Logo DBNL
Uyt-spanningen (2005)

Uyt-spanningen

(2005)–Jodocus van Lodenstein–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

129
Punt-digten.

a Op eene weder-horige schoon van Lichaam.+

 
Uw handen sijn wel sagt; sagt sijn uw teere wangen;
 
Uw armen sijn wel sagt; sagt sijn uw preuytsche gangen;2
 
Uw keel en stem is sagt: sagt is den ganschen treck3-4
 
Uws aanschijns; 't is al sagt; hard is alleen uw Neck.3-44

b Op den Verrader Judas.

5
Men segt dat Judas boos sijn Meester heeft verraden;5
 
Sijn regten meester heeft'et aan hem self gedaan.6
 
Want siet de Duyvel was sijn meester: die met raden/7-8
 
Te gelt-sugt/ claaglijck hem beraan heeft en verra'en.7-88

c Op een die Gods Woord lief heeft.

 
Wat is Niclaas dat u met liefden heeft beladen?9
10
Dat is u haast geseyd/ het is een eenig Woord.10
 
Kom seg het my/ veel-ligt sal ick u wel beraden:11
 
Ick heb 't u daar geseyd; hebt gy het niet gehoort?12

d Op een die Gods Woord niet lief en heeft.

 
Gy segt Lo-nicsaph 'k heb geen tijd Gods Woord te lesen.13
 
En alsmen u de tijd veelsins verquisten siet:14
15
Nog vind gy wel excuys/ en cunt waaragtig wesen.15
 
'k Heb/ (segt gy) tijds genoeg/ maar tot het Lesen niet.

e De Waarheyd verdraydt.

 
Mijn Leeraar segt altijd/ het swaarst moet 't meeste wegen/
 
Siet daarom agt ick oock het fijne Goud veel meer18
 
Dan al sijn woorden. Dwaas! ick vrees' dat gy verlegen19
20
Met sulck een swaart' ter hell eerlang sult sincken neer.20

f Op eene grouwsame Conscientie-verwoesting.+

 
Oseb-ja, dat is een geval van uw Conscienty/21
 
Segt gy/ en soeckt daar op des Kerckenraats sententy.22
 
Maar 't is abuys/ mijn Vriend; seg my/ Hoe is dit een
 
Geval van uw gewiss? Want gy en hebt'er geen.24
25
Ey! wilt het geen geval van uw Gewiss meer heten/25
 
Maar noemt het een gewis verval van uw geweten.

g Op eene Godtsalige swack van Lichaam, te weten D. Johannes vander Wenden.+

 
Johannes wenschte dat sijn lichaam frisch waar27
 
Dewijl sijn siel des Hemels Heyl geniet:28
 
Ick seyd/ den Hemel hier op aard wel is/ maar
30
D' Opstanding en bereyckt den mensch hier niet.30

h Ongelijcks Quytschelding.+

 
Mijn vriend van my met hulp beweldaadt heeft hem3131-32
 
Vergrepen en aan andre 't sijnn' vergeven,31-3232
 
Ja Siel en lijff met spijs en dranck vergeven:33
 
Dies ick/ nu 't al vergeven is/ vergeev 't hem.34

i Op eenen Leugenaar.+

35
De waarheyd, vriend sijt gy gewoon te sparen,35
 
Maar die sig inbeeldt/ dat gy metter tijd
 
Een groten schat van waarheyd sult vergaren37
 
Die mist; want dus raackt g' alle waarheyd quijt.38
 
Ick waarschouw u/ so gy gewoon te liegen39
40
So voort gaat/ en uw even-mensch bedriegt/40
 
Gy sult eer-lang u selven oock bedriegen/
 
En menen dat gy waar segt als gy liegt.42

j Een trouw Dienaar.

 
Godt sonder trouw te dienen is so goed43
 
Als Hem in trouw te dienen: dies ick (moet44
45
Ick in dit leven met of sonder vrouw// sijn)
 
Wil Hem getrouwt/ of ongetrouwt getrouw// sijn.46

k Eenen Voorganger.+

 
Gy segt/ dat gy Voorganger op den weg sijt
 
Die door dees Wildernis ten leven leyd/48
 
Leeraar: en gy bedriegt u self: want (seg my) lijdt49
50
Gy wel den smaad der Christ'nen? En verbreydt
 
Uw leven 's Heren naam? hoe gaat gy voor
 
Met hert of stem? Ey laat u niet valschs voorstaan;52
 
Want wijst uw stem slegs niet uw gang het spoor/53
 
Gy gaat selv niet, hoe soud gy andere voor gaan?

l Noot-spraack.+

55
Als N. gesond was en sijn volck gesond was/55
 
Kond hy bespotten/ die Godt in den geest
 
Te cunnen dienen seyden sonder Feest/57
 
't Sijn ketters/ ketters sijn 't! steeds in sijn mond was.58
 
Nu heeft de pest 't onnosel volck ontsteken59
60
De Man met Feest en al tijdt op der loop/60
 
En soeckt by sulcke Bidders troost en hoop:
 
So veel schilt in, of buyten nood te spreken.62

m Dwaling-lose dwaal-sterren, of de Twaalf Apostelen.+

 
Sy dwaalden door dit groote Rond63
 
Als ligten/ die Gods saalge leeren64
65
Vercondigden/ en 't oud Verbond
 
In 't nieuw voorspoedig om de'en keren.66
 
In 't dwalen het geleyde van67
 
Gods Geest haar hoed'de voor de falen/68
 
Sijn 't Ligten! wel ick noem' haar dan69
70
Dwaal-sterren die niet cunnen dwalen.

n Beweginge.

 
Mijn Leraar heeft my 't herte door-bewogen/71
 
Om onbeweeglijck in Gods weg te gaan:72
 
Dat is niet vreemd want sijn standvastig pogen
 
Houd onbeweegelijck beweeglijck aan:74
75
Ick was bewegelijck door onbeweeglijck aanstaan/75
 
En onbeweeglijck vast door sijn beweeglijck aanraan.76

o Op Des Heeren Gods Boeck of de H. Schrifture.

 
Goud is/ voor de werld/ begeerlijck/77
 
Land en sand met lust vermeerlijck/78
 
Pragt en hooge Staten Heerlijck;79
80
Dyamanten on-verteerlijck;80
 
Cost en Kleed sijn on-ontbeerlijck/81
 
Wel-gestelde seden eerlijck/82
 
Veler wijsen schriften leerlijck;83
 
Maar dit Boeck is onweerdeerlijck.84

p 't Grootst Verlies.

85
Quaad-aard had door meyneed vermoord sijn siel/
 
En nu beclaagt hy 't lot dat hem beschoren is/
 
Om dat met sijn gewis sijn staat verviel.87
 
Maar dat 's een cleyn verlies als 't al verloren is.88

q Hooft- en Leden-Meuyterye, en -Tyrannye.+

 
Off ick de Leden sonder Hooft sie hollen/
90
Dan off ick 't Hooft sie sonder Leden rollen/
 
Is beyd by my van weynig onderscheyd.91
 
Dit is 't verschil: Een lomp lijff sonder Hooft rolt;92
 
Maar 't is een Hooffdig hollen als het Hooft holt:93
 
't Gevaarlijckst dul/ is hollen met beleyd.94

r Beschuldigde Onschuld.

95
Jan hief sijn hand en dreygd met volle leden Peter95
 
Te slaan; Maar Peter wijs ontweeck die slag, en seyd
 
Geen dreygement en quetst; beyd vriend/ het is my beter97
 
Dat ick voor eens pareer/ dan op uw vuysten beyd.98
 
Mit sloeg Jan toe/ en mis, en rolden in het voet-sand99
100
Dat neus en kinneback hem spleet; doe riep hy/ Pier!100
 
Uw schuld is dat ik my dus quets' en sta vol bloet/ want101
 
Had gy niet boselijck ontweken/ 'k stond nog hier.102

s Fleuyten.+

 
N.N. Gy leegt veel grote fleuyten vast/103
 
En geeft aan Siel en lijff den wissen dood-slag:104
105
Daar van so fel een moord/ en overlast105-106105
 
U self te doen/ geen mensch ter werelt nood sag.105-106
 
'k Ben/ segt gy/ self verwondert/ hoe de kus
 
Van Menschen-gunst en Vriendschap my veroveren
 
En hoe de naam van Land of Prins my dus109
110
Door ingebeelde welvaard can betoveren.
 
'T is of een soet gespeel my trock/ en blindd'/111
 
En dwong/ En ick geen magt had my te steuyten;112
 
Daar ick mijn goed (quansuys van elck bemindt)113
 
Den vreemden aan mijn eygen disch sie beuyten/114
115
Tot dat ik 's Vaders erf (af aardig kind)115
 
Verteerd' sie/ en sijn ponden al te deuyten.116
 
Vriend/ wilt gy weten wat u dus ontsint?117
 
De Duyvel speelt u dwaas/ op sulcke Fleuyten.118

t Verkeerde Voorsigticheyd.

 
N. seyd Hy was op elcke slag verdagt119
120
En daarom woud sijn vyand niet verspreken,120
 
Versprack sig met sijn Vriend om so te breken121
 
Sijns Haters raad/ soo maackt hy sig verdagt,122
 
Voor oyt: en heeft maar eens den slag gebroken.123
 
Dus met verdagt sijn/ heeft hy sig verdagt124
125
En met verspreken, heeft hy sig versproken.125

u Slaafsche Vryheyd.

 
Gy segt Niclaas mijn aard is vry/ en ick en can niet126126-127
 
In een'gen toom sijn/ maar ick moet mijn wille doen.126-127
 
Ick can niet, segt gy/ en ick moet; en merckt gy dan niet
 
Dat gy in schijn van vry u voor geen dwank cunt hoen?129

v Uyt-gelesen Boecken.

130
Andries gy stoft op uyt-gelesen Boecken/130
 
En segt/ gy hebt uw kas en Camer vol.131
 
So sijn uw kas/ uw Camer en alle hoecken133
 
Vol wijsheyd/ maar uw hersens blijven holl.134
 
Wat baat'et u Andries of gy met pijn
135
En groote kost veel boecken t'saam vergadert/135
 
En setse daar en stoft daar op. Dan sijn
 
En staan sy wel bestoft, maar niet door-bladerd/137
 
En niet door-bladerd/ sijn sy wel gepresen/
 
Wel uyt-gelesen, maar niet uyt-gelesen.

w Hoog-herticheyd.

140
Hoog-hert staat op de wagt van hoger ampt en eere/140
 
Des vangt hy aan al vroeg der hogen trant te leere'141
 
En comt hem een der cleynen in 't gemoet; hy siet142
 
Sijn groet/ maar weerdigt hem sijn diere weer-groet niet.143
 
Soud so een hoogheyd op so laag een laagheyd agt slaan?
145
Neen/ neen/ soldaten groeten niet die op de wagt staan.

x Verdraagsaamheyd.

 
Verdraagsaamheyd (riep Diotreeph) verdragen146
 
Moet d'een den and'ren/ en hy had het noest147
 
Met vrome Leeraars van haar plaats te jagen.
 
Nu sie 'k/ hy meent verdragen naar het woest.149

y Idele Menschen-vreese.+

150
Het Volk beginter twe wat vreselijck te agten.150
 
Gauw is Johannes/ maar eenvoudig en opregt.151
 
Boos is N.N. maar bot en heel on-afgeregt.152
 
Ik seg/ 't gemeen en heeft van dees geen quaad te wagten.153
 
Want die is arg genoeg maar is niet erg genoeg/154
155
En dees is erg genoeg/ maar is niet arg genoeg.155

z Soet-voericheyd.+

 
Grauw wil 't gemack in 't setten van sijn voeten/156
 
Daar aan dees sy de weg geen ruymte meer157
 
En heeft; en dus de wagen sulx sal moeten158
 
Becopen/ met ten dijck van boven neer.159
160
Heer Ludewijck te regt getoenaamd Treed-sagt160
 
Soud Land en Volck gebieden tot haar heyl
 
So hy sijn sagten aerd niet al om meed-bragt.162
 
Maar nu is Hem een heuveltje te steyl.
 
Hy siet wel/ hoe men 't regt regt-uyt betragten164
165
Moest/ maar daar tegen so veel weder-stand/165
 
En so veel onbevoeglijckheyds sijn sagten166
 
Mis-tred/ dat Hy het all' slaat van de hand.167
 
En duldt veel liever 's volcx onregte schreden168168-169
 
Ten onheyl/ dan Hy miste rust en vrede.168-169169

Punt-digten. Serie van 26 epigrammen waarin L. laat zien, dat hij niet ongevoelig was voor een maniëristische literaire vormgeving en een spel met de mogelijkheden van de taal.

Het epigram heeft zich in de klassieke oudheid vanuit grafschriften en spreuken bij geschenken of op gebouwen ontwikkeld tot een zelfstandige dichtvorm. Als belangrijkste epigrammendichter uit de Oudheid geldt Martialis (ca. 40-103/104 n. Chr.). Zijn invloed komt tot uiting in de satirische toonzetting en het puntige, verrassende slot (de pointe) van veel puntdichten uit de renaissanceliteratuur. Vgl. verder Tineke ter Meer, Snel & dicht (1991).

L. geeft er blijk van de eisen die dit genre aan de dichter stelt, met een behoorlijke kundigheid te kunnen toepassen. Zo heeft het slot in veel gevallen het karakter van een pointe. Soms wordt dit bereikt door een plotselinge antithese in de slotregel (a en o). Vaker gebruikt de dichter als pointe een woordspeling (bijv. in f, h, m, v, t en y). Ook in de stofkeuze sluit L. aan bij wat binnen het genre gebruikelijk is, namelijk een hekeling van slechte menselijke eigenschappen (bijv. a, f, i en v) of het doorgeven van een levensles (bijv. e en g). Vervolgens past L. de gebruikelijke technieken om epigrammen een levendig effect te geven, ruimschoots toe: het gebruik van eigennamen, het aanspreken van de personages, de aansluiting bij concrete alledaagse situaties en het gebruik van de ik-persoon.

L. heeft zich voor zijn puntdichten wellicht laten benvloeden door Huygens. Van directe invloed kan sprake zijn in het epigram Uyt-gelesen Boecken (v). Buijnsters, 152, suggereert dat Huygens' Aen Boeckrijcke Dirck hiervoor model heeft gestaan. Huygens bewerkt vaak een grap tot puntdicht; L. doet dat in gedicht r. Het spel met homoniemen in de slotregels (zoals bij b, f, h, v en t) is weliswaar typisch huygensiaans, maar tegelijkertijd is het een kenmerk van het epigram in het algemeen. Ten slotte komen verwijzingen naar bestaande personen en concrete situaties vergeleken bij Huygens zeer weinig voor, terwijl L. zich in tegenstelling tot Huygens niet waagt aan speelse (soms komische) grafschriften. Daarvoor staat het dichtwerk van L. te zeer in het teken van zijn predikantschap en de daarbij passende levensernst.

 

Lit.: Buijnsters, 151-152.


Vorige Volgende