De Nederlandsche kerkgeschiedschrijver Geeraardt Brandt

[p. 117]

Bijlagen.

Bijlage A.

Geeraardt Brandt. Verschillend wordt zijn naam door vroegere en latere schrijvers gespeld, en het is moeijelijk eene keus te doen, daar hij zelf hierin, volgens de gewoonte dier tijden, zeer onstandvastig was. Zóó teekent hij de Opdragt van het 1^e en 2^e deel van de Hist. der Ref. Geeraerdt Brandt, de Voorrede der vertaling van Tacitus door Hooft, Geerraardt Brandt, terwijl hij zich in het Leven van Vondel Geeraardt Brandt noemt. Even slordig of veranderlijk waren zijne zonen: in het Leven van den Ruiter schrijven zij Gerard Brandt, in de Opdragt van het 3^e deel van de Hist. d. Ref. Geraart Brant en in de Historie van de Rechtspleging Geraart Brandt. Zijn kleinzoon de Haes noemt hem Geeraert Brandt.

Zijne genealogie heb ik niet hooger kunnen opsporen dan tot zijnen grootvader Geeraert Brandtz. (‘want aldus plaghten zijne voorouders te schrijven,’ - de Haes, Leven van G. Brandt, bl. 2). Wel wordt bij van der Aa, Biogr. Woord. d. Ned., art. G. Brandtz. de gissing geopperd, dat deze een kleinzoon zou geweest zijn van zekeren krijgsman Cornelie Brandt, een vreemdeling, die, in Holland opgevoed, in den strijd tegen Spanje de Staatsche partij koos en ‘om den winter niet met slapen en hoesten door te brengen’ de

[p. 118]

poëzy beoefende, (verg. over hem Roemer, Vijfde halve eeuwfeest wegens het ontzet der stad Leiden, bl. 226 en Biogr. Woordenb. der Ned. dichters ten verv. op Witsen Geysbeek) doch deze mist, behalve de overeenkomst van naam, allen grond.

Deze Geeraert Brandtz dan, 14 October 1570 te Antwerpen geboren, trad den 25. October 1592 te Amsterdam in het huwelijk met zekere Baike Jaspers (niet Baile, zooals Glasius, Godg. Ned. art. Brandt haar noemt) ‘wordende de trouw verricht in de Kalverstraat, in het huis de halve gouden Reaal, door den predikant Joost Populier, ten bijzijn van wederzijds vaders en moeders en Francois de Schot en Dirk Alewijn, getuigen.’ Hoogstraten, Groot Alg. Woord. - Beroep en sterfjaar vond ik niet vermeld. - Hun oudste zoon, maandag den 2 October 1594, binnen Middelburg op de Borgt in de Witte Handt geboren, (Hoogstraten, t.a.p.) en ook Geeraert geheeten, was de vader van onzen geschiedschrijver. Hij vestigde zich te Amsterdam, waar zijn beroep bestond in het vervaardigen van groote en kleine uurwerken, zonnewijzers en andere mechanische aardigheden, die zoo zeer boven die van anderen uitmuntten, dat Cartesius gedurende zijn verblijf te Amsterdam kennis met hem maakte en hem in het uitoefenen van zijn bedrijf verscheidene verbeteringen aan de hand gaf: ja, zelfs zou Brandt, ten gevolge van dat verkeer, het eerst uitgevonden hebben de klokken in plaats van door touwen, zooals vroeger geschiedde, door kettingen te doen bewegen. ‘Eene bijzonderheid,’ zegt Pieter de la Rue in zijn Geletterd Zeeland, Middelb. 1741, bl. 479, ‘van welke ik het berigt te danken hebbe aan den Heere prof. A. Cattenburgh, die mij in een brief van den 2. Julij 1739 ten deezen opzigte dit volgende schreef: Wanneer ik voor 48 jaaren te Amsterdam het collegy bijwoonde van den heere prof. Jan de Ray, die, nevens den heere Clanbergen, allereerst de Cartesiaansche philosophy te Leiden heeft geleert, en ik

[p. 119]

de eere genoot van gemeenzaam met h^r. J. de Ray te spreken, verhaalde zijn Eerw aan mij, dat Descartes te Amsterdam zijn verblijf hebbende, onder andere konstwerkers, die hij dagelijks bezogt, bovenal in de winkel verkeerde van den horologymaker G. Brand, en, wijl hij 's mans schranderheid bevond, met hem overleg maakte, om, voor door touwen, de horologien door een ketting te doen omgaan, zoodat zij te zamen dat in 't werk stellende bevonden goed te wezen en alzoo het eerste kettingwerk aan de werelt vertoonden.’ - Brandt was de leer van Arminius toegedaan en teekende in 1628 met omstreeks 250 aanzienlijke Amsterdammers de zoogenaamde Volmagt, waarbij aan eenigen uit hun midden werd opgedragen aan de Wethouderschap vrije oefening van godsdienst voor de Remonstranten te verzoeken. (J. Wagenaar, Amsterdam in zijn opkomst, aanwas enz. Dl. II. XIV. boek, bl. 497). De uitslag van deze poging is onbekend. - In 1642 werd hij door heeren Burgemeesteren tot een der zes hoofden of regenten van den stads schouwburg benoemd, (waarover men verg. Brandt, Lev. v. Vondel, ed. van 1682, bl. 14, en Wagenaar, a.w. Dl. III. b. V. bl. 398). Een versje van J. Six van Chandelier, om zijn verlangen te kennen te geven, dat Brandt zijn ontsteld uurwerk afmake en hem weêr ter hand stelle, vindt men in zijne Poëzy, bladz. 9. Geeraert Brandt werd den 27. Augustus 1625 door den predikant Geldorpius in het huwelijk verbonden met zekere Neeltje Jeroens (geb. 1 Julij 1589, overl. 17 Dec. 1644, de Haes, t.a.p. bl. 2 noemt haar Cornelia Jervens) en overleed den 24. Februarij 1659. Hun oudste zoon was onze geschiedschrijver, zaturdag den 25^sten Julij 1626 te Amsterdam geboren. Ten onregte wordt door van Lennep, Vondels werken, Dl. V, bl. 568, de 23^ste Julij als de datum en op het portret voor het 3^e deel van de Hist. d. Ref. 1622 als het jaar zijner geboorte opgegeven, terwijl Foppens, Biblioth. Belg. I. p. 345, hem Enchusianus Batavus noemt, waarschijnlijk van het spoor gebragt door

[p. 120]

de omstandigheid, dat Brandt op lateren leeftijd de geschiedenis van Enkhuizen beschreven heeft. - Uit zijne jeugd vond ik alleen vermeld, dat hij dingsdag den 28^sten Julij 1626 door den predikant Johannes la Maire in de Nieuwe Kerk gedoopt werd, (Hoogstraten, t.a.p.) en als jongeling onderrigt in het teekenen ontving, welke kunst hij steeds tot ontspanning van zijnen geest is blijven beoefenen. Verg. de Haes, t.a.p. bl. 3, en de toespeling in Vollenhove's Lijkzang op Brandt, in zijne Poëzy, bl. 685.