Uyt-spanningen

[p. 595]

122
Treur-sang
Van een weder-geboren over de Sonde, als de Heere hem der selver bitterheyd doet smaken, ook in en door 't vertoog van Sijn Genade in den Heere Jesu.⁺⁺

I.

Ah! dat mijn hert (door d' oogen
So ligt in schuld getogen)²
Nu innerlijck bewogen
Al treurende die oogen
Weer springen als springen dee/ en maakten een zee⁵
Van siltig tranen-vogt/
En vulde de logt⁷
Met een naar wee! wee!

+ Titel 't vertoog: het kenbaar maken, vgl. WNT XX, 114

+ Melodie: Mogelijk nieuw gecomponeerde melodie zonder wijsaanduiding.

2 ligt: gemakkelijk; getogen: getrokken, vgl. Joh. 2:16

5 springen als springen: vloeien als waterbronnen, vgl. WNT XIV, 3051, 3052

7 logt: lucht

II.

Dat stad'ge tranen-vloeden^9-129
Voor spijs en dranck my voeden!^9-1210
Dat tranen 's daags mijn lust sijn/^9-12
Dat tranen 's nagts mijn rust sijn!^9-12
Want siet! mijn rust- en lust-loosheyd is nu mijn lust.
Swom maar mijn bedd' in traan!¹⁴
Want slaaploos gaan
Dat is al mijn rust.

9-12 Vgl. Ps. 42:4, ‘Mijn tranen zijn mij tot spijze dag en nacht, omdat zij den gansen dag tot mij zeggen: Waar is uw God?’

9 stad'ge: gestadige, voortdurende

9-12 Vgl. Ps. 42:4, ‘Mijn tranen zijn mij tot spijze dag en nacht, omdat zij den gansen dag tot mij zeggen: Waar is uw God?’

10 Voor: in plaats van

9-12 Vgl. Ps. 42:4, ‘Mijn tranen zijn mij tot spijze dag en nacht, omdat zij den gansen dag tot mij zeggen: Waar is uw God?’

9-12 Vgl. Ps. 42:4, ‘Mijn tranen zijn mij tot spijze dag en nacht, omdat zij den gansen dag tot mij zeggen: Waar is uw God?’

14 Vgl. Ps. 6:7

III.

Mijn vrienden die in Psalmen¹⁷
Gewoon sijn vreugde-galmen
Van Davids loff/ en smeken
Met my in sang te spreken!
(Des Heren Heerlijckheyd altijd den Lof-sang past^21-22
Al waar' het eeuwen lang/)^21-22
Maar Vreugde-gesang
Is my nu een last.

17 in: door middel van

21-22 Vgl. Ps. 145:1

21-22 Vgl. Ps. 145:1

[p. 596]

IV.

Mijn vrienden die de reden^25-26
Des Hoogsten cunt besteden^25-2626
Om treurige gedagten²⁷
Te troosten en te sagten:²⁸
Ey! dring niet aan om my met troosten dit verdriet
T' ontnemen/ want mijn hert
Verlangt nu na smert³¹
Maar na vreugde niet.

25-26 de reden Des Hoogsten: het Woord van God, vgl. WNT XII, 826

25-26 de reden Des Hoogsten: het Woord van God, vgl. WNT XII, 826

26 besteden: aanwenden

27 treurige: droevige

28 sagten: verzachten

31 na: naar

V.

Die kunst hebt van het kermen³³
Dat stenen sig erbermen/³⁴
En bergen cunt doen schreyen/
En tranen perst uyt keyen:
Komt leert my schreyen/ of schreit gy voor my/ en treurt;
Cunt gy maar maken dat
Mijn siel dat ook vatt/³⁹
En mijn herte scheurt.

33 Vgl. Amos 5:16, ‘(...) en rouwklage zal zijn bij degenen, die verstand van kermen hebben.’

34 Dat: zodat

39 dat: nl. het schreyen, r. 37; vatt: leert, vgl. WNT XVIII, 932

[p. 597]

VI.

Still Luyt, still Cyter-snaren⁴¹
U met mijn stemm' te paren
Mijn stemm' is daar te groff toe/⁴³
En ick het vrolijck loff moe:⁴⁴
Hang daar/ hang daar/ aan 't lof van wilden wilgen tak/⁴⁵
Hy roer u die u vindt/⁴⁶
Uw vreugd is my wind/
Off een lastig pack.

41 Still: houd er mee op

43 groff: onwelluidend

44 loff: lofprijzing

45 Vgl. Ps. 137:2, ‘Wij hebben onze harpen gehangen aan de wilgen, die daarin zijn.’ 't lof: het gebladerte

46 roer: bespele

VII.

O Son gy laat uw stralen
Te helder op my dalen;
Com wolcken deckt sijn aansigt/⁵¹
En maackt my treurig maan-ligt.
Gy vogeltjes die met u beckjens speelt en queelt/⁵³
Die 't herte so ligt streelt/
En steelt die tot weeld/⁵⁵
My uw stemm' verveelt.⁵⁶

I. PAUSE.

51 sijn aansigt: nl. van de Son, r. 49

53 queelt: zingt

55 steelt die tot weeld: (dat hart) voor zich inneemt om aards genoegen

56 verveelt: tegen staat

VIII.

Gy Schepsels die beneden
Uw Schepper met gebeden/
Gy Schepsels die hier boven
Met dank uw Schepper/ loven/
Seraphim/ Cherubim/ herstelden Adamling/⁶¹
Verheff uw Schepper vry
In vreugd-loff/ maar ly⁶³
Dat ick niet me' sing.⁶⁴

61 Seraphim/ Cherubim: serafijnen, cherubijnen (twee engelenorden); herstelden Adamling: vernieuwde mens

63 ly: sta toe

64 me': mee

IX.

Niet dat het Heerlijck Wesen⁶⁵
Onwaardig sy gepresen/⁶⁶
Off/ ick die Heylicheden⁶⁷
Onwaardig agt beleden:
Spann al wat heylig is uw cragten 't samen aan.
Dat ick 's onwaardig ben/⁷⁰
Ick willig beken⁷¹
Want ick heb misdaan!

65 het Heerlijck Wesen: nl. God

66 Het niet waard zou zijn om geprezen te worden

67 die Heylicheden: nl. de deugden van God, vgl. WNT VI, 470

70 's onwaardig: het niet waardig

71 willig: gewillig

[p. 598]

X.

Niet dat ick (min genegen⁷³
In Loff des Heeren segen
Met sangen te vermelden)
Onwillig die vertelden;⁷⁶
Mijn hert springt dickmaals los; maar dat ick des voortaan⁷⁷
Helaas! onwaardig ben
Ick willig beken/
Want ick heb misdaan.

73 min: niet zo zeer

76 die: nl. des Heeren segen, r. 74

77 (springt) los: (springt) op van vreugde; des: dit

XI.

Niet meen ick dat de paden⁸¹
Van d' eewige genaden
Haar deuren willen sluyten
En alle goetheyd buyten:⁸⁴
Og! neen/ die goedheyd sal altijd en eeuwig staan.⁸⁵
Dog ick 't onwaardig ben
(En 't willig beken)
Want ick heb misdaan.

81 paden: toegangswegen

84 buyten: samen te trekken met sluyten, r. 83

85 die goedheyt: nl. Gods genade

XII.

Soud die hand Gods' loff spelen
Soud die keel Gods loff queelen?
Soud dat hert sig vermaken!
Die ziel ten vreugde raken?⁹²
Die al haar cragt ter sonden dienst so lang deed staan.
Dies ick onwaardig ben⁹⁴
(Ick willig beken)
Want ick heb misdaan.

II. PAUSE.

92 raken: geraken

94 Dies: daarom

XIII.

Des Heren gunst my 't leven
En alles heeft gegeven/
Sijn Vriend'lijckheyd op aarde
Sorgvuldig my bewaarde:
En siet! voor al dat Goed/ de sonden was den danck/
Dies ick onwaardig ben
(Ick willig beken)
Tot sijn Eren-sanck.¹⁰⁴

104 Om tot Zijn eer te zingen.

[p. 599]

XIV.

Als Sathans list geluckt was/¹⁰⁵
End ick ter neer geruckt was;¹⁰⁶
Gods even-beeld geschonden/¹⁰⁷
End ick in doembre sonden¹⁰⁸
Niet hoorde dan het helsch gecrijsch voor my gereed/¹⁰⁹
Gods regter-hand tot straff/¹¹⁰
De Hel tot mijn Graff
Met een eeuwig leedt;

105 Vgl. Gen. 3:1-7; Als: toen

106 ick: de ik-figuur identificeert zich met Adam, gevallen door Sathans list, r. 105, waarmee naar de erfzonde verwezen wordt.

107 Gods even-beeld: de mens als beelddrager Gods, vgl. Gen. 1:26, 27

108 doembre: doemwaardige

109 Niet: niets

110 Gods regter-hand: (hier:) de hand van God als Rechter

XV.

Woudt Hy sig mijns erbermen
En vriendelijck beschermen/
Ja liever uyt sijn stralen¹¹⁵
Ten lagen menscheyd dalen,
Dan ick verging. En siet daar! Sonde was den danck.¹¹⁷
Dies ick onwaardig ben
(Ick 't willig beken)
Tot sijn Eeren-sanck.

115 uyt sijn stralen: vanuit Zijn heerlijkheid

117 Dan: dan dat

XVI.

Den Bron van heyl en segen
Ging sig des Heyls ontleegen,¹²²
En om my weer te soecken¹²³
Bloed-sweten in mijn vloecken:¹²⁴
En siet! der vloecken vloeck de sonden was den danck.¹²⁵
Dies ick onwaardig ben
(Ick 't willig beken)
Tot sijn Eeren-sanck.

122 ontleegen: afstand doen van

123 Vgl: Pred. 3:15

124 Bloed-sweten: vgl. Luk. 22:44; in mijn vloecken: in mijn vervloeking; de dichter denkt hierbij wellicht ook aan Petrus, vgl. Matth. 26:74

125 de sonden: bijstelling bij der vloecken vloeck

XVII.

De strick sijn armen knelde.
De schrick sijn Ziele quelde/¹³⁰
De Regters hem/ in vresen^131-132
Van Gods Gerigt, verwesen;^131-132132
Hy staat en trilt voor 't regt/ en ondanck is sijn danck.¹³³
Dies ick onwaardig ben
(Ick 't willig beken)
Tot sijn eeren-sanck.

130 Vgl. Luk. 22:41-44; schrick: verschrikking

131-132 in (...) Gerigt: bijst. bij Regters, r. 131

131-132 in (...) Gerigt: bijst. bij Regters, r. 131

132 verwesen: nl. naar elkaar, vgl. Luk. 23:1, 7, 8

133 voor 't regt: voor de rechterstoel

[p. 600]

XVIII.

't Hert in 't geroep verhittet/¹³⁷
Het Hayr van bloed geclittet/
Den rug met roen door-voret/¹³⁹
Het Hooft met doorn door-boret/¹⁴⁰
'T bevleckt gesigt creeg niet dan ondanck tot sijn danck.
Dies ick onwaardig ben
(Ick 't willig beken)
Tot sijn eeren-sanck.

137 Vgl. Mark. 15:34, 37; Luk. 23:46

139 met roen door-voret: door (gesel)-roeden doorploegd, vgl. Matth. 27:26

140 Vgl. Matth. 27:29

XIX.

Doorboorde voet en handen
Aan 't cruys in vloeck en schanden
Gehecht/ bespott/ verwaten/¹⁴⁷
Van Godt en mensch verlaten,
Crijgt sonden tot sijn loon/ en ondanck tot sijn danck.
Dies ick niet waardig ben
(Ick 't willig beken)
Tot sijn eeren-sanck.

III. PAUSE.

147 verwaten: vervloekt, vgl. WNT XX, 1789

XX.

Wat had ick groter dencken¹⁵³
Of Godt my cunnen schencken/^154-155
Als uyt sijn Hemel-throne^154-155155
Sijn eeuwig Hemel-Soone
Ten borge te senden voor my af-aardig kind?¹⁵⁷
En siet! mijn herte cranck¹⁵⁸
Te schencken ten danck
Was ick niet gesindt.

153 Had ik nog iets groters kunnen bedenken

154-155 Er is samentrekking van Wat had en groter in r. 154.

154-155 Er is samentrekking van Wat had en groter in r. 154.

155 Als: dan

157 af-aardig: ontaard

158 herte cranck: verdorven hart

XXI.

Door sijns Soons diere wonden¹⁶¹
Vergeving van mijn sonden,
En vryheyd van mijn banden/
En eere voor mijn schanden
Geeft Hy die 't sware pack van mijn beswaart gemoed
Op ligt; en laas! mijn hert¹⁶⁶
In 't quade verwert¹⁶⁷
Dede nog geen Goed.

161 diere: kostbare

166 Op ligt: afneemt; laas: helaas

167 verwert: verstrikt

[p. 601]

XXII.

Noyt hadden sijn bevelen
Den Geest my cunnen delen;¹⁷⁰
Com/ seyd Hy/ ick sal spade¹⁷¹
U trecken met genade:
Maar las! mijn vuyle siel heeft die Genaden-leer¹⁷³
Ter sonden peul gemaackt/¹⁷⁴
En t' slapen geraackt¹⁷⁵
Deed' het quaad te meer.

170 delen: schenken

171 spade: uiteindelijk

173 las: helaas

174 peul: peluw, kussen; L. bedoelt, dat die Genaden-leer, r. 173, terwille van de zonden tot een (hoofd)kussen gemaakt werd (waarop het goed rusten was, zodat de ik-figuur zorgeloos werd), vgl. Ez. 13:18-20

175 t' slapen: in slaap

XXIII.

Een Coninck met Domeyne'^177177-178
Was voor mijn staat te cleyne;^177-178
'k Most van Godt self bemint sijn/¹⁷⁹
En door sijn Soon sijn kint sijn;
Een Lieveling/ een Gunst-genoot van aller Heer
Heeft 's werelts draff/ helaas!¹⁸²
Der wellusten aas¹⁸³
Nu gecosen weer.

177 Domeyne': uitgestrekte landgoederen

177-178 Zelfs een machtig vorst zou onmachtig zijn mij uit die toestand te verlossen.

177-178 Zelfs een machtig vorst zou onmachtig zijn mij uit die toestand te verlossen.

179 van: door

182 's werelts draff; nl. de ijdelheid der wereld

183 aas: lokspijs (dus: verleiding)

XXIV.

Mijn siel van ouds geschonden¹⁸⁵
Wt suyvre liefd' verbonden
Aan 's Hemels dierbaar Here,
En so gebragt ter ere/
Ten top van eer door so een heerlijck trou-verbond/¹⁸⁹
Dronck weer die helsche wijn
Dat oude fenijn/¹⁹¹
Dat de siel eens schond.

185 van ouds: nl. in het Paradijs door de zondeval, vgl. Gen. 3:6-13

189 trou-verbond: vgl. Rom. 11:27; Hebr. 8:10, 10:16

191 fenijn: vergif

XXV.

De cragt van 's Hemels woorde
Mijn siele niet becoorde:
De banden van Verbonden¹⁹⁵
Mijn siele niet en bonden:
Een troep van heylig volck ging my ten Hemel voor/¹⁹⁷
Met woord en werck; dog siet
Ick volgdese niet
Op het Hemelsch spoor.²⁰⁰

195 Vgl. Ez. 20:37

197 troep van heylig volck: een menigte van kinderen Gods

200 Op weg naar de hemel.

[p. 602]

XXVI.

Den Hemel in medogen
Den Geest sand van om hogen/
Den Geest om my te ligten/
En tot sijn Huys te stigten:²⁰⁴
Maar laas! ik heb gemaakt (als 't ligt wat was geblust)²⁰⁵
Des Hemels woning kuys²⁰⁶
Ter ereloos huys²⁰⁷
Van Een aardsche lust.²⁰⁸

204 tot: om; sijn Huys: vgl. 1 Kor. 3:16, ‘Weet gij niet, dat gij Gods tempel zijt en dat de Geest Gods in ulieden woont?’

205 geblust: uitgedoofd

206 kuys: rein

207 Ter: tot een

208 lust: begeerte

XXVII.

Fy! dat ick Christi lede'²⁰⁹
Ten Duyvel-dienst bestede!
Fy! dat ick heb geschonden
Gods gunst/ en Christi wonden!
Fy! fy! fy! fy! fy! mijn hert seg nog eens fy! fy!
'K verfoey mijn eygen siel
Die so ligt weer viel²¹⁵
In de slaverny.²¹⁶

209 Christi lede'; nl. het eigen lichaam van de ik-figuur (als deel van het lichaam van Christus), vgl. 1 Kor. 12:27

215 ligt: gemakkelijk

216 slaverny: nl. van de zonde; XXVIII: In de editie 1676 abusievelijk als XXIII. aangegeven.

XXVIII.

Stort hooft en oogen beecken²¹⁷
Om 't herde hert te weecken,²¹⁸
Om d' aangebacken boosheyd²¹⁹
Den stanck van sorgeloosheyd
Te lossen, door een stagen drop van tranen vloed:²²¹
Te ruymen uyt het hert²²²
In willige smert
Door het Hemelsch bloed:

217 Vgl. Jer. 14:17, Klaagl. 2:11

218 herde: harde

219 aangebacken: aangekoekte, samengeklonterde

221 Te lossen: los te weken

222 ruymen: verwijderen

XXIX.

Het Bloed dat 's Hemels liefde
Ons tuygden/ en geriefde^226226-227
In 't hulpeloos gerigte.^226-227
Mijn siel! hoe dus! 't gesigte
Van dat Heyl, van dien Ondanck verbaast my/ dat ick²²⁹
(Onmagtig nog een woord
Te singen soo 't hoort)
Eyndig met een snick.

Grasmaand 1661.⁺

226 tuygden: toonde, betuigde

226-227 en (...) gerigte: en ons ten goede was in het gericht waarin wij zonder hulp verkeerden.

226-227 en (...) gerigte: en ons ten goede was in het gericht waarin wij zonder hulp verkeerden.

229 verbaast: ontzet; dat: zodat

+ Grasmaand: april

[p. 603]

Treur-sang van een weder-geboren over de sonde. Gedicht vol schuldbesef wegens de ondankbaarheid van een gelovige tegenover God. Het wonder van Gods genade wijst L. met name aan in de liefde van Christus tot Zijn kerk, zoals die tot uiting kwam in Diens lijden en de daarop volgende kruisdood (str. XV-XXI). Het is opmerkelijk dat L. dit borgwerk van Christus niet in de eerste plaats verbindt met de rechtvaardigmaking van de zondaar, maar plaatst binnen het kader van de heiliging van het leven. De kerninhoud van het gedicht is, dat er reden is tot smart wanneer Christus' liefde wordt geplaatst tegenover de eigen zondige levenswandel.

De structuur van het gedicht laat een doorgaande lijn in de gedachtengang zien. In de strofen I en II klaagt een wedergeborene erover, dat hij God verlaten heeft en dat hij zo verhard is, dat hij daarover niet in waarheid kan wenen. In deze toestand roept hij zijn vrienden (str. III-VI), de omgeving (str. VII) en alle heiligen op de aarde en in de hemel (str. VIII-IX) ter hulp, maar deze zijn niet in staat een verandering te bewerken. Pas als hij de heilsgeschiedenis (str. XIII-XIX) en de toepassing daarvan in zijn persoonlijk leven (str. XX-XXVI) overdenkt, en daarbij zijn eigen ontrouw voor ogen ziet, komen de emoties los (str. XXVII). Het gedicht eindigt veelzeggend met een snik, waarmee hij in zekere mate ontvangt waar hij in het begin van het gedicht om gesmeekt heeft.

In formeel opzicht presenteren de strofen IX-XII en XIII-XIX zich als afzonderlijke delen binnen de structuur van het gedicht. Daarin is sprake van een refrein en een herhaling van een suggestieve dichtregel.

De woordkeus van het gedicht sluit goed aan bij het emotionele karakter van de inhoud. Een voorbeeld hiervan is het genoemde refrein, waarin steeds op indringende wijze de eigen onwaardigheid ten opzichte van God beleden wordt. Ook de slotpassage (vanaf strofe XXVII) vertoont een bewogen gemoedsstemming, onder andere door het herhaald gebruik van het woord ‘fy’.

Lit.: Trimp (1), 20, 75 (2x), 108, 112, 123; Trimp (2), 512-513; Stronks (2) 114.