Uyt-spanningen

[p. 565]

116
Op eenen dien te gelijke twe drinkbekers in 't sacrament geboden wierden.⁺

Een Siel uyt duysend bitterlijck bedroeft¹
Mengt 's Heren-brood met tranen uyt haar oogen/²
En siet! terstond sijn (meer dan sy behoeft)³
Die wedersijds haar dranck te geven pogen.⁴
Dat is niet vreemd/ want 't brandend vier van Min⁵
Dat d' Alembijck van d' ogen so doet druypen⁶
Verteerde 't hert/ so geen verquicking in⁷
Dien vlam gestort de cragten t' saam deed cruypen:⁸
En als die twe uytgieters al het Nat/⁹
Dat 't hert bevogtigen soud/ uyt doen vloeyen;¹⁰
Ist' vreemd dat Die het al behoudt, dat Vat/¹¹
Eer 't droog verstaaft/ met Hemel-vogt wil sproeien!¹²
Die mensch (ick sie 't) heeft/ wat hy heeft/ voor Godt¹³
Sijn Ziel/ sijn Lijf/ sijn vogt/ ten laatsten drop toe:¹⁴
Soud niet den Bron des Goeds sijn Gracy-lott¹⁵
In dubble maat weer rijsen doen ten top toe?¹⁶
Maar Hemel! wat is 't Wesen over-rijck¹⁷
Wt Wien het All/ en Die alleen van 't sijn leeft!¹⁸
En wat die Goedheyd onnaspeurlijck¹⁹
Die voor een enckel water dubb'le wijn geeft!²⁰

Hoymaand 1660.

+ Titel Op eenen: over iemand, een vrouw, r. 2, 4.; 't Sacrament: het Heilig Avondmaal; geboden: aangeboden

1 Een uitermate bedroefde ziel

2 's Heren-brood: het avondmaalsbrood

3 sijn: zijn er; behoeft: nodig heeft

4 wedersijds: van weerskanten; dranck: nl. de avondmaalswijn

5 vier van Min: vuur van de liefde (tot God)

6 d' Alembijck van d' ogen: een alembiek is een onderdeel van een destilleertoestel. Hier bedoelt de dichter de tranende ogen, vgl. WNT II, 115-116.

7 Verteerde: zou (...) verteren; so: als

8 de cragten (...) cruypen: de stoffen met elkaar verenigde, vgl. WNT VIII, 46, bet. 4. Ook dit vs. wordt nog beheerst door de beeldspraak van d' Alembijck van d' ogen, r. 6; het WNT geeft als commentaar bij deze betekenis: ‘Deze kracht wordt dikwijls beschouwd als een stof of geest die zich in het voorwerp enz. bevindt en door verwarming of distillatie er uitgetrokken kan worden.’

9 die twe uytgieters: de ogen worden vergeleken met de afvoerbuisjes, de ‘snavel’ van de alembiek; het Nat: de tranen

10 uyt doen vloeyen: doen stromen

11 behoudt: in stand houdt; dat Vat: nl. 't hert, r. 10

12 verstaaft: uiteenvalt door de droogte, vgl. WNT XX, 674, waar dit vs. wordt geciteerd; Hemelvogt: nl. de avondmaalswijn

13 voor Godt: voor God over

14 vogt: (hier:) tranen

15 Bron des Goeds: nl. God; Gracylott: genadig aandeel

16 ten top toe: in hoge mate

17 't Wesen: nl God

18 Wt: uit; het All: al het geschapene (leeft)

19 Samengetrokken met is in r. 17; Goedheyd: nl. God

20 een enckel water: nl. de tranen die de vrouw schreide

[p. 566]

Op eenen dien te gelijke twe drinkbekers in 't Sacrament geboden wierden. Leesvers naar aanleiding van het voorval dat een gelovige tijdens een avondmaalsbediening van twee zijden een beker wijn werd aangereikt. Bij de uitwerking maakt L. gebruik van het beeld van een destilleertoestel. De in regel 6 genoemde alembiek is een glazen bol (helm) met een afvoerbuisje (snavel) eraan. Wanneer men deze boven een kolf met verwarmde vloeistof plaatste, kon men de dampen die daaruit opstegen, laten condenseren op het koele glas van de alembiek. Via het afvoerbuisje vloeide het vocht in een fles (destillatie).

De dichter vergelijkt met dit natuurkundig proces het storten van tranen door een gelovig christen, wanneer diens hart (de kolf) verwarmd wordt door het vuur van de liefde tot God. Het hart zou verteren als het zich zou leegwenen, als God geen verversing en nieuwe krachten zou geven door middel van de wijn van het Heilig Avondmaal.

Het gebeuren tijdens de bediening van het Heilig Avondmaal wordt door deze symboliek wel op een zeer letterlijke wijze uitgebeeld. Gelet op de toegepaste beeldspraak van deze tekst kan men concluderen, dat L. de dichtkunst niet alleen beoefende omwille van het schrijven van bevindelijke en pastorale liederen en gedichten. Uit deze tekst spreekt een literair genoegen in het hanteren van symbolen, te vergelijken met het dichtwerk van Huygens.

Lit.: Trimp (1), 77.