouderdom verbond hy zich t'Amsterdam in echt met Maria De Wolf, dochter van Hans de Wolf, een Keulenaer van Brabandsche afkomst koopman in passementen en linten. Met deze vrouw eene kloeke en verstandige huishoudster, nam hy de kousnering by der hand: maer zyne gedachten liepen op wat anders, op het dichten, zoo dat hy het knopen en verkoopen alleen op zyne vrouw liet gaen. Het waer overtollig hier alle des mans werken op te tellen die zeer menigvuldig zyn, aengezien hy gedichten gemaekt heeft tot aen het acht en tachentigste jaer zyns ouderdoms, wan neer het hem door de geneesheeren verboden wierd. Onder zulk een groot getal dichtwerken, had hy ook een heldendicht getiteld: Constantyn, begonnen, maer hy heeft het niet voltrokken. Dat hy zulk een ouderdom bereykte, en zyne ongelooflyke neerstigheyd, door geen andere beroep belemmerd, of alles om de poëzy ter zyde stellende, waeren d'oorzaek dat hy zulk een menigte van verscheydene gedichten by allerlye gelegenheyd, en op allerhande stoffen voort bragt, dat men 't niet gelooven zou, indienze niet in elks handen waeren. Hy liet geen stof onverhandeld, geen maet onberymd. Eene bezonderheyd die zyn leven kenmerkt is, dat hy, naer zoo dikwils de verschillende sekten die zich van de Moederkerk gescheyden hadden, beschimpt te hebben, en waer van hy ook een volgde, eyndelyk den Godsdienst zyner voorvaderen heeft omhelst en daer van de pligten tot den lesten snik van zyn leven, getrouwelyk volbragt heeft. Dit geschiede in 't jaer 1639 dus in het twee en vyftigste jaer zyns ouderdoms. Van Vondel is gestorven den vyfden February 1679, inden ouderdom van een en 't negentig jaeren, twee maenden en negen tien dagen: ontrent zeven tien jaeren ouder geworden dan Euripides, en op zeven jaren naer zoo oud als Sophocles de twee vermaerste treurspeldichters, die hy meest poogde te volgen. Hy wierd op den Achtsten der zelve maend in de nieuwe kerk te Amsterdam, aen de hey- | |
[pagina 90]
| |
lige martelaresse Cathcrina toegewyd, (niet verre van het koor, naer de damdeur toe) door veertien Poëten of Liefhebbers dier kunste ter aerde gebragt. Maer dezen voortreffelyken dichter die zoo veel graven van groote mannen met zyne versen versierde, wierd hier begraven zonder eenig grafschrift, of het minste gedenkstuk van eere: tot dat ontrent dry jaeren naer zyne dood den heer J. Six, heer Van Witumenum en Vromade, oudschepen en raed der stad Amsterdam dit tydvers op zyn graf liet houwen. VIr phoebo et MUsIs gratUs VonDeLIUS hIC est Het welk aldus vertaeld is. hIer rUst Van VonDeL hoogh beJaarDt, apoLLo en zYn zangberg WaarDt. Doch ten tyde zyner begravenis wierd zyne gedagtenisse met een groot getal Lykdichten van Antonides, Vollenhove, Oudaen en andere te veel om te noemen vereerd: hem ten toon vaerende en betreurende, als den grootsten dichter zyner eeuw, die in alle de doelen der kunst uytmunte. Petrus Franciscus Leeraer in de welsprekentheyd en grooten Latynschen dichter schreef ook een Grafschrift kort van woorden maer ryk van zin. Hy gaf hem den tytel van Princeps poëterum, Vorst der dichters: zeggende dat Maro, Horatius en Sophocles met, hem waeren begraven, en dat men zyn graf moest vereeren. Dewyl het betaemde de oude te eeren, en vooral dien dichter die ze al te boven ging in jaeren en versland. Aen zyn Lykdraegers, wierd een Zilveren eerpenning gejond, vertoonende aen d'eene zyde s'mans Beeltenis en aen d'andere zyde, een zingende Zwaen tot zyne gedagtenis met het jaerschrift van zyne geboorte en dood, met dit byschrift. D'oudste en grootste Poëet. Dit was het eynde van dien vermaerden man. Den vader der allerzuyverste en volkomenste Poëzy. Zynen overgang tot den Roomschen Godsdienst had zyne liefde tot den staet niet verminderd, 't geen hy doorgaens in zyne vorsen liet blyken. In welke hooge agting de doorlugtigste lichten onder de geleerde, zyne gedichten en Treurs-spelen hielden, blyken uyt de oordeelen van den heer, Hugo de Groot. Den Drossaert Hooft, den hoogleeraer Vossius en andere. - Ook verhief hem Borlaeus, met deze versen.
Vondeli, Batavoe decus et laus prima camoenoe,
Fontis in exhaustum flumen apollinae.
O hoogste kroon in dicht die Holland cieren kon,
O onuytputbre stroom van Phoebus hengste bron!
J. Vollenhove, Antonides Van Der Goes, J. Oudaen en andere hebben zyne gedachtenis met de treffelykste en zielroerenste Lykdichten vereerd, hem betreurende als den grootsten dichter zyner eeuw, die in alle de doelen der kunst uitmunte
Getrokken uyt de verzameling van Vondels werken in 4o.
|