Vlaemsche dichtkunst. In vier zangen in heldenversen beschreeven, en verrykt met geschied- en letterkundige aenteekeningen, gevolgd door de Vlaemsche prosodia
(1842)–Thomas van Loo–
Auteursrechtvrij
[pagina 47]
| |
 | |
Tweeden Zang.Niets moet een schrandren geest op 't pad der eer beteuglen?
Zyn neyging wederstaen, die als met arends vleuglen
Ver boven d'aerd gevoerd door lucht en wolken zwiert,
Naer wysheyds tempel streeft en Phoebus hoogtyd viert?
Gevoelige een drift zoo êel uw leerziek hert verwinnen?
Begeertge 't heyligdom der wyze Zanggodinnen,
Te nadren, en vol moed, als nieuwen offeraer
Een versche kunstebloem te strooyen op 't altaer,
Vertoef niet langer, leer verrukken, leer behaegen,
Om op een gunstig' uer uw giften op te draegen,
Aen d'edle Zangnymph die u vriendlyk tegenlacht.
Denkt gy datze een geschenk van uwe vlyt verwagt?
Welaen! begeef u eerst tot ryplyk overweegen,
Ten keus van 't onderwerp waer toe gy zyt genegen;
Maer kiezende beproef wat aen uw schouders past,
En of de zwaerte u niet verstrekt tot overlast.(1)
Indien gy zoo de stof met aendrift kunt verkiezen,
Nooyt zultge goed beschik, volherding nooyt verliezen:
Een dierbre wysheyds bloem, een vrugt van ryp verstand,
Word haest den roem van hem die ze eerstmael heeft geplant.
Nogtans wat uwen geest ontwerpe of gae verzinnen,
Uwe eerste pooging zal geen heldendicht beginnen:
Schets ons voor af met kunst een loffelyke deugd,
'T sieraed van 't vroom gemoed, een voorbeeld voor de jeugd,
| |
[pagina 48]
| |
Dat aenraed, ja beveelt de driften in te toornen.
Vertoon hoe d'ondeugd steeds haer volgers om doet koomen,
Of dryf van 't zwoegend hert te zorgen en 't verdriet,
Door een bekoorlyk, fraey, en onderrigtend lied.
Gelyk een zuyglings maeg zich niet mag overlaeden,
Met vleesch of harde spys, maer slegts zich moet verzaeden
Met melk of zagt gebak, tot dat zy meerder kragt
Bekoom, en eyndelyk naer sterker voedzel tragt.
Zoo leere Apollos telg zich zagtjes aen versterken,
Tot dat hy trapsgewys geleerd in 't kunstbewerken,
In ongewoone vlugt met stoutheyd hooger streef,
En van zyn kloek vernuft ons groot're blyken geef.
Den aenvang van 't gedicht die d'aendagt moet geleyden,
Moet gy met deftigheyd en smaek en keur bereyden.
Niet al te veel met prael van woorden opgepronkt,
Maer met een drift die 't hert op 't nieuw verhael ontvonkt.
'T begin is als een deur of voorzael waer 't verlangen
Der nieuws begeerte reeds een indruk moet ontvangen
Zoo veel het uytzigt hard of zagt den boezem raekt.
Een werkstuk wel beraemd schynt my als half gemaekt.
Zoo als de redenkunst zich voegt nae vaste wetten,
Een dichter insgelyk heeft hier wel op te letten;
Dry deelen maeken ook een kunstig dichtstuk uyt,
Den Voorstel van de stof d' Uytbreyding, en 't Besluyt.
Laet dan in korte reen voor af de wegen kennen,
Waer op uw Zangeres bereyd is voort te rennen:
Maer laet het letterschoon, dat hert en ziel verrukt,
Allengskens zyn vertoond en onverwagt geplukt.
Begin nooyt trotselyk met opgeblaezen reden,
Want zoo gy d'hoogte kiest, haest zinkt gy naer beneden.
| |
[pagina 49]
| |
Neen, volg den dichter niet die eens vermetel zong:
Ik zing den grootsten held die gantsch de wereld dwong!(2)
Wat zal op dit gezwets hy verders laeten hooren?
'T gebergt is zwanger.. schrikt..! er word een muys gebooren!
Hoe drukt hy kunstiger en zonder schor gebaer,
Koel en gerust van geest zyn vingers aen de snaer!
‘Zing zangster! zing den held die veelerley gewesten,(3)
En volken heeft bezogt, na dat Troyens vesten
Verwonnen had gezien, en tot den grond vernield.’
Zoo ryk in 't schrander breyn met Godlyk vuer bezield,
Hy wilt geen wolken rook uyt blaekend vuer doen koomen,
Maer ievert in de plaets van rook in 't eerst vernomen,
Om 't aller klaerste licht verrukkend aen te bien.
Verbeelding doet wel haest haer scheppings kragten zien:
Charybdis zwarten kolk en Scyllas vreeslyk huylen,
De stroomen vuer en vlam uyt d'opgesparte muylen;
En Polyphemus, 't groot eenoogig reus-gedrogt,
Met duyzend wondren elk op 't kunstigst uytgezogt,
Die nog verwondering, na dertig eeuwen, baeren.
Let hoe den Mantuaen by 't roeren zyner snaeren,(4)
Die onwaerdeerbre les uyt d'aendagt nooyt verliest
Als hy dat voorbeeld tot een gids en baken kiest:
Hy koomt zyn leezers slegts eenvoudig onderrigten,
Dat hy na 't herderslied en veld en landgedichten,
Door andren lust genoopt, tot Mavors lof gezind,
Den krygstoon blaezen zal; wanneer hy dus begint:
‘Ik zing den oorlogs man, die Troyens veege stranden,
Door 't noodlot vlugten moest en eerst kwam aen te landen,
Omtrent Lavinium op Ausonischen grond.
Wat ramp hy voorts te lande en water onderstond,
Door wil der groote goôn, en gramschap ongemeten,
| |
[pagina 50]
| |
Van 's hemels ryks vorstin te vreed op hem verbeeten.’
Na dit geschetst begin, hy roept de zangnymph aen,
En stapt kunstmaetig op de gouden letterbaen.
Doorbladert nagt en dag de beste dichters werken:(5)
Daer zult gy 't waere schoon en 't kunstgeheym bemerken.
Maer wagt, maer wagt u wel, dat geen gestoolen goed(6)
Bevlekke 't nieuw tafreel, waer op gy roemen moet.
Hoe veele zyn er niet? en 'k zouze moeten noemen;
Ontheyligers der kunst, die met geroofde bloemen,
En kostlyk letterloof uyt een ontslooten tuyn,
Vaek wierden toegejuychd en d'onbeschaemde kruyn
Belauwerd droegen, zelf hun roofstuk lieten drukken.
Volg liever hier de bie, geen bloemtjes moogt gy plukken,
Maer zoekt er zonder schand een toegelaeten buyt,
En zuygt er door vernuft een schat van honing uyt.
Neen, 't word niet afgekeurd een nieuwen zwier te geeven,
Aen dichttafreelen lang voor onzen tyd geschreeven,
En 't kunste schoon, uyt een' of vreemde of doode tael,
Te schenken weêr in d'onze een nieuwe levensstrael,
Die zich bevalliger en jonger doet bespeuren:
Men mag gelyk met Goud men daeglyks ziet gebeuren,
De stof hersmelten om tot nieuw sieraed te smeên.
Zoo pronkt een ryk metael met nieuwe aentreklykheên.
Dan, 't is nog edelder, nae rypelyk bedenken,
Door onvermoeyde vlyt iet nieuws aen 't licht te schenken,
Met schranderheyd bedagt en geestryk afgebeeld.
Waerom word oudheyds schoon, dat nimmer ons verveelt,
Eenpaerig goedgekeurd, alom zoo hoog gepreezen,
En waerom 't oud gedicht met zoo veel smaek geleezen?
Om dat men toen ter tyd met waeren eygendom,
| |
[pagina 51]
| |
Van kunste vinding op den steylen Pindus klom.
Van toen zyn d'oude nog voor ons de vaste gronden,
Zy hebben 't kunste schoon in d'eerste kiem gevonden,
En dat was hen genoeg: wy moeten verder gaen,
Of staen wy stil by hen, wy hebben niets gedaen.
Ist niet in onzen tyd dat menschen leerden vliegen,
Van d'aerde opryzende, zich in de wolken wiegen?(7)
Die hooge reys verschrikt, en brengt geen voordeel in,
Men doetze stoutlyk toch tot roem en eergewin.
Wat tyd heeft ooyt gezien dat op de pekelbaeren,
De kiel kon zonder wind en tegen stroom op vaeren?
De Stoomboot klieft den vloed gestouwd door heeten damp.
Nu werpt men in den hoek de zwart berookte lamp,(8)
Een nieuwe klaerheyds bron door onderaerdsche buyzen
Geleyd, herschept den dag by nagt in straet en huyzen.
De werktuygkunde groeyt en sterk en sterker aen,
En 't klettrend stoomgevaert vliegt op een yzren baen.
En Aesculapus kunst, wat heeft zy niet gewonnen?(9)
Haer groote zegeprael schynt heden eerst begonnen!
Schoon Jenners kloek vernuft voor haer onledig bleef,
En met de koeypok reeds het pok venyn verdreef:
Een edler tydstip is tot haeren roem verscheenen,(10)
Een onverwagte zon straelt door het duyster heenen.
De kunstbespiegling word dien heldren glans gewaer,
En maekt hem diep verrukt de wereld openbaer.
De scheykunst insgelyks tot hoogen rang verheven,
Zoo lang op 't doolpad zonder trouwen gids gebleeven,
Durft 't werken der natuer in haer geheym bespiên,
En doet elk hoofdstof in haer eerste wezen zien.
Beroemden Lavoisier die zulk een licht verspreydde,(11)
| |
[pagina 52]
| |
En van haer groot gebied de vaste gronde leydde;
Ach! uw vernuft gepaerd met ongewoone vlyt,
Heeft uw roemweerdig hoofd van 't moordmes niet bevryd.
En gy die Zwedens lof zoo ver deed wedergalmen,
Ontvang, ontvang op nieuw verdiende zegepalmen!
Linneus 't groot geheym was u alleen bewaerd,(12)
Dat eerst in 't plantenryk voor ons is opgeklaerd.
Met welk een stil vermaek zaegt gy de bloemtjes minnen,
En weer een vrugtbaer zaed door tedre omhelzing winnen,
Hoe juychde Zephyrus op 't wonderlyk vertoog!
Terwyl hy suyzend rond hun huw'lyks sponde vloog.
Schoon my den blonden God van jongs af kon behaegen,
Gy deed my niet te min nog beurtlings 't offer draegen,
Op 't geurig bloem tapyt, waer 't blos der schoonheyd rust.
Wat vreugd! wat zoetigheyd heb ik daer af gekust!
Ver van de zorgen die den sterv'ling doen verschrikken,
'K gevoelde 't hert by u in 't bloemendal verkwikken,
En 't zoet genot waer in met Flora wierd gemald,
Was nooyt door bittren smaek of naberouw vergald.
Blyf, blyf dan waerden vriend van my op 't hoogst gehuldigd,
Den kruyd beminnaer is u eeuwig'eer verschuldigd,
Steeds door u voorgelicht, hy agt het zich tot eer
Te kruypen langs het spoor van uw verheven leer.
Verrukt door zoo veel schoon, 'k laet andre kunsten vaeren,
Die nog niet lang geleên in 't eerste wiegje waeren;
Zy worden beurtelings als uyt den slaep gewekt:
'T blykt dat de klimmend' eer van d'eene d'andre trekt.
Zal dan een schrandren geest zyn pooging niet verkloeken,
En wegen ongebaend tot roem en glorie zoeken?
Hoe meer hy door zyn moed tot nieuwe vinding stygt,
Hoe meer hy toejuyching, hoe meer hy lofreên krygt,
| |
[pagina 53]
| |
Een dichter menigmael zou meerder eer genieten,
En by 't geleerde tal de schoonste glanzen schieten,
Zoo hy zyn geest in zich standvastig wederriep
En iets oorsprong'lyk door zyn kunst vermogen schiep.
Wat oogst van ryp vernuft uyt rykdom van gedagten,
Waere ons van 't groot getal geleerde niet te wagten;
Indien er doorgaens veel, in plaets van d'enge baen
Van onderzoeking en bespiegling in te slaen,
En vry in kragt en wil, in plaets van zelf te denken,
Om aen 't nieuwsgierig volk een lettervrugt te schenken,
Niet bleeven op 't gedagt van andre staen verrukt.
'T zyn arme slaeven die geketend, 't hoofd gebukt,(13)
In 't akker ploegen van een vreemden deerlyk zweeten,
Ja zulke dichters mag men vry vertaelers heeten.
Zoo menig sterveling zoo menig werkend breyn,
Waer in 't gevoel verwekt gedagten nieuw en reyn,
En meest oorspronglyk schoon, indien ze 't vuyg besmetten,
Van 't geest bedervend kwaed door wil en daed beletten.
In al de paden die den mensch op d'aerde stelt,
Behouden zelf-belang en eygen liefde 't veld;
Maer hier in 't denken word dit aen den kant geschooven,
En elk houd zich bevoegd een anders goed te rooven.
In alles wat gy schryft, beöogt een goeden zin,
De woorden volgen op een welgeschikt begin.
Zoo vloeyt een gouden inkt uyt ryk begaefde pennen.
Het noodigst hier toe is uw voorwerp wel te kennen.
Gelyk wat eerbied elk zyn Ouders geeven moet,
Wat aen den vorst die 't heyl des vaderlands behoed:
Hoe gints een raedsheer, hoe een regter al de pligten,
Van zyn verheven ampt met stiptheyd moet verrigten.
Wat voorts een veldheer wat een overwinnaer past.
| |
[pagina 54]
| |
Hoe steeds een dienaer Gods met zielen zorg belast,
Moet aen zyn evenmensch een beeld der deugd verstrekken,
En hem geduerig tot regtveerdigheyd verwekken.
Dan, wat men schuldig is aen God den heer van al,
Voorts hoe men d'opperste eer hem plegtigst geeven zal;
Ook welk een invloed op de tyden en de zeden,
Den Godsdienst heeft gehad en nog behoud op heden;
Met welk een vuerigheyd hy naer zyn doelwit streeft
Wat meer als menschen kragt hy zyn belyders geeft,
En teere maegden zelf die in zyn oefning blaeken,
Voor smerten, vuer en dood kan ongevoelig maeken;
Hoe hy den hemel aen al hun belangen bind,
Waer d'opgetoogen ziel voor af gemeenschap vind.
Zorg dat uw dichtstof zy eenvoudig, klaer en bondig.
Een toomloos dichtren tal is dikwils hier in zondig.
Hy, die te kort wilt zyn valt meest in duysterheyd.
Een andren wederom meynt door zyn drift geleyd,
Door woorden overvloed zich aengenaem te toonen,
En beeld zich zotlyk in zyn luym te zien bekroonen.
Alle overtolligheyd behaegt den leezer niet.
Nu koomt er een vol waen die op 't oneyndig ziet,
Hy volgt een hoogen trant, te windig opgezwollen.
Gints ziet men een te laeg en als langs d'aerde rollen,
Een drentelaer gelyk, die eerder kruypt als gaet.
Gy, na 't uw werk vereyscht, verkies de juyste maet.
Veel word aen schilders, veel aen dichters toegegeeven(14)
Verbeelding mag by hen met losse teuglen zweeven,
Dien oorlof is vergund van in den oudsten tyd,
Maer dat nooyt evenwel 't een tegen 't ander stryd.
Men mag de beelden wel herkleeden, wel vergrooten,
| |
[pagina 55]
| |
Maer nimmermeer 't gebied der reden zoo verstooten,
Dat zelfs waerschynlykheyd er door zy gantsch veragt.
Indien een schilder eens in zyn verdoold gedagt,
Op 't effen glad panneel zyn landschap ging versieren,
Met aerdig boomgewas, met ongekende dieren,
En vogels wonder vreemd gevederd en gebekt,
Nooyt door geen kenners oog op 't aerdsche rond ontdekt;
Of dat een ander weêr begeerende af te maelen(15)
Den vreugdklank of 't gejuych by 't roemryk zegepraelen,
Dat nae het zeegevegt den overwinnaer groet;
Indien hy voor uw' oog, die zich met schoonheyd voed
In plaets van Tritons bly en dartiend op de haeren,
Of Zeegoddinen die er feestlyk by vergaeren,
Verbeeldde op 't wemlend zout de schelle Philomeel
Den held verheffende uyt haer lieflyke orgelkeel,
Zoud gy op dit vertoog den schilder niet beklaegen,
Die zulk belachlyk stuk bestaet u voor te draegen?
Wel, riept gy niet tot hem: bezoedel geen Panneel,
Meng water kalk en zand, en pronk met een truweel!(16)
Een dicht wiens deelen zyn gelyk als ligte droomen,
Waer werking plaets en tyd niet over een en koomen,
En waer een goeden zin vergeefch word ingezogt,
Mag met die schildery zyn even duer verkogt.
Bemint de reden dan, voor al laet uw gezangen,
Van haer bezondre kragt en weerdigheyd erlangen.
Dat zy alleen de drift van uw gedagt bepael,
Dat ze met hellen glans van ryk gesteente strael.
Nog word er meer vereyscht door godlyk vuer ontsteeken,
Den dichter moet de tael, de tael der driften spreeken,
Nooyt koud of zouder kragt. 'T is 't hert en niet de tong,
Dat eerst aen 't fyn gevoel den waeren toon ontvrong.
| |
[pagina 56]
| |
Verrukking koude aldus uw zinnen opgetoogen.
Zy doe u 't kunstontwerp meer schoon en schoon beöogen,
Gelyk den minnaer die in 't lief door hem bemind,
Het waerdste en edelst beeld der gansche schepping vind.
Een dichter schilder' ons zyn inborst aerd en zeden,
En 't grondbeginsel ook getrouw door hem beleeden.
Hy opene zyn ziel waer in hy leezen laet,
Al wat hy loflyk noemt of doemenswaerdig haet.
Er zyn'er niet te min die zich zoo ver verliezen,
Dat zy 't onreyn en wulpsch voor 't deugdelyk verkiezen.
'T gaet vast dat hy zyn eer en kunstvertrouwen krenkt,
Die zich verloochenend schryft en anders als hy denkt.
Nogtans iets boertig of iet geestig om te mallen,
Mag op gepasten tyd des dichters pen ontvallen
Tot spel of louter vreugd. Ik min geen stuer gezigt,
Dat nimmer lacchen doet, maer altyd leert of stigt
Een dichter kan door kunst, met digte floers omhangen,
Al wat te naekt verbeeld de kuyschheyd kan bevangen.
De liefd'hoe pligtig, wordze zedig afgeschetst,
Heeft niets dat schandelyk de kiesche zinnen kwetst.
Tragt altyd haestigheyd by 't dichten in te toomen,
Zeer zelden laet zy vrugt tot zoete rypte koomen.
Dat ook de laegheyd nooyt zich op werk verspreyd,
'T gemeenst en kleenst ontwerp heeft nog verhevendheyd.
Bied aen den leezer nooyt iest dat hem kan mishaegen,
Tragt op 't bekoorlykst hem uw denkbeeld voor te draegen,
Uw werk zy zinryk, fraey, verheven zonder waen,
Bevallig zonder tooy van schynschoon opgedaen.
Leer met behendigheyd het kunste schoon verdeelen,
Dat hier, nu daer, en gints kan hert en zinnen streelen;
Dat ieder oogpunt waer 't geplaetst is, iets ondekk',
| |
[pagina 57]
| |
Waer uyt het zoetigheyd en diep genoegen trekk';
En voorts dat uw begin aen 't eynd in kragt gelyke
En dat het midden nooyt die beyde in schoonheyd wyke.
Zoo staet uw werk geschikt in d' alderfraeyste lyst
Dat elk verwondren moet, dat ieders tonge pryst.
Wat nu van hun gezeyd. die niets doen als vertellen,
En roekloos op 't papier gerymde reeken stellen?
Zy meenen dat het vers van rym zyn wezen heeft,
Maer 't is geen onrym waerd daer letter schoonheyd leeft.
Wat is toch rym by 't schoon, by 't kragtig en 't verheven,
Der dichtkunst? rym word slegts daer op den hoop gegeeven.
Welluydendheyd en maet zyn siersels van 't gedicht,
Rym houd alleen 't gehoor wat meer in evenwigt.
Het rym kan egter ons, terwyl 't gedagt op vleuglen,
Geduerig voorwaert snelt, in onze vaert beteuglen,
Maer keer de spreekwysom en zoek het telkens weêr,
Het buygt zich eynd'lyk voor de kunst gewillig neêr.
Verwerp geen tooysel om uw dichtwerk op te luystren. (16bis)
Gebruyk daer t' weezen mag, om d' aendagt vast te kluystren,
Al wat behaeglyk is of noch kan zyn verdicht.
Hoe lieflyk straelt dit schoon den leezer in 't gezigt!
Het geeft gewis aen 't werk by duyzend sierlykheden:
'T bestrooyt met bloemtjes 't pad daer waerheydop zal treeden,
Het is de schaduw-verf, waer door een kunst juweel
Meer ryk en schittrend blinkt op 't spreekend dichtpanneel.
Weg! oudheyd haeters weg! gy smaekeloose monden,
Die in haer vindingszoet geen lusten hebt gevonden!
Die op een koud gedicht, die op een bloot verhael,
Toejuychend en verzot, roept: zege! zegeprael!...
Ja, altyd lieflyk schoon! gy kunt, gy moet behaegen.
| |
[pagina 58]
| |
Wanneer ik 't eerste licht zie aen den hemel daegen,
Ist niet de blonde Auroor, Lithonus jonge bruyd
Met roozen vingren, die ons d'oosterpoort ontsluyt?
En als de Gouden zon de dagster gaet verbannen,
Zyn 't d'ueren niet die straks de vlugge poerden spannen
Voor haeren wagen, wyl den grooten Phoebus zelf
Die vuer'ge kleppers dryft door 't hoog azuer gewelf,
Door niemand buyten hem te mennen of te dwingen.
Hoor ik den Nagtegael in lommerboschen zingen,
'T is Philomelas keel die haeren hoon en smaed,
In smert herdenken nog de wereld hooren laet.
En hoor ik ver en wyd schorre oorlogs donders klett'ren,
'T is Mars met zyn gevolg die 't aerdryk dreygt te plettren,
Die 't volk ter wapens stuwt, het bloedig vaendel plant,
Alom vernieling stookt door honger moord en brand,
En vormt een ruyme Zee uyt duyzend bloed-rivieren.
Beschenkt de zegeprael een veldheer met lauwrieren,
T is d'overwinning zelf die uyt de wolken daelt,
Den held bekroont en met onsterflyk' eer bestraelt.
Zoo schoon en lieflyk kan versiering 't werk bekroonen:
'T kan aldus opgeschikt zich aengenaem vertoonen;
Maer zoo-er mengeling bestaet en strydigheyd,
Geen luyster meer voor 't werk, geen eerkroon meer bereyd.
Verstout, verstout u niet, bewerkt gy puykgedichten,
Door zoo verkeerden keus het kiesch gehoor t'ontstigten,
In een verhandeling die Christ'ne daên betreft,
Waer d'Evangelie-zon haer eeuw'gen glans verheft,
Wagt u, van 't heydendom er Goden in te menglen,
Te geeven plaets by Gods verkooren of zyn Englen.
Men zegge Camoëns heeft dit wel eer gedaen.(17)
Niets kan daer om zyn werk van deeze feyl ontslaen,
| |
[pagina 59]
| |
Hoe wel 't dit ongemerkt, met Goddelyke vonken,
En dichterlyk vernuft blyft vol van schoonheyd pronken.
Zie hoe gemakk'lyk word die klip nu mis gezeyld,
Wanneer men eens den grond der kunst heeft wel gepeyld.
Het schoon der dichtkunst is het zelfde in alle taelen.
Er moet een schittrend vuer in haere verwen straelen:
Een kragt die d'aendagt wekt, beweegt, bedwingt, verrukt,
En daer de levensvolle en klaerste beelden drukt.
De Grieken, van wie ons de schriften zyn gebleeven,
Zyn om dat waere schoon de wereld door verheven:
En 't schynt dat zy weleer van 't Zangryk negental,
Ja van Apollo zelf met zuyv'ren hemelval,
En vloeyentheyd van tael zoo mildelyk beschonken,
Met haer betoovrend zoet als lieve kinders blonken.
Dat een Homerus had, zoo wierd het lang geloofd,(18)
Aen Paphos Koningin den gordelriem geroofd;
Want 't is al eêl en grootsch, dat hert en ziel kan boeyen.
'T zyn bronnen ryk van Goud die uyt zyn veder vloeyen.
Niet min verheven zong Tyrteus naderhand,(19)
Door hem de koudste borst ontgloeyde in heeten brand,
Hy kon in Spartas heyr, lafhertig, schier bezweeken,
Door 't dreunend oorlogslied den heldenmoed ontsteeken.
Men zag-er Pindarus die alles overtrof,(20)
Ten hemel streevende met 's winnaers moed en lof.
Hy deed in Elis veld by rykste zegepalmen,
Tot in d'onsterflykheyd zyn toonen wedergalmen.
Doch laeter heeft het volk, dat eerst van Troyen kwam,
Als 't by den Tyberstroom zyn nieuwe woonste nam,
Vermoeyd door krygsgeweld de wereld om te keeren,
Naer Pallas kunstestad het redeschoon gaen leeren.
| |
[pagina 60]
| |
Toen rees de vredezon die bloozend opwaerts klom,
En schonk de rypte aen 't ooft van Pindus heyligdom,
Daer 't roomsche dichtren puyk in Andes dorp gebooren(21)
By 't gryze Mantua, liet herderdeuntjes hooren.
Zyn kunstig landgedicht, met onvermoeyde vlyt
Voltrokken, draegt zyn roem door d'eeuwen, en den tyd
Zal vrugtloos poogen om met scherp gesleepen tanden,
Zyn Godlyk meesterstuk AEneas aen te randen.
Men hoorde nevens hem de Venuzynsche zwaen(22)
Op d'Ausonische lier, vergoode klanken slaen.
Verliefden Naso deed door Venus aengeblaezen,(23)
De dertle jongheyd op zyn minne kunstjen aezen:
En zyn herschepping zoo bekoorlyk, 't eeuwig beeld,
Waer in den vrugtbren geest des grooten dichters speelt,
Blyft hier beneen met nooyt verganglyk schoon omhangen,
Hoe straelt zyn dichtvuer in doorsnikte treurgezangen,
Hoe galmt nog gansch het oord der droeve Pontus kust,
Langdeurig door zyn klagt, door zyn geween ontrust.
Ook liefde ontvonkte toen Tibullus vuer in d'ad'ren.(24)
Hy tokkelde op zyn lier gekroond met myrte-blad'ren,
Zyn brandend hertsgevoel in tedre minneklagt.
Maer Juvenalis dol op Romens weelde en pragt,(25)
Bedrog, afgodery, en ongebondentheden,
Zong bytend hekeldicht op zoo bedorven zeden.
Den schrandren Perseus had ook zyn luyt gesnaerd(26)
En zelf geen dwingeland wierd in zyn vers gespaerd.
Zie daer geliefde jeugd! de grootste flonkerlichten
Die nog den sterveling vermaeken, leeren, stigten,
En ons als leydsmans best een' zekre en regte baen,
In 't hoblig letterveld beveelen in te slaen.
Maer vol van edle drift, thans mooglyk zult gy vraegen,
| |
[pagina 61]
| |
Kwam nooyt geen dichtrenzon op onzen bodem daegen?
Was 't oude voorgeslacht zoo ruw, zoo onbegaefd,
En wierd er niemand hier van d'hengstebron gelaefd?
Weg! snoode twyff'ling weg! ook van in d'eerste tyden
Wist hier het ryk vernuft zich aen de kunst te wyden,
Maer wat den dichter zong is in den diepen nagt
Der tyden uytgedoofd en tot ons niet gebragt:
Geen drukpers konde toen op haere verspreyde blaeren,
De vrugt van schranderheyd voor 't nageslacht bewaeren:
Die vinding zoo vol nut was nog niet opgespoord,
En langen tyd verliep voor 't jaer van haer geboort.
Doch schoon er eeuwen van barbaerscheyd 't al verwarden,
Men zong'er 't oorlogslied, wy hadden onze barden;
Nog klaer door menig oud gedenkstuk word betoond
Dat hier een kunstryk volk voor deezen heeft gewoond.
Ja 't is bevestigd hier op deeze vrugtbre zooden,
Waer onze vadren eertyds kwamen toegevlooden,
Heeft vlyt met taey geduld een vaste woonst gevat.
In dit gezegend oord, der kunsten bakermat,
Deed heldenmoed van ouds de vroome borst ontgloeyen,
En deugd met vryheyds min in aller herten groeyen.
O heylig vaderland! 'k druk een verliefden mond,
Als Brutus deed wel eer, op uwen dierbren grond.(27)
Juygt landgenooten die by Leye en Schelde stroomen
De letterbloemtjes kweekt, of by de vrugtbre zoomen
Den akker bouwt, en 't vlas met zorg en zweet bereyd:
Of by het noordsche zout het net voor visschen spreyd,
Waer zugt tot ryke winst doet noestig handel dryven.
En gy by wie ik lang als burger mogt verblyven,
Bewooners van 't voor heen oud Grudiaensch gebied,(28)
Waer ik zoo menig werf myn toonen hooren liet,
| |
[pagina 62]
| |
Voor u is myn gezang: 'k zal door myn kunst vermogen
Myn land, en landgenoot in eer en roem verhoogen.
'K zal u, u wel voor eerst, die 't woeste vaderland,
Door uwen schrandren geest en ongewoon verstand,
Hebt uyt de schaduwe der onkunde opgeheven,
En wetenschap en tael en leerzugt hier doen leeven.
Van Maerlant dichtrenroem, en roem van 't vlaemsch gewest
In Dammes wal niet ver van Brugges oude vest,(29)
Wierd u het levenslicht, en d'edle kunst beschooren,
Die uwe schriften doen met eeuw'gen luyster glooren.
Door u rees onze tael uyt haer vernedring op,
En steeg by 't dichtren koor ten hoogen eeretop;
Den letterminnaer brengt zyn hulde voor uw voeten,
Wyl hy te regt u mag als oudsten dichter groeten:
En schoon de zelfde plaets weleer door u bewoond,
Tans maer een enkel dorp of kleyn gehugt vertoont,
Den kunstvriend koomt er nog met eerbied aengetreeden,
Om daer uw beeld te zien zoo roemryk in 't voorleden.
Van Maerlant roept hy uyt! gy hebt ons duer verpligt,
En u een eerzuyl die voor tyd nog eeuwen zwigt,
In 't dankbaer belgen hert, (schoon traegzaem) op doen ryzen,
Te regt is dat wy u de schuldige eer bewyzen;
Te regt is 't dat men ook u lauwerkransen vlegt',
In 't werk waer van gy hebt den eersten steen gelegd.
Den Batavier moet zelf u ook zyn offer brengen,
Nog by al onzen lof zyn diepen eerbied mengen;
Hem praemt een edlen spyt: hy ziet verwondrend aen,
Dat oudste letterlicht in vlaendren opgestaen.
 | |
[pagina 63]
| |
Wel aen! Minervas ryk begaefde kweekelingen,
Koomt, doet nu 't vaderland ter eer een zugt ontspringen,
Eert zugt die steeds na roem, na prysbre daeden haekt,
En u den dierbren grond der vad'ren waerdig maekt.
Voelt gy het hert nog niet met gloênde driften kloppen?
De kunstmaegd wenkt u van Parnassus heuveltoppen,
Van Pindus fiere kruyn en van den Helikon.
Slaet d'oogen op, beschouwt de Kastalische bron,
Die bruysschend nedervloeyt op ryk bebloemde dalen,
Ist hert nog niet geraekt door d'altyd heete straelen
Des lichtverspreyders op zyn hemel-koets geplaetst,
Van waer hy Godlyk vuer ten zangberg nederkaetst,
Ziet daer vol heerlykheyd de negen zusters blinken.
Hoort gy hun zangen door de lauwerdreeven klinken?
Zy houden, daer hun hand de gouden snaeren drukt,
Niet min de Goden, dan het menschental verrukt.
Wien heeft het ooyt berouwd de kuysche Zanggodinnen
Den wierook t'off'ren en met reynen gloed te minnen,
Wat aerdsche liefde word zoo mildelyk beloond,
Of zoo standvagtig met onsterflykheyd bekroond?
Laet vry den wulpschen zich in dertelheyd versmooren,
En walgen daer 't genot hem niet meer kan bekooren;
Laet aen den gierigaerd zyn koffers vol met Goud,
Zyn ziel is als 't metael dat hem zoo lief is, koud.
Den dichter op de wieken van 't vernuft gedreeven,
Durft met een Arends vlugt ver boven d'aerde streeven:
Geen tydelyk gewin, geen slegt verganglyk schoon
Bekommert hem den geest, als hy de glorie-kroon
Ziet glinstrend aen het eynd' der letterbaen gehangen.
Wie word er niet verrukt, wie heeft er geen verlangen
Te kennen met wat kragt die geestverheffing blaekt,
| |
[pagina 64]
| |
Die stervelingen meer dan halve Goden maekt.
Wat waerdigheyd kan ooyt by die van dichter haelen?(30)
Al 't menschdom moet aen hem een schuld van dank betaelen,
Voor al 't ontelbaer goed dat zyn bestaen verzagt:
Wet, vriendschap, Godsdienst min, 't is al door hem gebragt.
Ook d'eerste Koningen der oudheyd waeren dichters.
Zy wierden door hun geest, en wys beleyd de stichters
Der steden, toen het volk nog woest en onbeschaefd,
Wierd ter verbetering met woorden-zoet gelaefd.
Zoo deed Amphion door het roeren zyner snaeren(31)
Verspreyde volken in een vriendschaps kring vergaêren,
En Thebes mueren zyn als door een toverkragt,
Van 't zagte maetgeluyd tot vasten stand gebragt.
Van daer het oud gerugt de wereld doorgevloogen,
Dat by door zyn gezang de steenen had bewoogen,
Om als gevoelig zich te plaetsen, waer hy had
Den omtrek afgeschetst van die beroemde stad.
Orphéus, wiens gezang afkeerde vloed en stroomen,(32)
Kon Tyger, Beer en Leeuw den vreeden aerd betoomen.
Hy, die in 't duyster ryk zyn teergeliefde bruyd
Ging weder eysschen, klom in Charons veege schuyt,
En over 't Zwavelmeer des Acherons gevaeren,
Deed door verrukkings kragt den helvorst zelf bedaeren.
Hoe sneed zyn tedre stem door 't nooyt bewoogen hert!
Hoor! hoor hem daer hy smeekt: genees myn diepste smert,
Beheerscher van den Styx! myn dierbaerst is m'ontdraegen!
Myn heyl myn ander ik! ach 'k durfze wedervraegen!
Myn waerde Eurydice! myn vreugd, myn hoogste lust,
Myn dierbre bedvriendin, myn troost myn levens-rust!
Die gloênde roozemond, die minnelykste lonken?
Dat beeld van schoonheyd my door Goden gunst geschonken!
| |
[pagina 65]
| |
Gedugten Vorst! wien liefd' ook eertyds 't hert verwon,
Verhoor myn bede, laet, ey laet een blyde Zon
Op nieuws in 't aerdsch verblyf onz' reyne min bestraelen:
Zoo galmde zyn gezang in d'onderaerdsche zaelen,
Den afgrond door en door.... De monsters zyn verzagt,
De Razernyën stil, wyl Cerberus de wagt
Der helsche poort verzuymt, door 't zoet geluyd bewoogen.
De bleeke Schimmen staen bedwelmd en opgetoogen,
Ontkluysterd in getroost... Daer spreekt den zwarten God:
Gae heenen, spoed u voort, slae agt op myn gebod;
Uw teer beminde bruyd zal uyt de woon der Schimmen,
U volgen, en verlost naer 't dagryk opwaert klimmen,
Maer zie niet agter om, voor dat gy 't aerdsche dal
Met uwe voeten drukt; een treurigst ongeval
Zoud u te jammerlyk met bitterst leed verwagten:
Gae heenen 't is genoeg, gy kon my 't hert verzagten.
Goôn! klonk er ooyt in d'oor een meer gewenschte tael!
Gewyden Dichter! o wat gunst! wat zegeprael!
Wat zoeter oogenblik! uw heylzon is geboren!
Haest, haest bezit gy weer uw tederste uytverkooren!
Hoe klopt u 't hert van vreugd! verrukt in liefde gloed,
Gy weet niet waer gy zyt, gy weet niet wat gy doet.
Gy spoed, gy loopt, gy vliegt, en laet haer agter koomen.
Maer hoe! wat dwaesheyd heeft uw zinnen ingenoomen!
Uw oog vliegt naer haer om, gy waent haer reeds verlost!
Rampzalig ongeduld! hoe duer heeft dit gekost!
Een naer gejammer doet den rampkuyl ziddren, schokken,
'K word weder in den nagt, den eeuwgen nagt getrokken,
Men rukt me weêr te rug naer 's afgronds duystren boord!
Zoo kermde Eurydice! zoo klonk haer laetste woord!
Heeft storm of donderslag zoo vreeslyk ooyt getroffen?
| |
[pagina 66]
| |
Gy voelt u als een rots ontscheurd ter neder ploffen?
Uw droeve ziel bezwymt, gy sterft een tweede dood,Ga naar voetnoot(*)
Ook eer de veege bus nog uwen naem ontsloot:
Heel 't aerdryk heeft voor u en waerde en glans verlooren.
Het lacht niet vriendlyk meer gelyk nog korts te vooren.
Gy vlugt van t' bloemryk velden zoekt het eenzaem strand.
Geen troostlied, geen vermaek, geen nieuwen liefde band,
Kan 't hard verlies van uw Eurydice verzoeten:
Gy schrikt van menschen nog te spreeken of 't ontmoeten,
De schoone wederhelft van 't menschelyk geslacht,
Bezit niet meer voor u haer zoete toverkragt.
Alleen uw dierbre luyt met zwarte Floers omhangen,
En donker taxis groen, verzelt uw treur'ge gangen,
Tot by den noordschen Beer: daer in 't bevroozen oord,
Dat wierd uw bange stem, uw droeve klagt gehoord.
Daer zongt uw tederlief van voor het ogtend krieken,
Tot dat den ysbren nagt met zyn pikzwarte wieken,
Het aerd'ryk had bedekt: daer eenzaem, wars van rust,
Uw traenen vloeyden met uw zangen langs de kust.
Bedroefden dichter! wie is niet met u bewoogen?
Gy perst den sterfling nog een zilte vogt uyt d'oogen!
Ach! was u 't noodlot streng en 't echtvermaek ontzeyd,
Uw dierbre Eurydice verkreeg d'onsterflykheyd.
Maer zoude ik in dit werk, zoude ik den roem vergeeten,
Van hem op 't hoog Parnas ontsterflyk neergezeten,
Digt by Homerus, naest aen Maros regter hand;
Van hem het puyk-juweel van 't kunstryk vaderland,
Den grooten VONDEL, wien geen dichter kan gedenken(33)
| |
[pagina 67]
| |
Of moet uyt zuyvre drift een tol van wierook schenken,
Dien Phaenix zyner eeuw onze aller agting waerd.
Wat kunstvriend vindge die niet vol verwondring staert,
Op 't overgroot getal van zyne dicht-tafreelen,
Die ons zoo mildlyk als met gouden glanzen streelen:
Met wat verheventheyd blinkt zyne kunst alom,
Men vind alleen in hem al 't oudheyds dichtrendom.
In hem schynt Sophocles op 't schouwburg weer te treeden,
Een nieuwen Juvenael bestraft d'ontambre zeden
Van zyn bedorven tyd. Blaest hy de lofbazuyn.
'T is Flaccus gouden lier die naer Olympus kruyn,
Zyn dapper helden weet ten hemel op te voeren:
Maer gaet de Godsdienstmin zyn gloênde borst beroeren,
'T is alles deftig, onnavolgbaer, vol sieraed,
Wanneer hy toonen voor het ongeschaepen slaet.
Met wat verheventheyd in zyn bespiegelingen,
Gaet zyn verrukten geest Gods groote wondren zingen,
Waer 't alles door zyn wil bestaen en leven voelt,
Waer 't al door zyn beschik zyn eeuwig wit bedoelt.
Hoe doet hy 't kunststuk der altaer geheymenissen,
D'onfeylbre waerheyd van Gods heylig woord beslissen,
Waer aen hy verders in zyn heerlykheyd der kerk
Door CHRISTUS zelf gestigt, hangt 't eeuwig glorie merk.
Die oude en waerde leer, die tot op onze dagen
Het eenheyds kenmerk houd, kon hem alleen behaegen,
Hy sloeg zyn oogen op, hy zag dat schittrend licht,
En 't straelde niet vergeefsch op zulk een vroom gezigt:
Dus wild' hy om zyn God en heer van al te danken;
Zyn gunst verheffen in verrukte Cyter klanken,
Op dat het nageslacht zyn voetspoor ingeleyd,
Getrouw zoud blyven tot zyn waeren dienst bereyd.
| |
[pagina 68]
| |
Hoe lustig kon hy ookde vreugde toonen meng'len
Waer hy twee herten zag door echte-banden streng'len.
Hoe dikwils heeft hy niet by 't vrienden graf geschreyd,
En daer in diepen rouw, het laetst vaerwel gezeyd!
Ja onzer dicht ren Prins! die 't hert met hemel spreuken
Koomt voeden, en den geest in onvergangbre reuken,
Verlustigt door den geur van 't lieflyk bloemgewas,
Dat uwe zangster in gewyde beemden las;
Den geest is nooyt verzaed van uw gezangen t'hooren,
Een Sions harpenaer word voor ons weer herbooren.
O wysheyds lieveling! en licht van kunst en tael!
Hoe groot is uwen roem! hoe ryk uw' zegeprael!
Kunstvoênde Dichtzon die zoo duerzaem hebt gescheenen,
En egter al te vroeg van 't aerdryk zyt verdweenen,
Nog schittert hier by ons van uwen tyd zoo ver,
Uw faem in grootheyd als een schoone morgenster.
Nog ryst gy Rhynsche zwaen gevoerd op arendspennen,
En leert het dicht-schoon aen uw volgelingen kennen,
Door u heeft eerst de kunst hier op het schoonst gebloeyd,
Van 't Castalische vogt door uwe vlyt besproeyd.
Ik groet u rykste pand, waer op wy moogen roemen,
Ik groet u Phoebus zoon met diep ontzag te noemen,
U zy, schoon tot die pligtvervulling onbekwaem,
Dees nedrige offergift van my toch aengenaem.
'T is weynig daer er reeds zoo veel van schrandre tongen,
Sints eenpaer eeuwen wierd tot uwen lof gezongen,
'T is weynig waer ik u op myne beurt verheff'
Maer grooter, zoo myn zang dit voorgespelde treff';
Zoo lang ons landschap zal op kunstbeminnaers boogen,
Zoo lang zal uwen roem in heerlykheyd verhoogen!
Zoo lang de kunstvlam ryst op 't spreekende tafreel,
| |
[pagina 69]
| |
Ontfangt uw' edle faem een uytgeleezen deel!
Of zoude een lasterspook bestaen uw eer te rooven?
Daer al wat schoon bemint, is trotsch om u te looven,
Geen nood.... De gloriekroon nooyt met geen goud gekogt,
Die onvermoeyde vlyt op uwe sched'len vlogt,
Heeft uwe schriften voor den tand des nyds verdedigd,
Dat hy zich eeuwig schaem' die uwen roem beledigt,
Hy vlugte wreg belaên met aller dichtren vloek,
Met schande zwervend tot aen 's aerdryks versten hoek;
Dat hy in 't overschot van zyn onprysbre dagen,
Zyn dwaeze nydigheyd ellendig ga beklaegen,
En van het daglicht schuw, by Uyl en Vledermuys,
Het doffe spraeklid roer voor 't zwarte nagtgespuys.
 |
|