Vlaemsche dichtkunst. In vier zangen in heldenversen beschreeven, en verrykt met geschied- en letterkundige aenteekeningen, gevolgd door de Vlaemsche prosodia

(1842)–Thomas van Loo– rechtenstatus



[pagina 9]

Eersten zang. Beminlyk Godenkroost uyt Jupiter gesprooten,(1) Door wien een lusthof voor uw minnaers word ontslooten, Die Pindus hoogen top vervult met heerlykheyd, En rond den Helicon de lieflykheên verspreyd: Die uwe Godspraek zelf, vermeld in puykgedichten, De boschnon hebt geleerd om 't menschdom t'onderrigten,(2) Schenk my dat woorden zoet met nectar mild besproeyd, Dat van uw reyne tong en wyze lippen vloeyt, Geleyd my naer myn doel, beziel myn dichtvermogen, Zoo word in hemelgloed myn zwakheyd opgetoogen, Zoo durf ik op 't parnas, in Godlyk vuer verrukt, U wyden 't letter loof de kunst ter eer geplukt. Apollo! thans door u, door uwen geest ontsteeken, Zal ik van d'edle tael in haere klanken spreeken, De wonders van de kunst ontdekken, en de baen Naer 't Zangryk lauwerbosch betreedbaer openslaen. Gy die uw Jeugdig hert door leerzugt voelt verwekken, En wenscht om 't waere schoon in 't letterveld t'ontdekken, Die vueriglyk verlangt om eens by 't Zustren koor, Door zinryk maetgeluyd te streelen hert en oor, En naer den glorie stryd door hunne gunst te streeven, Wierd u een leydsman slegts op uwen togt gegeeven,
[pagina 10]
Hier vind gy wat gy zoekt, hier is 't gebaende pad. Ik heb zoo zwaeren last vrywillig aengevat. 'K heb Aristoteles, daer d'oudheyd op mag roemen,(3) Dien wy gelyk zy doet, den grootsten wysgeer noemen, Behulp en raed gevraegd, en zyn onsterflyk werk, De dichtkunst toegewyd, maekt myn pooging sterk. 'K heb Flaccus bovenal den vriend der zangeressen, In zyn geleerde blâen en zyn beknopte lessen, Op onze moedertael en dichtwys toegepast. Waer 't keurigst lauwer groen op onzen bodem wast, En hoe men 't dichtsieraed moet plaetsen en bewerken, Zal deeze Zangstof u met nadruk doen bemerken. 'K vertoon hoe Vidas geest, zoo vol verheventheyd, Op Phoebus kweekling heeft een andre gunst verspreyd, En hem van d'eerste wieg tot zyn bekwaemste jaeren, geleyd heeft en geleerd een gulden oogst vergaeren, In 't eeuwig vrugtbaer veld der schoone goden tael. Wat ook met zoo veel vuer, en haer ter zegeprael, Reeds lang voor onzen tyd den franschen hekeldichter, Dien trouwen waerheyds vriend, en nyvren kunstverlichter Zong aen trotschen boord der Seine toen ter tyd, Om 't groote mannen tal bewonderd en benyd. Hier agter hael ik aen al wat het lang verkeeren, By 't geestryk negental my heeft vergund te leeren, Of in den boezem blies. De reynste liefde vlam. Tot hen was 't die dit werk ontwierp en ondernam, Een vuerbaek niet om ver of wyd van hier te lichten, Maer om den kunstgenoot te wyzen, t'onderrigten, Waer best hy voor zyn hulk bekwaeme lootsen vind, En op de letterzee kan zeylen voor den wind.
[pagina 11]
Welaen! gy Jonglingschap! die uwe dierbre dagen: Verslyt in 't vlugtend zoet der driften na te jaegen, U wenk ik vriendlyk toe, koom zie deez' bladren in, En schept er stil vermaek en plukt er eergewin, Den dicht beminnaer zal er vaste midd'len vinden, Om spreektafreelen in een kunstgevrogt te binden, Hier zal zyn geest verhoogd, hier zal in zyn gemoed, De zugt tot wetenschap bestendig zyn gevoed. Ik zal my aen geen moeyt of zwaeren arbeyd kreunen, Om door bevoegden raed zyn poogen t'ondersteunen: Gelukkig zoo ik tot zoo schoon een oogmerk raek, En 't kunste vuer door my by nieuwe dichters blaek. Hebt gy den geest versierd met edle wetenschappen, Met vlyt en lettermin? dit zyn bereyds de trappen, Die u verheffen op den steylen Helicon, Dat voor uw oog van jongs die nimmer drooge bron, 'T geschiedboek, open sla zyn oud beroemde bladren, Waer in ge een ryken schat van dichtstof kunt vergadren. D'aloude Goden leer zoo schrander uytgedagt, Die d'eerste dichters zulk een schat van wonders bragt' Zy u niet onbekend: ja 't licht der oude taelen, Moet u met ryken glans in overmaet bestraelen. Verkloek 't geheugen, merk met aendagt uer op uer, Al wat u zeldzaem schynt in 't werken der natuer, Dat enk'le wysheyds min steeds uwe drift bestiere, Dat vuyge baetzugt nooyt in vrye beemden zwiere, Waer uwe zangster neurt en dartelt op 't gebloemt, Of lauwren zamelend op 't slagveld helden roemt. Betragt het eenzaem, vry en onbekommerd leven, Daer gy u ongestoord met lust kunt overgeeven, Aen die verheven taek zoo vol bekoorlykheên,
[pagina 12]
Hoe zult gy meer vernoegd een dierbren tyd besteên? Geen traegheyd houde u op, laet vrees u niet verdrukken, Hier ook op onzen grond is eerloof nog te plukken, Een pooging aengewend door moed en kragt bestierd, Ontziet geen hinderpael, verwint en zegeviert. Neemt in uw moedertael o dichters! meest behagen, En 't zy u zoet een blyk daer van haer op te draegen, Een kroon van letter goud gelouterd in den gloed, Van vaderlandsche liefde in 't dankbaer hert gevoed. O weerde moedertael! o pronkstuk aller taelen; Waerom misgunt men u met glans te zegepraelen? Waerom zoo ryk word gy niet na verdienst geëerd? Of ist meer loflyk door een hand'ling gansch verkeerd, Dat kind'ren van jongs af zich vreemden klank gewennen, Dienze ondanks stamelen maer nooyt volkoomen kennen. Wat dwaesheyd ryst er niet uyt volgzugt onbedagt, Die altyd 't vergezogte en 't vreemde beter agt! Moet dan den redeling de bloem en vrugt verfoeyen, Die in zyn vaders tuyn of in zyn boomgaerd groeyen? Zegt, wat verdient hy niet die eygen schoon verbant, Zyn landgenoot verstomt en vreemdling maekt in 't land? Dan, 't is myn oogwit niet hier 't oordeel op te stryken. Maer gy, die steeds voor haer uw agting hebt doen blyken, Die niet zoo zeer bemint als 't vaderlandsch geluyd, Roept met gepaerde stem met my ten boezem uyt: O tael met d'eerste melk uyt 's moeders borst getrokken, Alleen in zuyvren gloed bevoegd ons aen te lokken; Koom, voeg en strengel weêr de dichters hand aen hand, En blyf het pronk-juweel van 't kuustryk belgen land.
[pagina 13]
Maer welk een heldre glans verspreyd zich voor myn oogen? Wat licht omstraelt ons hier in weetlust opgetoogen? Treed nader, lieve Jeugd! beschouw een edle maegd, Die 't merk van godlykheyd op 't hooge voorhoofd draegt, Verschyn! koom neêr by ons, o bron van zielsgenugten! Doe slegts 't onheylig volk het kroost van Midas vlugten. Verschyn! men roept u aen, o pragtigst lentebeeld, Zoo vol bekoorlykheyd in hemelvreugd geteeld! Daer is de schoone...! Zie daer koomt zy aengetreeden! Hoe lief is haer gelaet! hoe weerdig aengebeden! Wat edel houding! neen, geen sterfelyke kragt, Heeft zulk een pronkstuk van volmaektheyd voortgebragt. Zie 't eeuwig lauwergroen op haere schedel praelen, Verhoogd door zuyvren glans van duyzend gouden straelen, Waer mede Phoebus haer vol heerlykheyd beschonk, Als dit zoo lief gelaet hem eerst in d'oogen blonk. Een kleed, dat overtreft al aerdsche kostbaerheden, Van luchtig hemels blauw golft om de frissche leden, Een kleed dat zelf den nagt met luyster heeft verfraeyd, En met een weemlend licht van sterren ryk bezayed. Zie hoe de veldgoôn en de nymphen haer omringen, Die door haer aengevuerd vergode toonen zingen; Haer aenkoomst streelt, verhit, verlevendigt natuer, En haer geboorte is als de vroegste scheppings uer. Zie haer vol deftigheyd het hoofd ten hemel heffen, Zy staert op wondren die geen roest des tyds kan treffen, Op Godvrugt, deugd en eer, de pylers van de rust, Het aerdsch is haer vermaek, maer 't hemelsche hoogste lust. Zy kan den slaefschen geest door zagt gestreel ontbinden, Van bezigheên waer in geen eerwinst is te vinden; De wysheyd lacht haer toe, de dry bevalligheên,
[pagina 14]
Met roosjes 't hoofd gehuld verzellen haere schreên. Zy kan gelyk de min het ruwst gemoed betov'ren, En 't onverzetlyk hert door zoet geweld verov'ren, Haer stem verrukt, bedwingt en klinkt de schepping door, De barre rots gevoelt, 't gebergte krygt gehoor! Zoo kanze door gestreel de woeste zeden tammen, Zoo doetze boosheyds klauw op haer gezigt verstrammen. De tweedragt beeft van schrik, den woesten nagt verdwynt, Waer uyt haer schittrend oog een enkel straeltje schynt. Hoe maeltze een dwingelaed in vreeselykste trekken, Die afschrik, haet en vloek en wraek alom verwekken, Zy bonst hem eynd'lyk neer in 't eeuwig duyster diep, Dat Gods getergde wraek tot straf der booze schiep. Maer met wat hemel glans zal zy de faem verryken, Der Vorsten die vol deugd op aerd een God gelyken, Die menschen vrienden zyn, die 't regt en vrede voên,(4) Wier liefste bezigheyd, wier lust is wet te doen. Haer stem is 't aerdsch ontward en klinkt op hemeltongen, Wanneer het loflied word de Godheyd toegezongen, Wanneerze voor haer troon de gouden snaeren drukt, Het koor der Englen juygt en luystert diep verrukt. Verbeelding doetze steeds in kunstgedagten gloeyen, Wanneerze van haer tong als honing bronnen vloeyen: Nu treedze zagtjes voort, dan schietze vleuglen aen, En streeft door 't luchtruym op langs d'ongemeten baen. Gy zyt het, ja 'k herken die edle wezens trekken, Die my van kindscheyd af beproefden op te wekken: Gy, Moeder van 't gezang gy leydster van de vreugd, Gy, 't ongestoord vermaek van ouderdom en jeugd! O edle dichtkunst, lust der schrandre stervelingen, Gy doet in 't zagte breyn een scheppings kragt ontspringen,
[pagina 15]
Een al betovrend zoet! gy heerscht in 't ryk gebied, Daer 't redenlicht door u de klaerste straelen schiet. Gy doet den sterfling zich ver boven 't stof verheffen, En van zyn edle Ziel de weerdigheyd beseffen, Gy koomt hem uwen troost en herts verheugen biên, En doet hem 't schyn vermaek van snoode lust ontvliên. Als hem den laster byt, als hem de menschem haeten, Als valsche vrienden hem bedriegen en verlaeten, Als dwaesheyd hem benyd, als hy beschaedigd word, Gy zyt het die geduld en hoop in 't herte stort. Gy doet hem in den hof van uw bekoorlykheden, Met Ambrozyn gevoed op geur'ge roosjes treeden, Of heft hem op waerts in een wolkenkoets gevoerd, Daer hy den nyd beschimpt, die kragtloos hem beloert. Wie schetst den grootschen stoet, uw vroome togt gezellen, Wie zal den rykdom ooyt van uwe gaeven tellen? By 't levend vogt dat gy in 't dorstend herte giet, Wie heeft uw magt bepaeld? Wat wond ren teelt gy niet? Niet slegts aen 't liefelyk, aen 't roem ryk, aen 't verheven, Kunt gy verrukkend schoon en eeuwgen luyster geeven; Gy schenkt ook streelend zoet aen zugten en getraen, Als dichters in den rouw bedrukte klanken slaen. Hoort eens hoe Naso treurt, hoort hem ellendig klaegen,(5) Augustus bidden en om schuld-vergifnis vraegen: Hy tuygt hoe veel hy lyd met traenen op de wang, Hy smeekt, hy streelt, hy hoopt een tal van jaeren lang, Hy noemt hem zelfs een God, hy doet hem zoen offranden, En heylbeloften wyl zy n wierook vueren branden. Misleyden dichter! hoe, wat dwaesheyd, noemt gy God? Hem, die met uw getreur, met uwe klagten spot, Was ooyt een teer gevoel hem in de borst gebooren,
[pagina 16]
Hy had zyn wrangen spyt en gramschap moeten smooren, Maer neen, dat wangedrogt voor kermen en geween, Was ongevoeliger dan rots of marmer-steen. O Dichtkunst! ja gy kunt uw eygen leed verzoeten, En doet uw lievling zich in reynen wellust boeten: Wie zegt my wat er ooyt uw kragten overtrof? Wie roemt u zoo 't behoort? waer eyndigt uwen lof? Geen ryker heylgeschenk kon ons den hemel geeven, Gy zyt de waere vreugd, de zoetigheyd van 't leven, Den sterfling word gewaer in u dat Godlyk vuer, Dat kunstewondren schept, het beste der natuer, Dat gy in d'edle ziel des dichters doet ontvonken. Gy maekt hem in den gloed van uwe schoonheyd dronken. Niet zoo gelyk als gy bevallig, aerdig, schoon, Verheven, edel, grootsch in d'ondermaensche woon; Niets meer beminlyk word den sterfling aengebooden. Wees eeuwig heyl gewenscht, o wellust van de Goden, O vreugd der eenzaemheyd en voedzel van de rust, Gelukkig hy die 't zoet van uwe wangen kust.... Zie my thans ingewyd by Phoebus priesterschaeren, Den wierook zwaeyen neer geboogen voor d'altaeren: Ontvang myn hulde daerze u nieuwe kroonen vlegt, En in verrukkings gloed aen uwe schedel hegt! Watheyl! wat groot vertoog! die hemelmaegd t'aenschouwen, En al haer lieflykheyd voor ons te zien ontvouwen! Die schoone die weleer van 's hemels transen kwam, Uier op het aersche rond een blyde woonste nam, Om aen den sterveling haer zoet te laeten smaeken,
[pagina 17]
En onze tedre borst in haere min te blacken, Terwylze wysheyd, deugd en helden moed vereert. Hoe gunstig wierd op u haer vriendlyk oog gekeerd! Met wat lieftalligheyd scheen zy u aen te spreeken? Kon zy u niet tot haer met reyne zugt ontsteeken? Toen zy uyt d'oogen schoot die tintelende vonk, Die rondom zich verspreyd en kragt en leven schonk? Hebt gy u niet gevoeld tot in de ziel beroeren? Uw hert uw brandend hert tot wedermin vervoeren? Gewenscht geteld te zyn, by 't puyk van haeren stoet, Als minnaer ingeleyd, als lieveling begroet. Maer... Zag men u voor al na die bevoegdheyd tragten, Die zy met reden durft van uwe min verwagten? Hebt gy die eygenschap in uw gemoed herkend, Waer in ze 't ryk geschenk van haere gaeven zend? Geschenk dat nooyt voor u zal rype vrugten draegen, Als zorg en geldzugts tand aen d'edle ranken knaegen. Weet gy wel wien zy dan als haeren liefling roemt? Wien zy met zekren keus een waeren dichter noemt, Hem die van jongs gewoon op 't groot en vroom te staeren,(6) Zyn tong beoeffent om 't verheven t'openbaeren, Die 't edel denkbeeld voed in 't ryk versierd verstand, Dat vol van Godlyk vuer onbluschbaer vonkt en brand. Ja hem wiens vluggen geest zich moedig durft verheffen, Om al 't geschapen in een woorden schets te treffen, Die 't ongeschapen zelfs dat aen 't gezigt ontvlied, Met d'oogen van 't vernuft in volle schoonheyd ziet. Een dichter is 't die voelt dat hy niet is gebooren,(7) Om zich te roekloos in der driften poel te smooren, Maer om met geestdrift naer d'onsterflykheyd gerigt, De deugd te pryzen, elk te toonen schuld en pligt,
[pagina 18]
En wysheyd boven al met hoogsten lof te roemen. Hier om plagt wysheyds tael hem haeren zoon te noemen, Als zyne voedstervrouw, en onder menig volk, Uyt veele duyzende te kiezen voor haer tolk. Zy sprak door zynen mond in menigte van dichten, Bekwaem om als een Zon het menschdom voor te lichten, Zoo dat zyn kunstgeluyd den woesten aerd bedwong, En zagtjes door 't gehoor tot binnen 't herte drong. Voor deeze gaeven die zoo mild en schittrend blonken, Wierd Godlyk eer bewys aen d'edle kunst geschonken, En zy, bemind, geëerd, bewierookt op 't altaer, Verkreeg den hoogsten roem by allen kunstenaer. Maer ziet men had welhaest haer afkomst gansch vergeeten, De dichters wierden rauw oneerbaer en vermeten, Zoo dat men 't ongewyd, het wulpsch en 't zedeloos, Tot eenigste onderwerp van een gezang verkoos. Men was zoo stout met haer zelfs d'ondeugd op te luystren: Zoo laeg was 't broos verstand der menschen aen 't verduystren; 'T verderflykst zedengif was 't mier in rym gesteld, Gaf aen den leezer vreugd en aen den maeker Geld. Gy die by Phoebus wilt als gunsteling verkeeren, Laet nooyt door zulk bestaen uw edle kunst onteeren, Werpt Goud geen verkens voor, sier nooyt een beestestal, Met lieflyk bloemgewas uyt een bekoorlyk dal. Laet u de zugt tot winst als schryver nooyt belaegen. Of zoo u 't geld alleen kan boven roem behaegen, Vlugt ver van 't schoon gebergt waer uyt Permessus vloeyt; En 't ziel verrukkend oord dat hy zoo mild besproeyt, God Plutus woont-er niet, aen kunstenaers en helden, Aen groote dichters die verhev'ne daeden melden, Vergunt Apollo niets als eer en lauwerblaên.
[pagina 19]
Maer kan de Zangster, vraegt gy ons, met rook bestaen? Voor zeker, neen, men mag voor opgestelde Zangen, En tyd daer aen besteed, verdienden loon ontvangen: Maer wee den rymelaer, maer wee den armen bloed, Die schryft en rymt en dicht, of anders vasten moet. Een dichter is belust om 't nuttig voor te draegen,(8) Of wilt door 't streelend zoet van zyn gezang behaegen, Hy treft zyn doel die 't beyde aenminlyk zamen bind, 'T is 't kunstontwerp waer in men steeds genoegen vind. Is 't nut en 't aengenaem juyst onder en geweeven, Zoo word er aen het werk een vasten glans gegeeven, Den leezer word vermaend, of als in spel berispt, En d'ondeugd onderdies met kloeke reên gegispt. Dat schrift verspreyd zich als op vleuglen voortgedrongen, En voert des schryvers naem op Famas honderd tongen. Hy wint de Lauwerkroon aen d'edle kunst gewyd, Zelfs ondanks lastering en smaelen van den nyd. De drukkers zien met vreugd zich 't goud in handen régnen, En blyven vol van dank des dichters arbeyd zeeg'nen. Niet min in 't beste werk, er kan een feyl geschîen, Maer z'is by zoo veel schoon als nietig aen te zien. Een snaer hoe juyst gesteld en volgens kunst gestreeken Door een bedreevén hand, blyft zomtyds in gebreken, En, wat ons poogen werk, geeft koppig tegen dank Dan een te scherpen of een al te dooven klank. Zoo zal den dichter ook, hoe zeer hy 't moog' betragten, Niet steeds gelukkig zyn in 't schetsen der gedagten. 'T langdeurig loopen maekt den draever eens vermoeyd, En 't word ten laetsten koel dat eerst heeft sterk gegloeyd. Homerus, wien de kunst tot voorbeeld heeft geschapen,
[pagina 20]
Schynt zomtyds zonder kragt belangloos als te slaepen, Doch schoon een kleyne vlek zyn werken heeft besmet, Dit heeft d'onsterflykheyd des dichters niet belet, Maer dat Homerus sliep, en dat er in zyn werken, En dichters wyd beroemd nog feylen zyn te merken, Moet dit in ons niet doen een edlen gloed ontstaen, Om nog nauwkeuriger als d'oude voort te gaen? Zal u den scheppings geest van heden niet ontvonken, Waer nieuwe vinding mag by zoo veel andre pronken? Wat hert word niet verkwikt door blyden zonneschyn? Kan 't aen zoo zagt gestreel ooyt ongevoelig zyn? Waerom zultge, oud voor tyd, verlangen om te rusten, Op een betreden grond en lang ontdekte kusten? Neen, neen, o tedre jeugd! ryk in bespiegeling, Te nauw beslooten in den reeds doorloopen kring, Voort reyzende van daer, waer uwe vaders stonden, Laet, laet ver agter u wat zy voor heenen vonden: En zwierend onvermoeyd in denkings heerschappy, Zet aen de Godentael weer nieuwen luyster by. Eens mooge d'ed'le kunst ook van de minste vlekken Gereynigd 't nageslacht tot pronk-juweel verstrekken! Zoo reyk' haer vlug vernuft met zonnegoud bestraeld, Aen 's hemels trans van waer zy eerst is afgedaeld! Ja, vrienden 't staet u toe met stiptheyd op te letten, Om ter volmaektheyds top haer kragtig voort te zetten; Een schip door 't woest orkaen geslagen van de ree, Is voor een andre kiel een baken op de zee. Dit leert, gebied ons zelfs met zorg de klippen myden, Waer andre kunst verlies en schipbreuk moesten lyden, Dus moet den grond alom met juystheyd zyn gepeyld, De kaert geraedpleegd waer ge op Thetys vlakte zeylt.
[pagina 21]
Een dicht moet kunstig zyn en schoon in al zyn deelen, Die zich vereenigen om sterker nog te streelen. Niet als een ongeschikt belachlyk mengelmoes, Maer als het goud door 't vuer gezuyverd in de kroes. Gelyk men aepen of nog haetelyker dieren, Met ryke kleederen of peerlen zou versieren, Zoo is 't met een gedicht, waer in een schoon gedagt Bevallig uytgedrukt, door 't slegte word versmagt. 'T voldoet niet dat het zy met kunst alleen geschreeven, Indien het aen 't gemoed geen indruk weet te geeven, Indien den leezer niet die sterke roering voelt, Waer op des dichters kunst als 't eenigst voorwerp doelt. Verander dan 't verhael na eysch van uwe stollen. Zoo word het regte wit op 't zekerst aengetroffen. Poog dat het door vernuft des leezers gunste winn; Verrast hem aerdiglyk, drukt hem verwondring in Schiet kunste straelen die zyn stillen geest verbaezen, Doe hem van stap tot stap op zoeter voedzel aezen, Dat hem als tooverkruyd aen uwe woorden bind, En dat hy al te ras uw werk ten eynde vind. Zoo kunt gy tydgenoot en naneef duer verpligten. Hoe liefelyk is hy die in zyn puykgedichten, Van 't vreed, van 't yselyk tot zoet kan overgaen, Die als een lentezon na 't stormen opgestaen, Het aerdryk tegenlacht in glans van gouden straelen. Waer langs op 't veldtapyt de zagte geuren daelen, Wyl 't pluymgedierte juygt en schatert in 't geboomt. En onverwagte vreugd door bosch en velden stroomt.
[pagina 22]
Vraegt steeds natuer om raed, en dat zy al de trekken Op uw bereyd Panneel alleen weet op te wekken. Al watze haer leering toont is klaer, eenvoudig, schoon, Al wat haer leyding derft is duyster, ongewoon En vreemd aen d'ooren als het ruysschen van de baeren, Voor hen, die nooyt by Zee of groote stroomen waeren. Gelyk het vers 't gehoor en 't schild'ren d'oogen treft, 'T gebrek word onverschoond in elke kunst beseft, Zoo haest men iet ontmoet belemmerd of gedwongen, Of tegen dank geplaetst of deerlyk omgevrongen. Geef aen uw woorden kragt en nadruk en gewigt, Zoo blyft er waerde en lof en grootheyd aen 't gedicht. Een dicht schoon opgepronkt met ed'le kunstgedagten, Word nimmer goedgekeurd van kenners die 't veragten, Indien het is beroofd van wel gevoegde maet, En onverdraeglyk hard aen keurige ooren slaet. Gae, beter hier te werk. Vlugt, vlugt die harde woorden, Die 't zoet, die 't levend schoon in uw gedicht vermoorden, Of wilt gy kunstig zyn, brengt hardigheyd te pas Op stukken, waer men nooyt geen zoetigheden las. Zoo heeft Virgilius dat schrikdier afgeschilderd, Dien vreeselyken reus van menschen aerd verwilderd, Aen wien Laërtes zoon had 't eenig oog doorboord: Hy schonk hem 't hardste vers dat ooyt kon zyn gehoord. Den zelfden Maro doet door klank der woorden voelen, Het werkende gerugt waer op zyn versen doelen, Den loop van 't draevend ros, de spraek van 't stil gemoed, En d'yslykste oorlogs drift van 't kookend helden bloed. Zie hem 't eenoogig volk Vulcanus kunstgezellen In Etnas vuer spelonk, by 't grouwlyk aembeelt stellen: Zy heffen overhands de zwaere mokers op,
[pagina 23]
En beuken d'yzren baer met donderend geklop.(9) Den aerdbol trilt en knakt door d'onverdraegbre zwaerte, En 't blixemend gedreun ontschokt het rots gevaerte. Zie hier een kleyne schets van Maro 's woordenkragt Zoo wonder uytgezogt, zoo schrander toegebragt. Maer... dit in onze tael zoo kunstig uyt de drukken, Zal, zoo men wenschen zou misschien niet juyst gelukken, Beproef het niet te min. Nooyt kent men al den schat Of 't nut dat eenig ding, hoe kleyn 't ook zy, bevat. Laet altyd wat gy schryft een zuyvren rym-slag hooren, Maer wilt den goeden zin daer egter niet om stooren. Dat uwen dichtstyl net, schoon en eenvoudig zy. Neen, voegt er nooyt tot slot onnutte woorden by: Dit noemt men eenen lap. Hoe kan een kunststuk praelen, Of als zoodaenig prys by groote kenners haelen, Waer iets is aengelymd dat buyten plaetse staet. Dat als een vyfde wiel aen wagen-assen gaet. Gevoelt men kleyn vermaek een kunstig beeld t'aenschouwen, Dat uyt een enklen blok van marmer is gehouwen, En is men even eens verrukt en vergenoegd, Een ander beeld te zien van stuk by stuk gevoegd? Men vraegt of door natuer de schoone versen vloeyen, Of datze door de kunst tot zulk'een waerde groeyen? Hoe veel men hier op hebb' geschreeven en getwist, De vraeg na myn begryp mag aldus zyn beslist: ‘Die kunste met natuer niet minzaem weet te paeren, Zal nooyt by 't zustren tal zich 't eerloof zien bewaeren.’ Let hoe den worstelaer, belust in 't perk te treên Gestaeg zyn moed verhard beproeft en arm en leên;
[pagina 24]
Hy dugt geen warmte hoe sterk de zonnestraelen branden, Geen koude doet hem ooyt verkrompen klepper tanden, Hy wierookt Venus niet, en Bacchus word veragt, Op dat zyn lyfsgestel behoude moed en kragt. Wat doet Demosthenes om wel te leeren spreeken(10) En geen gerugt t'ontzien? 'k zie hem naer 't strand geweeken, Waer hy zyn stem verheft by 't buldrend zee geklots. Gewoon aen dit gedruys, onwrikbaer als een rots, Geen oproer, geen geschreeuw kan hem voortaen ontroeren, 'K zie hem voor 't staetsbelang kragtdaedigst reden voeren; Een muyter nadert toe, en pleegt geweld op hem, ‘Slae, zegt hy onbevreesd, maer luystert naer myn stem. Gy die met versen ook wilt naer de lauwren dingen, Pluk vrugt van deeze les; gaet arm en leden vringen, Bespiegel, lees en werk, laet oeffening en kunst, Elkander beurtelings verleenen steun en gunst. Wie moet dit snood verzuym, die dwaesheyd niet beklaegen? My dunkt ik hoor alom gezonde reden vraegen, Hoe durft-er een die sleets iet goeds rymt door 't geval, Zich gunstling rekenen van 't zangryk negental? Hoe koomt het dat-er veel zoo trotsch zyn en vermeten, Die willen dichter zyn, en zelfs geen spraekkunst weeten, En dat nog erger is, vervoerd door koppigheyd, Zelfs weygeren door raed tot kunst te zyn geleyd. Hoe sterk is eygenliefde aen elk niet ingebooren? Zy weet door haer gevley tot feylen aen te spooren: Elk schynt zich zelf genoeg, en wys en hoog geleerd; Zoo word de kunst gehoond en schandlyk meest onteerd. Wilt dus niet al te ligt met onbedagte zinnen Door een te losse drift u laeten overwinnen;
[pagina 25]
En lokken op de schoone en gladde letterbaen; Gy moet dien aenval eerst kloekmoedig wederstaen, En u aen zyn geweld niet eerder overgeeven, Ten zy gy als gepraemd door hemelsch vuer gedreeven, Iets voelt dat meesterlyk in uwen boezem werkt, En uwen moed voor af in 't letterveld versterkt. In menig eel beroep, in andre wetenschappen, Zyn plaetsen hoog en laeg, zyn veel verscheyden trappen, Waer op er menig een en lof en agting won. Maer die verheven kunst die op den Helicon Niet als 't uytblinkend schoon den toegang heeft gelaeten, Zal 't middelbaer en 't slegt gelykwys moeten haeten. Gelyk een gastmael schoon met kost en zorg bereyd, In zaelen waer 't gebloemt den zoetsten geur verspreyd, Niet goed, niet weerdig is aen vrienden voor te draegen, Noch aen 't vergaderd tal der gasten kan behaegen, Indien het aen de spys of toebereydz'len schort, Indien den besten wyn daer niet geschonken word: Zoo ist met een gedicht dat nimmer zal gelukken, Zoo 't door zyn lief gestreel 't gehoor niet kan verrukken. Betragt dan 't schoon en 't grootsch: dat u een arends-vlugt Op wieken van verstand verheffe door de lucht: Maer zyt gy onbekwaem de Goddelyke snaeren, Te roeren na de kunst, laet harp of speeltuyg vaeren
[pagina 26]
Een slegten dichter is by een geleerden man Een hoofdgekwel dat hy niet willig dulden kan. Niet kan verdrietiger zyn zagte ruste stooren, Dan harde rymlaery gefluysterd aen zyn ooren? Hy vlugt hem als een kwant bezoedeld door het schurft, Of als een dollen Stier wien niemand nadren durft. Myn dichter niet te min in rymlust opgereezen, Loopt mym'rend langs de straet, en wilt zyn versen leezen, By elk wien hy ontmoet, geleerd of ongeleerd. Hy grypt hem by de mouw, en schoon hy omgekeerd Vertoont dat bezigheên hem in zyn huys verbeyden, Hervat den dichter: vriend ik gae u dan geleyden; 'K bemin de zamenspraek, zy maekt de paden ligt. 'K heb juyst ter goeder uer by my een schoon gedicht. 'T is vrugteloos gepoogd met rasse schreên te stappen, Hy laet, eens aengeklampt zyn prooy niet meer ontsnappen, En douwt, 't zy dat het vers of half of niet behaeg, Tot aen het laetste toe den kunstvriend op de maeg. De schoone kunsten zyn gezusters aengedreeven(11) Door een gepaerde lust, die hen doet heenen streeven Naer een en 't zelfde wit, de waerheyd der natuer. De Dichtkunst voert den staf, zy ist die vol van vuer, En met haer woordenverf weet lieflyk af te beelden, Al waer op geest en oog met diepe aendoening speelden. Zy is een schilderend en spreekende tafreel, Wyl stom te zyn blyft aen de schilderkunst ten deel: Hoe zeer de laetste d'oog verrukt en kan bedwingen, Zy kan zoo kragtig niet door hert en adren dringen, 'T is een beguychling die een wyl in d'oogen schynt, En daer van afgekeerd als ydlen rook verdwynt.
[pagina 27]
De toonkunst zelf hoe zagt en lief zy 't hert kan streelen, Haer klanken hoog en laeg met zoo veel smaek verdeelen, Den mensch vervoeren door betovrend maet-geluyd, Giet haer kortstondig zoet met haere klanken uyt. De dichtkunst grootscher streelt en oog en oor te gader, Beweegt, bedwingt, verrukt, en vloeyt door hert en ader, Tot datze in 't geestryk breyn, 't verheven zielsalet, Zich als een ryksvorstin gehuldigd nederzet. Wat hoor ik? word myn zang, myn loftoon hier verweezen, Om dat ik d'edle kunst thans heb zoo hoog gepreezen? Koomt, zien wy eens op nieuws door wilkeur niet verblind, Hoe ver zy glorieryk haer zusters overwint. Wie kan gelyk zy doet de kunst orakels geeven, Zoo zinryk, zoo volmaekt, zoo kragtig en verheven? Wie zwaeyt er ooyt zoo mild voor andre kunsten lof? Wie voert het sterfelyk van uyt het nietig stof, Met ryker glanzen op om boven 't zwerk te glooren? Kan iets wel dringender d'onsterflykheyd bekooren Op datze een hoogste gunst aen haeren vriend verleen, En zich voor vast met hem in gloriestand vereen? Hoe schrander weet zy in natuers geheym te treeden, Om haer den kostbren schat van duyzend wonderheden T'ontleenen, en verrykt met aengebooren schoon, In ryke woordenprael te stellen ons ten toon. Zoo weet zy onvermoeyd in lang verborgen hoeken, Het nut en 't zedelyk nauwkeurig op te zoeken, Tot in 't geringste zelf dat zich aen d'oog onttrekt. Maer welk een afkeer word in haere borst verwekt, Wanneer zy dichters ziet die trotsch en opgeblaezen, Door 't onnatuerelyk en oog en oor verbaezen; Zy doemt hun dwaes bestaen en tyd daer aen verkwist,
[pagina 28]
En al wat kunstig heet, zoo 't licht der waerheyd mist. De waerheyd zy alleen beminlyk en verheven, Niets, niets zy buyten haer of lof of roem gegeeven. Dat zy aen uw gedicht de lieflykheden schenk, En oog en oor verrukt in reyne wellust drenk. Gy waerheyd! moet alom bestendig zyn gepreezen, Gy moet van elke kunst het vaste doelwit weezen! Ik prys geen ryken glans van een vergulde lyst, Als 't hout bedorven is en reeds de wormen spyst. Wilt gy de waerheyd steeds bewondren in tafreelen, In werken zonder tal die steeds de zinnen streelen? Men vind er nog waer in zy nooyt ontbreeken mag, En waer zy pronken moet in overschoonen dag. Dit doet my hier op nieuws de stompe veder scherpen, En op een andre kunst een vluggen oogslag werpen, Waer aen ik langen tyd geleyd door eel gevoel, Myn tyd besteed heb, en beoogd als t' schoonste doel, Niet op den eersten rang als heer van dood en leven, Maer in de schoone kunst der artseny bedreeven, 'T bereyde middel plagt de lyders aen te bien. Wat heb ik niet bemerkt, doorsnuffeld en gezien! Vaek elks geneezings wys verschillen van elkandren! Een kunst die vast moest staen, zoo vatbaer voor 't verandren; Een kunst die 't menschdom op het allerhoogt belangt, Waer af gezondheyd en 't gewenschte leven hangt, Waer in men menigwerf, ook met maer eens te missen, Den armen lyder stort in 't oord der duysternissen, En vriend en maegschap drukt met ongeneesbre smert. Gy wien 't gelyk 't betaemt, dit eer-ampt gaet ter hert, Wat groote en edle taek hier waerheyd op te speuren
[pagina 29]
En t'ondervonden door ontdekking goed te keuren. Niet min vergt d'edle kunst die eerst Apollos zoon Den wyzen Aesculaep verbreyde op d'aerdsche woon, En 't menschdom leerde, om ziekt en haest ontelbre plaegen Te lenigen, of ver van 't lichaem af te jaegen! Maer ziet hoe ver was zy van d'eerste jeugd ontaerd! Hoe dik met nev'len was haer schoon gezigt bezwaerd! Tot onzen tyd! hoe erg was 't lot der stervelingen! Het doet my steeds een zugt uyt d'enge borst ontspringen, Men zogt om hulp en troost in 't opgereezen kwaed, En ach! wat vond men? slegts verderfelyken raed. Begon een kranke lyf door 't gif der koortsen t'huyvren, 'T was 't algemeen gebruyk men moest inwendig zuyvren, Men vond de maeg vervuyld, een walgdrank was 't alleen, Die voor die zuyv'ring best en als noodzaeklyk scheen. Het heugt my hoe Barbaersch den lyder wierd gedwongen 'K zie nog het vogt geperst uyt neus, en borst, en longen, Zoo wierd de kwaede stof hem van de maeg gespoeld, Men vroeg niet of ze wierd door dit bedryf verkoeld: Maer spyt die zuyvering de koortsen bleeven dueren, Er was nog koude slym of vogten aen 't verzueren, In eenen hoek misschien der ingewanden vast. Wat dan! al wederom het lyf nog meer ontlast. De scherpste dranken die de meeste smert verwekten, En aen de lyders tot een vreeden pynbank strekten, Verkreegen hoogsten lof als redders in 't gevaer. Hier wierd den helper zelf ontweetend moordenaer. Die, wyl hy trotselyk herstelling haest beloofde, Door zyn verkeerd beleyd de levensvlam verdoofde, 'T vernielings kwaed vergrootte in 't lydend ingewand. 'T was niet genoeg en maeg en borst en hoofd in brand,
[pagina 30]
Men deed op 't vel de beet der spaensche vliegen gloeyen, Om d'arme Martelaers van buyten ook te schroeyen: Eylaes! zoo onbedagt was d' handeling der kunst, Zoo yslyk haeren troost, zoo vreeslyk haere gunst. Gelukkig hy, die op het krankbed schier bezweeken, Zich 't geld, dat ider hulp en troost geeft, voeld' ontbreeken En dus van fel vergift uytdeelders niet bezogt, Met zuyver spring bronnat zyn borst verkoelen mogt, Zoo zag men dikwils een van elk verlaeten kranken, Den hemel onverwagt om zyn geneezing danken, Terwyl den ryken met de sterke Campher-brok, En Muscus opgevuld naer d'oude vaders trok. Maer eyndlyk heeft het hem, die alle goed kan schenken, Behaegd op 't sterflings lot in zyn genae te denken, En straks wierd d'oude leer den sluyer afgerukt, Waer mede in waerheyds-schyn haer dwaeling had gelukt. Een franschman in 't getal van Aesculapus zoonen, Heeft eenmael zich verstout die feylpael aen te toonen, Waer aen zoo menig arts door 't meesterlyk gezag Der leering, als een slaef te vast gekluysterd lag. Hy, met scherpzinnigheyd, in midden der verblinding, Had lang de waerheyds proef gepaerd met ondervinding, Tot dat hy in 't gedagt haer onvervalscht te zien, Besloot zyn leergestel de wereld aen te bîen! Nogtans dit zelf hoe schoon en schrander uytgevonden, Had zich te veel aen dwang van eygenzyn verbonden, En 't heeft ook op zyn beurt een wyzing ondergaen,(12) Zyn glanslicht schemerde op een schaers betreeden baen. Welk uytzigt! welk een veld voor kunst bespiegelingen! Wat blyden ommekeer in vreugden klank te zingen,
[pagina 31]
Wat troost voor hem die nu de waerheyd ziet en kent, En 't zigt medoogenvol nog op 't voorleden wend! Drymael gelukkig dan, hy, die zyn dierbre dagen, Voortaen tot zorg van 't zieke menschdom op zal draegen, De wegen zyn gekend, het licht der waerheyd straelt, De zwakke twyffling wykt, de reden zegenpraelt. Hy zal den lyder in geen nieuwe ellenden storten, Of door onkundigheyd zyn levensdraed verkorten; Hy zal geen brandstof meer doen werpen in den brand, Maer 't kwaed ontzenuwen met een verzekerd' hand. Dan wee hen die voor 't geld alleen den pols-slag voelen, En nooyt den heeten brand van hunne geldzugt koelen, Die als de plunderaers, die als de roovers doen, Zich stout met zweet en bloed van arme kranken vôen: 'T zyn vogels van verderf, zy krassen als de Raeven, Terwylze 't ongeluk zien hun belangen staeven: Zy pikken diep in 't merk. Men schrikt, men is bedroefd, Wanneer men meestering van hunne kunst behoeft. Maer ziet, een wyzen arts zal iders gunste winnen, Men zal hem als een vriend, als raedsman teer beminnen; Zyn lof verkondigen, waer 't billyk moet geselden, En als een afgezant des hemels hulde bien. Ja wy, wy moogen op dit heylvol tydstip juygen, Waer van alle eeuwen nog te koomen gaen getuygen; Wen Aesculapus kunst zich met een vasten stap, Verhoogde tot een nutte en schoonste wetenschap. Thans, wylze t'onzer heyl de lange kinsche jaeren, En diepe onkundigheyd gelukkig blyft ontvaeren, Tot zoo verheven rang van wrysheyd is gebragt; Hoe menig nieuwe gunst word niet van haer verwagt!
[pagina 32]
'K zie haer van Pallas koor gevierd en aengebeden, 'K zie haer het groot gezag uyt breyden op de reden, Aen ouderdom en jeugd alom voor wysten raed, De maetigheyd gebiên in plaets van overdaed. Rys, blyde lofstem rys! wilt hier haer kunstvermogen Verheffen, en verrukt ophaere wondren boogen, Terwylze moedig stapt, door wysheyds hand geleyd, Met menschen-min bezield op 't spoor der zekerheyd. Kindlievende ouders wiltge in 't edel ryk der kunsten, Uw lieve telgen eens met d'onverwelkbre gunsten Der Goden zien vereerd, en schoon en ryk begaefd, Hoort hoe op 't allerbest uw wensch kan zyn gestaefd. 'T kind is een teere spruyt een steunsel moet het schraegen, Waer langs het onbeschroomd zich mag in d'hoogte waegen; 'T behoeft een trouwen Gids die 't steeds de regte baen Leert zeker kennen en geen slinksche wegen gaen. O meesters! uwe zorg zy dan zyn gunst te winnen, En u als waeren vriend van hem te doen beminnen, Op dat den leering nooyt zyn eerste drift verlaet, En om des meesters wil de lieve zusters haet. Wilt dan, wilt hier voor al onnutte gramschap myden, Den jongen leerling nooyt geen harde straf doen lyden; Geen slag of harden stoot, geen dreygend norsch vermeen Bragt ooyt den voedsterling der wysheyd voordeel aen. Een meester waerdig om een dichter aen te kweeken, Zal zich gewennen hem met zagtheyd aen te spreeken, En zoo den ievergloed doen wortlen in de borst. Heeft eens de jonge telg naer eer en roem gedorst, Niet zal er meer te zwaer, niet zal-er lastig schynen: Al hinderpaelen ziet hy als een damp verdwynen;
[pagina 33]
Hy stapt in 't glorie veld met reuzen schreeden voort: En dan wanneer hy eens van mededingers hoort, Tot welk een hoogte zal hy zyne kragt verheffen, Om hen door neerstigheyd en kunstvlyt t'overtreffen, 'T zy dat een leerzaem boek of schitterend metael, Hem onder d'oogen blink' ten loon van zegeprael. Een onderwyzer zal ook zonder moeyt ontdekken, In wien den dichtrengloed met eer is op te wekken, Het kind dat eens geschikt is door zyn schranderheên, Vol iever moed en vlyt den zangberg op te treên, Begint uyt eygen aerd zich aen de kunst te wyden, Het stelt en jok en spel ook menigmael ter zyden, En oeffent zich met smaek aen eenig kleyn gedicht. Het vraegt, het leent gehoor aen al wat onderrigt, 'T durft reeds zyn makkers in Minervas strydperk daegen. Wat roem! wat vreugd! in dien 't de lauwren weg mag draegen: Of is het buyten hoop de zegepalmen kwyt, Het vlied van schaemte weg het weent, het huylt van spyt: Maer nauwlyks wat bedaerd, schoon eenmael overwonnen, Het vliegt op nieuws aen 't werk, 't wilt doen dat andre konnen, De dagen zyn te kort, het knoopt-er nagten aen, En 't rust niet eer of 't plukt gewenschte lauwerblaen. Zie daer het knaepjen welk Apollo zal beminnen, Den waeren voedsterling der wyze Zanggodinnen, In hun gezelschap eens met ryken glans verwagt. Maer hy die traeg en plomp geleerdheyds roem veragt Die doof en blind is voor het geen men plagt te pryzen, Die zich door oudren dwang alleen laet onderwyzen, Die geen geheugen heeft en 't letteroeffenen vlugt, Aen zulk een zeker blyft uw poogen zonder vrugt.
[pagina 34]
Gy dan met vrugt geleyd tot aen uw rype jaeren, Die drift, die wysheyds min in u zaegt openbaeren, U lichte 't voorbeeld steeds der groote dichters voor, Als vaste noordster op uw ingeslagen spoor. Verlies geen kostbren tyd, laet u geen wetenschappen, Die gy bereyken kunt, verwaerloosd ooyt ontsnappen. Zoek al wat kunstig is. Dat u welspreekendheyd Als in haer hofpaleys op haere paden leyd; En voorts 't is niet genoeg, verbeelding teugels vieren, De kennis van 't ontwerp moet u voor al bestieren. Gy moet het wel doorgrond, en hebben zelf gezien, Wat gy met nadruk poogt uw leezers aen te biên. Men vond er die wel eer, om Mavors krygs bedryven, In alle hun yslykheyd te konnen klaer beschryven, Aen 't nypende gevaer zich hebben blootgesteld, En tusschen stroomen bloed beschouwden 't oorlogs veld. Daer, daer is 't dat voor u de zege word bevogten, 'T Gewyde lauwergroen eens op uw kruyn gevlogten; Dat dan geen dag, dat u geen langen nagt ontgaet, Die u van 't heylig nat geen drupplen smaeken laet.

Vorige Volgende

Eersten zang.