Uyt-spanningen

[p. 582]

120
Den medicijn-meester DUC- d'ALBA,⁺
Ofte
Den geessel der Nederlanden ter genesinge.

Joh. vanden Sande Nederl. Histor. Lib. I.
Den Raatshr. Franciscus Franck verhaalt, hoe hy in sijn kintsheyt in den jare 1564, of 1565 en so lang voor de aencomste des Hertogen van Alba op de Merkt had horen singen een liedeken van vele versen, verhalende de weelde die doen in Nederland was, en de overdaadt gepleegt in alle wellusten van dronckenschap, kledinge, en andersins, daar van het slot of weervers van elck Vers-ken was altijt,

Ons patroon van Alven
Sal u met sijner Salven
Bestrijcken also wel.

En daar na
Duc- d' Alva als een recht Doctor heeft de Nederlanders met scherpe medicijnen genesen van hare broot-dronckenschap, dog haer gegeesselt met een ysere roede daar mede hy het bloet van ontrent 18000. door Beuls handen vergoten heeft.

+ Titel en voorwerk Duc- d'Alba: de hertog van Alva die van 1567-1573 als landvoogd namens de koning van Spanje een waar schrikbewind voerde in de Nederlanden; Joh. van den Sande: auteur van Kort begryp der Nederlandsche historien (1650), vgl. Buijnsters, 127; Lib. I: boek I; L. citeert naar De waeckende Leeuw der Nederlanden I, Amsterdam, 1663, 16; Franciscus Franck: auteur van Wederlegghinge van een seker Boecxke (1618), vgl. Buijnsters, 121; kintsheyt: jeugd; doen: toen; weervers: refrein; Patroon: beschermer (hier vooral tegen gevaren van ziekte e.d.); also wel: evengoed; recht: goed, rechtschapen; ontrent: ongeveer

Stemme: Bonen plucken.⁺

I.

Doe 't Land in dertelheden¹
Vast speelden sonder quel/²
Doe songmen haar in vreden
Dit weervers op haar spel:
Ons goe Patroon van Alven

Van Alven, van Alven

Sal u met sijner salven
Bestrijcken al-so wel.

+ Melodie: Het strofenschema van dit lied heeft verwantschap met het geuzenlied Hoe salich sijn de Landen, waarvan de melodie bijv. voorkomt in het wereldlijke liedboekje Den druyven-tros der amoureusheyt, 1602, 113.

1 Doe: toen

2 Vast: onophoudelijk, voortdurend; quel: moeite, zorgen

[p. 583]

II.

So lang scheen 't voorspoock logen⁹
Tot dat de weeld sijn sat/¹⁰
En 't Goddelijk gedogen¹¹
Een walg van dulden hadt:¹²
Doe quam Patroon Duc d' Alve

Met bus/ en doos/ en salve/¹⁴

Doe quam Patroon Duc d' Alve
Met swaart/ vier/ galg en radt.¹⁶

9 't voorspoock: naderend voorteken van onheil; logen: leugen

10 sat: verzadigingspunt

11 gedogen: geduld

12 walg: afkeer

14 bus/ en doos: attributen van de geneesmeester, met als bijbetekenis vuurwapens

16 vier: brandstichting, ook met. voor brandstapels

III.

Nu sie 'k den ouden door-gangh¹⁷
Van weeld en wellust aan;
Dies laat ick op dien voor-sang¹⁹
Dien selven weer-sang gaen.²⁰
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Bestrijken, sal 't wel gaan.²⁴

17 door-gangh: voortzetting, vgl. WNT III, 2965, 2966

19 Dies: daarom

20 weer-sang: syn. van weervers, refrein

24 sal 't wel gaan: als het goed zal gaan

[p. 584]

IV.

Doe sagmen van het Goeden^2525-28
Nauwlijcx een beeckje gaan;^25-28
Daar nu de volle vloeden^25-28
Van Gods weldaden staan.^25-28
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Bestrijken, sal 't wel gaan.

25 het Goeden: nl. Gods genade

25-28 L. bedoelt te zeggen, dat de rijke bediening van het evangelie in de 16e eeuw begon én onderdrukt werd, terwijl in zijn tijd daarvoor alle ruimte is. Overigens gaat het blijkens strofe V ook om aardse zegening, terwijl het in strofe IV en VI om geestelijke zegeningen gaat.

25-28 L. bedoelt te zeggen, dat de rijke bediening van het evangelie in de 16e eeuw begon én onderdrukt werd, terwijl in zijn tijd daarvoor alle ruimte is. Overigens gaat het blijkens strofe V ook om aardse zegening, terwijl het in strofe IV en VI om geestelijke zegeningen gaat.

25-28 L. bedoelt te zeggen, dat de rijke bediening van het evangelie in de 16e eeuw begon én onderdrukt werd, terwijl in zijn tijd daarvoor alle ruimte is. Overigens gaat het blijkens strofe V ook om aardse zegening, terwijl het in strofe IV en VI om geestelijke zegeningen gaat.

25-28 L. bedoelt te zeggen, dat de rijke bediening van het evangelie in de 16e eeuw begon én onderdrukt werd, terwijl in zijn tijd daarvoor alle ruimte is. Overigens gaat het blijkens strofe V ook om aardse zegening, terwijl het in strofe IV en VI om geestelijke zegeningen gaat.

V.

Goud silver/ Costlijckheden/³³
Huys/ ackers wel gelaan/³⁴
Den Hemel afgebeden⁺³⁵
Legt gy ter wellust aan.³⁶
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Bestrijken, sal 't wel gaan.

33 Costlijckheden: kostbaarheden

34 gelaan: lett.: geladen, hier: voorzien

+ Hos. 2:7.

35 Hos. 2:7: ‘Zij bekent toch niet, dat Ik haar het koren en den most en de olie gegeven heb, en haar het zilver en goud vermenigvuldigd heb, dat zij tot den Baäl gebruikt hebben.’

36 Gebruikt u om wellustig te leven.

VI.

Doe satmen in het duyster⁴¹
Ging onbekende pa'en;
Nu leert des waarheyts luyster⁴³
U in Gods paden gaan.
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Bestrijken, sal 't wel gaan.

41 Doe: nl. in de zestiende eeuw; duyster: nl. van de rooms-katholieke leer

43 waarheyts luyster: heerlijkheid der waarheid (van Gods Woord)

VII.

Den luyster der Genaden,
Die 't Al verbaast doet staan⁵⁰
In cragt tot heylge daden/⁵¹
Legt gy tot ontugt aan.⁵²
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Bestrijken, sal 't wel gaan.

50 't Al: het ganse heelal

51 In: (hier:) wegens

52 ontugt: onmatig, ergerlijk leven

[p. 585]

VIII.

Nu cunt gy 's Heren reden⁵⁷
In overvloed verstaan:⁵⁸
Maar siet! in dertelheden⁵⁹
Steeckt u de walg daar aan.⁶⁰
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Bestrijken, sal 't wel gaan.

57 's Heren reden: het Woord van God

58 In overvloed: overvloedig; verstaan; beluisteren

59 in dertelheden: in (uw) lichtzinnigheid

60 Hebt u daarvan een afkeer; vgl. WNT XXIV, 738

IX.

Nu can u d' onlust sluyten⁶⁵
Het hert met vet belaan/⁶⁶
En waarheyts cragt daar buyten,
Moet laas! daar buyten staan!
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Genesen, sal 't wel gaan.

65 onlust: slechte begeerten (ond.); sluyten: toesluiten, afsluiten (nl. van Gods genade), vgl. Ps. 17:10, ‘Met hun vet besluiten zij zich’

66 Vgl. Jes. 6:10, Ps. 17:10

X.

Het soete juck te dragen⁷³
(Der andrer onbelaan)⁷⁴
Laat gy u niet behagen/
Maar wilt in vryheyd staan.
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Dat leeren, sal 't wel gaan.⁸⁰

73 soete juck: nl. van Gods leiding in het leven, vgl. Matth. 11:30

74 Niet belast door het andere ‘zure’ juk (tegenspoed), vgl. Matth. 11:30

80 Dat: nl. het dragen van het soete juck, r. 73

XI.

Gy wilt u aartsche leden^81-82
Niet naar het leven staan/^81-82
Maar groeyt in vleeschlijckheden^8383-84
Door 't Geestelijk vermaan.^83-84
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Versterven, sal 't wel gaan.⁸⁸

81-82 Ge wilt niet tegen uw (eigen) vlees strijden,

81-82 Ge wilt niet tegen uw (eigen) vlees strijden,

83 vleeschlijckheden: vleselijke genoegens, zinnelijkheid

83-84 L. bedoelt dat men, ondanks het vermaan van de predikanten, des te meer vasthoudt aan vleselijke genoegens.

83-84 L. bedoelt dat men, ondanks het vermaan van de predikanten, des te meer vasthoudt aan vleselijke genoegens.

88 Versterven: (al die wereldse genoegens) doen afsterven

[p. 586]

XII.

De Bannen en de Vloeken,^89-92
's Lands dodelijck venijn/^89-92
En wilt gy nu niet soecken:^89-92
Hoe sig het Land verquijn.^89-92
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Die wijsen, sal 't wel sijn.⁹⁶

89-92 U wilt niet achtgeven op de bannen (d.i. kwesties die veroordeeld en bestraft moeten worden) en vloekwaardige zaken, die als een dodelijk vergif het land bedreigen, hoezeer het land ook (weg)kwijnt; vgl. Joz. 7:12, 13

89-92 U wilt niet achtgeven op de bannen (d.i. kwesties die veroordeeld en bestraft moeten worden) en vloekwaardige zaken, die als een dodelijk vergif het land bedreigen, hoezeer het land ook (weg)kwijnt; vgl. Joz. 7:12, 13

89-92 U wilt niet achtgeven op de bannen (d.i. kwesties die veroordeeld en bestraft moeten worden) en vloekwaardige zaken, die als een dodelijk vergif het land bedreigen, hoezeer het land ook (weg)kwijnt; vgl. Joz. 7:12, 13

89-92 U wilt niet achtgeven op de bannen (d.i. kwesties die veroordeeld en bestraft moeten worden) en vloekwaardige zaken, die als een dodelijk vergif het land bedreigen, hoezeer het land ook (weg)kwijnt; vgl. Joz. 7:12, 13

96 wijsen: aanwijzen

XIII.

Uw wrede Spotternyen
Op 't vriendelijck Vermaan/
Moeten sy duldig lij'en⁹⁹
Die in Gods vrese staan.
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Doen swijgen, sal 't wel gaan.

99 duldig lij'en: lijdzaam ondergaan

XIV.

Wie weet wat dertelheden¹⁰⁵
(Rigt gy een Maaltijd aan)
Van pragt en leckerheden¹⁰⁷
Op tafel moeten staan.
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Vermag'ren, sal 't wel gaan.¹¹²

105 dertelheden: (hier:) buitensporigheden, vgl. WNT III, 2302

107 pragt en leckerheden: praalzucht en lekkernijen

112 Vermag'ren: (hier:) sober doen leven

XV.

Uw sugt na leckernyen¹¹³
Na vremde spijs en wijn¹¹⁴
Den Hemel niet te lij'en¹¹⁵
Eyscht vreemde Medicijn.
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Genesen, sal 't wel sijn.

113 sugt: hartstochtelijk verlangen

114 vremde: exotische

115 Die door God niet goedgekeurd wordt

[p. 587]

XVI.

Dat maten-lose truppelen¹²¹
Op 't matig snaren-gaan/¹²²
Dat Christe-lose huppelen¹²³
Eyscht andre maat-te-slaan.¹²⁴
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Bestrijcken, sal 't wel gaan.

121 maten-lose truppelen: spell. variant van trippelen, danspassen maken zonder daarin maat, gepastheid, te kennen; dus: dat eindeloze gedans

122 't matig snaren-gaan: het snarenspel in de maat, wellicht als tegenstelling tussen maten-lose, r. 121, en matig, r. 122

123 Christe-lose: onchristelijke

124 andre maat-te-slaan: een andere maatslag te hanteren, (hier:) andere maatregelen; L. blijft het beeld van de muziek gebruiken.

XVII.

De Pragt in uw gewaden
Van Goud/ sijd/ en satijn/
Daar meed gy gaat beladen
Moet af-geligtet sijn.¹³²
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Ontlasten, sal 't wel sijn.

132 af-geligtet sijn: weggenomen worden

XVIII.

Dwaas sijt gy in t' ontbloten¹³⁷
Van dat en schaamt en pijn¹³⁸
U raden/ dat gesloten¹³⁹
En wel behuyst moet sijn.¹⁴⁰
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet u met sijner salve
Besinnen, sal 't wel sijn.¹⁴⁴

137 gy: nl. vrouwen, die door de mode gedwongen (een gedeelte van) hun borsten bloot lieten

138 dat: datgene wat; en schaamt en pijn: zowel uw schaamtegevoel als de pijn (die u lijden moet, o.a. vanwege het insnoeren der kleding), vgl. Huygens, 't Kostelick mal r. 42-44 en tekst 46, Toe-tred tot 's Heeren H. Sacrament

139 raden: aanraden

140 wel behuyst: (hier:) goed opgeborgen

144 Besinnen: tot bezinning brengen

XIX.

My deert dat so veel seeren¹⁴⁵
U 't aansigt altemaal¹⁴⁶
Met plaast'ren doen onteeren;¹⁴⁷
Een goeden Meester haal.¹⁴⁸
Ons goe Patroon Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Sal u met sijner salve
Wel helpen van die quaal.

145 My deert: het doet me leed; seeren: verwondingen (ironisch bedoeld)

146 U: Opnieuw worden met name de dames aangesproken.

147 plaast'ren: pronkpleistertjes, moesjes van zwarte taft, waarmee volgens de 17e-eeuwse mode de dames het gezicht versierden, vgl. WNT XII, 2056; onteeren: (hier:) ontsieren

148 Meester: dokter; haal: imp.

[p. 588]

XX.

Gy knevelt u in boeyen¹⁵³
Van linnen en van kant/
Die commerlijck vermoeyen¹⁵⁵
Uw armen en uw handt.
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Helpt u met sijner salve
Wt d' een in d' ander band.¹⁶⁰

153 Vgl. voor strofe XX e.v. ook Huygens, 't Kostelick mal, r. 45 e.v.

155 commerlijck: op een lastige manier

160 Vgl. Ps. 66:11

XXI.

De valsche lock uw wangen¹⁶¹
Bedeckt; vol asch en stoff¹⁶²
Comt op uw borsten hangen
Van hals en schouders off.¹⁶⁴
Ons' goe Patroon Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Sal u met sijner salve
Opligten uyt dien stoff.¹⁶⁸

161 valsche lock: pruik

162 asch en stoff: (hier:) poeder

164 off: af(hangend)

168 Opligten: verheffen

XXII.

Van wijsheidt, dunkt my/ sugten^169-172
De lieden/ die bela'en^169-172
Niet sien of goede tugten^169-172
Doen 't land te gronde gaan.^169-172
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Sal u met ogen-salve
Dit sien doen, en verstaan.

169-172 Mij dunkt zijn die mensen om wijsheid verlegen, die belast (met een vooroordeel) niets anders menen dan dat goede tuchtmaatregelen het land ten onder doen gaan.

169-172 Mij dunkt zijn die mensen om wijsheid verlegen, die belast (met een vooroordeel) niets anders menen dan dat goede tuchtmaatregelen het land ten onder doen gaan.

169-172 Mij dunkt zijn die mensen om wijsheid verlegen, die belast (met een vooroordeel) niets anders menen dan dat goede tuchtmaatregelen het land ten onder doen gaan.

169-172 Mij dunkt zijn die mensen om wijsheid verlegen, die belast (met een vooroordeel) niets anders menen dan dat goede tuchtmaatregelen het land ten onder doen gaan.

XXIII.

Wat dav'ren onse Kercken?¹⁷⁷
Bey! segt gy/ onsen throon¹⁷⁸
En lydt geen schotsche Clercken¹⁷⁹
Nog sulcke Godes Boo'n.¹⁸⁰
Ons' goe Patroon Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Sal u met tover salve
Haast koock'len van dien throon.¹⁸⁴

177 dav'ren: nl. door de krachtige boeteprediking

178 Bey: tussenw., ongeveer met de betekenis: wacht!; throon: regeringszetel, evt.: preekstoel

179 Heeft geen behoefte aan predikanten die door het strenge Schotse puritanisme beïnvloed zijn, m.n. de predikanten die de Nadere Reformatie voorstaan; vgl. bijv. het tegen Voetius gerichte pamflet Den Schotsen duyvel uit 1663 (Cat. Muller 5085).

180 sulcke Godes Boo'n: dergelijke godsgezanten

184 Haast: weldra, spoedig; koock'len: doen tuimelen, vgl. WNT VII, 5068

[p. 589]

XXIV.

Ba! nu sal u niet dwingen¹⁸⁵
Kerck-dienst nog Kerken-raad/¹⁸⁶
Nog croon nog throon ontwringen^187-188
Dat Anti-Christisch Saad!^187-188
Een andere Duc d' Alve

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Sal u met sijner salve
Haast vryden van dat quaad.¹⁹²

185 Ba: tussenw., met de betekenis: bah, foei; u: nl. de vijandige overheid

186 Kerck-dienst: met name de prediking; Kerck-dienst nog Kerckenraad is ond. in de r. 185-188

187-188 En kroon noch troon (d.i. de hoge positie) aan dat anti-christelijke geslacht ontrukken.

187-188 En kroon noch troon (d.i. de hoge positie) aan dat anti-christelijke geslacht ontrukken.

192 vryden: bevrijden

XXV.

So gy de tijd wilt weten!
Ick ben Propheet/ nog soon^194-195194
Van eenen der Propheten/^194-195
Alleen segg/ Dat Patroon¹⁹⁶
Dat ons/ Patroon Duc d' Alve¹⁹⁷

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet maken met sijn salve
Van dees Melaatsheyd schoon.²⁰⁰

194-195 Vgl. Amos 7:14, Toen antwoordde Amos en zeide tot Amazia: Ik was geen profeet, en ik was geen profetenzoon (...).’

194 nog: noch

194-195 Vgl. Amos 7:14, Toen antwoordde Amos en zeide tot Amazia: Ik was geen profeet, en ik was geen profetenzoon (...).’

196 Alleen seg: ik zeg alleen...

197 ons: lijd. vw.

200 dees Melaatsheyd: nl. het geheel van wat door L. in dit lied als ernstige zonden wordt aangewezen

XXVI.

Of 't Spaansche of Franschen Balsem^201-204
Of 't Sweedsch (met Deenschen traan)^201-204202
Of 't Schotsch' of Duytschen alsem^201-204203
Sal sijn; can ick niet ra'en.^201-204204
Althoos Patroon Duc d' Alve²⁰⁵

Duc d' Alve, Duc d' Alve

Moet ons met sijner salve
Bestrijcken sal 't wel gaan.

Oogstmaand 1659.⁺

N.B. De Heere Godt heeft ons door d' uyt-comst geleerd, dat 't Jaar 1672. daar toe bestemd en de Francoysen daar toe vercoren waren, die 't op die tijd tot so verre hebben uyt gevoerd. Dog nog en is de ware genesinge van Syon niet geresen. Jer. 8:22.⁺

201-204 L. bedoelt te zaggen, dat hij niet weet van welke kant de rechtvaardige oordelen van God zullen komen.

201-204 L. bedoelt te zaggen, dat hij niet weet van welke kant de rechtvaardige oordelen van God zullen komen.

202 traan: (als medicijn gebruikte) olie van m.n. walvissen

201-204 L. bedoelt te zaggen, dat hij niet weet van welke kant de rechtvaardige oordelen van God zullen komen.

203 alsem: bitter medicijn

201-204 L. bedoelt te zaggen, dat hij niet weet van welke kant de rechtvaardige oordelen van God zullen komen.

204 ra'en: raden

205 Althoos: in ieder geval

+ Oogstmaand: augustus

+ uyt-comst: afloop; 't Jaar 1672: het rampjaar, waarin o.a. de Fransen ons land binnentrokken en ook Utrecht door de Fransen werd bezet; Francoysen: Fransen; vercoren: uitgekozen, bestemd; Dog: echter; Syon: Gods kinderen; Jer. 8:22: ‘Is er geen balsem in Gilead? Is er geen heelmeester aldaar? Want waarom is de gezondheid der dochter mijns volks niet gerezen?’

[p. 590]

Den medicijn-meester Duc- d'Alba. Een boetedicht dat in 1660 als anoniem pamflet is verschenen en later in gewijzigde vorm in de Uytspanningen is opgenomen.

De hoofdgedachte is dat God het Nederlandse volk door middel van oordelen zal straffen, wanneer het zich in allerlei zonden blijft uitleven. De dichter memoreert dat God in de zestiende eeuw Alva als een roede heeft gebruikt voor het volk dat ‘in dertelheden Vast speelden sonder quel’ (r. 1-2). Het is L.'s overtuiging dat de volkszonden, die hij om zich heen ziet, evenmin ongestraft zullen blijven. De zonden die hij in deze tekst aanwijst, zijn een goddeloos volksleven (str. IX-XII), spotzucht (XIII), overdaad van spijs en drank (XIV-XV), dans (XVI), weelderige en onzedelijke kleding (XVII-XXI) en verachting van getrouwe predikers door de overheid (XXII-XXIV). Het idioom van deze tekst vertoont overeenkomsten met dat in tekst 50, Het jonge en onbecommert leven, waarin ook sprake is van boeien van kant, door lokken overdekte wangen, het ontbloten van ledematen en de zucht naar lekkernijen.

In de inleiding en in strofe I verwijst L. naar een zestiende-eeuws lied over ‘Ons patroon van Alven’. Uit het feit dat dit niets met Alva te maken heeft, maar ontleend is aan een refrein uit een esbattement over de patroon der alven (d.i. van de zotten) uit 1561, heeft men geconcludeerd dat de dichter en de historici op wie hij zich beroept, het lied niet begrepen hebben, vgl. Buijnsters, 127. Van een misverstand behoeft echter geen sprake te zijn, zeker als men ziet dat L. de patroon der alven en Alva niet vereenzelvigt, maar terdege onderscheidt (zie str. I en II). Misschien heeft de dichter niet verder willen gaan dan het wijzen op een betekenisvolle overeenkomst in benaming tussen degene over wie het dartele volk een liedje zong en de ijzeren hertog die God enkele jaren daarna tot tuchtiging van datzelfde volk heeft gebruikt.

Door de inhoud van het slot (vanaf str. XXIII) is dit gedicht niet alleen een boetgedicht, maar ook een actueel politiek manifest. De tegenstand tegen L. en andere door het puritanisme beïnvloede predikanten, ‘schotsche Clercken’, r. 179, is te plaatsen binnen het zich in Utrecht toespitsende conflict tussen kerk en overheid rond 1659.

Over de literaire kwaliteit van het gedicht wordt gunstig geoordeeld. De drievoetige jambe gaat gepaard met een korte, trefzekere formulering en het in lichte mate gevarieerde refrein krijgt gaandeweg een steeds klemmender betekenis, waardoor deze tekst de vergelijking met Vondels hekeldichten kan doorstaan.

Lit.: Van Es, 357; Proost, 113-114; Enklaar, 84-86; Buijnsters, 17, 127-135 (T), Trimp (1), 40-42, 44, 51, 69 (noot 2), 89; Trimp (3), 79-80, 168; De Vrijer (2), 9; De Beaufort, 123-124, 140; IJzerworst, 82-91 (T); De navorscher II, 215, III, 219-211.