Literatuur. Geschiedenis en bloemlezing. Deel 1. Aanvang tot omstreeks 1880

[p. 11]

Inleiding

Waarom literatuurgeschiedenis?
1

Bij de bestudering van de geschiedenis van de letterkunde gaat onze eerste gedachte vanzelfsprekend naar:

1.	het kunstwerk. Dit wordt echter min of meer bepaald door:
2.	de kunstenaar: het karakter, het temperament, de geaardheid van de schrijver. Om deze te begrijpen is echter, als derde factor, van belang:
3.	de tijd, d.w.z. de periode waarin de kunstenaar leeft, immers, hoe oorspronkelijk en zelfstandig een dichter ook is, de tijd zal altijd mede zijn stempel drukken op diens werk.

Om een kunstwerk te doorgronden zijn de twee laatstgenoemde factoren, de geaardheid van de schrijver en de tijd waarin een werk ontstaan is, van soms zeer groot belang. Natuurlijk geldt dit voor het ene geval meer dan voor het andere, maar, om een voorbeeld te noemen: wie de ridderroman Walewein zou lezen zonder iets van de ridderlijke idealen dier dagen te weten, wie Boutens zou lezen zonder iets te weten van de klassieke vorming van de dichter, - een dergelijk lezer zou alle kans lopen iets wezenlijks van deze kunstwerken voorbij te zien.

In de literatuurgeschiedenis nu krijgen wij een overzicht van de diverse perioden en stromingen die onze letterkunde beheerst hebben, terwijl wij bovendien kennis maken met een aantal belangrijke schrijvers. Daar komt nog iets bij: doordat wij de verschillende stromingen in hun opeenvolging leren kennen, zullen wij deze beter begrijpen, - wij zien dan immers hoe het ene uit het andere voortvloeit, hoe een nieuwe stroming tegelijkertijd voortzetting kan zijn van het voorafgaande, èn er, in een ander opzicht, een reactie op vormt.

Het begin van onze literatuur
2

Het is moeilijk om precies aan te geven, wanneer de letterkunde van een land begint: in de eerste plaats omdat aan de geschreven letterkunde steeds een gesproken, de zgn. orale, literatuur voorafgaat. Zo kan men wel met zekerheid aannemen, dat reeds de Kelten (± 500 v. Chr.), de Germanen (± 100 v. Chr.) hun krijgsliederen, hun dodenzangen, hun toverspreuken e.d. gehad zullen hebben, - er iets definitiefs van weten doen wij echter niet.

Maar zelfs als wij ons beperken tot de geschreven literatuur, is het moeilijk de precieze aanvang te bepalen, en wel vooral omdat er ontzaglijk veel - doch niemand

[p. 12]

weet hòe veel - verloren is gegaan. De oudste tekst waarvan wij met zekerheid weten dat hij tot het Nederlands behoort, werd in 1932 ontdekt te Oxford, en wel op het schutblad van een Latijns handschrift:

Hebban olla uogala nestas bigunnan hinase hic enda thu d.i. Hebben alle vogelen nestjes begonnen, het-en-zij (= behalve) ik en jij.

Het begin van een minnelied? alleen maar een losse krabbel? - Wij weten het niet; wat wij wel weten is dat de taal hoogstwaarschijnlijk Westvlaams is, en dat de tekst stamt uit het einde der elfde of het begin van de twaalfde eeuw.

Uit iets later tijd stamt, en nu weten wij zelfs de naam van de auteur, Heynric van Veldeken, een Limburgs edelman; doch wij moeten wachten tot de 13de eeuw voor wij een voortdurende stroom van letterkundige werken voor onze ogen zien voorbijglijden.

Overzicht
3

Wij kunnen de letterkunde van de Diets sprekende landen, die, voor zover zij bekend is, zich uitstrekt tussen de 12de eeuw en heden, door enkele grote lijnen in de volgende perioden verdelen:

I.	12de eeuw tot ± 1550: Middeleeuwen (+ Rederijkers)
II.	± 1550 tot ± 1700: Renaissance
III.	18de en 19de eeuw (tot ± 1880): Classicisme, Rationalisme, Romantiek
IV.	± 1880 tot heden: Moderne tijd.

In tegenstelling tot de Zuidnederlandse literatuur, die toch altijd beschouwd kan worden als één geheel vormend met die van Noord-Nederland, moet de Zuidafrikaanse letterkunde apart behandeld worden, ook al is zij ontstaan uit en - vooral in het begin - beïnvloed door die van het moederland. Wij zullen ons in dit boek beperken tot een beknopt gehouden overzicht:

V.	Zuid-Afrika